BLM I 1.

GR
En basit ve eski soutma ekli , souk yrelerde tabiatn meydana getirdii buzlar muhafaza edip bunlar scak veya ss alnmak istenen yerlere koyarak soutma salanmasdr. Kn meydana gelen kar ve buzu muhafaza ederek scak mevsimlerde bunu soutma maksatlar iin kullanma usulnn M. 1000 yllarndan beri uygulanmakta olduu bilinmektedir. Bu uygulamann bugn dahi yurdumuzun baz yrelerinde geerli bir soutma ekli olduu grlmektedir. Dier yandan , eski Msrllardan beri geceleri ak gkyzn grecek tarzda yerletirilen seramik testilerde suyun soutulabilecei bilinmektedir.

Ticari maksatla ilk byk buz sat 1806 ylnda Frederic Tudor tarafndan ve Antil Adalarna 130 tonluk bir buz hamulesinin Favorite adl tekneyle gtrlmesiyle balamtr.

nsanlk tarihi soutmay kefetmeden nce besi ihtiyac iin gda maddelerinin bozulmadan ve rmeden pazarlanmas nakledilmesi ve gerektiinde tketime kadar muhafazas iin gemiten bugne kadar baz tedbirlere bavurmu ve kendine has metotlar gelitirmitir. nsanlar et , balk ve eitli meyve ve sebzelerin kurutularak muhafazasnda salamlar ve her trl gda maddelerinin serin maaralarda saklanmas yoluna gitmilerdir.

Mekanik soutmann temeli ilk defa 1755 senesinde Dr. William Cullen tarafndan atlmtr. Dr. Cullen srd eter sonucu elinin serinlediini grerek almalara balam ve vakum prensibine dayanan buz makinesini icat etmitir. Fakat bu makine ancak laboratuar cihaz olarak kalm gelitirilememitir.

1834 ylnda Jacop Perkins adnda Amerikal bir mhendis ilk pratik buz makinesinin patentini almtr. Bu arada 1858 senesinde Ferdinand Care absorbsiyon sistemini kefetmitir. 1918 senesinde Kelvinatr irketi ilk otomatik kontrol sistemine sahip buzdolabn piyasaya srmtr. O gnden bu gne yaygn olarak kullanlan buzdolaplar insanln en byk bulularndan birisidir.

BLM II 2.SOUK DEPOLARIN KURULU ESASLARI

Souk depolar genellikle ticari amalara gre ok deiik tip mahal ve blgelerde yaplabilirler. Btn bu hususlar tamamen ticari esaslara gre belirlenirler.

2.1 MUTFAK TP SOUK DEPOLAR

Genellikle byk mutfaklarda, fabrika, okul, yurt, hastane, askeri birlikler ve eitli i yerlerinde buzdolaplar ihtiyac karlayamazlar. Bu gibi yerlerde satn alma imkan ve artlarna gre boyut ve tipinin belirlenmesi iin souk depo veya depolara ihtiya olur. Bu esaslara gre boyut ve tipi belirlenen souk depolara mutfak tipi souk depolar denir.

2.2 KOLTUK TP SOUK DEPOLAR

Toptan gda maddesi ticareti yapan firmalarla byk gda maddesi pazarlama firmalar genellikle tehir ve yer imkanlar bakmndan snrldrlar. Bu gibi durumlarda bu cins firmalar, bir souk depodan srekli mal takviyesi yapmak durumundadrlar. Bu durum ar bir klfet ve nakliye masraf gerektirir. Bu durumun nne gemek iin genellikle toptan gda maddesi ticareti yapan firma ticarethanelerinin uygun bir mahalline veya bodrum katlarna uygun boyut ve tipte souk depolar tesis ederler. Bu tip souk depolara koltuk souk depolar denir. 2.3 TKETM BLGELER N SOUK DEPOLAR Souk depoculuk lkemizde nce tketim blgelerinde balam olup, bugn de genellikle tketim blgelerine kurulan souk depolar ounluktadr. Bu tip souk depolar genellikle byk ve ok masrafl souk depolardr.

2.4 RETM BLGELER N SOUK DEPOLAR Son zamanlarda souk depoculuk lkemizde retim blgelerine de dorudan yaylmaktadr. retim blgelerinde tesis edilen souk depolar genellikle tama ve sevk iin gda maddesi toplama mahiyetinde olup kk souk depolardr.

2.5 PAZARLAMA BLGELER N SOUK DEPOLAR Byk lde pazarlama blgeleri genellikle hal olarak isimlendirilir. Gda maddesinin bozulmadan ve rme temayl gstermeden tketime arz esas olduuna gre gda maddesi ihtiyaca gre retim blgesinde tketim blgesine kadar souk muhafaza altnda tutulmaldr, buna souk depoculukta soutma zinciri denir. Bu nedenle soutma zinciri erevesinde pazarlanmak zere ehir hallerine getirilen gda maddeleri iin buralarda ihtiyaca uygun olarak souk depo veya donmu depolar, soutma zincirinin kopmadan sirklasyonu iin ok nemli bir ihtiyatr.

2.6 TERMNAL, STASYON VE LMAN TP SOUK DEPOLAR Tat arac cinsine gre nakliyatn balama ve bitim noktalar genellikle terminal, liman ve istasyonlardr. Bu amala terminal, istasyon ve limanlarda da souk depolar tesis edilir. Bu souk depolar bilhassa byk nakliyat gemilerinin ykleme ve boaltma yapt limanlarda soutma zinciri kopmadan ve geminin yeterli zamanda ykleme veya boaltlmasna imkan verecek boyut ve tipte olmaldr.

BLM III

3.GENEL TERMODNAMK BLGLER VE SOUTMA TEORK ESASI ARATIRMASI

3.1 ISI : Is enerjinin bir trdr ve bugn mevcut l cihazlaryla direkt olarak olarak llmesi mmkn deildir. Isnn l birimi olarak soutmaclkta Kilo Kalori Kcal (+14.5 C deki 1Kg suyun scakl 1 C artrmak iin verilmesi gereken sdr.)

3.2 SICAKLIK : Scaklk bal bir deerdir ve maddenin s skln ( konsantrasyonunu ) ifade eder. Genellikle bir referans noktaya gre , daha souk veya daha scak olarak ifade edilir.

3.3 AIRLIK : Bir cismin ,dnyann yer ekimi kuvvetinin ,etki seviyesi o cismin Arl olarak tarif edilir.

3.4 HACM : Bir cismin dolu bir kaptan tard sv miktar olarak tarif edilir ve birimi metre kp tr. Litre sk olarak kullanlan hacim birimi olup 1Litre =1dm3 =0.001 m3 olmaktadr .

3.5 ZGL HACM : Cismin birim hacminin arldr ve daha ok , gazlar,buharlar ve hava iin kullanlr. En sk rastlanan birimi m 3/kg dr .

3.6 ISINMA ISISI ( ZGL ISI ) : Birim arlktaki bir ktlenin scaklnn ,birim scaklk kadar artrmak iin , ilavesi gereken s miktar olup her deiik tr madde iin fakl olduu gibi ,ayn maddenin deiik konumlar (Kat ,Sv,Gaz ) iinde fakldr.

3.7 DUYULUR ISI : Maddenin scakln deitiren sya duyulur s ad verilir .Gizli s ve Duyulur snn beraberce ilem grd hallerde Toplam s sz konusu olur.Bir sv maddenin buharlama scakl , bulunduu kaptaki basncn seviyesine bal olarak deiir .Keza buharlama ss da deiik buharlama scaklklarnda birbirinden fakldr.rnein normal atmosfer artlarnda su 100 C de kaynar ve buharlama ss 538.9 Kcal /Kg dr.Halbuki 50 C de 0.126 ata mutlak basnta (690 mm Hg vakum )buharlama ss 569 Kcal /Kg dr .

3.8 MKEMMEL GAZ VE BUHAR KARIIMLARI : Bir gaz + buhar karmn oluturan btn bileenler gaz halinde bulunuyorsa ,karm doymam haldedir .Doymam karmda , buharn ksm basnc Pb ,Pd doyma basncndan kktr . Eer bir gaz buhar karmndaki buhar , doyma basncnda ve scaklnda ise , karma doymu karm ad verilir . Doymu haldeki karm bir gaz faz ile youma sonucu elde edilen bir sv veya kat fazndan oluur . Sv veya kat faz gaz iinde dispers eklinde dalm halde buluna bilecei gibi ierisinde bulunduu kabn tabannda da toplanabilir.Her iki halde de, gaz faz ile faz arasnda denge mevcuttur. .Burada , sv veya kat faz ierisinde erimi halde gaz bulunmad ve denge halinde buharn ksm basncnn , karmn scaklna uyan doyma basncna eit olduu varsaylacaktr.

3.9 NOKTASI : 1 noktasnda , T1 scaklnda ve Pb basncnda bulunan Gaz + buhar karm , doymu karm durumundadr . Doymu halde bulunan bu karmn sabit scaklkta sktrlmas ile buharn basnc , karm scaklndaki doyma basncna eit olduunda , 4 noktasna gelindiinde karm doymu karm oluturur . Basn artrlmaya devam edilirse youma meydana gelir . Eer , bir noktasndaki basn ve scakla sahip gaz buhar karm (Pb=sbt ) sabit basnta soutulursa , karmn basnc sabit kaldndan karmlarn ksm basnlar da sabit kalr . Karm 1-2 erisi boyunca sour ve 2 noktasnda karm doymu hale gelir. Bu iki noktasna i noktas , buna karlk gelen scakla , i noktas scakl denir . Gaz +buhar karm 1 durumundan itibaren sabit basn altnda deil de , sabit hacimde altnda soutulursa , 1-5 erisi takip edilerek 5 noktasna gelinir ve bu noktada youma balar . bu noktaya uyan scaklk , 1 halindeki karmn i noktas scaklndan dktr .

T
K P =b dst vst =b 4 3 2 i nk s o ta 5 1 G z b h rk r m a + u a a ileilg b lg ili e Pst =b

T 1

P d

ekil 3.1: Scaklk-Entropi Diyagram 3.10 YA TERMOMETRE ( SICAKLIKLARI : YT ) VE KURU TERMOMETRE ( KT )

Havann greceli neminin veya nemlilik derecesinin , nemli hava ile ilgili diyagram ile belirlenmesinde , psychrometre denilir, iki termometreden oluan bir cihaz kullanlr .Cihazn termometrelerinden birinin haznesi plak olup , nem miktar tespit edilmek istenen nemli havann scaklnn llmesi iin kullanlr. Bu termometre ile llen scakla KT kuru termometre scakl ismi verilir.

Haznesi slak sarg bezi ile sarl dier termometrenin bulunduu blmden doymam nemli hava , slak beze temas ederek geerken , bu esnada havadan ve termometreden , suya , sl denge salanacak ekilde s geii olur . bunun sonucunda , bu termometreden YT ya termometre scakl ad verilen ve kuru termometre scaklndan daha dk bir scaklk belirlenir . Ya termometre scakl iin , Ti . nok . < YT < KT ifadesi geerlidir . Yan bu scaklk , daima i noktas scaklkl ile kuru termometre arasndadr . doymam nemli havann , termometrelerin bulunduu ortamdan yaklak 2 ila 2.5 m/s hz ile geirilmesi gerektii belirtilmitir .

BLM IV 4.SOUTMANIN TANIMI

Bir maddenin veya ortamn scakln onu evreleyen hacim scaklnn altna indirmek ve orada muhafaza etmek zere snn alnmas ilemine soutma diyebiliriz.Genel olarak soutma evre scaklnn altna inilmesidir. 4.1 TANIMLAR

4.1.1 Souk Depo Gda maddelerinin normal atmosferde saklanabilir srelerinden daha uzun sre saklanabilmeleri iin ihtiyaca uygun koullarda soutulan ve nem durumu kontrol edilen, d atmosferden s ve nem kazancna kar yaltlm kapal hacimlerdir. 4.1.2 Soutma Rejimi

Gda maddelerinin belirli bir sre saklanabilmesi iin gerekli souk depo havasnn scaklk, nem durumu ve nem dolam koullardr.

4.1.3 Soutma Yk

Souk deponun, soutma rejiminde tutulabilmesi iin souk depodan karlmas veya darya atlmas iin gerekli s miktardr.

4.1.4 Soutma Devresi

Soutma rejimini temin eden ve zerinde esas olarak soutucu, emme borusu, kompresr, basma borusu, kondansr, sv tank, sv borusu ve genleme valfi vb. makine ve tesisat bulunan kapal bir devredir.

4.1.5 Soutucu Akkan

Soutma devresinde dolatrlan ve buharlama ile youturma arasnda durum deitirerek soutma rejimine uygun scaklkta buharlaan akkandr.

4.1.6 Emme Borusu

Soutucuda buharlaan dk basnl soutucu akkan buharnn kompresr emme giriine tanmasn salayan borudur.

4.1.7 Kompresr

Soutucuda buharlaan dk basnl soutucu akkan buharn emerek daha yksek bir basn ve scaklk altnda kondansere basan bir i makinasdr.

4.1.8 Basma Borusu

Kompresrn bast yksek basn ve scaklk altndaki soutucu akkan buharnn kondansere tanmasn salayan borudur.

4.1.9 Kondanser

Soutma kompresr tarafndan yksek basn ve scaklk altnda baslan soutucu akkan buharnn younlamasn ve s geiini salayan belirli s yayma yzeyine sahip bir tesisat elemandr.

4.1.10 Sv Tank

Soutma tesisatnda sv soutucu akkann toplad ve genellikle silindir biimli tanktr.

4.1.11 Sv Borusu

Sv tanknda biriken sv soutucu akkann genleme valfine kadar tanmasn salayan bir borudur.

4.1.12 Genleme Valfi

Sv soutucu akkann bir termodinamik ksma altnda genletii bir valf veya dar boazdr. Sv soutucu akkann sabit s tutumu altnda durum deitirerek genlemesi sonucu basn ve scaklk dmesine urad ve bu arada ksmen buhar ve ksmen sv durumuna dnt bir valf veya dar boazdr.

4.1.13 Yksek Basn Taraf

Bir soutucu devresinde kompresrn basma tarafndan basma borusu, kondanser, sv borusu ve genleme valfine kadar olan tesisat elamanlarnn tmdr.

4.1.14 Alak Basn Taraf

Bir soutma devresinde genleme valfinden balayarak soutucu, emme borusu ve kompresrn emiine kadar olan tesisat elamanlarnn tmdr.

4.1.15 Youma Basnc

Bir soutma devresinde youma basncnn maksimum deeri st basn olarak 15 105 pascaldr.

4.1.16 Youma Scakl

Su ile soutmal kondansrlerde youma scakl +25 C ile +60 C arasnda seilmeli ve ancak st basn olarak maksimum 15 105 pascal youma basnc esas da soutucu akkan tr belirlenmelidir.

4.1.17 Buharlama Basnc

Buharlama basnc alt basn veya mutlak basn olarak 0.75 105 pascaln altndaki vakum deerine inmemelidir.

4.1.18 Buharlama Scakl

Buharlama scakl souk depo rejim scaklnn en ok 10 15 C altnda olmaldr.

4.1.19 Sistem Kapasitesi Sistem kapasitesi bir soutma devresinin soumakta olan souk depolardan emdii s miktardr.

10

BLM V

5.SOUTMA EVRMLER VE SOUTUCU AKIKANLAR

5.1 SOUTMA EVRMLER Bilinen balca soutma evrimleri unlardr:

Buhar sktrmal mekanik soutma evrimi Absorbsiyonlu soutma sistemi Adsorbsiyonlu soutma sistemi Hava soutma sistemi Buhar-Jet soutma sistemi Termoelektrik soutma sistemi Vortex tp Paramagnetik soutma Sterling soutma sistemi

5.1.1 Buhar Sktrmal Soutma evrimi

En sk uygulanmakta olan rastlanan bu tip soutma evriminde ; sv halden buhar hale gelen gemekte olan soutucu akkan iinde bulunduran Evaparatr , evaparatr de buharlaan soutucu akkan alak basn tarafndan emerek yksek basn tarafndaki kondensere basan bir Kompresr , soutucu akkandaki sy alp onu svlatran bir Kondenser ile svlaan soutucu akkann toplanabilecei bir sv deposu ve soutucu akkann evaparatre yani alak basn tarafna ll ve gereken miktarlarda verilmesini salayabilen bir Genileme valfi bulunmaktadr. Saylan bu elemanlarn hepsine birden buhar sktrmal soutma evrimi denir. Yaplan bu projede de buhar sktrmal mekanik soutma evrimi kullanlacaktr.

11

ekil 5.1: Buhar sktrmal mekanik soutma evrimi 5.2SOUTUCU AKIKANLAR Bir soutma evriminde snn bir ortamdan alnp baka bir ortama nakledilmesinde ara madde olarak yararlanlan soutucu akkanlar s al veriini genellikle sv halden buhar haline (Soutucu Evaporatr devresinde) ve buhar halden sv haline (Youturucu Kondenser devresi) dnerek salarlar. Bu durum bilhassa buhar sktrma evrimlerinde geerlidir. Soutucu akkanlarn, yukarda tarif edilen grevleri ekonomik ve gvenilir bir ekilde yerine getirebilmesi iin baz kimyasal ve fiziksel zelliklere sahip olmalar gerekir. Bu zellikler, uygulama ve alma artlarnn durumuna gre deiecei gibi her zaman bu zelliklerin hepsini yerine getirmek mmkn olmayabilir. Genel kaide olarak bir soutucu akkanda aranmas gereken zellikler unlardr : Az bir enerji (g) sarf ile daha ok soutma elde edilebilmelidir. Soutucu akkann buharlama ss yksek olmaldr. Evaporatrde basn mmkn olduu kadar yksek olmaldr. Youma (Kondenser) basnc dk olmaldr. Viskozitesi dk ve yzey gerilimi (klcall) az olmaldr. (Bu zellik, yksek s geiini salayan, damlaarak youmay zorlatrmaktadr ve kondenserde bu istenmez) Emniyetli ve gvenilir olmaldr. Yalama ya ile ve soutma devresindeki elemanlar ile zararl sonu verebilecek reaksiyonlara girmemelidir. Soutma devresinde bulunmas gereken rutubet (su) ile bulunmas halinde bile ok zararl reaksiyonlar meydana getirmelidir. 12

Sistemden kamas halinde, bilhassa yiyecek maddeleri zerinde zararl etki yapmamaldr. Sistemden kaarak havaya karmas halinde civardaki insanlara (ve dier canllara) zarar vermemelidir. Havaya kartnda yanc ve patlayc bir ortam meydana getirmemelidir. alma artlarndaki basn ve scaklklarn en u snrlarnda dahi ayrp zlmemeli, btn zelliklerine muhafaza etmelidir. Elektriksel zellikleri (bilhassa Hermetik tip kompresrler iin) uygun olmaldr. Bu zelliklerin hepsini birden her art altnda yerine getirebilen niversal bir refrijeran madde (soutucu akkan) mevcut deildir. Bilhassa emniyet ve gvenirlik ynnden iyi olan, ayrca iyi bir sl zellie de sahip olan refrijeran madde iin 1920 lerde aratrmalar fluokarbon refrijeranlarn (floride edilmi hidrokarbonlarn) bulunmasn salamtr. halokarbon (halojene edilmi hidrokarbonlar) ailesinden olan fluokarbonlar, metan (CH4) veya etan (C2H6) ierisindeki hidrojen atomlarndan bir veya birkann yerine sentez yerine klor, flor veya brom (halojen) yerletirmek suretiyle elde edilmektedir. Fluokarbonlardan en sk rastlanlanlar ; metandaki 4 hidrojen atomu yerine 2 klor ile 2 flor ikame edilen dichloro-difluoromethane / CCl2F2 (freon-12 veya R12) ve yine metandaki 4 hidrojen yerine 1 klor ile 2 flor atomu yerletirilen chlorodifluoromethane (freon-22 veya R-22) soutucu akkanlardr. R22 (HCFC-22) ve R12 endstriyel soutma, iklimlendirme ve s pompas sistemlerinde yllardan beri yaygn olarak kullanlmaktadr. Fakat, ozon tabakasnn korunmasna ynelik Montreal Protokolnn F-Gaz Ynetmeliine gre bu gazlarn kullanm yasaklanmtr.F-Gaz Ynetmeliine gre , tm HCFClerle birlikte HCFC-22 de devre d kalacaktr. Bundan dolay, HCFC-22 kullanan mevcut soutma sistemlerinin farkl soutucu akkanlara dnm konusunda almalarn yaplmas gndeme gelmitir. R-22 alternatifi soutucu akkanlar olan 407C ve 410A ya dnmler gndeme gelmitir Trkiyedeki yasal dzenlemeler kapsamnda; evre ve Orman Bakanl, Ozon Tabakasn ncelten Maddelerin Azaltlmasna likin Ynetmelik hazrlamtr. Bu Ynetmelik, lkemizin taraf olduu Ozon Tabakasn ncelten Maddelere Dair Montreal Protokol ve deiiklikleri ile kontrol altna alnan maddelerin kullanlmasna ve bazlarnn tketiminin bir takvim erevesinde azaltlarak kullanmdan kaldrlmasna ilikin usul ve esaslar belirtir. Bu ynetmelik, kontrol altna alnan maddelerin d ticaretini, kullanmn, bu maddelerin ve bu maddeleri ieren rnlerin piyasaya sunulmasn, 2006 yl ve sonras ithalat ve kullanmlar ile kamuoyunun bilgilendirilmesini kapsar. Ynetmelik 20.06.1990 tarihli Ozon Tabakasnn dair Viyana Szlemesi hkmleri ile 19.12.1991 tarihli Ozon Tabaksn ncelten Maddelere dair Montreal Protokol hkmlerine paralel hazrlanmtr. Montreal Protokol ve deiiklikleri uyarnca retim, tketimi ve ticareti kontrol altna alnan maddelerden, kloroflorkarbonlar, triklorflormetan (CFC-11), diklordiflormetan (CFC13

12), triklorflormetan (CFC-113), diklortetrafloretan (CFC-114), klorpentafloretan (CFC-115) servis amal ithalat 1.1.2006 tarihinden itibaren tamamen yasaktr. Ynetmelikle, Ozon Tabaksn incelten maddeleri ithal eden kurum, kurulu ve ithalat firmalar, evre Korunmas Ynnden Kontrol Altnda Tutulan Kimyasallara ilikin D Ticaret Mstearlnca dzenli olarak Resmi Gazetede yaymlanan D Ticaret Standardizasyon Teblii erevesinde Bakanlktan kontrol belgesi almak zorundadr.

. ekil 5.2: R22 Gaz Yasa R410A: R32 ve R125'den oluan (arlka %50 / 50 orannda) ve R22 iin alternatif kabul edilen yakn azeotropik bir karmdr. Teorik termodinamik zellikleri R22 kadar iyi deildir. Ancak s transfer zellii olduka iyidir. R22 R410A dnmnde sistemin yeniden dizayn edilmesi gerekmektedir. Bu deiim yapld taktirde sistem verimi R22'ye gre %5 daha iyi olmaktadr. Sera etkisinin yksek olmas en byk dezavantajdr. Bu soutucu ALLIED SIGNAL tarafndan GENETRON AZ20 adyla piyasaya sunulmutur. R407C :407C, R32, R125 ve R134adan oluan (arlka srasyla %20 / 40 /40, %10 / 70 / 20 ve % 23 / 25 / 52 oranlarnda) ve R502 iin alternatif kabul edilen zeotropik bir karmlardr. R-717 (AMONYAK) : Bugn, fluo-karbon ailesinin dnda geni lde kullanlmaya devam eden tek soutucu akkan amonyaktr. Zehirleyici ve bir lde yanc-patlayc olmasna ramen mkemmel sl zelliklere sahip olmas sebebiyle, iyi eitilmi iletme personeli ile ve zehirleyici etkisinin fazla nem tamad hallerde, byk souk depoculukta, buz retiminde, buz pateni sahalarnda ve donmu paketleme uygulamalarnda baaryla kullanlmaktadr. Buharlama ssnn yksek oluu ve buhar zgl hacminin de olduka dk olmas sistemde dolatrlmas gereken akkan miktarnn dk seviyede olmasn salar. R-22 de olduu gibi k scaklklar yksek seviyeli olup kompresr kafa ve silindirlerinin su soutma gmlekli olmas tercih edilir.. Amonyak ya ile karmaz, fakat karterdeki alkant ve silindirdeki yksek hzlar yan sisteme srklenmesine sebep olur. Bu nedenle, gerek kompresr kna ya 14

ayrc koymak suretiyle, gerekse evaporatrden kompresre yan dnn kolaylatracak tarzda boru tertibiyle yan kompresr karterine birikmesi salanmaldr.

Biz bu evrimimizde soutucu akkan olarak R-717 yani Amonyak kullanacaz.Souk hava deposunda tketim mal saklamamza ve Amonyak gaznn kaak halinde zehirleyici zelliinin bilinmesine ramen zellikle gnmz ekonomik koullarn gz nne alarak, ayrca iyi eitilmi iletme personeli ile alld kabul edilerek sistemimizde kullanabiliriz.Ayrca mkemmel sl zelliklere sahip olmas, buharlama ssnn yksek olmas ve ya ile karmamas gibi zelliklere sahip olmas da Amonyak gazn sememde dier etkenler olmulardr.

5.3SOUTMA SSTEMLERNE ARJ EDLECEK MKTARININ BELRLENMES

SOUTUCU

AKIKAN

Soutma ve iklimlendirme sistemlerinin fonksiyonlarn tam olarak yerine getirebilmeleri iin, bu sistemlerde uygun miktarlarda soutucu akkann bulunmas gerekir.Soutucu akkann gerekenden az olmas durumunda sistem iinde yeterli debide akkan sirklasyonu salayamad iin kompresr emi basnc azalr ve sistemin soutma kapasitesi der. Soutucu akkann gerekenden fazla olmas durumunda ise kondenserde ar miktarda sv akkan bulunur ve kompresr basma basnc gereken deerinden fazla bir deere kar.Yksek soutucu akkan debisi iin yetersiz kalan evaporatrden kan akkan kzgn buhar halinde olmayp, doymu sv doymu buhar karmndan oluur.Akmlatrnde yetersiz kalmas sebebi ile kompresre sv akkan girmesi sebebi ile kompresr valflerinin zarar grmesi nlenemez bir durum arz edecektir.Ayrca bu durum kompresr yann sv akkan tarafndan dar srklenmesine yol aacaktr. Byk kapasitede alan kompresre gerekli olan sv reficrean sv tayini ok nemli olmaz iken dk kapasitelerde alan sistemler iin bu durum nem arz etmektedir.Bu arj miktar kritik arj miktar olarak da adlandrlr.Kritik arjn deeri ise sistemin soutma kapasitesine, boru hatlarnn uzunluuna, soutucu akkann tr ve alma scaklna bal olarak deiir.

BLM VI

15

6.SOUK DEPO PROJES

6.1 PROJE KONUSU Projede 100 ton baln souk muhafaza edilmesi, 60 ton baln oklama metoduyla dondurulmas iin souk hava deposu tasarm yaplacaktr. Souk hava deposu Poyrazky,stanbula inaa edilecektir.Donma usul olarak yava hava akmnda , 12 ile 16 saatte donma ilemi uygulamas tercih edilmitir. 6.1.1 Proje Hesaplar Yaplrken Kullanlacak Veriler Tablo 6.1 : ehirlerin Yazn D Hava Scaklklar ehir Ad Adana Ankara stanbul Kuru Term. (oC) 38 35 33 Ya Term. (oC) 26 21 24

Tablo 6.2 : Komu Hacim ve Deme Scaklklar Komu Hacmin Tarifi

Toprak deme scakl-ok souk iklimler Toprak deme scakl-Souk iklimler Toprak deme scakl-Serin iklimler Toprak deme scakl-Scak iklimler Klimatize edilen veya soutulan s.oda hacimleri Toprak seviyesinin altnda kalan klimasz , soutulmam hacimler ile toprakla temastaki duvar Klimatize edilmeyen normal kullanma maksatl hacimler Cebri ekilde havalandrlmayan hacimler;depo;atlye Kompresr makine dairesi (sulu kondanser) Kompresr makine dairesi (haval kondanser) Mutfak,amarhane,kazan dairesi ,s santrali ,vs ok ar scak hacimler ,ar s nereden yerler

Scakl (oC) +7 +15 +20 +25

D Sc. le Komu Hac. Sc. Fark

Oda dizayn scakl -10 -5 0 0 +5 +10 +15

Tablo 6.3 : Gne Inlar Etkisinin Fark Edeerleri Yzey Cinsi Koyu renkli yzeyler Orta renkli yzeyler Ak renkli yzeyler Duvarn Cephesi Dou Gney Bat 5 3 5 4 3 4 16 3 3 2 Dz at 11 9 5

-Soguk hava deposunun yaplaca yer : -D hava scakl -Ya termometre scakl -D hava bal nemi -Souk odalar i nemi : : : :

STANBUL +33oC +24oC % 47 % 90 +25oC (Tablo 6.4 den alnmtr) (Tablo 6.2 den alnmtr) (Tablo 6.1 den alnmtr) (Tablo 6.1 den alnmtr)

-Souk oda deme scakl(Toprak) : -Souk oda tavan scakl -Kompresr odas scakl -Balk muhafaza odas scakl -Balk n soutma odas scakl -Balk oklama odas scakl -oklanm balk bekletme odas scakl -Balklarn depoya giri scaklklar -Koridor scaklklar : : : : : : : :

+33+11=44oC +33+5=38oC -1oC 0 oC -30 oC (Tablo 6.4 den alnmtr)

-25oC +24oC

(Tablo 6.4 den alnmtr)

+33-5=+28oC alnmtr.

-at koyu renkli yzey olarak dnlmtr. -Tesisin d duvarlar ak renkte boyanacaktr.

6.2GIDA MADDELER N UZUN SREL SOUK ODA MUHAFAZA DONELER Tablo 6.4: Gda maddeleri iin uzun sreli souk oda muhafaza doneleri

17

6.3SOUK HAVA DEPOSU ODALARININ ALANLARININ HESAPLANMASI Tablo 6.5:Souk Depolar in Mal Younluklar Maln Cinsi Armut ilek Domates Donmu Balk Elma Greyfurt Limon Brt(kg/m3) 735 625 580 435 590 640 Net(kg/m3) 665 575 530 675 380 560 595 Maln Cinsi Patates Portakal Sr Eti eftali Tavuk zm Brt(kg/m3) 535 655 515 Net(kg/m3) 420 490 355 620 420 485

100 TON BALIK (SOUTULACAK) Not: Tablo 6.5 referans alnmtr. Souk Muhafaza Odas (-1 oC) 1m3 ye 675 kg x 100000 kg _______________ NOT:Balklar plastik kasalar iinde saklanacaktr

x = 100000 = 148 m3 675

Souk hava deposunun ykseklii 4m , 1 m evaporatr ve

0,5 m hava sirklasyonu iin ayrlrsa h=4m-1m-0,5m = 2,5 m 148 m3 / 2,5 m = 59,2 m2 18

% 25 oda kullanma faktr eklenirse: Asm= 59,2 m2 *1,25 75 m2 oda alan bulunur. 60 TON BALIK (DONDURULUCAK)
1) Balk n soutma odas alan (0oC)

Souk depolamada Tablo6.5 ten 1m3 e 675 kg depoalndn okumutuk. Gnde toplam kapasitenin % 20 i kadar mal geldii kabul edildi. Balk n soutma odasnda 24 saat bekletilir. 60 ton x 0,2 = 12 ton /gn 1m3 ye 675 kg x 12000kg _______________ x= 17,78 m3 NOT:Balklar plastik kasalar iinde saklanacaktr

Balk n Soutma Odas ykseklii 3 m dir. 1 m evaporatr , 0,5 m hava sirklasyonu iin ayrrsak h=3m-1m-0,5m =1,5 m As= 17,78 m3/ 1,5 m =11,85m 2 % 25 hareket alan eklenirse: As= 11,85 x 1,25 15 m2
2) Balk oklama odas alan (-30 oC)

Balk oklama odasnda 24 saat bekletilir. Gnde toplam kapasitenin % 20i kadar mal geldii kabul edildi. 60 ton x 0,2 = 12 ton / gn 1m3 ye x 675 kg 12000kg x= 17,78 m3 NOT:Balklar plastik kasalar iinde saklanacaktr

_______________

Balk oklama Odas ykseklii 3 m dir. 1 m evaporatr , 0,5 m hava sirklasyonu iin ayrrsak h=3m-1m-0,5m =1,5 m Aok= 17,78 m3/ 1,5 m =11,85m 2 % 25 hareket alan eklenirse: 19

Aok= 11,85 x 1,25 15 m2

3) Dondurulmu balk muhafaza odas alan(-25oC)

1m3 ye 675 kg x 60000kg _______________ x= 88,89 m3

NOT:Balklar plastik kasalar iinde saklanacaktr

Dondurulmu balk muhafaza odas ykseklii 4 m dir. 1 m evaporatr , 0,5 m hava sirklasyonu iin ayrrsak h=4m-1m-0,5m =2,5 m Adbmo= 88,89 m3/ 2,5 m =35,56 m 2 % 25 hareket alan eklenirse: Adbmo= 35,56 x 1,25 45 m2

Toplam alan: 75+15+15+45=150 m2

20

6.4 TOPLAM ISI GE KATSAYILARININ HESABI Tablo6.2: Yap Elemanlarnn () Is letim Katsaylar (kcal/mh oC) Ytong tula (hafif) imento sva Kireli sva Blokaj Zemin mozaii Grobeton Demirli beton 0,45 kcal/ mh oC 1,2 kcal/ mh oC

0,6 kcal/ mh oC 1,3 1,5 1,1 1,3 kcal/ mh oC kcal/ mh oC kcal/ mh oC kcal/ mh oC

21

Strofor Ruberoit (buhar kesici)

0,035 kcal/ mh oC 0,12 kcal/ mh oC

D duvarlarda: Souk hava depomuzda balk saklayacamz iin i yzey demesi fayans seilmitir. katsays iin ; Bina i yzeyleri : 7 kcal / h oC m2 Bina d yzeyleri : 20 kcal / h oC m2 (12 km/h rzgar) Deme ve tavan (Is yukardan aaya geiyor) : 5 kcal / h oC m2 Deme ve tavan (Is aadan yukarya geiyor) : 8 kcal / h oC m2 Souk odalar iin tavsiye edilen minimum tecrit kalnlklar tablosundan ortalama scaklk olarak -18/-9 oC ve serin/kuzey blgeler kabul yaparsak strofor kalnln 150 mm alabiliriz. Tablo6.3:D Duvar Yap Elemanlarnn () Is letim Katsaylar (kcal/mh oC)

22

 (kcal/ mh oC) Yap elemanlar

L (m) 0,03 0,20 0,02 0,15 0,11 0,03 0,01 1,20 0,48 0,12 0,035 0,68 1,20 0,90

imento(d) sva Biriket Buhar kesici Strofor Tula duvar imento (i) Sva Fayans

ekil 6.1: D Duvar Yap Malzemesi Bileenleri

1/K=1/(i) + L/ +1/ (d) d = 20 kcal /m2h oC i = 7 kcal /m2h oC

23

1/KDD = 1/7 + 0,03/01,20 + 0,20/0,48 + 0,02/0,12 + 0,15/0,035 + 0,11/0,68 + 0,03/1,20+ 0,01/0,90 + 1/20 KDD= 0,189 kcal /m2h oC duvarlarda: Tablo6.4: Duvar Yap Elemanlarnn () Is letim Katsaylar (kcal/mh oC) Yap elemanlar imento sva Strofor Dolu tula imento sva L (m) 0,02 0,15 0,23 0,02 (kcal/ mh oC)

1,2 0,035 0,45 1,2

ekil 6.2: Duvar Yap Malzemesi Bileenleri

1/K=1/(i) + L/ +1/ (d) i = d = 7 kcal /m2h oC

24

1/KD= 1/7 + 0,02/1,2 + 0,15/0,035 + 0,23/0,45 + 0,02/1,2 + 1/7 =5,116 KD = 0,195 kcal /m2h oC

Demede: Tablo6.5: Deme Yap Elemanlarnn () Is letim Katsaylar (kcal/mh oC) Yap elemanlar Blokaj Grobeton Buhar kesici Strofor Buhar kesici Demirli beton Karo mozaik L (m) 0,1 0,1 0,02 0,10 0,02 0,1 0,03 (kcal/ mh oC)

1,3 1,1 0,12 0,035 0,12 1,3 0,9

25

ekil 6.3: Deme Yap Malzemesi Bileenleri

1/K=1/(i) + L/ +1/ (d) i = 7 kcal / m2h oC d = 1/KD = 1/7 + 0,1/1,3 + 0,1/1,1 + 0,02/0,12 + 0,1/0,035 + 0,02/0,12 + 0,1/1,3 + 0,03/0,9 +1/ KD = 0,277 kcal / m2h oC

Tavanda:

Tablo6.6:Tavan Yap Elemanlarnn () Is letim Katsaylar (kcal/mh oC) Yap elemanlar Asfalt yaltm L (m) 0,02 26 (kcal/ mh oC)

0,15

Demirli beton Tavan svas Buhar kesici Strofor Tavan svas

0,1 0,04 0,04 0,10 0,04

1,3 0,78 0,12 0,035 0,78

ekil 6.4: Tavan Yap Malzemesi Bileenleri

1/K=1/(i) + L/ +1/ (d)

i = 5 kcal / m2h oC d = 20 kcal / m2h oC

1/KTA= 1/5 + 0,02/0,15 + 0,1/1,3 + 0,04/0,78 + 0,04/0,12 + 0,1/0,035 +0,04/0,78 + 1/20 KTA= 0,266 kcal / m2h oC Soutma odalarnn kaplar iin:

27

Tablo6.7: Kaplarn Yap Elemanlarnn () Is letim Katsaylar (kcal/mh oC) (kcal/ mh oC) Yap elemanlar nce sa levha Cam yn nce sa levha L (m) 0,003 0,15 0,003 50 0,04 50

1/K=1/(i) + L/ +1/ (d) i = 7 kcal / m2h oC d = 20 kcal / m2h oC

1/KKap= 1/7 + 0,003/50 + 0,15/0,04 + 0,003/50 + 1/20 KKap= 0,253 kcal / m2h oC

6.4 SOUTMA YKLERNN HESABI Soutma yk hesab s kaynaklarna gre yaplmtr. 1) Duvar,kap,deme ve tavandan geen s 2) Radyasyonla teras,at ve gnee bakan kap ve duvarlardan geen gne ss 3) icab faaliyet gsteren souk depo personeli tarafndan neredilen s 4) Iklar,motorlar veya mevcut olabilecek s retim cihazlarnn yayd s 5) Dardan sznt ile souk depoya giren veya vantilasyon iin kullanlan taze havay souk depo rejimine getirmek iin alnmas gereken s

28

SONULAR VE NERLER
29

Projede balk muhafaza amal souk hava deposu tesisat hesaplamalarn ieren alma yrtmekteyim.Projenin ilk ksm olan bu dkmanda souk hava deposunun kullanm alanlar , termodinamik bilgileri, soutma teorisi , soutma evrimleri, soutucu akkanlar ve zellikleri anlatlm olup projenin esasna dayanan rnek tasarma giri yaplmtr. Tasarmda ncelikle souk deponun kurulaca stanbul un termodinamiksel zellikleri verilmi olup , bu zellikler erevesinde almaya balanmtr. Souk depoda saklayacamz rnn cinsine ve miktarna gre mimari yapnn zellikleri belirlenmitir. Projemin Bahar Dnemi ksmnda tasarladm souk deponun gerekli kriterlere gre s kayb , s kazanc hesaplamalar yaplarak soutma yk belirlenecektir.Belirlenen soutma ykne gre gerekli hesaplamalar yaplarak bulunan deerlere uygun kataloglardan gerekli cihaz seimi yaplacak.Isl yke bal boru ap hesab yaplacaktr.Soutma Tesisat Autocad ortamnda izilerek ematize edilecektir.Son olarak maliyet hesab da yapldktan sonra proje hazr hale gelmi olacak.

30

KAYNAKLAR

1)

Uygulamal Soutma Teknii , NUR ZKOL ( M.M.O Yayn No : 115,1997)

2) Soutma Teknii ve Uygulamalar , Prof. Dr. Recep YAMANKARADENZ , Do. Dr. lhami HORUZ , Yrd. Do. Dr. Salih COKUN DORA YAYINCILIK(2002) 3) Souk Depoculuk , Sabri SAVA (MMO YaynNo :82 , 1974) 4) Binalarda Is Yaltm Proje Hazrlama Esaslar (MMO Yayn No : 247,2000)

31