Aspekte te ndotjes nga MDB dhe mundesite e aplimkit te teknologjise se perdorimit te Hidrogjenit si karburant

Punoi: Ing. Pellumb Cacaj

Kushtet aktuale dhe monitorimi i mjedisit

1. Gjendja e mjedisit n lidhje me cilsin e standarteve kombtare, europiane t Cilsis SEC dhe ndrkombtare rezultatet e monitorimit tregojn mosprputhje me kto standarde n nj numr komponentsh mjedisor prfshir ajrin dhe ujin. 2. Shkalla e ndikimit mjedisor t aktiviteteve t ndryshme me prjashtim t prodhimit t energjise elektrike, shkalla e ndikimit sht prgjithsisht e lart. 4. Midis legjislacionit shqiptar dhe atij Europian n fushn e mjedisit ka nj nivel mesatar prputhjeje. 5. Niveli i zbatimit (ose prputhjes) t ktij legjislacioni ligjet pr mbrojtjen e mjedisit nuk zbatohen mir.

TE DHENAT E MONITORIMIT NE VITIN 2006 NE QYTETET KRYESORE

TRANSPORTI
Transporti dominohet nga ai rrugor. Niveli i transportit hekurudhor sht i ult dhe nuk parashikohet t rritet. Volumi i trafikut ajror sht gjithashtu relativisht i ult n krahasim me shumicn e vendeve Evropiane por ai parashikohet t rritet. N mnyr t veant cilsia e ajrit n qndrat kryesore urbane, sht mjaft e prkeqsuar dhe kjo shkaktohet kryesisht nga nivelet e larta t shkarkimeve te gazeve te makinave pr kilometr q krijohen nga:

Cilsia e dobt e karburantit t prdorur standardet e tanishme t karburantit pr automjetet jan m pak t rrepta se sa standardet e BE, megjith Vendimin e Keshilit te Ministrave Nr. 147 Dt. 21.03.2007 i cili vendos 1 Janarin 2011, si dat limit t futjes s standarteve t plota evropiane pr karburantet. Mosha mesatare relativisht e madhe e mjeteve t transportit (mbi 10 vjet) n krahasim me mesataren e vendeve t BE q sht 7.1

Prdorimi i automjeteve t mdha dhe m pak efikase,

Mirmbajtja jo e mire e automjeteve ndonse jan futur sistemet e testimit t automjeteve duhet theksuar se kontrolli i shkarkimeve te gazeve t automjeteve, nuk sht aq i rrept sa ato t krkesave Europiane.
Menaxhim joefikas i trafikut q shpie n dyndje dhe n koh qndrimi t gjat.

Kushte t kqija t rrugve q shpie n amortizimin e shpejt t automjeteve.

NDOTJA NGA MOTORET ME DJEGIE TE BRENDSHME

Pjesa m e madhe e energjis s prdorur nga shoqria industriale aktualisht prodhohet, duke djegur lnd djegse fosilesh n impiante termike, n t cilin bjn pjes edhe motort termik me djegie t brendshme Nga gazet q emetohen n zonat urbane dhe n trafik jan t prbr nga ndots t ndryshm si: oksid karboni CO, oksid azoti (monoksid NO dhe bioksid NO2 q quhen edhe NOx) nj variacion i madh hidrokarburi, derivate nga djegia ose dekompozimi pjesor i tyre.

Mjetet e transportit mund t kontribuojn n ndotjen e ambientit dhe nprmjet rrjedhjeve: t bazamentit t motorit, nga serbatori dhe sistemit t ushqimit t lnds djegse. N motort aktual, normativat kan rregulluar nj efekt t kontrolluar t lshimit t gazit n atmosfer, nprmjet riciklimit dhe pastrimit t gazeve

NDERHYRJET PER TE ZVOGELUAR NDOTJEN

Skematikisht mund t ndrhyhet n menyra t ndryshme:

lnda

djegse, prbrja e s cils mund t prmirsohet edhe nga pikpamja e prbrjes s gazrave t shkarkimit ushqimi, pr t siguruar karakteristikat pr przjerjen ajr lnd djegse procesi i djegies, n mnyr q t niset edhe me przjerje t varfruar gazrat e shkarkimit, pr pastrimin e ndotjeve t ambjentit, nprmjet nj procesi t pas djegies t tipit termik dhe katalitik.

KUFIZIMI PER NDERHYRJET E MUNDESHME NE VEND

Aktualisht,

ne vendin tone, nuk mund te behen nderhyrje ne sistemet e ndryshme ne motorat me djegie te brendeshme, pasi nje gje e tille behet nga fabrikat prodhuese ose qendra te licensuara per nderhyrje te tilla.

Ajo

qe mund te behet eshte kontrolli i funksionimit te sistemeve te ndryshme dhe mirembajtja e tyre.

REAKTORT TERMIKE

Pr t marr rezultate t mira sht aplikuar n kokn e motorit nj reaktori projektuar me qllimin t favorizoj nj przierje t mir t ajrit me gazrat e lnds djegse. Kjo sht formuar nga nj zgjerim i kolektorit t shkarkimit. Efikasiteti i saj varet nga temperatura e funksionimit, nga disponibiliteti i oksigjenit dhe nga koha e rezistencave t gazit. N praktik, vetm me przjerje t pasura, fal nxehtsis t liruar nga djegia e sasive t mdha t CO dhe HC mund t arrihen lehtsisht temperatura e funksionimit, t tilla q t kemi gaz praktikisht t pastr

REAKTORI KATALITIK

Kur kufijte e normave t ndotjes bhen shum m t shtrnguara dhe kriza energjitike krkon t minimizoj konsumin e lnds djegse nprmjet prdorimit t przjerjeve t varfra, reaktort termik jan zvendsuar me reaktort katalitik, duke shfrytzuar principin e katalizs kimike, q lejon t oksidohet CO dhe HC n temperatura m t ulta (rreth 300oC). Nj pajisje e till sht e ndrtuar nga nj hapsir metalike q drejton gazrat n nj shtres katalike t cilat bien n kontakt me substanca t afta t nisin reaksione kimike, pa marr pjes n t.

Interes te madh paraqet perdorimi i katalizatorit tre valent te afte te bejne reduktimin e NOx ne N2 dhe oksidimi i HC ne CO me CO2 dhe H2O duke eliminuar te tre elemtet ndotes te ambjentit. Efikasiteti i ketij katalizatori eshte perafersisht 80%. Kjo zgjidhje eshte teknologjikisht me e avancuar per te luftuar ndotjen ne atmosfere, por ajo kerkon perdorim te benzinave pa plumb te cilat ulin shume shpejte efikasitetin e persosjes.

ALTERNATIVA TE TJERA FUQIE

Aktualisht vende te ndryshme te Evropes, Amerikes se Veriut dhe te Azise kane perpiluar strategji te ndryshme ne lidhje me kalimin nga motoret me djegie te brendshme ne motoret Hibrid dhe me Hidrogjen. Motoret Hibrid jane nje faze e ndermjetme dhe kane MDB dhe motor elektrik Motoret me Hidrogjen jane ata motora qe nepermjet qelizes se karburantit prodhojne energji elektrike e cila pastaj shnderrohet ne energji mekanike

PARAQITJE SKEMATIKE E MOTORIT HIBRID DHE ME HIDROGJEN

HIDROGJENI SI KARBURANT

Hidrogjeni eshte elementi me i bollshem ne univers. Ne Diell ai perben rreth 90% te tij dhe eshte nje elementet shume i perhapur ne toke. Ne temperaturen e mjedisit eshte nje gaz pa ngjyre, pa ere dhe i patretshem ne uje. Eshte pak aktiv ne te ftohte dhe cliron nxehtesi nen veprimin e katalizatoreve dhe te reaksioneve kimike. Veprimi me oksigjenin formon ujin dhe shoqerohet me eksplozion.

PRODHIMI I HIDROGJENIT SI KARBURANT

Hidrogjeni eshte nje gaz shume i rendesishem industrial. Ai eshte objekt i kerkimeve te shumta ne lidhje me qelizen e karburantit HC. Prodhimi i tij realizohet nepermjet ketyre menyrash:

Elektroliza e ujit Shperberjes se gazit metan me avull Gazifikimi i karbonit Gazifikimi i biomases Metoda te tjera

Perdorimi i hidrogjenit ndihmon ne zvoglimin e efektit ser.

DISA KARAKTERISTIKA TE HIDROGJENIT

Masa molekulare e H2 g/mol Densiteti kg/m3 Densiteti si leng kg/m3 Fuqia kalorifike MJ/kg Temperatura e vlimit K

2.016 0.0838 70.8 141.90 20.3

PERDORIMI I HIDROGJENIT NE INDUSTRINE AUTOMOBILISTIKE

Per te shmangur ndotjen kane filluar aplikimet e motorave me qelizen e karburantit HC nga kompani te ndryshme si: Daimler Crysler me modelet Necar (viti 1994), Nebus (viti 1997), FC classe A (viti 2002), etj. General Motors me modelet Precept (2000), Hydrogen1 (viti 2000), Hydrogen3 (viti 2001), Autonomy (viti 2002) etj.

Toyota me modelet Rav-4 (viti 1997), Prius, Fchv3 (viti 2001), Fchv-4 (viti 2001), Fchv-5 (viti 2001) Kompani te tjera te cilat kane eksperimentuar me qelizen e karburantit jane Hyundai FCEV, Honda FCX, Fiati 600 H2 Prodhimi i Hidrogjenit per periudhe afatshkurter behet nga lendet fosile dhe per afate me te gjata do te jete nepermjet burimeve te rinovueshme

FIAT PANDA ME HIDROGJEN

PRODHIMI I ENERGJISE NE QELIZEN E KARBURANTIT

Trasformimi i energjise kimike ne ate elektrike behet ne menyre te drejtperdrejt nga qeliza e karburantit FC. FC bazohen ne reaksionet elektrokimike. Ne nje qelize te cfaredoshme, karburanti i gazte Hidrogjen, formon anoden. Nga ana tjeter, ajri ose oksigjeni, sherben si katode. Reaksioni kimik realizohet nepermjet shkembimit te joneve ne elektrolitin duke prodhuar rrymen elektrike nepermjet mbylljes se qarkut te elektrodave.

SKEMA E FUNKSIONIMIT TE FC

KOMPANITE QE MERREN ME PRODHIMIN E HIDROGJENIT

British Petroleum eshte nje kompanite qe ka investuar dhe eshte lider ne furnizimin e tregut te makinave me Hidrogjen. Gjithashtu ajo eshte ne kerkim te rrugeve te reja per persosjen e teknologjise. Royal Dutch/Shell eshte nje kompani qe po perhap teknologjine ne tre kontinete, Amerike, Evrope dhe Azi duke krijuar nje kompani autonome per kete qellim.

ChevronTexaco eshte investuar ne zhvillimin e teknologjive te FC si dhe ne prodhimin, depozitimin, transportin dhe shperndarjen hidrogjenit ENI eshte nje kompani italiane qe prodhon hidrogjenin nga karburantet fosile. Ajo ka edhe nje projekt qe synon sherbimet e shperndarjes se karburanteve multifuel ku perfshihet edhe hidrogjeni.

PROBLEMATIKA E PRODHIMIT TE MAKINAVE ME HIDROGJEN

Prodhimi i makinave me hidrogjen eshte realitet, por prodhimi i tyre ne seri ndesh disa probleme: Kostot e larta te prodhimit te hidrogjenit dhe te makinave me FC Nevoja e gjetjes se burimeve te financimit Mbajtja, ruajtja e karburantit dhe nevoja e infrastrukturave standarteve te perbashketa Siguria Vemendja e tregut

Fatkeqesisht kostoja e prodhimit te hidrogjenit sot eshte me madhe se e naftes, megjithate ai eshte shume ekologjik dhe perfitimet rrjedhin nga kjo. Sa per ide nje Toyota kushton rreth 90.000 $ dhe ne pergjithesi cmimi i tyre pritet te jete 10-15% me i larte se ato normale. Pritet qe deri ne vitin 2030, makinat me HC te zene 15% te tregut te makinave

Vende te ndryshme te Evropes dhe te Amerikes se Veriut kane shpallur projekte te ndryshme ne perkrahje te makinave me hidrogjen duke dhene edhe financime te ndryshme.

Islanda eshte vendi ku te gjitha makinat perdorin FC, edhe qytete te ndryshme te Evropes, si Amsterdami perdorin mjete te sherbimit publik me FC.

SIGURIA
Per te kuptuar kete po japim nje shperthim te makinave: tre sekonda dhe 1 minute nga shperthimi i serbatorit te nje makine me hidrogjen dhe nje me benzine

Siguria e hidrogjenit eshte quajtur pika e dobet e tij, pas incidentit te Hindenburgut (1937).

Perve aneve financiare, perdorimi i hidrogjenit ndeshet me probleme te zhvillimit te infrastrukturave te depozitimit dhe te shperndarjes se tij. Nje problem i madh eshte edhe standartizimi i prodhimit, ruajtjes dhe shperndarjes se hidrogjenit.

Si perfundim mund te themi qe:

Konsumatoret

nuk do te blejne makina FC derisa teknologjia nuk do te jete e perhapur dhe eshte me kosto te larte. Kompanite e prodhimit te makinave nuk do te prodhojne ne shkalle te gjere derisa hidrogjeni te jete shume i perhapur dhe konsumatoret te gatshem per te blere. Kompanite e prodhimit te hidrogjenit nuk e prodhojne ate derisa te kete makina ne nje numer te arsyeshem.

PO NE SHQIPERI?

Aktualisht tregu i karburanteve nuk ka nje kontroll te sakte, duke lene hapsira per abuzime me pasoja me deme te renda ne shendet dhe ne mjedis. Ne vendin tone nuk ka kompani te fuqishme si BP, Shell etj, gje qe do te onte ne rritjen e cilesise se karburanteve Nuk ekzistojne karburantet ekologjike dhe ne kete menyre mungojne edhe makinat qe i perdorin.

Nuk ka nje strategji kombetare ne lidhje zhvillimin e karburanteve te rinovueshme dhe kalimin nga situata aktuale ne ate ku vendet e tjera europjane po shkojne. Ekzistojne te gjitha mundesite per te perdorur makina hibride dhe per te filluar eksperimentimin e prodhimit te hidrogjenit dhe me vone perdorimi i makinave FC, por per kete nevojitet nje strategji kombetare.

Faleminderit per vemendjen