STRLNG MOTORU

sko bir rahip olan Reverent Robert STIRLING 1816 ylnda dardan s vermeli bir motor tasarlam ve ilk scak hava motorunu yapmtr. Daha sonra bu evrime gre alan makineler STIRLING motoru olarak isimlendirilmitir. Yirminci yzylda petroln kullanmnda ve iten yanmal motorlarda meydana gelen byk gelimeler bir lde Stirling motorunun geliimini olumsuz ynde etkilemitir. erisinde bulunduumuz yzyln son yarsnda yaanan byk enerji krizleri ile birlikte bu motorlar zerindeki almalar byk nem kazanmtr. Stirling motorunun, dier iten yanmal motorlarn aksine kulland enerjinin tre bal olmamas bu motorlar gelecek iin daha mit verici hale getirmitir. Odun, kmr, petrol rnleri, doal gaz, bitkisel atklar, gne enerjisi, nkleer enerji, jeotermal enerji ve adn sayamadmz birok enerji kayna Stirling motorlarnda kullanlabilmektedir. Ayrca ak ve kapal devre olarak alabilme zelliine sahip olan Stirling motorlarnda deiik alma maddeleri kullanlabilmektedir. zellikle hidrojen ve helyum gibi s iletkenlik katsaylar yksek gazlar kapal sistemde kullanlmak suretiyle termik verimleri % 40'a kadar ykseltebilmektedir. Ayn zamanda kapal devre olarak kullanldnda doldurma basnc yksek tutularak motor momentinin ve zgl gcnn yksek olmas salanabilmektedir. Malzeme bilimindeki gelimeler Stirling motorunun geliimini olumlu ynde etkilemitir. Yksek scakla dayankl hafif metaller kullanlarak paralarn s iletimi artrlarak ayn zamanda atalet kuvvetleri azaltlmaktadr. Bu gn Stirling motorlarnn en nemli problemi szdrmazlk ve l hacimler olarak gsterilmektedir. Stirling motorlarnda stc, soutucu, birletirme portlar ve rejeneratr boluu l hacim olarak tarif edilmektedir, bu hacimlerin byk olmas motor veriminin ve gcnn dmesine neden olmaktadr. Robert Stirling'den bu gne birok Stirling motoru yaplmtr. Bunlar; serbest pistonlu, krank biyel mekanizmallar, Rhombic drive mekanizmal, eik plaka mekanizmal ve sv pistonlu motorlardr. Gnmzde, srail'de gne enerjisi ile l artlarnda altrlan ok saydaki Stirling motorlar ile baarl bir tarmsal sulama yaplmaktadr. Aratrmalar, 2000'li yllara gelinmeden, malzeme ve retim tekniklerindeki nemli aamalarn yardm ile Stirling motorlarnn gnlk yaamn bir paras haline geleceini gstermektedir. Bu alanda alan birok aratrmac tersinebilir hava evrimlerinde meydana kmas mmkn olan ve bilinen hibir dier ilemlerce ulalmas mmkn olmayan, motorun almasnda yaratltan var olan yksek termodinamik verimini anlamaya balamlardr. Gemi almalarn gzden geirilerek bu alanda daha ileri makineler yaplmas ile tanmlanm prensiplerin uygulanmas iin zemin hazrlayacak g retimi, elektrik jeneratr, gne enerjisi dntrcs, soutma makinesi, klima cihaz olabilecei gibi svlatrc yada dk scaklklarda fiziksel aratrma aleti olarak ta kullanlabilecektir.

GEREK STRLNG MOTORLARINDA ALIMA KARAKTERSTKLER

G ve MOTOR VERM
Stirling motorlarnda motor gc ile termik verimin motor devri ile deiimi ekilde verilmitir. Tek silindirli Philips Stirling motoruna ait bu grafikte farkl arj basnlarnda motor gc ile motor veriminin devir ile dorusal bir deiim gsterdii grlmektedir. Motorun alma maddesi hidrojen ve maksimum gc 40 kW civarndadr. Motor verimi 1500 d/d civarnda maksimum olmakta ve bu devirden sonra biraz d gsterdii, buna karlk motor gcnn srekli artt grlmektedir.

MOTOR TORKU ve DEVR

Stirling motorlarnda motor torku motor devri ile ok az bir deiim gstermektedir. Motor torkunun devir ile ok az bir deiim gstermesi zellikle otomotiv uygulamalar iin ok uygundur. Dk hzlarda yksek motor torku ivmelenme iin arzu edilen bir zelliktir, bu zellik ok basit transmisyon sistemlerinin kullanlmasna msaide eder. ekilde Philips Stirling motoruna ait torkdevir ilikisini gsteren bir grafik verilmitir.

PERYODK TORK DEM

Stirling motoru dzgn tork deiiminin yannda uygun periyodik tork karakteristiine sahiptir. Stirling motorunda tork, ayn gteki iten yanmal motora gre ok daha az deiim gsterir. 4 silindirli buji ile atelemeli motor ile 4 silindirli Philips Stirling motoruna ait tork deiimi ekilde gsterilmitir. Benzin motorunun gc 106 bHP ve motor devri 3800 d/d , Philips Stirling motorunun gc 105 bHP ve motor devri 1500 d/d iken alnan diyagramlar motorun bir devri iin karlatrlmtr. Diyagramda da grld gibi Philips Stirling motorunda tork deiimi %5 tir.

SOUTMA MAKNASI OLARAK STRLNG EVRM

Birinci tip makinede, evrime s yksek scaklktaki bir kaynaktan salanr. Isnn bir ksm ie dntrlr ve bir ksm da souk kaynak scaklnda sistemden atlr. Soutma evrimi olarak Stirling makinelerinde tek fark genileme ilemi srasnda harici kaynaktan salanan snn scakl, sktrma ilemi srasnda i akkanndan atlan snn scaklndan daha kktr. Yani sistem souk kaynaktan s alr ve daha yksek scaklktaki scak kaynaa s verir, bu demektir ki soutma evriminde makineye dardan i verilir. ekilde birinci tip makine ve soutma makinesi olarak Stirling evriminin P-V ve T-S diyagramlar grlmektedir. Is pompas olarak Stirling evrimi soutma evriminin aynsdr, genileme hacminin scakl Tref ve ondan daha dk olan kompresyon hacminin scakl da Tmin olarak tanmlanmtr. Soutma makinesi ve s pompas olarak altrldklarnda her ikisinde de Tmin ve Tref artrlr. Birinci tip makinede ve soutma makinesinin her ikisinde de Tmin scakl atmosferik scaklktr. Halbuki s pompasnda sistemden s Tmin scaklnda atlr ve faydal s olarak stma amacyla kullanlr. Bu yzden s pompas iin, Tmin atmosferik scakln zerindedir ve s Tref scaklnda evrime atmosferik havadan yada yaklak atmosfer scaklndaki soutma suyundan salanr.

STRLNG MOTORLARININ AVANTAJLARI

Potansiyel olarak en yksek verime sahip bir s motorudur. Srekli alma artlarnda pratik termik verimleri % 40 hatta daha fazla deere ular. Teorik termik verim ise Carnot evriminin verimine denk olup sktrma oranna bal deildir. Her tr yakt kullanabilir. Hatta gne enerjisi veya nkleer enerji ile de alabilir. Ateleme, enjeksiyon, yalama sistemi gibi yardmc sistemlere ihtiya duyulmamakta ve supap kullanlmad iin bakma olan ihtiyac daha azdr. Silindir ierisinde alma gaznn temas ettii hassas yzeylerde yanmadan kaynaklanan kirlenmeler olumad iin motor uzun mrldr. Bu motorlarda yalama yann soutma zelliinden kaynaklanan s kayplar olmaz. Yksek arj basncnda kapal bir evrimde altndan, alma maddesi, atmosferden, toz ve dier kirleticilerden yaltlmtr. Yanma sonunda ortaya kan rnler hareketli herhangi bir paraya temas etmemektedir. Bu nedenle ant daha az olaca iin motor paralarnn mr daha uzundur. Dtan yanmann oluturduu NOX, CO2, yanmam HC ve parti kller daha azdr. Her devirde bir evrim tamamlandndan daha dzgn tork k elde edilmekte ve neticede motor az titreimle almaktadr. ten yanmal motorlarda olduu gibi yksek devirden kaynaklanan balansszln ortaya kard titreimler, Stirling motorlarnda daha, azdr. Dtan yanmal sistemin nemli avantajlarndan birisi, iten yanmal motorlarda grlen patlamal yanmann ortaya kard grltlerin olmaydr. Amerikan ordusu tarafndan 3 kW'lk tek silindirli bir Stirling motoru ile ayn gteki bir iten yanmal motorda, btn iletme artlan altnda grlt lm yaplm ve Stirling motorunun 21 dB daha sessiz olduu tespit edilmitir. Supaplar, kam mili, hava fltresi, yakt pompalar, yalama sistemi, ateleme sistemi gibi yardmc sistemlerin ve hareketli para saysnn az olmas retimin daha ucuz olmasn salar. Stirling motorlarnn montaj, bakm ve onarm dier motorlara nazaran ucuz, kolay ve abuktur.