Mirosaw Zdulski, Ida Wrzesie, Tomasz Zdulski

CIERNIE MIASTA
Skinheadzi a ultraprawica w krajach Europy rodkowej

Jelenia Gra 2011

RADA WYDAWNICZA KARKONOSKIEJ PASTWOWEJ SZKOY WYSZEJ Tomasz Winnicki (przewodniczcy), Grayna Baran, Izabella Bachno, Aleksander Dziuda, Barbara Mczka, Kazimierz Stpr, Jzef Zaprucki

Jacek Kurzpa

PROJEKT OKADKI
Barbara Mczka

Barbara Mczka DRUK I OPRAWA ALEX Drukarnia Wydawnictwo ul. Chaubiskiego 20 a ALEX Drukarnia Wydawnictwo 58-570 Jelenia Gra

WYDAWCA Karkonoska Pastwowa Szkoa Wysza w Jeleniej Grze ul. Lwwecka 18 58-503 Jelenia Gra ISBN 978-83-61955-14-6
Niniejsze wydawnictwo mona naby w Bibliotece i Centrum Informacji Naukowej Karkonoskiej Pastwowej Szkoy Wyszej w Jeleniej Grze, ul. Lwwecka 18, tel 75 645 33 52

SPIS TRECI

str. Mirosaw Zdulski WPROWADZENIE ....................................................................................................... Tomasz Zdulski SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W POLSCE .... Mirosaw Zdulski SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W REPUBLICE CZESKIEJ................................................................................. 5 32

69

Mirosaw Zdulski SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W REPUBLICE SOWACKIEJ ..................................................................... 105 Ida Wrzesie SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W REPUBLICE WGIERSKIEJ ................................................................... 129 Tomasz Zdulski, Ida Wrzesie SYMBOLE SKRAJNEJ PRAWICY I PRAWICOWYCH SKINHEADW ...................................................... 143 Mirosaw Zdulski ZAKOCZENIE ............................................................................................................... 162 BIBLIOGRAFIA ........................................................................................................................... 164

Mirosaw Zdulski

WPROWADZENIE
W czasach, gdy socjolodzy i dziennikarze pisz o malejcej aktywnoci subkultur, a specjalici od reklamy gowi si, jakby tu wykreowa now jej posta, moe warto spojrze na to, jakim ulegay one przeobraeniom w minionych dwudziestu latach. Nie ulega wtpliwoci, i wspczesn modzie w krajach Europy rodkowej i Wschodniej coraz mniej interesuj kwestie ideologiczne1. Mniej czy bardziej trwae, ale demokracje w wikszoci tych krajw ugruntoway zrnicowane style ycia, wartoci i postawy. A to sprawia, i mody czowiek moe znale w tym tyglu co dla siebie, nie utosamiajc si z subkulturowymi etykietkami2. Z drugiej jednak strony rodzi si pytanie, czy ta postrzegana przez badaczy malejca aktywno, szczeglnie tych subkultur, ktre okrzyknite zostay jako zagraajce adowi spoecznemu, nie jest tylko stanem przejciowym lub tak zmian form aktywnoci, ktra utrudnia atw ich identyfikacj. Prb odpowiedzi na to pytanie jest przygotowana publikacja dotyczca jednej z najstarszych subkultur modzieowych, a mianowicie skinheadom. Nie caej tej subkulturze, ktra jest zoona, wielowarstwowa i kontrowersyjna, lecz tylko czci powizanej z polsk, czesk, sowack i wgiersk skrajnie prawicow scen polityczn. Jej przedstawicieli czasem niesusznie okrela si czsto mianem nazi-skinw, dla ktrych, jak pisze E. Wilk3, we Francji
____________________ 1 Piotrowski P. Szalikowcy. O zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych. Toru 2000. Wydawnictwo A. Marszaek; Piotrowski P. Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne. Warszawa 2003. Wydawnictwo Akademickie ak. 2 GrskiA. (2008), Era konformizmu, w: Wprost nr 6. 3 Wilk E. (1994), Krucjata ysogowych. Warszawa 1994, Niezalena Oficyna.

stosowano na pocztku lat 90. wieku XX okrelenie ciernie miasta, wykorzystane w tytule tej publikacji. Obraz skinw w Europie rodkowej prezentowany przez rodki masowego przekazu jest jednoznaczny. S to grupy modych, krtko ostrzyonych ludzi, ubranych w paramilitarne ubiory, odpowiedzialnych za wybryki chuligaskie, bijatyki i napady. Taki obraz skinheadw jako subkultury zgodny jest z potocznym jej rozumieniem. Subkultura bowiem kojarzona jest z negacj czy odrzucaniem pewnych wzorw kulturowych, buntem oraz zachowaniami godzcymi w podstawowe wartoci spoeczne. Utosamiana jest wic ze spoecznym nieprzystosowaniem modziey czy spoeczn patologi. Nie jest to jednak jedyny jej obraz, tak jak nie jest to jedyne i waciwe jej rozumienie w naukach spoecznych. Modzie jest specyficzn kategori spoeczn, przejawiajc zrnicowane postawy od biernoci, wycofania si, a po ogromn mobilizacj przejawiajc si na paszczynie kulturowospoecznej, politycznej oraz ekonomicznej. [] Std te kademu rodzajowi aktywnoci modziey towarzyszy szereg zrnicowanych form zachowa ryzykownych, zagraajcych nie tylko im samym, ale i osobom dorosym4. Modzie, jako wzgldnie odrbna kategoria spoeczna, zacza wyania si w latach 50. i 60. wieku XX w wyniku zoonych procesw spoeczno-ekonomicznych i cywilizacyjnych. Do dzi rodz si problemy, gdy prbuje si j jednoznacznie zdefiniowa. W socjologicznej refleksji traktowana jest bd jako pewien niejednorodny zbir osobnikw w okrelonej grupie wiekowej, bd te jako stan lub faza, w jakim modzi ludzie si znajduj5. W przypadku przyjcia pierwszej z perspektyw rodzi si problem precyzyjnego okrelenia lat, w jakich zawiera si okres modoci. Przyjcie zaoenia, i oznacza on czas midzy dziecistwem a dorosoci jest o tyle kontrowersyjne, e w rnych spoe____________________ 4 Kurzpa J., Lisowska A., Pierzchalska A. (2008), Wstep, w: Kurzepa J., Lisowska A., Pierzchalska A. (red.), Wspczesna modzie pomidzy eros a thanatos. Wrocaw 2008,Agencja Wydawnicza AGRI s.c., s. 5. 5 Filipiak M., Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin 1999, Wydawnictwo M. Curie-Skodowskiej, s. 24.

czestwach i w rnych okresach historycznych uznawany okres przejcia w doroso okrelany by na rn liczb lat, a i one nie stanowiy jedynego warunku przejcia w ten stan. Po drugie, modzie to kategoria o specyficznych cechach (deniach, wzorach zachowa, jzyku, ubiorze, sposobach spdzania czasu wolnego, prawach i obowizkach) zrnicowanych geograficznie i historycznie. Dlatego te T. Paleczny6 proponuje, by nie okrela jej z perspektywy wieku, lecz miejsca, jakie zajmuje w spoeczestwie globalnym. Wwczas to, stanowiaby ona t cz grupy kulturowej, ktra ze wzgldu na podleganie procesowi socjalizacji nie zinternalizowaa jeszcze w peni wartoci i norm kulturowych ani nie nabya przepisw rl spoecznych, przez co bardziej ni inni czonkowie grupy podatna jest na sprzeciw wobec nich i ich odrzucanie. Z punktu widzenia funkcji, modzie to ta cz grupy, ktra nie posiada jasno okrelonych funkcji w obrbie grupy, a jej zadaniem jest nabywanie oraz internalizacja przepisw rl, a take wartoci i norm wyznaczajcych pozycj w grupie w przyszoci. W ujciu strukturalnym natomiast byaby to kategoria spoeczna, ktra nie posiada cile okrelonego miejsca w systemie zalenoci, stojc niejako w sytuacji przedmiotu oddziaywania kultury, a nie jej wspuczestnika i podmiotu. Sam proces socjalizacji postrzegany bywa przez uczestnikw jako przymusowy i represyjny, kierowany odgrnie przez wyposaone w sankcje instytucje do tego powoane. Nie mona wic si dziwi, i rodzi to bunt, czsto ch odrzucenia istniejcych dotd wzorw, norm i autorytetw. Rwnoczenie poprzez uczestnictwo w grupach rwieniczych tworzy specyficzny dla siebie zestaw norm, wartoci, wzorw zachowa i stylu ycia. Nie oznacza to jednak zupenego odrzucenia dominujcej kultury, gdy proponowane przez ni wzory czy zespoy wzorw zachowa ograniczaj si tylko do pewnych sfer aktywnoci kulturowej czowieka nie stanowi autonomicznej caoci. Ich niezbdnym uzupenieniem s wzory dominujce w danym spoeczestwie7.
____________________ 6 Paleczny T. (1993), Grupy subkultury modzieowej. Prba analizy propozycje teoretyczne, w: Kultura i Spoeczestwo, nr 3. 7 Gwiazda M., Krawczyk E. (1996), Subkultury modzieowe. Pomidzy spontanicznoci a uniwersalizmem, w: Filipiak M. (red.), Socjologia kultury. Lublin. Wydawnictwo M. Curie-Skodowskiej.

Z psychologicznego punktu widzenia takie grupy moemy okrela mianem subkultur, gdy tworz dla siebie specyficzny jzyk, wizi emocjonalno-uczuciowe, specyficzny system wartoci i zachowa8, co zdaniem M. Filipiaka9 jest pierwszym etapem jej ksztatowania si i znajduje wyraz we wzorach kulturowych wyrniajcych modzieowe grupy na tle reszty spoeczestwa10. Subkultura moe jednak przyjmowa form antykultury, zatrzymujc si na poziomie samej jej negacji, poprzez kontrkultur oznaczajc spontaniczne odrzucenie tego, co jest uznane za niegodne kontynuowania11, a do kultury oferujcej i starajcej si realizowa alternatywne formy kultury i ycia spoecznego. Zdaniem M. Jdrzejowskiego12 pojawiajce si subkultury ulegaj cigym zmianom, sygnalizujc aktualne potrzeby modziey w dziedzinie zachowa, mody, gatunkw muzycznych. Jej specyfik okrela tak zwany styl subkultury; jego wyraz stanowi wybrany lub narzucony model zachowa i charakterystycznych dla danej grupy ekspresji. W literaturze nie ma jednej powszechnie akceptowanej definicji subkultury. W ujciach pozbawionych wartociowania, a wic charakterystycznych dla nauki, okrela si j jako wyodrbniony wedug jakiego kryterium (etnicznego, zawodowego, religijnego, demograficznego) segment ycia spoecznego i jego kultur13. W tym znaczeniu mona mwi o subkulturze romskiej jako grupy etnicznej, wiadkw Jehowy jako grupy religijnej, nauczycieli jako grupy zawodowej itd. Subkultur bdzie wic kada grupa spoeczna, ktr czy zestaw specyficznych norm, wartoci, wzorw zachowa i stylu ycia14. Autorzy hasa subkultura zamieszczonym w publikacji Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny15 definiuj j jako zesp symbo____________________ 8 Matusewicz Cz. (1975), Psychologia wartoci. Warszawa-Pozna. 9 Filipiak M., Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin 1999, Wydawnictwo M. Curie-Skodowskiej. 10 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. op.cit., s. 14. 11 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. op.cit., s. 15. 12 Jdrzejowski M. (1999), Modzie a subkultury. Problemy edukacyjne. Warszawa. 13 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej ...op. cit. s. 13. 14 Velk sociologick slovnik 1996, s.1248. 15 Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny (2008). Warszawa, PWN.

licznych i aksjologicznych odniesie danej grupy wzgldem innych grup spoecznych. M. Pczak16 w ksice pt. May sownik subkultur modzieowych pisze, e jest to wzgldnie spjna grupa spoeczna pozostajca na marginesie dominujcych w danym systemie tendencji ycia spoecznego, wyraajcego swoj odrbno poprzez zanegowanie lub podwaenie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorw kulturowych, T. Paleczny17, e jest to taka cz grupy kulturowej, ktre neguje bd odrzuca pojedyncze normy i wartoci albo usiuje zakwestionowa funkcjonalno caego systemu norm i wzorw kulturowych, ktrym podlega i jest zmuszona si podporzdkowa. Grupa subkulturowa nie powstaje i nie dziaa w prni kulturowej czy spoecznej, okrela przy tym swoje cele, wartoci i normy na podstawie stosunku opozycji wzgldem kultury, z ktrej si wywodzi i ktr neguje, natomiast sowacki socjolog P. Ondrejkovi18, i subkultura to przede wszystkim empirycznie uchwytny i szczeglnie zintegrowany system wartoci, norm i symboli, ktre charakteryzuj zachowania modziey. Subkultura modziey zmierza do wytworzenia wasnych specyficznych norm, ktre nie zawsze odpowiadaj dominujcej kulturze. W wyniku tego powstaje moliwo spoecznego przeciwstawienia si, a nawet konfliktw. Problem w tym, i modzie moe angaowa si w dziaania wspierajce pozytywne zmiany spoeczne, jak i sympatyzowa z wszelkimi ruchami ideologicznymi protestujcymi przeciw zastanej rzeczywistoci; nie jest ona z natury ani postpowa ani reakcyjna, jest potencjalnie gotowa do protestu19. Zdaniem M. Filipiaka20, niezalenie od tego, jak definiowane jest to pojcie, to w jego skad wchodz trzy elementy:
____________________ 16 Pczak M. (1992), May sownik subkultur modzieowych. Warszawa, Semper, s. 4. 17 Paleczny T. (1993), Grupy subkultury modzieowej. Prba analizy propozycje teoretyczne, w: Kultura i Spoeczestwo, nr 3. 18 Ondrejkovi P. (2000), Socilna patologia. Bratislava, Veda., s.44. 19 Kamiski A. (1971), Analiza teoretyczna polskich zwizkw modziey do poowy XIX wieku. Warszawa, s. 141. 20 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin 1999, Wydawnictwo M. Curie-Skodowskiej, s. 17.

<<a) wzgldnie spjna grupa spoeczna, w ktrej na gruncie wsplnych zainteresowa i de, a nieraz rwnie norm, wartoci i wzorw odpowiadajcych czonkom grupy i ich obowizujcych, wytwarzaj si trwale wizi midzy jej czonkami; b) grupa wyraajca swoj odrbno poprzez zanegowanie caego systemu kulturowego lub niektrych jego elementw (to jest wartoci stanowicych podstaw tej kultury oraz caego zespou instytucji na nich opartych), lub te poprzez zanegowanie oraz propozycje kultury alternatywnej, ktre sytuuj si rwnolegle obok kultury dominujcej; c) grupa subkulturowa z racji swojej odrbnoci pozostajca na marginesie dominujcych w danym systemie tendencji ycia spoecznego. W tak rozumianej subkulturze mieszcz si zarwno zjawiska, ktrym odpowiada termin kontrkultura i termin antykultura, to jest wyraajce si w negacji podstawowego etosu kultury globalnej, jak i propozycje kultury alternatywnej, ktrej tendencj podstawow nie jest zniszczenie kultury zastanej, lecz jej ulepszenie>>. Powszechnie podkrela si, i subkultury nie s zjawiskiem nowym, w tym znaczeniu, i wyodrbnianie si pewnych grup ze spoeczestwa przyjmujce form buntu wobec oficjalnej kultury i sposobu ycia znane jest historykom i socjologom od dawna. T. Paleczny21 pisze wprost, e pojawiaj si one po to, aby umoliwi realizacj tych potrzeb modego pokolenia, ktre kultura zinstytucjonalizowana i zunifikowana lekceway lub wrcz represjonuje. Natomiast rozwj subkultur notowany od lat 60. wieku XX, wrd ktrych mieszcz si rwnie skinheadzi, wie si z zaamaniem tradycyjnych modeli wychowania oraz dziaalnoci rodkw masowego przekazu propagujcych pewne wzory atrakcyjne dla kultury popularnej. Kultura popularna przeznaczona dla modziey wykorzystuje stylistyczn barwno i rnorodno subkultur, niekiedy za sama kreuje nowe style, ktre staj si cech
____________________ 21 Paleczny T. (1993), Grupy subkultury modzieowej. Prba analizy propozycje teoretyczne, w: Kultura i Spoeczestwo, nr 3, s. 181.

10

subkultury22. T. W. Bk23 wanie rodki masowego przekazu i niekompetentnych dziennikarzy obwinia nie tylko za bdny obraz subkultury skinhead, ale za wiele nieporozumie, jakie w niej maj miejsce. Nie ulega wtpliwoci, e jest to jedna z najstarszych subkultur modzieowych i jednoczenie najbardziej kontrowersyjna, bez wzorca ideologicznego. Wrd jej czonkw mona znale takich, ktrzy wyraaj pogldy faszystowskie, nacjonalistyczne, lewicujce, ale i takich, ktrzy w ogle ich nie posiadaj. A to sprawia, i rwnie pogldy badaczy na temat ich dziejw s zrnicowane. Osi sporu jest to, czy skinheadzi maj bezporednie rasistowskie pochodzenie i, czy ono stanowi istot tej subkultury, czy te nie24. Subkultura skinhead narodzia si w Wielkiej Brytanii w ramach szerszej rewolucji modych ludzi przeciw wczesnej kulturze. Umieszczana jest jako jedna z czterech najbardziej charakterystycznych odamw kontrkultury w Europie, a wic obok sytuacjonistw, prowosw (prowokatorw) i punkw25. I cho ruch kontrkulturowy jak si podkrela by zjawiskiem powszechnym i odpowiedzi na wsplne dla caego wiata cywilizacyjne zagroenia wywoane dominacj kultury zachodniej zorientowanej ku wartociom materialnym i podporzdkowanej jednostronnie pojtym reguom racjonalnoci i celom technicznego postpu26, to w tej samej generacji i tym samym czasie wywoywa zrnicowane postawy, od zaangaowania politycznego do cakowitego wycofania si w sfer prywatnoci27.
____________________ 22 Socjologia. Przewodnik encyklopedyczny (2008). Warszawa, PWN, s. 213. 23 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne. 24 Mare M (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial, s. 403. 25 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin, Wydawnictwo Marii Curie-Skodowskiej, s. 50. 26 Jawowska A. (1991), Kontrkultura, w: Koskowska A. (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Pojcia problemy wiedzy o kulturze. Wrocaw, s. 67. 27 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin, Wydawnictwo Marii Curie-Skodowskiej, s. 52.

11

Skinheadzi pojawili si co prawda pod koniec lat 60. ubiegego wieku, ale typowego dla nich stylu ycia mona doszukiwa si kilka lat wczeniej. W pierwszej poowie lat 60. wieku XX w londyskiej dzielnicy Soho zacza rodzi si subkultura mods (modernistw), ktra szybko rozprzestrzenia si po wielu miastach. Istotn jej cech nie bya wsplnota pogldw, lecz zainteresowanie muzyk i noszenie charakterystycznych ubra. Modsi, podobnie do wczeniejszej subkultury Teddy boys, zwracali szczegln uwag na dobr stroju, ale w przeciwiestwie do Teddy boys nie wybierali ekstrawaganckich materiaw i fasonw wzorowanych na modzie edwardiaskiej, lecz klasyczne, eleganckie garnitury, zwracajc szczegln uwag na spokojne, stonowane kolory oraz schludny wygld. Podobnie jak Teddy boys, fascynowali si amerykask kultura masow, zwaszcza muzyk rockow i czarn muzyk. W przeciwiestwie do Teddy boys nie brali udziau w atakach na imigrantw z Karaibw28. Przejawiali odmienne zachowania, nosili ciemne, dopasowane garnitury, jasne koszule, cienkie krawaty i ciemne okulary. Strj ten noszony przez nich na co dzie, a w rodowiskach robotniczych traktowany jako odwitny mia symbolizowa wolno i aspiracje konsumpcyjne. Wrogiem by kady, kto mg swoim dzieciom kupi rzeczy, na jakie nie sta byo rodziny robotnicze. Taki strj sprawiajcy wrcz wraenie absurdalnie ugrzecznionego uniformu umoliwia modsom bezkonfliktowe poruszanie si w sferach: szkoy, pracy i rozrywki. Ich tosamo opieraa si na stylu, a take na identyfikacji z czarnoskrymi imigrantami i zorientowaniu na kultur weekendu, ktry spdzali w klubach na koncertach czsto wspomagani amfetamin29. Frustracja z powodu niezaspokojonych aspiracji materialnych przeradzaa si w agresj, znajdujc wyraz w bjkach z antagonistycznymi grupami modzieowymi. Do takich naleeli rockersi, charakteryzujcy si <<niechlujnoci, roboczym strojem (motocyklowa kurtka, drelichowe spodnie lub dinsy). Jeeli mods aspirowa do wyjcia poza swoje macierzyste, nisko sytuowane materialne i spoeczne rodowisko,
____________________ 28 Hebdige D. (1998), Subculture: the Meaning of Style. London, Rutledge, s. 52. 29 Hebdige D. (1998), Subculture: op. cit., s. 52.

12

rockers afiszowa si swoj spoeczn nizinnoci i skrajnym nieprzystosowaniem do panujcych regu. Interesujca jest te rnica w zamiowaniach muzycznych. Modsi fascynowali si rockowymi nowociami, natomiast rockersi obstawali przy bardziej tradycyjnych i moliwie jak najprostszych formach tej muzyki. Istot ideologii rockersw bya skrajna niech do paniczykw, nawet, a moe tym bardziej, jeli pochodzili z tej samej dzielnicy>>30. Rockersi stali si szerzej znani angielskiej opinii publicznej po serii bjek z modsami w latach 1963-64. Informacje te nie tylko wzmocniy obraz kadej ze stron. Przyczyniy si do wykreowania chuligaskiego image modsw, naladowania przejawianych przez nich agresywnych zachowa przez modzie pochodzc z lumpenproletariatu, co prowadzio do star z policj. Denia mods do wolnoci znajdoway wyraz w przebywaniu w klubach muzycznych, na prywatkach i wsplnych wyprawach na skuterach Lambretta. Pojazdach dostpnych finansowo rodzinom robotniczym, bdcych wyznacznikiem prestiu i symbolem ich tosamoci subkulturowej. Chopcy na skuterach, a wic <<Scooter boys stali si wkrtce synonimem mods w ogle, co nie znaczy, e cakowicie zdominowali t subkultur. Wyoni si, bowiem mniej wicej okoo roku 1966 twardy odam mods (tzw. Hard mods), ktry skuterowe szalestwo uzna za niepotrzebny szpan. Hard mods w o wiele wikszym stopniu ni skuterowcy akceptowali swoj wojowniczo i niezgod na otaczajcy wiat>>31. Rwnolegle, w byej brytyjskiej kolonii Jamajce, targanej wewntrznymi konfliktami, zrodzia si subkultura, ktra w przyszoci miaa odcisn istotne pitno na stylu ubierania si i gustach muzycznych skinheadw. Byli to rude boys niegrzeczni chopcy32. Modzie czca si w gangi, walczca na ulicach, w knajpach i na zabawach. Rude boys tworzyli gangi w biednych dzielnicach Londynu, a za swojego gwnego wroga uwaali klas redni. Podobnie jak inne subkultury, mani____________________ 30 Pczak M. (1992), May sownik subkultur modzieowych. Warszawa, Semper, s. 81. 31 Pczak M. (1992), May sownik subkultur ...op. cit., s. 56. 32 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 10.

13

festowali swj sprzeciw wobec wartoci tej klasy spoecznej poprzez wygld (dredy, niechlujne koszule) i zachowanie (mwienie jzykiem klasy robotniczej oraz zafascynowanie kultur amerykask). Podobiestwo pomidzy skinheadami a rude boys ley rwnie w tym, e obie grupy nie unikay uywania przemocy33. To rude boys stworzyli, w oparciu o rne style muzyki: jazz, soul i rhythm`n`blues, nowy gatunek muzyczny ska, a nastpnie pokrewne jej style rocksteady i reggae. To od nich, przybywajcych do Wielkiej Brytanii modsi przejli i zaadoptowali ubir. Naleay do nich <<zbyt krtkie spodnie, zamiowanie do garniturw oraz ciemne okulary. W ten sposb uksztatowa si pierwotny wizerunek zewntrzny skinheada. Tworzyy go cikie wojskowe lub robocze, ale solidne buty, ktre na specjalne okazje zamieniano na loafersy, czyli wsuwane, ciemne pantofle, za krtkie spodnie najlepiej levisy sta prest, ale mogy te by na przykad sztruksy, koszula Ben Sherman, Brutus, Jaytex lub Permanent Sex, polwka Fred Pery, blezerk lub tank top rodzaj swetra bez rkaww i krtka kurtka typu harrington. Bardziej zamoni nosili dugi paszcz crombie, sigajcy a do poowy ydki oraz nieodzowne szelki, tak zwane wiercalwki, w rnych kolorach. Najpopularniejszym nakryciem gowy bez wtpienia byy flat cap, znane jako oprychwka, niektrzy nosili rwnie kapelusiki z maym rondem Pork Pie. Popularne byy te rnego rodzaju tatuae>>34. W poowie lat 60. wieku XX nastpi rozpad subkultury mods. Cz osb w niej wyrastajcych wstpia na uczelnie wysze, angaujc si w ruch hippisowski oraz przyjmujc pogldy lewicowych intelektualistw. W ten sposb stali si tzw. smooth-mods i szybko jako odrbna subkultura zanikli. Odrbny nurt tej subkultury zacz podkrela silniej swoje robotnicze korzenie akceptujc finansowe moliwoci. W miejsce drogich restauracji zaczli spotyka si w gospodach oferujcych tanie piwo, porzucili drogie i modne ubrania na rzecz robotniczych wysokich
____________________ 33 King S. (2002) Reggae, Rastafari and the Rhetoric of Social Control. Mississippi, University Press of Mississippi, s. 31. 34 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 13.

14

butw, spodni dinsw i podkoszulek. W atmosferze niepokoju, jaki w drugiej poowie lat 60. tworzyli intelektualici i studenci wobec wojny w Wietnamie, konsumpcyjnego spoeczestwa i zachodniego systemu w ogle, hard mods zaczli przyjmowa postawy coraz bardziej obojtne. Hippisi byli dla nich zbuntowanymi dziemi klasy redniej, a zainteresowania modsw koncentroway si na pice nonej, ktrej rola rosa po wygraniu przez Wielk Brytani mistrzostw wiata w 1966 r. Autorzy nie s zgodni co do roli skinheadw w rozptaniu fali przemocy na stadionach i poza nimi. Niewtpliwie kibicowanie wasnej druynie i walka z fanami druyny obcej byo punktem honoru, ale zdaniem T. W. Bka35nie dla wszystkich. Wiksza cz skinw ogranicza (wwczas M. Z.) swoj aktywno stadionow do wznoszenia okrzykw i pieww pochwalnych wobec wasnej i obraliwych wobec obcej druyny. Natomiast niektre elementy ich garderoby stay si inspiracj dla mionikw klubw pikarskich: krtkie kurtki, szelki czy cikie buty. To od <<cikich butw angielscy kibice nazywani byli boot boysami. Po prawdzie wielu z nich wygldao jak rasowi skini, chocia nie do koca identyfikowali si z tym ruchem. Zdaniem autora stanowili oni chuligask, stadionow subkultur, ktrej celem byy zadymy z fanami innych klubw i policj. Posiadali wyranie okrelon hierarch, zorganizowani byli w <<mob, czyli mafi lub fleet flot>>36. D. Milo37 pisze, i wczeni skinheadzi charakteryzowali si dum ze swojego robotniczego pochodzenia, patriotyzmem, purytanizmem, dystansowaniem si od hippisw, narkotykw i intelektualizmu. Ich ulubion muzyk staa si ska i regge. Swoj mod, szowinizmem, patriotyzmem, mioci do piwa, boksu i piki nonej skinheadzi prbowali ponownie stworzy tradycyjn angielsk spoeczno robotnicz. Skinheadzkie grupy nie miay w momencie swojego powstania rasistowskiego czy ksenofobicznego charakteru; ich problemowo
____________________ 35 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 15. 36 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 17. 37 Milo D (2004), Rasistick extremimizmus v Slovenskej Republice. Wyd. Fredrich Ebert Stiftun, s. 21.

15

polegaa wycznie na agresywnoci, wyraanej czstymi wypadami i bjkami, najczciej zwizanymi z pikarskimi meczami. Niektre rda podaj, e jeszcze pod koniec lat 60. wieku XX istniao powizanie niektrych grup skinw z jamajskimi rude boys. Interesujca jest tutaj konstrukcja tosamoci pierwszych skinheadw, ktrzy korzystaj ze swoich robotniczych korzeni, a jednoczenie identyfikuj si z jamajskimi imigrantami przejmujc od nich nie tylko upodobania muzyczne, ale rwnie ubir i charakterystyczny sposb mwienia. To subwersywne uycie czarnej kultury do stworzenia swojej nowej tosamoci moe wydawa si paradoksalne w wietle dalszych zmian i rosncych antagonizmw pomidzy obydwoma grupami. Pokojowe wspistnienie tych subkultur byo moliwe dziki znalezieniu koza ofiarnego w postaci innej, obcej grupy (Azjaci, queer czy hippisi) i dopki skinheadzi mogli identyfikowa si z ideologi muzyki reggae38. Wraz z upolitycznianiem si ruchu murzyskiego i jamajskiego, gwnym celem skinw stali si kolorowi imigranci. To ich obarczano odpowiedzialnoci za zabieranie miejsc pracy i mieszka. Rasow przemoc zaczto okrela jako: Paki-bashing (wyganianie Pakistaczykw), gdy to z Pakistanu w tym okresie napywao wielu imigrantw. Sowo Paki stao si sloganem okrelajcym oglnie imigrantw39. Podkreli rwnie naley, i trudno jest znale pomysodawc czy pomysodawcw samej nazwy skinhead (skin skra, heads gowy). M. Mare40 podaje, i pocztkowo na czonkw tej subkultury stosowano rne okrelenia: noheads (bez-gowy), cropheads (ostrzyone gowy), boiled eggs (gotowane jaja) czy spy kids (dzieci szpiedzy). M. Filipiak41 natomiast, e jeszcze pod koniec lat 60. <<nazywano ich w Anglii brush-cuts (szczoty), spikeys (kolczaci), peanuts (fistaszki), bootboys (chopcy w buciorach) lub nuts (wariaci, wiry).
____________________ 38 Hebdige D. (1998), Subculture: the Meaning of Style. London, Rutledge, s. 58. 39 Mare M (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial, s. 405. 40 Mare M (2003), Pravicov extremismus ...op. cit., s. 404. 41 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin, Wydawnictwo Marii Curie-Skodowskiej, s. 58-59.

16

Przez pras byli traktowani jak zwykli chuligani, a nie jako wersja wzgldnie autonomicznej kultury modzieowej. Najchtniej widziano w nich ludzi marginesu, dewiantw (negatywnych), ktrzy nie potrafi znale dla siebie miejsca w spoeczestwie. [] W Wielkiej Brytanii termin skinhead by pierwotnie sloganowym okreleniem ysego, wykrzykiwanym w formie epitetu pod adresem przechodniw przez czonkw modzieowych gangw. W roku 1968 nazwa skinhead (skrogoowy, ostrzyony) zostaa uyta w brytyjskiej prasie dla odrnienia nowej subkultury od modnych wwczas wAnglii hippisw>>. W. P. Bk42 pisze natomiast, i w tym czasie wci jeszcze w niektrych pismach traktowano ich jak odam modsw, a spoeczestwo angielskie dziwio si, e modzie z dum uywa artobliwej nazwy skinhead. Podkrela, e nie byo czym typowym wrd wczesnej modziey strzyenie si na yso, a jedynie noszenie krtkich wosw przez ktre wida byo skr na gowie. Cho te nie zawsze. Istniay gangi skinw, w ktrych wikszo czonkw nosia wosy nieco dusze, a nawet sigajce ramion. Co wic wwczas byo wyznacznikiem bycia skinem? Na pewno ubir, muzyka, mio do piki nonej, skonno do awantur i czenia si w gangi43. Pod koniec lat szedziesitych rodki masowego przekazu (gwnie prasa) za wszelkie bjki na stadionach i napady <<na wszelkiej maci odmiecw: punw, pederastw, Murzynw i tkw>> obwiniay skinw wywoujc w spoeczestwie antyskinowsk histeri. Policja apaa kadego, kto nosi szelki, flanelow koszul i doc marteny. Pierwszy skinhead musia zapuci nieco wosy, woy marynark, nawet paszcz i kapelusz, uzbroi si w parasol zakoczony ostrym szpikulcem44. Pierwszy okres istnienia skinheadzkiej subkultury, okrelany mianem zotego okresu (mwi si o duchu szedziesitego dziewitego roku Spirit of 69), szybko si zakoczy. Z pocztkiem lat 70., zdaniem
____________________ 42 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 13-14. 43 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce.... op. cit. s. 14. 44 Wilk E. (1994), Krucjata ysogowych. Warszawa 1994, Niezalena Oficyna., s. 42.

17

M. Marea45, subkultura zacza zanika bez specjalnej ingerencji policji. Wikszo czonkw w wyniku dorastania, zakadania rodzin i podjcia pracy powoli opuszczaa jej szeregi, a modych nastpcw brakowao. Innego zadania jest T. W. Bk46, ktry pisze, i to <<cige problemy z policj, zwizane z tym przeladowania, trudnoci w znalezieniu pracy, psucie wizerunku skinheada przez modych (najbardziej agresywnych) adeptw czy wreszcie utrata wieoci i atrakcyjnoci jako subkultura. Wielu byych skinheadw przeszo dugi cig przemian zanim zupenie stracili styczno z subkultur. Najpierw stali si seudehadami, pozwalajc swym wosom nieco odrosn, a pniej smootheadami, zwanymi w skrcie smoothsami>>. Niezalenie od przyczyn w 1974 r. subkultura skinhead zanika prawie zupenie istniejc tylko w bardzo wskich krgach. Kryzys gospodarczy i polityczny (tzw. naftowy) lat 70. wraz z zaamaniem si atrakcyjnoci posthippisowskich subkultur oraz dotychczasowych form ekspresji artystycznej staje si podoem rodzenia si prawie rwnoczenie w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych nowej subkultury punk. Okrelenia punk jak podaje M. Mare47 uyli po raz pierwszy w 1970 r. w amerykaskim czasopimie Fusion dziennikarze zajmujcy si problematyk kultury. Rok pniej pojawio si, uyte przez Davida Marscha w czasopimie Carem, okrelenie punk rock. Punk okrelano jako muzyk prezentujc nihilistyczne niezadowolenie z losu, gran przez takie zespoy muzyczne jak: Stoogies, MC5, Modern Lovers i New York Dolls. Ich wpyw nie by na subkultur punk istotny. Dopiero, gdy w latach 1974-75 w nowojorskim klubie CBGBOMFUG wystpio kilka kapel (Ramones, Blondie), okrelany zosta jako nowy punk rock i zyska pewn popularno dziki melodyjnym i niezbyt skomplikowanym teksom piosenek bez politycznych odniesie. Generalnie jednak punk by w Stanach Zjednoczonych przede wszystkim
____________________ 45 Mare M (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial, s. 405. 46 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 17-18. 47 Mare M (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial, s. 436.

18

pewn propozycj estetyczn, kreowan przez twrc pop-artu Andy Warhola i wokalistw muzycznych Patty Smith czy Lou Reeda. W Wielkiej Brytanii kryzys przynis masowe bezrobocie, rosnce niezadowolenie spoeczne przyjmujce wrd modziey rne formy: od agresji po wycofanie si. W tej sytuacji beztroskie ycie oferowane przez posthippisw czy mionikw dyskotek stao si nieatrakcyjne przede wszystkim dla modziey ze rodowisk robotniczych wielkich orodkw przemysowych. Wwczas to, pojawiaj si nieliczne grupy muzyczne grajce agresywn muzyk wyraajc jej protest wobec rzeczywistoci. Jednej z nich, Sex Pistols, przedsibiorca i menader Malcolm MaClaren wykreowa rebeliancki image, a pycie Anarchy in the UK zapewni promocj. Debiutancki koncert tego zespou, ktry odby si 6 lipca 1976 r. w klubie 100 w Londynie, uznany zosta za symboliczny pocztek powstania punku i jego pierwszej fali. Od tego czasu rozwj tej subkultury nastpuje lawinowo, wylewajc si poza Wielk Brytani do Holandii, Niemczech, by wreszcie trafi do Europy rodkowej. Powstajce kluby promujce t muzyk staj si orodkami integrujcymi rne subkultury oraz ekspresji artystycznej. Wzywanie do anarchii, jakie z sob nis, byo jedynie protestem wobec obowizujcych norm spoecznych. Szybko te uleg komercjalizacji i sta si gwnie nurtem muzycznym, pozostajcym w zainteresowaniu dorastajcych nastpnych pokole modziey. Bardzo szybko powstaa sie sklepw oferujcych ubiory punkowej mody. W tym ksztacie, a wic gwnie jako apolityczna i odrzucajca normy spoeczne subkultura, dotara z pewnym opnieniem do krajw byego bloku wschodniego: NRD, Polski, Czechosowacji, Jugosawii. M. Pczak48 pisze, e wszdzie, gdzie pojawia si punk podstaw ekspresji [] byo odrzucenie konwencji, afirmacja tego co wywrotowe i rebelianckie, niezgoda na status quo. Ugruntowany w postawach buntu i skrajnego sceptycyzmu punk nie od razu wystpowa z wyran i spjn ideologi. Modzi ludzie tworzcy subkultur punk, bardziej intuicyjnie ni z rozmysem, odrzucali zastan rzeczywisto. Jedyn ideologi
____________________ 48 Pczak M. (1992), May sownik subkultur modzieowych. Warszawa, Semper, s. 67-68.

19

moga by radykalna niezgoda na zawart w hasach No future (nie ma przyszoci), Anarchy (anarchia), No rules (nie ma regu) lub eksponowaniu symboli spoecznie nieakceptowanych (np. swastyka). Dopiero po pewnym czasie wyania si zaczy zrby ideologii, czy raczej zbir postaw charakterystycznych dla tego ruchu. Punkt wyjcia stanowia totalna krytyka otaczajcej rzeczywistoci. Negacji podlegay tradycyjne wartoci spoeczne (np. rodzina), instytucje polityczne (np. parlament), edukacyjne, prawne i inne. Szczeglnie ostrej krytyce poddawano sens istnienia armii i policji, ale te kadej organizacji czy stowarzyszenia opartego na zasadzie porzdku hierarchicznego (np. Kocioa). Punk odrzuca wartoci kultury dominujcej jako faszywej i usprawiedliwiajcej wyzysk. Podstaw stylu tej subkultury sta si strj: najczciej czarna skrzana kurtka, pas, czarna skrzana bransoletka (tzw. pieszczocha), wszystko nabijane wiekami, spodnie z wszytymi zamkami byskawicznymi oraz cikie, najczciej wojskowe buty. Cao uzupeniaa fryzura a`la irokez, kolczyki lub agrafki w uszach. Pierwsza fala punku nie cieszya si sympati starych skinheadw, tak jak i mode pokolenie deklarujce swoj przynaleno do tej subkultury, wywodzce si z punk rocka. Pierwsi dlatego, i uczestniczya w nich gwnie modzie z klas rednich, co rodzio podejrzenie o jak kontynuacj ruchu hippisowskiego i kreacj sztucznej mody49. Drudzy gdy wygldem bardziej przypominali punkw, ni skinw z przeomu lat szedziesitych i siedemdziesitych. Pod koniec lat 70. strzygli si jeszcze krcej ni ci z poprzedniego okresu, nosili cikie buty (glany) wizane biaymi sznurwkami, podwinite spodnie, a pozostae elementy przejli od punkw swastyk i krzye50. Sama jednak muzyka i wyraana przez punkw niechtna postawa wobec hippisw z czasem staa si czynnikiem czcym obie subkultury. Pojawiy si zespoy punkowe, na ktrych koncerty szczeglnie uczszczali skini: Sham 69, ktry mia to, co brakowao wielu innym punkowym grupom: by szczery, a jego teksty skupiay si na sprawach przyziemnych,
____________________ 49 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 19. 50 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. .op. cit., s. 20.

20

bliskich skinom, ktrzy nie chcieli sucha piosenek o anarchii i chaosie51, ale rwnie The Cockney Rejscts, The Business, Angelic Upstarts, Last Resort, Infa Riot. Nastpio te odrodzenie uwielbianej przez poprzednie pokolenie muzyki ska, ktra staa si teraz bardziej rytmiczna, a puszczana na wielu potacwkach przycigaa skinheadw. Powstaa promujca t muzyk wytwrnia Two Tone (koniec lat 70.). Wiksze jednak znaczenie dla przyszoci tej subkultury miay odegra kapele tworzone przez skinw grajcych punk rocka, ktre uzyskay okrelenie zespoy streetpunkowe, czyli w wolnym tumaczeniu uliczno-punkowe. Nazwa ta bya niezwykle trafna, gdy teksty tych zespow opieway tematyk zwizan z ulic i yciem w wielkim miecie, mwiy o bezrobociu i braku perspektyw, a w przeciwiestwie do zespow stricte punkowych nie byo w nich mowy o anarchii i rebelii52. Raczkujc scen streetpunkow zacz wspiera i promowa Gary Bushell z tygodnika muzycznego Sounds nadajc jej przydomek Oi! bdcy slangowym pozdrowieniem angielskich robotnikw, a wykrzykiwany przez solist zespou Cockney Rejects. Styl Oi! przez krtki okres zintegrowa nie tylko skinheadw, ale i punkw. Rosnca popularno i sia tej sceny muzycznej znalaza si w zainteresowaniu rodkw masowego przekazu, a <<zaangaowane spoecznie i politycznie teksty niektrych zespow oiowych zaczy przyciga uwag pewnych partii i ugrupowa, ktre wrd rzeszy zbuntowanych i sfrustrowanych modych ludzi szukay siy politycznej i poparcia. Stali si wic skinheadzi pod koniec lat siedemdziesitych obiektem bardzo silnej inwigilacji politycznej, zarwno ze strony ugrupowa prawicowych, jak i lewicowych>>53. Oficjalne partie polityczne nie cieszyy si jednak poparciem skinw, gdy to je obarczano odpowiedzialnoci za istniejce bezrobocie i bied. Nie mniejsz niechci cieszyli si te, szczeglnie wrd skinw pochodzcych ze rodowisk robotniczych, imigranci z byych angielskich kolonii godzcych si podejmowa zatrudnienie za stawki trudne do zaakceptowania przez Anglikw.
____________________ 51 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 20. 52 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 24. 53 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 27.

21

Oskaranie czarnych imigrantw o zy stan gospodarki, przy rwnoczesnym ich izolowaniu si od dominujcej wikszoci rodzio konflikty i narastanie sympatii czci skinheadw do populistycznych hase wyraanych przez Brytyjsk Parti Narodow (British National Party) czy Front Narodowy (National Front). W efekcie oddziaywa dziaaczy tych partii grupy skinw podzielajcych rasistowskie pogldy poczy odcina si od gwnego nurtu subkultury i tworzy co na ksztat wasnej sceny. To wanie wtedy doszo do wielkiego rozbicia subkultury angielskich skinheadw na dwie wrogie sobie grupy: formacj pierwotn i drug, w oglnym rozumieniu ekstremalnie prawicow54.. By to okres z jednej strony ksztatowania si subkultury przybierajcy form ruchu spoecznego, z drugiej jej rnicowania si. Krzykliwo i agresywno zwolennikw prawej strony sceny politycznej (ataki na kolorowych i zwolennikw innych frakcji politycznych) zainteresowaa rodki masowego przekazu poszukujcych taniej sensacji. To one zaczy nieustannie kreowa wizerunek skina nazisty, ktry jest wrogiem wobec wszystkiego, co obce. Doprowadzio to do tego, e w do krtkim czasie subkultura skinheadw stracia w wiadomoci spoecznej swj pierwotny charakter, a skini zaczli by jednoznacznie kojarzeni z faszyzmem. Taki krzywdzcy wizerunek spowodowa z kolei, i wielu nie bdcych rasistami skinw, w obawie o to, aby nie by oskaranymi o wyznawanie ideologii nienawici, stracio zainteresowanie subkultur, ustpujc miejsca modym, nazistowskim skinheadom, ktrzy nie mieli pojcia o pochodzeniu swojej subkultury55. Procesowi temu towarzyszy rozbrat z punkami, gdy jak pisze E. Wilk56 w 1981 r., ci drudzy <<woleli, by wszelkie rozruchy na koncertach oiowych midzy bia i t modzie zostay zapisane na konto skinw. Raptownie porzucili muzyk Oi! dla nowej fascynacji: hard core. Porzucili rwnie przejciow fascynacj polityczn>>.
____________________ 54 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 29. 55 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op.cit., s. 30. 56 Wilk E. (1994), Krucjata ysogowych. Warszawa 1994, Niezalena Oficyna., s. 44-45.

22

Istotn rol w kreacji nazistowskiego nurtu wrd skinheadw odegra wokalista zespou Skrewdriver Ian Stuart Donaldson. Reaktywowanej w 1982 r., pierwotnie punkowej grupie muzycznej, nada zupenie inny charakter. Stajc si czonkiem brytyjskiego Ku Klux Klanu wspiera polityk neofaszystowskiej Partii Narodowej (British National Party). W tym samym roku zaoy White Noise Club, muzyczne wydawnictwo ukierunkowane na wspieranie rasistowskich skinhead. W ten sposb zaczyna si formowa pierwsza wyrazista ultraprawicowa platforma ruchu skinw RAC (Rock Against Communism Rock przeciw komunizmowi), jako przeciwwaga dla RAR (Rock Against Racism Rock przeciw rasizmowi). Rock przeciw rasizmowi by pierwotnie hasem muzycznego festiwalu, ktry w 1978 r. zorganizowaa Anti-Nazi League, jako wyraz protestu wobec narastajcej fali rasizmu na angielskiej scenie muzycznej. Z jednorazowej imprezy zrodzia si caa kampania, w ktr wczyo si szereg punkowych grup muzycznych. Rodzcy si wwczas rasistowski ruch skinw, wspierany przez Front Narodowy, stara si jej przeciwstawi seri koncertw pod hasem RAC. Gwnym organizatorem tych przedsiwzi by Ian Stuart. Z jego osob wie si te zaoenie w 1987 r. pierwszej midzynarodowej organizacji neonazistowskiej o nazwie Blood & Honour, nawizujcej do hasa stosowanego przez czonkw modzieowej organizacj NSDAP Hitlerjugend. To Blood & Honour staa si gwnym propagatorem i organizatorem muzyki White Power (Biaej Siy). Do ochrony koncertw powoana zostaa zwizana z ni samodzielna organizacja pod nazw Combat 18, ktrej pierwszymi czonkami byli niesawni chuligani londyskiego klubu pikarskiego Chelsea. Z czasem staa si ona na poy terrorystyczn organizacj napadajc na imigrantw i dziennikarzy. W poowie lat 80., gdy pierwsza fala zainteresowania muzyk punkow punk rockiem zaczyna przemija, w Wielkiej Brytanii krystalizuj si dwie bardzo silne sceny muzyczne, skupiajce skinheadw: scena, ktra powstaa na bazie drugiej fali punk rocka, zawierajca w sobie rwnie scen streepunkow, ska, regge i hard core, oraz druga wroga jej scena nazistowska, w obrbie ktrej funkcjonoway take wydawnictwa fonograficzne, prasowe i organizacje, zajmujce si 23

organizacj koncertw i manifestacji57. W wyniku szeroko zakrojonej akcji promocyjnej (organizacja koncertw, sprzeday nagra i wydawnictw) udao si tej drugiej skutecznie rozpowszechni idee faszystowskie wrd biaej modziey, szczeglnie w Niemczech, Holandii, Woszech, Austrii, Francji i Belgii, ale i w Stanach Zjednoczonych. W kadym z tych krajw inne czynniki sprzyjay temu, i wrd modych ludzi szerzyy si tego typu idee. Do Republiki Federalnej Niemiec fala skinheadzka dotara na pocztku lat 80., cho niewielkie grupki pojawiy si wczeniej w okolicach amerykaskich baz wojskowych. W sferze muzycznej pionierem tekstw o wydwiku rasistowskim bya powstaa w 1979 r. w punkowym rodowisku grupa Bhse Onkelz, ktra jednak pniej zarwno od skinheadw, jak i inklinacji skrajnie prawicowych si odegnaa. Zapleczem skinheadzkiej subkultury i pocztkowo punkowych kapel staa si firma fonograficzna Rock o Rama. Cho znaczca cz niemieckich skinheadw skaniaa si do neonazizmu, to tradycyjni neonazici patrzyli na nich z dystansem z powodu ich prymitywnej agresj i pijastwa. Dopiero w latach 90. udao si skrajnej prawicy wczy skinheadw w swoje dziaania, co znalazo wyraz w masowej fali rasistowskiej przemocy58. W Belgii, Holandii oraz Francji czynnikiem sprzyjajcym byo wysokie bezrobocie oraz znaczcy udzia imigrantw. We Woszech, poza megalomani (przekonaniem, i ich kraj odegra decydujca rol w ksztatowaniu europejskiej cywilizacji), istotn rol stanowiy bezrobocie i bieda, a w Austrii kompleksy wobec Niemiec i nacjonalizm. Do USA fala skinheadzka napyna z opnieniem i bya mniej dogmatyczna, nie nawizywaa wprost do kultowego roku 1969, tworzc si powoli na bazie nowojorskiego punku, a ubir przyjmowano sukcesywnie i nie dogmatycznie. Oglnie mwic subkultura skinhead, zarwno w krajach Europy Zachodniej, USA, jak i we Wschodniej Europie zacza si organizowa, przy czym odchodzce pokolenie zastpowao nowe. W jego ramach
____________________ 57 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 32. 58 Mare M (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial, s. 406.

24

miao miejsce coraz wiksze zrnicowanie ideowe, ukierunkowanie na style muzyczne, a z pierwotnego ubioru pozostaa tylko ogolona gowa i przemoc. Przejrzysta typologia jest jednak z powodu niejasnoci pogldw, wzajemnych powiza i odmienno sytuacji w poszczeglnych krajach wyjtkowo trudna. Przedstawiony zostanie wic tylko oglny nurt przemian. W ramach subkultury skinhead wyrni mona tych, ktrzy odrzucaj polityk (zarwno t prowadzon przez partie z prawej, jak i lewej strony scen politycznych), nawizuj do zotego okresu (roku 1969), pozostali przy swoich ubiorach, bjkach, alkoholu, meczach, niechci do hippisw i ktrych mona okreli tradycjonalistami. Z nimi czsto powizani s Oi! skinheads, wywodzcy swoj tosamo od streetpunowych i Oi! okresu lat 70., co przyczynia si do czenia klasycznego i wspczesnego punku. Okrelenie Oi! skinhead dotyczy przeomu XX i XXI wieku oraz wspczesnoci, gdy jeszcze w pierwszej poowie lat 90. wieku XX subkultura ta symbolicznie odwoywaa si do rasizmu czy nazizmu. Aktualnie szereg Oi! skinheadw i tradycjonalistw deklaruje si jako patrioci, ktrzy raczej odrzucaj nacjonalizm, lecz nie wykluczaj przemocy wobec imigrantw i przestpcw, co czy ich czasami z rasistowskimi skinami. Te dwa nurty zabiegaj o zachowanie te pierwotnego wygldu, symboli Lansdale, Fred Perry, Dr Martens, podczas, gdy rasistowsko zorientowani skinheadzi taki strj porzucaj. Odrzucajcy rasistowskie pogldy skinheadzi ju w drugiej poowie lat 80. wieku XX powoali w Minneapolis grup Anti-Racist Action. Jednak dopiero zainspirowany przez pochodzcego z Nowego Jorku skinheada o pseudonimie Marcus kierunek nazywany SHARP skinheads (SkinHeads Against Racial Prejudice Skinheadzi Przeciw Rasowym Uprzedzeniom) uzyska szersze wsparcie. Rozwj tej subkultury na terenie Europy rozpropagowa walijski zesp The Oppressed. SHARP z czasem staa si jedn z gwnych przeciwwag dla rasistowsko i narodowo ukierunkowanych skinheadw. T. W. Bk59 pisze, i cho roz____________________ 59 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne, s. 38.

25

przestrzenianie si idei SHARP wynikao z silnego poczucia odcicia si od prawicowej ekstremy, to nie wszyscy zaakceptowali jego istnienie uwaajc, e subkultura skinhead sama w sobie jest antyrasistowska, e nie naley dokonywa nowych podziaw, gdy doprowadzi to do sytuacji, w ktrej kady skin nie okrelany mianem SHARP, uznany bdzie za nazist. Ultralewicowe idee zaczli wyraa tzw. red skins. Pojawili si ju pod koniec lat 70. w Anglii, zasilajc z racji swoich robotniczych korzeni partie robotnicze, laburzystowskie czy socjalistyczne i adaptujc rne lewicowe ideologie. Zacza dla nich gra kapela Redskins. Rozwj tej subkultury sprawi, i w 1993 r. w USA powsta bardziej skonsolidowany nurt RASH (Red and Anarchist SkinHeads), ktryego czonkowie nale czsto do militarnych anarchistycznych organizacji, nastawionych wrogo wobec apolitycznych Oi! skinheadw. Ciesz si znaczn popularnoci w krajach basenu Morza rdziemnego, a wic: Hiszpanii, Portugalii, Woszech, Grecji, ale te w Ameryce Pnocnej (USA i Kanada), w Ameryce Poudniowej (Meksyk, Brazylia, Chile, Peru) czy w Turcji i Rosji. W przeciwiestwie do faszyzujcych skinw, wrogiem dla nich nie s czonkowie innych ras, narodw czy wyzna, lecz nacjonalizm, a przede wszystkim kapitalizm. I cho RASH skupia osoby o umiarkowanych lewicowych pogldach, to mona te wrd nich znale trockistw czy anarchistw. Kultow posta dla czonkw tego odamu skinheads stanowi Che Guevara. Zorganizowani s na zasadach podobnych jak faszystowscy skini w sekcje. Natomiast zapisy w statucie odnoszcym si do caej tej czci skinheadzkiej subkultury mog budzi wtpliwoci, co do pokojowej ich dziaalnoci. Wystarczy wymieni takie jak: 1. Walczy fizycznie i politycznie ze skrajn prawic w rodowisku skinheadzkim i w naszych wsplnotach i eliminowa z naszej sceny wszystkich wrogw i boneheadw. 2. Organizowa obron dla nas samych i naszych wsplnot przed atakami tych, ktrzy deklaruj si jako nasi wrogowie. 3. Organizowa si w milicje, akcje bezporednie60.
____________________ 60 Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 46.

26

W potocznym jednak wyobraeniu sowo skinhead stao si synonimem ultraprawicowego skinheada, pomimo, i subkultura Oi! rozszerzya si na cay wiat. Powoli te przestano z tym odamem skinheadzkiej subkultury czy okrelenie SHARP, odnoszc go do sympatykw lewej strony sceny politycznej i traktujc jako lewackie i upolitycznione. Dla neonazistowskich skinheadw zaczto uywa okrelenia nazi-skinheads, cho jak twierdz niektrzy autorzy okrelenie to nie musi dotyczy tych, ktrzy skaniaj si do nacjonalizmu typu hitlerowskiego, lecz w ogle nacjonalizmu61. Biali rasistowscy skini czsto okrelani s mianem White Power skinheads, cho czasami te dwie nazwy: nazi-skini i White Power stosowane s zamiennie. Prawicowo jest wyraana te okreleniem RAC skinheads Rock Against Communism. Przeciwnicy rasizmu stosuj te dla rasistowskich i nazistowskich skinw okrelenie bonheads slangowe: tpak, gupiec. W syntetyczny sposb istniejce podziay w ramach subkultury skinhead najpeniej wyrazio dwch byych polskich skinw cytowanych przez E. Wilk62 w ksice pt. Krucjata ysogowych Ta polityczna ultraprawicowo-ultralewicowa klamra spina ruch, w ktrym [] osiemdziesit procent goci nie ma pojcia o polityce, dysponuje dwoma szarymi komrkami: jedna do arcia i picia, drug do bicia. Te osiemdziesit procent yje od meczu do meczu swojej druyny pikarskiej, a w midzyczasie daje si wykorzysta do wszelkiego rodzaju zadym i pracowicie pastuje swoje czarne glany. Tak podzieleni na facetw od bicia i facetw od mylenia [] istniej na caym wiecie. [] Nacjonalistyczni w swojej wikszoci skini zwykle deklaruj te przywizanie do religii: katolickiej, protestanckiej albo te neopogastwa nazywanego odynizmem (od pogaskiego boga Odyna), a w Polsce zadrugizmem. Charakterystyczn cech skinheadzkiej subkultury i to niezalenie od odcieni jest dominacja w niej mczyzn, cho istniej te grupy
____________________ 61 Mare M (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial. 62 Wilk E. (1994), Krucjata ysogowych. Warszawa 1994, Niezalena Oficyna., s. 45-46.

27

kobiece, okrelane mianem skinheads girls czy skingirls lub renees (w nurcie Oi! skinheads nosz one nazw Oi!ky). Dla bardzo modych skinheadw (w wieku 12-14 lat) uywa si okrelenia kinderskins lub babyskins. Na poziomie lokalnym (w wielkomiejskich aglomeracjach, mniejszych miastach czy na wsiach) skini tworz grupy osb, ktre wsplnie spdzaj wolny czas, spotykaj si w knajpach, ewentualnie skupiaj si wobec miejscowej kapeli lub zinu. Na tym poziomie czsto okrela si ich mianem crew (garnizon, zaoga). Nie oznacza to, i dziaaj one w prni, gdy utrzymuj kontakty poprzez czste spotkania, wymian materiaw itp. Badacze podkrelaj, i ideologiczne podoe wikszoci skinw jest do ubogie. W wikszoci przypadkw ich wiedza to zestaw niespjnych pogldw o charakterze propagandowym. Dla ultraprawicowych skinhaedw istotne jest istnienie wroga, ktrym mog by osoby odmiennego koloru skry lub ultralewicowi aktywici. Najczciej podejmowane dziaania maj charakter ywioowy, a stopie organizacji jest niski. Rasistowsko i neonazistowsko ukierunkowani skinheads czcz rnych bohaterw biaej rasy, symboli wywodzcych si z narodowego socjalizmu, ale te symboli pogaskich i mitologicznych (szerzej w ostatniej czci pracy). W konstytuowaniu si, jednoczeniu i ideowym wyposaeniu rasistowsko ukierunkowanych skinheads, ktrych znaczca cz przeja neonazistowskie symbole staa si white power music (muzyka biaej siy), ktra wypyna z Oi! stylu i zacza czy metalowe i inne twarde rockowe elementy. Od pocztku lat 80. wieku XX white power music bya silnie zwizana z rasistowskimi i neonazistowskimi skinheadami. Ich koncerty stay si miejscem spotka zarwno skinheadw, jak i modych czonkw ugrupowa ultraprawicowych. Szczegln rol w tworzeniu ideowego profilu subkultury odegray takie grupy muzyczne jak: Skrewdriver, Hail The New Down i Blood & Honour. Koncerty i pyty tych grup ciesz si najwikszym zainteresowaniem ultraprawicowych skinheads i modych neonazistw na caym wiecie. W latach 90. wieku XX pojawia si rwnie white power technomusic, w USA sta si modny power country, w Europie i USA pop, black metal czy pagan metal. Charakterystyczn cech white power
28

music s rasistowsko i nazistowsko zorientowane teksty, cho odnotowa te naley odwoywanie si do mitologii celtyckiej, germaskiej i sowiaskiej, z ktrych czerpie si ideay do wspczesnej walki. Poprzez odwoywanie si do narodowej specyfiki dominuje idea walki biaych aryjskich narodw w ramach aktualnie budowanej RAHOWY (wiatowej walki ras). Muzycy reprezentujcy white power music aktualnie odegnuj si od subkultury skinheads (z powodu ich skonnoci do bjek i naduywania alkoholu), zaczynaj wyraa samodzielne ambicje polityczne czc si ze skrajnie militarnymi rasistowskimi organizacjami. Ich teksty s atwe w formie i jasne, co przyciga modzie63. Poza muzyk i tekstami, podobnie jak w innych subkulturach prowadzona jest w jej ramach komunikacja za pomoc fanzinw (zinw). Okrelenie to pochodzi z jzyka angielskiego fan magazine gazetka. Pocztkowo produkowane byy w rodowiskach zwizanych z punkiem i suyy jako ulotki popularyzujce idee punku i jego wykonawcw. W swojej klasycznej formie redagowane byy przez jedn osob (rzadziej kilka), a makieta wykonywana bya rcznie i powielana na kserokopiarkach. Fanziny (ziny) stanowiy wyzwanie dla oficjalnej prasy, gdy stanowi jej zaprzeczenie: ostentacyjnie amie si w nich reguy gramatyki i skadni, umieszcza okrelenia slangowe i wulgaryzmy. Czsto zamieszczane s w nich komiksy omieszajce znane autorytety, jak i powszechnie akceptowane modele ycia. Miejsce ma swobodna kompozycja graficzna tekstu oraz stosowanie kolau z rnych symboli, hase i fotografii. M. Pczak64 pisze, i redaktorem i wydawc fanzinu moe by kady wystarczy mie pomys i dostp do kserografu. Niezalenie od tego fanzin jest otwart trybun dla czytelnikw bardzo wan rol odgrywa wymiana korespondencji i jej publikowanie. Redaktorzy poszczeglnych fanzinw wymieniaj midzy sob swoje produkcje i utrzymuj ze sob do regularny kontakt korespondencyjny. Kady fanzin zawiera adres wydawcy, co umoliwia wpaty i zamwienia od czytelnikw. Dystrybucja odbywa si te okazjonalnie w czasie
____________________ 63 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus w R. Nakladatelstv Barrister & Proncipial, s. 409. 64 Pczak M. (1992), May sownik subkultur modzieowych. Warszawa, Semper, s. 24-25.

29

wikszych koncertw i festiwali rockowych. Prymitywny sposb produkcji ogranicza nakad: przecitnie waha si on od kilkudziesiciu do kilkuset egzemplarzy jednego wydania. [] Fenomen fanzinw mona te widzie w szerszej perspektywie, take historycznej, i traktowa jako jedn z wielu form ekspresji kultury alternatywnej. Podsumowujc, stwierdzi naley, i w rozwoju subkultury skinhead wyrni mona dwa etapy. Pierwszy obejmujcy okres od poowy lat 60. do pocztku lat 70. wieku XX i odnoszcy si wycznie do Wielkiej Brytanii. Drugi, od poowy lat 80. do wspczesnoci, kiedy to rozlewa si ona w zupenie innym ksztacie na inne kraje i kontynenty podlegajc znacznemu zrnicowaniu pod wzgldem ideologicznym. Do Europy rodkowej poprzez Niemcy i Austri dociera w latach osiemdziesitych w swojej ksenofobicznej wersji: faszystowskiej, nazistowskiej i nacjonalistycznej, a intensywnie rozwija si po upadku realnego socjalizmu w tych krajach. Staje si integraln czci rozwijajcej si w tych krajach prawicy i to czsto tej skrajnej, ktra zostaa opisana w przygotowanej publikacji. W czci powiconej rozwojowi subkultury skinhead w Polsce Tomasz Zdulski wyrnia dwa etapy. Pierwszy obejmuje pojawienie si jej w latach 80. XX w., stopniowe formowanie w poszczeglnych organizacjach i rosnc ich popularno, szczeglnie wyran w poowie lat dziewidziesitych. Rozpoczcie drugiego datowa mona na koniec ostatniej dekady XX w. Wwczas nastpuje okres rozbicia na dwa obozy narodowo-radykalny (NR) i narodowo-socjalistyczny (NS), ktry zbiega si z pojawieniem w polskim parlamencie w 2001 r. partii uznawanej za skrajnie prawicow Ligi Polskich Rodzin., a co za tym idzie ucywilizowanie si czci czonkw skinheads z jednej, a radykalizacji dziaa i pogldw reprezentantw odamu NS z drugiej strony. Mirosaw Zdulski prezentuje rozwj skrajnej prawicy i roli w niej subkultury skinhead w dwch krajach, ktre do koca 1993 r. stanowiy jedno pastwo, a mianowicie w Czeskiej i Sowackiej Republice, ukazujc zarwno rnice wynikajce z odmiennych dowiadcze historycznych Czechw i Sowakw, jak i bliskie wci zwizki, ktre znajduj wyraz w przenoszeniu pewnych form organizacyjnych w dziaalnoci skinheadw z jednego do drugiego z krajw.
30

Ida Wrzesie, korzystajc z dostpnej literatury w jzyku angielskim, prezentuje gwnie rozwj skrajnej prawicy na Wgrzech i w jej tle subkultur skinhead. Ostatni rozdzia, napisany przez Tomasza Zdulskiego i Id Wrzesie, powicony zosta symbolom (obrazowym, literowym itp.), wykorzystywanym przez skinheadw i skrajn prawic nie tylko w czterech interesujcych nas krajach, a wic w Polsce, Czechach, Sowacji i na Wgrzech, ale w wikszoci przypadkw na caym wiecie. Prezentowany na szerszym tle rozwj subkultury skinhead oraz jej wsppracy z partiami politycznymi, w tym szczeglnie skrajnie prawicowymi, pozwoli czytelnikom zrozumie charakter jej zrnicowanego rozwoju i pewnych podobiestw, jakim ona podlegaa przez minione dwadziecia lat. Ukae te rda zaniku skinheadzkiej subkultury w jej klasycznym ksztacie.

31

Tomasz Zdulski

SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W POLSCE

Analizujc istnienie subkultury skinheads w Polsce wyrni mona dwa etapy. Pierwszy obejmuje pojawienie si jej w latach 80. XX w., stopniowe formowanie w poszczeglnych organizacjach oraz rosnc ich popularno, szczeglnie wyran w poowie lat dziewidziesitych. Rozpoczcie drugiego datowa mona na koniec ostatniej dekady XX w. Nastpi wwczas okres rozbicia na dwa obozy narodowo-radykalny (NR) i narodowo-socjalistyczny (NS), ktry zbieg si z pojawieniem w polskim parlamencie w 2001 r. partii uznawanej za skrajnie prawicow Ligi Polskich Rodzin. Efektem tego zjawiska stao si przejcie do dziaalnoci politycznej czci narodowo zorientowanych skinheadw z jednej, a radykalizacja dziaa i pogldw reprezentantw odamu narodowo-socjalistycznego z drugiej strony. Oczywicie jest to podzia uproszczony, ktrego granice s niezwykle pynne, ale pozwalaj na usystematyzowanie i podsumowanie ponad dwudziestu lat aktywnoci tej subkultury w naszym kraju. Podczas choby pobienego przegldania literatury na temat polskich skinheadw zauway mona powszechne stosowanie terminu nazi-skini nie zawsze trafnego, gdy okrelane s nim czsto osoby czy grupy, ktre nie popieraj ideologii faszystowskiej czy nazistowskiej. Std te tego typu nazewnictwo nie bdzie tu stosowane, z wyjtkiem sytuacji, gdy postawa danej osoby czy grupy nie budzi wtpliwoci, co do zasadnoci jego uycia lub gdy przytaczane jest ono w cytatach. Wspczesne partie i organizacje skrajnie prawicowe czsto w swoich statutach nawizuj do przedwojennych ideologw polskiego nacjonalizmu, takich jak Roman Dmowski czy Zygmunt Balicki. To wanie oni w II Rzeczpospolitej stworzyli silne skupiska myli narodowej (Liga 32

Narodowa, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne), ktre to, mimo prb jej zwalczania w czasach II Wojny wiatowej i Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, przetrway do czasw wspczesnych. Jak zostanie wykazane w dalszej czci pracy, po upadku realnego socjalizmu miay miejsce prby ich reaktywowania, czego wyrazem byo ponowne utworzenie takich organizacji jak: Modzie Wszechpolska, Obz Narodowo-Radykalny czy Stronnictwo Narodowe. W czasach PRL zachowanie tradycji endeckiej moliwe byo gwnie w nielegalnym, podziemnym obiegu. Zdarzay si jednak te przypadki, gdy osoby prezentujce tego typu pogldy wsppracoway z wczesnym reimem. Wymieni tu naley choby Bogusawa Piaseckiego, przed wojn dziaacza Ruchu Narodowo-Radykalnego Falanga, a po wojnie posa na sejm PRL, czy Bohdana Porb reysera filmowego i wsp-zaoyciela istniejcego od 1981 r. Zjednoczenia Patriotycznego Grunwald, czonka PZPR i Patriotycznego Ruchu Ocalenia Narodo-wego. Znaczne zasugi dla przetrwania pogldw endeckich miaa rwnie rodzina Giertychw, ktrej czonkowie byli aktywni w polskiej polityce przez trzy pokolenia65. Ten krtki rys historyczny niezbdny jest do zrozumienia, na jakim gruncie ideowym po upadku w Polsce realnego socjalizmu powsta mogy ruchy uwaane za nacjonalistyczne lub skrajnie prawicowe, kojarzone najczciej ze skinheadami. U schyku PRL-u dla modego pokolenia uosobieniem wolnoci oraz buntu by punk i to wanie przedstawiciele tej subkultury przeistoczyli si w pierwszych skinheadw. Ze wzgldu na ograniczone kontakty z krajami Europy Zachodniej, nie mieli moliwoci poznania apolitycznej jej historii z pocztku lat 60. Do Polski subkultura skinw dotara bowiem znacznie pniej, poprzez RFN i NRD, mocno ju zabarwiona uprzedzeniami rasowymi, niechci do obcych oraz symbolik nawizujc do nazizmu. To sprawia, jak pisze T.W. Bk, e widoczne s znaczne rnice ideologiczne gdy wrd polskich nazi skinw istniej nurty narodowo-socjalistyczne, narodoworadykalne, proniemieckie, separatystyczne, ultrakatolickie, czy bardzo
____________________ 65 Urbanek M. (2001), W trjk jedyni, [www] Polityka.pl, http://archiwum. polityka.pl/art/w-trojke-jedyni,371083.html, dn. 20.11.2010 r.

33

popularne ostatnio nazistowsko-pogaskie66. Podzia ten wydaje si obecnie ju nieaktualny, bowiem skinheadzi pod koniec ostatniej dekady XX w. samoistnie podzielili si na narodowych radykaw oraz narodowych socjalistw. Neopoganie natomiast (usysze mona byo o nich dopiero okoo roku 2000), mimo deklarowanego antychrzecijastwa potrafi demonstrowa rami w rami tak z ultrakatolikami, jak i skinami goszcymi hasa nazistowskie. Skinheadzi pojawili si w Polsce na pocztku lat 80, jako reakcja na trwajcy stan wojenny. W tym okresie jak pisze . Wojdya bycie skinem oznaczao totalny bunt przeciw systemowi i spoeczestwu, hasa i znaki nazistowskie (jak najgorliwiej tpione przez wadz) miay za zadanie szokowa67. Zarazem trudno udzieli jednoznacznej odpowiedzi na pytanie: kiedy i gdzie skini pojawili si po raz pierwszy? Jedne rda podaj, i na terenie szczeciskiego Zamku Ksit Pomorskich68 inne, e na festiwalu w Jarocinie w 1984 r. lub te, e dwa lata pniej na wrocawskim Rynku. Pewne jest, i to wanie stolica Dolnego lska, a nastpnie Szczecin i Gdask byy pierwszymi miastami, w ktrych ujawniono ich aktywno polegajc gwnie na chuligaskich wybrykach oraz walkach z punkami69. Z oczywistych powodw wynikajcych z zamknitych granic, polscy skinheadzi pocztkowo prezentowali do oryginalny styl ubierania, adekwatny do posiadanych zasobw. J. Purski opisuje go nastpujco: <<Wikszo miaa kurtki typu flyers (czsto zwane z polska po prostu flekami) lub zwyke kurtki jeansowe, czerwone szelki i rozjanione wybielaczem jeansy. Pod kurtk przewanie nosili koszulki zawierajce mie im treci: a to NOP (Narodowe Odrodzenie Polski najstarsza partia neofaszystowska), a to PFN (Polski Front Narodowy neofaszystowska partia grupujca skinheadw
____________________ 66 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 53. 67 Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych. Toru, Centrum Edukacji Europejskiej, s. 44. 68 Skinheads, [www] Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Skinhead, dn. 10.12.2010 r. 69 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 53.

34

w latach 90.), a to krzy celtycki (midzynarodowy symbol biaej siy). Zawsze chodzili te w cikich, masywnych butach zwanych glanami (najchtniej firmy Dr. Martens albo Rangers, a wczeniej, w latach 80. pochodzce z demobilu tak zwane rumuny) ze sznurwkami w kolorach biaym lub czerwonym>>70. W tym okresie zaczy powstawa pierwsze muzyczne zespoy skinheadowskie, a wok nich nieformalne grupy sympatykw. Jedn z nich by Aryjski Front Przetrwania, zaoony przez czonkw zespou Konkwista 88 (88 sme litery alfabetu, jako wyraz pozdrowienia Heil Hitler!), zajmujcy si organizowaniem koncertw, bojwek oraz atakw na koncerty i przedstawicieli ruchu punk71. Amatorskim sposobem zaczto wydawa i kolportowa pierwsze ziny, takie jak: Byskawica, Legion, Skinhead Polski, Szturmowiec, Odam Skiny, Koomir i Biaa Sia72. Pod koniec lat 80. skinheadzi kojarzeni byli gwnie z napadami na festiwale muzyczne promujce muzyk alternatywn. Pierwszy z nich mia miejsce w Warszawie w 1987 r. w trakcie V Festiwalu Rbrege, a nastpny w rok pniej73. Kolejne lata to rozbijanie przez uzbrojonych w ostre narzdzia skinheadw takich festiwali jak: Marchewka, Poza Kontrol czy brodnicka Zadyma oraz regularne napady na stoeczne kluby Park, Stodoa i Hybrydy. W 1988 r. grupa skinw zaatakowaa odbywajcy si w Sosnowcu nielegalny wiec Solidarnoci Walczcej. Rok pniej mona ju mwi o agresji na tle rasowym podczas warszawskiej Mokotowskiej Jesieni Muzycznej ofiar zosta Mulat. Festiwal z powodu wielogodzinnej bjki przerwano, a kilka osb trafio do szpitala. W 1989 r., w czasie koncertu Solidarno Anti-Apartheid w Stoczni Gdaskiej, na ktrym wystpoway gwiazdy muzyki reggae z caego wiata, pojawili si skinheadzi, a wywoane przez nich zajcia
____________________ 70 Purski J. (2010), Moda jako forma propagandy neofaszyzmu, w: Nigdy Wicej nr 18. 71 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. ...op. cit., s. 56. 72 Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych. Toru, Centrum Edukacji Europejskiej, s.46. 73 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 5.

35

zakoczyy si interwencj milicji oraz aresztowaniem kilku napastnikw74. Przeom lat 1989-90 to wyrany wzrost incydentw, w tym take tych o podou politycznym. W listopadzie 1989 r. w Warszawie napastnicy zwizani ze skrajnie prawicow organizacj Narodowe Odrodzenie Polski wtargnli do siedziby Polskiej Partii SocjalistycznejRewolucji Demokratycznej bijc znajdujce si tam osoby. Jedna z nich trafia do szpitala75. Odwrotna sytuacja miaa miejcie dwa lata pniej, gdy podczas zorganizowanego 1 maja I Kongresu Prawicy Polskiej, doszo do walk pomidzy zaangaowanymi w jego ochron skinheadami a atakujcymi antyfaszystami76. Polityka jednak w owym okresie nie bya priorytetem dla skinheadw wczenie powstajce partie i organizacje nie rywalizoway jeszcze ze sob. Raczej si wspieray, wsplnie manifestoway, jak choby w lutym 1990 r. podczas antyniemieckiej pikiety pod ambasad Niemieckiej Republiki Demokratycznej. Podziay polityczne oraz ideologiczne, praktycznie demontujce jedno tej subkultury nastpiy znacznie pniej. Rosncej liczbie atakw dokonywanych przez skrajnie prawicowych skinheadw zaczy towarzyszy ofiary miertelne. W grudniu 1990 r. podczas prby wejcia do studenckiego klubu Hybrydy zasztyletowany zosta Igor Sz. Napastnikami okazali si skini zwizani z jedn z pierwszych organizacji neofaszystowskich w Polsce Polskiej Wsplnoty Narodowej-Polskiego Stronnictwa Narodowego, kierowanej przez Bolesawa Tejkowskiego, osoby majcej znaczny wkad w rozwoju polskiego ruchu skrajnie prawicowego77. Cztery lata pniej w Bolesawcu zamordowany zosta miejscowy punk, a podczas odbywajcego si w Bydgoszczy VII. Pikniku Country podczas ataku skinw i wspierajcych ich kibicw kilkukrotnie ugodzony noem zosta 18-latek. W wyniku obrae zmar. Jeszcze tego samego roku od ciosw meta____________________ 74 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 8. 75 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga ...op. cit. s. 8. 76 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga ...op. cit. s. 8. 77 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga ...op. cit. s. 8.

36

lowymi drgami zgin chopak w tym samym wieku na dworcu w Nowogardzie78. Ofiary miertelne zdarzay si rwnie wrd skinheadw. W 1990 roku w Katowicach podczas napadu na imprez muzyczn jeden z napastnikw, chcc kopn lecego na ziemi mionika muzyki metalowej, nadzia si ydk na bagnet i zmar wskutek wykrwawienia. Przedstawiany by pniej w rodowisku polskich nacjonalistw jak bohater. Jeden ze znajomych ofiary mwi potem: Bicie to najwaniejsze nasze posannictwo. Jestemy przede wszystkim bojwk. Bijemy wszelk swoocz: hippisw, metalowcw, anarchistw, narkomanw, handlarzy polsk heroin. Niedawno zmasakrowalimy metalowcw pod sklepem muzycznym. Bijemy ich w ramach oczyszczania narodu z degenerujcego elementu. Tomek zgin jak bohater, a jego morderca bdzie pod tym butem roztarty jak zwyke, mierdzce gwno!79. Zbieraniem informacji m.in. o morderstwach dokonywanych przez skinheadw przez ponad 20 lat ich aktywnoci w Polsce zajo si prowadzce Brunatn Ksig Stowarzyszenie Nigdy Wicej. Odnale w niej mona okoo 30 informacji o dokonanych zabjstwach. Naturalnym miejscem dla polskich skinheadw w zdobywaniu nowych sympatykw stay si pikarskie stadiony. W latach 90. rasizm oraz antysemityzm wydawa si czym naturalnym wrd najbardziej zaangaowanych fanw znacznej czci polskich zespow. Hasa wyzywajce kibicw drugiej druyny od ydw staway si czsto ogniwem spajajcym dan grup. Pierwszymi klubami, w ktrych do kibicujcych szalikowcw zaczli docza skini byy: Legia Warszawa, Lechia Gdask oraz lsk Wrocaw80. Mimo e zazwyczaj nie stanowili oni wikszoci aktywnych kibicw, byli cenieni za swoist odwag i brutalno, szczeglnie podczas tzw. ustawek, czyli zaplanowanych wczeniej bjek pomidzy chuliganami stadionowymi. Skinheadzi mieli znaczny wpyw na postaw reszty szalikowcw. Goszona rwnoczenie
____________________ 78 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga ...op. cit. s. 22-24. 79 Wilk, E., (1994), Krucjata ysogowych. Warszawa, Niezalena Oficyna Wydawnicza, s. 129. 80 Szalikowcy, [www] Szalikowcy.com, http://www.szalikowcy.com/informacje/10, Szalikowcy.html, dn. 11.12.2010 r.

37

ideologia nawoujca do nienawici do ydw, Niemcw, Cyganw, Arabw czy czarnoskrych czsto znajdowaa podatny grunt, a tworzone na murach klubowe graffiti wzbogacone byy o akcenty antysemickie. Szczeglnie widoczne byo to w odzi, gdzie w zalenoci od dzielnicy zaczy pojawia si napisy KS ydzi czy RTS ydzew, poczone z gwiazd Dawida wiszc na szubienicy. W historii III RP, poczynajc od roku 1993, gdy podczas meczu Polska Anglia jeden ze skinheadw KS-u zamordowa kibica innej druyny, odnotowano wiele zdarze inspirowanych nie tylko agresj do drugiej druyny, ale rwnie uprzedzeniami rasowymi81. Szczeglnie naraeni na nie byli pikarze pochodzcy zAfryki iAmeryki Poudniowej. Wpyw skinw na ruch kibicowski poszerza si dziki organizowanym zjazdom, a take wydawaniem fanzinw, czyli niezalenych, pocztkowo amatorsko tworzonych gazetek. Tematyka w nich poruszana dotyczya gwnie futbolu i rywalizacji szalikowcw, ale nie brakowao w nich te przemycanych pogldw rasistowskich. Wszystko to sprawiao, e w pierwszej poowie lat 90. wrd znaczcej czci grup kibicowskich prym wiody osoby zwizane z ruchem skinheads. Na stadionach niemal na kadym meczu pojawiay si mniej lub bardziej zwizane w faszyzmem symbole z krzyem celtyckim na czele. Poniewa w polskim systemie prawnym brakowao regulacji dotyczcych prezentowania symboli skrajnych ideologii (tak prawicowych, jak i lewicowych), propagujce je osoby pozostaway praktycznie bezkarne. Rwnolegle rozwijaa si scena muzyczna. Pierwszymi czysto skinheadowskimi zespoami w Polsce byy trjmiejski RKM oraz szczeciska Skrajna Reakcja. Najwiksze grono sympatykw zdobya jednak pochodzca z Krakowa grupa BTM. Nagraa ona amatorskim sposobem kilka kaset, a jej czonkowie zaczli wydawa pierwszego podziemnego skinheadzkiego zina Przebudcie si!82. Muzyka zespou to chwytliwe, proste utwory o punkowym zabarwieniu, w warstwie
____________________ 81 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 19. 82 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 69.

38

tekstowej traktujce gwnie o szaroci ycia, czego przejawem jest tekst piosenki Sztajm: Dzie jak co dzie, noc pijana Wszystko zacznie si od rana stara bida (). Ale ju si nic nie uda Tylko ndza, tylko wda83. Zesp wypiewywa rwnie teksty jawnie nacjonalistyczne, cho niekoniecznie faszystowskie. Mimo, e brak byo w nich gloryfikacji nazizmu czy osoby Adolfa Hitlera, to czsto przesanie ocierao si o rasizm, tak jak w utworze pt. Do boju: Nie chcemy tu czarnych, nie chcemy czerwonych, adnych innych ras! 84 W tym samym okresie powstaway nastpne grupy muzyczne, takie jak Baranki Boe czy Buty Doktora Martena, a w latach nastpnych szerzej znane: Honor, Konkwista 88 czy Legion85. Ten ostatni, zaoony przez Tomka Kosty, zyska miano niemal kultowego wrd katolickiej czci odamu NR, takimi m. in. tekstami: Ostatnie sowa i modlitwy wysucha dobry Bg, Niech dzisiaj wszystkie dzwony dzwoni na ustach naszych sw. Pojawia si rwnie firma Fan Records wydajca pyty i organizujca koncerty faszyzujcych zespow. Pierwszy z nich odby si 20 kwietnia 1991 r. we Wrocawiu, w dniu urodzin Adolfa Hitlera. Wzio w nim udzia okoo 170 skinw, ktrzy bawili si przy muzyce zespow Legion i Konkwista 8886. Oba zostan szerzej przedstawione w kolejnej czci rozdziau.
____________________ 83 BMT Sztajm, z albumu 2004 (2004). 84 BMT Do boju z albumu 2004 (2004). 85 Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych. Toru, Centrum Edukacji Europejskiej, s. 48. 86 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 8.

39

Skinheadzi w pierwszej poowie lat 90. widoczni byli gwnie na ulicach podczas licznych potyczek z punkami szczeglnie we Wrocawiu, Warszawie i Krakowie. Ukierunkowali swoj agresj take na osoby narodowoci ydowskiej (m. in. napadnito na Gwnego Rabina Polski Menachema Joskowicza) oraz miejsca zwizane z Holokaustem i ydowsk kultur. Na jednym z nich warszawskim Umschlagplatz, miejscu wywzki do Treblinki setek tysicy ydw, pojawia si napis Dobry yd to martwy yd, a warszawska Synagoga Noykw staa si obiektem napadu skinheadw, ktrzy poturbowali dwie starsze osoby87. Ewa Wilk w ksice pt. Krucjata ysogowych przytacza wypowied jednego ze skinheadw, ktry tak okrela swoich wrogw: Homoseksualici. Do eksterminacji. Narkomani. Eksterminacja. Anarchici. Eksterminacja. Punk. Eksterminacja. Metalowcy. To samo. Trzeba zrobi porzdek z hoot zapatrzon na zgnilizn Zachodu88. Rosnca liczba skinheadw spowodowaa, e pojawiy si osoby, partie i organizacje pragnce wykorzysta ten potencja do wasnych celw. Prboway tego m.in. Konfederacja Polski Niepodlegej oraz Unia Polityki Realnej, kierowana wwczas przez Janusza Korwina-Mikke. Jednake dla skinheadw istotniejszym okaza kto inny Bolesaw Tejkowski osoba-symbol wczesnej polskiej skrajnej prawicy. Urodzony w rodzinie endeckiej w 1933 r., naprawd nazywa si Bernard, lecz prawdopodobnie pod wpywem fascynacji Bolesawem Chrobrym zmieni imi. W czasach PRL pocztkowo mocno zwizany by z ruchem rewizjonistycznym, krytykujcym PZPR za odejcie od zasad marksizmu, jednak ju w 1968 r. oskara swoich dawnych towarzyszy w pomarcowych procesach89. W czasach III RP kilkukrotnie prbowa startu w wyborach prezydenckich, jednak bezskutecznie. W 1995 r. zosta oskarony o faszowanie podpisw na listach wyborczych. Pod koniec sierpnia 2000 r. Rzecznik Interesu Publicznego Bogusaw Nizieski stwierdzi, e gdyby Tejkowski kiedykolwiek w przyszoci ubiega si
____________________ 87 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009 ...op. cit., s. 9. 88 Wilk, E., (1994), Krucjata ysogowych, Warszawa, Niezalena Oficyna Wydawnicza, s. 129. 89 Bogusz G., Kim jest Bolesaw Tejkowski?, w: Nigdy Wicej nr 6.

40

o jakiekolwiek stanowisko podlegajce lustracji i zoy owiadczenie, i nie wsppracowa ze Sub Bezpieczestwa, to musiaby wnioskowa o uznanie go za kamc lustracyjnego90. W 1995 r. wyemitowano spot reklamowy, podczas ktrego Tejkowski owiadczy, e Polska jest pod wpywem spisku ydowskiego, a papiea Jana Pawa II nazwa wprost ydem. Prokuratura wydaa nakaz wysania go na badania psychiatryczne. cznie Tejkowski skarony by m.in. za ponianie wadz, lenie papiea, episkopatu, katolikw i ydw oraz za nawoywanie do wani rasowych. Radykalny przekaz oraz konsekwentna postawa sprawia, e Tejkowski w pierwszej poowie lat 90. by przywdc stawianym przez skinheadw na piedestale. W filmie Tomasza Wiszniewskiego o polskich skinach pt. Obca krew jeden z nich na pytanie, co jest dla niego w yciu najwaniejsze, bez wahania odpowiedzia: Bolesaw Tejkowski. Popularno zdobya te zaoona przez niego partia Polska Wsplnota Narodowa-Polskie Stronnictwo Narodowe. Propagowaa specyficzne jak na polskie warunki podejcie do nacjonalizmu przeciwne chrzecijastwu (jako religii wywodzcej si z judaizmu), kultywujce neopoganizm, poczony ze skrajnym antysemityzmem. Tak oto Tejkowski, podczas wygoszonej w 1992 r. odezwie do narodu charakteryzowa cele swojej partii: Naleymy do Narodu Polskiego, Szczepu Sowiaskiego i Rasy Aryjskiej. Obowizuje nas czysto Rasy i Kultury... Jednoczc si w Polskiej Wsplnocie Narodowej zwikszycie Polsk Si, ktra przeciwstawi si ydowi Wasie i caej ydowskiej wadzy rzdu, sejmu i senatu91. PWN-PSN, przycigajca od pocztku swojej dziaalnoci najbardziej skrajn modzie narodow, powoaa te wasn grup paramilitarn Bojowe Oddziay Modzieowe. Pierwszymi spektakularnymi, a zarazem tragicznymi w skutkach akcjami zwolennikw Tejkowskiego, byy: wspominane wczeniej zamordowanie w grudniu 1989 r. Igora Sz. w warszawskim klubie Hybrydy oraz postrzelenie w padzierniku 1991 r. z broni gazowej mczyzny, ktry wyrzuci ulotk
____________________ 90 Kornak M., Jak czekista z czekist, w: Nigdy Wicej nr 12. 91 Bogusz G., Kim jest Bolesaw Tejkowski?, w: Nigdy Wicej nr 6.

41

partii (zawierajcej m.in. sowa: Precz z ydowsk wadz! () Polska dla Polakw! Sowiaszczyzna dla Sowian! Europa dla biaych!)92. Z czasem jednak notowania partii oraz jej lidera zaczy sukcesywnie spada. Przeomowym momentem byo publiczne ogoszenie przez Tejkowskiego, i jest reinkarnacj Bolesawa miaego. Nastpnie zacz oskara inne organizacje skrajnie prawicowe o sprzyjanie ydowskiemu spiskowi w wywiadzie dla zina Skinhead Polski stwierdzi, i przyjmuj w swoje szeregi ydw katolikw, a take s uzalenieni od judaizujcego Kocioa93. Skutkiem byo odwrcenie si wikszoci pocztkowych sympatykw od osoby Tejkowskiego. W wywiadzie dla antyfaszystowskiego pisma Nigdy Wicej Robson, byy menader zespou muzycznego Konkwista 88 pytany o to, czy moliwe jest, jak rozgaszali czonkowie innych neofaszystowskich organizacji, i przywdca PWN jest ydowskim agentem odpowiedzia: Nie! Nie jest adnym ydowskim agentem. Jest biednym, schorowanym dziadkiem, ktry nie wie, co robi. Po prostu jest obkany. Ale takich dziadkw jest wicej w tych stronnictwach narodowych. S tacy dziadkowie, ktrzy zagldaj do szafy i patrz, czy tam yd si nie schowa tego typu klimaty s. Przychodz do domu i lask szperaj pod kiem lub pod stoem, czy nikogo tam nie ma, czy agent jaki Mosadu albo masonerii nie schowa si gdzie tam...94. Aktualnie Polska Wsplnota Narodowa jest parti zupenie nierozpoznawaln, traktowan nawet wrd skinheadw za relikt przeszoci. Jej istnienie naley rozpatrywa gownie w aspekcie historycznym, jako jedn z pierwszych sformalizowanych struktur czcych subkultur skinheads, umiejscowion na granicy pomidzy narodowym radykalizmem a neofaszyzmem. Inn skrajnie prawicow parti pierwszej poowy lat 90., ktr bez wtpienia nazwa mona neofaszystowsk, by Polski Front Narodowy. Jej przywdca Janusz Bryczkowski wprost stwierdza: Jestem
____________________ 92 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 9. 93 Bogusz G., Kim jest Bolesaw Tejkowski?, w: Nigdy Wicej nr 6. 94 Oni wszyscy pozuj na ostrych goci wywiad z Robsonem (II), w: Nigdy Wicej nr 4.

42

narodowym socjalist i podejmuj walk z tym systemem ydowskim, jak to si nie nio nikomu jeszcze w Tym Kraju95. Bryczkowskiemu, przedsibiorcy skazanemu w 1996 r. na areszt za malwersacje finansowe i wsppracujcemu z wymienianym wczeniej reyserem Bogdanem Porb oraz ugrupowaniem Samoobrona RP, udao si przycign do siebie najbardziej radykalnych skinheadw. Gosi on m.in. teori, i bez faszyzmu, automatw, agrw, obozw mierci nasz kraj nie ruszy do przodu, e zniewolenie jednostki dla dobra spoeczestwa nie byoby rzecz nagann96 oraz lansowa pogld, i eby zaprowadzi porzdek prawny w Polsce, trzeba rozstrzela milion osb97. Nie ukrywa swoich znajomoci z rosyjskim nacjonalist Wadimirem yrinowskim, syncym m.in. z wielu antypolskich wypowiedzi. yrinowski okaza si jednym z gwnych sponsorw PFN, sprowadzajc dla jego sympatykw m.in. paramilitarny zestaw odziey. W 1994 r. goci w Polsce na zaproszenie Bryczkowskiego. Gono o PFN byo szczeglnie we wrzeniu 1995 r., gdy jego czonkowie i sympatycy, tworzcy bojwk o nazwie Legion Polski, wzili udzia w akcji oczyszczania Legionowa, skierowanej gwnie przeciw bezdomnym. Jej wynikiem byy dwie zabite osoby i okoo 30 rannych. Sprawcw skazano na 25 oraz 15 lat pozbawienia wolnoci98. Wydarzenia miay miejsce kilka dni po obozie szkoleniowym zorganizowanym przez Bryczkowskiego. O jego przebiegu tak wypowiada si jeden z oskaronych: Na obozie duo rozmawialimy o sytuacji w Polsce. e Niemcy i ydzi wykupuj fabryki i dlatego jest w kraju bezrobocie. Nocami rozpalalimy ognisko i taczylimy przy nim przy muzyce z kaset. Byo to na wzr Ku-Klux-Klanu. Maszerowalimy z flagami. piewalimy polski hymn i nasze pieni. Mundury mielimy wojskowe
____________________ 95 Polski Front Narodowy, [www] Naukowy.pl, http://www.naukowy.pl/ encyklopedia/Polski_Front_Narodowy, dn. 06.12.2010 r. 96 cyt za: Bogusz G., Janusz Bryczkowski: Faszyzm zamiast demokracji, w: Nigdy Wicej nr 8. 97 Janusz Bryczkowski, Naukowy.pl, http://www.naukowy.pl/encyklopedia/ Janusz_Bryczkowski, dn. 06.12.2010 r. 98 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 26.

43

od yrinowskiego z Rosji. Koledzy z obozu mwili, e trzeba przepdzi Niemcw, ydw i Rumunw z Polski99. Skutkiem tej akcji by pocztkowo rozpad partii, a nastpnie zaprzestanie jej dziaalnoci. Bryczkowskiemu nie udao si nigdy udowodni wspudziau w zajciach. Do organizacji o podobnym charakterze, ale lokujcej si jeszcze bardziej na prawo ni PFN nalea Aryjski Front Przetrwania. Zaoony zosta we Wrocawiu przez czonkw neonazistowskiej grupy muzycznej Konkwista 88, stawiajc sobie midzy innymi za cel ataki na subkultur punk, bezdomnych oraz narkomanw. Skupia gwnie skinheadw nastawionych na bezkompromisowe przekonywanie do swoich racji, co spowodowao, e stolica Dolnego lska przez dugi okres kojarzona bya ze skrajnie prawicowymi bojwkami oraz zwalczajcymi je grupami punkw. W 1992 r. podczas zlotu organizacji powieway flagi ze swastykami i usysze mona byo okrzyk Sieg heil!100. AFN zmuszony zosta do zaprzestania swojej dziaalnoci wskutek infiltracji prowadzonej przez Urzd Ochrony Pastwa101. Rwnolegle do rosncej liczby skrajnie prawicowych skinheadw, w Polsce zaczy pojawia si w poowie lat 90. grupy nawizujce do pierwotnych zaoe subkultury: apolityczni skini tzw. Oi!-owcy, niezwizani z adn ideologi, natomiast jawnie odcinajcy si od rasizmu i wsplnie z tzw. street-punkami aktywnie go zwalczajcymi. Nie stali si oni jednak alternatyw wobec tzw. nazi-skinw i nie zmienili stereotypu polskiego skinheada. Zupenie marginalnym natomiast okaza si SHARP (Skinheads Against Racial Prejudice - Skinheadzi przeciwko uprzedzeniom rasowym) oraz komunistyczno-anarchistyczny RASH (Red and Anarchist Skinheads) odamy subkultury, ktre za swj gwny cel uwaay zniszczenie elementw nazistowskich wrd skinw. Niektre z zespow otwarcie piewajcych o przemocy, takich jak Ramzes & The Hooligans czy The Analogs, byy rwnie suchane przez
____________________ 99 Bogusz G., Janusz Bryczkowski: Faszyzm zamiast demokracji, w: Nigdy Wicej nr 8. 100 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga..., Stowarzyszenie op. cit., s. 17. 101 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 86.

44

nazi-skinw, jednak sami wykonawcy odcinali si od neofaszyzmu, wystpujc na scenie wsplnie z punkami. Czsto zreszt grupy z pogranicza Oi!, ska i rockabilly, takie jak wspomniane The Analogs, Dr Cycos, Skankan, Podwrkowi Chuligani czy Partia, aktywnie wspieray walk ze skrajn prawic, gloryfikujc apolityczno i nawizanie do korzeni ruchu (rudeboys). Nawizujc do wtku muzycznego, nie mona zapomnie o tragicznym epizodzie w 2007 r. napadnity i wielokrotnie ugodzony tpym narzdziem zosta wokalista szczeciskiego antyfaszystowskiego skinowskiego zespou Vespa Roland Kalinowski. Morderca, 25-letni mczyzna, w czasie napadu ubrany by w koszulk z flag konfederacji, stanowic jeden z symboli rasistowskich. Skazany zosta w 2008 r. na 25 lat wizienia102. Lata 90. charakteryzoway si brakiem gbszych ideologicznych podziaw wrd skrajnie prawicowych skinheadw. Celem bya przemoc, manifestowana nienawi do szeroko rozumianych obcych (gwnie ydw i osb o odmiennym kolorze skry) oraz subkultury punk i alternatywnej modziey. Ten etap zakoczy si wedug T. W. Bka w drugiej poowie lat dziewidziesitych103. Wraz z proklamowaniem w 1997 r. Konstytucji wszed w ycie artyku 13, ktry mwi o tym, e Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwoujcych si w swych programach do totalitarnych metod i praktyk dziaania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a take tych, ktrych program lub dziaalno zakada lub dopuszcza nienawi rasow i narodowociow, stosowanie przemocy w celu zdobycia wadzy lub wpywu na polityk pastwa albo przewiduje utajnienie struktur lub czonkostwa. W praktyce umoliwi on walk organom pastwa z nazistowskimi wydawnictwami, tak prasowymi, ksikowymi, jak i muzycznymi. Zbiego si to z narastajcym podziaem skrajnej prawicy na dwa obozy, ktrego osi by stosunek do nazizmu oraz do religii. Obz narodowo-radykalny (NR) pozosta przy silnym antysemityzmie,
____________________ 102 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej. 103 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 61.

45

krzewieniu pogldw przedwojennej endecji, nie wystrzegajc si przemocy i siowego udowadniania swoich racji. Z drugiej jednak strony wyranie odcina si od gloryfikacji faszyzmu i osoby Hitlera, czym chlubili si skinheadzi uwaani za narodowych socjalistw (NS). Ten odam poszerza swoje kontakty midzynarodowe, powoujc do ycia oddziay ruchw neofaszystowskich. Wraz z rozwojem Internetu zwikszyy si rwnie moliwoci prezentowania najbardziej skrajnych elementw zwizanych ze skinheadami. Powsta niemale podziemny ruch, zwalczany przez prokuratur, jednak z powodw formalnych czsto niemoliwy do kontrolowania. Najbardziej skrajnym przykadem jest organizacja Blood & Honour (w Polsce znana jest te spolszczona nazwa Krew i Honor). Natomiast odam NR skupi si wok Ligi Polskich Rodzin, a waciwie jej modziewki, jak bya Modzie Wszechpolska, lub wok dziaajcych na granicy prawa partii i organizacji, takich jak Narodowe Odrodzenie Polski czy Obz Narodowo-Radykalny. Pomidzy tymi podmiotami szybko jednak doszo do konfliktw. Odwoujcy si do katolicyzmu skinheadzi narodowo-radykalni zaczli oskara narodowych socjalistw o antypolsko, przedstawianie kwestii rasy i mioci do nazizmu ponad ideami narodowymi, a co za tym idzie szkodzenie narodowi. M. Filipiak podkrela, e orientacja prochrzecijaska tych grup wydaje si w tym przypadku polsk specyfik. Skinheadzi w innych rejonach Europy zdaj si nie przywizywa adnej wagi do religii104. Z kolei nazi-skini (w tym miejscu nazw t mona uzna za w peni uzasadnion) uwaaj, e druga strona jest mao zdecydowana w swoich przekonaniach, sprzedajna oraz sterowana przez Koci katolicki, ktry postrzegaj (gwnie poganie) jako siedlisko zakamania i zaprzedania pienidzom105. Pomimo, i w Konstytucji RP z 1997 r. zakazano propagowania symboli nawizujcych do faszyzmu i nazizmu, wci byy one widoczne na stadionach, a grupy skinw wzmacniajcych ruch kibicowski cigle
____________________ 104 Filipiak M. (1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. Lublin, Wydawnictwo UMCS, s. 76. 105 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 74.

46

pozostaway aktywne. Prym wiody bojwki zwizane z Legi Warszawa (White Legion), Lechi Gdask (tu w ostatnich czasach spotka si mona z silnymi wpywami Blood & Honour), lskiem Wrocaw oraz klubami krakowskimi i dzkimi (niemal na kadym meczu Wisy, Cracovii, KS-u i Widzewa pojawiay si transparenty antysemickie i rasistowskie wyzwiska). Od pocztku XXI w. coraz goniej byo o zachowaniach kibicw innych zespow Arki i Batyku Gdynia, Jagiellonii Biaystok, Odry Opole, Odry Wodzisaw, Polonii Warszawa czy klubw rzeszowskich (gwnie Resovii, ale take i Stali). Ostatnimi czasy rasizm pojawia si rwnie na trybunach podczas meczw innych dyscyplin sportu, takich jak koszykwka czy uel. Skinheadzi oraz rasistowscy kibice aktywni byli (i wci s) najczciej, gdy na boisku pojawiaj si czarnoskrzy pikarze. Incydenty zdarzay si nawet wwczas, gdy pikarzami byli naturalizowani Polacy. Przykadem moe by Emanuel Olisadebe, ktry na polskich stadionach witany by buczeniem i dwikami przypominajcymi odgosy wydawane przez mapy, a w jego kierunku leciay z trybun banany (np. w 2000 r. w Warszawie, Wodzisawiu czy Lubinie). W roku 2008 podczas meczu Sowacja Polska usysze mona byo piewy Gramy bez murzyna, Polska to biaa druyna, a przed spotkaniem o mao nie pobito bratysawskiego rabina spotkay go okrzyki Sieg heil! oraz Jude106. Wikszo skinheadw zwizanych z odamem NR zacza przenika do organizacji i partii skrajnie prawicowych. Wynikao to z jednej strony z rosncego przekonania, i tylko w ten sposb mona osign indywidualny sukces, z drugiej e tylko formalizacja dziaa i zmiana image moe sprawi, i ruch narodowy stanie si liczc si na scenie politycznej. Zaczto wic pozbywa si najbardziej nieprzewidywalnych czonkw, rezygnowa z krtko ostrzyonych wosw, glanw i kurtek typu flyers na rzecz garniturw i krawatw. Mimo tego aden wiec reprezentantw skrajnej prawicy nie musia zabiega o zewntrzn ochron wystarczali jej czonkowie i sympatycy. Wanym elementem byo formalne odrzucenie skrajnych, niezgodnych z prawem
____________________ 106 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 45.

47

hase. Gwnymi propagatorami owego nowego podejcia do prezentowania swoich pogldw staa si reaktywowana przez Romana Giertycha Modzie Wszechpolska, Stronnictwo Narodowe oraz kierowane przez Romana Gmurczyka Narodowe Odrodzenie Polski. Z biegiem czasu z mao znaczcych skupisk narodowej modziey, gwnie zwizanej ze skinami, powstay silne rodowiska narodowo-radykalne. Sztandarowym przykadem zmiany wizerunku jest historia Modziey Wszechpolskiej kontynuatorki przedwojennej organizacji o tej samej nazwie, dziaajcej w latach 1922-45, powoanej przez przedstawicieli Narodowego Zwizku Modziey Akademickiej. W tamtych latach o tej organizacji byo gono dziki postulatom oddzielenia studentw ydowskich od polskich, wprowadzenia tzw. zasady numerus clausus, czyli zachowania proporcji pomidzy liczb studentw pochodzenia ydowskiego a odsetkiem ludnoci ydowskiej oraz gett awkowych, pozwalajcych oddzieli studentw ydowskich od polskich. W III RP staa si ona modziewk skrajnie prawicowej partii o nazwie Liga Polskich Rodzin. Honorowym prezesem zosta Roman Dmowski, a gwnym celem byo utworzenie z Polski Katolickiego Pastwa Narodu Polskiego, Pastwa Narodowego, silnego i wolnego od obcych wpyww107. Reaktywacja Modziey nastpia w roku 1989, dziki staraniom Romana Giertycha jej pierwszego prezesa (funkcj t peni do 1994). Stopniowo zdobywaa zwolennikw w caej Polsce. Wyrazem jej rosncej roli na scenie politycznej byo wsporganizowanie w 1990 r. Kongresu Polskiej Prawicy. Wszechpolacy wspomagali w wyborach parlamentarnych m.in. Stronnictwo Narodowe, a w 2001 r. wsptworzyli Lig Polskich Rodzin, startujc z jej list. Zanim to si jednak stao, czonkowie MW kojarzeni byli gwnie z subkultur skinheadowsk, o czym wiadcz liczne doniesienia prasowe na temat wydarze z ich udziaem. Od poowy lat 90. gwnym celem atakw Modziey Wszechpolskiej stay si mniejszoci narodowociowe oraz podejmowane przez
____________________ 107 Modzie Wszechpolska historia organizacji, [www] Modzie Wszechpolska, http://mw.org.pl/index.php/about/historia-mw, dn. 16.03.2005 r.

48

rzd zabiegi o wstpienie Polski do Unii Europejskiej. W 1997 r. w Radomiu czonkowie MW na jednej z manifestacji antyunijnych krzyczeli m.in. Nie! dla mniejszoci i obcych naleciaoci, rok pniej w Krakowie zestaw hase rozszerzy si o: Unia Europejska banda zodziejska, apy precz od polskiej ziemi, Polska dla Polakw i Roman Dmowski chlub Polski108. W grudniu 2003 r. spotkanie na Uniwersytecie Gdaskim zorganizowane pod hasem Jestem gejem jestem lesbijk, poznajmy si zostao zakcone przez czonkw tej organizacji zaopatrzonych w transparent Zakaz pedaowania (potem haso to zostao rozpropagowane przez Narodowe Odrodzenie Polski). W nastpnych latach mona byo Modzie Wszechpolsk zobaczy niemal na kadej manifestacji niepodlegociowej, ale te na kontrmanifestacjach wobec mniejszoci seksualnych i feministek. W lutym 2001 r. w Poznaniu podczas manifestacji pod ambasad Holandii czonkowie MW rozdawali ulotki mwice o tym, i homoseksualici to zboczecy. 7 marca 2004 r. w Warszawie demonstracja zorganizowana przez Porozumienie Kobiet 8 Marca zostaa zaatakowana przez czonkw tej organizacji. W czasie skandowania hase: Eurocwele czy Obz pracy dla lesbijek, eutanazja dla pedaw, w kierunku feministek poleciay kamienie i pomidory, a jedna z kobiet, zasaniajca wzek z dzieckiem przed leccymi kawakami lodu, zostaa ranna w twarz. Jak podaje stowarzyszenie Nigdy Wicej wrd napastnikw obecni byli skinheadzi z emblematami Ku Klux Klanu109. Fakt oficjalnego odcinania si Modziey Wszechpolskiej od naziskinw i przemocy nie przeszkadza w zorganizowaniu w 2002 r. za zgod lokalnych wadz na rynku w Lesznie koncertu muzycznej kapeli Twierdza, zespou o charakterze narodowo-radykalnym, zwizanego z Narodow Scen Rockow, do ktrej naley take m.in. neofaszystowski i gloryfikujcy Hitlera zesp Konkwista 88. Modzie Wszechpolska wsporganizowaa wiele koncertw innych grup zwi____________________ 108 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 74. 109 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, op. cit, s. 254.

49

zanych ze scen skrajnie prawicow, a nawet neofaszystowsk, w caym kraju, np. RP Oi!, Szwadron 97 czy Gos Prawdy w 2001 r.110. Jak pisze W. Marszaek, z powodu goszonej oficjalnie niechci do radykalizmu, czonkowie MW na uytek konkretnych akcji powouj rozmaite komitety, w ktrych dziaaj niekoniecznie pod szyldem wasnej organizacji111. Tych samych ludzi, ktrych jednego dnia spotka mona byo w gronie ultrakatolickich wszechpolakw, widziano manifestujcych wsplnie wrd neopogan ze Stowarzyszenia Niklot czy na koncertach nazi-skinheadzkich. Pokazuje to pynno podziaw wrd polskich narodowcw. Szeroko komentowanym aktem przemocy ze strony Modziey Wszechpolskiej, wskazujcym jednoczenie na narastajce podziay wrd skrajnej prawicy, by napad na 21-letni by sympatyczk olsztyskiego oddziau Narodowego Odrodzenia Polski, Ewelin Salitr, ktra zapragna dziaa take w strukturach tej organizacji. Doda naley, i NOP jest jednym z najwikszych rywali MW. Bdem Salitry byo rozprowadzenie na jednym z zebra Modziey Wszechpolskiej ulotek NOP, za co zostaa po serii wyzwisk i poszturchiwa wyrzucona za drzwi. Oburzona tym faktem zdarzenie opisaa w Internecie. W odpowiedzi zacza dostawa wulgarne SMS-y, nadawane z telefonu komrkowego gdaskiego radnego oraz byego lidera Modziey w tym miecie Grzegorza Sielatyckiego. Pojawiy si take telefoniczne pogrki. Dwukrotnie, w 2002 i 2003 r., zostaa zaatakowana przez bojwk wszechpolakw. Wedug jej zezna, sekretarz tej organizacji w Olsztynie, ukasz Czarnecki, obla j butelk Domestosa, a zajcia inspirowane byy przez Krzysztofa Fedorowicza, miejscowego lidera tej organizacji. Caa sprawa zakoczya si w sdzie, jednak to poszkodowana stana na awie oskaronych, gdy Fedorowicz zoy jako pierwszy doniesienie do prokuratury oskarajc Salitr o groenie mierci112.
____________________ 110 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 191. 111 Marszaek W. (2003) Modzie Wszechpolska w kraju i powiecie, w: Nigdy Wicej nr 13. 112 ZachejaA., Wszechpolska przyszo narodu?, w: Nigdy Wicej nr 14.

50

Modzie Wszechpolska bya modziewk Ligi Polskich Rodzin, ktra w latach 2001-2007 zasiadaa w polskim Sejmie (z poparciem na poziomie 8%). Kilku posw, takich jak wspomniany ju Roman Giertych, Wojciech Wierzejski, Piotr lusarczyk, Radosaw Parda czy Krzysztof Bosak byo czonkami MW. Wierzejski piastowa rwnie funkcj wicemarszaka sejmiku wojewdztwa mazowieckiego, a Sylwester Chruszcz zachodniopomorskiego. W mediach gono byo o wydarzeniu ze stycznia 2005 r., kiedy w nocnym pocigu relacji Szczecin Terespol, w drodze na zjazd krajowy partii, dwaj jej szczeciscy czonkowie (w tym radny Sejmiku Wojewdztwa Zachodniopomorskiego ukasz Siemaszko) wykrzykiwali Heil Hitler! i piewali: Czarnych powiesimy, wiatowida postawimy, a pracownica WARS-u nazwana zostaa ydowsk k. W wyniku tych zdarze jeden z nich, radny Adam Machaj, skazany zosta na p roku wizienia za gloryfikowanie zbrodni hitlerowskich113. W padzierniku i listopadzie tego samego roku dziennik Fakt na pierwszych stronach umieci zdjcia posa LPR Bogusawa Sobczaka w otoczeniu skinheadw, z rk uniesion w hitlerowskim salucie Sieg heil! oraz czonkw Modziey Wszechpolskiej wykonujcych te same gesty podczas partyjnych zebra. Jeden z nich, krakowski radny LPR Maciej Twarg, tumaczy si, e bya to prba zamwienia kolejnego kufla piwa114. Miesic pniej ukazay si podobne zdjcia hajlujcych posw LPR: Bogusawa Sobczyka i Szymona Pawowskiego, rwnie w otoczeniu skinheadw. Przedstawicieli Modziey Wszechpolskiej oraz subkultury skinheadowskiej jeszcze wielokrotnie mona byo zobaczy jak razem uczestnicz w manifestacjach oraz prbuj zakca parady mniejszoci seksualnych czy organizacji feministycznych. Aktualnie Liga jest parti marginaln. W wyborach parlamentarnych w 2007 r. zdobya 1,3% gosw115. Jej byy prezes Roman Giertych wycofa si zarwno z polityki, jak i poparcia dla tej organizacji.
____________________ 113 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 274. 114 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, op. cit., s. 304. 115 Pastwowa Komisja Wyborcza, http://wybory2007.pkw.gov.pl/SJM/PL/ WYN/W/index.htm, dn. 13.12.2010 r.

51

Liga Polskich Rodzin oraz Modzie Wszechpolska nie zagospodaroway jednak caej sceny narodowej. Z czasem coraz bardziej widoczne stawao si Narodowe Odrodzenie Polski. Partia, ktr formalnie uzna mona za narodowo-radykaln, gdyby nie niektre zachowania jej czonkw wskazujce na neofaszystowskie sympatie. NOP, zaoony w 1981 r., ma znaczne zasugi w propagowaniu skrajnie prawicowej ideologii. Wydawany przez niego periodyk Jestem Polakiem drukowa dziea Dmowskiego i Konecznego. Symbolem organizacji pozostaje do dzi nawizujca do przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego tzw. falanga rka z mieczem na czarnym tle116. Gwnym organem prasowym jest Szczerbiec, na amach ktrego spotka mona czsto przedruki artykuw zagranicznych narodowcw niekryjcych swoich sympatii do faszyzmu i ruchw neofaszystowskich. S. Stpie pisze, e antysemityzm NOP nie ma charakteru rasistowskiego, lecz raczej podoe kulturowo-psychologiczne i gospodarcze, tym niemniej w praktyce prowadzi do postaw ksenofobii i nietolerancji (). Chocia w swych zaoeniach dystansuje si od nacjonalizmu etnocentrycznego, uwaajc rnorodno ras i kultur za bogactwo ludzkoci, to jednoczenie gosi idee separatyzmu narodowego i homogenicznoci narodowej pastw117. NOP naley do midzynarodowej organizacji nacjonalistycznej International Third Position, ktra zakada, e wielorasowo prbuje zniszczy ywy grunt, w ktrym zakorzenione s wszystkie narody i gdzie zawarty jest ich byt i tosamo. Rwnoczenie odrzuca rwnie wszelkie prby rasowego i kulturowego ludobjstwa niezalenie od tego, czy jest popeniane za pomoc rewolweru, czy odbiornika telewizyjnego (). Prawdziwa mio wasnej rasy musi by zrwnowaona przez szacunek dla tych, ktrzy cho rni si od nas, to jednak w mioci do swej rasy s tacy sami118.
____________________ 116 Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych. Toru, Centrum Edukacji Europejskiej, s. 51. 117 Stpie S. (2004), Koncepcje polityczne ekstremizmu prawicowego w III Rzeczypospolitej na przykadzie wybranych organizacji, w: Olszewski E. (red.), Doktryny i ruchy wspczesnego ekstremizmu politycznego. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, s. 304. 118 Deklaracja Trzeciej Pozycji, http://www.nop.org.pl, dn. 12.02.2005 r.

52

Piszc o tej organizacji nie mona pomin gwnego jej ideologa Adama Gmurczyka. Na temat ydw wypowiada si nastpujco: Europa pozbawiona zdrowego ducha antysemityzmu przestaje by Europ chrzecijask []. Kiedy wic w tej epoce barbarzystwa upadaj, jedne po drugich, Wieczne Wartoci, antysemityzm jest t cnot, ktr pielgnowa musimy szczeglnie starannie. Bowiem antysemityzm to nieskalana wiara (przez postmodernizm), antysemityzm to Uczciwo i Sprawiedliwo, antysemityzm to umiowanie Pikna wiata, antysemityzm to wierno Zasadom i Tradycji119, natomiast yd to element ludzki, ktry zawsze rozbija jedno narodow Polakw. Inne nacje jako si asymiloway, nawet Niemcy czy Rosjanie, a yd wci jest elementem rozkadowym. Nie chodzi o ydw w jarmukach. Gorsze jest to, e ci pseudo-Polacy przesiknici s ydowsk mentalnoci. Wszdzie ich peno i dla wasnego celu graj Polsk. Na to nie mona patrze z zaoonymi rkami. I nie bdziemy dziaa w biaych rkawiczkach120. Pocztkowo czonkami NOP byli gwnie skinheadzi, aktualnie na organizowanych przez parti manifestacjach spotka mona wiele osb odbiegajcych wygldem od tej subkultury. Docelowo jego czonkowie d do zostania Politycznym onierzem ideowym bojownikiem (zaoenia te sigaj czasw przedwojennych i odwouj si do rumuskiego Legionu Michaa Archanioa elaznej Gwardii oraz hiszpaskiej Falangi), dla ktrych wrogiem s () banki, komunici, masoni, syjonici, kapitalici. Oni maj pienidze i wadz, oni dominuj w rodkach masowego przekazu. Poprzez swoj kontrol nad rzdami kontroluj cae armie. To oni wstrzykuj rozkadowe idee do krwiobiegu narodu, osabiajc i czynic nas apatycznymi121. W warszawskiej
____________________ 119 Stpie S. (2004), Koncepcje polityczne ekstremizmu prawicowego w III Rzeczypospolitej na przykadzie wybranych organizacji, w: Olszewski E. (red.), Doktryny i ruchy wspczesnego ekstremizmu politycznego. Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, s. 303. 120 cyt. za: Zgliszczyski S., Kilka uwag o wspczesnym polskim nacjonalizmie, w:Nigdy Wicej nr 4. 121 Holland D., (1999) Polityczny onierz. Warszawa, Instytut Narodowo-Radykalny, s. 16.

53

siedzibie NOP naby mona byo bibli prawicowej ekstremy Dzienniki Turnera Andrew MacDonalda, opisujc mordowanie kolorowych mieszkacw USA jako jednej z metod naprawy kraju. Prcz opisywanego ju wczeniej napadu na siedzib Polskiej Partii Socjalistycznej w 1989 r., o Narodowym Odrodzeniu Polski byo gono m.in. dziki akcjom plakatowania oraz malowania na murach rasistowskich napisw. Przykadem moe by wydarzenie z marca 2000 r., kiedy to na cianach dzkiego domu Marka Edelmana (dowdcy powstania w Getcie Warszawskim), pojawiy si swastyki, krzy celtycki, napisy Jude raus oraz NOP. W listopadzie 1997 r. sd w odzi skaza na czn kar 8 lat pozbawienia wolnoci Damiana Olesza z NOP za prb zabjstwa 15-letniego chopaka. Pod koniec maja 1999 r. w odzi policja przeszukaa mieszkanie 43-letniego Jacka W., penomocnika zarzdu regionu Narodowego Odrodzenia Polski, podejrzanego o nielegalne posiadanie broni i materiaw wybuchowych. Znalaza wwczas pistolet gazowy i du ilo petard, a take zdjcia ich waciciela przed dzk synagog z rk uniesion w hitlerowskim gecie tzw. salucie122. Du aktywnoci wykazuj si czonkowie te innej organizacji, Obozu Narodowo-Radykalnego, dla ktrych jak sami twierdz licz si gwnie dwie rzeczy krew i honor, a zbrodniczy decydenci musz poczu but odradzajcej si siy narodowej w swej najczystszej formie. Pozwlmy im poczu strach, bo oto idziemy niosc ze sob grom i mier!123. Mimo, e jego przedstawiciele w wikszoci wygldaj jak typowi nazi-skini (gowa ogolona na yso, glany), to na jego stronie internetowej spotka mona takie oto wyznanie: Jako polski narodowiec, wiadom historii swojej ojczyzny, gardz ideami takimi jak nazizm czy komunizm. Systemy te, ktre pochony ycie milionw moich rodakw nie zasuguj ani na odrobin tolerancji. Ludzie, ktrzy szerz hasa tych ideologii zasuguj na potpienie, dlatego porwnywanie polskich idei narodowych do nazizmu uznaj za oszczerstwo. Polski nacjonalizm
____________________ 122 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2008. Stowarzyszenie Nigdy Wicej. 123 Dzi i jutro Narodowego-Radykalizmu, http//www.onr.pl.

54

zawsze odrzuca rasizm i szowinizm narodowy. Nazizm i rasizm trzeba leczy124. W praktyce najczstszym obiektem atakw ONR s mniejszoci seksualne, ydzi oraz przedstawiciele innych organizacji prawicowych. W 2001 r. na Grze w. Anny przewrcony i poturbowany przez czonkw ONR zosta Antoni Macierewicz, pniej pose Prawa i Sprawiedliwoci, wwczas szef Ruchu Katolicko-Narodowego. Przy okazji mona byo usysze okrzyki: Macierewicz, bdziesz wisia, Polska dla Polakw125 czy ydzi won z Polskich stron. Jedn z rocznic szczeglnie celebrowanych przez Obz jest 16 lipca kadego roku. W tym dniu w 1936 r. mia miejsce w Mylenicach pogrom ydw, zorganizowany przez czonkw Stronnictwa Narodowego. Transparenty ruchu spotka mona praktycznie podczas kadej manifestacji z okazji 11 listopada oraz wrd kontrmanifestantw parad homoseksualistw. Ciekawa jest struktura stowarzyszenia, podzielonego na oddziay, np. ONR-Sosnowiec, ONR-Grny lsk czy ONR-Brzeg. Ten ostatni, decyzj Sdu Rejonowego w tym miecie, zosta w padzierniku 2009 r. zdelegalizowany. Wniosek o delegalizacj stowarzyszenia trafi do Krajowego Rejestru Sdowego. Oskarajca prokurator, Maria Biaek, opara go na: () art. 13 i 58 Konstytucji RP, ktre pozwalaj na wolno zrzeszania si, jednoczenie zakazuj propagowania dziaalnoci opartej na szerzeniu nienawici, przemocy i treci totalitarnych126. W Polsce szczeglnym przypadkiem s ruchy neopogaskie, czce nacjonalistw, skinheadw, sympatykw muzyki metalowej oraz przeciwnikw chrzecijastwa. Reprezentowane s one przede wszystkim przez Stowarzyszenie na rzecz Tradycji i Kultury Niklot, Nacjonalistyczne Stowarzyszenie Zadruga, Stowarzyszenie wiszczyca oraz Zakon Zadrugi Pnocny Wilk. Prezentuj rny stopie skrajnoci, a bardziej ni na walce politycznej skupione s na krzewieniu kultury Sowian oraz tworzeniu neopogaskiej sceny muzycznej. Wyjtkami wydaj si Niklot oraz wiszczyca, czsto widoczne na
____________________ 124 Obz Narodowo-Radykalny, http://www.onr.h2.pl/strona/articles.php?art =126, dn. 07.12.2010 r. 125 Kornak, M., (2009), Brunatna Ksiga 1987-2008 op. cit. 126 Katalog wypadkw-Brunatna Ksiga..., w: Nigdy Wicej nr 18.

55

narodowych manifestacjach. W 2002 r. gono byo o sojuszu tych organizacji w wojewdztwie zachodniopomorskim z parti Andrzeja Leppera. Jednak reprezentanci obu podmiotw: Mateusz Piskorski oraz Igor Grewicz (obaj tworzyli neonazistowskie pismo Odala) nie odnieli sukcesu w wczesnych wyborach. Trzy lata pniej pierwszy z wymienionych zosta posem na Sejm V Kadencji z ramienia Samoobrony. Organizacje neopogaskie jako swojego symbolu uywaj gwnie tzw. topora (poczenie graficzne ora z toporem), ktry w okresie przedwojennym uywany by przez organizacj Zadruga, sympatyzujc z faszyzmem. O jej kontynuatorce, aktualnie wystpujcej pod nazw Nacjonalistyczne Stowarzyszenia Zadruga, byo gono szczeglnie w kwietniu 2008 r., kiedy na pierwszej stronie Gazety Wyborczej ukazao si zdjcie jej czonkw ze Stalowej Woli w otoczeniu swastyk i poncych pochodni127. Natomiast wiszczyca dziaa aktywnie w wojewdztwie lubuskim, szczeglnie w okolicach Zielonej Gry i Nowej Soli, a take w Gogowie na Dolnym lsku128. Warto wspomnie o jeszcze jednej osobie kojarzonej zdecydowanie z antysemityzmem Leszku Bublu, byym pole na sejm z ramienia Polskiej Partii Przyjaci Piwa. Wydaje on czasopismo Tylko Polska, jedno z najchtniej czytanych przez mionikw skrajnej prawicy, a w tym zaangaowanych politycznie skinheadw. Do sztandarowych wydawnictw Bubla nale m.in. rewizjonistyczne Mity Holocaustu oraz seria ksieczek pt. Poznaj yda. Sam Bubel nagrywa piosenki w stylu disco-polo pod szyldem Bubel Band (do usyszenia m.in. w serwisie Youtube) najczciej o zabarwieniu antysemickim. W jednej z nich, pt. Longinus Zerwimycka usysze mona: Jestem antysemit i jest to moja dum, Ale tylko dla tych, co na Polsk pluj, Pejsaty Paplament na oszczerstwa guchy, W politycznych sdach robi adne ruchy129.
____________________ 127 Kornak, M., (2009), Brunatna Ksiga 1987-2008. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 430. 128 Kornak, M., (2009), Brunatna Ksiga 1987-2008 op. cit., s. 440. 129 Bubel Band- Longinus Zerwimycka, http://www.youtube.com/watch?v =I1IJzJH9aYk, dn. 28.11,2010 r.

56

Pomimo sporej liczby czytelnikw, za Leszkiem Bublem nie stoi adna partia polityczna, a chwilowa wsppraca z Samoobron RP zakoczya si szybkim rozstaniem, po ktrym zacz on w gazecie o tej samej nazwie, jak nazwa partii Leppera pisa agresywne artykuy na temat jej lidera. Gdy wejcie Polski do Unii Europejskiej stao si faktem, okazj do skupienia w jednym miejscu przedstawicieli wikszoci wymienionych organizacji i partii, stay si kontrmanifestacje w dniu 1 Maja, obchody 3 Maja i wita Niepodlegoci oraz organizowane w wielu miastach marsze rodowisk feministycznych i homoseksualnych. Jedn z nich jest Parada Rwnoci, praktycznie co rok napotykajca na swej drodze protestujcych czonkw LPR, MW, NOP, ONR i kibicw miejscowych druyn. Podczas pierwszej warszawskiej Parady w 2005 r. ranne zostay dwie osoby, a w kierunku jej uczestnikw poleciay jajka130. Jako alternatywny marsz narodowcy, zawsze otoczeni grupami skinheadw, organizuj w Warszawie Parad Normalnoci. Podobny przebieg do Parady Rwnoci mia poznaski Marsz Rwnoci zorganizowany od 2004 r. Przykadowe okrzyki z ust starajcych si go zatrzyma przeciwnikw, ze znacznym udziaem skinw i kibicw Lecha Pozna, to chociaby: Pedalskie mieci, wara od dzieci131, Peday do gazu czy Zrobimy w wami co Hitler z ydami132. W ostatnich latach najgoniej o skrajnej prawicy byo podczas warszawskich obchodw 11 Listopada. W 2009 r. wsplnie maszerowali przedstawiciele Obozu Narodowo-Radykalnego, Obozu Wielkiej Polski, Narodowego Odrodzenia Polski, Ligi Obrony Suwerennoci, Zadrugi, Falangi i Zwizku Sowiaskiego, wznoszc okrzyki: Precz z ydowskim szowinizmem!, Precz z ydowsk okupacj! oraz Wielka Polska katolicka133. W kolejnym roku Marsz Niepodlegoci liczy jeszcze wicej uczestnikw, a wrd maszerujcych Krakowskim
____________________ 130 Bartoszewicz D. (2010), Kaczyski zakazuje parady rwnoci, w: Gazeta Stoeczna, , dn. 04.12.2010 r. 131 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 269. 132 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009 op.cit, s. 362. 133 Katalog wypadkw-Brunatna Ksiga, w: Nigdy Wicej nr 18.

57

Przedmieciem spotka mona byo m.in. znanego publicyst i pisarza Rafaa Ziemkiewicza oraz Janusza Korwina-Mikke. Przy okazji tego wita zauway mona pewne porozumienie pomidzy rnymi organizacjami w 2010 r. marsz zorganizowany by wsplnie przez Modzie Wszechpolsk i Obz Narodowo-Radykalny, a doczyli do niego m.in. przedstawiciele tzw. Autonomicznych Nacjonalistw. Na stronie internetowej tych ostatnich przeczyta mona byo, i w trakcie marszu: Podczas postoju spowodowanego blokad transwestytw i homoseksualistw wspieranych przez ydw i jaki przebieracw, odpalane s race, ktre daj bardzo adny efekt. Powiewaj polskie flagi narodowe, flagi z krzyem celtyckim, mieczem i motem, czarne flagi niezalenych nacjonalistw, wida rwnie flag z Toporem134. Przed marszem pojawiay si informacje o napadzie omiu zamaskowanych osobnikw na jadcych pocigiem czonkw Obozu Narodowo-Radykalnego, w wyniku czego trafili oni do szpitala135. Wymienione powyej partie, stowarzyszenia i organizacje oraz subkultury, takie jak skinheadzi, mimo wprowadzenia zapisw w Konstytucji o zakazie propagowania idei i symboli godzcych w podstawy adu demokratycznego, w drugiej poowie pierwszej dekady XXI w. odnalazy legalny sposb na ich prezentowanie. Natomiast te o charakterze narodowo-socjalistycznym skupiaj si na pewnych formach dziaalnoci podziemnej, uatwionej coraz wikszym dostpem do Internetu. Wykorzystuje go m.in. midzynarodowa organizacja Blood & Honour, powizana z bojwk terrorystyczn Combat 18. Na jej stronie internetowej przeczyta mona: Blood & Honour/Combat 18 Poland popiera ide Narodowego Socjalizmu i wyznacza sobie za gwny cel walk o Aryjska kultur, tradycj, jej dziedzictwo i przyszo naszej rasy. W Narodowym Socjalizmie i idei White Power upatrujemy rodek do przetrawiania biaej cywilizacji i rasy oraz zabezpieczenia przyszoci nastpnym pokoleniom. Popieramy polityk prowadzon przez Combat 18
____________________ 134 Marsz Niepodlegoci, [www] Autonomiczni Nacjonalici, http://answ.wordpress.com/2010/11/15/1293/#more-1293, dn. 26.12.2010 r. 135 ONR-owcy pobici w pocigu. Jechali na marsz do Warszawy, [www] gazeta.pl, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,8646157, ONR_owcy_pobici_w_pociagu__Jechali_na_marsz_do_Warszawy.html, dn. 26.12.2010 r.

58

i jestemy lojalni wobec zagranicznych towarzyszy, jak i ich decyzji oraz metod dziaania136. Domena organizacji umieszczona jest na amerykaskich serwerach, std te polska prokuratura nie ma moliwoci zablokowania jej dziaa. O tym, e B&H jest organizacj jawnie nazistowsk wiadcz inne sowa ze wspomnianej strony: Narodowy Socjalizm jest jedyn nadziej, jak ma Biaa Rasa Aryjska na przetrwanie w nowym tysicleciu. Zapomnijcie o pseudo-patriotach, o tych, ktrzy wymachuj flagami i o tych, ktrzy paszcz si przed krlami i ksitami (). Odrzucili oni swoje Aryjskie pochodzenie i stali si ydami (). Oni s sabi i gupi oraz nie rozumiej Wiecznych Praw Natury. Nowe tysiclecie musi by czasem nieustannej walki. Jeeli my nie zniszczymy Wroga, to On zniszczy nas. Zblia si ostateczne starcie, ostatnia szansa dla Biaej Aryjskiej Rasy. Jeeli bdziemy czeka, wtedy z pewnoci nie zasuymy na przetrwanie i wszystkie nasze osignicia oraz historia i dziedzictwo zostanie zapomniane i starte z powierzchni ziemi. Na zawsze137. Blood & Honour w spoecznej wiadomoci zaistnia po opublikowaniu w 2006 r. na stronie Redwatch tzw. listy mierci, czyli informacjach o osobach zwizanych z organizacjami anarchistycznymi, lewackimi, homoseksualnymi oraz mediami krytykujcymi postawy profaszystowskie. Poszerzone zostay one o dokadne dane adresowe, informacje o zainteresowaniach, datach urodzenia oraz zdjcia. Konsekwencj publikacji byy udokumentowane napady na osoby umieszczone na listach m.in. w maju tego samego roku dwch neofaszystw prbowao zabi noem mieszkaca Warszawy, ktrego dane znalazy si na stronie Redwatch. Jednym z napastnikw okaza si skinhead, wokalista nazistowskiego zespou Awantura, skazany potem na 10 lat pozbawienia wolnoci138. Prowadzone dochodzenie dotyczce prowadzenia strony doprowadzio m.in. do czonkw polskiego oddziau
____________________ 136 Owiadczenie, [www] Blood & Honour, http://www.bhpoland.org/strona/ index2.htm, dn. 12.12.2010 r. 137 Combat 18, [www] Blood & Honour, http://www.bhpoland.org/strona/ index2.htm., dn. 12.12.2010 r. 138 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. Stowarzyszenie Nigdy Wicej, s. 331.

59

B&H, ktrym postawiono zarzuty nawoywania do nienawici na tle narodowociowym, propagowania faszyzmu oraz udzia w zorganizowanej grupie przestpczej139. Aktualnie B&H, wraz ze swoj paramilitarn bojwka Combat 18, wydaje si najbardziej niebezpieczn organizacj neofaszystowsk, tak w Polsce, jak i na wiecie. Inne, pomniejsze, jak choby Biae Ory, Wspczesny Narodowy Socjalizm czy Antyydowska Liga Sowiaska im. Bolesawa miaego, praktycznie nie istnieje w spoecznym odbiorze. Cay czas, mimo koniecznoci sprzeday albumw poza oficjalnym obiegiem, powstaj nowe zespoy zaliczane do nurtu RAC (Rock Against Communism Rock Przeciwko Komunizmowi). Obejmuje on, zarwno omawiany powyej typowy dla ruchu skinheadowskiego rock inspirowany punkiem, klasyczne odmiany muzyki Oi! poczone z nacjonalistycznymi i nazistowskimi tekstami, jak i coraz bardziej modny black metal z elementami rasizmu. Na polskim rynku, po wycofaniu si z promowania sceny neofaszystowskiej w 1998 r. zabrzaskiej firmy Fan Records, pojawia si Narodowa Scena Rockowa. Stawiaa ona sobie za cel scementowanie podzielonych na NR i NS skinheadw pod jednym szyldem, co jednak nie udao si do dzi. Biorc pod uwag stopie antagonizmw oraz fakt, e nieatwo jest sobie wyobrazi grajcych w ramach jednego projektu ultrakatolikw, satanistw, neopogan i neofaszystw, NSR pozostaje do specyficzn efemeryd. Istotnym wydarzeniem dla polskiej sceny RAC bya mier w wypadku samochodowym w 2005 r. jednego z najbardziej znanych naziskinw wokalisty zespou Honor Mariusza Szczerego Szczerskiego. Honor zaoony zosta w 1989 r., od pocztku dziaalnoci nagrywajc albumy o przesaniu rasistowskim, nastpnie poszerzajc je o wtki neopogaskie. W utworze Bez litoci usysze mona: To bd, gdy kto na twojej ziemi roznosi smrd Tam, gdzie ma dom moe to robi, ale nie tu Wic sta i bij w ten obudny ydowski ryj I dumnie walcz i gono krzycz: Dla biaej rasy, dla polskiej krwi!
____________________ 139 Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009. ...op. cit., s. 317.

60

Bez litoci zabij to Bez skrupuw zniszcz to zo140. Podobne treci zawarte s w piosence pt. Narodowy socjalizm: Z raz obranej drogi nie zawracaj w ty Nie opuszczaj wiary w dum biaej rasy Tak jak Adolf Hitler niszcz ydowski stan Niech powrci sia, ktra bdzie trwa. Narodowy socjalizm jedna droga dla kraju!141 Obok Honoru, drug najbardziej znaczc polsk grup naziskinheadowsk bya Konkwista 88. Muzycy pochodzcy z Wrocawia to waciwie wizytwka polskiego nurtu tej muzyki, a czonkowie zespou z dum mwi o sobie, i kady biay patriota na wiecie pytany o Polsk, kojarzy j z K88. Konkwista bya zespoem, ktry jako pierwszy w Polsce nagra na profesjonalnej kasecie materia pt. Krew naszej rasy. W zwizku z tym wydawnictwem prokuratora prowadzia postpowanie o rozpowszechnianie treci neofaszystowskich. Nastpne wydawnictwa ukazyway si ju w najwikszej polskiej wytwrni zajmujcej si promowaniem muzyki white power Fan Records. Poprzez uczestnictwo w przernych pytach skadankowych grupa zyskaa sobie przychylno zwolennikw skrajnej prawicy na caym wiecie. Efektem byy wsplne koncerty z najbardziej znanymi zespoami tego nurtu: No Remorse, Celtic Warrior czy Svastika, w takich krajach jak: Wochy, Francja, Szwecja i Wgry. Konkwista 88 uczestniczya take w koncercie ku pamici nieyjcego ju pioniera muzyki nazi-skinheadowskiej i wokalisty zespou Skrewdriver Iana Stuarta GIG Memorial. Do czasu rozpadu grupy w 2005 r. nagraa ona kilka albumw, m.in. po angielsku i hiszpasku. Kady cieszy si duym uznaniem wrd mionikw tej sceny. Tytuy takie jak: Krew naszej rasy, Biay honor biaa duma czy Aryjski Front Przetrwania (AFP) jasno pokazuj ideologi jej czonkw. Na zarzuty skinheadw zwizanych z odamem
____________________ 140 Honor Bez litoci z albumu Biay front (1991). 141 Honor Narodowy socjalizm z albumu Cena idei (1992).

61

NR, i waniejsza dla nich jest rasa ni nard, wokalista Adam Bartnikiewicz odpowiedzia: czym jest Nard bez czystoci rasowej? Nard, ktry nie posiada tosamoci rasowej i traci swoje biae dziedzictwo! Bo czym jest biay Nard bez biaej skry?142. W tym duchu utrzymany jest tekst jednej z pierwszych nagranych piosenek Konkwisty Bramy Valhalli: Zostamy przyjacimi na zawsze, w imi naszej jednoci Niech nasze serca poczy walka, idea rasowej jednoci.143 Podobne przesanie spotka mona w utworze Krew naszej rasy: Za krew naszej rasy, nasz honor, narodowy socjalizm Bdziemy walczy do koca swych dni! Po rozpadzie Konkwisty 88 cz jej czonkw zaangaowao si w projekt Contra Boys i nagrao pyt lsk to my, w ktrym ukazuj swoje pikarsko-chuligaskie fascynacje. Wymienione zespoy zaliczy mona do nurtu zwizanego z odamem NS, s te grupy mniej radykalne, skupiajce si gwnie na sawieniu polskiej odmiany nacjonalizmu, takie jak: Legion (w pniejszych wydawnictwach wczesne nie odbiegay od skrajnych pogldw NS), Twierdz, Szwadron 97, The Gits czy NaRa. Nowoci jest prnie rozwijajca si w ostatnich czasach faszyzujca metalowa scena muzyczna, ktra z subkultury sobie wrogiej stworzya apoteoz skrajnych pogldw. Powsta odam metalu nazwany NSBM (Narodowo-Socjalistyczny Black Metal), coraz bardziej popularny na wiecie i w Polsce. Czonkami grup zwizanych z NSBM s zarwno skinheadzi, jak i ludzie zwizani z subkultur metalow, najczciej wyznajcy neopoganizm. T.W. Bk pisze, e taki maria oprcz wieoci przynis ze sob jeszcze jedn, wan korzy moliwo organizowania koncertw. Bo przecie nikt nie podejrzewaby, e przeladowani wczeniej przez nazi skinw metalowcy nagle
____________________ 142 Wywiady Mao jest ludzi, ktrzy potrafi i pod prd, http://www.phalanx.pl, dn.08.02.2010 r. 143 Konkwista 88 Bramy Valhalli z albumu Wolno lub mier.

62

bd z nimi tworzyli wspln scen, stajc do walki jako ideowi sojusznicy we wsplnej sprawie144. Do rodzimych, zespow tego nurtu zaliczy mona gwnie grupy Graveland (jego wokalista Rob Draken odegra w poczeniu sceny metalowej ze skinheadowsk znaczn rol) oraz Gontyna Kry. Na pycie tej ostatniej, pt. Krew naszych ojcw, spotka mona piosenk pt. Nadchodzimy, bdziecie rzyga ydowskie bkarty, a jeden z singli nosi nazw Na pohybel chrzecijastwu. Przedstawiciele ruchw neopogaskich oraz nazi-skinheadowskich wspuczestnicz w Polsce w corocznym zlocie na wyspie Wolin, spotykajc si tam z osobami niezwizanymi z ruchami skrajnie prawicowymi. Zespoem wyrniajcym si pod wzgldem ideologicznym jest w Polsce Sztorm 68 praktycznie jako jedyny wyznajcy pogldy narodowo-komunistyczne. Jego czonkom bliskie s idee roku 1968, czyli antyydowskiej nagonki wrd czonkw Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (co mona wywnioskowa z nazwy grupy), a take osoba generaa Jaruzelskiego. Pochwa jego oraz faktu wprowadzenia w 1981 r. stanu wojennego mona znale np. w utworze pt. Dzikujemy: W t mron noc wszystko si urwao Przecita zostaa wszelka buntu ni Aresztowano wszystkich wichrzycieli Caa semicka klika wpada w sie.145 Sztorm 68 jest jednym z najbardziej antysemickich zespow na polskiej scenie w jego tekstach znale mona jawne nawoywanie do agresji wobec ydw. W piosence Syndykat usysze mona taki wers: Dlaczego? Dlaczego? Oni jeszcze yj! Dlaczego nie mog ich rozstrzela? ydzi! ydzi! Parszywa rasa ydzi! ydzi! Z mojej polski won!146
____________________ 144 Bk, T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, s. 68. 145 Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych. Toru, Centrum Edukacji Europejskiej, s. 95.

63

Ostatni, trwajcy do dzi etap dziaalnoci skinheadw w Polsce, jak rwnie zwizanych z nimi organizacjami, to wyrane skierowanie ku nieoficjalnemu obiegowi. Jest to spowodowane rnymi czynnikami, m.in. bardziej intensywn walk prokuratury z osobami i grupami goszcymi hasa totalitarne oraz znikniciem partii skrajnie prawicowych z polskiego parlamentu i wikszoci samorzdw. Ostatnim bastionem skrajnej prawicy bya Telewizja Polska, w ktrej penicym obowizki prezesa by do 2010 r. Piotr Farfa, w przeszoci dziaacz MW i NOP, wczeniej skinhead i aktywny kibic Widzewa d. Jeszcze, gdy peni funkcj p.o. prezesa TVP zdarzyo mu si, wedug relacji prawicowej Gazety Polskiej, wypowiedzie na temat wadz telewizji z RPA, e te czarne mapy nic nie potrafi147, a przed wyborami parlamentarnymi bezskutecznie stara si m.in. w Wiadomociach promowa marginaln skrajnie nacjonalistyczn parti Libertas. Nastpiy rwnie znaczne zmiany w parlamencie cz posw LPR i Samoobrony, po wyganiciu koalicji z Prawem i Sprawiedliwoci, wstpio wanie do tej partii. Z PiS kojarzone s te media zwizane z ojcem Tadeuszem Rydzykiem (Radio Maryja, TV Trwam, Nasz Dziennik) redemptoryst z Torunia, wielokrotnie oskaranym o antysemickie wypowiedzi. Jego dziaalnoci w niniejszym rozdziale szczegowo nie zostay opisane, gdy nie s one atrakcyjne dla skinheadw. Jako wyjtek traktowa tu mona powizania z Modzie Wszechpolsk. Aktualnie skinheadzi najczciej kojarzeni s z Obozem Narodowo-Radykalnym (zdelegalizowanym w 2009 r.) i Narodowym Odrodzeniem Polski, ktry ze swoj antygejowsk akcj Zakaz pedaowania stopniowo poszerza grono sympatykw. Wci jednak jest ono minimalne. W wyborach samorzdowych 2010 r. w skali kraju zdobyo 0,24% gosw148. W wywiadzie dla Gazety Wyborczej z marca 2009 r. Marcin Kornak, autor Brunatnej Ksigi, liczcej niemal 500 stron publikacji
____________________ 146 Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych. Toru, Centrum Edukacji Europejskiej, s. 98. 147 Katalog wypadkw-Brunatna Ksiga, w: Nigdy Wicej nr 18. 148 Narodowe Odrodzenie Polski, [www] Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/ wiki/Narodowe_Odrodzenie_Polski, dn. 15.12.2010 r.

64

dokumentujcej wikszo przypadkw rasistowskich i antysemickich wydarze w Polsce, przedstawi krtkie podsumowanie dziaalnoci grup skupiajcych skrajn prawic: () cakowicie bezkarn dziaalno prowadzi kilka organizacji otwarcie rasistowskich i neofaszystowskich. Z naszych obserwacji wynika te, e nastroje ksenofobiczne sprzyjajce nietolerancji, a zatem i rasizmowi, mocno zwykoway 2-3 lata temu, gdy w Polsce rzdzia poprzednia koalicja. To wwczas zaistnia Redwatch, uaktywniy si takie organizacje, jak ONR, Zadruga, a zwaszcza Modzie Wszechpolska, ktra do Sejmu wprowadzia dziesiciu swoich przedstawicieli. Bylimy wwczas na przykad wiadkami penych przemocy blokad Marszw Rwnoci, co dziao si z wyran sympati przynajmniej czci tamtej wadzy149. Aktualnie kontynuatorami skinheadw s nazi-kibice. Zdaniem M. Kornaka <<Rasizm wci istnieje. Chocia bywa z nim rnie, to jednak jego natenie nie spada poniej staego, cigle zbyt wysokiego poziomu. Nie jest moe ju tak zauwaalny jak w latach 90., gdy naziskinowskie bojwki terroryzoway ulice wikszoci duych miast, a przedstawicieli innych nacji byo jeszcze w naszym kraju stosunkowo niewielu. Teraz paeczk w tego typu bojwkarskich zachowaniach przejli czciowo rasistowscy kibice, ktrzy s lepiej zorganizowani i bardziej zdeterminowani ideologicznie ni jeszcze kilka lat temu>>150. Walka z symbolami zwizanymi z ideologi white power na trybunach przynosi ju konkretne efekty. Obserwatorzy PZPN maj np. prawo przerwa spotkanie w przypadku pojawienia si ich na trybunach. Pomagaj w tym rwnie pojawiajce si stowarzyszenia, ktre za cel stawiaj sobie hasa wykopmy rasizm ze stadionw. Warte wspomnienia jest rwnie to, e kluby, ktre maj nowe stadiony (Legia, Lech, planowane obiekty w Gdasku i we Wrocawiu) inwestuj w jedne z najnowoczeniejszych w Europie systemw monitoringu, pozwalajce na wychwycenie inspiratorw agresji w kilka minut po zajciu. To samo
____________________ 149 Na Dolnym lsku rasizm trzyma si mocno (wywiad z Marcinem Kornakiem), w: Gazeta Wyborcza. Wrocaw, dn. 21-22.03.2009 r. 150 Na Dolnym lsku rasizm trzyma si mocno (wywiad z Marcinem Kornakiem), w: Gazeta Wyborcza .Wrocaw, dn. 21-22.03.2009 r.

65

dotyczy wywieszania flag z zakazanymi symbolami, gwnie propagujcymi bardziej skrajne odmiany prawicy, cile zwizanymi ze skinheadami. O tym, e zwizek kibicw ze skrajn prawic jest wci znaczny wiadczy np. fakt, e podczas meczu Widzew Legia w padzierniku 2010 r. stoeczni kibice wywiesili flag z adresem strony internetowej informujcej o organizacji nacjonalistycznego Marszu Niepodlegoci151. Neofaszystowskie zespoy muzyczne wci istniej i ciesz si znaczn popularnoci. Powstaj te nowe dostpne gwnie na zagranicznych serwerach internetowych. Co jaki czas pojawiaj si informacje o organizowanych neonazistowskich koncertach i zlotach, jednak wyledzenie ich bywa bardzo trudne, gdy zazwyczaj odbywaj si one w maych miejscowociach, a dosta si na nie mona jedynie poprzez zaufane osoby. Jedna z ostatnich wikszych imprez tego typu miaa miejsce w grudniu 2009 r. w Nowakowie pod Elblgiem w klubie Sulava, gdy obok siebie wystpiy zespoy: Front H8, Nornica, Wilcze Stado, Potop i Odwet 88. Zorganizowana zostaa przez polski oddzia Blood & Honour, co wiadczy o rosncym znaczeniu tej organizacji152. Nie mona rwnie zapomina, e tak na wiecie, jak i w Polsce, du popularno zdobywa scena NSBM. Warto wspomnie o sporach zwizanych ze stosowanym powszechnie przez skinw tzw. salutem rzymskim, potocznie kojarzonym jednoznacznie z hitlerowskim pozdrowieniem. W niniejszej pracy wymieniane byy ju przypadki, gdy czonkw Ligi Polskich Rodzin oraz Modziey Wszechpolskiej przyapano na tzw. hajlowaniu, jednak gest ten mona spotka praktycznie na kadej wikszej manifestacji skrajnie prawicowej. Ciekawie tumaczy uywanie go rzecznik Obozu Narodowo-Radykalnego w wywiadzie dla portalu Nacjonalista.pl: ONR od samego pocztku uwaa, e zrywanie z tradycyjn symbolik polskich nacjonalistw byoby rzecz z. () pozdrowienie zwane rzymskim salutem stanowi dla nas cz tradycji, a jak ju wielokrotnie wspom____________________ 151 Kibice Legii zapraszaj na 11 listopada do Warszawy. Mobilizacja na Marsz Niepodlegoci rozpoczta, [www]Autorom.pl, , dn. 26.12.2010 r. 152 Katalog wypadkw-Brunatna Ksiga, w: Nigdy Wicej nr 18.

66

niaem trzymamy si tradycji i staramy si j pielgnowa. Ze zrozumiaych jednak powodw, przez dowiadczenie II wojny wiatowej i cierpienia Narodu Polskiego z rk hitlerowskich Niemiec, a nastpnie lata propagandy sowieckiej, wiemy, e gest taki kojarzy si, niestety, wikszoci Polakom negatywnie i jednoznacznie z Hitlerem i jego zbrodniczym systemem. Std ONR uwaa, e uywanie tego pozdrowienia powinno by stosowane z umiarem i rozsdkiem, jedynie w gronie osb znajcych jego znaczenie. Mamy nadziej, e poprzez nasz prac u podstaw jak staramy si prowadzi wrd spoeczestwa za kilkanacie lat symbol rzymskiego pozdrowienia stanie si jednoznacznie kojarzonym nie z nazizmem i caym zem, jakie on ze sob nis i niesie, ale z polskim nacjonalizmem. To nieprawda, e nie jest to moliwe153. Tekst ten nie zmieni jednak faktu, e w maju 2009 r. podczas rozprawy sdowej w Opolu trzej dziaacze Obozu skazani zostali na p roku wizienia w zawieszeniu za uywanie tego gestu podczas uroczystoci na Grze w. Anny w latach poprzednich. Sdzia w uzasadnieniu stwierdzi, e publiczne podnoszenie prawej doni jest propagowaniem faszyzmu, tak jak malowanie swastyki154. Dziki Internetowi ronie zainteresowanie neonazistowskim Blood & Honour, rwnie ze strony polskiej prokuratury. W grudniu 2010 r. wrocawski sd skaza trzech redaktorw strony Redwatch na kary bezwzgldnego wizienia od 13 do 18 miesicy. Ogaszajc wyrok sdzia Marcin Sosiski stwierdzi, e wsptworzc strony Red-watch.info oraz Bhpoland.org propagowali faszyzm i nawoywali do nienawici na tle rnic narodowociowych. Zniewayli te kilka grup ludnoci na tle ich przynalenoci narodowej, etnicznej, rasowej i wyznaniowej155. Przestpstwa zwizane z nawoywaniem do nienawici rasowej oraz etnicznej cigane s na podstawie artykuw: 118, 119, 256 i 257 kodeksu karnego. Wedug statystyk umieszczonych na stronach Komendy Gw____________________ 153 Obz Narodowo-Radykalny, http://www.onr.h2.pl/strona/articles.php?art =264, dn. 12.12.2010 r. 154 Katalog wypadkw-Brunatna Ksiga, w: Nigdy Wicejnr 18. 155 Lubiniecka K., Bezwzgldne wizienie za faszystowski Redwatch.info, [www] gazeta.pl, http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/1,35771,8813954, Tworcy neofaszystowskiej_strony_Redwatch_info_skazani.html, dn. 26.12.2010 r.

67

nej Policji w ostatnich latach wzrosa liczba wszcztych postpowa z artykuu 256 (Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrj pastwa lub nawouje do nienawici na tle rnic narodowociowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze wzgldu na bezwyznaniowo, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolnoci albo pozbawienia wolnoci do lat 2) i utrzymuje si od czterech lat na poziomie od 50 do 70 rocznie. W Polsce przeciwdziaaniem dyskryminacji zajmuj si takie organy jak: Rzecznik Praw Obywatelskich, Komisja Mniejszoci Narodowych i Etnicznych, Zesp do Spraw Mniejszoci Narodowych, Ministerstwo Spraw Wewntrznych i Administracji, a take stowarzyszenia stawiajce sobie za cel zgaszanie i monitorowanie zdarze tego typu: Otwarta Rzeczpospolita czy Nigdy Wicej. To ostatnie ma znaczce zasugi w ujawnianiu kolejnych aktw antysemityzmu czy rasizmu, jednak nie mona im odmwi pewnego stopnia subiektywizmu w opisywaniu poszczeglnych przypadkw. Tabela nr 1. Liczba wszcztych postpowa z artykuu 256 kk w latach 1999-2009156.
Rok Liczba postpowa 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 10 25 17 13 16 24 34 50 70 63 53

Subkultura skinhead i jej powizania ze skrajn prawic jest na tyle obszerne i na tyle zoone, e adne opracowanie nie jest w stanie odda go w peni. Praktycznie co kilka tygodni pojawiaj si informacje o nowych wydarzeniach, szczeglnie w okresie rocznic niepodlegociowych, a w przypadku neofaszystw w okolicach dnia urodzin Adolfa Hitlera (20 kwietnia). Jednak w porwnaniu z latami 90. maj one mniej radykalny przebieg. Aktualnie mona postawi tez, e w oficjalnym obiegu nie ma miejsca na pogldy nazistowskich skinheadw. Czas pokae, czy istnienie w podziemiu pozwoli tej subkulturze przetrwa oraz w jakim kierunku nastpi jej ewentualny rozwj.
____________________ 156 Komenda Gwna Policji, [www] policja.pl, http://www.policja.pl/portal/pol/ 31/563/Publiczne_propagowanie_faszyzmu_nawolywanie_do_nienawisci_art 256.html, dn. 29.12.2010 r.

68

Mirosaw Zdulski

SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W REPUBLICE CZESKIEJ

Po upadku realnego socjalizmu (1989/90) w Czeskiej Republice uksztatoway si zdaniem M. Marea157 cztery podstawowe filary, na gruncie ktrych ksztatowaa si i krzepa skrajna prawica. Pierwszy, to osoby i grupy zainspirowane dziaalnoci ultraprawicy istniejcej w krajach zachodnich, ktre w pocztkowym okresie swojej dziaalnoci poszukiway tosamoci i deklaroway pogldy charakterystyczne dla amerykaskich czy francuskich republikanw. Druga, to osoby i grupy nawizujce do czeskiej czy morawskiej tradycji, prbujce stare idee realizowa w nowych warunkach. Nie ulega wtpliwoci, e istnienie przez czterdzieci lat realnego socjalizmu przyczynio si do braku personalnej cigoci midzy jej rozwojem przed majem 1945 r. a kocem lat 80. wieku XX. Jednak ju po listopadzie 1989 r. pojawiay si jednostki i grupy, ktre nawizyway do nazw lub programw skrajnej prawicy okresu midzywojennego czy czasw II wojny wiatowej. Nie zawsze jednak istniao waciwe zrozumienie dla podejmowanych wwczas przedsiwzi. Przykadem moe by fakt, i powoane w rzeczywistoci jako antyniemieckie, faszystowskie organizacje traktowane byy przez niektrych skinheadw jako proniemieckie. Znajdowao to wyraz (ju od 1990 r.) w tworzeniu przez zamieszkujcych Sudety skinheadw (w wikszoci Czechw) organizacji nawizujcych do nazistowskich tradycji henleniowskiego ruchu158. Z czasem jednak, wraz z rosnc liczb popularno-naukowych i naukowych publikacji rosa
____________________ 157 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 180-183. 158 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R ...op. cit., s. 466-467.

69

wiedza historyczna wspczesnej skrajnej prawicy. Nie zmienia to jednak faktu, i aktywici tej strony czeskiej sceny politycznej, ale te autorzy publikacji pewne fakty interpretowali i interpretuj tak, by mona je wykorzysta w aktualnie prowadzonej dziaalnoci propagandowej. W tym nurcie mieciliby si te katoliccy fundamentalici i antysemici o autokratycznych pogldach wsppracujcy z partnerami sowackimi. Trzeci nurt tworzyy osoby o bardzo skrajnych pogldach, inspirujce si najbardziej konserwatywnym skrzydem amerykaskiego republikanizmu, makkartyzmu i antysemityzmu, prbujcy inkorporowa je na czeski grunt (powizane te z osobami ze Sowacji). Czwarty, to skinheadowska subkultura modzieowa. Charakteryzujc cay proces ksztatowania si ultraprawicy w Czeskiej Republice po upadku realnego socjalizmu, mona w uproszczeniu powiedzie, i przebiega on dwoma nurtami: politycznym i subkulturowym, ktre wzajemnie si przenikay. W pierwszym okresie (lata 19891992) na terytorium Czechosowacji powstao szereg partii politycznych i ruchw. Tworzyy je niewielkie grupy osb, czsto pochodzcych z jednej miejscowoci. Te twory najczciej istniay krtko, wydaway kilka proklamacji, najczciej nie speniay warunkw umoliwiajcych ich rejestracj wedug wymogw nowej ustawy o partiach politycznych i szybko zanikay. Czci z nich udao si jednak przetrwa. Pod koniec 1989 r. w kilku miastach Czechosowacji pojawiy si mae grupy, ktre w partyjno-politycznym rodowisku zaczy propagowa republikaskie czy radykalno-prawicowe idee. W wyniku kontaktw nastpowaa z jednej strony ich pewna integracja, z drugiej podzia na nurty ideowe. Pod koniec 1989 r. z poczenia Unii Republikaskiej (Republiknsk Unie), Czechosowackiej Partii Wolnych Demokratw (eskosloveskou Stranou Svobodnch Demokrat) i Europejskiej Partii Liberalnej (Liberlni Evropskou Stranou) powstaa Unia Republikaska (Republiknsk Unie), ktra za cel stawiaa sobie realizacj takiej polityki, jak Partia Republikaska w USA czy francuscy republikanie. Jej dziaalno w Czechach bya krtka, gdy swoj aktywno przesuna na teren Sowacji, do Bratysawy. W tym samy okresie w Pradze zacza dziaa inna grupa, okrelajca si jako Partia Republikaska (Republikansk strana) pod przy70

wdztwem wczeniej nikomu nieznanej osoby Miroslava Sldka. M. Mare159 pisze, e Sldek mia pewn charyzm, umiejtno wyczuwania spoecznych nastrojw i ubierania ich w populistyczne wypowiedzi, co wraz z intensywn aktywnoci polityczn pozwolio mu zaj dominujc pozycj w partii i pozyska gosy wyborcw. Partia oficjalnie powoana zostaa do ycia 9 lutego 1990 r., a pierwszy jej zjazd, ktry odby si dwa tygodnie pniej, przyj nazw Stowarzyszenie dla Republiki Republikaska Partia Czechosowacji (Sdrueni pro Repubiku Repubiknsk Strana eskoslovenska). Nowa nazwa bya ucieczk od istniejcej w RFN partii o tej samej nazwie i neonazistowskim charakterze. Przegrane wybory do parlamentu w 1990 r. sprawiy, i podja ona starania o pozyskanie zwolennikw. W tym celu od sierpnia 1990 r. rozpocza wydawanie czasopisma Republika, a nastpnie od pocztku 1991 r. Tygodnika Polityka (Tydenik Polityka), w ktrym otwarcie propagowano antysemityzm i polityczny ekstremizm. Rwnoczenie M. Sldek zacz organizowa publiczne wystpienia (meetingi), na ktrych krytykowa polistopadowych politykw za ich powizania z komunistami. Naduywa populistycznych socjalnych hase, a w pniejszym okresie zacz stosowa rasistowsk retoryk (domaga si np. ponownego wczenia Rusi Zakarpackiej do Czechosowacji)160. W wyniku tej aktywnoci udao mu si <<przekona cz opinii publicznej do dychotomicznego podziau spoeczestwa na my (tj. cierpicy lud, ktrych jedynym reprezentantem s republikanie) i oni (politycy gry, ktrzy uzgodnili przejcie od komunistw wadzy)>>161. Partia ta wydaa te publikacj wczesnego czonka Konfederacji Winiw Politycznych Miroslava Doleji pt. Analiza 17 listopada, stanowic krytyk okrgego stou. Opracowanie to, w latach nastpnych dostpne w Internecie, stao si jednym ze rde ideowej inspiracji nie tylko czeskich prawicowych ekstre____________________ 159 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 189. 160 Eibl O., Postoje SPR-RS k rozpadu eskoslovenska: kritick rok 1992, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/012008/ , s. 70-93, dn. 10.12.2010 r. 161 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 189.

71

mistw oraz antysemitw, ale i zwolennikw rnych teorii spiskowych. Doleji prezentowa pogld, e upadek komunizmu w krajach Europy rodkowej i Wschodniej by nastpstwem puczu zorganizowanego przez trzy wywiady: KGB, CIA i Mossad, obwinia czonkw Charty 77 za kolaboracj, przynaleno do masonerii i krytykowa zjednoczenie Europy, ktra w przyszoci miaa by kierowana przez jedn wadz podlegajc kontroli USA, Rosji i RFN. W wyniku podejmowanych przez Sladka medialnych akcji, od 1991 r. nastpowao przesuwanie si osb niezadowolonych zarwno z gospodarczego, jak i politycznego rozwoju kraju w kierunku skrajnej prawicy, ktr uosabiao SPR-RP. W maju 1991 r. sondae Instytutu Badania Opinii Publicznej (IVVM) odnotoway w stosunku do stycznia wzrost sympatii dla tej partii z 1% do 6%. By podtrzyma i zwikszy liczb zwolennikw M. Sldek, zachowujc antykomunistyczn retoryk, coraz czciej podejmowa problem romski, rosncej przestpczoci oraz stosunkw czesko-niemieckich, co rzeczywicie przyczyniao si do wzrostu sympatii dla jego partii i skrajnej prawicy. Podejmowane przez niego problemy nie byy, co naley podkreli, wyimagowane. Przestpczo w kraju rosa, na co znaczcy wpyw w pierwszych dwch latach po upadku komunizmu mieli Romowie, a stosunki midzy Czechami i Niemcami byy napite. Przed wyborami parlamentarnymi w 1992 r. SPR-RP staa si najsilniejszym podmiotem po prawej stronie sceny politycznej. Potwierdzeniem tego faktu byo zdobycie omiu mandatw do Zgromadzenia Federalnego, szeciu do parlamentu sowackiego i czternastu do czeskego. Podkreli naley, i partii udao si osign sukces mimo sporw i odejcia z niej w pewnych okresach czci znaczcych politykw. W tym czasie z SPR-RS wsppracowaa ju cz skinheadw, ale bez specjalnie silnych powiza. Podkreli naley, i lata 1989-1992 to okres bujnego rozkwitu w Czechosowacji subkultury skinhead. Zaistniaa ona jednak ju kilka lat wczeniej, na pocztku drugiej poowy lat 80. wieku XX. Ksztatowaa si za porednictwem przemycanych przez elazn kurtyn czasopism oraz skpych informacji prezentowanych przez komunistyczne rodki masowego przekazu o wzrocie przemocy i neofaszyzmu w krajach Zachodniej Europy. wczesne
72

informacje o tej subkulturze, podobnie, jak i o punku, trudno jednak uzna za obiektywne. Saby rozwj subkultury skinhead by nie tylko skutkiem ograniczonych kontaktw midzynarodowych, ale wikszego zainteresowania punkiem, ktry dawa szersze moliwoci zewntrznego wyraania protestu wobec wczesnego spoeczestwa. Do Czechosowacji punk dotar ju pod koniec lat 70. wieku XX, stajc si z jednej strony protestem wobec komunistycznego reimu (oficjalna propaganda prezentowaa go jako wyraz stosunku do kapitalizmu), z drugiej wyrazem odrzucenia zbyt rozbudowanych tekstw i muzyki granej przez bigbeatowe grupy. Szczeglnie pojawiajce si w drugiej poowie lat 80. wieku XX takie grupy muzyczne jak: Visaci zmek, Hrdinov nov fronty, Plexis, anov i inne przyczyniy si do szerzenia tej subkultury. Czynnikami, ktre zwikszay jej atrakcyjno wrd modziey w pastwach komunistycznych byy zarwno niechlujny wygld, jak i absurdalne, nihilistyczne teksty. Nie mniejsz rol dogrywaa te sabnca w latach 80. wieku XX represyjno systemu. Szacuje si, e w wczesnej Czechosowacji do upadku komunizmu subkultura punk obejmowaa kilkaset osb. Nie brakowao te w wystpach wczesnych kapel agresji i elementw rasistowskich, a take piewania skinheadowskich tekstw (np. Skinheadzka noc). Tak wic, cho to z subkultury punk wyroli przyszli czeski skini, to w okresie tu po aksamitnej rewolucji rasistowskie orientacje znaczcej czci punkw nie byy postrzegane jako skinhadzkie, lecz autentycznie punkowe. W pierwszym proczu 1990 r. czonkowie obu subkultur wsplnie stali za wikszoci akcji z uyciem przemocy skierowanych wobec Romw i cudzoziemcw. Sytuacja zacza ulega zmianie, gdy szerszym strumieniem zaczy napywa z krajw Europy Zachodniej informacje o kadej z nich. Nastpowao przechodzenie punkw o rasistowskich pogldach w szeregi skinw i rosa wzajemna wrogo obu subkultur. Wci jednak (jeszcze w 1991 r.) mona byo obserwowa sytuacje, gdy grupy muzyczne prezentujce rasistowskie pogldy gray wsplne koncerty z kapelami punkowymi162.
____________________ 162 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 438-439.

73

W pewnym stopniu do rozejcia si skinheadw i punkw przyczyniy si oddziedziczone po realnym socjalizmie napite stosunki midzy dominujc wikszoci a Romami oraz niech do zagranicznych studentw i robotnikw (z Kuby, Wietnamu i innych afrykaskich krajw). Jak szacuje M. Mare163 do 1989 r. liczba skinheadw ksztatowaa si na poziomie okoo 70-90 osb, a bardziej trwae grupy o pogldach nacjonalistycznych istniay gwnie w Pradze, Libercu, pnocnych Czechach, Pilnie, Brnie oraz Nowym Miecie na Morawach. Ju w poowie lat 80. ubiegego wieku powstaa w Libercu muzyczna grupa Oi Oi Hubert Machn, ktra dziaaa w ramach punkowej subkultury, a ktra wylansowaa popularne jeszcze do dzi piosenki: Bilej rejn czy Prskini negra do hlavy, ktra pniej zmieniona zostaa na bardziej poprawn Prskini Petra do hlavy. Zesp nie zdoby jednak szerszej popularnoci. Wiksz uzyskaa powstaa w 1988 r., inspirujca si stylem Oi!, prawdziwie skinheadzka grupa muzyczna Orlik. Dwjka modych muzykw Daniel Landa i David Matsek hardcorowej grupie muzycznej o nazwie Fetal Alcohol Syndrome nadali zupenie inny charakter i now nazw. Istotn cech tego okresu by znaczny wpyw na ksztatowanie si subkultury skinhead, ale te wczesnej mody muzycznej, studentw i intelektualistw. W swoich tekstach grupa muzyczna Fetal Alcohol Syndrome, a pniej jej nastpczyni Orlik, staray si eksponowa czesko, ujawnia istniejcy rasizm (w piosence Bila liga), krytykowa wczesn cenzur, niech do punkw, problemy z mioci, sympati dla nowych zwolennikw oraz umacnia utrakwistyczny kierunek czeskiej ultraprawicy poprzez sawienie husyckich walk przeciw Krzyakom164. Jednak, a do upadku komunistycznego reimu Orlik by raczej traktowany jako co kuriozalnego, powszechnie suchay go te punki. Wystpowa rwnie z niektrymi alternatywnymi grupami. Wytworzy jednak istotne podoe dla pocztkowego ideowego i muzycznego wyposaenia skinheadzkiej subkultury165.
____________________ 163 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R .op. cit., s. 412. 164 Mare, Trendy od Teme, w: Reflex 2001/23. 165 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 412.

74

Szybki rozwj subkultury skinhead mia miejsce dopiero po upadku realnego socjalizmu. Wiosn 1990 r. grupy modych ludzi (skupiajce zarwno punkw i skinw) zaczy rozptywa fal przemocy wobec Romw i osb o innym ni biaa kolorze skry. Badacze sugeruj, i napady na tle rasistowskim w Czechosowacji miay zapewne miejsce przed 1989 r., ale zdaniem M. Marea166 pierwszy rasistowski napad po aksamitnej rewolucji mia miejsce w Pilnie 7 lipca 1989 r. Wwczas to grupa punkw i skinw uzbrojona w acuchy, noe i drgi tak mocno pobia obywatela Turcji (biorc go za Roma), e zmar w szpitalu. Na pocztku lutego 1990 r. grupa czterech skinw zaatakowaa w Pradze noami i kijami baseballowymi Wietnamczykw. W marcu miay miejsce trwajce przez trzy dni napady dokonywane przez niektrych mieszkacw Kletna (nie tylko skinw) na romskie skupiska, w trakcie ktrych zabity zosta dwudziestojednoletni Emil Bendik. W kwietniu doszo w Pradze do bjki siedemdziesiciu punkw z Wietnamczykami i musiaa interweniowa policja. 1 maja tego samego roku po koncercie zespou Orlik doszo w centrum Pragi do napadu na obcokrajowcw (dwch obywateli Kanady i Japonk) oraz Romw. Dwa dni pniej czonkowie zespou apelowali o porzucenie przemocy i zdystansowali si od faszyzmu i rasizmu oraz odwoali jeden z praskich koncertw. M. Mare167 pisze, e subkultura skinhead rozlaa si wwczas nie tylko po wielkich miastach, ale terenach wiejskich, a grupy agresywnych modych ludzi (wraz z czonkami innych subkultur, ale te niezrzeszonej modziey) zaczy terroryzowa nie tylko romskie spoecznoci czy obcokrajowcw, ale te nie-skinheadzk cz spoeczestwa. W tym samym czasie pojawiaj si pierwsze fanziny wyraajce otwarcie rasistowskie pogldy na bazie czeskiego nacjonalizmu. Powstaje rwnie pierwsza skinheadzka organizacja Nowa Czeska Jedno (Nov esk Jednota). Powoano j w maju 1990 r., ale istniaa zaledwie kilka tygodni i szybko zanika. Za jej utworzeniem sta Vladimir Franz, znany z rnych form alternatywnych przedsiwzi kultu____________________ 166 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus, ...op. cit., s. 430. 167 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 413.

75

ralnych, ktry jednak szybko straci kontrol nad skiheadami, wrd ktrych narastaa radykalizacja postaw. W fazninie jaki rozdawano w hotelu Tichy w Pradze przed koncertem Orlika mona byo przeczyta: Przyjaciele skinheadzi! yjemy w szczeglnych czasach, gdy na gruzach totalitaryzmu podskakuje kupa demokratw. Codziennie powstaje wiele nieistotnych sporw, ktrych skutkiem jest brak jednoci, a wic osabianie czeskiego narodu [] Pytamy si! Jestecie gotowi poderwa si z zydli w gospodach i stworzy ruch? Oczywicie mona dalej gni, ale kto w kocu poniesie odpowiedzialno za mnoenie si Cyganw i chmary czarno i toskrych ustawicznie niszczcych nasz wspaniay kraj. Czechy dla Czechw. Dlatego te proponujemy zjednoczenie i stworzenie elitarnej organizacji Nowa Czeska Jedno. NCJ wychodzi z platformy skinheadzkiej, ale w przeciwiestwie do zagranicznych skinheadw nie deklaruje si do niemieckiego faszyzmu168. Istotnym impulsem rozwoju subkultury skinhead na terytorium obecnej Czeskiej Republiki byo te wydanie przez firm Monitor pierwszej pyty zespou Orlik pt. Milo Frba for president. Sprzedawaa si w tysicach egzemplarzy, gdy nie kupowali jej tylko skinheadzi. Staa si wyjtkowo popularna wrd dorastajcej wwczas modziey, a niektre piosenki takie jak: Bil jezdec (Biay jedziec), Piveko (Piwko), Zahrdka (Ogrdeczek), Viktorka ikov itp. stay si tak popularne jak piosenki ludowe. Jeszcze w rok pniej odby si w Bzenci wielki koncert, na ktrym wsplnie grao wiele skinheadzkich grup z Czech i Sowacji, bez wzgldu na ich ideologiczny profil (wcznie z Orlikiem), a nagranie z tego koncertu stao si wrd skinw bardzo popularne. Warto w tym miejscu powieci troch uwagi piosence Viktorka ikov, gdy jest ona wyrazem tworzcych si wwczas powiza midzy skinheadami a stadionowymi chuliganami. Zwizki midzy tymi dwoma subkulturami pojawiy si na przeomie lat 80. i 90. Wwczas to nie tylko Orlik piewa piosenki powicone sportowej tematyce, ale grupy: Hlas Krve, Revolta czy Reichenberg. Na obiektach
____________________ 168 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus, ...op.cit., s. 464-465.

76

sportowych pojawiao si buczenie, gdy na murawie znajdowa si czarnoskry zawodnik, a na meczach Banika Ostrawa okrzyki polscy ydzi czy Jude Slavia, gdy wystpowaa Sparta. W smej minucie meczw skandowano okrzyki osiem osiem symbolizujce Heil Hitler, zdarzao si tzw. hajlowanie, powieway flagi ze swatyk, krzyem celtyckim, czy sig-runami. Jednak tak w przeszoci, jak i obecnie, zdeklarowani czescy narodowi socjalici i ultraprawicowcy z pogard patrzyli na stadionowe chuligastwo, traktujc je jako przejaw prymitywnych zachowa. Natomiast sami chuliganie czsto wykorzystywali nazistowskie hasa tylko po to, by prowokowa ni identyfikowa si z nazistowskimi pogldami. Cz zmilitaryzowanych neonazistw jednak traktuje bjki na stadionach jako bojowe wiczenia169. Wikszo jednak grup stadionowych chuliganw bya apolityczna, a swoj przynaleno do skrajnej prawicy traktowaa instrumentalnie. Znane byy zwizki midzy nimi a SPR-RS czy z Republikanami Mirosawa Sldka. Wraz z napywem z Zachodniej Europy literatury dotyczcej tworzenia si kadej z subkultur, narastaa skonno punkw do abstrakcyjnego anarchizmu lub ultralewicowych nurtw. Pocztkowa symbioza midzy punkami i skinami saba. Do ponownego zblienia doszo ponownie po skonsolidowaniu si nierasistowskich skinhead Oi! i SHARP-skinheads, ale dopiero w pniejszym okresie. W pierwszych dwch latach po upadku realnego socjalizmu (1990-92) doszo do uksztatowania si wrd czeskich skinheadw podziaw, ktre rzutoway na posta tej subkultury w nastpnych latach. Z jednej strony wyoni si nurt utrakwistw, wyznajcych czeski nacjonalizm, odwoujcy si do pro-husyckich pieni Orlika. W nastpnych latach rozpad si on na kilka odrbnych organizacji. O ile jedna cz z nich zacza odegnywa si od prymitywnej przemocy, to druga j kontynuowaa i t M. Mare170 podejrzewa nawet o inklinacje terrorystyczne. M. Mazel171 natomiast, analizujc podziay wrd utrakwistw, doszed
____________________ 169 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 435. 170 Mare M. (2005)., Terorismus v R. Brno. Centrum strategickch studii, s. 143. 171 Mazel M. (1998): Oponenti systmu. Pehled radiklnch a extremistickch

77

do wniosku, e do organizacji wywodzcych si z tego nurtu skinheadzkiego zaliczy mona: Bedford, Jednota Kalicha, Vlasteneck Liga a Kalinick Bratrskovlasteneck Hnut. Z drugiej wyoni si nurt skinw, ktrzy nawizujc kontakty midzynarodowe przejmowa nazistowsk ideologi, i dla ktrych zaczto stosowa okrelenie nazi-skini. Na pocztku lat dziewidziesiatych sami siebie nazywali sudeckimi (sudeci), poniewa swoj tosamo wywodzili od nazistowskiego henleinowskiego ruchu (krtko istniay: Sudetonmeck Vlasteneck Fronta, Sudetonmeck Liga, SSudet, Sudetenland Skins Friewaldau). Nurt utrakwistyczny z biegiem lat straci swoj atrakcyjno, a jego zwolennicy zaczli skania si ku autorytarnej prawicowej linii czeskiej polityki, szczeglnie do gajdowskiej tradycji czeskiego faszyzmu (tzw. faouni czy fascho-skins). Ju w pocztkowym okresie czescy skini wyraali pogldy nade wszystko rasistowskie (ewentualnie utrakwistyczne), co sprawio, i w spoecznej wiadomoci nie tylko samo pojcie skinhead (lub skin) powszechnie wizane byo z rasizmem, ale rwnie przynajmniej do poowy lat 90. wieku XX rwnie za takie uchodzio zawoanie Oi!. Szybki rozwj tej subkultury w jej nazistowskiej wersji sprawi, i w pierwszych latach po zmianie systemowej liczb skinw o tej orientacji szacowano na 10 do 15 tysicy. Zapleczem rozwijajcej si subkultury bya rosnca w spoeczestwie niech do Romw. Badania sondaowe prowadzone w latach 1990-92 przez Instytut Badania Opinii Publicznej (IVVM) wykazyway wzrost negatywnych odpowiedzi z 67% do 77%. Jednoczenie odsetek osb deklarujcych poparcie dla ruchu skinhead w 1991 r. wynosi 33%, a szczeglnie wysoki by wrd ludzi modych (do 29 lat), wynoszc 39% i podobny utrzymywa si w latach nastpnych. W przeprowadzonych w 1993 r. badaniach orodka badawczego STEM, a wic z czasu, gdy powstaa Republika Czeska i odsetek czonkw tej subkultury zacz sukcesywnie spada, trzy czwarte respondentw (77%) deklarowao swj negatywny stosunek do Romw, a prawie jedna trzecia (31,2%) twierdzia, i prawo wobec nich powinno
____________________ organizac v esk republice., w: Fiala P. (ed.): Politick extremismus a radikalismus v R. Brno, Masarykova univerzita, s. 259-261.

78

by bardziej restrykcyjne. Przeprowadzone rok pniej przez ten sam orodek badania wykazyway, i 46% respondentw wyraao pogld, i prawo wobec Romw powinno by bardziej restrykcyjne. Natomiast wedug bada Instytutu Badania Opinii Publicznej (IVVM) tak wanie odpowiedziaa pytanych172. Rwnoczenie zbierane wwczas informacje na temat aktw przemocy na tle rasowym wykazyway niewielk ich liczb. W 1990 r. Ministerstwo Spraw Wewntrznych zarejestrowao siedemnacie incydentw, rok pniej dwadziecia sze, z czego dwadziecia wobec Romw (trzech z nich zmaro). Dwa lata pniej byo ich trzydzieci pi, w tym siedemnacie wobec mniejszoci romskiej. W praktyce do 1993 r. ani opinia publiczna, ani rodki masowego przekazu nie reagoway na rasistowskie wypowiedzi i zachowania jednostek, grup czy partii politycznych. Rwnie wadze nie przywizyway do nich wikszego znaczenia. Sytuacja zacza ulega zmianie pod wpywem organizacji monitorujcych prawa czowieka, a pojawiajce si poza granicami kraju informacje o fali przemocy spowodoway zainteresowanie tym problemem rodkw masowego przekazu i wadz centralnych173. Wydarzeniem, ktre przyczynio si do zmiany postaw opinii publicznej i wadz, byo miertelne pobice kijami baseballowymi przez trzech skinheadw (w obecnoci piciorga dzieci) dwudziestoczteroletniego Roma Tobora Berka w miejscowoci r nad Szavou174. W nastpstwie tego zdarzenia wprowadzono przyspieszony tryb orzekania, moliwo delegalizacji stowarzysze wykazujcych szerzenie rasizmu i podniesiono kary za czyny na tle rasowym175. Po rozpadzie Czechosowacji i powstaniu w 1993 r. Czeskiej Republiki rozpoczyna si proces krystalizacji ultraprawicy, do czego w znaczcym stopniu przyczyniaj si publiczne ekscesy SPR-RS
____________________ 172 Fritensk H. (1999), Interetnick konflikt po roce 1989 s ohledem na souiti s Romy, w: Romov v esk republice (1945-1998). Praha, Socioklub. 173 Zprva o stavu lidskch prv v R v roce 1998 (ploha usnesen vldy . 278 ze dne 7. dubna 1999., http://aplikace.mvcr.cz/archiv2008/extremis/1999/ indexhtml. dn. 12.10.2010 r. 174 Bartniek R., Haid J. (1995), Dti sledovaly, jak jim skin umltil otce. MF Dnes, . 114, dn. 17.05., s. 3. 175 Za rasov toky hroz tvrd tresty., w: MF Dnes, dn. 21.06 1995, nr 118.

79

i niektrych jej czonkw w parlamencie. Styl polityki, jaki uprawia w tym okresie ta partia zaczyna by uznawany za niedopuszczalny i nieskuteczny w duszej perspektywie, co przyczynia si do powolnej konsolidacji pozostaej czci prawicowej sceny politycznej176. Rwnoczenie jest to okres, w ktrym, jak pokazyway prowadzone w latach 1994 i 1996 na reprezentatywnych prbach przez I. Gabala177, badania: problemami budzcymi najwiksze niezadowolenie w spoeczestwie czeskim bya rosnca przestpczo oraz sytuacja gospodarcza i spoeczna. Problematyka etniczna nie lokowaa si w centrum uwagi; rosncy napyw do kraju obcokrajowcw oceniany by negatywnie to wanie oni przez poow pytanych obciani byli za wzrost przestpczoci. Spada sympatia do Niemcw, a najwiksz niech wzbudzali Romowie, dalej Wietnamczycy, Chiczycy, Egipcjanie, Libaczycy i wszyscy o czarnym kolorze skry; spoeczestwo czeskie nie byo gotowe przyj niektrych etnicznych odmiennoci. Trzy czwarte wyraao pogld, e etniczne grupy i cudzoziemcy powinni jak najszybciej przyj zwyczaje czeskiego spoeczestwa, a tylko jedna pita bya przeciwnego zdania. W takiej atmosferze powstaj coraz silniejsze struktury, powoywane przez czonkw partii rezygnujcych ze wsppracy z M. Sladkiem, takie jak: Front Patriotyczny (Vlasteneck Fornta) i Liga Patriotyczna (Vlasteneck Liga). Na gruncie skinheadowskiej subkultury, ktra pod wpywem nowo powstajcych grup muzycznych coraz wyraniej zaczyna stosowa nazistowskie metody, rodz si odnogi miedzynarodowych militarnych, nielegalnych rasistowsko-nazistowskich organizacji, takich jak: Bohemia Hammerskins czy Blood & Honour.
____________________ 176 Zprva o stavu lidskch prv v R v roce 1998 (ploha usnesen vldy . 278 ze dne 7. dubna 1999., http://aplikace.mvcr.cz/archiv2008/extremis/1999/index html. dn. 12.10.2010 r. 177 Gabal I. (1999), Etnick klima ask spolenosti, in: Gabal I. a kol., Etnick meniny ve stedni Evrop, Praha , G plus G, s. 70.

80

Bohemia Hammerskins (czasami w fanzinach czeskich pisana jako: Bohemia Hammer Skinheads lub Bohemia Hammerskinheads) bya pierwsz organizacj militarn powoan przez skinheadw po utworzeniu Czeskiej Republiki, ktr wadze oceniay jako t, ktra moe zagraa bezpieczestwu kraju. Bedc odnog organizacji Hammerskins Nation przejawiaa szczegln aktywno w Czechach w latach 1993-96. Idea powoania silnej militarnej organizacji kiekowaa wrd przywdcw lokalnych grup skinheadowskich od 1992 r. Bohemia Hammerskins powoana zostaa do ycia w lutym nastpnego roku, a w maju 1993 r. <<ukonstytuowaa si podstawowa sie aktywistw (pocztkowo byo ich omiu) i zapocztkowano pierwsze akcje koncert Krtkho Procesu, Buldoka i angielskiej grupy No Remorse w Mezimsti. Odnogi pierwszej generacji BHS powstay w Brnie (ewentualnie lapanicich koo Brna [...]), w Pradze, Trutnowie, Hronowie, Nowym Jicinie, Wsetinie, Weseli na Morawie, a w roku 1995 w Mocie i oczywicie w Pilnie. W latach 1993-1996 miaa BHS pod kontrol gwn cz ultraprawicowej sceny w Czeskiej Republice. Aktywistw mogo by okoo 50, czonkw Support Group ponad 100>>178. Podstawowa aktywno tej organizacji skupiaa si na wydawaniu fanzinw (najbardziej znany to wychodzcy w 1994 r. The Hammer News), organizacji koncertw, produkcji i dystrybucji ultraprawicowych materiaw, jak rwnie akcji z uyciem przemocy i wicze militarnych. Poza kontaktami z innymi odnogami Hammerskins, utrzymywaa kontakty z amerykask organizacj White PowerAryan i polsk organizacj Aryjski Front Przetrwania. W kraju wsppracowaa z lokalnymi odnogami Templar Knights of the Ku Klux Klan oraz White Aryan Resistance. W pocztkowym okresie rwnie z Frontem Patriotycznym (Vlasteneck Front), z ktrym miaa personalne powizania. Sukcesywnie jednak w wyniku dziaa sub bezpieczestwa oraz indywidualnych decyzji czonkw malay jej szeregi, a w konsekwencji i ich aktywno. Rola, jak odegrali w Czechach polegaa na wytworzeniu wrd dorastajcych w latach 90. skinw przekonania o tym,
____________________ 178 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 471.

81

i stanowi elit spoeczestwa. Podkrelali rwnie zwizki z klas robotnicz, co dla wielu skinheadw ze rodowisk robotniczych stanowio wiksz inspiracj do naladowania, ni niektre zbyt przeintelektualizowane neonazistowskie ugrupowania. Hammerskins aktualnie ju z powodu swojej nazwy pozostaj silnie zakorzenieni w skinheadzkiej subkulturze, co moe stanowi problem dla tych rasistw i neonazistw, ktrzy nie zamierzaj jej opuszcza. Wspomnie te naley, e okrelenie hammerskin stao si przynajmniej wspczenie, w niektrych miejscowociach synonimem rasistowskiego czy neonazistowskiego skina [] BHS wytworzya swoj dziaalnoci podstawy dla ograniczenia rasistowskich postaw i pogldw neonazistowskich w spoeczestwie, a jej rzeczywista dziaalno z uyciem przemocy zbyt znaczca nie bya179. Blood & Honour Division Bohemia powsta w 1996 r. i w latach nastpnych przej gwn rol w organizacji koncertw, produkcji i kolportau zinw oraz konsolidacji nazi-skinheadowskich elit. Zaraz po powoaniu do ycia nastpia deklaracja, e: ...nasz organizacj zaoyli skinheadzi i do skinheadw jest kierowana. Jestemy organizacj narodowo-socjalistyczn, w ktrej widzimy jedyn moliwo ochrony biaej rasy. Przychodzimy do Was w czasie, w ktrym coraz bardziej cierpimy pod naciskiem ydo-masoskiej kliki, ktra mylc jedynie o sobie, e jest narodem wybranym czyni z biaych narodw niewolnikw swoich interesw. W czasach, gdy ludzie goszcy prawd s silnie przeladowani i sdzeni, gdy nasz pikny kraj jest obrabowywany, a obywatele terroryzowani kolorowymi hordami z Azji i Afryki, przychodzimy do Was, bycie podnieli miecz naszych przodkw w obronie rasy i narodw oraz wsplnie z innymi biaymi organizacjami ukazali ludziom prawd, ktra jest dzi nazywana faszem. Naszym celem jest wiatowa walka ras, ktra oczyci biaych i przyniesie do ich domw now wolno180.
____________________ 179 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus ...op.cit, s. 473. 180 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 485.

82

W okresie najwikszego rozkwitu tej organizacji181, a wic w latach 1997-1998, liczya ona sobie ponad 130 czonkw i oferowaa muzyczne oraz ideowe zaplecze dla kilkuset czeskich neonazistowskich skinw w Czeskiej Republice. Tworzyli j gwnie ci aktywni czonkowie tej generacji wiekowej skinw, ktrzy w poowie lat 90 koczyli wiek modzieczy (13-19 lat) i poszukiwali moliwoci wczenia si do krajowej i zagranicznej ultraprawicowej dziaalnoci. Organizacja Bohemia Hammerskins bya dla nich zamknita, a dynamicznie rozwijajcy si na wiecie Blood & Honour stwarza szczeglnie sprzyjajc moliwo dziaania. Swoj aktywno ukierunkowali przede wszystkim na wydawanie zinw i organizowanie koncertw z udziaem znanych kapel, do ochrony ktrych powoali specjaln wewntrzn sub: Blood & Honour Security. Wydawano i rozprowadzano rwnie nagrania niektrych grup muzycznych, takich jak: Conflikt 88, Agrese 95 czy Nord. Zorganizowana bya w kilka sekcji rozlokowanych w kraju, ktre posiaday wasn sie dystrybucyjn. Praska sekcja skupiona bya wok firmy White Power Music i moga liczy okoo 30 czonkw, ale najefektywniejsza bya sekcja BHS w Pilnie (tzw. Westren Bohemia), ktra moga liczy podobn liczb czonkw i ktra, a do policyjnej interwencji podjtej w 1999 r., wydawaa najbardziej reprezentatywny i na najwyszym edytorskim dotychczas poziomie zin Phoenix. Zaraz po swoim powstaniu w maju 1996 r. zorganizowaa w Vinaicich koncert, w ktrym uczestniczyy takie zespoy jak: Vlajka, Conflikt 88, Hlas Krve, Buldok, Konkwista 88, Gesta Belicia. Nastpne koncerty, organizowane w pobliu niemieckiej granicy, przycigay rzesze modych niemieckich neonazistw. Jednym z najbardziej medialnych koncertw zorganizowanych przez t sekcj by ten, ktry odby si 7 listopada 1996 r. w Kozolupech, gdzie gray takie kapele jak: Buldok, Conflikt 88, Excalibur, Vlajka, Brutal Attack. Uczestniczyo w nim tysice modych ludzi z Czech, Sowacji, Niemiec, Austrii i Polski. Podobnie, jak na zorganizowanym w padzieriku 1997 r. koncercie w Pilnie, kiedy to wystpowa: Conflikt 88, Division 88, Biay Odpor, Londonium, SPQR, Boot Brothers,Apartheid.
____________________ 181 Mare M. (2003), Pravicov extremismus, s. 470-473.

83

W wyniku podejmowanych przez policj od 1999 r. akcji wobec czonkw tej organizacji (konfiskata materiaw, pyt CD, zinw oraz kierowanie wnioskw do sdw wobec czonkw Blood & Honour za dziaalno niezgodn z obowizujcym prawem) organizacja zostaa rozbita. Jednak od 2001 r. odnotowywano w Pilnie, Karlowych Varach i Sokolovsku stosunkowo du liczb koncertw kapel muzycznych, co moe wiadczy, e dziaalno tej organizacji si odrodzia. Specjalici podkrelaj, i pod koniec lat 90. (w roku 1998 i latach nastpnych) ultraprawicowa scena polityczna w Czeskiej Republice przechodzia jakociow zmian182. Postpowao nawizywanie i wczanie si do struktur midzynarodowych z wyszym poziomem wykorzystywania nowoczesnej techniki. Rosa ideologiczna i strategiczna wsppraca, rwnie midzy ideowo sprzecznymi grupami, przeprowadzano wsplne akcje, intensywnie szerzono ideologi z wykorzystaniem Internetu i zabiegano o maksymaln konspiracj konkretnych akcji. Jest to okres ukazywania si i szerokiego kolportowania najrniejszych zinw, dziaania wielu grup muzycznych propagujcych rasizm, postpujcego wzrostu przemocy na tle rasistowskim i wobec skrajnej lewicy. Po zakazie wydawania czasopisma Tygodnik Polityka (Tydenik Polityka) pojawiaj si inne (np. Dneek), ale ju bez tak silnego wpywu na opini publiczn. Sukcesywnie te organy pastwa zaczynaj podejmowa dziaania zmierzajce do ograniczania dziaalnoci skrajnej prawicy. Udaje jej si stopniowo ogranicza szerzenie ultraprawicowych materiaw, monitorowa koncerty rnych grup muzycznych, co nie zmienia faktu, i policja powszechnie krytykowana jest za bezczynno. Rwnoczenie rodzi si ruch przeciw rasizmowi i ksenofobii, ktry przybiera na sile od 1997 r., kiedy to zamordowany zostaje sudaski student. Pierwsze symptomy zmiany stosunku czeskiego spoeczestwa do ekscesw na tle rasowym odnotowano w badaniach opinii publicznej w 1995 r. Wwczas to w reprezentywnym sondau przeprowadzonym przez Instytut Badania Opinii Publicznej (IVVM) (76%) respon____________________ 182 Vlda esk Repuliky: Usneseni vldy esk republiky ze dne 12 zi 2001 . 903 ke Zprv o problematice extremismu na zemi esk republiky v roce 2000. Praha 2001 r.

84

dentw stwierdzio, i przemoc na tle rasowym staa si istotnym problemem spoecznym. W nastpnym roku w badaniach tego instytutu 46% pytanych twierdzio, e sprawcy tego typu czynw koniecznie powinni by karani, a 59%, e istnienie skinheadw nie jest nikomu potrzebne. W 1997 r. wyniki orodkw badawczych (STEM i IVVM) wskazyway, i ponad poowa respondentw odrzucaa rasizm i skinheadw, przy czym prawie 2/3 (65%) wrd respondentw IVVM uwaao, e pastwo kadzie zbyt may nacisk na walk z przemoc na tle rasowym. W badaniach tego samego orodka z 1998 r. po raz pierwszy w historii bez maa co drugi respondent twierdzi, e w Czechach ludzie innego koloru skry s uwaani za mniej wartociowych, a 15% podao, e spotkao si z czynami na tle rasowym. Deklaracje takie skaday gwnie osoby midzy 15-19 rokiem ycia zamieszkujcy w miastach powyej 20 tysicy mieszkacw. Ponad poowa (53%) z tych, ktrzy byli wiadkami tego typu zachowa nie podja adnych dziaa wobec sprawcw, ze strachu bd z obawy, co do ich skutecznoci183. Z analizy czynw przestpczych o podou rasowym dokonanych w latach 1997-2001, przeprowadzonej przez Instytut Kryminalistyki Komendy Gwnej Policji184 wynikao, i mimo rosncej liczby (ze 139 w 1997 r. do 228 w 2001 r.), ich udzia w oglnej przestpczoci by niski i nie przekracza 1%. Autorzy podkrelali jednak, i przyrost ten nie musia by efektem realnego wzrostu tego typu zjawisk, lecz skutkiem rosncej wiedzy policjantw na ten temat i wikszego ni wczeniej ich wyczulenia na tego typu przestpstwa. Z drugiej strony jednak wskazywali, i nie moe uspokaja niski ich udzia w oglnej statystyce przestpczoci, gdy problem nie tkwi wycznie w iloci, lecz jakoci tego typu zjawisk. Szczegowe analizy wykazyway, i czyny z podtekstem rasowym najczciej miay miejsce w regionie pnocnym i pnocno-zachodnim kraju (liczba czynw na 100 000 mieszkacw), skupiajcych najwiksz liczb Romw. Popeniane byy gwnie
____________________ 183 tchov M. (2001), Interetnick konflikty jako dsledek rasov nevralivosti. Studie. Praha, Instytut pro kryminologii a socilni prevenci, s. 31 184 tchova M. (2004), Danielova K., Konflikty s rasovm a etnickm kontekstem, in:Kriminalistika, . 2.

85

w otwartych miejscach publicznych (skwerach, ulicach, parkach itp. 66,4%), rzadziej w zamknitych (np. w barach, restauracjach itp. 14,6%), cho z roku na rok udzia tych drugich wzrasta. Sprawcami byy gwnie pojedyncze osoby, a ich udzia w caej przestpczoci wynosi 60%. Istotny jest fakt, i z roku na rok spadaa liczba czynw popenianych przez jednostki, rosa natomiast ilo popenianych przez grupy, liczce najczciej 2-3 osoby. Gwnymi sprawcami byli mczyni (92,8%) czeskiej narodowoci (nie-Rom), w wieku 15-25 lat (70,1%), popeniajcy je sami, niedeklarujcy przynalenoci do skrajnych ruchw. Co szsty sprawca by Romem (18,1%), a w regionie morawsko-czeskim nawet co czwarty. Skinhedzi stanowili okoo 20% sprawcw czynw, ale ich udzia w grupie wiekowej 15-18 lat siga jednej czwartej. W dodatku, jeeli dopuszczali si ich, to gwnie z uyciem przemocy fizycznej (77,6%), powodujc szkody na zdrowiu ofiary (32,2%), wykrzykujc hasa rasistowskie (24%) i prowokujc bjki (14%). Wrd ofiar 2/3 stanowili Romowie, ale w przypadku skinheadw ich udzia wynosi 71%. Ofiarami romskich czynw z podtekstem rasowym byli Czesi (nie-Romowie) i stanowili oni 97,2%. Zmianie postaw spoeczestwa czeskiego wobec przemocy oraz wzrostowi skutecznoci policji w ograniczaniu dziaalnoci skinheadw w 1998 r. towarzyszy spowodowany medianymi informacjami o zym gospodarowaniu rodkami finansowymi upadek Stowarzyszenia dla Republiki Republikaskiej Partii Czechosowacji (SPR RS), kierowanego przez Miroslava Sldka. W pojawiajcej si wwczas przestrzeni ultraprawicowej ulokowao si kilka ugrupowa czcych postskinheadzkie struktury z kilkoma starszymi osobami tworzcymi ideowe zaplecze: szerzenie informacji o pozytywnej historii czeskiego i wiatowego faszyzmu, knowaniach ydw czy o rasowych nierwnociach. Nonym tematem stao si wejcie do Unii Europejskiej, co sprzyjao nawizywaniu wsppracy z eurosceptykami. Rosnca niech spoeczestwa wobec skinheadw i skuteczno w ograniczaniu ich dziaalnoci przez policj sprawiaa, i wzorem zagranicznych skrajnych grup przesunli oni swoj aktywno na przenikanie do istniejcych stowarzysze i partii politycznych. W caym tym okresie rwnoczenie rosa wiedza prawna aktywistw i czonkw skrajnej 86

czci sceny politycznej, a to pozwalao im prowadzi dziaania zgodne z prawem lub na jego granicy185. Na pocztku XXI w. niektrzy specjalici zajmujcy si ultraprawicow scen polityczn wskazywali na rosnc w szeregach skinheadw liczb kinderskinw oraz identyczny jak w innych krajach sposb organizacji: kilkuosobowe grupy, rozlokowane w rnych miejscowociach, wsplnie spdzajcy czas (suchanie muzyki, pobyt w gospodach), czasami przerywany wypadami na ulic, pobytami na imprezach muzycznych (zabawy, dyskoteki) czy meczach pikarskich lub hokejowych (rzadko jednak w penym skadzie)186. Przemoc w miejscach publicznych z uyciem siy stosowano coraz rzadziej, a jeeli ju to nie bya ona wczeniej zaplanowana. Rosa natomiast przemoc werbalna, ukierunkowana gwnie przeciw Romom, kolorowym cudzoziemcom (bez rozpoznania czy chodzi o imigrantw azylantw czy zwykych turystw). Niekiedy jak pisze M. Mare187 wczani s w dziaalno czysto kryminaln (kradzie aut, dystrybucja narkotykw). Realizowane s te midzylokalne, a niekiedy i midzynarodowe kontakty. Ze skinami z innych miejscowoci prowadzona jest listowna i e-mailowa korespondencja. Rwnolegle, na ultraprawicowej scenie politycznej podejmowano prby konsolidacji. Trzy najwiksze ugrupowania: Patriotyczna Partia Republikaska (Vlasteneck Republiknsk Strana), Sprzeciw Narodowy (Nrodni Odpor) i Przymierze Narodowe (Nrodni Alinace)188 postanowiy wsplnie przystpi do wyborw parlamentarnych, ktre miay si odby w 2002 r., pod nazw Prav Alterniativa. Jednak w wyniku wewntrznych sporw koalicja ta rozpada si jeszcze przed wyborami, a poszczeglne partie nie uzyskay znacznego poparcia.
____________________ 185 Denik cervo, dn. 2009/9 www.cervo.cz dn.28.04.2009 186 Vlda esk Repuliky: Usneseni vldy esk republiky ze dne 12 zi 2001 . 903 ke Zprv o problematice extremismu na zemi esk republiky v roce 2000. Praha 2001. 187 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 415. 188 Vlda esk Repuliky: Usneseni vldy esk republiky ze dne 12 zi 2001 op. cit.

87

Wikszo aktywistw powrcia do dziaalnoci subkulturowej, podejmujc aktywno gwnie w nielegalnych stowarzyszeniach. Najwiksza ich liczba przesza do zabiegajcego od 1999 r. o rejestracj stowarzyszenia Sprzeciw Narodowy (Nrodni Odpor pocztkowo zabiegaa o rejestracj pod nazw Junge Nationaldemokraten). Przejawiao ono aktywno podobn do tej, jak w przeszoci prowadzi Blood & Honour Division Bohemia (B&H DB), skupiajc si na organizowaniu demonstracji, manifestacji i pochodw, w ktrych uczestniczyy inne podmioty polityczne, zarwno dziaajce leganie, jak i nielegalnie (np. Vlastenecka fronta czy Nrodn aliance). Wzorem organizacji dziaajcych w Zachodniej Europie, Sprzeciw Narodowy (NO) nie posiada centralnego orodka, nie by oparty na zasadach hierarchicznych. Deklarowa walk z komunizmem we wszelkich postaciach oraz poszerzanie bazy czonkowskiej na poziomie lokalnym tak, by stworzy czyst narodowo stref. Propagowa neonazizm i antysemityzm, wsparcie kademu ruchowi, ktry dy do samookrelenia narodu. W akcjach posugiwa si czarn flag, symbolizujc zniewolenie kraju i kultury caej europejskiej cywilizacji. Czonkowie Sprzeciwu Narodowego (NO) deklarowali si jako jedyni autentyczni skinheadzi, co znajdowao wyraz w prowadzeniu dziaanoci w tych samych regionach, co wczeniej istniejcy Blood & Honour D.B. Poza organizacj koncertw, produkcj i dystrybucj CD-romw ze skinheadzk muzyk, zajmowali si sprzeda symboli nazistowskich i ubiorw. Sprzeciw Narodowy (Nrodni Odpor) nie by jedynym stowarzyszeniem dziaajcym nielegalnie i skupiajcym skinheadw189. Wymieni mona jeszcze: Obron Narodu (Obrana Nroda), Rycerzy Sonecznego Krgu (Ryti Slunenho Kruhu), faszyzujcy Ruch Zjednoczenia Narodowego (Hnut Nrodnho Sjednocen) czy Czeskich Faszystw (eskch Faist). Obrona Narodu powstaa w rodowisku skinheadw dziaajcych w Mlad Boleslav. Od 1999 r. bezskutecznie zabiegajc o rejestracj,
____________________ 189 Vlda esk Repuliky: Usneseni vldy esk republiky ze dne 12 zi 2001 . 903 ke Zprv o problematice extremismu na zemi esk republiky v roce 2000. Praha 2001.

88

deklarowaa si jako nastpczyni wojskowej organizacji o tej samej nazwie, dziaajcej w okresie nazistowskiej okupacji. Z czasem nastpio ideologiczne przesunicie w kierunku czeskiego nacjonalizmu, neonazizmu i antysemityzmu. Wydawaa wasne czasopismo Obrnce. Powizana bya z lokalnymi hooligans i wsppracowaa z innymi organizacjami o podobnym charakterze. Rycerze Sonecznego Krgu powstali w 2001 r. jako grupa zabiegajca o rejestracj, a ich celem byo wspieranie osadzonych w wizieniach skinheadw. Swoj dziaalno prowadzili gwnie w regionie pnocno-morawskim, ale mieli te sympatykw na Pnocnej Morawie i lsku. Ogem liczyo ono czterdziestu czonkw, majcych powizania z podobn organizacj dziaajc na Sowacji Klan Slovenskch Ryt. W swojej dziaalnoci wspierali finansowo (zbirki pienidzy na adwokatw) oraz moralnie poszczeglnych czonkw subkultury skinhead, odbywajcych kary pozbawienia wolnoci (tzw. winiw walki). Dla zdobycia rodkw finansowych wydawali zin (Innocent) i CD-romy, rozprowadzali ksiki i czasopisma neonazistowskie. Ruch Narodowego Zjednoczenia powsta w 1996 r. w Brnie, a wzorem dla jego czonkw sta si F. Franco i B. Mussolinii. Cele, jakie sobie stawiali, to korporacyjna demokracja, wprowadzenie penego zakazu pornografii, radykalne rozwizania w sferze narkomanii, zakazanie napywu imigrantw z Trzeciegi wiata. Wydawali czasopismo Slovansk hrz. W stosunku do lat wczeniejszych ograniczy znacznie dziaalno. Uczestniczy tylko w niektrych demonstracjach przeciw wstapieniu do UE i udziale w NATO. Czescy Faszyci to liczca okoo 60-70 osb grupa rektujca si ze skinheadw dziaajcych w pnocno-morawskim regionie (powiaty karwina i jesenik), propagujcy czeski nacjonizm. Wrd legalnie dziaajcych do 2002 r. stowarzysze skupiajcych skinheadw naleaa Republikaska Modzie (Republiknsk Mlde) i Front Patriotyczny (Vlasteneck Fronta)190. Pierwsze stanowio od 1997 r. przybudwk modzieow partii SPR-RS, a pniej partii
____________________ 190 Vlda esk Repuliky: Zprva o situaci v oblasti veejnho poadku a vnitri bezpenosti na zemi esk republiky v roce 2001... op. cit.

89

Republikni Miroslava Sldka. Do jego rozwizania w 2002 r. wsppracowao z parti Suszna Alternatywa (Prav Alternativa) i stowarzyszeniem Front Patriotyczny, przeciwstawiajc si wynarodawianiu narodu czeskiego, przekazywaniu czci prerogatyw pastwa ogranizacjom ponadnarodowym oraz propagowao program Euronat Jeunesse (Europejskiej Modziey Narodowej). Po rozwizaniu stowarzyszenia cz czonkw zaoyo najpierw parti o nazwie Nowa Sia (Nov sla 2002), zamienion pniej na Partia Robotnicza (Dlnick Strana od 2003 r.). Front Patriotyczny (Vlasteneck fronta)191 zarejestrowano w 1993 r. jako stwarzyszenie liczce sobie kilkadziesit osb. Czonkami byli gwnie modzi ludzie o pogldach nacjonalistycznych, zarwno ci, ktrzy nigdy nie funkcjonowali w subkulurze skinhead, jak i ju w niej obecni. Wydawao gazety: Obrana nrod, Zpravodaj Vlasteneck fronty. Cho powstao w ramach subkultury skinhead, to z czasem sukcesywnie zaczo si od niej oddala. Wyraao pogld, e pastwo powinno przyznawa prawa obywatelskie etnicznym czonkom narodu. Organizowao demonstracje, wydawao publikacje i plakaty. W latach 90. czonkowie tego stowarzyszenia czsto wystpowali wsplnie na demonstracjach z Blood & Honour, pniej rwnie z nielegaln organizacj Obrona Narodu czy Przymierze Narodowe. Front Patriotyczny utrzymywa liczne kontakty z ultraprawicowymi organizacjami zagranicznymi i krajowymi, w tym szczeglnie ze skinheadami i neonazistami. Jednak w przeciwiestwie do innych odamw ultraprawicy mia charakter antyniemiecki. Tracc sukcesywnie pozycj na ultraprawicowej scenie, cz jej czonkw zakadaa inne stowarzyszenia. Z jednego z nich Vlast.cz, dziaajcego od 2000 r., wyonia si Partia Narodowa (Nrodn Strana), Czeski Front Patriotyczny (esk Vlasteneck Fronta) oraz Narodowa Jedno (Nrodn Sjednocen). Podmioty te zarejstrowano w 2002 r., z siedzib w Pradze.
____________________ 191 Informace o problematice extremismu na zem esk republiky v roce 2002 byla pedloena vld R jako samostatn ploha Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2002, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 667 ze dne 29. ervence 2003. Praha 2003 r.

90

Narodowa Jedno nawizywaa do przedwojennego ugrupowania o tej samej nazwie. Deklarowaa si jako partia narodowa oparta na chrzecijaskich tradycjach. Wystpowaa przeciw NATO, wejciu do UE, tworzeniu spoeczestwa wielokulturowego, legalizacji narkotykw. Opowiadaa si za zachowaniem silnej roli pastwa narodowego w Europie. Startowaa bezskutecznie w wyborach komunalnych. Natomiast Partia Narodowa (NS) deklarowaa si jako podmiot patriotyczny dcy do zachowania czeskiej tosamoci i czeskich interesw. Domagaa si budowania silnego pastwa, jego autorytetu, bezporedniej demokracji, ograniczenia napywu imigrantw i odrzucenia jakichkolwiek dziaa wspierajcych mniejszoci etniczne. Przeciwstawiaa si wejciu Republiki Czeskiej do Unii Europejskiej, uczestnictwu w NATO, proponujc wspprac na bazie narodw. Wspdziaaa z krtko istniejcym stowarzyszeniem Nrodn Obec Vlasteneck, deklarujcym walk z narkotykami i homoseksualizmem. Po nieudanych prbach konsolidacji skrajnej prawicy, zwizanej z wyborami parlamentarnymi w 2002 r i uzyskaniu przez poszczeglne skrajnie prawicowe partie niewielkiego poparcia wyborcw, nastpi okres decentralizacji. Skinheadzi, wzorujc si na dziaajcej nielegalnej organizacji Opr Narodowy (Nrodn Odpor), inspirowali powstawanie niezalenych neonazistowskich podmiotw, ktre w ramach umw midzy przywdcami miay ze sob wsppracowa, co zmniejszaoby ryzyko interwencji policji. Skutkiem by spadek iloci akcji z udziaem duej liczby czonkw. Dziaalno skupiaa si na przedsiwziciach o czysto prywatnym charakterze: spotkaniach, koncertach oraz zawodach sportowych dla znanych osb. Pojawiay si te przedsiwzicia polityczne, jak np. prowadzenie ponadregionalnej kampanii ANTI-ANTIFA, w ktrej uczestniczyli z jednej strony neonazici, z drugiej nazistowsko zorientowani hooligans. Pojawiay si prby stworzenia rozlegej sieci rnych organizacji na osi Praga Brno Bratysawa. Policja informowaa o postpujcej wymianie generacyjnej, przypuszczajc, i w latach nastpnych rosn bdzie wrd skinheadw radykalizacja postaw i wzrost zasigu kontaktw. Wskutek zmian organizacyjnych i postpujcej konspiracji, narastaa od koca 2003 r. liczba koncertw grup muzycznych. W celu
91

zmylenia policji oraz innych lewicowych skinheadzkich grup zaczto je organizowa w tych powiatach, w ktrych dotd nie miay one miejsca. Z drugiej strony w rodowisku skinhead roso przekonanie o istnieniu wrd nich znaczcej liczby konfidentw, a w konsekwencji brak zaufania i wzajemna podejrzliwo. Wci dominujc rol penia nielegalnie dziaajca Obrona Narodowa, organizujca koncerty white power music. Chwilowo w 2004 r., pojawiy si w Internecie informacje o ponownej dziaalnoci skinheadzkiej militarnej organizacji Bohemia Hammer Skins (BHS)192. Wsplnie z nazi-hooligans cigle realizowano dziaania w ramach kampanii ANTI-ANTIFA oraz napady na czonkw skrajnej lewicy. W tym miejscu warto powieci troch wicej miejsca czeskiej skinheadzkiej scenie muzycznej. Niewtpliwie wystpy grup muzycznych stanowi jeden z istotnych czynnikw integracji tej subkultury. Podkreli jednak naley, i scena ta bya i jest bardzo pynna193. Poza grupami, ktre w poszczeglnych regionach funkcjonoway przez dwadziecia lat, byy i takie, ktre pojawiay si na krtko, a ich miejsce zajmoway nowe, ktre take zanikay. Istotne jest to, i scena ta bardzo szybko znalaza si poza oficjalnym obiegiem. Poza pierwsz i drug pyt Orlika, ktry swoj dziaalno zakoczy w 1991 r., w szerszej dystrybucji znalaz si nagrany koncert grupy Branik, ktra za teksty w niej zawarte bya cigana przez prokuratur. W mniejszej skali miaa miejsce dystrybucja pyty Valask ligy Valmez ber alles z roku 1991 oraz kompilacja koncertu z tego samego roku rnych grup muzycznych, tak czeskich, jak i sowackich, wydana pod tytuem: Skins songs 1. W latach pniejszych publiczna sprzeda pyt czeskiej white power music bya tylko sporadyczna. Skutkiem byo porzucenie czysto rasistowskich tekstw i ukierunkowanie na bardziej intelektualnie
____________________ 192 Mare M. (2004), Za bil echy! Skinheads peitkem, doba peje nenpadnm, www.infoservis.net dn. 8.01. 193 Informacje o scenie muzycznej opracowano na podstawie podstawie rozdziau pt. Grupy muzyczne i koncerty ultrprawicowych skinheads w Czeskiej Republice zamieszczonego w ksice Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 415-422.

92

przygotowan propagand, co stao si istotnym rdem dochodw grup i ultraprawicowego ruchu. W pierwszym okresie wikszo czeskich grup muzycznych porzucia oferowany przez grup Orlik styl refleksyjny, a ukierunkowaa swoje teksty na rasizm wobec Romw i ydw lub prymitywny nacjonalizm. Z czasem teksty o relacjach midzygrupowych, bjkach stadionowych, nadmiernym piciu alkoholu, ktre kompromitoway subkultur, zostay porzucone. Pojawi si nurt balladowy, odwoujcy si do germaskiej, utrakwistycznej czy sowiaskiej mitologii, w poczeniu z nurtem metalowym: black i pagan. Najbardziej znanymi wrd czeskich skinheadw (i nie tylko) zespow muzycznych dziaajcych w latach 90. wieku XX i na pocztku wieku XXI byy: Vlajka, Buldok i Excalibur. Udao im si nie tylko ulokowa na czeskiej, ale i na midzynarodowej scenie muzycznej. Vlajka powstaa w 1990 r. i charakteryzowaa si zmiennym skadem osobowym. Funkcjonowaa gwnie na praskiej scenie muzycznej i w pierwszym okresie swojej dziaalnoci silnie powizana bya z Narodow Spoecznoci Faszystowsk (Nrodni obci faistickou), a pniej z Bohemia Hammer Skinheads. Pocztkowo rockandrollowa muzyka uzupeniana bya tekstami odwoujcymi si do czeskiego faszyzmu, z czasem zastpiono je tymi o charakterze nazistowskim. Najbardziej znany przebj tej grupy nosi tytu Zabijem vechny (Zabijemy wszystkich). Grupa oficjalnie przestaa istnie w 2000 r., cho s wtpliwoci czy nie dziaa dalej. Buldok powsta rok pniej ni Vlajka, a cz czonkw tego zespou wczeniej graa w zespole Brygada Oi!. W pierwszym albumie pt. Patriot silnie podkrelano robotnicze korzenie skinhead, z czasem coraz czciej wprowadzajc mitologiczne i neonazistowskie motywy. Szczeglnie mitologiczny charakter miaa druga z wydanych pyt: Ohe a led, a trzecia pt. Triumf z 1997 r. w wikszym stopniu ni poprzednie zawieraa neonazistowskie elementy. Grupa Excalibur powstaa w 1994 r. w Trutnowie, a dwch jej czonkw wczeniej naleao do pierwszej czysto rasistowskiej grupy Dikttor, zaoonej w 1990 r. Popularno tej grupy wynikaa z faktu, i bya ona czoow formacj rasistowskiego i neonazistowskiego metalu. Czonkowie zespou byli przez duszy czas znaczcymi 93

aktywistami Bohemia Hammer Skinheads. Oficjalnie zesp zakoczy dziaalno w 2001 r. Trzy wymienione zespoy zastpione zostay przez nastpne, a obecnie najwiksz popularnoci ciesz si: Ragnarok, Beowulf i Conflikt 88. Koncerty zespow muzycznych, zdaniem M. Marea194, byy znacznym rdem dochodw. Obecnie najczciej odbywaj si one w tanich, maych wiejskich gospodach, salach gimnastycznych itp., ale <<wejciwki wynosz najczciej kilkaset koron (co przy obecnoci np. 500 osb przynosi niemay zysk). W przestrzeniach, gdzie odbywaj si koncerty dodatkowo sprzedawane s ziny, publikacje, pyty kompaktowe, naszywki, flagi itp. Koncerty jednak odwiedzaj nie tylko zwolennicy ultraprawicowej sceny, ale ich blisi czy dalsi znajomi, najci do technicznego zabezpieczenia (nagonienie, owietlenie itp.), chccy jedynie pozna atmosfer. Ta czsto jest przesiknita (ze wzgldu na ilo wypitego alkoholu przez wikszo z obecnych) przemocowymi konfliktami, ze wzgldu na rne wewntrz-subkulturowe spory []. Konflikty rozwizuje najczciej ochrona, z reguy skadajca si z zasuonych ulicznych bojownikw posiadajcych umiejtnoci walki. Na koncertach przede wszystkim dochodzi do poznawania si i nawizania wsplnej przyjani>>. Poza muzyk istotnym czynnikiem integracji subkultury skinhead s fanziny. M. Mare195 podaje, e ju w 1990 r. pojawiy si te o nachyleniu neonazistowskim (Novy d, Der Sturmer z Brna, rijsk boj z Hronova), tworzc grunt do ukonstytuowania si Bohemia Hammerskins. Wraz z rozwojem odng midzynarodowych organizacji skinheadzkich to one zaczy wydawa wasne ziny, chwalc germaskie, utrakwistyczne i sowiaskie tradycje czeskiego narodu. Najwikszy rozkwit tej aktywnoci mia miejsce na przeomie lat 90., kiedy to wrastaa jej techniczna jako i poszerzaa si poruszana w nich problematyka. Zamieszczano wywiady z przedstawicielami krajowych i zagranicznych organizacji militarnych, informacje o grupach muzycz____________________ 194 Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal, s. 421. 195 Mare M. (2003), Pravicov extremismus ...op.cit., s. 422-429.

94

nych, teksty piosenek, informacje o koncertach, opisy dziaa skinheadw wobec wrogw (Romw, ydw, emigrantw), informacje o mitologii, runach, krtkiej historii ultraprawicy oraz o wspczesnym yciu politycznym. Wydawano rwnie publikacje (w tym w wersji elektronicznej), piewniki, plakaty, nalepki itp. Wraz z rosnc skutecznoci policji, utrudniajc rozprowadzanie zinw, jak rwnie w zwizku z rozwojem elektronicznych mediw, zaczy pojawia si strony internetowe ultraprawicowych skinheads. Poza tymi ju istniejcymi, takimi jak Oi!, SHARP i redskinheads take poszczeglnych organizacji militarnych, rasistowskich (National Pride, Vlast 88) czy neonazistowskich (Klansmann) oraz grup muzycznych. Od pocztku XXI w. modne staj si czaty, w ktrych skinheadzi mog dyskutowa o scenie muzycznej ze swoimi przeciwnikami. W przeciwiestwie do wci niemogcych porozumie si skrajnie prawicowych partii (co skutkowao m.in. nieudanymi startami do Parlamentu Europejskiego w 2004 r.) i spadajc ich aktywnoci, wzrastaa aktywno skinheadw196. Rosa liczba organizowanych wystpw grup muzycznych, poszerzay si kontakty midzy grupami za porednictwem telefonw komrkowych i Internetu, rosa elastyczno dziaa. Postpowa trend przejawiania werbalnych sympatii do ruchu nazistowskiego na organizowanych imprezach (tzw. hajlowanie, wykrzykiwanie hase, prezentowanie symboli i ubiorw). Na koncertach i zawodach sportowych rosa sprzeda materiaw, z ktrych zyski przeznaczano na cele prywatne, ale te na dalsz dziaalno oraz na wspieranie osb odbywajcych wyroki za amanie prawa. Rosa liczba nowopowstajcych, maych liczebnie grup nieposiadajcych adnych nazw, niezorganizowanych i niewsppracujcych oficjalnie z pozostaymi podmiotami krajowymi, ale zdecydowanie o neonazistowskim charakterze. Chodzio gwnie o byych czonkw Przymierza Narodowego (Nrodn aliance) z zachodnich Czech, pnocnej Morawy i Pragi, majcych znaczcy wpyw na konkretne grupy i kontakty
____________________ 196 Vlada esk Republiky: Zprva o situaci v oblaski veejneho poadku a vnitni bezpenosti na zemi esk republiky v roce 2004, kterou vzala vlda R na vdomi usnesesenim . 827 dne 29 ervna 2005. Praha 2005.

95

zagraniczne. Wydawali oni jednorazowe ulotki, czasopisma w formie elektronicznej, czasami tylko organizujc spotkania i pochody. Nie podejmowali si jednoczenie organizacji skinheadzkich koncertw czy demonstracji. W produkowanych tekstach wychwali Trzeci Rzesz i propagowali narodowy socjalizm jako idealny system spoeczno-ekonomiczny. Notowano wci przypadki stosowania przemocy, nie tylko wobec Romw i cudzoziemcw, ale i innych grup mniejszociowych. Z bardziej znanych przytoczy mona napady na osad Romw w Krnov, na dwie romskie kobiety w Ostrawie, napad z podpaleniem domu w Brnie, napad w Jeseniku, Pradze itp. Gwnymi aktorami tych dziaa byli jak przypuszczaa policja czonkowie subkultury skinhead. Pomimo to M. Mare w 2004 r.197 pisa: <<Z lekk przesad mona stwierdzi, e otwarty rasizm i antysemityzm w czeskim spoeczestwie powoli wychodzi z mody. Dziki egzekwowaniu prawa i spoecznego nacisku problematyczne staje si istnienie maych nielegalnych grup. Podmioty zabiegajce o oficjaln dziaalno obniaj swoj retoryk>>. W latach nastpnych, po nieudanej prbie odnowienia dziaanoci Blood & Honour DB, pojawiy si rwnie nieskuteczne denia do odnowienia dzianoci Bohemia Hammerskins (w 2005 r.)198. Dziaajcy w Czeskiej Republice prawicowi skinheadzi zaczli przedstawia si w rnego typu mediach jako cz tzw. ruchu white power, selektywnie podchodzc do narodowego socjalizmu. Podkrelali, i co prawda nale do biaej rasy, jednak wana jest dla nich rwnie narodowa tosamo. Po okresie aktywnoci w partiach politycznych, zwizanych z wyborami do Parlamentu Europejskiego, spadaa liczba dziaa o charakterze politycznym. Zanikaa widoczna wczeniej tendencja do przenikania do partii politycznych. Proces ten zreszt nie dotyczy tylko skinheadw.
____________________ 197 Mare M. (2004), Za bil echy! Skinheads peitkem, doba peje nenpadnm, www.infoservis.net dn. 8.01. 198 Informace o problematice extremismu na zem esk republiky v roce 2004 byla pedloena vld R jako samostatn ploha Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2004, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 827 ze dne 29. ervna 2005. Praha 2005 r.

96

Spadaa ch dziaania przywdcw i czonkw partii skrajnie prawicowych. W 2005 r. przestaa oficjalnie dziaa Prav alternativa199. Jej dziaalno zostaa zawieszona z powodu ponownego niezoenia sprawozdania finansowego z dziaalnoci. Zmniejszya sie rwnie liczba organizowanych demonstracji neonazistw, a wrd tych, ktre zrealizowanao w 2005 r. najwikszym zainteresowaniem mediw cieszy si Pochd modziey studenckiej, zorganizowany przez Nrodn odpor w Brnie oraz midzynarodowa kampania GOOD NIGHT LEFT SIDE, traktowana jako riposta na realizowan przez ultralewic akcj GOOD NIGHT WHITE PRIDE200. W dalszym cigu gwn form skinheadowskiej aktywnoci bya organizacja koncertw tzw. white power music jako prywatnych spotka. Stosowano tu wyprbowane ju wczeniej metody dziaa, osigajc te same cele. W nastpnym roku skrajnie prawicowe partie i stowarzyszenia: Partia Narodowa (Nrodn Strana), Partia Jednosi (Nrodn Sjednocen), Partia Robotnicza (Dlnick Strana), Republikani Mirosawa Sladka (Republikni Miroslava Sldka) i Czeskiego Ruchu za Jednoci Narodow (eskhi Hnut za Nrodn Jednotu) ponownie rozpoczy rozmowy w sprawie utworzenia wsplnej koalicji w wyborach do parlamentu Czeskiej Republiki. Po pocztkowych uzgodnieniach i stworzeniu platformy o nazwie Pitka Narodowa (Nrodni Ptka) doszo do sporw i wystartowaa w nich z jednej strony Partia narodowa (Nrodni Strana), ktra uzyskaa 0,17%, a z drugiej koalicja o nazwie Prawo i Sprawiedliwo (Prvo a Spravedlnost), ktr poparo 0,23% wyborcw201. Pod koniec pierwszego dziesiciolecia XXI wieku na czeskiej scenie neonazistowskiej pozostay dwie nielegalnie dziaajce neona____________________ 199 Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2005, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 438 ze dne 19. dubna 2006. Praha 2006 r. 200 Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2005 ...op. cit. 201 Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2006, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 478 ze dne 14 kvtna 2007. Praha 2007 r.

97

zistowskie organizacje o do niejednoznacznych powizaniach ze skinheadami, tj. Opr Narodowy (Nrodn Odpor) i tzw. Autonomiczni Nacjonalici (Autonomn Nacionalist) oraz dwie partie ultraprawicowe: Partia Narodowa (Nrodn stranu) i Partia Robotnicza (Dlnick strana). Ta ostatnia otwarcie wsppracowaa z wymienionymi wczeniej organizacjami, co znajdowao wyraz we wsplnych akcjach i umieszczeniu czonkw nielegalnych neonazistowskich organizacji na wasnych listach wyborczych do wadz regionalnych. Scena nazistowska w Czeskiej Republice w drugiej poowie pierwszego dziesiciolecia XXI wieku zacza si intensywnie zmienia. Z jednej strony odchodzio starsze pokolenie, z drugiej rosa skuteczno dziaa policji w ograniczaniu liczby koncertw i rozprowadzaniu nielegalnych materiaw. W tej sytuacji skinheadzi zaczli organizowa spotkania w mniejszym gronie, pogbia wiedz z zakresu prawa i dy do uzyskiwania zgody na manifestacje. Demonstracje organizowano wic legalnie, informowano publicznie o ich miejscu i czasie oraz uprzedzano uczestnikw, by nie dawali jakiekolwiek pretekstu policji do interwencji. Ze sceny zaczli schodzi skinheadzi w klasycznych ubiorach, zastpowani przez osoby ubrane na czarno. Pojawi si nowy nurt wzorowany na niemieckim i austriackim neonazizmie, znajdujcy wyraz w tworzeniu si organizacji Narodowego Oporu i Autonomicznych Nazistw. Jego rda sigaj poowy lat 90. ubiegego wieku, gdy wadze RFN i Austrii, dc do zmiany image tych krajw, podjy zdecydowane kroki represyjne wobec oficjalnie dziaajcych organizacji neonazistowskich. Efektem skutecznoci wczesnych dziaa by rozpad caej sceny i prby poszukiwania nowej strategii dziaania. M. Mare202 pisze, i wwczas z now ide wystpi znany niemiecki neonazista T. Wulf, proponujc ide decentralizacji. W miejsce wielu legalnych organizacji, ktre atwo infiltrowa i zdelegalizowa, zaproponowa tworzenie ruchu bez przywdztwa. Wulf zainspirowa innego neonazist Ch. Worcha, ktry wzorem autonomicznej lewicy planowa stworzy
____________________ 202 Mare M., Autonomni nacionalist, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/012009/, dn. 7.12.2010 r.

98

podobn struktur na prawicy. Hymnem wolnych nacjonalistw staa si pie ultraprawicowego barda A. Luderse Frei, Sozial, National, stajc si hasem caego ruchu. Dla caej struktury ultraprawicy i jej dziaa zaczto uywa okrelenia Opr Narodowy (Nationaler Widerstand), ewentualnie Wolny Opr (Fereier Widestnand) lub tylko Opr. Procesom tym towarzyszya jednoczenie niech do tradycyjnego, zdyskredytowanego w opinii publicznej image skinheadw. Odrzucono dotychczasowy ubir, zastpujc go archaicznym uniformem wiatowych nazistowskich grup weteranw. Symbolem sta si znaczek Thor Steinar. Niektrym modym aktywistom jednak ta zmiana image wydaa si mao radykalna, chcieli sta si wyran alternatyw dla systemu politycznego i wzmocni spjno sceny. Inspiracj znaleli w strategii ultralewicowych autonomistw. W 2002 r. w Berlinie powoali ruch autonomicznych nazistw nowego typu. Na demonstracjach zaczli tworzy czarne bloki z napisami angielskimi, by odrnia si od lewicowego czarnego bloku. Od niego jednak przejli historyczn interpretacj rewolucyjnego narodowego socjalizmu, w ktrym istotn rol odgrywa jego robotniczy charakter, zmieniony przez Hitlera poprzez zwizki z wielkim kapitaem i arystokracj. Swoich zwolennikw zaczli poszukiwa tam, gdzie nie przeniknli skinheadzi. Twardy hardrockowy i metalowy styl muzyczny, historyczne marszowe piosenki czy znane narodowe ballady uzupenili nazi-techno i nazi-hip-hopem. O ile w latach 90. skinheadzi pogardzali i odrzucali graffiti jako wyraz lewicowoci, to autonomiczni nacjonalici zaczli go intensywnie wykorzystywa. Istotny jest te fakt, i wikszo czonkw Narodowego Oporu czy Autonomicznych Nacjonalistw nie bya osobami pochodzcymi z lumpenproletariatu, lecz stosunkowo dobrze wyksztacon modzie z klasy redniej, traktujc starcia z policj i zwolennikami lewej strony sceny politycznej jako hobby czy sport podnoszcy poziom adrenaliny. Niemieccy neonazici stosunkowo szybko znaleli swoich naladowcw w Skandynawii, Holandii, ale te w krajach Europy rodkowej. W Czeskiej Republice pojawili si w rodowisku Narodowego Oporu w 2004 r.203. Zgodnie z inkorporowanymi z Niemiec wzorami, grupy
____________________ 203 Szerzej: Vejvodov P., Autonomn nacionalismus, w: Rexter. asopis pro

99

neonazistw dziaaj w oparciu o zdecentralizowan struktur poszczeglne grupy nie s powizane oficjalnymi zalenociami. Jej formalizacja uwaana jest wrcz za szkodliw dla skutecznej dziaalnoci. Zabiegaj wic o tworzenie maych autonomicznych grup, rozrzuconych na terenie kraju, kierowanych przez lokalnych przywdcw aktywistw, prowadzcych wasne akcje, komunikujcych si ze sob i kooperujcych w konkretnych przedsiwziciach. Kady z oddziaw sam planuje i prowadzi akcje w regionie. Pocztkowa dziaalno Autonomicznych Nacjonalistw w Czechach bya skromna. Istniay informacje jedynie o powstaniu takiej grupy w Kladnie. Jej przywdca nada jej szczeglny charakter, czc czeski neofaszyzm z konserwatywnym katolicyzmem, co rzutowao na dalszy rozwj tych grup w kraju i rnio je od niemieckiego pierwowzoru. Gwnym centrum ich aktywnoci z czasem stay si centralne Czechy, by nastpnie rozrasta si na cay kraj. W sensie ideologicznym nastpowao poczenie tradycyjnego czeskiego nazistowskiego ekstremizmu z panaryjskim neonazistowskim spektrum. W niektrych regionach idea autonomicznego nazizmu w ogle nie bya zrozumiaa, gdy zdarzao si niektrym grupom rozprowadza ulotki z wizerunkami skinheadw. Wane jest, i od 2007 r. Autonomiczni Nacjonalici zaczli wsppracowa z Partia Robotnicz (Dlnickou Stranou), ale rwnie stali si symbolem dziaajcych w kraju organizacji przemocowych. W 2008 r. brali udzia w starciach z policj w Litwinowie-Janowie, w rok pniej napadli na romsk demonstracj w Chomutowie204. Pod koniec pierwszego dziesiciolecia XXI w. policja szacowaa, i na terenie Czech dziaao od 3000-4000 neonazistw, z tego okoo 500-1000 aktywnych. Brak byo wiedzy ile dziaa grup tego typu. Aktualnie istniej informacje o dziaalnoci grup o nazwie: Autonomn Nacionalist Stedn echy (od 2006-2007 r.), Autonomn Nacionalist
____________________ vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/ 02-2008/, s. 1-36, dn. 7.12.2010 r. 204 Mare M., Autonomni nacionalist, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/01-2009/, dn. 7.12.2010 r.

100

Sever (od 2007 r.), Autonomn Nacionalist Svitavsko (pocztek dziaalnoci 2008 r.), Autonomn Nacionalist Zlnsko (pocztek dziaalnoci 2008 r.), Autonomn Nacionalist Bruntlskolsko, Autonomn Nacionalist Ostravsko i Autonomn Nacionalist Plzesko (dziaaj od poowy 2008 r.). Powysze grupy nie funkcjonuj jako organy kierownicze, lecz jako instytucje koordynujce dziaalno na danym obszarze, umieszczaj informacje na stronach internetowych, dostarczaj materiaw, raporty z akcji. Liczb Autonomicznych Nacjonalistw policja szacuje na 150-200 osb, najczciej w wieku 20-30 lat, cho mona te spotka stosunkowo modych (15-16 lat). Same oddziay deklaruj, i otwarte s gwnie na modzie i osoby aktywne. Ze wzgldu na ograniczone moliwoci naboru nowych osb na koncertach, sympatykw poszukuj poprzez Internet, otwierajc coraz to nowe strony. Problemy z komunikacj midzy grupami prbuj rozwizywa zabiegajc o utworzenie jednej internetowej domeny. Informuj, e s bojownikami chronicymi nard i jego prawo do terytorium, jaki zajmuje. Zaprzeczaj, by byli wrogami innych narodw i podwaali ich suwerenno. Skadaj deklaracje wsppracy z innymi europejskimi narodami, a ich autonomiczno dotyczy jedynie organizacji i odrzucania centralnego sterowania jako nieskutecznej metody dziaania205. Podkreli wic naley, i ultraprawicowa scena w Czeskiej Republice aktualnie przechodzi transformacj. Nie tylko stara generacja zastpowana jest przez now, lepiej wyksztacon, ale w wyniku zmiany strategii skrajna prawica zacza zdobywa sympati klasy redniej. Odnowi si zamierajcy wczeniej nurt powrotu do polityki. Utrwalio si przekonanie, i w demokratycznym spoeczestwie mona odnie sukces polityczny, jedynie gdy bdzie si dziaa w ramach obowizujcego prawa. Zmieniono wic styl ycia, image rwnie skinheadzki, oraz retoryk. W ich dziaalnoci zacz dominowa profesjonalizm, wynikajcy z poszerzania kontaktw z podmiotami zagranicznymi. Radykalne pogldy prezentowane s tak, by poprawi
____________________ 205 Vejvodov P., Autonomn nacionalismus, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/022008/, s. 1-36, dn. 7.12.2010 r.

101

odbir spoeczny, poprzez podejmowanie niepokojcych Czechw problemw. Aktywici Partii Robotniczej powicali w swoich wystpieniach duo uwagi problemom zwyczajnych ludzi, prezentujc si jako jedyni, ktrych to interesuje. Jednoczenie starano si wykorzysta sprzyjajce okazje do prezentowania siebie jako obrocw osb pokrzywdzonych. Przykadem mog by zdarzenia, jakie miay miejsce w 2008 r. w Litwinowie. W wyniku sporw wadz lokalnych z przedstawicielami Partii Robotniczej, ta zaprosia do miasta 4 padziernika 2008 r. na osiedle Janow dwudziestu czonkw Oddziau Ochrony swojej partii. Ci, po przybyciu natknli si na uzbrojonych w paki, kije golfowe i trzonki od siekier Romw. W trakcie utarczki sownej jeden z romskich przywdcw uderzy czonka Oddziaw Ochrony, a nagrany z tego zdarzenia film Dziennik Mostecki umieci w Internecie, co wzbudzio nie tylko zainteresowanie prawicowych ekstremistw, ale i czci czeskiego spoeczestwa. W dwa tygodnie pniej odby si wiec przeciw terrorowi Cyganw, za ktrym staa Partia Robotnicza, prezentujca go jako obywatelski protest niezadowolonych mieszkacw Litwinowa. Na nielegalnym zgromadzeniu na placu Pokoju zebrao si okoo 350 ekstremistw, ale te kilkudziesiciu mieszkacw miasta. Po wystpieniach przedstawicieli Partii Robotniczej starosta nakaza rozej si. W momencie, gdy czonkowie nielegalnego zgromadzenia zaczli kierowa si w kierunku zamieszkaego przez Romw osiedla Jonow, policja uya gazu zawicego i rodkw przymusu. Wrd poszkodowanych znaleli si nie tylko ekstremici, ale i zwykli mieszkacy miasta. 13 grudnia 2008 r. odbya si ponowna, tym razem ju spokojna demonstracja, w ktrej uczestniczyo 150 osb, w tym okoo 40 radykaw206. Po prawej stronie sceny politycznej w Czeskiej Republice aktualnie mona obserwowa narastajc tendencj wkraczania aktywnych skinheadw do polityki. Rwnoczenie ronie liczba organizowanych
____________________ 206 Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2008, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 572 ze dne 4 kvtna 2009. Praha 2009 r.

102

tzw. spontanicznych akcji (najczciej demonstracji), charakteryzujcych si agresj i amaniem prawa, w ktrych gwnym przeciwnikiem staje si policja jako reprezentant systemu. Uczestnicy staraj si przychodzi na manifestacje uzbrojeni i przygotowani. Wystpujce we wczeniejszych latach jednostkowe wybryki zanikaj, a ronie liczba planowanych akcji z atakami na policj. Uywa si w nich ubioru w stylu black-bloc (kamuflau) by utrudni identyfikacj zarwno ze strony policji, jak i ultralewicowych grup. Korzysta z pomocy prawnikw w organizacji koncertw muzycznych i spotka, ktrzy su organizatorowi jako ochrona przed kopotami z policj207. W spoecznej wiadomoci za zdecydowanie skrajn parti polityczn jak wykazay przeprowadzone w 2009 r. przez Centrum Badania Opinii Publicznej (CVVM) badania sondaowe na reprezentatywnej prbie uznawano przede wszystkim Parti Robotnicz (DS). Na ni wskazywao 46% respondentw, podczas gdy na drug w kolejnoci KSCM tylko 10%. Jedynie, co dwudziesty respondent wrd skrajnych partii politycznych, stowarzysze i grup wskazywa nazistw czy neonazistw, a co trzydziesty trzeci skinheadw. Ponad jedna pita (22%) twierdzia, i w kraju nie dziaaj adne skrajne partie polityczne, stowarzyszenia czy grupy208. Podsumowujc, stwierdzi naley, i rozwj subkultury skinhead w Czeskiej Republice trudno rozpatrywa poza procesem ksztatowania si radykalnej sceny politycznej, gwnie tej prawicowej, oraz poza stosunkiem do obcych, w tym szczeglnie Romw. W 2005 roku I. Dufkov, J. Zlmal i P. Ul209 pisali, i po upadku komunizmu nastpi trwajcy do dzi proces charakteryzujcy si przechodzeniem od
____________________ 207 Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2008 ...op. cit. 208 Veselsk M. (2009), Postoj verejnosti k extremistickm stranm. Badanie Nae spolecnost 2009,Termn ternnho etren: 31.08.-7.09., prba 1046 osb powyej 15 lat. Centrum pro vzkum verejnho mnen, Sociologick stav AV CR. 209 Dufkov I., Zlmal J., Ul P. (2005), Police a socilni radikalismus. Stedni Policyjni kola Ministerstwa Nitra v Praze. Stedisko pro vchovu k lidkm prvm a profesni etiku. Praha,AGIS.

103

wieloci zrnicowanych i rnokierunkowych nurtw do ich klarowania si i jednorodnoci. O ile jeszcze na pocztku lat 90. wieku XX skrajna scena rozwijaa si poprzez grupy muzyczne (np. punki i skinheadzi grali razem koncerty) i nie istniaa wiadomo skrajnej lewicy i prawicy, to wraz z czasem poszczeglne nurty zaczy si oddziela i stawa coraz bardziej sobie przeciwstawne. Zjawisko to przebiegao rwnie midzy poszczeglnymi frakcjami, na obu skrajnych polach politycznego spektrum. Po drugie, rosa kompetencja prawna i poziom organizacyjny poszczeglnych nurtw. Obecnie wic nie tylko istnieje wiadomo moliwoci ograniczenia podejmowanych dziaa, ale te skutkw amania prawa. Jednak jeeli chodzi o trzeci wniosek, mwicy, i politycznej socjalizacji nie towarzyszy radykalizacja zachowa i dziaa, wydaje si przedwczesny. Co prawda, jak pokazuj badania opinii publicznej, niewiele osb skonnych jest obecnie wymienia skinheadw wrd partii politycznych, stowarzysze czy organizacji skrajnych, tylko dlatego, i zmienili oni image i formy dziaa. Moe te bo tego nie wiemy ju rzeczywicie znikli ze sceny i zastpieni zostali przez Autonomicznych Nacjonalistw, ktrzy ze skinheadami nie chc mie nic wsplnego.

104

Mirosaw Zdulski

SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W REPUBLICE SOWACKIEJ

Sowacja charakteryzuje si stosunkowo krtk histori samodzielnego pastwa, szybkimi zmianami wadzy politycznej, wieloetnicznoci (trzynacie narodowoci w kraju liczcym okoo 5,5 mln mieszkacw), zrnicowaniem kulturowym i religijnym. W okresie ostatnich stu lat wchodzia w skad monarchii Austro-Wgierskiej, Czechosowackiej Republiki w okresie XX-lecia midzywojennego, formalnie w okresie II wojny wiatowej bya samodzielnym pastwem, nastpnie czci odnowionej po 1945 r. Czechosowackiej Republiki, by od 1993 r. ponownie sta si pastwem samodzielnym. W swojej historii sowacki nard w XX wieku przechodzi kilka stadiw rozwoju wchodzc w inteakcje z innych narodami. W okresie istnienia monarchii Austro-Wgierskiej poddawany by madziaryzacji. Po powstaniu I Republiki stanowi przedmiot realizacji koncepcji jednolitego narodu czesko-sowackiego, ktry w pewnym stopniu gwarantowa mu status narodu pastwowo-twrczego, z drugiej zaniedbywa czy podwaa jego etniczno-lingwistycz odrbno. W okresie II wojny wiatowej istniao samodzielne pastwo, ale pod kontrol faszystowskich Niemiec definiowane jako jednorodne etnicznie. Po zakoczeniu II wojny wiatowej nard sowacki deklarowany by jako aktor dwunarodowego pastwa o odmiennoci jzykowej, a od 1993 r. jako samodzielny podmiot, najczciej definiowany jako pastwo obywateli. W tym samym okresie obywatele tego kraju funkcjonowali w zrnicowanych systemach spoeczno-politycznych: monarchii, plurealistycznej demokracji, faszystowskim totalitaryzmie, ograniczonej demokracji (lata 1945-48), realnym socjalizmie oraz liberalnej i neoliberalnej demokracji. Zmiany ustrojw powodoway rne zaangao105

wanie grup spoecznych w ycie polityczne, co rzutowao na ich pooenie spoeczne i ekonomiczne210. Nastpstwem dowiadcze historycznych bya w okresie realnego socjalizmu skrywana, a po jego upadku wprost wyraana, niech do Wgrw. Pojawiy si propagowane przez rne podmioty polityczne (partie, stowarzyszenia, jednostki) pogldy, i faszystowska Sowacja to szczytowy okres rozwoju tego pastwa. Warto wic przypomnie, e sowackie pastwo powstao z woli Hitlera i na bazie partii HSL`S, ktrej polityka jak pisze E. Skora211 bya mieszanin skrajnego nacjonalizmu, antyczeskiego szowinizmu, antysemityzmu i klerykalizmu. HSL`S w okresie midzywojennym wsppracowao z czeskimi i polskimi faszystami, a na zjedzie w 1936 r. oficjalnie goszono haso: jeden nard, jedna partia, jeden wdz. M. Krno212 pisze, e szczeglny stosunek czci spoeczestwa do tego okresu wynika z faktu, i sowacki faszyzm nie charakteryzowa si masowymi przeladowaniami wasnych obywateli, poza ludnoci pochodzenia ydowskiego i czciowo romskiego. Wzrasta poziom ycia, dodatkowo bez wikszych ogranicze rozwijaa si kultura, nauka i szkolnictwo. Caa ta pozorna sielanka powstaa na przekr innym narodom i czci wasnych obywateli. Z jednej strony pocztkowa koniunktura gospodarcza warunkowana bya produkcj na potrzeby niemieckiego i wasnego wojska. Z drugiej miao miejsce wypdzenie Czechw, a nastpnie pozbawienie obywatelstwa i zabranie majtku ydom, ktrzy zginli w obozach koncentracyjnych. Dopiero powstanie w 1944 r. przynioso represje wobec wasnych obywateli. Rozwj po
____________________ 210 Mesenikov G. (2008), Nrodn populizmus na Slovensku: aktri, tmy, stratgie, w: Mesenikov G., Gyrfov O., Nrodn populizmus na Slovensku. Bratislava, s. 8. 211 Skora E. (1998), Slovensk nrodn povstanie a sasnos, w: Skora E., Pfahl-Traughber A., Krno M., Hundseder F., Vitko M., Pravicov extrmizmus na Slovensku a v Nemecku. Prednky zo seminra usporiadanho 9. jna 1998 v Bratislave. Bratislava, Friedrich Ebert Stiftung, s. 4. 212 Krno M. (1998), Podoby pravicovho extrmizmu na Slovensku dnes, w: Skora E., Pfahl-Traughber A., Krno M., Hundseder F., Vitko M., Pravicov extrmizmus na Slovensku a v Nemecku. Bratislava, jn, Friedrich Ebert Stiftung, e. V. Zastpenie v Slovenskej republice, s. 19-22.

106

1948 r., poza dziaaniami wobec Kocioa katolickiego, nie nis za sob takich represji jak w Czechach. Znalazo to wyraz w tzw. okresie konsolidacji w latach 70. wieku XX, midzy innymi w nieufnym stosunku do inteligencji, co przy szybkim wzrocie poziomu ycia sprawio, i dominoway pogldy lewicowe, a grupa dysydentw bya wyjtkowo wska. W konsekwencji zmiany, jakie zachodziy po 1989 r., nie miay tak radykalnego charakteru i tak silnie negatywnego ukierunkowania jak np. w Czechach. Nastpowao co prawda przedefiniowanie prawicowoci, ale silniej w niej ni w innych krajach podkrelano tradycyjne wartoci oraz religijno213. U wadzy znalazy si siy narodowo-populistyczne, odwoujce si do okresu przedwojennego. <<Chocia tzw. problem sowacki w XX wieku w interpretacji wielu poprzednich sowackich politykw by kombinacj problemw o charakterze historyczno, pastwowo-prawnym, spoecznym i kulturowym, to na pierwszym miejscu czsto dostawa si czynnik etniczno-narodowy, ktry mona okreli na podstawie pochodzenia, przynalenoci do etnicznie definiowanego spoeczestwa (narodu), jzyka. Taka tradycja znalaza swoj kontynuacj te po 1989 roku>>214 i poparcie spoeczne w wyborach parlamentarnych. W wyniku sprzyjajcych koalicji udao si populistycznym partiom prawicowym i lewicowym tworzy wikszo, skutecznie przeciwstawiajc si opozycji. To zapewnio takim ugrupowaniom jak: HZDS z SNS w 1992 r., HZDS SNS ZRS w 1994 r. i Smer-SD, S-HZDS i SNS w 2006 r. sprawowa przez dugi okres wadz. Silne spoeczne poparcie dla prawicowych narodowo-populistycznych partii sprawio, i skrajny ich odam zacz si w Sowacji krystalizowa z pewnym opnieniem. Powiela jednak tak sama drog, jak cay ten nurt w innych krajach215. Wielu pniejszych skrajnie prawi____________________ 213 Smolik P. (1996), Politick spektrum v esk republice. esk voli mezi pravic a levic, w: Sociologick asopis, Vol. 32 (No. 4), s. 460. 214 Mesenikov G. (2008), Nrodn populizmus na Slovensku: aktri, tmy, stratgie, w: Mesenikov G., Gyrfov O., Nrodn populizmus na Slovensku. Bratislava, s. 9. 215 Draxler P., Milo D., Slaninova J., a kolektv (2008), Sprava o plneni bezpenostnej politiky v oblasti extremizmu. Intitut pre obianske vzdelavanie, Nadacie otvorenej spolonosti Open Society Foundation, s.11.

107

cowych politykw dziaao w ramach ruchu Spoeczestwo przeciw przemocy (Verejnosti proti nsiliu), po ktrego rozpadzie powoao do ycia i zarejestrowao partie polityczne oraz stowarzyszenia. Od poowy lat 90. ubiegego wieku nastpuje krystalizowanie si skrajnie prawicowej sceny politycznej, co od strony organizacyjnej znajdowao wyraz w pojawianiu si ruchw spoecznych, rozwoju subkultur, partii politycznych oraz nielegalnych organizacji. Podejmowane byy przez niektre podmioty skrajnie prawicowe wielokrotne prby rejestracji i legalizacji dziaalnoci, skutecznie blokowane przez administracj pastwow. Stosoway wic one strategi ograniczonego dziaania lub przenikania do zalegalizowanych ju podmiotw. Takie zachowanie wyranie rni sowack ultraprawicow stron sceny politycznej od ultralewicowej, niezabiegajcej o legalizacj swojej dziaalnoci. Od pocztku swojego istnienia, pomimo zmiennoci w sferze organizacyjnej, skrajnie prawicowa scena polityczna w Sowacji wykazuje znaczn homogeniczno, znajdujc wyraz w istnieniu dwch gwnych nurtw: ultranacjonalistycznego i narodowo-socjalistycznego. Dla pierwszego z nich charakterystycznym sta si silny nacjonalizm, deklarowany katolicyzm, formalne odrzucanie przemocy z uyciem siy, ale jednoczenie czste werbalne napaci na mniejszo wgiersk, romsk, rzadziej ydowsk, przywoywanie lub gloryfikacja reimu okresu II wojny wiatowej. W tym nurcie mieci si szereg oficjalnie dziaajcych partii i stowarzysze. Z politycznego punktu widzenia, wystpienia dziaaczy tych organizacji mona uzna za przejawy populizmu czy politycznego radykalizmu, ale nie mona wykluczy strategii maskowania skrajnych pogldw216. Najbardziej znaczce skrzydo sowackiej ultraprawicy nawizuje do ultranacjonalistycznej czy ludackiej tradycji. Jedn z kluczowych tez tego nurtu jest gloryfikacja pastwa okresu wojennego, zabiegi o rehabilitacj jej prezydenta ks. Jzefa Tiso i bagatelizowanie lub uzasadnianie popenionych zbrodni. Etos tego okresu jest tak silny, e niektre podmioty uwaaj, e wczesny program nie straci do dzi
____________________ 216 Draxler P., Milo D., Slaninova J., a kolektv (2008), Sprava o plneni bezpenostnej ...op, cit., s.12.

108

aktualnoci. Najbardziej znaczcymi przedstawicielami tego nurtu s: Sowacka Wsplnota (Slovensk pospolitos), Sowacka Partia Ludowa (Slovensk L`udov Strana) i Sowacka Jedno Narodowa (Slovensk Narodn Jednota). Wci w swoich programach maj zapisane denie do zastpienia istniejcego systemu parlamentarnego totalitarnym. D. Milo217 podaje, i dla tego nurtu charakterystyczna jest: skonno do ludactwa i denia do rehabilitacji przedstawicieli sowackiego pastwa; silna niech do Wgrw i ostra szowinistyczna retoryka; specyficzny antysemityzm oparty na krajowej tradycji; nacisk na moralno chrzecijask i odrzucanie nowoczesnoci; sceptycyzm do narodowego socjalizmu; odrzucanie przemocy jako drogi do osignicia wadzy i zabiegi o wkraczanie legalne do polityki. Najbardziej znanym i najczciej pojawiajcym si w mediach podczas ostatnich lat reprezentantem sowackiej ultraprawicy byo stowarzyszenie Sowacka Wsplnota (Slovensk Pospolitos). Prowadzc siln kampani propagandow, stao si uosobieniem sowackiej prawicy jako takiej. Swoj wyjtkow pozycj zawdziczao organizowaniem marszw swoich zwolennikw ubranych w ciemnogranatowe uniformy, nowemu programowi i deniem do uczestnictwa w wyborach parlamentarnych. Wci naley do tej najbardziej aktywnej czci sceny politycznej, ktra odrzuca liberaln demokracj. Korzeni Sowackiej Wsplnoty mona doszukiwa si w pierwszej poowie lat 90. w nieudanych zabiegach o rejestracj partii o nazwie Sowacki Front Narodowy (Slovenskho Nrodnho Frontu)218. Czonkowie tego podmiotu podzielili si wwczas na dwie frakcje. Pierwsza powoaa do ycia parti polityczn o nazwie Partia Ludowa (udov Strana), a druga stowarzyszenie Sowacka Wsplnota (Slovensk Pospolitos), ktre w 1995 r. zostao zarejestrowane z siedzib w Banskej Bystrzycy. Na swoim pierwszym zjedzie, ktre miao miejsce w nastpnym roku,
____________________ 217 Milo D. (2005), Rasistick extremizmus v Slovenskej republike. Bratislava: udia proti rasizmu, s. 26-27. 218 Milo D. (2005), Rasistick extremizmus ...op. cit., s. 24.

109

zdeklarowao si jako stowarzyszenie, ktrego celem jest zachowanie sowackich tradycji oraz historycznych, moralnych i kulturowych wartoci sowackiego narodu. Miano to osign poprzez popraw kondycji fizycznej i duchowej jej czonkw oraz pogbianie wiedzy o posannictwie Sowakw w rodkowo-europejskiej przestrzeni. W praktyce znalazo to wyraz w bezkrytycznym wielbieniu niektrych postaci historycznych, deklarowanej niechci do wejcia Sowacji do Unii Europejskiej czy NATO i protestach wobec jego interwencji w Jugosawii. Zdaniem D. Mikuovia219, ju wwczas pojawio si dziedzictwo Sowackiego Frontu Narodowego spiskowa teoria dziejw (ZOG) i antysemityzm. Od pocztku swojego istnienia czonkowie stowarzyszenia nosili uniformy, ktre rodziy kontrowersje. Przypominay te noszone przez czonkw oddziaw Hlinkovej gardy w okresie II wojny wiatowej. Pocztkowo czonkowie stowarzyszenia uywali czarnych koszul, a od 1999 r. ciemnogranatowych, co jak wyjaniano nie miao nawizywa do okresu faszyzmu, lecz do koloru sowackich ochotnikw z okresu rewolucji 1848-49, a uniformy ciemnogranatowe do tych, jakie nosili legionici w okresie I wojny wiatowej. Do roku 2002 dziaalno stowarzyszenia skierowana bya gwnie do jego czonkw, a polegaa na organizowaniu przedsiwzi sportowych i uroczystoci wspomnieniowych. Zmiany nastpiy w roku nastpnym, gdy zacza dy do otwartej konfrontacji politycznej. Sprzyjajcym czynnikiem byo dziesiciolecie istnienia pastwa sowackiego, rocznica przybycia z misj ewangelizacyjn Cyryla i Metodego, z okazji ktrych stowarzyszenie urzdzao manifestacje swoich czonkw w uniformach, co przycigao media. Podobnie jak uroczystoci powicone twrcom pastwa faszystowskiego okresu wojny, ktre spotykay si z interwencj policji. W 2004 r. stowarzyszenie wystpio z wnioskiem o powoanie partii politycznej Sowacka Wsplnota Partia Narodowa (Slovensk Pospolitos Nrodn Strana). Po rejestracji w 2005 r., w manifecie programowym partia odrzucia demokracj parlamentarn
____________________ 219 Mikuovi D. (2007), Slovensk pospolitos vera a dnes, w: Rexter.asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/ kategorie/01-2007/, s. 1-24, dn. 7.12. 2010 r.

110

na rzecz korporacjonizmu, jaki realizowano w okresie sowackiego pastwa okresu wojny. Odnowiono wydawanie czasopisma Prty, w ktrym we wczeniejszym okresie zamieszczano artykuy powicone ideologii narodowego socjalizmu, usprawiedliwianiu dziaa pastwa sowackiego okresu wojny, teksty antyydowskie i rasistowskie. Rozbudowywano struktury, nawizano wspprac ze stowarzyszeniem Nowa Wolna Sowacja (Nov Slobodn Slovensko), ktre w swoich miejscowociach inicjowao zakadanie oddziaw partii. W marcu 2005 r., z okazji szedziesitej szstej rocznicy utworzenia pastwa sowackiego, na grobie ks. Jzefa Tiso, w obecnoci czonkw partii oraz skinheadw, ogoszono Program Ludowy, ktry gloryfikowa sowackie pastwo okresu wojny i nawoywa do walki przeciw syjonistycznym zabiegom opanowania wiata. Na szesnastu stronach Programu zapisano midzy innymi, i220: istniejce partie polityczne w obecnej demokracji stay si rdem rozbicia narodu, opanowania go przez zagraniczne grupy i wolnomularskie loe w wyniku dziaania, ktrych sowackie pastwo stao si bezradne. Zastpi go wic naley pastwem korporacyjnym skadajcym si z dziewiciu stanw, wrd ktrych w ostatnim znalazyby si mniejszoci narodowe i etniczne; pastwo powinno by budowane na zasadach narodowych i chrzecijaskich (nadrzdno Kocioa Rzymsko-katolickiego nad innymi); naley zakaza dziaania wszystkich politycznych przeciwnikw, a wic tych, ktrzy podwaaj wychowanie w duchu narodowym i chrzecijaskim, wolnomularzy, homoseksualistw; wprowadzi polityk wizow, tak, by obywatelem kraju moga zosta tylko osoba narodowoci sowackiej i ta, ktra ma obiektywne powody jej uzyskania; w polityce midzynarodowej deklarowano wystpienie ze wszystkich organizacji opanowanych przez ydw i masonw: UE, NATO, Banku wiatowego, ONZ itp., konieczno wpro____________________ 220 Mikuovi D. (2007), Slovensk pospolitos vera a dnes... op, cit,. s. 18-20.

111

wadzenia wiz dla obywateli USA, Izraela i Wgier, przesunicia wojska do obrony poudniowej granicy pastwa. Organizowane antysemickie i antywgierskie manifestacje zaczy rodzi protesty opinii publicznej, czoowych politykw, organizacji samorzdowych i rodkw masowego przekazu. Negatywne postawy wobec partii przybray na sile, gdy w sierpniu 2005 r. nieznani sprawcy zabili studenta D. Tupho. Napad od pocztku przypisywano skinheadom i neonazistom, ktrzy nie zostali jednak przez parti oficjalnie potpieni. Nastpne manifestacje koczyy si starciami z policj, co dao wadzom pretekst do delegalizacji partii. Po rozwizaniu w 2006 r. SP-NS, jej czonkowie oraz stowarzyszenie SP intensywniej zaczli wsppracowa ze Sowack Parti Ludow (Slovenskou L`udovou Stranou) deklarujc si jako spadkobierczyni HSS (faszystowskiej partii z okresu XX-lecia midzywojennego i czasw wojny), przejli program Sowackiej Wsplnoty, a kandydaci tego stowarzyszenia zajli znaczce pozycje na listach Sowackiej Partii Ludowej w wyborach do parlamentu w 2006 r. (wszystkie miejsca parzyste na listach). Partia te nie spotkaa si jednak z poparciem wyborcw, uzyskujc zaledwie 0,16 % gosw. W trakcie swojego istnienia stowarzyszenie Sowacka Wsplnota wchodzio w kontakty nie tylko ze skrajnymi partiami czy stowarzyszeniami prawicowymi, ale rwnie z nielegalnymi organizacjami skrajnymi, takimi jak: Blood & Honour Division Slovakia, Opr Narodowy (Nrodn Odpor), ktrego oddziay zaczy powstawa gwnie w Nitrze i Prewidzi. Czonkowie tej ostatniej organizacji uczestniczyli w meetingu zorganizowanym przez Sowack Parti Ludow w maju 2006 r. W nurcie ultranacjonalistycznym lokuje si jeszcze trzy partie o mniejszej liczebnoci i aktywnoci: Parti Ludow (L`udov strana LS), Sowack Parti Ludow (Slovensk L`udov Strana) oraz Chrzecijask Parti Ludow (Krest`ansk Ludov Strana)221. Pierwsza powstaa z inicjatywy czonkw niezarejestrowanego Sowackiego Frontu Ludowego, ktry mia ambicj stworzy parti polityczn i realizowa ultraprawicow polityk legalnie. Zarejestrowana zostaa w 1995 r., a uczestniczc w wyborach w 2002 r. uzyskaa nike poparcie
____________________ 221 Mikuovi D. (2004), Mimoparlamentn krajn pravica na Slovensku. Brno.

112

i obecnie nie przejawia wikszej aktywnoci. Druga to marginalna, nawizujca do powoanej w 1905 r przez A. Hlink, partia, zarejestrowana oficjalnie w 1990 r. w wyniku poczenia dwch oddziaw Sowackiej Partii Ludowej. Poza tym, i systematycznie uczestniczy w wyborach w koalicji z innymi ugrupowaniami, nie uzyskujc poparcia wyborcw, nie przejawia wikszej aktywnoci. Jej program to krytyka liberalnej demokracji, zastpienie parlamentarnej demokracji korporacjonizmem, uprzywilejowanie Kocioa katolickiego, nadrzdno narodu sowackiego nad interesami obywateli i mniejszoci. Podobne miejsce na sowackiej ultraprawicowej scenie zajmuje Chrzecijaska Partia Ludowa, dziaajca od 1998 r. Liczy sobie niewielk liczb czonkw i prowadzi nik aktywno, ktra ronie zawsze przed wyborami. Poza partiami politycznymi wymieni naley stowarzyszenie Sowacki Ruch Odnowy (Slovensk Hnutie Obrody) oraz nielegalnie dziaajc Stra Narodow (Nrodn Stra). Sowacki Ruch Odnowy zarejestrowano oficjalnie w 2005 r. z siedzib w Nitre. Klasyfikowane jest jako umiarkowanie nacjonalistyczne, koncentrujce swoj dziaalno w sferze kultury. W wydawanym przez nie pimie Prawo narodu (Prvo naroda) gloryfikuje okres pastwa faszystowskiego i jego prezydenta ks. Jzefa Tiso, odrzuca uczestnictwo Sowacji w Unii Europejskiej, a w niektrych tekstach informuje o niebezpieczestwie l wolnomularskich i ydowskiej zmowy. Stowarzyszenie wsppracuje z innymi podobnymi organizacjami w krajach sowiaskich (popiera reim ukaszenki) i propaguje idee sowiaskiej wsplnoty. Natomiast Stra Narodowa powstaa z maej grupy mionikw partii A. Hlinki, cile wsppracujc z Now Woln Sowacj (Novm Slobodnm Slovenskom). Nigdzie niezarejestrowana grupa przyja nazw Stropkov Str, wsppracujc z ultraprawicowymi organizacjami. Gloryfikowaa okres pastwa faszystowskiego, odrzucajc syjonizm, ZOG, ale ze wzgldu na dziaalno na obszarze wschodniej Sowacji wzywaa do szybkiego rozwizania problemu cygaskiego powoywania grup obrony. Rwnolege do nurtu utranacjonalistycznego rozwija si nurt neonazistowski. Ten mia swoje rda w intensywnie rozwijajcej si
113

w Sowacji na przeomie lat 80. i 90 wieku XX subkulturze skinhead. Dla tego nurtu stao si zdaniem D. Milo222 charakterystyczne: fascynacja Trzeci Rzesz i osobAdolfa Hitlera; bezkrytyczny stosunek do nazizmu i wizji adu spoecznego; radykalny antysemityzm i konspiracyjna wizja dziejw; szczeglny stosunek do Holokaustu Holokaustu nie byo, dopiero bdzie; stosowanie nordyckiej mitologii i symboliki; traktowanie przemocy, jako jedynie susznej drogi skutecznej walki politycznej. W przeciwiestwie wic do nutru ultranacjonalistycznego, gdzie skini wystpowali jako wsparcie czy wsppracownicy partii politycznych lub stowarzysze, w nurcie neonazistowskim byli oni gwnymi animatorami. Dla rozwoju tej subkultury tak jak i w innych krajach istotn rol miao powstanie grup muzycznych wyraajcych w swoich tekstach elementy rasistowskie. Podkreli jednak naley, e to nie skinheadzkie, lecz punkowe grupy jako pierwsze zaczy je w Sowacji wprowadza. Znaczc rol odegraa tu cieszca si szczeglnym uznaniem wrd modziey, dziaajca na pocztku lat 90., punkowa kapela Zna A. Jej wystpy, a szczeglnie utwr Cygaski problem i udia s v pohybe, stawa si inspiracj do napadw na Romw, gwnie w Bratysawie. W pierwszej piosence lider zespou piewa: cygaski problem trzeba rozwiza, cygaski problem dotyczy te ciebie, a w drugiej: garn si do Europy, ale ich wszyscy maj do223. Najwikszy jednak wpyw na wzrost liczebnoci czonkw subkultury skinowskiej w Sowacji miay odbywajce si na przeomie 1990 i 1991 r. koncerty czeskiego kwartetu Orlik z Pragi. W przeciwiestwie do wielu powstajcych wwczas kapel grajcych i piewajcych w stylu Oi!, propagowaa ona w zakamuflowany sposb czeski nacjonalizm, odrzucajc jego niemieck wersj. Nastpna wana czeska skinheadzka kapela, Branik, nie cieszya si ju takim zainteresowaniem na so____________________ 222 Milo D. (2005), Rasistick extremizmus v Slovenskej republike. Bratislava: udia proti rasizmu, s. 28. 223 Milo D. (2005), Rasistick extremizmus .op. cit. 20.

114

wackim rynku. Na przeomie lat 1991/92 popularno na Sowacji zacza zdobywa grupa Ocean (pniej Shalom), otwarcie sympatyzujca z judaizmem. Na jej koncertach zaczli pojawia si modzi skinheadzi, prowokujc awantury. W tym okresie rodz si grupy modych ludzi zorientowanych na ideologi zwizan z faszystowskim sowackim pastwem z czasw ostatniej wojny. Pojawia si gloryfikacja A. Machy, A. Hlinki czy ks. J. Tiso. Powstaje wwczas szereg przernych organizacji, ktrych ywot nie by zbyt dugi, takich jak: Narodowo-Socjalistyczny Ruch Europy (Nrodno-Socialistick Hnutie Eurpy, Klan Sowackich Rycerzy (Klan Slovenskch Rytierov), Sowacki Front Narodowy (Slovensk Nrodn Front), Sowacki wit (Slovensk svit), Sowacka Liga Narodowa (Slovensk Nrodn Liga), Sowacka Patriotyczna Organizacja Gwardia (Slovensk Vlasteneck Organizacja Garda)224. Po Orliku na ksztatowanie si subkultury skinhead w Sowacji znaczcy wpyw miaa grupa muzyczna Krtky Proces. Staa si ona wwczas kultow kapel, ktrej aktywno i nagrania silnie rzutoway na ksztat skinheadzkiej subkultury w latach nastpnych. Pierwszy jej koncert odby si w 1990 r. w Bratysawie, ale poniewa nie spotkaa si z zainteresowaniem firm fonograficznych, to wrd metalowcw i punkw kryy jedynie nagrania amatorskie. Premierow pyt, noszc tytu Na Proch, Krtky Proces nagra w 1993 roku w sowackim radio w Bratysawie. W piosenkach wzywano do fizycznej eliminacji wroga, ale bez wyranego wskazania kto nim jest. Nastpczyni grupy Krtky Proces po jej rozpadzie staa si grupa Juden Mord, ktra wydaa tylko jeden album, ale swoj otwartoci w propagowaniu faszyzmu przecigna wszystko to, co dotd pojawio si w Sowacji. Otwarcie propagowaa faszyzm i z tej perspektywy interpretowaa wszystkie zjawiska i procesy, jakie miay dotychczas miejsce w Sowacji. Ju sama okadka pyty jednoznacznie wskazywaa na faszyzujc tre piosenek brama obozu w Owicimiu z charakterystycznym napisem Arbeit macht frei. I cho grupa ta ju nie koncertuje, to jeszcze na pocztku XXI w. wystpowaa
____________________ 224 Milo D. (2005), Rasistick extremizmus v Slovenskej republike. Bratislava: udia proti rasizmu., s. 21.

115

jako gwiazda na wielu imprezach w Sowacji i Czechach. Jej album mona jeszcze kupi na spotkaniach nazistw albo za porednictwem Internetu. Pod wpywem popularnoci wymienionych kapel zaczy powstawa nastpne narodowo i rasistowsko zorientowane grupy muzyczne, jak: Slovensk liga, Rchly npor, Nstup, Memorandum, Biela garda, Opina, Ancestors, Front 18 itp. Najwiksz popularnoci jednak wrd skinheadw cieszya si grupa Biely Odpor ze Skalnicy, ze wzgldu na propagowanie skandynawskiej mitologii. Grupy muzyczne propagujce nienawi rasow w Sowacji dziaay bez wikszych ogranicze do jesieni 2001, kiedy to interweniowa zacza policja. Koncerty przyczyniay si nie tylko do prezentacji innych kapel muzycznych ze Sowacji Czech, Polski, Niemiec czy Skandynawii, ale take do nawizywania kontaktw midzy przywdcami i czonkami ruchu, propagowania ideologii oraz zdobywania rodkw finansowych i naboru nowych czonkw. W latach 2002-2004 nastpia istotna zmiana w postpowaniu policji, ktra zacza kara niektre grupy muzyczne za propagowanie faszyzmu. Wwczas to, powstaa nowa fala grup muzycznych, ktre swoje pogldy i postawy wyraay w bardziej zakamuflowany sposb. Zaliczy do nich mona: Before the War, Right Rest, Patriot, White Resistance Engerau (Biely odpor Petralka13 W.R.E.). Co prawda pojawia si w nich gloryfikacja przemocy, wzywanie do jej stosowania, ale sympatie do faszyzmu czy innych podobnych ruchw podawane s ju w zakamuflowanej formie. Ci, ktrzy maj by ofiarami przemocy, nie s wprost wymieniani, cho jest oczywiste, e chodzi o mniejszoci yjce w Sowacji i ludzi o innej barwie skry. Po 1993 r. zainteresowanie sowackiej modziey subkultur skinhead zaczo male, co stao si powodem powoania i zabiegania o legalizacj przez grup ultraprawicowych skinw wasnego podmiotu politycznego Sowackiego Frontu Narodowego (Slovensk Nrodn Front). Centrum jego dziaalnoci staa si Trnava. Sowacki Front Narodowy wydawa i rozpowszechnia antywgierskie plakaty i ulotki oraz promowa swj program, odwoujc si do panslawizmu. Gosi hasa dekomunizacji, wprowadzenia kary mierci i karania homoseksualistw. Jego zabiegi o uzyskanie statusu partii politycznej upady, gdy sd odrzuci wniosek argumentujc, e sowo front ma militarn
116

konotacj. Niepowodzenie w wyborach parlamentarnych, spowodowane brakiem szerszego wsparcia ze strony skinheadw, spowodowao spory wewntrzne i SNF rozpad si na dwie czci: Parti Ludow (L`udov Strana) i stowarzyszenie Sowacka Wsplnota (Slovensk Pospolitost`). Obie dziaaj do dzi legalnie na prawym skrzydle sceny politycznej. Podkreli naley, i w tym pierwszym, ywioowym okresie ksztatowania si subkultury skinhead w Sowacji istotn rol odgrywa rasizm skierowany wobec Romw, nacjonalizm wobec Wgrw i antykomunizm. Wwczas to w rodowisku skinhead i niezorganizowanych grup nazistw zaczo formowa si skrzydo, ktre w nastpnych latach prbowao przej rol lidera skrajnej prawicy. Stao si ono najszersz platform neonazizmu w Sowacji i baz rekrutacji do szczegowych form organizowania si neonazistw, ktrzy staj si czonkami rnych nierejestrowanych organizacji, oficjalnie zarejestrowanych partii i stowarzysze, ale i organizacji przestpczego pwiatka225. Do zmiany tej przyczynio si najpierw przenikanie rnych grup spoza kraju i ich lokowanie si na sowackiej scenie politycznej, a nastpnie radykalizacja dziaa, majca na celu poszerzenia swojej bazy. Od czasu powstania niezalenego pastwa sowackiego pojawiay si negatywne wypowiedzi na temat mniejszoci narodowych i etnicznych, w tym szczeglnie na temat Romw. Niektrzy politycy w rnych okresach wprost wyraali pogld, e nie stanowi oni rwnoprawnych obywateli republiki, a badania opinii publicznej wskazyway na niechtny stosunek do tej zbiorowoci. Z tych przeprowadzonych jeszcze w 1990 r. przez Centrum Badania Problemw Spoecznych wynikao, i tylko 4,5% twierdzio, e stosunki midzy Romami a nie-Romami w Sowacji s dobre lub bardzo dobre. Trzy lata pniej w badaniach przeprowadzonych przez Orodek Badawczy Focus omiu na dziesiciu pytanych (79%) wyraao pogld, e nie chciaoby mie za ssiada Roma. Istotne jest rwnie to, e pogld taki najczciej wyraali ci, ktrzy nie wchodzili z t zbiorowoci w interakcje. Ujawniy one
____________________ 225 Draxler P., Milo D., Slaninova J., a kolektv (2008), Sprava o plneni bezpenostnej politiky v oblasti extremizmu. Intitut pre obianske vzdelavanie, Nadacie otvorenej spolonosti Open Society Foundation, s. 14.

117

rwnie skonno sowackiego spoeczestwa do akceptacji represyjnych dziaa wobec Romw np. wikszo uwaaa, e aby zmniejszy przestpczo w kraju naley Romw za takie same przestpstwa kara bardziej ni nie-Romw226. W badaniach prowadzonych w drugiej poowie lat 90. wieku XX wci przynajmniej co drugi respondent wyraa podobne zdanie. W tych przeprowadzonych w 1995 r. przez Centrum ds. Badania Opinii Publicznej (VVM) odpowiedzi zdecydowanie tak i raczej tak stanowiy 52%, natomiast cztery lata pniej wg bada Instytutu ds. Badania Opinii Publicznej odpowiedziao w ten sposb 53% badanych227. W poowie lat 90. wci 2/3 Sowakw wyraao pogld, e Romowie powinni y oddzielnie228. W przeprowadzonych cztery lata pniej badaniach odsetek respondentw wyraajcych podobne pogldy zmniejszy si do 60% (zdecydowanie tak, raczej tak)229. Negatywne postawy notowano w rodkach masowego przekazu i w Internecie. Romw czciej ni inne mniejszoci prezentowano w mediach negatywnie. Szczeglnie ujawnio si to na przeomie XX i XXI wieku, wraz z narastajca emigracyjn fal sowackich Romw (czasopisma Republika Sowacka oraz Nowy Czas). Oglnie w mediach sowackich rzadko pojawiay si reportae o przyczynach trudnych warunkw ycia czy dyskryminacji czonkw tych zbiorowoci. Dominowaa gwnie problematyka wysokiej podnoci, zalenoci od wiadcze socjalnych, pozostawanie bez pracy230. Wbrew zakazowi Ministerstwa Spraw Wewntrznych, by nie umieszcza w informacjach o przestpczoci informacji o etnicznym pochodzeniu sprawcy, tylko
____________________ 226 ebesta M. (2003), Formovanie politiky tatu vo vzahu k Rmom v prvoch rokach samostatnej Slovenskej republiky (1992-1998), w: Kotvanov Alena, Szp Attila, ebesta Michal, Vldni polityka a Rmovia 1948-2002. Slovensk Intitut Medzinrodnch tudii 2003, s.45-46. 227 Btorov Z., Gyarfov O., Velic M. (2000), Verejna mienka, w: Mesenikov G., Ivantyyn M., Nicholson T. (ed.) Slovensko 2000 Shrnn sprav o stave spolenosti. IVO. Bratislava 2001, s. 221. 228 Dokumentan centrum pre vskum slovenskej spolenosti (DCVSS), prieskum 1995. 229 SME, dn. 28 12.1999 r.. 230 erveak J. (vyd.) (2000), Sprav o priinch migrcie slovenskch Rmov. Bratyislava, s. 34-35; Benkovi B., Vakulov L. (2000), Obraz Rma vo vybranch slovenskch mdich, Slovensk helsinski vbor. Bratislava, s. 8.

118

midzy majem a padziernikiem 1998 r. w sowackich rodkach masowego przekazu ukazao si 255, w ktrych pojawiay si informacje o przestpstwach popenianych przez Romw231. Dlatego te media obarcza si za fakt wzmacniania przekonania, i to Romowie s odpowiedzialni za wzrost przestpczoci na Sowacji. Pewn zmian pogldw na w/w temat mona zauway pod koniec lat 90., gdy wzroso poparcie sowackiego spoeczestwa dla dziaa pastwa zmierzajcych do podniesienia poziomu wyksztacenia ludnoci romskiej (65%) oraz wspierania dziaa mogcych przyczyni si do powstawania romskiej elity. Wci jednak nie znajdoway poparcie stwierdzenia, e dzieci romskie powinny w szkoach uczy si w swoim jzyku (53% odpowiedzi negatywnych przy 39% pozytywnych) oraz by w radiu czy telewizji pojawiay si w tym jzyku audycje (53% odpowiedzi negatywnych przy 34% pozytywnych). Nie ulegy wikszej zmianie pogldy dotyczce zasad udzielania Romom wiadcze socjalnych, gdy co drugi pytanych twierdzi, i powinni oni uzyskiwa je na innych zasadach ni pozostaa cz spoeczestwa. Bdem byoby jednoczenie wyciganie wnioskw, i sowackie spoeczestwo skonne byo deklarowa poparcie dla przejaww rasowej i narodowej nienawici. W badaniach przeprowadzonych w styczniu 1999 r. ponad 2/3 respondentw (70%) odrzucao metody dziaania skinheadw skierowane przeciw Romom232. M. Vaeka233, podsumowujc na pocztku XXI w. wyniki bada opinii publicznej, pisze, e: Stosunek wikszoci do Romw jest od dawana zy, nie zmienia si w czasie i nie zmienia si pod wpywem przeciwnych informacji. Romowie s w Sowacji jedn z najczciej odrzucanych i znienawidzonych grup spoecznych. Niecierpliwo,
____________________ 231 Benkovi B., Vakulov L.(2000), Obraz Rma vo vybranch slovenskch mdich, Slovensk helsinski vbor. Bratislava, s. 16; 232 Btorova Z., Gyarfov O., Velic M.(2000), Verejna mienka, w: Mesenikov G., Kollr M. (eds.), Slovensko 2000. Shrnn sprav o stave spolenosti. Bratislava, Intitut pre verejn otzky. 233 Vaeka M. (2002), Vzah majoraty k Rmom, w: Vaeka Michal (ed.), aipen pal o Roma. Srhnn sprva o Rmach na Slovensku. Bratislava, Intitut pro werejn otzky, s. 350.

119

e nie udaje si ruszy z miejsca, ani w rozwizywaniu problemw romskiej mniejszoci, ani przy zmniejszaniu konfliktowej atmosfery midzy Romami a wikszoci spoeczestwa, ronie po obydwu stronach: pogbia si frustracja, konflikt po stronie wikszoci przyjmuje ukryt i potencjalnie niebezpieczn posta. W drugiej poowie lat 90. wieku XX i pierwszych dwch latach XXI w. prym wiody w Sowacji dwie odnogi midzynarodowych organizacji skinheadzkich: Slovakia Hammerskins i Blood & Honour Division Slovakia. Slovakia Hammer Skinheads, jako cz najbardziej radykalnej amerykaskiej neonazistowskiej organizacji, powstaa przy wsparciu osb z USA i Czeskiej Republiki, a stawiaa sobie za cel zjednoczenie caego ruchu skinheadzkiego na Sowacji. Odwoywaa si do neofaszyzmu, z ukierunkowaniem na istnienie pastwa sowackiego w latach 1939-45. Wyraaa ch zniszczenia wgierskiej mniejszoci, antysemityzm i gloryfikacj R. Hessa i A. Hitlera. Deklarowaa si jako elita, preferujc samoksztacenie, uwiadamianie i szkolenia. Zorganizowana bya na wzr wojskowy, a nowych czonkw przyjmowaa po 2-3 letnim okresie aspirowania. Szczegln aktywno przejawiali w dystrybucji materiaw, organizacji koncertw i spotka. Wydawali czasopismo White Victory. Druga z wymienionych organizacji powstaa rok wczeniej, jako oddzia zaoonej w 1987 roku przez Brytyjczyka Stuarta Donaldsona neonazistowskiej organizacji Blood & Honour. W Sowacji w latach 90. wydawaa czasopismo o wysokim poziomie graficznym pt. Krew i honor oraz czasopismo powielaczowe 1939. Zorganizowana bya w kilka oddziaw. I tak Blood & Honour Nitra, skupiaa osoby z okolic tego miasta, aktywnie zajmujc si nowociami muzycznymi, i ich propagowaniem. Organizowaa koncerty grup Biely Odpor i Front 18, dziaajcych w tym miecie. Uczestniczya rwnie w drukowaniu materiaw dla zagranicznych grup tej organizacji. Blood & Honour Tatrasas z siedzib w Preszowie powstaa w 1996 roku, gwnie w celu skonsolidowania dziaa na wschodniej Sowacji. Pod jej patronatem gray takie zespoy jak: White power, Doktor Martens Skinheads (DMS) z Preova oraz Edelweiss z Popradu. Wydawali czasopismo o wysokim poziomie edytorskim Krew i Honor
120

Tatry (Krev a est Tatry). W Koszycach dziaaa inna odnoga organizacji Blood & Honour Cassovia, posiadajca cise kontakty z zagranic. Organizowaa w Pardubiach w 2001 roku koncert najbardziej znanej neonazistowskiej grupy Max Resist z USA. Podobnie jak inne, zajmowaa si dystrybucj materiaw, organizacj koncertw itp. D. Milo234 podkrela, e wszystkie z odng tej organizacji utrzymyway intensywne kontakty z ssiednimi krajami, a wic z Czechami, Polsk, Wgrami, ale te z Niemcami, krajami skandynawskimi oraz byymi krajami Jugosawii. Przez krtki okres dziaaa w Sowacji te militarna odnoga tej organizacji Combat 18, ktr tworzya wska grupa osb. Od 1996 r. istniay te oddziay organizacji SS Action Group-Security Serwis Action Group Slovakia w Bratysawie i Koszycach, deklarujce walk z wadz i kryminalistami. W regionie iliskim dziaaa organizacja Wojownicy Celtyckiego Krzya (Bojovnici keltskho kria), ktrej gwna aktywno skupiaa si na organizowaniu regularnych potyczek ze skinami z tzw. White Power party. W 1996 r. powstaa we wschodniej Sowacji organizacja o nazwie Biaa Jedno Sowacka (White Slovak Unity), dca do zjednoczenia narodowego i narodowo-socjalistycznego nurtu w ruchu skinheadw. Jej aktywno skupiaa si na produkcji i dystrybucji czasopism o charakterze nacjonalistycznym i antysemickim (od 1997 r. rozpocza kolporta czasopism Ostara i Hlas Swobody). Przyczynia si do powoania oddziau skrajnej religijnej grupy Chritian separstist church Slovakia. Rok pniej rozpocz dziaalno oddzia rasistowskiej organizacji Women for Aryan Unity, skupiajcy kobiety. Wydawa on czasopismo Biaa ra, a jego gwnym celem byo wspieranie skinheadw karanych za amanie prawa. W 2000 roku zmieni nazw na Aryjskie Kobiety (rijsk eny), rozpoczynajc jednoczenie kolporta pisma Volanie Valkr, silnie wsppracujc z Blood & Honour. Szczegln cech drugiej poowy lat 90. w Sowacji byo nie tylko organizowanie i zdobywanie rodkw poprzez organizacj koncertw, ale take oferowanie modziey czasopism szerzcych faszystowskie
____________________ 234 Milo D. (2005), Rasistick extremizmus v Slovenskej republike. Bratislava: udia proti rasizmu.

121

idee. Takie nielegalne czasopisma jak: Smrak Bohov Nitra, Gradista Kemarok, Rdikalny blok Pchov, Edelweiss Koice, For Whiet Only Koice, Blely boj Nov Dubnica cieszyy si znacznym zainteresowaniem modziey ze wzgldu na umieszczane tam wywiady z grupami muzycznymi propagujcymi rasizm, moliwociami zakupu naszywek, nalepek, plakatw czy uzbrojenia235. D. Milo236 podaje, e w latach 90. wieku XX dla skrajnej prawicy w Sowacji charakterystyczne byo istnienie niezorganizowanych grup radykaw, ktrzy w opinii publicznej prezentowali si jako zabijacy i bojwkarze, a wic jako sprawcy najwaniejszych czynw przestpczych, do ktrych naleay napady na tle rasowym. Te za byy organizowane regularnie tam, gdzie zamieszkiwali cudzoziemcy czy czonkowie mniejszoci etnicznych. Z bardziej znanych i opisywanych w rodkach masowego przekazu wymieni naley ten z 1995 r. w iare pod Hronom, gdzie grupa 30 neonazistw napada na gospod, ktr odwiedzali Romowie, W tym samym roku dokonano ataku na komis samochodowy, ktry zosta obrzucony butelkami z benzyn, a jednego z Romw pobito, oblano benzyn i podpalono. W wyniku poparzenia 60% ciaa zmar w szpitalu. Do koca XX wieku pastwo sowackie nie dysponowao skutecznymi narzdziami umoliwiajcymi reakcje na przemoc osb i grup ultraprawicowych. Brakowao te woli politycznej. W wyniku narastajcej fali przemocy, rosncych protestw organizacji pozarzdowych i spoeczestwa, w 2001 r. powoano Komisj ds. rozwizywania problemw przemocy na tle rasowym (Komisiu na rieenie problematiky rasovo motivovanho nsilia), ktra staa si w dwa lata pniej czci Komisji koordynacyjnej ds. eliminacji przestpczoci na tle rasowym i ekstremizmu (Komisie na koordinciu postupu pre eliminciu rasovo motivovanej trestnej innosti a extrmizmu). W wyniku korzystania
____________________ 235 Krno M. (1998), Podoby pravicovho extrmizmu na Slovensku dnes, w: Skora E., Pfahl-Traughber A., Krno M., Hundseder F., Vitko M., Pravicov extrmizmus na Slovensku a v Nemecku. Bratislava, jn, Friedrich Ebert Stiftung, e. V. Zastpenie v Slovenskej republice, s. 22. 236 Milo D. (2004), Rasistick extremizmus v Slovenskej republike. Bratislava: udia proti rasizmu, s. 54.

122

z pomocy pozarzdowych organizacji zaczto monitorowa skrajne prawicowe i lewicowe organizacje, prowadzi akcje i wspiera ofiary przemocy, co przyczynio si do skutecznego ograniczenia dziaalnoci skinheadzkich organizacji o midzynarodowym zasigu Slovakia Hammerskins i Blood & Honour Division Slovakia. W tej sytuacji aktywno skinheadw skupiona zostaa w stowarzyszeniu Slovensk pospolitos, ktry zacz zmienia dotychczasow strategi. O ile w przeszoci skupia si na organizacji koncertw, z ktrych czerpano zyski, otwartym propagowaniu nazizmu i uczestnictwa w pogromach i napadach, to w 2002 r. postanowiono powoa parti polityczn o nazwie Slovensk Pospolitos Nrodnj Strana. Od momentu swojej rejestracji w 2005 r. zacza ona organizowa pochody i manifestacje na terenie caego kraju, ktre zaniepokoiy opini publiczn. Roso napicie midzy parti a organami pastwa, rodki masowego przekazu i stowarzyszenia zaczy protestowa. Napicie jeszcze wzroso, gdy prasa opisaa napad na studenta Daniela Tupho, dokonany przez mafijn organizacj tzw. piovcov, powizan z ultraprawic. W sposb ywioowy zaczto demonstrowa wobec przemocy w Bratysawie (5000 osb), Koszycach, Preove i Zvolene. Wwczas to Slovensk Pospolitos wyrzeka si stosowania przemocy w walce o wadz, a atmosfera spoecznej niechci wobec jakichkolwiek przejaww ekstremizmu w spoeczestwie sowackim przyczynia si upadku tego stowarzyszenia237. W wyniku profesjonalnych dziaa policji w zwalczaniu ekstremizmu zacza wzrasta liczba zgaszanych przypadkw przemocy na tle rasowym238. Jednoczenie wskazywaa ona na postpujc radykalizacj ultraprawicowych grup i podejmowanie zabiegw o poszerzanie swojej bazy czonkowskiej. Dziaalno tej czci sceny politycznej bya silnie naznaczona elementami sofistycznej konspiracji i now dominacj tych skrajnych grup, w ktrych istniaa pewna hierarchia, wsplny cel i formalny czy nieformalny przywdca, gwnie wok dynamicznie roz____________________ 237 Mikuovi D. (2007), Slovensk pospolitos vera a dnes, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/ kategorie/01-2007/, s. 1-24, dn. 7.12.2010 r. 238 Sprva o boji proti prejavom nsilia, intolerancie a extrmizmu na zem Slovenskej republiky vypracovan ministerstvom vntra v roku 2005. Ministerstvo vntra Slovenskej republiky. Bratisava 2005, s. 9.

123

wijajcej si Sowackiej Wsplnoty239. Stowarzyszenie to zaczo od 2004 r. intensywnie wchania radykalnych czonkw subkultury skinhead. Sdzi si, e majc kontakty z czeskimi nazistami byo inspiratorem wdraania nowej strategii w dziaalnoci skinheadw, a mianowicie strategii oporu bez przywdztwa (leaderless resistance). P. Vejvodov240 pisze, e najwaniejsz zasad tej strategii jest autonomia. Ruch oparty jest na samodzielnie dziaajcych oddziaach, ktre nie s powizane organizacyjnie, a wewntrz nich nie istnieje adna hierarchia czy formalna zaleno. Nie oznacza to jednak, e nie wsppracuj one z podmiotami politycznymi. Pierwsz grup typu leaderless resistance by w Sowacji Opr Narodowy (Nrodn Odpor) Nitra. Rozpocz dziaalno po pierwszomajowym pochodzie czeskiego Oporu Narodowego w Brnie w 2005 r. Oficjalnie do ycia powoano go w maju tego samego roku, a w padzierniku okreli jako najwaniejszy cel przeniesienie idee narodowego socjalizmu, stwierdzajc, e: Po braku sukcesw innych organizacji wybralimy inn taktyk walki, ktra jest oparta gwnie na tworzeniu lokalnych i regionalnych oddziaw. System ten jest dobry gwnie dlatego, e jest bardzo niskie prawdopodobiestwo, e zinfiltruj nas wrogowie i zakocz w ten sposb dziaalno naszej organizacji. Caa organizacja oparta jest na przyjani i wzajemnym zaufaniu; nie mamy adnego centrum kierowania, ale wszystko oparte jest na zoeniu o komunikacji midzy poszczeglnymi oddziaami. Rol oddziaw jest stworzenie w obszarze swojego dziaania narodowo wolnej przestrzeni, szerzenia dalszych idei Nrodnho Odporu, monitoringu naszych wrogw...241. Aktywno Oporu Narodowego miaa skupia si na organizowaniu poszczeglnych oddziaw, ktre miay wedug deklaracji powstawa w caej Sowacji. W praktyce dziaaa tylko jedna grupa w Nitrze. Opinii
____________________ 239 Sprva o boji proti prejavom nsilia, ...op. cit., s. 14. 240 Vejvodov P., Autonomn nacionalismus, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/02-2008, s. 1-36, dn. 7.12.2010 r. 241 Mikuovi D. (2007), Slovensk pospolitos vera a dnes, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter. cz/kategorie/01-2007, s. 1-24, dn. 7.12.2010 r.

124

publicznej stali si znani z uczestnictwa dwudziestu jej aktywistw w protecie przeciw wgierskiemu szowinizmowi w uranoch v 2006 r., ktry wykorzystaa Slovensk pospolitos i Slovensk udov strana jako przedwyborczy miting. Pierwotnie protest mia by skierowany przeciw organizacji koncertu wgierskiej rewizjonistycznej grupie muzycznej Hnutie 64 p, ktry mia miejsce w Komi. Aktywici NO Nitra chcieli wywoa konfrontacj midzy nimi a wgierskimi organizacjami, ale z wyniku interwencji policji doszo jedynie do wulgarnych gestw. Wybory parlamentarne 2006 r. przyniosy nastpn klsk ultraprawicy. Do wadzy dosza koalicja Kierunek Spoeczna Demokracja (Smer Socilna Demokracia) z Parti Ludow Ruch za Demokratyczn Sowacj (udovou Stranou Hnutm za Demokratick Slovensko), w koalicji ze Sowack Parti Narodow (Slovenskou Nrodnou Stranou). Uczestnictwo tej ostatniej, uwaanej za reprezentanta skrajnej prawicy, wywoao napicia midzy Sowacj a Wgrami. W Internecie pojawio si szereg antywgierskich wypowiedzi, a na stadionie w Koszycach pojawi si transparent mier Wgrom. W sierpniu 2006 r. doszo w Nitrze do napadu na wgiersk studentk, ktr nie tylko pobito, ale namalowano na jej bluzie Wgrzy za Dunaj242. Przeprowadzone wwczas badania opinii publicznej243 wskazyway, i prawie co dziewity Sowak podziela pogldy wyraane przez skinheadw (13%), a je odrzuca. Najczciej ze skinami sympatyzuj modzi ludzie midzy 18 a 39 rokiem ycia 17%. Co istotne, ci respondenci chtniej by za ssiadw widzieli skinheadw ni Romw. Do spoecznych kategorii, ktre czciej ni rednia deklaroway ch ssiadowania ze skinheadami, byli: bezrobotni, menaderowie, osoby z wyksztaceniem rednim i wyszym oraz mieszkacy miast powyej 100 tysicy. Pustk po sparaliowanej Sowackiej Wsplnocie zaczli wypenia w latach nastpnych Autonomiczni Nacjonalici (Autonmni Nacionalisti), ktrzy walk z demokracj przenieli na ulic. Centralnym orodkiem staa si Nitra, gdzie przetrwaa subkultura skinhead, silni te
____________________ 242 Vagovi M. (2007). Slota: Prpad Malinovej zinscenovali. http://www.sme. sk/c/3324118/Slota-Pripad-Malinovej-zinscenovali.html, dn. 28. 12. 2008 r. 243 S extrmistami sympatizuje 13 percent populcie, w: SME, dn. 6.03.2006 r.

125

byli neonazistowscy kibice i gdzie powstaa pierwsza odnoga sieci leaderless resistance w kraju Opr Narodowy Nitra. Do tej sytuacji przyczyniy si te zmiany personalne w sowackim MSW, z ktrego odeszo wielu profesjonalistw. Po tym, jak w 2006 r. policja zatrzymaa 15 modych sympatykw Sowackiej Wsplnoty, na czele z Marianem Koleb, na uroczystoci rocznicy sowackiego powstania narodowego sowaccy Autonomiczni Nacjonalici nabieraj pierwszych dowiadcze w organizacji publicznych wystpie i walk ulicznych. Krtko po uroczystociach Opr Narodowy Nitra organizuje pochd przeciw narkotykom, w ktrych uczestnicz setki prawicowych radykaw. Pochd ten nie spotyka si z reakcj policji, co sprzyja aktywizacji czonkw organizacji. Ju w maju nastpnego roku kilkudziesiciu czonkw Oporu Narodowego w Nitrze protestuje wobec homoseksualistom. W lecie powstaj jego oddziay w Trnawie i Bratysawie oraz dalsze grupy: Nrodn Odpor Trenton, Autonmni Nacionalisti w Povaie, Autonmni Ncionalisti Juhozpad oraz grupa Resistance Komrno. W ten sposb sukcesywnie staj si najwaniejsz si sowackiej ultraprawicy. Pogbia si ich wsppraca z liderami osabionej Sowackiej Wsplnoty. Aktywizacja narodowego socjalizmu w ksztacie oferowanym przez te organizacje i ponowne stosowanie przemocy jako sposobu walki sowackiej skrajnej prawicy na przeomie lat 2007 i 2008, zderzaj si z brakiem skutecznej koncepcji dziaania organw pastwa. W 2007 r. w Nitrze dochodzi do napadu dziesiciu neonazistw na czonka punkowej grupy muzycznej, a policja informuje, e nie miao miejsce adne takie zdarzenie244. Gdy zgasza si szereg wiadkw, ukaranych zostaje szeciu sprawcw skinheadw. W trakcie rzdzenia nowej koalicji polityka walki ze skrajnymi partiami stracia pryncypialno i praktycznie podejmowano jedynie dziaania dorane, najczciej w wyniku nacisku sektora pozarzdowego i opinii publicznej. I cho w informacjach o bezpieczestwie w sferze ekstremizmu245
____________________ 244 Danilov S. (2007), tok neonacistov v Nitre sa stal, tvrdia svedkovia-herci, http://danilov.blog.sme.sk/c/117685/Utok-neonacistov-v-Nitre-sa-stal-tvrdiasvedkovia-herci.htmldn. 28. 12. 2008 r. 245 Sprva o stave extrmizmu v Slovenskej republike za rok 2008, http:// www.minv.sk/?dokumenty-na-stahnutie, dn. 5.12.2010 r.

126

wykazywano rosnc liczb rejestrowanych czynw z podtekstem rasowym, to jednoczenie brakowao woli okrelania motyww postpowania sprawcw czynw (patrz tabela nr 2). Tabela nr 2. Czyny z podtekstem rasowym czy narodowym w Sowacji w latach 1997-2008246.
Rok Przypadki stwierdzone objanione 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2007 2008 19 8 21 15 15 11 35 25 40 23 109 76 119 77 79 57 121 82 155 88 213 132

rdo: Sprva o stave extrmizmu v Slovenskej republike za rok 2008 Ministerstvo vntra SR

Za wzrost radykalizacji postaw policja zacza obwinia gwnie modych ludzi w wieku 15-16 lat, wykrzykujcych faszystowskie hasa247. W tym samym czasie Autonomiczni Nacjonalici bez wielkich problemw i ogranicze organizowali manifestacje. W 2008 r. stali si najwaniejsz si na sowackiej ultraprawicowej scenie. Deklaruj si jako ruch aktywizujcy tradycje narodowego socjalizmu, osoby nalece do europejskiej rasy aryjskiej i wyznajce rewolucyjn strategi, ktrej celem jest zniesienie liberalnej demokracji. Z punktu widzenia bezpieczestwa pastwa chodzi o sie grup zmilitaryzowanych, uwaajcych stosowanie przemocy jako legalny sposb dziaania, jako wyraz oporu248. We wspczesnych dziejach Sowacji, poza istnieniem caego szeregu lewicowych, religijnych czy etnicznych skrajnych grup, aktywizowa si jeszcze jeden aktor skrajnie prawicowy. Pocztkowo w formie niezorganizowanych, pochodzcych ze rodowisk skinheadowskich grup, kierujcych swoj aktywno wobec jednostek i mniejszoci
____________________ 246 Sprva o stave extrmizmu v Slovenskej republike za rok 2008, op. cit. 247 Sprva o stave extrmizmu v Slovenskej republike za rok 2008, op. cit. 248 Draxler P., Milo D., Slaninova J., a kolektv (2008), Sprava o plneni bezpenostnej politiky v oblasti extremizmu. Intitut pre obianske vzdelavanie, Nadacie otvorenej spolonosti Open Society Foundation.

127

oraz wobec obcokrajowcw. O ile skrajnie narodowy ruch ponis klsk, to ten wywodzcy si z skinheadzkiej subkultury (narodowosocjalistyczny) wci trzyma si dobrze. Walk z nim w Sowacji zaczto stosunkowo pno, bo dopiero po 2001 r., a pocztkowe efekty dziaa byy skuteczne. Wraz ze zmian ukadu politycznego, w 2006 r., gdy do wadzy doszy populistyczne partie, nastpi regres, przyczyniajc si do przenoszenia wzorw dziaa skinheadw z Czeskiej Republiki. Nastpi wzrost znaczenia Nrodnho odporu i Autonmnych nacionalistov. Wrcia fala zorganizowanych napadw na mniejszoci, a policja cigaa i karaa modzie jedynie za tzw. hajlowanie. Brak polityki i niekompetencja organw cigania sprawiaa, i pod koniec pieszego dziesiciolecia XXI wieku byy one bezradne wobec dziaa skrajnej prawicy.

128

Ida Wrzesie

SKINHEADZI A SKRAJNA PRAWICA W REPUBLICE WGIERSKIEJ

Wraz z rozwojem demokracji po roku 1990 na Wgrzech, tak jak w innych krajach postkomunistycznych, nastpi wzrost populizmu i resentymentw narodowociowych. Ruchy narodowociowe i ekstremistyczne w tym kraju w swojej ideologii odwouj si do dwch kwestii historycznych. Pierwsz z nich jest tysicletnia kultura Madziarw, drug natomiast polemika z ustaleniami Traktatu w Trianon z 1920 roku. Pierwszy trop historyczny nawizuje do czasw wietnoci Madziarw, kiedy terytorium kraju byo znacznie wiksze ni obecnie, zjednoczone pod rzdami Stefana I witego. Z kolei Traktat w Trianon, zawarty po zakoczeniu Pierwszej Wojny wiatowej, pozbawi Wgry 71,5 % terytorium na rzecz krajw ssiedzkich (Rumunii, Jugosawii, Czechosowacji i Austrii) i doprowadzi do tego, e dua liczba Wgrw (okoo 3 000 000) staa si mieszkacami krajw ociennych, zwaszcza Rumunii i Republiki Czechosowacji. Obszar Wgier skurczy si do 93 000 km2, a liczba ludnoci zmniejszya si do 8 000 000 mieszkacw z poprzednich: 325 000 km2 powierzchni i 21 000 000 mieszkacw. Rzd wgierski oprotestowa postanowienia traktatu, domagajc si przeprowadzenia plebiscytu na terenach spornych. Na mocy postanowienia paryskiego dania te zostay odrzucone. Zezwolono jedynie na przeprowadzenie plebiscytu w Sopron, na granicy austriacko-wgierskiej249. Dugofalowym skutkiem traktatu z Trianon bya rewizjonistyczna polityka zagraniczna Wgier, ktra doprowadzia do
____________________ 249 Felczak W. (1983), Historia Wgier. Wydanie drugie poprawione i uzupenione. Zakad Narodowy im Ossoliskich, Wrocaw.

129

zawarcia sojuszy z krajami faszystowskimi w dwudziestoleciu midzywojennym. Po upadku realnego socjalizmu nastpi powrt do tendencji rewizjonistycznych, znajdujc odbicie w powstawaniu ruchw spoecznych i partii politycznych250. Piszc o historii, nie sposb nie nawiza do zwizku Wgier z III Rzesz przed i w trakcie II Wojny wiatowej. Ten fakt pozostaje szczeglnie wany, biorc pod uwag tendencje do nawizywania do ideologii, retoryki i ubioru nazistw przez rne skinheadzkie grupy. Jak pisze przytaczany wczeniej Felczak (1983), ju w 1919 roku Gyul Gmbs utworzy rewizjonistyczn i faszystowsk parti polityczn, wspieran przez organizacje paramilitarne takie jak: MOVE (Wgierski Zwizek Obronny), M (Ruch Budzcych si Wgier), Kettskereszt (Podwjny Krzy) oraz organizacj modzieow Turul, ktre znajdoway poparcie w szerokich krgach spoeczestwa, wczajc w to inteligencj. W 1932 roku G. Gmbs zostaje premierem Wgier, a jego czteroletnie rzdy prowadz do dalszej faszyzacji kraju. Stawiane s dania zwikszenia liczebnoci si zbrojnych, ograniczonych postanowieniami z Trianon oraz zacieniane kontakty z Wochami i Trzeci Rzesz. W tym samym czasie rozwijaj si narodowo-socjalistyczne grupy, wzorowane na niemieckich na przykad Strzaokrzyowcy (Nyilaskeresztes Prt) wspfinansowane przez faszystowskie Niemcy. Tak, jak podobne grupy w innych krajach regionu, Strzaokrzyowcy (ich nazwa wywodzi si od symbolu krzya uywanego przez Madziarw, ktrzy osiedlili si na Wgrzech) werbowali nowych czonkw, w tym mniejszo niemieck, i zajmowali si dziaalnoci propagandow przygotowujc spoeczestwo do hitlerowskiej polityki. G. Gmbs, po rozwizaniu sejmu w 1935 roku i nowych wyborach, ktre przyniosy mu wikszo w parlamencie, przygotowywa si do ogoszenia dyktatury, do czego nie doszo z powodu jego mierci. Nastpc zostaje Kalman Dranyi, ktry ogasza ustaw wyborcz ograniczajc prawa wyborcze m.in. chopom, oraz ustaw antyydowsk i program Gyr (plan zbroje). Nastpnie, odnawia ukad
____________________ 250 Felczak W. (1983), Historia Wgier .op. cit.

130

z Wochami i Niemcami w 1936 roku. Wraz z nasilaniem si wpyww faszystowskich w Europie, Wgry podejmuj zbrojenia amic postanowienia traktatu z Trianon i wysuwaj dania terytorialne wobec Czechosowacji po jej aneksji przez Niemcy. dania te zostaj uznane na mocy arbitrau wiedeskiego, co jeszcze bardziej umacnia popularno ruchw faszystowskich na Wgrzech. wczesny premier Imredy tworzy parti Ruch Wgierskiego ycia (Magyar let Mozgalom) i przyjmuje kolejne ustawy antyydowskie251. Pod koniec II Wojny wiatowej, gdy premier Horthy oddaje kraj pod opiek III Rzeszy, a wodzem narodu za zgod Hitlera zostaje Szalasi, ruch Strzaokrzyowcw przejmuje kontrol nad krajem i, w ramach wyznawanej przez siebie ideologii faszystowskiej, bierze czynny udzia w pogromie ludnoci ydowskiej. Jeszcze w padzierniku 1944 roku 50 000 ydw zostaje doprawionych do Owicimia252. Szacuje si rwnie, e okoo 5 000 Romw zostao zamordowanych w Holokaucie romskim na Wgrzech, chocia niektre rda mwi o liczbie sigajcej nawet 30 000 ofiar253. Ustalenia Traktatu w Trianon sprawiy, e Wgrzy stali si mniejszociami narodowymi w krajach ociennych. W samym kraju istniao i istnieje wiele mniejszoci. Znaczce miejsce zajmuje mniejszo romska. Jej liczba, wedug ostatniego spisu powszechnego ludnoci z 2001 roku254, wynosia 205 720 mieszkacw. Nale wic oni do najwikszej na Wgrzech mniejszoci narodowych i etnicznych. Ocenia si, e liczba ta w rzeczywistoci moe si waha midzy 400 000 a 1 000 000, przy czym taka rnica w danych wynika ze stygmatyzacji tej mniejszoci, a co za tym idzie z niechci do oficjalnego
____________________ 251 Felczak W. (1983), Historia Wgier. Wydanie drugie poprawione i uzupenione. Zakad Narodowy im Ossoliskich, Wrocaw. 252 Felczak W. (1983), Historia Wgier ...op. cit., s. 262. 253 Ministry of Foreign Affairs Budapest, (2004) Facts Sheets on Hungary GYPSIES/ROMA IN HUNGARY, http://www.mfa.gov.hu/NR/ rdonlyres/05DF7A51-99A5-4BFE-B8A5-210344C02B1A/0/Roma_en.pdf , dn.20.11.2010 r. 254 Wgierskie Centralne Biuro Statystyczne (2010) Population by nationality and main age groups, 1941, 1980-2001 1.30.1 Total http://www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/18/tables/load1_30_1.html, dn. 25.11.2010 r.

131

samookrelenia si jako Rom255. Nastpne mniejszoci nie s ju tak znaczce: mniejszo niemiecka stanowi 62 105, sowacka 17 693 a chorwacka 15 597. Prognozowane dane mwi, e do roku 2050 Romowie mog stanowi ponad 20% populacji kraju, co oznaczaoby wzrost o 14 %256. Polityka rzdw komunistycznych koncentrowaa si na traktowaniu Romw jako problemu spoecznego, a nie mniejszoci narodowej. Pierwszy rzd, wybrany w wolnych wyborach ju w 1990 r., wprowadzi zamiany legislacyjne (znis przepisy dyskryminacyjne) i ustanowi Urzd do Spraw Mniejszoci Narodowociowych i Etnicznych257, ktry obecnie podlega Ministerstwu Modziey, Rodziny, Spraw Socjalnych i Rwnych Szans. Kolejnym wanym aktem prawnym bya ustawa o prawach mniejszoci narodowych i etnicznych z 1993 roku, ktra daje im prawo do uywania wasnego jzyka, pastwowej edukacji i tworzenia oglnokrajowych i lokalnych samorzdw258. Dyskryminacja Romw przybiera obecnie rne formy, w tym zinstytucjonalizowane, takie jak: opieszao policji w odpowiadaniu na wezwania, ignorowanie atakw na Romw lub preferencyjne traktowanie sprawcw przemocy259, czy wrcz nieuzasadnione uycie prze____________________ 255 Cahn C. (20.11.2007), The Unseen Powers: Perception, Stigma and Roma Rights z ERRC European Roma Rights Centre: http://www.errc.org/ cikk.php?cikk=2870 , dn. 10.12.2010 r. 256 ECRE. (18.03.2003). ECRE (2003) 002 A Report on an Investigation by European Committee on Romani Emancipation ECRE, dn.10.12.2010, z European Economic Interest Grouping, THE IMPACT OF SPECIAL SCHOOLS ON THE ROMA IN CENTRAL EUROPE, A case of wilful criminal neglect & professional incompetence: http://www.romaniworld. com/ecoprt-1.htm. 257 Ministry of Foreign Affairs Budapest, (2004) Facts Sheets on Hungary GYPSIES/ROMA IN HUNGARY, http://www.mfa.gov.hu/NR/ rdonlyres/05DF7A51-99A5-4BFE-B8A5-210344C02B1A/0/Roma_en.pdf , dn. 20.11.2010 r. 258 Office for National and Ethnic Minorities Budapest, Hungary National and ethnic minorities in Hungary (24.06.2005), http://www2.ohchr.org/english/ bodies/cescr/docs/E.C.12.HUN.3-Annex16.pdf , dn. 10.12.2010 r. 259 University of Maryland Minorities at risk Assessment for Roma in Hungary 31.12.2006; http://www.cidcm.umd.edu/mar/assessment.asp?groupId= 31001, dn. 10.12.2010 r.

132

mocy i aresztu wobec mniejszoci; utrudniony dostp do edukacji. Ponadto, odnotowuje si wzrost liczby dzieci romskich w szkoach specjalnych w 2003 roku 42% dzieci pochodzenia romskiego skierowano do tego typu szk260. Tylko 33 % dzieci romskich uczszcza do szk rednich, najczciej zawodowych, a mniej ni 1 % uzyskuje wysze wyksztacenie. Inne formy dyskryminacji to: segregacja w szkoach261 czsto motywowana niskim poziomem higieny i problemami zdrowotnymi dzieci romskich; niski procent zatrudnienia, ktry prowadzi do 60-70 % bezrobocia wrd Romw. The European Roma Rights Centre (Europejskie Centrum Praw Romw) podaje, e od 2008 roku zarejestrowano co najmniej 48 brutalnych atakw na Romw, w tym 9 miertelnych. Ujto tylko jednego sprawc262. Ataki na mniejszo romsk s typowe zarwno dla duych orodkw miejskich, jak i maych wiejskich, czsto zdominowanych przez mniejszo romsk. Dyskryminacja przybiera rwnie form werbaln, w postaci sloganw i graffiti oraz obraliwej retoryki w dyskursie publicznym. Podobnie jak w innych krajach bloku wschodniego, wraz z upadkiem realnego socjalizmu do wadzy doszy partie o prawicowych i narodowociowych programach. Wgierskie Forum Demokratyczne (Magyar Demokrata Frum MDF) powstao nielegalnie w 1988 roku jako partia opozycyjna do rzdzcych komunistw, a zarejestrowane zostao w 1989 roku. Po przeomie wygrao pierwsze wolne wybory w 1990 roku uzyskujc 42 % miejsc w Parlamencie i utworzyo koalicj z Niezalena Parti Drobnych Posiadaczy, a jej lider Jzsef Antall
____________________ 260 ECRE. (18.03.2003). ECRE (2003) 002 A Report on an Investigation by European Committee on Romani Emancipation ECRE, dn.10.12.2010, z European Economic Interest Grouping, THE IMPACT OF SPECIAL SCHOOLS ON THE ROMA IN CENTRAL EUROPE, A case of wilful criminal neglect & professional incompetence: http://www.romaniworld. com/ecoprt-1.htm . 261 OSCE. (2000). Report on the situation of Roma and Sinti in the OSCE Area. High Commissioner on National Minorities: Organization for Security and Co-operation in Europe: http://www.osce.org/documents/hcnm /2000/03/ 241_en.pdf , dn. 10.12.2010 r. 262 Cahn C. (20.11.2007), The Unseen Powers: Perception, Stigma and Roma Rights z ERRC European Roma Rights Centre: http://www.errc.org/cikk. php?cikk=2870 , dn. 10.12.2010 r.

133

utworzy pierwszy postkomunistyczny rzd. Po kolejnych wyborach Wgierskie Forum Demokratyczne (MDF) nie uzyskao ju tak silnego poparcia wyborcw i przeszo do opozycji. Wewntrz tej partii mona zauway trzy nurty ideologiczne: chrzecijasko-demokratyczny, narodowo-populistyczny i narodowo-liberalny. Antall stara si zapobiega tendencjom ekstremistycznym. Jego partia staraa si dba o prawa mniejszoci, uchwalajc kolejne akty prawne i koncentrujc si na mniejszoci madziarskiej za granic, jak i na mniejszociach w kraju. Jednak oskarana jest o ekstremizm i antysemityzm, zwaszcza po publikacji Istvna Csurki, zastpcy przewodniczcego Partii, ktry nawoywa do stworzenia wgierskiego Lebensraum i oskara zmow ydowsk o opnianie procesu demokratyzacji kraju. W 1993 roku I. Csurka opuci parti i stworzy wasne ugrupowanie Magyar t (Wgierska Droga), ktre przeksztaci nastpnie w Wgiersk Parti Sprawiedliwoci i ycia (MIP). Magyar t, w zaoeniach miao wsppracowa z MDF, ale z powodu kontrowersyjnych wypowiedzi Csurki Zarzd Wgierskiego Forum Demokratycznego zabroni sympatykom Magyar t operowa wewntrz partii. Csurka w swoich wypowiedziach atakowa mniejszoci: ydowsk i romsk, zyskujc opini antysemity i faszysty263. Wgierska Partia Sprawiedliwoci i ycia (Magyar Igazsg s let Prtja MIP), tworzona przez byych dziaaczy i czonkw Magyar t oraz tych, ktrzy odeszli z MDF, ma program populistyczny. Partia nie wesza do Parlamentu w wyborach 1994 roku, ale ju w 1998 roku udao si jej uzyska 14 mandatw poselskich. Rosnce poparcie dla MIP miao swoje apogeum w 1995 roku, kiedy w przeddzie rocznicy Rewolucji 1956 r. na zorganizowanej przez parti demonstracji pojawio si okoo 25 000 osb domagajcych si odwoania lewicowego rzdu. W wyborach 2002 roku nie udao si jej przekroczy progu wyborczego i nie uzyskaa miejsc w Parlamencie. Przed kolejnymi wyborami, MIP stworzya koalicj z Ruchem na Rzecz Lepszych Wgier (Jobbik Magyarorszgrt Mozgalom)264.
____________________ 263 Krti L., Right Wing Extremism, Skinheads and Anti-Gypsy sentiment in Hungary Research Support Scheme http://rss.archives.ceu.hu/archive/ 00001096/01/102.pdf ,dn. 15.09.2010 r. 264 Krti L., Right Wing Extremism, ...op. cit.

134

Nastpna z ultraprawicowych partii, Niezalena Partia Drobnych Posiadaczy (Fggetlen Kisgazdaprt Part, FKP), nawizuje do tej, jak powoano do ycia w 1908 roku. Jej wspczesna dziaalno o charakterze nacjonalistycznym czy si z osob Jzsefa Torgyna (przewodniczcy) i Agnes Maczo, ktra publicznie wyraa swoje antysemickie teorie (Krti 2010). Skrajne pogldy jej czonkw doprowadziy do rozbicia partii, a politycy o bardziej nacjonalistycznych pogldach odeszli z FKP265. The Holy Crown Society (Szentkorona Tdrsulat SzT) to organizacja neofaszystowska, niezabiegajca o utworzenie partii politycznej, deklarujca duy wpyw na dziaalno grup wgierskich skinheadw. Podejrzewa si, e Laszlo Romhanyi, redaktor neofaszystowskiego periodyka The Holy Crown (Szent Korona), by zwizany z jej kierownictwem. Grupy skinheadw byy zatrudniane przez kierownictwo Szentkorona Tdrsulat jako ochrona266. The Hungarian National Alliance (Magyar Nemzeti Szvetsg MNSZ) rwnie powstaa w opozycji do wadz komunistycznych. Jej liderem by Laszlo Rhomhanyi, ktry jako dyrektor Teatru Jurta skupia wok siebie organizacje opozycyjne. Po wyborach w 1990 roku Teatr sta si centrum ugrupowa ultraprawicowych i nacjonalistycznych. Przewodniczcego partii i jego czterech wsppracownikw aresztowano pod zarzutami torturowania i zamordowania bezdomnego, ktrego zatrudniali. Aresztowanie Rhomhanyiego zamao jego karier polityczn, a jego miejsce zaj Imre Bosnyak267. The Independant National Youth Front (Fggetlen Nemzeti Ifjsgi Front, FNIF) jest neofaszystowsk organizacj zrzeszajc okoo 2 000 czonkw, w wikszoci skinheadw, zaoon w 1992 r.268. Ma swoje
____________________ 265 Krti L., Right Wing Extremism, ...op. cit. 266 Bugajski J. (1995), Ethnic politics in Eastern Europe: a guide to nationality policies, organisations and parties. The centre for strategic and international studies. New York, s. 413. 267 Bugajski J. (1995), Ethnic politics in Eastern Europe: a guide to nationality policies, organisations and parties. The centre for strategic and international studies. New York, s. 413. 268 Bugajski J. (1995), Ethnic politics in Eastern Europe ...op. cit., s. 362.

135

oddziay rwnie w mniejszych miejscowociach, a do swoich celw zalicza ksztacenie modziey o pogldach nacjonalistycznych oraz usunicie ydw i komunistw z wanych stanowisk w pastwie. The Hungarian National Front (Magyar Nemzeti Front MNF), uprzednio The Hungarian National Socialist Action Group, zosta zaoony w 1992 r. przez Istvana Gyrokosa i Alberta Szabo, Wgra, ktry wyemigrowa do Australii. MNF nawizuje do tradycji Strzaokrzyowcw. W 1993 r. Szabo zakada szybko zdelegalizowan organizacj the World's People's Ruling Party269, a nastpnie rejestruje parti z bardzo podobnymi zaoeniami pod nazw the Hungarian Peoples' Welfare Association (MNSZ). W spotkaniach tej partii brali udzia modzi skinheadzi, a w ramach programu piewano hymn Strzaokrzyowcw i mwiono o ich uzasadnionym dziaaniu w czasie II wojny wiatowej. W 1994 r. partia zorganizowaa w Budapeszcie marsze modzieowe upamitniajce 15 padziernika rocznic objcia wadzy przez Ferenza Szalasiego w 1944 roku ktre byy rwnie kontrdemonstracj do organizowanych przez pastwo obchodw Rewolucji 1956 roku. Skinheadzi, ktrzy przyjechali z caego kraju, maszerowali piewajc Przebudcie si Wgrzy, nazistowsk pie z czasw II wojny wiatowej, nieli flagi o symbolice nazistowskiej i salutowali Heil Hitler. Szabo i Gyrokos zostali oskareni o rasizm, ale ze wzgldu na wolno wypowiedzi gwarantowan przez prawo po procesach trwajcych do dwa lata obydwaj zostali uniewinnieni. Grupy skinheadw byy rwnie powizane z zamachem na Parlament w 1993 roku i z wygwizdaniem prezydenta w czasie jego przemwienia, rwnie w tym samym roku. W ledztwie policyjnym jednak nie znaleziono wystarczajcych dowodw do postawienia skinheadom zarzutw270. The 1956 Anit-FaAnti-Fascist and Anti-Bolshevik Association (1956-os Antifasiszta et Antibolseviszta Szoretseg AASz) to nastpna neofaszystowska organizacja, ktrej przewodnicz Istvan Porubszky
____________________ 269 Kaplan J. (ed), Bjrgo T. (1998), Nation and race: the developing Euro-American racist subculture Nation and race: the developing Euro-American racist subculture. Northeastern University Press, s. 187. 270 Kaplan J. (ed), Bjrgo T. (1998), Nation and race: the developing op. cit., 187,

136

i Sandor Hajos271. Jej czonkowie twierdz, e AASz jest wspierana przez Niezalen Parti Drobnych Posiadaczy, Csurk i Petera Borosa. Tymczasem zdaniem specjalistw okazaa si by ona zrzeszeniem dla skinheadw z Budapesztu, a jej celem jest przeciwdziaanie zachowawczej, centrowej polityce rzdu, rwnie krytykowanej przez Csurk272. The Hungarian Welfare Society (Association) (Magyar Npjlti Szvetsg, MNS) to ruch neofaszystowski, ktremu przewodniczy Albert Szabo. W swojej ideologii nawizuje do tradycji Strzaokrzyowcw, a we wspczesnej polityce krytykuje obecno Amerykanw na Wgrzech oraz tak zwan syjonistyczn polityk rzdu. Do incydentw przez ni wywoanych naley zaliczy: nawoywanie przez Szabo do wywiezienia ydw do Izraela w czterdziest rocznic Powstania 1956 roku oraz zniszczenie symbolu NATO i gwiazdy Dawida273. Jobbik, Ruch na Rzecz Lepszych Wgier (Jobbik Magyarorszgrt Mozgalom), zosta zaoony w 2002 r. jako the Right-Wing Youth Association (Jobboldali Ifjsgi Kzssg JOBBIK) i przeksztacony w parti polityczn w 2003 roku. Jest to partia konserwatywna, chrzecijaska i populistyczna, ktra od pocztku otwarcie wyraaa niezadowolenie z przystpienia Wgier do Unii Europejskiej. W zaoeniach walczy o prawa mniejszoci wgierskiej yjcej w krajach ociennych, krytykujc postanowienia z Trianon. Sprzeciwia si globalizacji, jest rwnie oskarana o antyromskie i homofobiczne pogldy. W wyborach 2006 roku stworzya koalicj z Wgiersk Parti Sprawiedliwoci i ycia, lecz nie wesza do Parlamentu. Natomiast,
____________________ 271 Bugajski J. (1995), Ethnic politics in Eastern Europe ...op. cit., s. 363. 272 Bugajski J. (1995), Ethnic politics in Eastern Europe: a guide to nationality policies, organisations and parties. The centre for strategic and international studies. New York, s. 363. 273 Antisemitism and Xenophobia Today (12.1996), http://Molnr L. (2010) Antisemitism in Hungary The Institute for Global Jewish Affairs No. 104, 1 November 2010, 24 Heshvan 5771 http://www.jcpa.org/JCPA/ Templates/ShowPage.asp?DRIT=3&DBID=1&LNGID=1&TMID=111&FID=624 &PID=0&IID=5229&TTL=Anti-Semitism_in_Hungary, dn. 10.12.2010 r. ://www.axt.org.uk/antisem/archive/archive1/hungary/index.htm, dn. 10.12.2010 r.

137

w wyborach w 2010 roku zdobya 16 % gosw, stajc si trzeci pod wzgldem wielkoci parti w kraju274. Wgierska Garda (Magyar Grda) to organizacja paramilitarna, zaoona w 2007 r. przez czonkw Jobbik, ktrej zadaniem jest broni tradycji, fizycznie, intelektualnie i duchowo rozwija Wgrw, umacnia wartoci narodu wgierskiego275. Magyar Grda jest porwnywana z Brunatnymi Koszulami i Strzaokrzyowcami ze wzgldu na swoj ideologi i ubir charakterystyczne czarne spodnie, kamizelki i buty oraz biae koszule. Rozwizana wyrokiem sdu w 2008 roku za dziaania przeciwko prawom mniejszoci narodowych, zreorganizowaa si ponownie pod zmienion nazw (Magyar Grda Mozgalom). Ma oddziay w maych miejscowociach i organizuje obozy treningowe dla swoich modych czonkw. czy si j z dziaaniami Jobbik, ze wzgldu na obecno jej czonkw na publicznych wiecach276. The Sixty-Four Counties Youth Movement (Hatvanngy Vrmegye Ifjsgi Mozgalom, HVIM) jest radykaln organizacja modzieow, ktra w swoim programie pisze o zjednoczeniu wszystkich Wgrw yjcych poza granicami kraju i o rewizji Traktatu z Trianon, do czego odwouje si w swojej nazwie. Zaoona w 2001 roku przez Lszlo Toroczkai, zrzesza czonkw i czonkinie rwnie w maych miejscowociach, organizuje paramilitarne obozy treningowe i jest zwizana zorganizacj festiwalu Magyar Sziget (Wgierska Wyspa). Festiwal reklamuje si na swojej stronie internetowej jako najwaniejszy
____________________ 274 Molnr L. (2010) Antisemitism in Hungary The Institute for Global Jewish Affairs No. 104, 1 November 2010, 24 Heshvan 5771, http://www.jcpa.org/ JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=3&DBID=1&LNGID=1&TMID=1 11&FID=624&PID=0&IID=5229&TTL=Anti-Semitism_in_Hungary , dn. 10.12.2010 r. 275 The Magyar Sziget Festival Website http://magyarsziget.hu/english, dn 15.12.2010 r. 276 Antisemitism and Xenophobia Today (12.1996),httpMolnr L. (2010) Antisemitism in Hungary The Institute for Global Jewish Affairs No. 104, 1 November 2010, 24 Heshvan 5771, http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ ShowPage.asp?DRIT=3&DBID=1&LNGID=1&TMID=111&FID=624&P ID=0&IID=5229&TTL=Anti-Semitism_in_Hungary, dn. 10.12.2010 r. ://www.axt.org.uk/antisem/archive/archive1/hungary/index.htm, dn. 10.12.2010 r.

138

i najbardziej patriotyczny festiwal na Wgrzech, organizowany od 2001 roku. Poza koncertami popularnych grup, rwnie tych identyfikowanych ze scen skinheadzk, oferowane s wykady i konferencje dotyczce historii Wgier i obecnego konserwatywnego ruchu oporu. Dodatkowymi atrakcjami s pokazy kawaleryjskie i ucznicze, moliwo skorzystania ze strzelnicy czy zakupu tradycyjnej broni. Wraz z festiwalem organizowana jest midzynarodowa konferencja pod przewodnictwem Nicolasa de Lamberterie, w ktrej dotychczas bray udzia delegacje midzy innymi Modziey Wszechpolskiej (Polska), Forza Nuova (Wochy), Voorpost (Flandria) czy Demokracia Nacional (Hiszpania)277. Jane Fox i Peter Vermeersch278 twierdz, e kwestia wgierskich mniejszoci narodowych w wikszym wymiarze dotyczy Wgrw mieszkajcych w krajach ociennych ni innych mniejszoci wewntrz kraju. Z tego wynikaoby, e integracja z Unia Europejsk daje partiom prawicowym moliwo promowania swoich postulatw zjednoczenia narodu wgierskiego poprzez popieranie akcesji krajw ociennych. Jednak ugrupowania ekstremistyczne (Csurka MIEP, Jobbik tak jak i mniejsze ugrupowania: HVIM, Nemzeti Orsereg) usiuj uzyska poparcie opinii publicznej, otwarcie krytykujc i atakujc Uni Europejsk. Partiom nacjonalistycznym udao si wykorzysta integracj europejsk do wasnych celw, agitujc za przyznaniem podwjnego obywatelstwa mniejszoci wgierskiej z terenw nadgranicznych, ignorujc jednoczenie problemy mniejszoci wewntrz kraju. Taka polityka wskazuje, e zainteresowanie partii nacjonalistycznych, takich jak np. Jobbik, skupia si na promowaniu interesw Wgrw, co pomimo wdraania dyrektyw unijnych dotyczcych mniejszoci nie przeszkadza, a wrcz pomaga w szerzeniu interesw odpowiadajcych rewizjonistycznym i pan-wgierskim zaoeniom tych organizacji.
____________________ 277 Mudde C. (2005), Racist Extremism in Central and Eastern Europe. Routledge London, s.86. 278 Fox J. i Vermeersch P. (04.2009), Backdoor Nationalism, Katholike Universiteit Luven,. http://soc.kuleuven.be/iieb/docs/2010/29620-EJS51.pdf , dn.10.12.2010 r.

139

Pojawienie si ruchu skinheads na Wgrzech, tak jak w wikszoci krajw Europy rodkowowschodniej, wie si z wpywami zachodniej muzyki punkowej na pocztku lat osiemdziesitych dwudziestego wieku i rozwijajcej si lokalnej sceny punkowej, z zespoami takimi jak: Mos-oi (uznawany za pierwszy zespl skinheadzki), Kozellenseg i Zil (agresywny rasistowski punk rock). Pocztkowo skinheadzi byli subkultur modzieow, ktra wyraaa swj bunt wobec systemu i rzeczywistoci gwnie poprzez ubir i muzyk. Jednak wraz z przeomem 1990 roku ruch skinheadw przybiera zdecydowanie bardziej polityczny charakter, a ideologia nacjonalistyczna wysuwa si na pierwszy plan. Laszlo Kurti (2010) w swoim artykule Right-wing Extremism, Skinheads and Anti-Gypsy Sentiment in Hungary wrd powodw popularnoci subkultury skinheadw wymienia: brak zainteresowania modzie i organizacjami modzieowymi ze strony rzdu oraz niezadowolenie i rozczarowanie modych bezrobotnych. Nie majc alternatywy, tacy modzi ludzie stawali si atwym celem agitacji organizacji ultraprawicowych. Wgierscy skinheadzi nie rni si od skinheadw w innych krajach europejskich, biorc pod uwag ubir czy muzyk, zwaszcza obecnie, w dobie oglnodostpnej komunikacji internetowej. Na Wgrzech, podobnie jak w innych krajach rodkowo-europejskich, grupami przeladowanymi przez skinw s ydzi, cudzoziemcy i homoseksualici, a w najwikszym stopniu Romowie. W 1990 roku w Edger miao miejsce pierwsze narodowe zgrupowanie skinheadw, w czasie ktrego nawizano kontakty midzy innymi z liderami Niemieckiej Unii Ludowej (the German People's Union), ktra zacza publikowa Kitarts (periodyk wgierskich neofaszystw). W tym samym roku zaczto dystrybucj kolejnych czasopism: Pannon Bulldog i Arpad Nepe oraz Uj Rend (Nowy Porzdek) ten ostatni jest wydawany w USA279, a dystrybuowany przez Istvana Gyrksa280.
____________________ 279 The Nizkor Project (2009), The Skinhead International: Hungary http://www.nizkor.org/hweb/orgs/american/adl/skinhead-international/ skins-hungary.html , dn. 15.11.2010 r. 280 Mudde C. (2005), Racist Extremism in Central and Eastern Europe. Routledge London, s. 88.

140

Omwione powyej powizania pomidzy skinheadami a partiami i ugrupowaniami politycznymi pokazuj, e skinheadzi czsto stanowi bojwki powanych frakcji politycznych. Z drugiej strony, wgierski system sprawiedliwoci czsto nie jest w stanie udowodni powiza pomidzy skinheadami, oskaranymi o rne wykroczenia czy przestpstwa, a organizacjami politycznymi, z ramienia ktrych dziaaj. Jedn z bardziej aktywnych i ekstremistycznych grup, w ktrej uczestnicz skinheadzi, bya Szalasi Guards, nazwana tak na cze przestpcy wojennego. Jej liderem by mody czowiek o przydomku Mengele, a grupa bya znana z atakw na Romw, Arabw i ydw. Mengele przypisa Szalasi Guards odpowiedzialno za atak bombowy na synagog w 1994 roku. Ilo atakw, ktre przypisuje si skinheadom, wydawaa si rosn. W 1991 roku wiadomo byo o 25 w samym Budapeszcie, a ich ilo wzrosa dwukrotnie ju w pierwszej poowie 1992 roku281. Obecnie skinheadzi zrzeszaj si wok klubw sportowych, strzeleckich i szk wojskowych (Edger). Podobnie jak w innych krajach, tu rwnie wana jest scena muzyczna z zespoami takimi jak: Archivum (koncertowali w siedzibie Partii Drobnych Posiadaczy), Magozott Cseresznye, Egeszseges Fejbor, Hunnia, Krptia, Ballag Id, Egszsges Fejbr, Hungarica, Titkolt Ellenlls, Romantikus Erszak, Vdl Bitfk, Divizio 88, Magna Hungaria i Nemzeti Front. Koncerty czsto odbywaj si w barach i piwiarniach, ale rwnie w plenerze przy okazji imprez organizowanych przez organizacje wymienione powyej. Wedug danych zebranych przez the Anti Defamation League (1995), pod wzgldem liczebnoci Wgry s drugim krajem w Europie skupiajcym skinw. Uwaa si, e jest ich okoo 4 000, a liczba sympatykw moe siga nawet 160 000282.
____________________ 281 The Nizkor Project (2009), The Skinhead International: Hungary http://www.nizkor.org/hweb/orgs/american/adl/skinhead-international/ skins-hungary.html , dn. 15.11.2010 r. 282 Mudde C. (2005), Racist Extremism in Central and Eastern Europe. Routledge London, 87.

141

Wobec duej iloci doniesie w anglojzycznych mediach elektronicznych283 dotyczcych rasistowskich i ksenofobicznych atakw na Wgrzech przypisywanych grupom okrelanym jako skinheadzi naley zauway, e wgierskie media elektroniczne zamieszczaj rwnie duo doniesie o przestpstwach popenianych przez Romw284. Ponadto, pomimo wprowadzenia w tym kraju dyrektyw unijnych majcych przeciwdziaa dyskryminacji wydaje si, e prawo wgierskie nie wystarczajco chroni dyskryminowane mniejszoci, a czsto jest wykorzystywane przez grupy, ktre s ich przeladowcami.
____________________ 283 Dla przykadu przywouj The Economist http://www.economist.com/ node/319776; The Guardian http://www.guardian.co.uk/commentisfree/ 2007/jan/29/comment.thefarright. 284 Bogatym rdem antyromskich artykuw z prasy wgierskiej, przetumaczonych na jzyk angielski jest forum Stor http://www.stormfront.org/ forum/t657813/mfront (Midzynarodowe Forum Biaych Nacjonalistw) data dostpu 10.12.2010.

142

Tomasz Zdulski, Ida Wrzesie

SYMBOLE SKRAJNEJ PRAWICY I PRAWICOWYCH SKINHEADW

Tajne znaki i symbole s tak stare jak ludzko. Tworzono je i stosowano od wiekw, wyraajc za ich pomoc odczucia, ideay jednostek czy grup, niekiedy nadawano im ukryte znaczenie lub zakres, z ktrym jednostki czy grupy si identyfikoway. Wedug W. Kopaliskiego285 termin symbol pochodzi od starogreckiego sowa smbolon, oznaczajcego pierwotnie niewielki, rozamany na p przedmiot z metalu, koci, wypalanej gliny, drewna, jak np. piercie czy tabliczka. Powki te stanowiy znak rozpoznawczy dla dwch osb, ktre czy interes, wizana umowa, kojarzyo pokrewiestwo, jednoczyy obowizki przymierza, przyjani, gocinnoci czy pomocy. W swoim ju pierwotnym znaczeniu zawiera i do dzi zawiera dwoisto, zasad dzielenia i czenia, rozstawania si i spotykania, zapominania i ponownego rozpoznawania. Te cechy znacznie si jeszcze wzbogaciy: wszystko, co symboliczne ma skonno do wielowartociowoci, do staoci i zmiennoci, do wyraania dobra i za, ycia i mierci, rozkwitu i widnicia, wznoszenia si i opadania, jest zarazem ezoteryczne i egzoteryczne, zasania i odsania. Waciwoci symbolu jest niedookrelono, mglisto; jest czsto pynny, migotliwy, peen sprzecznoci, nieraz dostpny tylko wtajemniczonym286. To jednak, co decydowao i decyduje o jego popularnoci to komunikatywno. Symbole atwo si zapamituje, atwo je powiza z okrelon ide, s przekonywujce, gdy oddziauj na trzy sfery psychiki: poznawcz,
____________________ 285 Kopaliski W. (1990), Sownik symboli. Warszawa. Wiedza Powszechna, s. 7. 286 Kopaliski W. (1990), Sownik symboli op. cit. s. 8.

143

emocjonaln i motywacyjn. Spjny zestaw symboli pozwala zachowa ad spoeczny zarwno na paszczynie ziemskiej, jak i kosmicznej287. Wyrastajc z okrelonej doktryny symbol stanowi szczytow form koncentracji treci [], jakby stenograficzny zapis hasa, programu i doktryny. Jest on tym skuteczniejszy im jest bardziej sugestywny, to znaczy im celniej oddaje ide przewodni, kojarzc si z danym ruchem288. Symbole mog przyjmowa form przedmiotu (np. flaga, sztandar), znaku graficznego (np. krzy), gestu, elementw stroju, rodzaju fryzury, a take hymnu. Typowe symbole to: alfabet, znaki interpunkcyjne i matematyczne, chemiczne, meteorologiczne i inne, ktre rozwiny si jako skrtowe oznaczenia (np. miary i wagi) lub powstay w wyniku dugotrwaego ich uywania. Stanowi wic wyraz konkretnych znacze pewnych stanw czy wielkoci, oznaczenie okrelonego abstrakcyjnego pojcia, skrcone czy obrazowe wyraenie danego zjawiska289. Cytowany wczeniej290 W. Kopaliski dzieli je na dwie kategorie: znaki konwencjonalne (np. flagi, herby, litery, cyfry, znaki fabryczne, drogowe, matematyczne itd.) oraz <<przedmioty, pojcia, wyobraenia, przeycia zwizane z jakim wewntrznym stosunkiem (wspbrzmice, kojarzce si, majce wsplny rytm) z innym przedmiotem, pojciem itd.>>. I cho wiele symboli zaczerpno wzory z rzeczywistych form, to istniej te takie o abstrakcyjnych ksztatach, posugujce si kolorem, lini i geometrycznym wzorem. Zdaniem J. Tresiddera291, wbrew naszym przekonaniom wiele ksztatw geometrycznych nie ma a tak abstrakcyjnego charakteru jak nam si wydaje. Odwouj si one do podstawowych ludzkich wyobrae o wiecie (np. okrgu, gwiazdy, krzya, spirali nawizujcych do dynamiki kosmosu, kierunkw wiata, rytmw), co sprawia, e reagujemy na nie spontanicznie. W symbolach graficznych
____________________ 287 Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie. Warszawa, Wyd. wiat Ksiki, tumaczenie Z. Dalewski, s. 6. 288 ZwoliskiA. (2003), Bezdroa za. Warszawa, Wyd. Michalineum, s. 72. 289 Chmielik J. (1999), Symbolika v extremistickch hnuti. Praha ,Armex, s. 18. 290 Kopaliski W. (1990), Sownik symboli. Warszawa. Wiedza Powszechna, s. 7. 291 Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie. Warszawa, Wyd. wiat Ksiki, tumaczenie Z. Dalewski., s. 142.

144

ujawniaj si te orientacje ruchw spoecznych. Te z nich, ktre d do podtrzymania, stabilizacji i adu spoecznego, w swoich znakach stosuj wyrane linie pionowe i poziome, niosce skojarzenie statecznoci, defensywy, konserwatyzmu, natomiast te dce do zmiany, destabilizacji stosuj zbate i ostre ksztaty292. Synonimem symbolu jest emblemat. W. Kopaliski293 wywodzi je z greckiego sowa mblma oznaczajcego wstawk, ozdob, ktre zdaniem J. Chmelika294 przejte zostao z jzyka francuskiego i wyraa przynaleno do zawodu, cech charakteru lub przynalenoci tej osoby, ktra emblemat nosi. Emblematami s goda, odznaki, symboliczne figury, a do tradycyjnych nale np. ryba Chrystus, bero wadza, biel czysto, mot praca, waga sprawiedliwo. Prezentujc wspczesne symbole ruchw prawicowych i prawicowo zorientowanych skinheadw, a szczeglnie tych o orientacji faszystowskiej, musimy pamita, e <<mylenie faszystowskie i narodowosocjalistyczne niewiele miao wsplnego z systemami racjonalnymi, zbudowanymi na logicznych zasadach i znajdowao ujcie w politycznym kulcie, w ktrym treci mityczne i symboliczne suyy mamieniu penego lkw i nadziei czowieka obrazem zdrowego wiata. Opierajca si na fundamentach religijnych idea Zbawiciela starsza jest od idei wodza, swastyka za jako znak pomylnoci cho w poszczeglnych przypadkach nie zawsze da si dokadnie okreli siga korzeniami kultur przed i pozagermaskich>>295. Wspczenie posuguj si one szczegln kolorystyk, krzyem, liczbami, literami i skrtami nazw. Zdaniem J. Chmelnika296, obserwowan wrd skinw mod na stosowanie symboli mona wyjani powrotem do kultu, do rytuaw odwiecznych, poszukiwania adu spoeczestwa w mistyce, ktry jest
____________________ 292 Biedermann H. (2003), Leksykon symboli. Warszawa, Wyd. Muza, s. 293. 293 Kopaliski W. (2003), Sownik mitw i tradycji kultury. Warszawa, Oficyna Wydawnicza RYTM, s. 280. 294 Chmielik J. (1999), Symbolika v extremistickch hnuti. Praha ,Armex, s. 18. 295 Lurker M. (1994), Przesanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Krakw, Wyd. Znak, s. 274. 296 Chmielik J. (1999), Symbolika v extremistickch hnuti. Praha,Armex, s. 22.

145

ucieczk od rzeczywistoci bez sukcesu. Symbole oddziauj na wiadomo ludzi w dwch fazach. W pierwszej spontanicznej ludzie uciekaj w symbole w okresie wielkich osobistych kryzysw, w czasie, gdy upadaj wyobraenia o wiecie, gdy nie udaje si zaspokoi aspiracji. Beznadziejno sytuacji rozwizuj uznawaniem symbolu, ktry jest innym znany lub podsuwany, a take znajduje si pod rk. Symbol staje si substytutem tego, co jest jednostce niedostpne. Prowadzi do podwaania racjonalnoci i sam staje si czym realnym. Logicznym skutkiem wpywu symbolizmu jest zmiana osobowoci, zmiana systemu wartoci, przynalenoci spoecznej itd. W drugiej fazie nastpuje integracja z ruchem, poczucie przynalenoci do spoecznoci rwnych, skutecznych, ktre maj realn szans odnie subiektywny sukces. W osigniciu subiektywnej integracji pomaga im pewna wojskowa forma grupy z rol przywdcy. ycie w takiej grupie oferuje jasne i precyzyjne reguy, jasne wzory zachowania i hierarchi wartoci, ktre jednak czasami mog sta w sprzecznoci z tymi obowizujcymi w spoeczestwie. Podstaw symboliki tego typu spoecznoci jest oparcie si na ofiarnym symbolu na zasadach wsplnoty krwi, znanej od prawiekw i typowej dla bractw. Zasada krwi uwaana jest za najwysz warto w yciu prowadzc do sukcesu. W przypadku utosamienia si z tak wartoci, nic nie moe z ni konkurowa, poniewa zwizek krwi jest wartoci najwysz. Zasada ta niesie z sob take inne skutki. Bezkompromisowa walka przeciw odpadom jest istotniejsza ni wobec czonkw innej rasy. Do symbolu wsplnoty krwi nawizuje te symbol bojownika. Ten za jest silnie zarysowany w ruchu skinhead i znajduje wyraz w wierze w boga Odyna. Kult tego boga powsta prawdopodobnie w Niemczech, Danii lub Anglii. Mit o nim dotar do krajw pnocnych, gdzie sta si bogiem piewu i radoci. Wrd Germanw pocztkowo by bogiem wiatru, przybierajcym form huraganu, by wreszcie sta si bogiem umarych. Nastpnie mit ten by rozwijany przez Wikingw, dla ktrych Odyn sta si bogiem wojownikw, ktrych powoywa z umarych do swojego zastpu, by wraz z nimi walczy ze zem. Odynowi, ktry w podaniach przybiera nazw Valfadir czy Valgaur, czyli ojciec umarych, z czasem zaczto przypisywa wadz nad umarymi i ywymi. Sta si
146

rwnie bogiem wiatru, ycia i mierci, ale przede wszystkim bogiem wojownikw. Tego boga przyjli skinheadzi jako symbol wojownika, symbol wszelkiego dziaania. Bg Odyn i pismo runiczne stay si dominujcymi symbolami dla skinheadw. Zdaniem J. Chmelnika297 symbole stosowane przez skinheadw mona podzieli na te: z jasnym motywem rasowym, z ukrytym motywem rasowym. Do pierwszej zalicza te z nich, ktre s w historii ludzkoci jednoznacznie zwizane z rasow, narodow czy religijn dyskryminacj i w wymiarze oglnowiatowym czone z zaprzeczeniem podstawowych praw i wolnoci. Zaliczy do nich mona: rne wersje swastyki; oregon, trzy sidemki w rnych wersjach; symbole Ku Klux Klanu: krzy na ktrym umieszczono kwadrat i pomie; posta w kapturze oraz trzy litery: KKK; runy, jakie stosowano w okresie drugiej wojny wiatowej w poczeniu z napisem jak w przypadku Blood & Honour; naszywki z liczbami: 14, 18 i 88, poczone z runami, jak nazwa grupy Conflikt 88. Przykady:

____________________ 297 Chmielik J. (1999), Symbolika v extremistickch hnuti. Praha,Armex, s. 41.

147

W drugiej mieszcz si symbole charakterystyczne dla okrelonej grupy, ktrych rasistowski, antysemicki, antydemokratyczny, antyreligijny charakter nie jest oczywisty i znany. Nale do nich: 1. motywy celtyckiej kultury poczone z rnymi znakami runowymi, np. skrzyowane siekiery Wikingw imitujce oregoski krzy z napisem The Strong Survive (Silni przeyj); 2. szarotka (prote), niemiecki Edelweiss, kwiat symbolizujcy stateczno, odwag gdy ronie na niedostpnych grskich stokach. Ten, kto chce rozkwitn jak ten biay kwiat, musi si wykaza odwag i si, by j zyska. Kwiat ten sta si nie tylko symbolem skinheadw, ale noszony jest przez wojskowe jednostki grskie w Niemczech, Austrii, Woszech, Francji. Symbol ten nie jest noszony w rzeczywistej formie, gdy skompromitowany zosta przez nazistw; 3. dwa skrzyowane motki, bdce symbolem Hammer Skins, a z napisem Our Pride Is Our Loyality (Nasz zasad jest nasza wolno) lub lwem na tarczy stosowana przez Bohemia Hammerskins. Przykady:

148

SYMBOLIKA KOLORW W kolorystyce ruchy skrajnie prawicowe nawizuj do barw, jakie stosoway faszystowskie dyktatury, szczeglnie okresu Rzeszy Niemieckiej, a ktre Adolf Hitler uzna za narodowe, a wic do: czerwonego, czarnego i biaego. Kolor czerwony w niektrych kulturach silnie zwizany by z yciem, a malowanie cia umarych czerwon ochr miao zapewnia wieczno po mierci. <<W czerwieni widzi si powszechnie aktywny i mski kolor ognia, wojny, energii, popdu, emocji, namitnoci, mioci, zabawy, witowania, ywotnoci, zdrowia, siy i modoci. Jako barwa podniecenia, czerwie czona bya take z seksualnoci, z fallicznym bogiem Priadam w staroytnej Grecji czy szkaratnymi kobietami oddajcymi si prostytucji>>298. We wspczesnej symbolice skinw jest ona wyrazem ognia, ale te krwi, zwizku krwi i rewolucji. Kolor biay to symbol czystoci, prawdy, niewinnoci, witoci oraz boskoci i w tym znaczeniu, znaczeniu czystoci rasy czy czystoci narodu, stosowany jest przez prawicowo zorientowanych skinw. Wspomnie te naley, e w niektrych kulturach biel moe symbolizowa strach, tchrzostwo, poddanie si, chd, pustk lub kojarzy si z radoci i wiatem. Kolor czarny symbolizuje ciemno mierci, niewiedz, rozpacz, smutek i zo (szatan jako ksi ciemnoci), a take nisze poziomy i stadia (wiat podziemny)299. W tradycyjnych przesdach czer wi si z nieszczciem, zwizana jest aob symbolizujc strat i nieobecno, a w symbolice skinw mier. Kombinacj tych trzech barw, a szczeglnie czarnego i biaego koloru, mona znale niemal na wszystkich symbolach faszystowskich oraz u wspczesnych zwolennikw faszystowskiej ideologii i dyktatury. Ta kombinacja barw jednak przewysza szereg germaskich, celtyckich i uywanych przez Wikingw, ktre s uwaane za historyczne, gdy propaguje rasow nienawi, wykluczenie, rasow dyskryminacj itp.
____________________ 298 Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie. Warszawa, Wyd. wiat Ksiki, tumaczenie Z. Dalewski, s. 156. 299 Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie .op. cit., s. 156.

149

Czerwie, czer i biel stosowana jest w symbolach obrazowych: flagach, naszywkach, ale te w prezentacji przedmiotw: krzya, miecza, mota, koa itp. SYMBOLIKA KRZYA Krzy mona uzna za jeden z najstarszych znakw symbolicznych, ale te jako jeden ze stosowanych znakw ornamentalnych. Znany jest w wikszoci kultur od najdawniejszych czasw. W Kartaginie uywany by w celach dekoracyjnych, w Skandynawii wyznacza granice posiadoci. Wznoszony by na grobach krlw i bohaterw. U Egipcjan i u Aztekw by rwnie symbolicznym znakiem witym. Krzy to rwnie narzdzie mierci, przejte od Scytw i Asyryjczykw przez Persw, Kartagiczykw i Rzymian (w odniesieniu do nie-Rzymian i niewolnikw), ktry zniesiono w Europie za czasw cesarza Konstantyna Wielkiego. Wrd chrzecijan jest godem, narzdziem mki, sta si godem krucjat, emblematem Templariuszy i Krzyakw. Za porednictwem rycerstwa przeszed do heraldyki mona go znale na chorgwiach, orderach, odznaczeniach300. Wiek dwudziesty zapisa si w dziejach ludzkoci jako okres wykorzyHakenkreuz Swastyka stywania tego symbolu do narodowych, rasowych i etnicznych czystek. Buddyjska swastyka, wykorzystywana przez nazistw, staa si symbolem przemocy, etnicznych i narodowych czystek w Europie. Adolf Hitler w Mein Kampf nada jednoznacznemu wizualnie symbolowi znaczenie szerokie, niejednoznaczne. W wyniku decyzji Trybunau Norymberskiego (1945 r.) krzy swastyka zosta zakazany jako symbol narodowego socjalizmu i jeeli jest on wykorzystywany to w zmienionej formie.

____________________ 300 Kopaliski W. (2003), Sownik mitw i tradycji kultury. Warszawa, Oficyna Wydawnicza RYTM, s. 615-616.

150

Swastyka to najstarszy i najczciej spotykany symbol graficzny. Stanowi przedstawienie kosmosu i jego twrczej energii. Samo sowo wywodzi si z sanskrytu od sowa svasti pomylno. Przedstawia ona rwnomierny krzy o zaamanych pod ktem prostym ramionami, co sprawia wraenie ruchu obrotowego. Swastyka przypomina koo soneczne z wychodzcymi z kadej z jego osi promieniami wiata. W wielu tradycjach, zwaszcza indoiraskiej, czona jest te z bstwami nieba oraz soca301. Swastyka w buddyzmie, ale o kocach zaamujcych si w lewo, jest symbolem powtarzajcych si wciele, a te czasami identyfikowana z msk energi. W Mezopotamii, z ramionami skierowanymi w prawo, czona bya z podnoci. Podstawowe jej znaczenie jako symbolu si yciowych i odrodzenia znajduje dopenienie w przyznaniu jej funkcji przedstawiania Najwyszej Istoty (pojawia si na stopach Buddy, ale te na inskrypcjach umieszczonych w katakumbach jako znak Chrystusa). Na krtko przed I wojn wiatow antysemickie rodowiska w Niemczech i Austrii zaczy posugiwa si swastyk jako symbolem czystej rasy aryjskiej. Hitler przej j i uczyni godem swojej partii. Obecnie wystpuje w wielu formach graficznych. Trystyka

Zwana rwnie triskelionem. Zmieniona wersja swastyki, wykorzystywana jest m.in. przez Ku-Kux-Klan, jak rwnie w RPA przez rasistowski Afrykanerski Ruch Oporu oraz Blood & Honour. Wygldem kojarzca si wyranie ze swastyk, co pozwala na demonstrowanie neofaszystowskich pogldw bez koniecznoci uywania tego zakazanego aktualnie symbolu.
____________________ 301 Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie. Warszawa, Wyd. wiat Ksiki, tumaczenie Z. Dalewski, s. 144.

151

Krzy celtycki (tzw. krzy soca)

Pierwotnie by on symbolem Soca, a po chrystianizacji Norwegii zosta przyjty jako regionalna mutacja chrzecijaskiego krzya. W okresie II wojny wiatowej sta si symbolem norweskiej partii nacjonalistycznej V. Quislinga, wspierajcej niemieckie siy zbrojne. Obecnie jest symbolem biaej rasy, godem rasistw, nazistw, neofaszystw na caym wiecie oraz jednym z najbardziej rozpowszechnionych symboli wrd nazi-skinw na wiecie. W Polsce nosi nazw koomir. Na terenie Niemiec jest zakazy jako symbol neofaszystowski302, natomiast istnieje rwnie schrystianizowana wersja krzya celtyckiego, wyrniajca si duszym dolnym ramieniem. Krzy Ku-Klux-Klanu

W przeszoci wycznie symbol amerykaskiej organizacji, a dzi o zasigu midzynarodowym.

____________________ 302 http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC_celtycki, dn. 28.12.2010 r.

152

SYMBOLIKA LICZB Szereg symboli uywanych przez skinw czy inne subkultury i ruchy spoeczne, ktre wyznaj idee Adolfa Hitlera, ideologi faszyzmu, nazizmu czy neonazizmu, jest zamierzon kombinacj symboli liczbowych. Liczby te zastpuj litery wanych dla nich postaci, hase, zawoa czy wydarze historycznych. Poniej przedstawione zostay najbardziej znane przykady: 88 (sme litery alfabetu) Heil Hitler; 18 (pierwsza i sma litera alfabetu) Adolf Hitler; 28 (druga i sma literatura alfabetu) Blood & Honour (krew i honor) nazwa organizacji, ale i haso neonazistowskiej organizacji Hitlerjugend; 14 czternacie sw We most securit the Kostence of out pe ople and a future for white Chillon w wolnym przekadzie Musimy chroni egzystencj naszych ludzi i przyszo biaych dzieci. Autorem tych sw by David Lange, ktry zosta za t proklamacj w 1985 r. i przynaleno do rasistowskiej terrorystycznej grupy The Treder skazany na wizienie; 311 trzysta jedenacie, symbolizujca Ku Klux Klan; 1347 cyfra tysic trzysta czterdzieci siedem, stosowana jako symboliczne pozdrowienie Mit Deutschem Gruss (z niemieckim pozdrowieniem); pisemna forma hajlowania; 168:1 168 ofiar pochon inspirowany motywami rasowymi atak Timothy McVeigha w Oklahoma City. 1 oznacza samego zamachowca, skazanego na kar mierci. 4/20 miesic i rok urodzeniaAdolfa Hitlera. Symbolika liczb uywana jest gwnie na pikarskich stadionach oraz w nazewnictwie organizacji neofaszystowskich (Combat 18) i grup muzycznych (Konkwista 88, Confiteor 88). W Polsce dodatkowo zauway mona symbolik dat nazwy zespow Sztorm 68 i Deportacja 68 stanowi nawizanie do antysemickich wydarze z 1968 r.
153

SYMBOLIKA LITER Symbolika liter przejta zostaa nie tylko przez skinheadw, ale i inne ruchy spoeczne. Wspomnie naley, i od wiekw liczby symbolizoway boski porzdek i reprezentoway ukryte klucze do kosmicznej harmonii303. Filozofowie babiloscy, a pniej greccy i hinduscy wierzyli, e liczby pozwol zrozumie zasady stworzenia i prawa rzdzce przestrzeni i czasem. Zalet wykorzystywania symboli literowych, tak jak i liczbowych, jest prostota, atwo w uyciu oraz trudnoci w zrozumieniu ich symbolicznego znaczenia dla osb niewtajemniczonych. Wrd stosowanych przez ugrupowania prawicowe liter wyrni mona: runy, skrty nazw wasnych ruchw, skrty nazw organizacji oraz hase. A. RUNY Runy to znaki literowe o znaczeniu magicznym. J. Trasidder304 pisze, e pismo runiczne uywane byo przez plemiona germaskie, a powstao prawdopodobnie w wyniku swobodnego naladownictwa kursywy greckiej i rzymskiej. O jego niezalenym rozwoju wiadczy fakt, i kolejno run nie jest zgodna z ukadem typowym dla wielu alfabetw zaczynajcych si od liter ABC. U J. Chmelika305 przeczyta mona natomiast, i jest to zgoskowe pismo powstae okoo III tysiclecia po Chrystusie, silnie zwizane z histori germaskich kmieci, zamieszkujcych pnocne obszary pastwa. Okrelenie runa jak twierdzi pochodzi prawdopodobnie od staroniemieckiego ratunek, ktre mona przetumaczy jako szeptany. Sdzi si, e pierwotnie by tajnym pismem, cho wykorzystywanym te w kultowych i religijnych obrzdach. Cho pismo szczeglnie rozwijao si midzy IV a VII wiekiem po Chrystusie, to jego pocztek wie z Celtami. Starogermaskie pismo liczyo 24 znaki, a w jego zapisie stosowano
____________________ 303 Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie. Warszawa, Wyd. wiat Ksiki, tumaczenie Z. Dalewski, s. 164. 304 Tresidder J. (2001), Symbole ...op.cit., s. 212-213. 305 Chmielik J. (1999), Symbolika v extremistickch hnutich. Praha, Armex, s. 18-19.

154

zasad od lewej do prawej, cho byo uywane te w pimie jedna linijka od lewej, a druga od prawej. Rnio si ono od runowego pisma Wikingw, ktre rozwijao si midzy VIII a X wiekiem po Chrystusie, lecz nie byo tak rozbudowane. Liczyo 16 znakw, ktre czono w celu wyraania kilku gosek. Ubosze pismo Wikingw z biegiem lat zostao zastpione znakami aciskimi. Historyczne pochodzenie runowego pisma inspirowao faszystowsk dyktatur okresu II wojny wiatowej, ktra przeja niektre runy, majce wyraa szczeglne cechy germaskiej rasy lub jako symbole przywizanie do faszystowskiej ideologii. Sig-runa

W wersji pojedynczej bya symbolem zwycistwa. Okoo 1932 roku pracownik firmy Ferdynand Hoff stater produkujcej odznaki i czonek SS Walter Wek, projektant z Bonn, narysowa dwie sig-runy obok siebie, a znaku tego zacza uywa caa organizacja. Za prawa autorskie zapacono mu 2,5 marki306. Ger-runa

Symbol ducha wsplnoty Wolfsburg Wilczy hak

____________________ 306 Milo D. (2005), Rasistick extremimizmus v Slovenskej Republice. Wyd. Fredrich Ebert Stiftung, s. 118.

155

Pierwotnie by pogaskim talizmanem o magicznej sile odganiajcej wilki. W XV wieku jako symbol wykorzystali go nieposuszni chopi w wojnie przeciw niemieckim ksitom. Z tego powodu uywany jest jako symbol wolnoci i niezalenoci. Nastpnie by symbolem SS, a neonazici uywaj go jako modyfikacja runyAhwaz. Le ben-runa Runa ycia

Symbol ten przyja organizacja SS Lebensraum, ktra zabiegaa o gospodynie domowe. Znajdowaa si na te w dokumentach SS i na grobach, gdy wpisywano dat urodzenia. Obecnie stanowi symbol ruchw neonazistowskich. Runa mierci

Symbolizowaa mier i bya stosowana na grobach i dokumentach informujcych o tym fakcie. Obecnie symbol ruchw rasistowskich i antysemickich oraz neonazistowskich, a wpisana w koo jest symbolem pokoju (popularna pacyfa). Tyr-runa

Znana te jako Kamp-Runa, jak i rwnie jako symbol pogaskiego boga wojny Tyra i oznaczaa zwycistwo w wojnie. SS uywa jej zamiast
156

krzya na grobach polegych. Runa Tyr uywana bya m.in. jako symbol 32. Ochotniczej Dywizji SS307. Hagell-Rune

W nazistowskiej filozofii symbolizowaa bezwarunkow wierno, oczekiwan od wszystkich czonkw SS. Odal runa

Symbolizowaa pokrewiestwo i rodzin, natomiast sama nazwa oznacza wasno oraz ojczyzn. Bya rwnie symbolem boga Odyna. Takim znakiem posugiwa si Urzd Rasowego Osadnictwa SS (RuSHA), jak i sidma doborowa grska dywizja Princ Eugen (SS Freiwilligen-Gebirgs-Division Prinz Eugen). Po wojnie, a do delegalizacji w 1994 r., uywana bya m.in. przez niemieck neonazistowsk organizacj Wiking Jugend, wzorowan na Hitler-jugend308. W Polsce Odala bya tytuem neopogaskiego pisma wydawanego przez Stowarzyszenie na rzecz Tradycji i Kultury Niklot. B. Skrty nazw organizacji * B&H Blood & Honour * KKK Ku-Klux-Klan * NF Nazi Front, National Front * NPD Nationaldemokratische Partei Deutschland * NOP Narodowe Odrodzenie Polski * ONR Obz Narodowo-Radykalny
____________________ 307 http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolfsangel, dn. 28.12.2010 r. 308 Purski J., (2010), Moda jako forma propagandy neofaszyzmu, Nigdy Wicej nr 18.

157

C. Skrty hase * WP White Power * NR Narodowa Rewolucja lub Narodowy Radykalizm * NS narodowy socjalizm * RAHOWA Racial Holy War wita Wojna Rasowa * ITP International Third Position (doktryna trzeciej drogi, wyznawana przez cz rodowisk skrajnej prawicy, m.in. NOP) * RAC Rock Against Communism (Rock Przeciwko Komunizmowi) * NSBM National Socialist Black Metal (Narodowo Socjalistyczny Black Metal). SYMBOLICZNE OSOBY NAZIZMU Wspczeni neonazici nie tylko czcz faszystw okresu dwudziestolecia midzywojennego czy okresu wojny. Sigaj do postaci, ktre po wojnie walnie przyczyniy si do jego rozwoju, a ktrych przyczyny mierci nie s do koca jasne. Najczciej pojawia si: Ian Stuart Donaldson (11.08.1957 r. 24.09.1993 r.), byy neonazistowski skinhead, czonek grupy muzycznej Skrewdriver i zaoyciel neonazistowskiej organizacji Blood & Honour, ktry w 1993 r. zgin w wypadku samochodowym wraz z caym zespoem. Cz nazi-skinw za to zdarzenie obcia tajne suby brytyjskie (MI 5). Erik Banks, czonek amerykaskiej rasistowskiej grupy muzycznej Bound for Glory, ktry zosta w 1993 r. zamordowany przez antyrasistowskich skinheadw; Joe Rowan, amerykaski rasistowski skinhead, czonek grupy muzycznej Nordic Thunder i neonazistowskiej organizacji Hammerskins Nation, ktry w 1994 r. zgin w bjce z Afroamerykanami; Franz Fuchs, ktry z rasowych i ksenofobicznych pobudek rozsya w latach 90. wieku XX w Austrii listy z bombami, a po zatrzymaniu przez policj popeni samobjstwo (neonazici s zdania, i zosta zamordowany przez suby bezpieczestwa tego kraju);
158

 Timothy McVeigh, ultraprawicowy terrorysta, ktry w 1995 r. zabi w Oklahoma City 168 osb (jego zwolennicy nosz znak 1/168 jeden, ktry zabi 168 osb); Kay Diesnera niemiecki neonazista, ktry w 1997 r. prbowa realizowa koncepcj walki samotnego wilka (postrzeli lewicowego wydawc i zabi policjanta); Andrew MacDonald (waciwie: William Luter Pierce), zaoyciel amerykaskiego neonazistowskiego Sojuszu Narodowego (The National Alliance). Jest autorem Dziennikw Tunera, opisujcych bia rewolucj, polegajc na mordowaniu kolorowych mieszkacw USA, a koczc si zrzuceniem bomby atomowej na Izrael. Ksika ta staa si inspiracj dla Timoth'ego McVeigha do zorganizowania zamachu w Oklahoma City; symbolem grupowym s te czonkowie neonazistowskiej terrorystycznej organizacji lat 80. wieku XX The Order. SYMBOLICZNE ZESPOY SCENY MUZYCZNEJ Dla wspczesnych neonazistw istotne znaczenie ma muzyka biaej siy (White Power Music), a skrt WPM stanowi wany identyfikacyjny symbol wykorzystywany przez rne muzyczne nurty. Najbardziej znanym zespoem z tego nurtu jest Skrewdriver, gdy to on identyfikowany jest jako twrca wspczesnego nurtu WPM. Grup te stworzy pod koniec lat 70. wieku XX Ian Stuart Donaldson, pniejszy zaoyciel organizacji Blood & Honour. Teksty tej grupy wprost wyraay rasistowskie i nazistowskie pogldy i cho zakoczya ona swoj dziaalno w 1993 r., to czsto na znaczkach jej nazwa czona jest z innymi symbolami i hasami neonazistowskimi. Na przeomie XX i XI w. szczegln popularnoci cieszya si powstaa w Niemczech w 1992 r. neonazistowska grupa muzyczna Der Landser. Jej czonkowie jako pierwsi zostali w 2005 r. osdzeni w RFN za szerzenie nazizmu. Symbol tej kapeli nawizujcy do 37 SS-Freiwilligen-Kavallerie-Division Lotzow sta si bardzo popularny wrd neonazistw309. Inne chtnie suchane przez skinheadw grupy muzyczne to np.:
159

1. brytyjskie: No Remorse!, BrutalAttack, Celtic Warrior; 2. amerykaskie: Max Resist, Bound for Glory, Nordic Thunder, Blue Eyed Devils; 3. kanadyjska Rahowa; 4. niemieckie: Kraftschlag, Nahkampf, Endstufe, Landser; 5. woska Gesta Bellica; 6. polskie: Konkwista 88, Honor; 7. rosyjska Kolowrat; 8. czeskie: Buldok, Vlajka, Hlas Krve, Conflict 88,Adler, Blizard; 9. zespoy z nurtu NSBM: Absurd, Gontyna Kry, Dub Buk, Der Sturmer, Wolkoak. W ostatnich latach mona zauway oglnowiatowy trend okrelania si neonazistowskich grup muzycznych jako apolitycznych czy prezentowania si jako prawicowy rock, w ktrych nie s wprost propagowane hasa nazizmu i rasizmu. Do takich mona zaliczy np. szwedzk grup Ultima Thule, niemieck Kamplzone, czesk Randall Gruppe czy Squad 96310. W Polsce grupy zwizane z odamem narodowo-radykalnym okrelaj tak muzyk jako tosamociow. Jej przedstawicielami s zespoy: NaRa, Twierdza czy Legion. Na symbolik neofaszystowsk potrafi rwnie zareagowa moda najbardziej jaskrawym przykadem jest niemiecka firma Thor Steinar, ktra w swoim logo, jak i kolekcji nawizuje m.in. do tych run, ktre kojarzone s ze skrajn prawic. Pierwotne logo firmy zostao zdelegalizowane przez niemieck prokuratur jako kojarzone z nazizmem, jednak zastpiono je nowym, bardziej neutralnym. Niezalenie od tego, produkty oferowane przez firm nawizuj m.in. do korpusw wojsk niemieckich z czasw II wojny wiatowej lub np. osoby Felixa Steinera, generaa SS, biorcego w 1939 r. udzia w ataku na Polsk. Thor Steinar () wiadomie bawi si wieloznacznoci poj dajc w ten sposb wiele moliwoci interpretacji. Przykadowo drukowane na bluzach
____________________ 309 urek R. (2007), Aktuln bezpenostn hrozby plynouc z nsilnch in, terorismus, extremismus a organizovan zloin. Ostrava, padziernik. 310 urek R. (2007), Aktuln bezpenostn hrozby plynouc z nsilnch in, terorismus, extremismus a organizovan zloin. Ostrava, padziernik.

160

okrelenie Nordmark mona interpretowa jako: jednostk administracyjn w III Rzeszy, obz pracy w pobliu Kolonii, nazw faszyzujcego zespou muzycznego i okrelenie sekcji neonazistowskiej sieci Blood & Honour311.

Inn firm, ktra wiadomie jako odbiorcw wybiera skrajnie prawicowych skinheadw jest Consdaple. Nazwa, z pozoru niezwizana z neofaszyzmem, okazuje inny przekaz dopiero w momencie, gdy czciowo przykryje si j rozpit kurtk, ukazujc napis NSDAP (partii, ktrej liderem byAdolf Hitler)312.

Symbolika stosowana przez grupy skrajnie prawicowe wynika z jednej strony z koniecznoci, majcej zwizek z zakazem manifestowania neofaszystowskich symboli w wikszoci krajw, a z drugiej z fascynacji historycznymi kulturami i narodami (Wikingowie, w polskim wydaniu pierwsi Sowianie). Jako e ich ilo jest praktycznie nieograniczona, w przypadku prawnego zakazu prezentowania jednych, na ich miejsce pojawiaj si nowe, czsto jedynie nieznacznie zmodyfikowane.
____________________ 311 Purski J., (2010), Moda jako forma propagandy neofaszyzmu, Nigdy Wicej nr 18. 312 Purski J., (2010), Moda jako forma propagandy neofaszyzmu, w: Nigdy Wicej nr 18.

161

Mirosaw Zdulski

ZAKOCZENIE
Po upadku realnego socjalizmu na scenach politycznych poszczeglnych krajw Europy rodkowej tworzyy si partie polityczne, rodziy ruchy spoeczne i rozwijay subkultury. W pierwszym okresie korzystania z uzyskanej wolnoci, moliwoci wyraania wasnych pogldw i dobrowolnego zrzeszania nie istniaa wiadomo, co jest skrajne i czy lokuje si ono po prawej czy lewej stronie sceny politycznej. Z biegiem czasu, gdy system polityczny zacz si klarowa, poszczeglne nurty nie tylko zaczy si od siebie oddala, ale i rnicowa. Sukcesywnie rosa wiadomo koniecznoci przestrzegania obowizujcego prawa, jak i wykorzystywania okrelonych form organizacyjnych. Mona wic z jednej strony zauway tendencj, zarwno wrd dziaajcych partii, zalegalizowanych i nieoficjalnie dziaajcych stowarzysze oraz czonkw subkultur, denia do przystosowania si i ch akceptacji obowizujcych regu, z drugiej strony narastajc radykalizcj postaw i zachowa. Nastpowa wic proces wyostrzania si granic midzy prawnie akceptowanymi i nieakceptowanymi formami spoecznej aktywnoci, trwajcy do dzi. Skrajna prawica zacza lokowa si w wiadomoci spoeczestw Europy rodkowej po 1990 r. Jej obraz gwnie ksztatoway rodki masowego przekazu, informujce o aktach przemocy, jakie pod jej szyldem miay miejsce najczciej dokonywane przez skinheadw. Z drugiej jednak strony, w kadym z krajw skrajna prawica jest rozbita i silnie zrnicowana. Dotychczasowe prby konsolidacji poprzez tworzenie koalicji czy jednego podmiotu politycznego gotowego stan do konkurencji w wyborach parlamentarnych czy samorzdowych, cho s podejmowane, to albo nie przynosz efektw, albo te, gdy ju powstaj, nie uzyskuj szerszego poparcia spoecznego. Niezaprzeczalnym skutkiem tego procesu jest jednak spadek radykalizmu. W ksztatowaniu si pewnych nurtw w ramach ultraprawicy krajw Europy rodkowej znaczn rol odegrali skinheadzi. Tu po 162

zmianie systemowej mona byo obserwowa szybki rozwj tej subkultury, jej oddalanie si od punkw i przejawianie agresji wobec innych grup narodowych i etnicznych (gwnie Romw) oraz ludzi innych ras. Lawinowo rosa liczba zespow muzycznych, koncertw i fanzinw propagujcych nienawi, przyczyniajc si do ksztatowania wewntrznych podziaw. Wrd prawicowo ukierunkowanych skinheadw zaczy si ksztatowa dwa nurty: nacjonalistyczny i narodowo-socjalistyczny. O ile w przypadku pierwszego rola skinheadw sprowadzaa si do wspierania, a z czasem przechodzenia do legalnie dziaajcych partii lub stowarzysze, to w drugim do jego kreacji, propagowaniu poprzez organizacj koncertw, rozprowadzanie nagra, publikacji i fanzinw. Wraz z konsolidacj struktur pastwowych i rosnc kompetencj organw cigania zmieniaj si formy dziaa organizowanie koncertw w maym gronie, korzystanie z Internetu jako rodka komunikowania si itp. Z drugiej strony w wyniku kontaktw tworz si oddziay organizacji o zasigu midzynarodowym (Blood & Honour, Hammerskins), prby oficjalnego porzucania subkultury i przenikania do legalnie dziaajcych stowarzysze i partii politycznych lub te tworzenia korzystajc z dowiadcze niemieckich i austriackich nielegalnie dziaajcych grup niepowizanych ze sob organizacyjnie, gotowych do podejmowania dziaa, rozlokowanych na terenie caego kraju (strategia oporu bez przywdztwa leaderless resistance). Liczba czonkw tej subkultury maleje, nastpuje te odrzucanie dotychczasowego negatywnego imagu, co sprawia, i coraz rzadziej przychodzi nam na ulicy zobaczy krtko ostrzyone osoby w paramilitarnych ubiorach i glanach. Zauway mona naturaln tendencj polegajc na tym, i wraz z dojrzewaniem rosn tendencje do przechodzenia do legalnej dziaalnoci i prb szerzenia skrajnie prawicowych idei za porednictwem legalnie dziaajcych podmiotw politycznych. Z drugiej jednak strony, skini o prawicowych pogldach s wewntrznie zrnicowani. Mona wrd nich znale takich, ktrzy spotykaj si jedynie po to, by wysucha muzyki i przejawiaj swoj przynaleno do subkultury poprzez noszenie klasycznych ubiorw, ale i takich, ktrzy si organizuj, szkol i zbroj, a stroje zamienili na te w czarnych kolorach (czonkowie Narodowego Oporu iAutonomiczni Nacjonalici).
163

BIBLIOGRAFIA
Anti Defamation League (1995), ADL Survey Documents and Analyzes Growing Menace of Neo-Nazi Skinheads and Their International Connections, http://www.adl.org/presrele/neosk_82/2477_82.asp, dn.10.12.2010 r. Antisemitism and Xenophobia Today (12.1996), http://www.axt.org.uk/ antisem/archive/archive1/hungary/index.htm, dn. 10.12.2010 r. Bk T. W. (2005), Skinheadzi w Polsce. Warszawa 2005, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu. Bartniek R., Haid J. (1995), Dti sledovaly, jak jim skin umltil otce, w: MF Dnes, . 114, dn. 17.05., s. 3. Bartoszewicz D. (2010), Kaczyski zakazuje parady rwnoci; [www] Gazeta Stoeczna, http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/ 1,34889, 7455443, Bazary_parady_msze_i_salony_ tak_zmieniala_sie.html, dn. 04.12.2010 r. Benkovi B., Vakulov L., Obraz Rma vo vybranch slovenskch mdich, Slovensk helsinski vbor. Bratislava 2000. Biedermann H. (2003), Leksykon symboli. Warszawa, Wyd. Muza. Bubel Band-Longinus Zerwimycka http://www.youtube.com/watch?v= I1IJzJH9aYk, dn. 28.11,2010 r. Bugajski J. (1995), Ethnic politics in Eastern Europe: a guide to nationality policies, organisations and parties. The centre for strategic and international studies. New York. Btorov Z., Gyarfov O., Velic D. (2001), Verejna mienka, w: Mesenikov G., Ivantyyn M., Nicholson T. (ed.) Slovensko 2000. Shrnn sprav o stave spolenosti. IVO. Bratislava. Cahn C. (20.11.2007), The Unseen Powers: Perception, Stigma and Roma Rights. z ERRC European Roma Rights Centre: http:// www.errc.org/cikk.php?cikk=2870, dn. 10.12.2010 r. erveak J. (2000), Sprav o priinch migrcie slovenskch Rmov. Bratislava. Danilov S. (2007), tok neonacistov v Nitre sa stal, tvrdia svedkoviaherci, http://danilov.blog.sme.sk/c/117685/Utok-neonacistov-vNitre-sa-stal-tvrdia-svedkovia-herci.html, dn. 28. 12. 2008 r. Deklaracja Trzeciej Pozycji, http://www.nop.org.pl, dn. 12.02.2005 r. Denik cervo 2009/9 www.cervo.cz dn.28.04.2009 r.
164

Dufkov I., Zlmal J., Ul P. (2005), Police a socilni radikalismus. Stedni Policyjni kola Ministerstwa Nitra v Praze. Stedisko pro vchovu k lidkm prvm a profesni etiku. Praha,AGIS. Dokumentan centrum pre vskum slovenskej spolenosti (DCVSS), prieskum 1995. Draxler P., Milo D., Slaninova J., a kolektv (2008), Sprava o plneni bezpenostnej politiky v oblasti extremizmu. Intitut pre obianske vzdelavanie, Nadacie otvorenej spolonosti Open Society Foundation. Eibl O. (2008), Postoje SPR-RS k rozpadu eskoslovenska: kritick rok 1992, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/kategorie/012008/, s. 70-93, dn. 10.12.2010 r. ECRE. (18.03.2003). ECRE (2003) 002 A Report on an Investigation by European. Committee on Romani Emancipation ECRE, dn.10.12.2010, z European Economic Interest Grouping, THE IMPACT OF SPECIAL SCHOOLS ON THE ROMA IN CENTRAL EUROPE, A case of wilful criminal neglect & professional incompetence: http://www.romaniworld.com/ecoprt-1.htm Felczak W. (1983), Historia Wgier, wydanie drugie poprawione i uzupenione Zakad Narodowy im. Ossoliskich, Wrocaw. Filipiak M. 1999), Od subkultury do kultury alternatywnej. Wprowadzenie do subkultur modzieowych. Lublin, Wydawnictwo M. Curie-Skodowskiej. Fox J. i Vermeersch P. (04.2009), Backdoor Nationalism, Katholike Universiteit Luven http://soc.kuleuven.be/iieb/docs/2010/29620EJS-51.pdf, dn. 10.12.2010 r. Fritensk H. (1999), Interetnick konflikt po roce 1989 s ohledem na souiti s Romy, w: Romov v esk republice (1945-1998). Praha, Socioklub. Gabal I. (1999), Etnick klima ask spolenosti, in: Gabal I. a kol., Etnick meniny ve stedni Evrop, Praha , G plus G, s. 70. Gwiazda M., Krawczyk E. (1996), Subkultury modzieowe. Pomidzy spontanicznoci a uniwersalizmem, w: Filipiak M. (red.), Socjologia kultury. Lublin. Wydawnictwo M. Curie-Skodowskiej. GrskiA. (2008), Era konformizmu, w: Wprost nr 6. Hebdige D. (1998), Subculture: the Meaning of Style. London, Rutledge. Informace o problematice extremismu na zem esk republiky v roce 2002 byla pedloena vld R jako samostatn ploha Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2002, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 667 ze dne 29. ervence 2003. Praha 2003 r.
165

Informace o problematice extremismu na zem esk republiky v roce 2004 byla pedloena vld R jako samostatn ploha Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2004, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 827 ze dne 29. ervna 2005. Praha 2005 r. Informace o problematice extremismu na zem esk republiky v roce 2006 byla pedloena vld R jako samostatn ploha . 2 Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2006, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 478 ze dne 2. kvtna 2007. Praha 2007 r. Chmielik J. (1999), Symbolika v extremistickch hnutich. Praha,Armex. Janusz Bryczkowski, www. Naukowy.pl http://www.naukowy.pl/ encyklopedia/Janusz_Bryczkowski, dn. 06.12.2010 r. Jawowska A. (1991), Kontrkultura, w: Koskowska A. (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Pojcia problemy wiedzy o kulturze. Wrocaw. Jdrzejowski M. (1999), Modzie a subkultury. Problemy edukacyjne. Warszawa. Kamiski A. (1971), Analiza teoretyczna polskich zwizkw modziey do poowy XIX wieku. Warszawa. Kaplan J (ed), Bjrgo, T. (1998), Nation and race: the developing EuroAmerican racist subculture Nation and race: the developing EuroAmerican racist subculture. Northeastern University Press Kibice Legii zapraszaj na 11 listopada do Warszawy. Mobilizacja na Marsz Niepodlegoci rozpoczta, [www] Autorom.pl, http:// autonom.pl/index.php/news/kraj/697-kibice-legii-zapraszaj-dowarszawy-11-listopada-mobilizacja-na-marsz-niepodlegoci-rozpoczta, dostp 26.12.2010. King S. (2002) Reggae, Rastafari and the Rhetoric of Social Control. Mississippi, University Press of Mississipp Kopaliski W. (1990), Sownik symboli. Warszawa. Wiedza Powszechna. Kopaliski W. (2003), Sownik mitw i tradycji kultury. Warszawa, Oficyna Wydawnicza RYTM. Kornak, M. (2009), Brunatna Ksiga 1987-2009, Stowarzyszenie Nigdy Wicej. Krno M. (1998), Podoby pravicovho extrmizmu na Slovensku dnes, w: Skora E., Pfahl-Traughber A., Krno M., Hundseder F., Vitko M., Pravicov extrmizmus na Slovensku a v Nemecku. Bratislava, jn, Friedrich Ebert Stiftung, e. V. Zastpenie v Slovenskej republice, s. 19-22.
166

Kurzpa J., Lisowska A., Pierzchalska A. (2008), Wstp, w: Kurzepa J., Lisowska A., Pierzchalska A. (red.), Wspczesna modzie p[omidzy eros a thanatos. Wrocaw 2008,Agencja Wydawnicza AGRI s.c. Krti L. Right Wing Extremism, Skinheads and Anti-Gypsy sentiment in Hungary Research Support Scheme http://rss.archives.ceu.hu/ archive/00001096/01/102.pdf, dn. 15.09.2010 r. Lubiniecka K., Bezwzgldne wizienie za faszystowski Redwatch.info, [www] gazeta.pl, http://wroclaw.gazeta.pl/wroclaw/ 1,35771, 8813954,Tworcy_neofaszystowskiej_strony_Redwatch_info_skaza ni.html, dn. 26.12.2010 r. Lurker M. (1994), Przesanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Krakw, Wyd. Znak. Magazyn Nigdy Wicej. Mare M. (2001), Trendy od Teme, w: Reflex . 23. Mare M. (2003), Pravicov extremismus a radikalismus v R. Barrister & Principal. Mare M. (2004), Za bil echy! Skinheads peitkem, doba peje nenpadnm, www.infoservis.net dn. 8.01. Mare M. (2005)., Terorismus v R. Brno. Centrum strategickch studii. Mare M., Autonomni nacionalist, w: Rexter, asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter.cz/ kategorie/01-2009/, dn. 7.12.2010 r. Marsz Niepodlegoci, [www] Autonomiczni Nacjonalici, http://answ. wordpress.com/2010/11/15/1293/#more-1293, dn. 26.12.2010 r. Matusewicz Cz. (1975), Psychologia wartoci. Warszawa-Pozna. Mesenikov G. (2008), Nrodn populizmus na Slovensku: aktri, tmy, stratgie, w: Mesenikov G., Gyrfov O., Nrodn populizmus na Slovensku. Bratislava, s. 7-38. Mikuovi D. (2004), Mimoparlamentn krajn pravica na Slovensku. Brno. Mikuovi D (2007), Slovensk pospolitos vera a dnes, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http:// www.rexter.cz/kategorie/01-2007/, s. 1-24, dn. 7.12.2010 r. Milo D. (2005), Rasistick extremizmus v Slovenskej republike. Bratislava: udia proti rasizmu. Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2005, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 438 ze dne 19. dubna 2006 r. Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk
167

republiky v roce 2006, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm .478 ze dne 14 kvtna 2007. Praha 2007 r. Ministerstvo vnitra R, Odbor bezpenostn politiky, Zprvy o situaci v oblasti veejnho podku a vnitn bezpenosti na zem esk republiky v roce 2008, kterou vzala vlda R na vdom usnesenm . 572 ze dne 4 kvtna 2009. Modzie Wszechpolska historia organizacji, [www] Modzie Wszechpolska, http://mw.org.pl/index.php/about/historia-mw, dn. 16.03.2005 r. Molnr L. (2010) Antisemitism in Hungary The Institute for Global Jewish Affairs No. 104, 1 November 2010, 24 Heshvan 5771, http://www.jcpa.org/JCPA/Templates/ShowPage.asp?DRIT=3&DBI D=1&LNGID=1&TMID=111&FID=624&PID=0&IID=5229&TTL =Anti-Semitism_in_Hungary, dn. 10.12.2010 r. Ministry of Foreign Affairs Budapest, (2004) Facts Sheets on Hungary GYPSIES/ROMA IN HUNGARY, http://www.mfa.gov.hu/ NR/rdonlyres/05DF7A51-99A5-4BFE-B8A5-210344C02B1A/0/ Roma_en.pdf, dn. 20.11.2010 r. Mudde C. (2005), Racist Extremism in Central and Eastern Europe. Routledge London. The Nizkor Project (2009), The Skinhead International: Hungary http://www.nizkor.org/hweb/orgs/american/adl/skinheadinternational/skins-hungary.html, dn. 15.11.2010 r. Narodowe Odrodzenie Polski, [www] Wikipedia, http://pl.wikipedia.org /wiki/Narodowe_Odrodzenie_Polski, dostp. 15.12.2010 r. Nvrh koncepcie boja proti extrmizmu MV SR (R..: KM-1-96/Vl-2005) Materil z rokovania vldy SR 159/2006, dn. 11.01.2006 r. http://www.rokovania.gov.sk/appl/material.nsf/0/FBA726D5352B5 105C125715D003E4045/$FILE/Zdroj.html, dn. 30.12.2007 r. Obz Narodowo-Radykalny [www], http://www.onr.h2.pl/strona/ articles.php?art=126, dn. 07.12.2010 r. Ondrejkovi P. (2000), Socilna patologia. Bratislava, Veda. Office for National and Ethnic Minorities Budapest, Hungary National and ethnic minorities in Hungary (24.06.2005), http://www2.ohchr. org/english/bodies/cescr/docs/E.C.12.HUN.3-Annex16.pdf, dn. 10.12.2010 r. ONR-owcy pobici w pocigu. Jechali na marsz do Warszawy, [www] gazeta.pl, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708, 8646157,ONR_owcy_pobici_w_pociagu__Jechali_na_marsz_do_ Warszawy.html, dn. 26.12.2010 r. OSCE. (2000). Report on the situation of Roma and Sinti in the OSCE Area. High Commissioner on National Minorities: Organization for 168

Security and Co-operation in Europe: http://www.osce.org/ documents/hcnm/2000/03/241_en.pdf, dn. 10.12.2010 r. Paleczny T. (1993), Grupy subkultury modzieowej. Prba analizy propozycje teoretyczne, w: Kultura i Spoeczestwo, nr 3. Owiadczenie, [www] Blood & Honour, http://www.bhpoland.org/ strona/index2.htm, dn. 12.12.2010 r. Paleczny T. (1993), Grupy subkultury modzieowej. Prba analizy propozycje teoretyczne, w: Kultura i Spoeczestwo, nr 3. Pastwowa Komisja Wyborcza, http://wybory2007.pkw.gov.pl/ SJM/PL/WYN/W/index.htm, dn. 13.12.2010 r. Pczak M. (1992), May sownik subkultur modzieowych. Warszawa, Semper. Piotrowski P., Szalikowcy. O zachowaniach dewiacyjnych kibicw sportowych. Toru 2000. WydawnictwoA. Marszaek. Piotrowski P., Subkultury modzieowe. Aspekty psychospoeczne. Warszawa 2003. WydawnictwoAkademickie ak. Polski Front Narodowy, [www] Naukowy.pl, http://www.naukowy.pl/ encyklopedia/Polski_Front_Narodowy, dn. 06.12.2010 r. Purski J., (2010), Moda jako forma propagandy neofaszyzmu, w: Nigdy Wicej, nr 18. S extrmistami sympatizuje 13 percent populcie, w: SME, dn. 6.03.2006r. Royce M. The Rise and Propagation of Political Right Wing Extremism: The Identification and Assessment of Common Sovereign Economic and Socio-Demographic Determinants. SMC Working Papers http://www.swissmc.ch/documents/working_paper_royce_08_2010. pdf , dn. 10.12.2010 r. S extrmistami sympatizuje 13 percent populcie, w: SME, dn. 6.03.2006r. SME, dn. 28 12.1999 r. Skinheads, [www] Wikipedia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Skinhead, dn. 10.12.2010 r. Smolik P. (1996), Politick spektrum v esk republice. esk voli mezi pravic a levic, w: Sociologick asopis, Vol. 32 (No. 4). Socjologia (2008). Przewodnik encyklopedyczny. Warszawa, PWN. Sprva o boji proti prejavom nsilia, intolerancie a extrmizmu na zem Slovenskej republiky vypracovan ministerstvom vntra v roku 2005. Ministerstvo vntra Slovenskej republiky. Bratisava 2005. Sprva o stave extrmizmu v Slovenskej republike za rok 2008, http://www.minv.sk/?dokumenty-na-stahnutie, dn. 5.12.2010 r. Stpie S. (2004), Koncepcje polityczne ekstremizmu prawicowego w III Rzeczypospolitej na przykadzie wybranych organizacji, w: Doktryny
169

i ruchy wspczesnego ekstremizmu politycznego [red.] Olszewski E., Lublin, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej. Skora E. (1998), Slovensk nrodn povstanie a sasnos, w: Skora E., Pfahl-Traughber A., Krno M., Hundseder F., Vitko M., Pravicov extrmizmus na Slovensku a v Nemecku. Prednky zo seminra usporiadanho 9. jna 1998 v Bratislave. Bratislava, Friedrich Ebert Stiftung, e . V. zastpenie v Slovenskej republike, s. 3-6. Szalikowcy, [www] Szalikowcy.com, http://www.szalikowcy.com/ informacje/10,Szalikowcy.html, dn. 11.12.2010 r. urek R. (2007), Aktuln bezpenostn hrozby plynouc z nsilnch in, terorismus, extremismus a organizovan zloin. Ostrava, padziernik. ebesta M. (2003), Formovanie politiky tatu vo vzahu k Rmom v prvoch rokach samostatnej Slovenskej republiky (1992-1998), w: Kotvanov Alena, Szp Attila, ebesta Michal, Vldni polityka a Rmovia 1948-2002. Slovensk Intitut Medzinrodnch tudii, s. 45-50. tchov M. (2001), Interetnick konflikty jako dsledek rasov nevralivosti. Studie. Praha, Instytut pro kryminologii a socilni prevenci. tchova M. (2004), Danielova K., Konflikty s rasovm a etnickm kontekstem, in: Kriminalistika, . 2. The Magyar Sziget Festival Website http://magyarsziget.hu/english, dn.15.12.2010 r. Tresidder J. (2001), Symbole i ich znaczenie. Warszawa, Wyd. wiat Ksiki, tumaczenie Z. Dalewski. University of Maryland Minorities at risk Assessment for Roma in Hungary 31.12.2006; http://www.cidcm.umd.edu/mar/ assessment. asp?groupId=31001, dn. 10.12.2010 r. Urbanek M. (2001), W trjk jedyni, [www] Polityka.pl, http://archiwum. polityka.pl/art/w-trojke-jedyni,371083.html, dn. 20.11.2010 r. Wgierskie Centralne Biuro Statystyczne (2010) Population by nationality and main age groups, 1941, 19802001 1.30.1 Total http:// www.nepszamlalas.hu/eng/volumes/18/tables/load1_30_1. html, dn. 25.11.2010 r. Wilk E. (1994), Krucjata ysogowych. Warszawa, Niezalena Oficyna. Wojdya . (2005), Wizja historii w tekstach muzycznych polskich grup skrajnie prawicowych, Toru, Centrum Edukacji Europejskiej. Wywiady Mao jest ludzi, ktrzy potrafi i pod prd, http://www. phalanx.pl, dn. 08.02.2010 r.
170

Vagovi M. (2007). Slota: Prpad Malinovej zinscenovali. http://www. sme.sk/c/3324118/Slota-Pripad-Malinovej-zinscenovali.html , dn. 28. 12. 2008 r. Vaeka M. (2002), Vzah majoraty k Rmom w: Vaeka Michal (ed.), aipen pal o Roma. Srhnn sprva o Rmach na Slovensku. Bratislava, Intitut pro werejn otzky. Vejvodov P. (2008), Autonomn nacionalismus, w: Rexter. asopis pro vzkum radikalismus, extremismu a terorismu http://www.rexter. cz/kategorie/02-2008/, s. 1-36, dn. 7.12.2010 r. Veselsk M. (2009), Postoj verejnosti k extremistickm stranm. Badanie Nae spolecnost 2009, Termn ternnho etren: 31.08. 7.09., prba 1046 osb powyej 15 lat. Centrum pro vzkum verejnho mnen, Sociologick stavAV CR Vlda esk Repuliky: Usneseni vldy esk republiky ze dne 12 zi 2001 . 903 ke Zprv o problematice extremismu na zemi esk republiky v roce 2000. Praha 2001. Vlada esk Republiky: Zprva o situaci v oblaski veejneho poadku a vnitni bezpenosti na zemi esk republiky v roce 2004, kterou vzala vlda R na vdomi usnesesenim . 827 dne 29 ervna 2005, Praha 2005. Za rasov toky hroz tvrd tresty., w: MF Dnes, dn. 21.06 1995, nr 118. Zwoliski A. (2003), Bezdroa za. Warszawa, Wyd. Michalineum. http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolfsangel, dn. 28.12.2010 r. Zprva o stavu lidskch prv v R v roce 1998 (ploha usnesen vldy . 278 ze dne 7. dubna 1999., http://aplikace.mvcr.cz/archiv2008/ extremis/1999/indexhtml. dn. 12.10.2010. r. http://pl.wikipedia.org/wiki/Krzy%C5%BC_celtycki, dn. 28.12.2010 r. http://pl.wikipedia.org/wiki/Wolfsangel, dn. 28.12.2010 r.

171