Univerzitet Donja Gorica Fakultet umjetnosti

VELIKE UMJETNIKE EPOHE

Visoka renesansa u Italiji, 1495-1520. Godine

Leonardo Da Vinci (1452-1519)

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni (1475 1564)

Rafaelo Sancio (1485-1520)

Profesor: Tonko Maroevi Asistent: Aleksandra Vukovi

Student: Jelena Radusinovi 09/020

Visoka renesansa u Italiji

Poetkom XV vijeka u Italiji je razvitak gradskog ivota dostigao vrhunac, tako da je u tim uslovima, sa odgovarajuim jaanjem znaaja individue i svijeta u kome ona ivi, dolo do velikog pokreta koji je potom zahvatio i ostale evropske zemlje. Taj pokret koji nazivamo Renesansom, u Italiji je bio naroito jak, jer su u njoj trajala arita stare, originalne kulture na kojima se razvilo veliko interesovanje za klasinu literaturu, likovne umjetnosti i arhitekturu. Ljudi koji su se interesovali za ove studije, t.zv. humanisti, svojom orijentacijom ka klasinoj civilizaciji i kulturi doprinjeli su jaanju sklonosti i smisla za jedno vrijeme koje je bilo individualistiko i svetovno. U pogledu na umjetnost, period Renesanse, naroito Rane, bio je vrijeme eksperimenata: vre se pokuaji da se razvija i usavri tehnika: umjetnici XIV i XV vijeka ire svoja znanja, usavravaju svoje line darove u organizovanom renesansnom ateljeu to im omoguuje da zadovolje tenje za pretstavljanjem novog ovjeka u novim okolnostima ivota. U umjetnosti Renesansa znai zainteresovanost za prirodu, za sam ivot: na poetku XV vijeka Renesansa je u Italiji dala svoja prva djela u kojima se zapaa da se umjetnost ne bavi vie jedino pretstavljanjem religioznih tema, da ne slui samo interesima crkve kao u srednjem vijeku, ve da se esto obraa svakodnevnom ivotu za sadrinu i inspiraciju svojih djela, u emu se pribliuje tenjama antike umjetnosti. U ovo vrijeme umjetnici su poeli da se zanimaju za ljudsko tijelo, da ga studiraju i nago pretstavljaju. Oni se odlikuju kao majstori portreta, vrlo realistikih, sa punom slobodom stavova, pokreta i unutranjeg ivota, a usto su pokazali mnogo spremnosti da prihvate nova iskustva nauke u oblasti perspektive, geometrijskih zakona po kojima se predmeti i tijela projektuju u prostoru i dobijaju svoj poloaj u njemu, smanjujui se u veliini ukoliko se povlae u dubinu slike. Pored perspektive koja je kod majstora italijanskih renesansnih kola (Firence, Padove, Umbrije, Sijene, Venecije) bila opti i najglavniji tehniki problem umjetnosti, slikari Renesanse su neprekidno rjeavali i probleme osvjetljenja i boje. Pomou sjenenja predmetima je data teina i oblina. Oni nisu bili vie laki i pljosnati kao na radovima srednjovjekovnih majstora, ve reljefni i zaobljeni, postavljeni prirodno u realno opisanom prostoru. Firentinski slikari su bili najaktivniji u ovom pravcu. Neki od njih(Paolo Uelo) shvatili su slikarstvo kao nauni opit za studiju perspektivnog pretstavljanja dogaaja na slici. Slikari drugih sklonosti (Mazao) posvetili su se studiji modela, proporcija ovjeijeg tijela i njegovom vrstom modelovanju u prostoru. Bilo je i slikara (Botieli) koji su bili pjesnici u svom poslu i sa orginalnom matom oivjeli svijet poezije svoga vremena i meu prvima usvojili nereligiozne teme inspirisane mitologijom. Krajem XV vijeka Italija je razvila sjajnu aktivnost na svim poljima likovnih umjetnosti. Pored Firence, koja je bila inicijator Renesanse i otkolovala mnoge talentovane slikare i vajare, postojale su kole i po drugim gradovima Italije. Venecija, drugi centar umjetnike kulture, najvie se isticala meu lokalnim kolama koje su se meusobno takmiile o presti. Ona je razvila i odnjegovala jednu umjetnost koja je omoguila slikarima da se sasvim oslobode autoriteta crkve, da se okrenu ivotu, osjeanjima i prirodi. Prvi veliki slikari ove kole dali su ton jednom slikarstvu zasnovanom na osjeanju za harmonine odnose boja, za svjetlost, slikarstvu u kome crte nema onu prvenstvenu ulogu koju mu je dala Firenca. Prvih godina XV vijeka stvorene su nove slikarske kole i u Nizozemskoj, od kojih su radionice burgundskih i flamanskih majstora bile poznate i cijenjene isto toliko kao i italijanske renesansne

kole. Sa pojavom zajednikog djela brae Van Ajk (oltar u Ganu), koji se smatraju osnivaima uvene Flamanske kole, javlja se u Flandriji nova umjetnost rane Renesanse. Pored upotrebe tehnike ulja koju su, po tradiciji, pronali flamanski slikari i koja je isticala bogatstvo boja i stvorila mogunost laganog procesa slikanja, nizozemsko slikarstvo ovog perioda karakterie ono ivo interesovanje za rjeenje problema perspektive i osvjetljenja, za realizam u pretstavljanju dogaaja i ljudi, tipino i za italijansku umjetnost ovoga vremena. Poetak XVI vijeka, inkveento je najslavniji period umjetnosti Renesanse, period u kome svojim umjetnikim prestiom Italija dominira u evropskoj kulturi. To je vrijeme jedne zaista klasine umjetnosti u kome je uticaj antikog stvaralatva i osjeanje za mjeru i ravnoteu dobilo svoju zavrnu formu, svoju punu ljepotu. U to vrijeme, tokom nekoliko decenija, javljaju se najvea imena istorije umjetnosti. To je bilo vrijeme Leonarda da Vinija, Mikelanela, Rafaela, Ticijana i orona, a na sjeveru Evrope, Direra i Holbajna. Visoka Renesansa je poznata kulturnom svijetu po remekdjelima ovih obdarenih ljudi koji su do savrenstva vladali svojom umjetnou, a svojim znanjem i nastavnikim darom okupili oko sebe mnoge uenike i imitatore. Kao jaki individualisti, oni su usmjeravali umjetniki ivot svoga vremena i prekinuli sa traenjima i eksperimentisanjima u umjetnosti, sa kolektivnim radom na jednom umjetnikom djelu, karakteristinom za stvaranje u Ranoj Renesansi. U vrijeme njihovog rada formirali su se i novi pogledi na umjetnost i izgradio moderan odnos posmatraa prema umjetnikom djelu. Dakle, u XVI vijeku se promijenio poloaj umjetnika u drutvu. Na umjetnika se vie nije gledalo kao na portvovanog zanatliju u slubi svojih gospodara, ve kao suverenog genija koji stvara udesa, izazivajui potovanje i divljenje okoline. U ovo doba javljaju se moni pokrovitelji-mecene, ispunjeni strahopotovanjem prema umjetnicima. Bogate mecene se utrkuju u elji da to vie potpomognu umjetnike poduhvate. Sva ta vjera u njihovo nadahnue boanskog porijekla, vodila je umjetnike u potpunu slobodu stvaranja, koja ih je sve vie navodila da se oslanjaju na svoja subjektivna shvatanja, a ne na neka objektivna mjerila istine i ljepote. I dok su se umjetnici rane renesanse osjeali donekle sputavani pravilima harmonije, simetrije, naune perspektive, anatomije.. njihovi naslednici, umjetnici visoke renesanse znatno su bili manje zainteresovani za unaprijed utvreni red u umjetnosti, a vie su teili snanom efektu i punoi izraza. U ranoj renesansi bilo je puno tzv. malih majstora i razliitih provincijskih kola, dok su visoku ranesansu obiljeili svojim besmrtnim djelima nekoliko najveih stvaralaca. Zanimljiva je injenica da su svi glavni spomenici visoke renesanse nastali izmeu 1459. i 1520. Godine, i pored velike razlike u godinama ljudi koji su ih stvarali. Najstariji Bramente roen je 1444., Mikelanelo 1475., Rafael 1483., Ticijan oko 1488-90. Ipak poasno mjesto najranijeg majstora visoke renesanse pripada Leonardu da Viniju ija umjetnika djelatnost poinje otprilike 70-ih godina kvatroenta.

Leonardo Da Vinci (1452-1519) Dva najistaknutija umjetnika genija visoke renesanse su, neosporivo, Leonardo da Vini (1452-1519) i Mikelanelo (1475-1564). Leonardo je pokazivao neuobiajenu darovitost jo od najranijeg djetinstva i njegov otac, firentinski advokat, dao ga je u Verokijev atelje. U svojim ranim djelima, naroito u svojim crteima, Leonardo je pokuavao da prilagodi svoje nestalne vizije strogim mjerilima akademske firentinske umjetnosti u ijoj se tradiciji prepliu graciozne i matovite linije (npr. Botieli), i nauni naturalizam (npr. Verokijo). U Milano je otiao 1482. Preporuivi se vojvodi gotovo iskljuivo kao vojni ininjer. Njegove rane beljenice sadre crtee ratnih naprava. Arhitektura ga je takoe zanimala, ali njegovimnogobrojniprojekti su ostali na papiru. Oni imaju veliki istorijski znaaj , jer ilustruju prelaz iz rane u visoku renesansu crkve sa centralnom osnovom i kupolom, sa naglaenom monumentalnou spoljnjeg izgleda. Pravio je, takoe, i zabeljeke o umjetnosti slikanja i sainio je mnogobrojne studije o ljudskom tijelu. Pored slikanja portreta i nadgledanja malih ininjerskih projekata, Leonardu je vojvoda od Milana povjerio dva veoma vana posla: izradu statue konjanika koja bi predstavljala Franeska Sforcu i zidne slike Tajna veera u trepezariji crkve Santa Marija dele Gracije. Leonardo je u ilovai izradio model statue u punoj veliini 1493. Ali spomenik nikad nije izliven u bronzi. Tajna veera, i pored uasnog stanja u kome se danas nalazi, svjedoi o Leonardovom stvaralakom geniju. Dok su slikari ranijeg perioda birali trenutak priea, Leonardo je, izgleda, slikao upravo onaj dramatini trenutak kada je Hrist rekao: >>Jedan od vas e me izdati.<<
Arhitektonski nacrti Studija - Vitruvijev ovjek

Tajna veera (oko 1495-98)

Leonardo se vratio u Firencu 1500. i tamo je sledeih pet godina slikao uvenu Mona Lizu ali i mnoga druga djela. Kada se 1508. Vratio u Milano, stupio je u slubu francuskog guvernera arla d Amboaza. esta putovanja tih godina pruila su mu priliku da bolje posmatra prirodu. Posle izbacivanja Francuza 1512., Leonardo je otiao u Rim, ali smatrajui da je atmosfera koja je tamo vladala uasna, on se povukao u melanholinu osamu sve do 1516., kada je prihvatio poziv kralja Fransoa I da pree u Francusku, gdje je i umro tri godine kasnije. Mona Liza je bila ena trgovca Franeska del akonda.Nakon smrti njihove kerke u njihovom ivotu zavladala je tuga.Pravo ime Mona Lize bilo je Liza Gerardini.Leonardo je naslikao divno lice ove ene,koja je tada imala oko 30 god.Za vrijeme portretisanja Leonardo je dovodio nekog ko je svirao i pjevao,da bi je razveselio.Leonardo nije elio da samo napravi portret,ve je htio da naslika jednu ivu stvar.Oblici su graeni od slojeva tako pauinasto tanke glazure da slika izgleda kao ozarena blagom unutranjom svjetlou.Oi imaju takav sjaj i vlanost kao da su ive a trepavice kao da rastu iz koe,negdje su gue a negdje rijee.Mona Liza oliava svojstvo materinske njenosti,koja je za Leonarda bila sutina enstvenosti. U svom umjetnikom stvaralatvu Leonardo je uvjek tragao za novim postupcima, postavljajui sebi velike zadatke i smjelo uvodei inovacije. Koristei mnoga znanja i iskustva koja su prije njega postojala, on je uzdigao umjetnost na jedan novi stepen. Po njemu, dakle, sutinu slikarstva ini efekat svjetlosnog, sfumato, pomou koga se dobija reljefnost i proctor u slici. On svoje figure utapa u jedan tamni, fluidni omota iz koga sasvim postepeno izvlai pomou svjetlosti formu.

Mona Liza (1503-05)

Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni (1475 1564) Mikelanelo je bio sin osiromaenog firentinskog plemia. Poto je zavrio egrtovanje u ateljeu slikara Girlandaja, stupio je u vajarsku kolu Lorenca de Mediija kojom je rukovodio Bertoldo, gdje je stvarao djela kojima je pokuao da se nadmee s antikim vajarskim ostvarenjima. Godine 1496. Otiao je u Rim gdje je stvorio svoje prvo znaajnije djelo Pjeta, koje je predstavljalo novinu poto je sjedinjavalo dvije mermerne figure u jednu cjelinu. Vrativi se u firencu 1501. Isklesao je svog uvenog Davida, zavrni izraz naturalizma XV vijeka. U to vrijeme Mikelanelo je slikao i svoju Svetu porodicu. Firentinska republika pozvala ga je 1504. Da u Palacu Vekio naslika ogromnu fresku. Prikazujui jedan dogaaj iz rata sa Pizom kada je vojnike neprijatelj iznenadio za vrijeme kupanja, mogao je da uvede veoma raznovrsno mnotvo pokreta u prikazivanju ljudskog tijela. Mikelanelo je bio prvi umjetnik koji je prikazao tijelo u njegovom cjelokupnom opsegu akcije. Posle toga papa Julije II mu je povjerio

izradu svoje grobnice, posao kojim se bavio, s prekidima, etrdeset godina. Uskoro je zapoeo i ukraavanje svoda Sikstinske kapele. I pored izuzetno tekih uslova Mikelanelo je za nevjerovatno kratko vrijeme zavrio tu >>ogromnu biblijsku simfoniju<<. Prvobitni nacrt za Julija II nikada nije izveden, i Mikelanelo je napravio samo velianstvenu statuu Mojsija. Mikelanelova karijera arhitekte poela je 1520. Kapelom porodice Medii u crkvi San Lorenco u Firenci, gdje je trebalo da se arhitektura i vajarstvo upotpunjuju. Svojim neortodoksnim tretiranjem klasinih tema Mikelanelo je utro put baroknom stilu. Kupola crkve svetog Petra bila je jedan od njegovih kasnijih arhitektonskih djela. Njegovo poslednje veliko slikarsko djelo, Strani sud, na oltarskom zidu Sikstinske kapele, pokazalo je svojim vladanjem pokretom u prostoru tok kojim e se razvijati Italijanska umjetnost u sledeem vijeku.

Siktinska kapela

Adam i Eva (Prvi grijeh) -Svod Siktinska kapela

Konani sud -Svod Siktinska kapela

Pieta

David

Rafaelo Sancio (1485-1520) Rafael Santi ili Sancio (1485-1520) u slikarstvu se pojavio pred kraj XV vijeka, na prelazu u sledee stoljee i djelovao je samo u prve dvije decenije XVI vijeka. ivio je kratko, svega 35 godina. Najraniji period Rafaelovog stvaralatva odvijao se u Perui izmeu 1499-1504. Godine. Meu Rafaelova rana djela spada slika Tri gracije nastala oko 1500. godine. To je stara slikarska tema koja se veoma esto obrauje u doba renesanse i baroka. Kasnije Rafael svoju slikarsku vjetinu usavrava u radionici Peruina, ali ne u svojstvu uenika, ve pomonika jednog ve slavnog slikara, kakav je bio Peruino i njegov stariji pomaga Pinturikio. Podravajui manir ovih slikara, Rafael stvara svoje prvo mladalako remek-djelo Zaruenje Marijino, iz 1504. Godine. Meu Rafaelove rane radove spada i jedna manja kompozicija pod nazivom Vitezov ban, koja je sva ispunjena mladalakim poimanjem stvarnosti i mate, proeta vedrinom i radou, koja je sinonim mladosti. Zatim 1505. Nastaje jo jedno djelo Madona na livadi sa Hristom i sv. Jovanom iz 1505-06. Godine. Kod Rafaela Madone prije svega izraavaju materinstvo, i shvaene su jednostavnije, ljudskije, za razliku od Botielijevih madona na kojima preovlauje zamiljenost i tuna njenost protkana predosjeanjem bolne budunosti djeteta, ili kao kod Leonardovih Bogorodica misteriozno, veoma paljivo prostudirane i namjetene gracije. Najznaajnije i, svakako, njvee Rafaelovo djelo sa religioznom tematikom, a ujedno i

Atinska kola, Freska u Vatikanu, 1509-1 1

Tri Gracije, 1504-05

najplemenitiji enski lik koji je naslikao u cjelokupnom njegovom opusu, jeste, bez sumnje, uvena Sikstinska madona djelo koje je uinilo Rafaelovo ime besmrtnim. Kompozicija je naslikana po narudbini pape Siksta IV 1516., etiri godine pred Rafaelovu smrt. Pored Sikstinske madone, obino se ocjenjuje da je i Atinska kola jo jedno od Rafaelovih remek-djela i savreno olienje klasinog duha visoke renesanse. Sve odie uravnoteenom harmonijom tijelo i duh, akcija i emocija, sigurnost i sumnja, svijetlo i sijenka. U centru je Platon sa uzdignutom rukom i uperenim prstom prema nebu, preko puta njega Aristotel sa dlanom okrenutim prema zemlji. Ispred njih je Sokrat, Alkibijad, Diogen (opruen na stepenicama)... Izuzetnu ulogu u ovoj kompoziciji igra naslikani velianstveni arhitektonski ambijent. Arhitektura jo vie podvlai jedinstvo kompozicije, antiku sveanost i uzvienu dostojanstvenost figuralnog djela kompozicije. Snagu Rafaelovog umjetnikog izraza njegovi uenici nikada nisu mogli ponoviti, pa ni njtalentovaniji meu njima ulio Romano u svojoj fresci naslikanoj u Sali divova. Od Rafaelovog opusa stvoren je pravi kult, iz njegovih djela izvoeni su slikarski kanoni, Madona sa Malim Isusom i Jovanom,1507 koji su uli u osnovu akademizma.