Excellence in advice, precision in execution

Hartije od vrednosti

Beograd, 2005.

www.cesmecon.com

Pojam
Definicija Hartija od vrednosti je pismena isprava koja u sebi sadri imovinsko pravo - kojom se izdavalac obavezuje da ispuni upisanu obavezu prema njenom zakonitom imaocu. (1) Pravna priroda: 1. Tradicionalno shvatanje * pravo na hartiji - telesna pokretna stvar - pravo raspolaganja (pravo svojine ili zaloge) * pravo iz hartije - stvarno pravo (pravo svojine ili zaloge kod skladinice) - obligaciono pravo (pravo potraivanja kod menice) - lino imovinsko pravo (pravo uea kod akcija) 2. Savremeno shvatanje * dematerijalizacija hartija od vrednosti * subjektivno imovinsko pravo ulagaa na ugovorene emitentove inidbe (vrsta i nain ostvarivanja prava se registruju putem zapisa na raunima ulagaa)
Excellence in advice, precision in execution

Bitna pravna obeleja

a. b.

Formalnost postojanje pismene isprave obavezni opti bitni elementi (vrsta hartije, izdavalac, korisnik, obaveza, serijski broj, mesto i datum izdavanja) sankcija nedostatka bitnih elemenata: hartije izdate u seriji neproizvodjenje pravnog dejstva pojedinana hartija - konverzija u ispravu sa drugom pravnom prirodom Inkorporiranost imovinskog prava zakoniti imalac hartije je titular prava na koje se odnosi prezentacione isprave (poverilac se o dospelosti obraa duniku za naplatu -traljivost umesto donosivosti novanih obaveza) Negocijabilnost prenosivost kao pravilo prenosom hartije vri se i prenos prava iz hartije (princip povezanosti negocijabilnosti i inkorporiranosti)

Excellence in advice, precision in execution

Vrste hartija od vrednosti

Prema prirodi inkorporisanih prava: Stvarnopravne hartije (skladinica) Obligacionopravne hartije (obveznica) Korporativne hartije (akcija) Prema prirodi potraivanja: Novane hartije od vrednosti
a. b.

Emitovane kao pojedinane (menica, ek) Emitovane u seriji (akcije, obveznice, blagajniki+komercijalni+dravni zapisi)

sertifikati

depozitu,

finansijski

derivati,

Robne hartije od vrednosti a. Skladinica b. Tovarni list c. Teretnica (konosman) Prema roku dospelosti: Kratkorone hartije Dugorone hartije Prema nainu izdavanja: Hartije koje se izdaju pojedinano Hartije koje se izdaju u seriji

Excellence in advice, precision in execution

Osnovna podela-prema karakteru nosioca prava

Hartije na ime Ime poverioca (zakonitog imaoca) oznaeno je na ispravi od strane izdavaoc Prenos se vri ugovorom o cesiji potraivanja Visok stepen sigurnosti, nizak stepen cirkulacije Hartije na donosioca Zakonitim imaocem se smatra svaki donosilac Visok stepen cirkulacije, nizak stepen sigurnosti u prometu Prigovori izdavaoca: objektivni (zastarelost obaveze) i subjektivni (kompenzacija) Hartije po naredbi (pravne, potpune hartije od vrednosti) Naznaeno je ime poverioca, uz ovlaenje da moe odrediti drugo lice kao korisnika Prenose se indosiranjem ranijeg na novog poverioca - klauzula o prenosu upisana je na ispravu (nov poverilac je samostalan i mogu mu se isticati samo objektivni prigovori, a raniji poverilac ostaje solidarni dunik) Visok stepen cirkulacije, visok stepen sigurnosti Karakter hartije po naredbi stie se: * po zakonu (menica, akcija na ime, ek na ime) * posebna klauzula po naredbi (skladinica) Alternativne hartije Izdavalac odredjuje poverioca alternacijom odredjenog korisnika i donosioca Meovite hartije Sastoje se iz vie delova, od kojih neki glase na ime a neki na donosioca.

Excellence in advice, precision in execution

Najznaajnije hartije od vrednosti

Menica Hartija od vrednosti, sa kreditnom funkcijom, koja imaocu daje pravo da zahteva isplatu naznaenog novanog iznosa od meninog dunika. ek Hartija od vrednosti u kojoj njen izdavalac daje bezuslovni nalog trasatu da treem licu (ili samom trasantu) isplati naznaenu sumu novca, iz sredstava koja je kod njega trasant deponovao. Obveznica Hartija od vrednosti u kojima se izdavalac obavezuje da e licu na koga obveznica glasi, ili po njegovoj naredbi, ili donosiocu, isplatiti navedeni nominalni iznos sa ugovorenom kamatom u roku dospelosti. Blagajniki zapis Isprava na odredjeni novani iznos, sa odredjenim rokom dospelosti, i unapred utvrdjenom kamatnom stopom. Skladinica Stvarno-pravna hartija koju izdaju ovlaena skladita kao dokaz da je roba primljena na uvanje.

Excellence in advice, precision in execution

Akcije
Bitne karakteristike

Akcija je hartija od vrednosti koju izdaje akcionarsko drutvo (ili komaditno drutvo na akcije), koja predstavlja deo njegovog osnovnog kapitala Akcija daje lanska imovinska i upravljaka prava Akcije koje daju ista lanska prava skup ovlaenja i obaveza akcionara, predstavljaju istu klasu (rod) akcija u drutvu Princip nedeljivosti akcije (neodvojivost imovinskog od prava upravljanja) Korporaciona isprava deo je osnovnog kapitala i hartija sa pravom uea Akcija je nadoknada za ulog akcionara (unet u novcu, stvarima ili pravima) kojom on slobodno raspolae Izdavanje akcija je deklarativne prirode, drutvo nije obavezno da ih izda osnovnog kapitala drutva)

Excellence in advice, precision in execution

Akcije (vrednost)
Nominalna vrednost Zbir nominalnih vrednosti akcija ini osnovni kapital akcionarskog drutva Knjigovodstvena vrednost Vrednost upisana u poslovne knjige drutva Emisiona vrednost Vrednost emitovane akcije moe biti ista ili via od nominalne vrednosti Trina vrednost Vrednost akcije na organizovanom sekundarnom tritu (nezavisno od njene nominalne vrednosti, jer prodaja ne utie na promenu)

Excellence in advice, precision in execution

Akcije (vrste)
Kriterijum imaoca

akcije na ime akcije na donosioca

Kriterijum naina uplate

privremene akcije (obrona uplata) stalne akcije (uplata ukupnog upisanog iznosa)

Kriterijum prava

obine akcije (po pravilu sa pravom glasa, uz jednako pravo na upravljanje i raspodelu dobiti, srazmerno nominalnoj vrednosti) prioritetne akcije (po pravilu bez prava glasa, sa privilegijama prvenstvo u pogledu dividende, naplate iz dela likvidacione, odn. steajne mase) akcije sa pravom glasa akcije bez prava glasa

Excellence in advice, precision in execution

Prenos prava iz hartije od vrednosti

Pravni osnov Emisija Ugovor o prodaji Ugovor o zajmu Pravno sledbenitvo Ugovor o poklonu Primarna i sekundarna prodaja akcija Primarno trite investitor kupuje akcije od emitenta Sekundarno trite svaka naredna, posle primarne prodaje Trend dematerijalizacije akcija Potvrda umesto tampane akcije Evidencija kod Centralnog registra Poseban raun svakog akcionara na kome se registruju promene

Excellence in advice, precision in execution

Zalaganje akcija

Zaloga hartija od vrednosti Imalac hartije od vredosti koja je na njega preneta po osnovu zaloge moe vriti sva prava koja iz te hartije proistiu (1) Sticalac hartije stie svojstvo zalonog poverioca ogranieno-samo radi namirenja potraivanja koje je obezbedjeno zalonim pravom. Zaloni poverilac moe da izvri dalji prenos hartije na svog punomonika (realizacija prava iz hartije u njegovo ime i za njegov raun) Lex commissoria Nedoputenost prethodnog sporazuma da se prenos vlasnikih prava na zaloenim stvarima realizuje samim istekom roka dospelosti potraivanja,sa jedne, kao i pravo zalogoprimca da stvar proda po ranije utvrdjenoj ceni, sa druge strane (2) Uzimanje akcija u zalogu ili davanje u zalogu plaenog iznosa akcija, od strane akcionarskog drutva (3)

Upis zaloge u Centralni registar Upis prava treih lica na hartijama od vrednosti Centralni registar vri na osnovu naloga za upis zakonitog imaoca (4)

Excellence in advice, precision in execution

Trgovina akcijama

Ko trguje? brokersko-dilerska drutva ovlaene banke Kako se trguje? na organizovanom tritu - berzi, ukrtanjem ponude i tranje Gde se trguje? berzansko trite trgovina akcijama koje su primljene na listing berze slobodno berzansko trite akcije koje nisu kotirane, ali su u celini uplaene i mogu biti predmet javne ponude Ko su kljuni institucionalni subjekti? Centralni registar za HoV vodjenje registra hartija od vrednosti, kroz raune HoV lanova Centralnog registra, rauna deponovanih HoV i emisionih rauna) lanovi: pravna lica (drava, NBJ, ovlaene banke, berze, brokersko-dilerska drutva) Komisija za HoV osniva je SCG, za svoj rad odgovara Saveznoj skuptini izdaje dozvole za rad berzama, brokersko-dilerskim drutvima i investicionim fondovima, vri nadzor nad radom berzi, brokersko-dilerskih drutava, Centralnog registra, investitora obezbedjuje efikasno funkcionisanje trita HoV utvrdjuje standarde za objavljivanje, registraciju i obavljanje trgovine HoV vodi registar izdatih reenja daje informacije o tritu HoV

Excellence in advice, precision in execution