Verbal Duelling The Use of Invectives in Diverse Cultures

Invectives seem to have accompanied human communication since the dawn of speech. If one were to look at a broader spectrum delineated by invectives, it would turn out that their influence does not limit itself only to languages par excellence, but also leaves conspicuous marks in numerous traditions, affecting rituals and literature. In order to analyse the very language phenomenon I want to present, I first need to be able to define what an invective is. When consulting the term invective with Websters New World Collegiate Dictionary1, one learns that it is a) a violent verbal attack; strong criticism, insults, curses, etc.; vituperation, and b) an abusive term, insult, curse, etc.. It is difficult to escape the impression that in the first part of sub vocem information the dictionary provides speech-act-like classification of pragmatic quality of the term with its modus operandi. A reiteration of the definition could possibly generate the following result: invective is an expressive speech act in which you criticize your interlocutor using terms that are considered as abusive. The second part of the definition concerns itself with an attempt to explain the meaning of the term invective and does so with the use of synonyms, which can only be regarded as ignotum per ingnotum2 type of explanation. For the sake of this paper however, I would like to use Maciej Grochowskis definition that in my understanding is exhaustively explanatory and general enough to include all language phenomena. This scholar understands an invective as: usually spontaneous, verbal expression that reveals emotions of the speaker to the addressee; it may be used to let the addressee know that the speaker is unfavorable towards him/her, and to make the addressee feel uncomfortable because of that3. Even though the definition is built around the entry term of abuse rather than invective, I personally deem it the most applicable and most reflective of my beliefs towards this phenomenon. Having said that, I subscribe to Kazimierz Ogs claim4 that insulting words constitute a great challenge when it comes to providing a unifying definition due to their multifunctional nature
1 2

Cf. Neufeldt 1997: 710 s.v. invective. If we were to provide a more extensive pool of synonymic items, it would include the following: abuse, affront, barb, billingsgate, contumely, cut, despite, dig, gibe, ignominy, indignity, insolence, insult, jeer, obloquy, opprobrium, put-down, rejoinder, scorn, scurrility, slap, slur, sneer, superciliousness, taunt, unpleasantry, vituperation. 3 Orig. zwykle spontanicznie wypowiedziane wyraenie, ujawniajce emocje mwicego wobec adresata; moe by ono uyte po to, aby adresat wiedzia, e mwicy czuje wzgldem niego co zego, i eby adresat czu si le z tego powodu. (Polaski 1993: 431 s.v. wyzwisko). Translation mine. 4 Cf. Og 1981: 180.

and a vast repository of items with a varied potential to insult. The ultimate litmus test for an invective is the response of the addressee. I agree with an observation that: what makes an insult insulting, for instance, is not always the words themselves, nor even our private interpretation of their meaning, but rather the way in which other people are apparently responding to it. Their sudden silence or catching of breath underlines the affective significance of what is happening [].5 In other words it is the perlocutionary effect that is the litmus test for classifying a specific example of verbal behavior as an invective. Invectives have been under scientific scrutiny since the ancient time. A classical work devoted to rhetorics Rhetorica Ad Herennium identifies three categories, which are used predominantly to shame and mock an opponent: (1) external circumstances, which include birth, education, wealth, power, achievements, and citizenship; (2) physical attributes such as looks, health, speed, strength, and weakness; (3) qualities of character, or virtutes animi, such as wisdom, justice, courage, and self-restraint (Arena 2007: 149). The wanna-be orators in ancient Rome had the opportunity to learn how to use invectives creatively studying progymnasmata, treatises explaing the art of rhetoric, which included exercices grouped around 14 themes, listed according to the level of difficulty (Connors, Corbett 1999: 484-485). Invectives occupies nieneth position, which implies that it was a skill regarded as fairly difficult, yet crucial for an orator. In the words of Valentina Arena: invective was often a crucial factor in an orators success, whether he was speaking in a judicial prosecution or defense or a political battle fought in the senate or popular assembly (contio). This is because the highlighting of an individuals faults in an abusive or humorous manner provided a powerful means of manipulating the audiences emotions. Rather than supplying logical proofs, invective adds pathos to logos and turnse tha audience against the orators opponent and towards his own cause (Arena 2007: 150). The other key term in my analysis is verbal dueling, which, after D. Crystal, I understand as: the competitive use of language, within a game like structure, with rules that are known and used by the participants. It is a ritual dialogue in which each speaker attempts to outdo an opponent by producing an utterance of increased verbal ingenuity (Crystal 1999: 357). One such ritual used to be performed by the Yupik. This group of people inhabiting Alaska and northernmost parts of eastern Siberia organised ceremonies called kingullugcaraq, in which a person who broke some tribal rules was ridiculed by his or her cousins in an official event that
5

Parkinson et al. (2005: 184).

involved a prolific use of invectives targeting the perpetrator (Neu 2008). Neu, the author of the book Wise Words of the Yupik, describes the event using the words of one of this tribes elder, Kangrilnguq Paul John, from whom we can learn that during this event the ilurat (teasing cousins) sing kingullugutet (ridicule songs). These songs apparently are extremely embarassing. The event serves a corrective function. What is interesting, the people targeted by kingullugutet did not get angry. The songs were supposed to help them get on the right track. In some ways the ceremony resembles the Catholic process of seeking absolution by making the sins public. The only difference is that it is other people pointing out the wrongs comitted and its ridiculing character. Another example may be found among the Inuit who were famous for the tradition of a verbal duel in which the weapon of choice was invective: When two men quarrel, a preferred way of resolving the difference is (or was) through an institutionalized contest in ridicule, invective, and satirical.6 The person that proves to have the greatest ability to bring the opponent down verbally is then officially regarded as the winner and awarded the right to claim whatever the dispute was concerned with. This type of event used to be accompanied by the Inuit drum, hence it is very often referred to as drum match or song duel. Usually it was put in practice to resolve a conflict between two people. The matter was settled by the audience that decided who of the two contestants was more amusing. A few thousands kilometers away from the Artic Circle one will find the Kiriwina Islands where the local community gathers only to watch two family groups hurl invectives on one another in a ritual called yakala7. Even though the two geographical locations are seperated by an immense distance, characterized by a dramatically different climates and inhabited by people representing diverse believes, languages and traditon, there seems to be something similiar in the way those cultures use invectives in their ceremonies. If there is a case of a difference of opinion representatives of the two sides of conflict, accompanied by their family members, scoff at each other. The motivation behind such behaviour is of dual nature: firstly, it serves as a way of venting negative emotion; secendly, it helps probe the general sentiment of the local community in order to find out how much support towards their case they could potentially generate. Yakala sometimes helps resolve a conflict, yet it may also envenom the dispute. Contrary to the song duel, the

6 7

Neu 2008: 72. Malinowski 1959: 50

audience does not adjudge invective behaviour appointing a winner, and conflicts are rarely ended by the yakala ceremony Malinowski 1959: 508. But such behaviour is not typical only for very isolated, primitive cultures. The AfricanAmerican subculture of modern day USA sometimes acts in a similar way. It is called to play the dozens which signifies a game of ritualistic insult (Dalzell et al. 2006: 614) or more
precisely: an elaborate word-game of reciprocal insult, especially against the opponents

mother9. A Dictionary of Epithets and Terms of Address adds that [...] an important element
in the dozens also called sounding and signifying is the audience, which evaluates the insults used by contestants. They encourage with their murmurs of approval whoever demonstrates the most wit (Dunkling 1990:32), which brings it very

close to the song duel. Yo momma battle Yet another phenomenon called flyting is recorded in literature. It involves pejorative language and is utilized only to offend the opponent. An exchange of curses or personal
abuse in verse form; a war of words. It is found in Anglo-Saxon, Gaelic, and other early or medieval epic literature. The examples of it can for example be observed in English,

Scandinavian early medieval epic poetry as well as Arabic invective poetry contests. Several Norse
mythological poems contain flyting (or consist solely of flyting), including the poem Lokasenna, wherein Loki insults the Norse gods in the hall of gir, and the poem Hrbarslj in which Hrbarr (generally considered to be Odin in disguise) engages in flyting with the god Thor.[6] During the Umayyad caliphate, a number of
poets indulged in a series of poetic jousts in Al-Mirbad, the central square of the city Al-Barah (Basra). Collected as AlNaq i (Flytings).

However, the tradition of rhymed insults predates the written tradition and was

exercised by Germanic bards and tribal chiefs. In the words of Illie [...] ritual cursing and
boasting (known as flyting) is reported to have taken place between bards or chiefs among the Germanic peoples (Ilie 2001: 238). Nevertheless the art of poetic cursing in the

gaelic was mastered by no other than Scottish bards (called makaris) in the 15th and 16th century. Flyting itself is a word of Scottish origin:
quarreling, or contention), poetic competition of the Scottish makaris (poets) of the 15th and 16th centuries, in which two highly skilled rivals engaged in a contest of verbal abuse, remarkable for its fierceness and extravagance. Although contestants attacked each other spiritedly, they actually had a professional respect for their rivals vocabulary of invective. The tradition seems to have derived from the Gaelic filid (class of professional poets), who composed savage tirades against persons who slighted them. W

wiecie angielskojzycznym i kulturze z

nim zwizanej Stany Zjednoczone nie s jedynym krajem, ktry notuje wystpowanie
8 9

Por. Malinowski 1959: 50. Cf. Chapman 1994: 336 s.v. play the dozens.

wspomnianych zachowa spoecznych cile zwizanych ze stosowaniem inwektyw. W Wielkiej Brytanii stosuje si jest flyting, ktry oznacza wymian przeklestw i wyzwisk w postaci wersyfikowanej; wojn na sowa. Odnajdujemy go w literaturze anglosaskiej, gaelickiej i innych wczesnych lub redniowiecznych formach literatury epickiej. Stary angielski wiersz Battle of Maldon z 991 roku zawiera taki pojedynek na sowa midzy przywdcami anglosaskimi i wikiskimi10. Szukajc historycznych uwarunkowa sprzyjajcych powstaniu takiego zjawiska w literaturze w okresie przedliterackim, Cornelia Ilie przypuszcza, e rytualne przeklinanie i przechwalanie (znane jako flyting) mogo mie miejsce wrd bardw i wodzw ludw germaskich11. Ta sama autorka, bazujc na pracy Davida Crystala The Cambridge Encyclopedia of Language (1987), podaje, e w kulturze ludw zwizanych z jzykiem gaelickim sztuka tradycyjnej wymiany inwektyw zostaa najlepiej opanowana wrd szkockich poetw (makaris) w XV i XVI wieku12.
During the Umayyad caliphate, a number of poets indulged in a series of poetic jousts in Al-Mirbad, the central square of the city Al-Barah (Basra). Collected as Al-Naqi (Flytings), these contestsinvolving principally Jarr and al-Farazdaq but also alAkhal and al-irimmhtook the level of invective to new heights (or depths):

Al-Farazdaqs mother gave birth to a fornicator; what she produced Was a pygmy with stubby legs.
MLA Style: "Arabic literature." Encyclopdia Britannica. Encyclopdia Britannica Online. Encyclopdia Britannica, 2011. Web. 06 Jun. 2011. <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31722/Arabic-literature>.

Moim zdaniem, najbardziej adekwatnym podsumowaniem przedstawionych wczeniej opisw jzykowych zachowa wykorzystujcych inwektywy bd sowa brytyjskiego neurologa Johna Hughlingsa Jacksona, ktry y na przeomie XIX i XX wieku: Kto kiedy powiedzia, e osoba, ktra po raz pierwszy obrazia wsptowarzysza zamiast bezsownego sprania go na kwane jabko, pooya podwaliny pod cywilizacj (Jackson [1879] 1958: 179)13.

10

Por. s.v. flyting; An exchange of curses or personal abuse in verse form; a war of words. It is found in Anglo-Saxon, Gaelic, and other early or medieval epic literature. There is a famous exchange between Anglo-Saxon and Viking leaders in the old English poem The Battle of Maldon (991) (Crystal 1999: 120). 11 c 12 Por. ibid. 13 It has been said that he who was the first to abuse his fellow-man instead of knocking his brains out without a word, laid thereby the basis of civilization. Cytuj za: Jay (2000: 85).

Przyzwyczajenie do zachowa jzykowych charakterystycznych dla danej kultury, jak na przykad polska, czy nawet do konglomeratu kultur zgromadzonych pod pojciem kultura zachodnia, prowadzi do wytworzenia si mechanizmu sowotwrczego, ktry, jak ma to miejsce w przypadku inwektyw, wytwarza coraz to nowe wyraenia, ktre czasem szokuj i zaskakuj, ale nie s trudne do zinterpretowania, poniewa ich domena rdowa jest klarowna. Inaczej prezentuje si to samo zagadnienie w otoczeniu bardziej egzotycznych kultur, gdzie mona si natkn na inwektywy o do nieprzeniknionej treci dla osoby z zewntrz. W jzyku chiskim mona napotka wyraenie bai hu xing14, ktre w dosownym tumaczeniu oznacza biay-tygrysgwiazda. Nie sdz, aby ktokolwiek spoza kultury Pastwa rodka potrafi trafnie zinterpretowa znaczenie, ktre stosuje si wobec kobiety przynoszcej pecha. Podobne wyzwanie moe czai si na kogo, kto bdzie prbowa odczyta komunikat zakodowany w japoskiej frazie heso magami15 [przekrcony ppek], mimo e pewne wskazwki interpretacyjne mog prowadzi na waciwy tor. Tymczasem heso magami oznacza dziwaka. Z ca pewnoci powstaniu tych inwektyw towarzyszya wiedza o wiecie utrwalona w umysach mieszkacw obu pastw azjatyckich.
http://books.google.pl/books?id=eMBe5hvghAC&pg=PA20&dq=playing+the+dozens&hl=pl&ei=vpjuTc_nHY3pOd2TpJII&sa=X&oi=book_re sult&ct=result&resnum=8&ved=0CE0Q6AEwBw#v=onepage&q=playing%20the%20dozens&f=false http://books.google.pl/books? id=jycHzA3DjQcC&pg=PA80&dq=playing+the+dozens&hl=pl&ei=vpjuTc_nHY3pOd2TpJII&sa=X&oi =book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CD8Q6AEwBA#v=onepage&q=playing%20the %20dozens&f=false http://grammar.about.com/od/d/g/Dozensterm.htm

14 15

Por. Kietyka, Kleparski 2007: 91. Por. Wajnryb 2004: 189.

10

11

The Norse gods Freyja and Loki flyt in an illustration (1895) by Lorenz Frlich.

The word flyting has been adopted by social historians following the example of Walter J. Ong [2] from Scots usage of the fifteenth and sixteenth century, in which makars (makaris) would engage in public verbal contests of highflying, extravagant abuse structured in the form of a poeticjoust; the classic written example is The Flyting of Dumbar and Kennedie, which records a gloriously scurrilous contest between the poetsWalter Kennedy and William Dunbar. The term "flyt" is Scottish for quarreling, or contention.[3] After the Renaissance, flyting became obsolete in Scottish literature, though the tradition itself never completely died out among Celtic authors. [3]

12

Flyting is similar in both form and function to the modern African American practice of freestyle battles and the historic practice of the dozens.[4] In Germanic cultures, the convention can be detected earlier, for example in the confrontation of Beowulf and Unfer in Beowulf.[5] Flytings were used as either a prelude to battle or as a form of combat in their own right. The exchange is regular, if not ritualized, and the insults usually center on accusations of cowardice or sexual impropriety or perversion. Several Norse mythological poems contain flyting (or consist solely of flyting), including the poem Lokasenna, wherein Loki insults the Norse gods in the hall of gir, and the poem Hrbarslj in which Hrbarr (generally considered to be Odin in disguise) engages in flyting with the god Thor.[6] Hilary Mackie has detected in the Iliad a consistent differentiation between representations in Greek of Achaean and Trojan speech,[7] where Achaeans repeatedly engage in public, ritualized abuse: "Achaeans are proficient at blame, while Trojans perform praise poetry."[8] Taunting songs are part of many cultures predating Scottish flyting, such as Inuit civilization. Flyting also existed in Arabic poetry in a popular form called naqa'id, as well as the competitive verses of Japanese Haikai. Echoes of the genre continue into modern poetry. Hugh MacDiarmid's poem A Drunk Man Looks at the Thistle, for example, has many passages of flyting in which the poet's opponent is, in effect, the rest of humanity. Robert Hendrickson, The Encyclopedia of Word and Phrase Origins refers to flyting as a form of logomachy (i.e., word fighting) and cites its use by pre-Islamic Arabs, who hurled curses at the enemy as they went into combat, as a colorful example. [edit]Notes

1.

^ Parks, Ward. "Flyting, Sounding, Debate: Three Verbal Contest Genres", Poetics Today7.3, Poetics of

Fiction (1986:439-458) provided some variable in the verbal contest, to providfe a basis for differentiating the genres of flyting, sounding and debate.

2. 3. 4.

^ Ong, Walter J. (1981). Fighting for Life: Contest, Sexuality and Consciousness Ithaca: University of Cornell

Press. ISBN 0801413427 ^ a b "Flyting". Encyclopdia Britannica Online. Encyclopdia Britannica. Retrieved 2009-01-07. ^ Johnson, Simon (2008-12-28). "Rap music originated in medieval Scottish pubs, claims American

professor". telegraph.co.uk. Telegraph Media Group. Retrieved 2008-12-30. ""Professor Ferenc Szasz argued that socalled rap battles, where two or more performers trade elaborate insults, derive from the ancient Caledonian art of "flyting." According to the theory, Scottish slave owners took the tradition with them to the United States, where it was adopted and developed by slaves, emerging many years later as rap; see also John Dollard, "The Dozens: the dialect of

13

insult", American Image 1 (1939), pp 3-24; Roger D. Abrahams, "Playing the dozens", Journal of American Folklore 75 (1962), pp 209-18."

5. 6.
1.

^ Clover, Carol (1980). "The Germanic Context of the Unferth Episode", Spoeculum 55 pp. 444-468. ^ Byock, Jesse (1982). Feuds in Icelandic Saga. Berkeley: University of California Press.ISBN 0-5020-08259-

7. 8.

^ Mackie, Hilary Susan (1996). Talking Trojan: Speech and Community in the Iliad. Lanham MD: Rowmann

& Littlefield. ISBN 0-8476-8254-4., reviewed by Joshua T. Katz inLanguage 74.2 (1998) pp. 408-09. ^ Mackie 1996:83.

flyting,

(Scots: quarreling, or contention), poetic competition of the Scottish makaris (poets) of the 15th and 16th centuries,

in which two highly skilled rivals engaged in a contest of verbal abuse, remarkable for its fierceness and extravagance. Although contestants attacked each other spiritedly, they actually had a professional respect for their rivals vocabulary of invective. The tradition seems to have derived from the Gaelic filid (class of professional poets), who composed savage tirades against persons who slighted them. A Scandinavian counterpart is theLokasenna (Flyting of Loki), a poem in the Poetic (Elder) Edda in which the trickster-god Loki bandies words with the other gods, taunting them with coarse jests. Although true flyting became obsolete in Scottish literature after the Middle Ages, the tradition itself never died out among writers of Celtic background. The style and language of Robert Burnss To a Louse (Ye ugly, creepin, blastit wonner / Detested, shunnd by saunt an sinner) parodies earlier Scots flyting, and James Joyces poem The Holy Office is a bards curse on the society that spurns him. Examples of true flyting are The Flyting of Dunbar and Kennedie (the poets William Dunbar and Walter Kennedy) and Flyting betwixt Montgomerie and Polwart (the poets Alexander Montgomerie and Sir Patrick Hume of Polwarth).

Citations
MLA Style: "flyting." Encyclopdia Britannica. Encyclopdia Britannica Online. Encyclopdia Britannica, 2011. Web. 06 Jun. 2011. <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/211736/flyting>.

http://www.thomondgate.net/pdf/Dunbar/Dunbar_2.__Flyting_Glossed.pdf
During the Umayyad caliphate, a number of poets indulged in a series of poetic jousts in Al-Mirbad, the central square of the city Al-Barah (Basra). Collected as Al-Naq i (Flytings), these contestsinvolving principally Jarr and al-Farazdaq but also alAkhal and al-irimmhtook the level of invective to new heights (or depths):

Al-Farazdaqs mother gave birth to a fornicator; what she produced Was a pygmy with stubby legs.
MLA Style:

14

"Arabic literature." Encyclopdia Britannica. Encyclopdia Britannica Online. Encyclopdia Britannica, 2011. Web. 06 Jun. 2011. <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/31722/Arabic-literature>.

http://books.google.pl/books? id=snEEdFKLJ5cC&pg=PA306&lpg=PA306&dq=sounding+or+signifying&source=bl&ots=AJNluZA8 wO&sig=vHoGGMe0kliznw3BTtc6yQfGS10&hl=pl&ei=4xXtTaePF8GgOqb8aQB&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&sqi=2&ved=0CDkQ6AEwBA#v=onepage&q=sou nding%20or%20signifying&f=false i wpisa sounding or signifying INUITS http://www.pauktuutit.ca/pdf/publications/pauktuutit/InuitWay_e.pdf

Zagadnieniami dotyczcymi inwektyw parali si ju staroytni. W dziele z okresu swej modoci De Inventione (2.177-8), Cyceron (m stanu, filozof, orator) kieruje sw uwag wanie ku inwektywie. Znana rozprawa powicona retoryce, Rhetorica Ad Herennium16, wskazuje, e mona przyporzdkowa inwektywie trzy kategorie, ktre ludzie wykorzystuj do omieszania interlokutora. I tak pierwsza kategoria obejmuje okolicznoci zewntrzne, czyli pochodzenie, wyksztacenie, stan posiadania, umiejscowienie w hierarchii spoecznej, osignicia, czy te obywatelstwo; druga to cechy fizyczne takie, jak wygld, zdrowie, sia lub jej brak; trzecia natomiast cechy charakteru (virtutes animi), do ktrej przynale chociaby mdro, sprawiedliwo, odwaga itp.17 Odwoujc si do publikacji wspczesnych, pragn przytoczy treci zawarte w Encyclopaedia of Swearing (Hughes 2006: XVIII), ktra notuje podobne rda powstawania inwektyw, a mianowicie family origins [pochodzenie], the attribution of various reprehensible behaviours and violations of moral codes [przypisywanie nagannych zachowa oraz przypadkw naruszajcych przyjte kody moralne], social stigmas [elementy pitnowane spoecznie], social conditions [uwarunkowania spoeczne], i demeaning labels and unflattering comparisons [poniajce okrelenia i niepochlebne porwnania]. Nawet do pobiene porwnanie obu typologii wystarcza, aby dostrzec precyzj logiczn oraz prostot podziau klasycznego w kontracie z brakiem tych cech18 w rdle z XXI w.
16 17

Autor pozostaje nieustalony. Por. Arena V. (2007: 149). 18 Na przykad, ostatnia z podanych kategorii, tj. poniajce okrelenia i niepochlebne porwnania jest nieprecyzyjna i moe zawiera elementy wywodzce si z innych domen. Kada z inwektyw ponia adresata, a niektre z nich oparte s na mechanizmie angaujcym porwnania.

15

Na gruncie klasycznej teorii retoryki wyrosa metoda przyswajania tej umiejtnoci, ktr nazwano progymnasmata. Termin ten oznacza zestaw wicze retorycznych uporzdkowanych wedug wzrastajcego poziomu trudnoci wymagajcego coraz to wikszej wiedzy i obycia. Adepci sztuki oratorskiej, w miar zdobywania dowiadczenia i nabywania dojrzaoci, koncentrowali si na coraz to bardziej skomplikowanych zadaniach. Lista zada retorycznych bya w uyciu ju od IV w. p.n.e. Autorami dwch najbardziej znanych list s Hermogenes z Tarsu i Aftonius z Antiochii. Progymnasmata w klasycznym wydaniu zawieraa list czternastu zada, a

16

inwektywa na tej swoistej skali trudnoci znajdowaa si na miejscu dziewitym19, a wic bya dostpna jedynie dla zaawansowanych uczniw retoryki20. Przyzwyczajenie do zachowa jzykowych charakterystycznych dla danej kultury, jak na przykad polska, czy nawet do konglomeratu kultur zgromadzonych pod pojciem kultura zachodnia, prowadzi do wytworzenia si mechanizmu sowotwrczego, ktry, jak ma to miejsce w przypadku inwektyw, wytwarza coraz to nowe wyraenia, ktre czasem szokuj i zaskakuj, ale
Pena lista zawiera nastpujce elementy: 1) Bajka, lub opowiedzenie wasnymi sowami podania ludowego; 2) Opowiadanie, oparte na faktach, lub zmylone; 3) Chreia (Anegdota), historia oparta na rozwiniciu synnego cytatu, lub czynu; 4) Przysowie, wymagajce od uczniw rozwinicia w postaci opowiedzenia si za lub przeciwko pewnym maksymom, czy powiedzeniom; 5) Refutacja, czyli obalenie twierdzenia zawartego w przesaniu danego opowiadania; 6) Potwierdzenie, czyli udowodnienie twierdzenia zawartego w przesaniu danego opowiadania; 7) Komuna, ktry by rozwiniciem oceny moralnej zalety lub wady, czsto na przykadzie powszechnie szerzonej dobrej rady; 8) Encomium lub Pochwaa, czyli rozwinicie na temat zalet osoby, lub rzeczy; 9) Inwektywa, czyli potpienie zej osoby, lub rzeczy; 10) Porwnanie, czyli zestawienie dwch ludzi, lub przedmiotw i nastpne kontrastywne przedstawienie ich zalet i wad; 11) Personifikacja, czyli charakterystyka nieistniejcej osoby z wykorzystaniem odpowiednich figur stylistycznych; 12) Opis, ktry zawiera ywe i obrazowe przedstawienie podmiotu; 13) Argumentacja, czyli wysunicie i udowodnienie tez dotyczcej oglnego zagadnienia typu: Czy lepiej mieszka w miecie, czy na wsi?; 14) Legislacja, czyli argumentowanie za, lub przeciw ustawie prawnej.; [1) Fable, or retelling a folk tale; 2) Narrative, either fiction or nonfiction; 3) Chreia or Anecdote, a story based on amplification of a famous statement or action; 4) Proverb, which asked students to amplify by arguing for or against some maxims or adage; 5) Refutation, which disproved the persuasive point of a narrative; 6) Confirmation, which proved the persuasive point of a narrative; 7) Commonplace, which amplified on the moral qualities of some virtue or vice, often exemplified in some common phrase of advice; 8) Encomium or Praise, which expanded on the virtues of some person or thing;
19

9) Invective, which censured some evil person or thing; 10) Comparison, which compared two people and things and explored their comparative merits and shortcomings; 11) Personification, the characterization of some fictional person by the use of appropriate language; 12) Description, which created intense and graphic depictions of a subject;13) Argument, which created and supported a thesis on some general question, such as, Is town life superior to country life?; 14) Legislation, in which the student argued for or against the goodness of a law (Connors, Corbett 1999 484-485).
20

Por. ibid. 484-485.

17

nie s trudne do zinterpretowania, poniewa ich domena rdowa jest klarowna. Inaczej prezentuje si to samo zagadnienie w otoczeniu bardziej egzotycznych kultur, gdzie mona si natkn na inwektywy o do nieprzeniknionej treci dla osoby z zewntrz. W jzyku chiskim mona napotka wyraenie bai hu xing21, ktre w dosownym tumaczeniu oznacza biay-tygrysgwiazda. Nie sdz, aby ktokolwiek spoza kultury Pastwa rodka potrafi trafnie zinterpretowa znaczenie, ktre stosuje si wobec kobiety przynoszcej pecha. Podobne wyzwanie moe czai si na kogo, kto bdzie prbowa odczyta komunikat zakodowany w japoskiej frazie heso magami22 [przekrcony ppek], mimo e pewne wskazwki interpretacyjne mog prowadzi na waciwy tor. Tymczasem heso magami oznacza dziwaka. Z ca pewnoci powstaniu tych inwektyw towarzyszya wiedza o wiecie utrwalona w umysach mieszkacw obu pastw azjatyckich. Obecno inwektywy w zachowaniach jzykowych bynajmniej nie ograniczya si do powstania wielu leksemw i fraz deprecjatywnych oraz naniesienia ladw w literaturze (a obecnie, i innych nonikach myli ludzkiej). Jej wpyw obj rwnie zachowania spoeczne kultur i to na tyle silnie, e przyczyni si do powstania charakterystycznych zachowa bezporednio powizanych z siganiem po inwektywy. Na terenie stanu Alaska i jego przylegociach oraz pnocno-wschodnich rubieach Rosji, yje plemi Yupik. Natomiast w czci arktycznej Kanady, Alasce i Grenlandii znajduj si tereny zamieszkae przez Inuitw23. Cho s to dwie kultury yjce blisko siebie, wyksztaciy one dwa odrbne rytuay oparte na stosowaniu inwektyw. W pierwszym przypadku, to jest wrd ludu Yupik pojawi si ceremonia, ktry nosi nazw kingullugcaraq, w czasie ktrego ilurat (kuzyni drwicy z wybranego krewnego) piewaj kingullugutet (omieszajce pieni). Obrzdek ten ma na celu publiczne upokorzenie osoby, ktra dopucia si pewnych niegodnych czynw potpianych przez wspziomkw. Kingullugcaraq mona porwna do sakramentu pokuty w Kociele Katolickim, po odbyciu ktrego spoeczno Yupik przyjmuje winowajc na nowo w swoje struktury ju jako osob oczyszczon z grzechw. Naley podkreli, e pieni
21 22

Por. Kietyka, Kleparski 2007: 91. Por. Wajnryb 2004: 189. 23 Kultura masowa bezkrytycznie stosuje nazw Eskimosi wobec tych dwch plemion. Czasami w tekstach czy programach nienaukowych pojawia si nazwa Inuita jako synonim dla Eskimosa. Tymczasem Eskimos stoi w relacji hiperonimicznej wobec Inuity, przedstawiciela ludu Yupik i czonka kultury Aleutw.

18

kingullugutet prcz omieszajcych inwektyw zawieraj opis wystpkw danego czonka Yupik, lecz sam akt wypiewywania win nie jest aktem afektywnym, a jedynie post-emotywnym ostatecznie rozliczajcym i wymazujcym zapis duny, by ponownie posuy si terminologi biblijn. Inuici takiego rytuau nie znaj. Natomiast w przypadku rnicy zda pomidzy dwoma czonkami plemienia stosuj pie inwektyw, ktra nosi rwnie nazw turnieju bbnw lub pojedynku na pieni24. Osoby obecne przy tych sownych zapasach wybieray zwycizc, co rwnao si z przyznaniem racji wybracowi przez pokonanego i uznaniem jego roszcze, jeli takowe wystpoway. Wiele tysicy kilometrw od Alaski znajduj si Wyspy Triobranda, ktre prcz diametralnie innego jzyka i kultury ciesz si skrajne odmiennym klimatem. Pomimo tego, e obie kultury dzieli przepa odlegoci i uwarunkowa etnogenicznych, ludno zamieszkujca ten obszar stosuje rytua, ktry ma wiele wsplnego z tym stosowanym przez Yupik i Inuitw. Ot w przypadku gwatownej rnicy zda przedstawiciele stron konfliktu wsparci o werbaln pomoc ze strony przyjaci i rodziny publicznie obrzucaj si inwektywami i oskareniami. Zadaniem wspomnianego zachowania, ktre nosi nazw yakala, jest rozadowanie napicia emocjonalnego oraz wybadanie oglnego stanowiska spoecznoci. Yakala jest czasem pomocna w zaegnaniu konfliktu, chocia moe te prowadzi do jeszcze wikszego zacietrzewienia. W odrnieniu od pieni inwektyw, yakala nie prowadzi do rozstrzygnicia, ktre wskazywaaby strona trzecia i rzadko koczy si zgod25.

Wyej wymienione zachowania, jak si okazuje, nie s charakterystyczne jedynie dla kultur pierwotnych. Jzyk angielski, najbardziej globalny kod komunikacji, zawiera leksem dozens. W sensie dosownym oznacza tuziny, czyli nadmiern powszechno26. Gdy jednak sign po znaczenie slangowe, okae si, e dozens okrela zabaw-rytua w inwektywy27. Inne rdo
Gdy dwch mczyzn jest skconych ze sob, preferowanym sposobem na rozwizanie konfliktu s usankcjonowane zawody na wymiewanie, inwektywy i kpiny znane pod nazw turnieju bbnw lub pojedynku na pieni. [When two men quarrel, a preferred way of resolving the difference is (or was) through an institutionalized contest in ridicule, invective, and satirical abuse known as the drum match or song duel.] (Neu 2008: 72). 25 Por. Malinowski 1959: 50. 26 W jzyku polskim powiedzielibymy dziesitki. Por. s.v. dozen, Fisiak 2003: 429. 27 Por. s.v. dozens, a game of ritualistic insult; Dalzell et al. 2006: 614. Leksem ten jest rwnie obecny w idiomie talk nineteen to the dozen mle jzykiem, ktry w sposb oczywisty wie si z darem do ekspresji werbalnej. Por. Fisiak (ibid.).
24

19

leksykograficzne, American Slang, precyzuje zastosowanie dozens do bardzo wskiego kontekstu, a mianowicie gry na wyszukane inwektywy, w szczeglnoci dotyczce matki przeciwnika28. Natomiast z trzeciego rda, to jest A Dictionary of Epithets and Terms of Address, mona uzyska informacj, e wan czci skadow w dozens, nazywanym rwnie sounding [wygaszaniem] albo signifying [dawaniem do zrozumienia], jest zgromadzona publiczno, ktra ocenia inwektywy stosowane przez uczestnikw gry, wydajc pomruki uznania dla bardziej dowcipnego mwcy29. Dopiero zebranie informacji pozyskanych z czterech niezalenych rde pozwala uzyska obraz zachowania socjo-jzykowego, ktre ewidentnie przypomina pie inwektyw wystpujc wrd Inuitw. Gdy doda jeszcze do tego kultur hiphopow i charakterystyczny dla niej beat oraz pojedynki na inwektywy, to wspomniane podobiestwo stanie si jeszcze bardziej wyraziste. W wiecie angielskojzycznym i kulturze z nim zwizanej Stany Zjednoczone nie s jedynym krajem, ktry notuje wystpowanie wspomnianych zachowa spoecznych cile zwizanych ze stosowaniem inwektyw. W Wielkiej Brytanii stosuje si jest flyting, ktry oznacza wymian przeklestw i wyzwisk w postaci wersyfikowanej; wojn na sowa. Odnajdujemy go w literaturze anglosaskiej, gaelickiej i innych wczesnych lub redniowiecznych formach literatury epickiej. Stary angielski wiersz Battle of Maldon z 991 roku zawiera taki pojedynek na sowa midzy przywdcami anglosaskimi i wikiskimi30. Szukajc historycznych uwarunkowa sprzyjajcych powstaniu takiego zjawiska w literaturze w okresie przedliterackim, Cornelia Ilie przypuszcza, e rytualne przeklinanie i przechwalanie (znane jako flyting) mogo mie miejsce wrd bardw i wodzw ludw germaskich31. Ta sama autorka, bazujc na pracy Davida Crystala The Cambridge Encyclopedia of Language (1987), podaje, e w kulturze ludw zwizanych z jzykiem gaelickim sztuka tradycyjnej wymiany inwektyw zostaa najlepiej opanowana wrd szkockich poetw (makaris) w XV i XVI wieku32.
28

S.v. play the dozens, to play an elaborate word-game of reciprocal insult, esp. against the opponents mother; Chapman 1994: 336. 29 [...] an important element in the dozens also called sounding and signifying is the audience, which evaluates the insults used by contestants. They encourage with their murmurs of approval whoever demonstrates the most wit (Dunkling 1990:32). 30 Por. s.v. flyting; An exchange of curses or personal abuse in verse form; a war of words. It is found in Anglo-Saxon, Gaelic, and other early or medieval epic literature. There is a famous exchange between Anglo-Saxon and Viking leaders in the old English poem The Battle of Maldon (991) (Crystal 1999: 120). 31 [...] ritual cursing and boasting (known as flyting) is reported to have taken place between bards or chiefs among the Germanic peoples (Ilie 2001: 238). 32 Por. ibid.

20

Charakterystyczne, powtarzalne zachowania werbalne angaujce inwektywy jeden z podstawowe elementw, ktry tworzy struktur ekspresywnego aktu mowy, zaznaczaj swoj obecno na tyle wyranie, e w jzykoznawstwie pojawi si termin werbalny pojedynek [verbal duelling], ktry nie jest zwizany etnogeniczne z okrelon kultur, lecz stosowany globalnie. David Crtystal, autor The Penguin Dictionary of Language, definiuje werbalny pojedynek jako oparte na rywalizacji uywanie jzyka w konwencji przypominajcej gr, z reguami, ktre s znane i stosowane przez uczestnikw. Obrzdowy dialog, w czasie ktrego mwca stara si zdominowa przeciwnika poprzez wypowiedzi o narastajcej pomysowoci. Staroytna forma zachowa, obserwowalna jako obrzdowe przeklinanie i przechwalanie si, utrwalona w kilku wczesnych tekstach epickich. Obecnie werbalny pojedynek mona zaobserwowa w wymianie obelg midzy gangami w wielu miejscach na wiecie33. Moim zdaniem, najbardziej adekwatnym podsumowaniem przedstawionych wczeniej opisw jzykowych zachowa wykorzystujcych inwektywy bd sowa brytyjskiego neurologa Johna Hughlingsa Jacksona, ktry y na przeomie XIX i XX wieku: Kto kiedy powiedzia, e osoba, ktra po raz pierwszy obrazia wsptowarzysza zamiast bezsownego sprania go na kwane jabko, pooya podwaliny pod cywilizacj (Jackson [1879] 1958: 179)34. Inwektywy, podobnie do innych leksemw, s nieodzown czci korpusu danego jzyka. Jednoczenie charakteryzuj wsze obszary socjolektu grupy ludzi poczonych ze sob wizami krwi, wsplnej przeszoci, pochodzenia spoecznego, miejsca zamieszkania, miejsca pracy, itp. Uytkownika jzyka okrela wiele sfer wpyww zwizanych z komunikacj, poczwszy od najwikszego okrgu, tj. przynalenoci do rodzaju ludzkiego, skoczywszy na najbliszej rodzinie. Wszelkie dowiadczenia jzykowe ksztatuj pniejsze prby interpretacji komunikatu, nadajc im indywidualny ksztat. Tak wic, dla jednej osoby inwektywa dure bdzie mniej obraliwa, bo nieadekwatna wobec ewidentnie rozwinitego potencjau intelektualnego i niezachwianej pewnoci o swoim wysokim IQ, natomiast druga osoba moe zachowa si
33

Por. s.v. verbal duelling; The competitive use of language, within a game like structure, with rules that are known and used by the participants. It is a ritual dialogue in which each speaker attempts to outdo an opponent by producing an utterance of increased verbal ingenuity. An ancient behavior, it is seen in the ritual cursing and boasting recorded in several early epic texts. In modern times, it has been observed in the trading of insults between street gangs in many part of the world (Crystal 1999: 357). 34 It has been said that he who was the first to abuse his fellow-man instead of knocking his brains out without a word, laid thereby the basis of civilization. Cytuj za: Jay (2000: 85).

21

niewspmiernie agresywnie, reakcj sw wywodzc z nieprzyjemnych dowiadcze dziecistwa czy te z faktu, e najblisze otoczenie stosuje t inwektyw do permanentnego wytykania jej umysowych ogranicze. Podobny ton wybrzmiewa w sowach pisarza, poety i tumacza jzykw klasycznych Roberta Gravesa, ktry w latach 20 ubiegego wieku w pracy Lars Porsena, or The Future of Swearing odnotowa, e sowo bachor [bastard] byo bardzo obraliwe wrd klasy pracujcej, poniewa czsto odzwierciedlao rzeczywisty stan rzeczy zwizany z momentem poczcia. Wrd klas rzdzcych, najbardziej obraliw inwektyw by peda [bugger], co wizao si, wedug R. Gravesa, ze znamienn powszechnoci homoseksualnych zachowa wrd arystokracji35. W Encyclopaedia of Swearing, autorstwa Geoffreya Hughesa, obszernej pozycji powiconej w caoci problematyce wyrazw obraliwych, ich genezie i zastosowaniu, znajduje si bardzo kontrowersyjna teza. W rozwiniciu hasa przeklinanie a klasa spoeczna [class and swearing], odnale mona nastpujce stwierdzenie: mimo e coraz trudniej ustala kategorie na podstawie klasy spoecznej, wci broni si uoglnienie, e przeklinanie jest bardziej powszechne wrd niszych i wyszych warstw spoeczestwa brytyjskiego, anieli w jego warstwie redniej36. Niestety autor nie podaje danych statystycznych, ktre wskazywayby na tak prawidowo ekspresywnych zachowa Brytyjczykw. Moja wtpliwo, co do trafnoci takiego spostrzeenia wynika z wasnych refleksji opartych na ograniczonym dowiadczeniu codziennych interakcji werbalnych, ktre wskazuj, e dobr i rnorodno wyrazw obraliwych moe si rni, lecz czstotliwo ich wystpowania uzaleniona jest raczej od osobistej estetyki wyraania swych myli, a nie przynalenoci do danej klasy spoecznej.

35

36

Although class categorizations are increasingly problematic to establish, it is still a tenable generalization that swearing is more prevalent among the upper and the lower echelons of British society, but is less frequent in the middle class (Hughes (2006: 84). 22

Za: Leigh, Lepine (2005: 30).

23