RISKU OPERACIONAL Perkufizimi I riskut operacional sipas Bazel II Rendesia e trajtimit te riskut operacional Menyra e trajtimit te ngjarjeve qe shkaktojne

tojne risk operacional Percaktimi i kapitalit te nevojshem per mbulimin e riskut operacional Politikat e Bankes Credins ne lidhje me Fraud-in

PERKUFIZIMI I RISKUT OPERACIONAL 1.Perkufizimi sipas Bazel II Risku operacional perkufizohet si risku i humbjes qe rezulton nga deshtime apo pamjaftushmeri te proceseve ,njerezve ose sistemeve ,ose nga ngjarje te jashteme . Ky perkufizim perfshin edhe riskun ligjor duke perjashtuar ate stategjik dhe raputacional Perse bazel II ? Autoriteti dhe reputacioni i komitetit te Bazelit ne rang nderkombetar Harmonizim i kuadrit legjislativ shqiptar me ate te vendeve te komunitetit europian Harmonizimi me praktikat e e identifikimit ,llogaritjes ,monitorimit te Ro me bankat e tjera CFARE ESHTE RISKU OPERACIONAL Eshte risk I humbjes qe vjen : - mundesia qe sisitemi I inforamcionit eshte I manget - deshtime teknologjike - shkelje ne konttrollin e brendshem - vjedhje - katastrofa te paparashikuara ose - probleme te tjera operacionale Keto mund te rezultojne me humbje te papritura ose probleme reputacionale Risku operacional ekzistone ne te gjitha produktet dhe aktivitetet e Bankes RENDESIA E TRAJTIMIT TE RISKUT OPERACIONAL * Mrojtje e bankes nga te gjitha risqet e mundeshme te kuantifikueshme * Organizim me efficient dhe perdorim me eficient i burimeve te bankes * Rritje e ndergjegjesimit ne lidhje me problematikat e riskut operacional gjitha nivelet e bankes RENDESIA E TRAJTIMIT TE RISKUT OPERACIONAL Kategorizimi i detajuar i ngjarjeve qe gjenerojne risk operacional sipas Bazel II Kategorizimi (Nivel 1) i ngjarjeve Perkufizimi

ne te

Mashtrim I Brendshem

Mashtrim I Jashtem Praktika punesimi dhe sigurie ne vendine punes Praktika klientet, biznesin ne lidhje produktet me dhe

Demtim fizik i Aseteve Nderprerje biznesi dhe deshtime te sisitemit informatik Ekzekutim,shperndarje dhe menaxhim procesi

Humbje per shkak te ngjarjeve te qellimshme te mashtrimit ,shperdorimit apo pervetesimit te prones,shmangjes se rregullave,ligjit apo politikave te Bankes ku perfshiket te pakten nje pale e brendeshme.Ketu perjashtohen ngjarjet e diskriminimit Humbje per shkak te akteve te qellimshme te mashtrimit,apo pervetesimit te prones ,shmangies se rregullave ligjit apo nje pale e trete Humbje per shkak te akteve ne mos perputhje me punesimin,shendetin apo rregullat ose kontratat e sigurise;humbje per shkak te demshperblimit per demtime personale te punonjesit apo per ceshtje diskriminimi Humbjet qe rezultojne per shkak te deshtimit te paqellimshem ose per neglizhence te Bankes per tju pergjigjur obligimit professional ndaj nje klienti te caktuar(duke perfshire ketu mirebesimin dhe korrektesen );ose humbje per shkak te natyres apo dizenjimit te keq te nje produlti apo sherbimi. Humbje per shkak te katastrofave natyrore apo ngjarjeve te tjera qe sjellin humbje ose demtim fizik te Aseteve te Bankes Humbje qe rezultojne per shkak te nderprerjes se aktivitetit te biznesit te Bankes apo humbje ne saje te deshtimit te sisitemit informatik Humbje per shkak te mangesive ne procesin e transaksioneve ose te deshtimit ne menaxhimin e proceseve; humbje nga mardheniet e biznesit me homologe dhe shites apo furniture

Shembuj Mashtrim I Brendshem ,aktivitet i paautorizuar 1. Transaksion i pa raportuar me qellim nga punonjesi 2. Transaksion i paautorizuar (me humbje monetare) bere nga punonjesi 3. Deklarim i gabuar i pozicioneve me qellim nga punonjesi Vjedhje ose mashtrim 1. Mashtrim/Mashtrim ne lidhje me kredine ose llogairte skoperto 2. Vjedhje,zhvatje,grabitje me implikim te punonjesit 3. Pervetesim,shperdorim i Aseteve te Bankes nga punonjesi 4. Demtim asetesh me keqdashje nga punonjesi 5. Falsifikim (firme,kopje dokumentash) nga punonjesi 6. Depozitim ceqesh ne llogari pa fonde ose manipulime te tjera ne lidhje me ceqet nga punonjesi 7. Transaksione ne lidhje me kontrabanden 8. Pervetesim llogarie ,te identitetit te klientit nga punonjesi 9. Moskonformitet,shmangie e qellimshme nga tatimet nga punonjesi 10. Korrupsion .Marrje rryshfetesh per sherbime nga punonjesi

11. Tregeti i brendshme jo ne funksion te bankes nga punonjesi 12. Mos raportim i qellimshem nga punonjesi me qellim perfitimi financiar dhe/ose jo financiar. Mashtrim i Jashtem/Vjedhje apo Mashtrim 1. Vjedhje grabitje nga jashte. 2. Falsifikim nga ana e klientit 3. Depozitim ceqesh ne llogari pa fonde ose manipulime te tjera ne lidhje me ceqet nga klienti (Check Kiting) Siguria e sisitemit informatik 1. Demtime nga piraterite kompjuterike 2. Vjedhje informacioni (me humbje monetare) Praktika punesimi dhe sigurie ne vendin e punes /Maredheniet me punonjesit 1. Kompesim ,demshperblim te tjera ceshtje te lidhra me pushimin nga puna te punonjesve. 2. Aktivitetet te organizuara te punonjesve ( sindikata,greva) Siguria e ambjentit te punes 1.Pergjegjesi te Bankes per demtime fizike ne pune te punonjesit(aksidente,rrezime) 2. Ngjarje te lidhura me shendetin dhe sigurine e punonjesve 3. Kompensime te punonjesve Diskriminimi 1. Per te gjitha llojet e demtimeve ne pune Demtimi fizik i Aseteve .Katastrofa dhe ngjarje te tjera 1. Humbje nga shkaterimet natyrore 2. Humbje ne njesers nga sgkaqe te jashteme (terrorizem,vandalizem) Nderprerje biznesi dhe deshtime te sisitemit informative.Sisitemi informative Nga prishja, mos funksionimi i Hardwere,Softwere,Telekomunikimit Nga mospasja/nderprerja e furnizimit me paisje Ekzekutim shperndarje dhe menaxhim procesi.Ndermarja,ekzekutimi dhe mirembajtja e transaksioneve 1. Probleme komunikimi 2. Hedhja ose mirembajtja e te dhenave 3. Mos respektim I afateve ose I pergjegjesive 4. Mosfunksionim I modeleve apo sistemit 5. Gabim kontabel apo gabim ne saje te Bankes 6. Neglizhence ne kryerjen e detyrave te tjera 7. Deshtim ne dorezim 8. Mangesi ne miremebajtjen e referencave Monitorim dhe raportim 1. Deshtim I raportimit te detyruar 2. Raposti I jashtem I pa sakte (me shkaktim humbje) Marrja dhe mirembajtja e dokumentacionit te klientit . 1. Mungese e autorizimeve ose refuzimeve te klientit 2. Mungese e dokumentave ligjore ,dokumentacion I paplote I kleinteve Menaxhim I llogarise se klientit 1. Akses i paautorizuar ne llogatine e klientit

2. Mbajtje ,rregjistrim I pa sakte I te dhenave te klientit (me shkaktim humbje) 3. Demtim ose humbje ne asete te klientit ne saje te negjlizhences se Bankes Homologe ne biznes 1. Mosplotesim I kushteve kontraktuale ndaj homologeve (jo-klinet)nga ana e Bnakes 2. Debate ose konflikte te ndryshme me homologe(jo-klient) Shitesit dhe furnitoret 1. Outsourcing(zhvendosje e krahut te punes /sherbime te bankes) 2. Debate ose konflikt me shitesit /furnitoret Praktika ne lidhje me klinetet produktet dhe biznesin.Korrektese ne lidhje me transparencen informative dhe mirebesimin 1. Shkelje mirebesimi duke thyer rregullat ose direktivat 2. Shkelje korektese ose detyrimit te informimit 3. Shkelje e transparences se informimit te plote te klientit 4. Shkelje e provacise se klientit 5. Shitje agresive 6. Keqperdorim I informacionit konfidencial te klientit 7. Ngaterrese llogarie te klientit 8. Shkelje e pergjegjesise se huadhenesit Praktika te gabuara ne biznes ose ne treg 1. Shkelje e mirebesimit nga ana e bankes 2. Praktike e gabuar biznesi ose tregu 3. Manipulim tregu 4. Transaksione te brendshme (ne emer te Bankes) 5. Aktivitet i paautorizuar 6. Implikim ne aktivitete te pastrimit te parase 7. Shkelje te ligjeve dhe rregullave te konkurences Te meta te produkteve ose sherbimeve 1. Difekte te produkteve ose sherbimeve 2. Gabime te modeleve apo sistemit Perzgjedhje,sponsorizim,tejkalim limiti ne ekspozim. 1. Moskryerje e investigimit te klientit sipas directivave apo rregulloreve 2. Tejkalim i limiteve te klientit Aktivitet keshillimi financiar Debat ose konflikt mbi perforamncen e aktiveve keshilluese Nevoja per krijimin e databazes,humbjet operacionale Krijimi I Databazes me humbjet operacionale te Bankessi best practice -Departamenti I Menaxhimit te Riskut eshte pergjegjes per mirembajten ,azhornimin dhe analizimin e Databazes ku ruhen humbjet operacional -Drejtoret e Departamenteve ,te drejtorive dhe te degeve jane pergjegjes per raportimin e humbjeve operacionale qe ndodhin ne njesite qe mbulojne MENYRA E RAPOTIMIT -Raportohen te gjitha humbjet operacionale duke perfshire dhe ato te rekuperueshme

-nuk raportohen vlerta e humbjeve,rekuperimeve potenciale,por vetem ato humbje ku eshte verifikuar apo do verifikohet me siguri impakti monetar I humbjee,rikuperimit -Nuk raportohen proceset e timingveprime kontabel qe behen ,axhustohen en nje moment te dyte,dhe nuk sjellin humbje monetare per baken. -Per kategorizimin e ngjarjes pyetja qe duhet bere eshte ,Cfare ka ndodhur ,dhe jo,Pse ka ndodhur. -N,q.s nuk arrihet te kategorizohet ngjarja ,pershkrimi I ngjarjes duhet bere ne menyre me te detajuar ne formatin e raportimit RREGULLAT E RAPORTIMIT -Humbjet operacionale do te raportohen brenda nje dite nga momenti I konstaitmit(Vecanerisht ato me impact te madh) -Do te rregjiostrohen dhe raportohen te gjitha humbjet operacionale pavaresisht impaktit te tyre monetar. -Pergjegjes per raportimin e humbjeve operacionale jane drejtoret e njesive perkatese ku eshte konsatuar humbja(departamenteve,drejtorive,degeve) -Procesi I raportimit do te jete subjek kontrolli nga departamenti i I kontrollit te brendshem - Cdo njesi raportuese mban nje dosje ku ruan cdo raportim qe ka bere te Departamenti I Menaxhimit te Riskut mbi humbjet operacionale RENDESIA E KRIJIMIT TE DATABAZES -Njihen problematikat e aktiviteteve dhe produkteve te bankes dhe meren masa per permiresimin e tyre duke u bazuar edhe ne raportin kosto/benefit -Net e ardhmen per pjesen e riskut operacional qe mbetet ((ate sistematike) perllogaritet kapitali I nevojshem per mbulimin e e tij. MENYRA E LLOGARITJES SE SE KAPITALIT TE NEVOJSHEM PER MBULIMIN E RSIKUT OPERACIONAL SIPAS BAZEL II Llogarritja e kapitalit te nevojshem per mbulimin e RO sipas Bazel II behet : Metoda Baze (BIA) Metoda Standarte(STA) Metodat e Avancuara (AMA) Metoda baze llogaritet ne baze te formules Rezultati Bruto=te ardhurat neto nga interesat +te ardhurat neto jo nga inatersat +provigjonimet-kostot operative dhe komisionet e dhena per sherbime outsourcingfitimet ose e humbjet e realizuara nga shitblerja e titujve dhe letrave me vlere fitimet ose humbjet e jashtezkonshme te ardhurat nga sigurimet Metodat e Avancuara AMA Disa nga teknikat e perdorura ne metodat e avancuara mund te jene -LDA ( loss Distribution Approach) per kualifikimin e riskut opeacional (metoda Frequency Severity) Nevoja per krijimin e Databazes me Humbjet Operacionale

Avantazhet e Metodave -Simulimet me metoden Monte Carlo per krijimin e skenareve prospective -VAR(Value at Risk)dhe /ose ES(Expected Shortfall)per percaktimin e kapitalit te nevojshem per mbulimin e RO e AMA Perdorimi I metodave AMA sjell disa avantazhe te konsiderueshme per Banken nga te cilat mund te permendim -Pasqyrim me I sakte I profilit real te riskut te Bankes (perdorim I te dhenave te brendeshme) -Pranimi nga Autoriteti I Mbikqyrjes I nje nisveli me te ulet te Kerkeses per Kapitalin e nevojeshem per mbulimin e RO -Njohja nga ana e Autoritetit Mbikqyres te efekteve diversifikimit ne llogaritjet AMA POLITIKAT E BANKES NE LIDHJE ME FRAUD-IN -Mashtrimi I brendshem perkufizohet si humbja per shkak te akteve te qellimshme te mashtrimit ,shperdorimit apo pervetesimit te prones ,shmangies se rregullave ,ligjit apo politikave te Bankes,ku perfshihet te pakten nje pale e brendeshme. Pergjegjesite dhe te drejtat Keshilli Drejtues dhe Menaxhmenti I Bnakeseshte pergjegjes per implementimin e masave qe synojne parandalimin e Fraud-it Punonjesit- Cdo punonjes qe dyshon per veprime te pandershme ose fraud-I duhet te njoftoje menjehere Departamentin e Kontrollit te Brendshem ,nuk duhet te zhvillojne personalisht hetime ose intervistime personash te dyshuar ,ka te drejte te kerkoje ruajtjen e anomitetit te tij etj Departamenti I Kontrollit te Brendshem ka pergjegjesine kryesore per te hetuar te gjithe rastet e dyshuara te fraud-it KOMPETENCAT Departamenti I Kontrollit te Brendshem do ti trajtoje ne menyre konfidenciale te gjitha informacionet e mara .Rezultatet e hetimeve do te diskutohen veem me personat qe kane nje arsye legjitime per tu informuar (mbrojtja e reputacionit) Ne sart hetimi te Fraud-it (departamenti I Kontrollit te Brendshem)ka -Akses te pa kufizuar tek te gjitha dokumentat ,sisitemet informatike dhe ambjentet e Bankes -Autoritetin per te ekzaminuar ,kopjuar ose mare me vete materiale nga dosje,tavolina pune ,sirtare te ndodhur ne ambientet e Bankes,pa njoftuar dhe pa mare lejen e personave qe I perdorin ose I kane ne kujdestari ato,per sa kohe qe I permbahen qellimit te hetimit . NE RAST ZBULIMI TE FRAUD-IT Departamenti I kontrollit te brendshem ka per detyre te raportoje menjehere mbi rastin tek Menaxhmenti I LArte I Bankes dhe te Keshilli Drejtues Menaxhmenti I Bankes ,vendimet te kerkuar nderhyrjen e organeve te drejtesise ose te autoriteteve mbikqyrese .Mer vendimet per largimet nga pun ate punonjesve te perfshire ne Fraud Departamenti Juridik ka per detyre te ofroje konsulence per vendimet per te kerkuar nderhyrjen e organeve te drejtesise

Departamenti I Burimeve Njerezore ofron konsulence per vendimet per largimin nga puna te punonjesve te perfshire ne fraud

Pergatiti Blerta Tela