Wykad 1

pocztek XIX w. rodzi si antropologia rdo refleksja, e inni s inni staroytni Grecy: od Egipcjan rozwinita refleksja o charakterze medycznym ekspansja kolonialna powstanie systemw filozoficznych nie podporzdkowanych bogom relacje podrnicze (Hekatajos z Miletu podre po Italii, Hiszpanii, informacje o rolnictwie, wygldzie ludzi, itp. Tukidydes.) teoria kultury zbudowana w poowie XIX w. na bazie: historii (relacje historyczne i etnograficzne) tekstw o charakterze medycznym tekstw filozoficznych Staroytny Rzym Pliniusz Juliusz Cezar Strabon geograf opis ludw i ich zwyczajw Tacyt opis ludw germaskich Tytus Lukrecjusz Carus O naturze wszechrzeczy; wymyli teori ewolucji 2000 lat wczeniej przed ewolucjonistami Galen anatomia redniowiecze chrzecijastwo nie jest przekonane do medycyny (to kwestia Boga), ale powstaj szkoy medyczne (np. w Salermo, 900 r. n.e., zaoona przez przedstawicieli rnych rodowisk; oparte na Galenie) zrnicowanie rasowe: potomkowie Sema, Chama i Jafeta rola autorytetw! pocztki wielkich wypraw: Marco Polo, Henryk eglarz, Carpini. Ale podre arabskie byy znacznie wczeniejsze, ju od X w. Wyprawy rozszerzaj wiat do granic, ktre wczeniej nie istniay; zupenie odmienny obraz wiata Renesans prace filozoficzne (Machiavelli) przeom kopernikaski 1471 wyprawa do Afryki: kontakt z czarnymi Maurami 1486 Bartolomeo Diaz: Przyldek Dobrej Nadziei 1492 Kolumb, Ameryka 1520 Magellan, dookoa wiata podbj Aztekw, Inkw, Majw XVI w. traktaty biologiczne, zoologiczne; powstaj ogrody botaniczne zmiana teorii o pochodzeniu gatunkw (odejcie od koncepcji teologicznych Arka Noego itp.). Pytania o monogenez i poligenez czowieka (od jednego czy od wielu przodkw?) Giordano Bruno, XV w.: nie moliwe, e 1 przodek 1655, Prae Admitae, Izaak de la Peyrere: Adam to przodek ydw, inni maj innego liczne opisy nowych (odkrytych) kultur inne modele kolonizacji Anglia, Holandia: protestanci wyruszaj caymi rodzinami, ziemia bardzo podana Hiszpania, Portugalia: konkwistadorzy upienie i grabienie, ale cz si z inn kultur rozwj medycyny Andreas Vesalius Tekst o budowie ciaa ludzkiego, XVI w. podwaa anatomi Galena (jego opis to budowa mapy) Holandia rozwj nauk medycznych kraje skandynawskie: Linneusz systematyka: czowiek w wiecie zwierzt!

Buffon Historia naturalna, jeden z tomw w caoci o czowieku Blumenbach XVIII/XIX, O naturalnym zrnicowaniu ludzkoci. Jako pierwszy uy pojcia antropologii w znaczeniu medycznym. Twrca kraniologii (nauka o czaszkach) Cuvier podzia na 3 rasy (biaa, ta, czarna) Lamarc XVIII/XIX w., biologiczne mwienie o zmiennoci gatunkw (teoria transformizmu): warunki wpywaj na sposb ycia, zmiany w organizmie czowieka pytanie: jak dugo istnieje wiat?

Wykad 2
Tomasz Hobbes odrzuci pogld o spoecznej naturze czowieka pkt wyjcia stan natury rozbity przez egoizm ludzki => wojna, w ktrej wygrali najsilniejsi i poczyli si w spoeczestwo przymioty moralne = wynik pracy wasna praca nad sob a nie dary boskie! umowa spoeczna nieujarzmiona natura => uporzdkowane spoeczestwo J. J. Rousseau stan natury szczliwy dzikus, nieskaony przez cywilizacj John Locke spoeczestwo pierwotne niepewno stanu politycznego => powstanie spoeczestwa ale spoeczestwo to nie rzd (bo jeli rzd nie odpowiada interesom spoecznym, moe zosta obalony) Rozwaania dotyczce umysu ludzkiego krytyka Kartezjusza czowiek jako tabula rasa; wszystkiego uczy kultura enkulturacja = proces gromadzenia wiedzy, powstawania teorii i idei => tak wic Locke prekursorem np. antropologii David Hume odrzuca koncepcj umowy spoecznej, koncepcj pierwotnego stanu natury i koncepcj zotego wieku (z mitologii powolne antyewolucyjne upadanie; z Biblii raj, z ktrego nas wygnano; ewolucjonizm te to odrzuci) czowiek sta si istot spoeczn dziki swoim potrzebom. Uwiadomi sobie, e pewne normy prowadz do profitw (najpierw rodzina, potem grupa spoeczna i pastwo) prba wprowadzenia do nauk cisych zdobyczy nauk humanistycznych; rzdz nimi jakie prawa oglne socjologiczne (bo ycie nie jest przypadkiem) odrzuca determinizm geograficzny Monteskiusz podzia ludw na pnocne i poudniowe czynniki wpywajce na rozwj kultury Condorcet ludzko rozwija si w cyklu 10 etapw (do Rewolucji Francuskiej) DAlembert encyklopedysta tylko pewne twierdzenia (fakty zewntrzne, rzeczywiste) teorie pozytywistyczne filozofia oparta na naukach szczegowych; ma mie charakter encyklopedyczny; nie zajmuje si kwestiami bytu klasyfikacja nauk powinna by genetyczna (tak, jak przyjmuje je rozum od konkretu do abstrakcji) nauka powstaje w okrelonych warunkach, pojcia s dzieem zbiorowym. Nauka = pochodna swojego czasu, historii; odpowiedzi cigle s inne reforma nauki: bez metafizyki, tylko fakty! Potem to samo u Comtea Lafiteau

jezuita, przebywa wrd Irokezw 1724 opis dzikich amerykaskich cel: dla misjonarzy; opisuje systemy pokrewiestwa; dane etnograficzne, 130 lat przed Morganem! Demeunier 1770 ksika o zwyczajach rnych ludw Jens Kraft duski filozof bada plemiona indiaskie 1760 opis ludw indiaskich (wierzenia, prawa, zwyczaje) Christian Thomsen 1840 pierwsze muzeum, Kopenhaga, eksponaty zwizane z kultur, etnograficzne i archeologiczne Comte pozytywizm, Kurs filozofii pozytywnej 1830 odrzucenie metafizyki rzeczy pewne, trwae, oczywiste; biologia, fizyka, chemia twrca terminu socjologia idea reformy spoecznej i reformy nauk Herbert Spencer ewolucjonista filozoficzno-socjologiczny system filozofia syntetyczna: prba syntezy dziejw przyrody, spoeczestwa i kultury w oparciu o teori ewolucji nauka = jednolity system poznawczy. Taka ma te by filozofia (oparta na prawie ewolucji) ewolucja tumaczy jak przemieszcza si materia i jak powstaje ruch Spencer by ewolucjonist wczeniej ni Darwin, systemowo podchodzi do tej teorii. Darwin tylko w biologii mylenie: organicystyczne (spoeczestwo = organizm, bo rozwija si od form najprostszych do bardziej zrnicowanych; od maych struktury plemienne, do duych organizmy pastwowe) mechanistyczne (siy, ruch, materia) socjologia nauka o rozwoju spoeczestwa zgodnie z prawami przyrodzonymi teoria rozwoju spoecznego czynniki: zewntrzne rodowisko (klimat, gleba, rolinno) wtrne powstajce poprzez dziaanie ludzkoci) wewntrzne pierwotne (cechy fizyczne, emocjonalne i umysowe czowieka) wtrne (wpyw spoeczestwa na dziaania ludzkie, oddziaywanie na siebie spoeczestw; np. wzrost liczebnoci) oprcz tego Herberta interesoway poszczeglne instytucje (teoria organizacji spoecznej)

Wykad 3 (EWOLUCJONIZM 1)
ewolucjonizm: 1859 1890 mylenie ewolucjonistyczne: Teodor Waitz, 1 tom Antropologie der Natur Wulker Karol Darwin, O pochodzeniu gatunkw Marks Spencer ewolucjonizm w obrbie nauk humanistycznych prba odnalezienia wsplnego prawa dla wszystkiego prawo ewolucji, bo ewoluuje wszystko; ewolucja obejmuje wszystkie dziedziny

ewolucja = zmiana; ewolucjonizm = pogld, e rzeczy si zmieniaj zasady ewolucji: jedno natury ludzkiej (patrz: owiecenie) uniwersalno rozwoju kulturowego (czowiek jest z natury wynalazczy) gradualizm (stopniowo: kultura rozwija si etapami) genetyczny charakter zmian (zakodowany, zakorzeniony w etapie wczeniejszym) dyferencyjny charakter zmian (wszystko rozwija si od form homogenicznych jednorodnych, do heterogenicznych rnorodnych) unilinearyzm (jednokierunkowo, postp) w dugich przekrojach czasowych cel ewolucji znalezienie genezy zjawisk (co byo na pocztku?) wszystkich razem i osobno metoda porwnawcza! Porwnujemy jak nasza kultura wygldaa na etapie barbardzystwa; analiza przeytkw przeytek taki element, ktry powsta, rozwija si i dziaa w jakim poprzednim stadium kultury, teraz przeszed do wyszego stadium, ale peni ju inn funkcj. Np. zabobony, przesdy jzyk specyficzny jzyk pojciowy; praktycznie caa antropologia posuguje si terminami ewolucjonizmu wybitny ewolucjonici Morgan Tylor McLennan Lubbock Maine Bachoffen Bastian idee elementarne = podstawowa jedno natury ludzkiej; s wsplne dla caego gatunku ludzkiego; modyfikuj si poprzez wpyw rodowiska w idee ludowe; Bastian! badacze ewolucjonizmu gabinetowi (biurkowi) a nie terenowi. Wyjtek Morgan Morgan badacz terenowy uczony prywatny, bez pomocy instytucjonalnej, np. uczelni kultura Irokezw ze szczepu Seneka (nawet zosta przez nich adoptowany :)) problematyka pokrewiestwa i rodziny w powizaniu z technologi, instytucjami spoeczno-politycznymi 1851 Liga Irokezw 1871 System pokrewiestwa i powinowactwa w rodzinie ludzkiej 1877 Spoeczestwo pierwotne etapy rozwoju rodziny: proiskuizm od proiskuitas (chaos pciowy): brak uregulowanych stosunkw seksualnych, chaos pciowy rodzina kazirodcza rodzina swoista punualna; maestwo grupowe; etap barbarzystwa rodzina parzysta nietrwaa, osobno si mieszka rodzina patriarchalna poligymiczna (wiele on) rodzina monogamiczna wspczesna rodzina europejska; wg ewolucjonistw to najwyszy etap (bo byli europocentryczni) typy pokrewiestwa klasyfikacyjny: wszystkie osoby nalece do jednego pokolenia nazywane s jedn kategori (np. moje pokolenie to bracia i siostry; mojej matki ciotki i wujowie); jedno pokolenie = jedna klasa deskryptywny (opisowy jednostki): np. ja jestem wnukiem mojej babci a crk matki

Wykad 4 (EWOLUCJONIZM 2)
4

okresy etniczne: pojcie morganowskie; wg niego to: dziko niszy stan: do wynalezienia ognia i rybowstwa redni stan: do wynalezienia uku i strza (Australijczycy, cz Polinezyjczykw) wyszy stan: do wynalezienia garncarstwa barbarzystwo niszy stan: od wynalezienia garncarstwa do na pkuli wschodniej oswojenia zwierzt na pkuli zachodniej uprawy kukurydzy i wynalezienia cegy redni stan: do umiejtnoci wytopu rudy elaza wyszy stan: od obrbki elaza do pisma (rwnowaniki: pismo hieroglificzne i pismo alfabetyczne) cywilizacja rwnowanik: zjawisku na jednej pkuli odpowiada zjawisko na drugiej pkuli, ale nie s identyczne (bo s zmienne warunki rodowiska) podzia Morgana uzna Tylor, tylko e za moment przejciowy midzy dzikoci a barbarzystwem uzna wynalezienie rolnictwa religia schemat ewolucjonistyczny: Tylor: animizm nauka o wszystkich jestestwach duchowych; obejmuje wiar w bstwa kierujce, w duchy podrzdne, dusze i w ycie przysze. Te wierzenia musz si wyraa poprzez oddawanie czci Lubbock: Origin of civilisation 1870 nie ma ludu, ktry byby niereligijny etapy rozwoju religii ateizm: to nie tyle brak religii, co brak osobowego boga; s jestestwa duchowe, dusze, silniejsze od czowieka (Wedowie, Australijczycy) fetyszyzm: pojcie wprowadzone w 1760 r. a nie przez Lubbocka! Bstwa zamieszkuj wiat, s niewidzialne, podobne do duchw i poddaj si ludzkim czasom (?). Fetysz suy temu, by podda bstwo czowiekowi; moe nim by dowolna rzecz; kultem otacza si pojedynczy przedmiot (ludy Czarnej Afryki) totemizm: od totem; termin po raz wprowadzony w XVIII w. przez Longa; Lubbock go spopularyzowa; dla Durkheima totemizm = pocztek religii; etap kultu przyrody nieoywionej; totemem jest cay gatunek. Bstwa mieszkaj na ziemi jako niewidzialne czci przyrody; nisze podlegaj czarom, wysze nie (gwnie Indianie i mieszkacy Nowej Zelandii) szamanizm: z bstwem mona si skontaktowa tylko przez szamana podczas transu, kiedy je odwiedza lub one go odwiedzaj (Grenlandia, ludy syberyjskie) idolatria: bawochwalstwo; bstwa s podobne do ludzi, ale mdrzejsze i potniejsze; nie ulegaj zaklciom i modlitwie, ale mona je przebaga ofiarami; kult przodkw i wodzw plemiennych (przedkolumbijski Meksyk) bg jako stwrca natury: dobre duchy staj si dobrymi bogami; ze staj si demonami (ludy, ktre s w epoce cywilizacji) idee religijne cz si z moralnymi rodzina Prawo macierzyste Bachoffena, 1861 na pocztku by matriarchat Ancient Law Macinea, 1861 na pocztku patriarchat termin = sowo; pojcie = to, co sowo oznacza. Terminw jest wiele, pojcie jedno Pocztek cywilizacji Morgana, 1861 rozrnienie kuzynw przeciwlegych. Engels te o tym pisze. Strukturalna koncepcja Levi-Straussa oparta czciowo na Morganie

wspczenie ewolucjonizm jest koncepcj martw, wraca si tylko do niektrych wtkw baza materiaowa ewolucjonizmu aden z badaczy nie by antropologiem; sami tworzyli podstawy antropologii; w 1883 Tylor prowadzi wykady z antropologii w Oxfordzie brak przygotowania metodycznego liska metoda porwnawcza (Tylor sam stosowa metod statystyczn) atomizujce podejcie do kultury (wyciganie poszczeglnych elementw kulturowych i badanie ich z zewntrz, bez korelacji systemowej i kontekstu) 1881 podrcznik Tylora Antropologia (wychodzi od czowieka, dochodzi do kultury; czowiek monogeneza; kultura poligeneza) 1865 Primitive Culture, McLenan wprowadza pojcie egzogamii 1884 Etnologia, Bastian pisze tylko o kulturze; brak biologii dla Tylora antropologia = naturalna historia ludzkoci; na szczycie zoologii

Wykad 5 (DYFUZJONIZM 1)
twrca, nestor myli antropologicznej etnologii porwnawczej ojciec Lafitau, ktry przez 60 lat y wrd Indian kanadyjskich; autor koncepcji monogenezy czowieka etnologia porwnawcza = szukanie zapoycze Ratzel od niego zaczyna si gwny nurt dyfuzjonizmu profesor uniwersytetu w Lipsku Antropogeografia nie by twrc teorii migracji (jej prekursorem by Moritz Wagner) geograf; wprowadzi do bada nad kultur dociekania o charakterze geograficznym interesowa si gwnie kultur materialn uwaa, e w przypadku ruchw naturalnych zapoyczenia od jednego do drugiego ludu nie s przypadkowe badania w Afryce i Melanezji odrzuca ide naturalnej wynalazczoci czowieka; czowiek nietwrczy; podobiestwa wynik zapoycze migracje i kontakty przyczyna stagnacji albo rozwoju spoeczestw wskaza na rnice, ktre wypyway z istnienia ludzi w okrelonych rodowiskach; ale nie jest determinist geograficznym uwaany za twrc tzw. kryterium formy: podobiestwa kulturowe powinny by poszukiwane w cechach 2-rzdnych, wynikaj z migracji i dyfuzji. Cechy 1-rzdne wynikaj z istoty, przeznaczenia, materiau, funkcji. Cechy 2-rzdne nie s tak istotne, mog si zmienia, bo nie wynikaj z istoty i przeznaczenia Leo Frobenius najpierw dyfuzjonista, potem zaprzeczy temu kierunkowi badacz terenowy: Afryka, Melanezja, Indonezja; maski, domy, ubiory, tarcze wprowadzi kryterium iloci (im wiksza jest ilo podobnych cech niezalenych funkcjonalnie, tym wiksze prawdopodobiestwo powizania midzy elementami) bada powizania elementw kulturowych w cae kompleksy pojcie krgu kulturowego: cechy i istnienie geograficzne rozszerzenie teorii migracji Bernard Ankermann bada Afryk wsppracowa z Groebnerem (Muzeum Etnograficzne w Berlinie) kwestia krgw kulturowych i warstw kulturowych Fritz Groebner Melodie der Etnologie, 1911 rozbudowa koncepcji krgw i warstw: rozszerzenie na obszar caego wiata ostateczne ustalenie monogenezy kultur

troch zmieni kryterium formy (jakoci) prba odtworzenia wzgldnej chronologii kontaktw midzy ludami (bez konkretnych dat) 2 szkoy niemiecka wczesna: do Groebnera i Ankermana niemiecko-austriacka: od Schmidta; czasem dzielona na 2: wiedeska 1 (pod Anschlussie przeniesiona do Szwajcarii) wiedeska 2 Wilhelm Schmidt monogeneza ludzkoci w Azji. Koncepcja oparta na Groebnerze; kultura wywodzi si z Azji, potem si rozgazia. Dyfuzjonizm prbuje bada przecicia, miejsca styku brak rodkw transportu i kontaktw => ukonstytuowanie kilku najwaniejszych krgw kulturowych. Ludzie docieraj do Afryki i Ameryki 1937 praca Handbuch der Metode opis kryteriw formy i iloci + kryteria pomocnicze: stopnia pokrewiestwa cigoci Pawe Szebesta najwikszy badacz Pigmejw w historii urodzony w Piotrowicach :) 1904 powstanie gazety Antrophos 1931 powstanie Instytutu Antrophos: dziaalno naukowa (lingwistyka, religioznawstwo, prehistoria, antropologia fizyczna)

Wykad 6 (DYFUZJONIZM 2)
Schmidt najpierw uznaje schemat rozwojowy Groebnera; wane, jakie kultury nastpuj po sobie; wychodzi od krgu kultury pigmejskiej, reszta potomkowie potem koncepcja podwaona, bo Pigmeje tylko w Afryce podzia: kultury prymarne, sekundarne i tercjarne (te doszy do rozwoju cywilizacyjnego) kwestie religii: odwrcenie koncepcji i schematw ewolucjonistycznych. Rozwj religii od monoteizmu. Pochodzi z praobjawienia. Wskutek regresu przeszed w politezim. Potem znowu monoteizm szkoa niemiecka = szkoa krgw kulturowych = szkoa kulturowo-historyczna (odtwarzanie historii + chronologia wzgldna a nie bezwzgldna wiemy tylko jak to po kolei, ale nie znamy dat) zaoenia dyfuzjonizmu czowiek nie jest wynalazczy i dlatego musi si zapoycza zapoycza bo charakteryzuje si tosamoci umysu elementy kultury zasadniczo stabilne kultura rozwija si przez zapoyczenia kultura = zbir elementw, a nie ograniczona cao czy wewntrznie powizany system dyfuzjonizm brytyjski zupenie inny ni niemiecki (ktry chcia by naukowy i podwaa wczeniejsze hipotezy ewolucjonizmu) William Rivers Melanezja Elliot Grafton Smith Egipt; In the beginning of original civilisation. Egipt = pocztek cywilizacji. Najpierw y czowiek natury, a 6000 lat temu w Egipcie pojawiy si dogodne warunki do rozwoju. Potem wynaleziono rodki transportu, Egipcjanie potrzebowali rnych surowcw i szukajc ich, kolonizowali przy okazji. Elementy, ktre maj wskazywa na to, e w Egipcie pocztek:

budowle megalityczne dynastia pochodzi od soca przypisywanie szczeglnego znaczenia zotu i perom William Perry Dzieci soca Franz Boas intelektualno instytucjonalne podstawy do rozwoju antropologii yd niemieckiego pochodzenia. Studiowa fizyk, matematyk, geografi i filozofi. W Berlinie pozna Bastiana. W latach 80. pierwsza wyprawa etnograficzna (Ziemia Baffina). Badania antrogeometryczne (praca Central Eskimo o opisie kultury wg schematu: geografia, rozmieszczenie grup plemiennych, poywienie, kultura materialna, handel, transport, religia, wiedza). Zosta asystentem Bastiana. Lata 80. badania nad Kwakiutlami. Zostaje w USA redaktor czasopisma Science. Pracuje w muzeach. Redakcja pisma American antropologist. Organizuje instytuty antropologiczne. Pierwszy wykadowca antropologii nie stworzy adnej teorii, jedynie polemizowa z tymi ju istniejcymi (krytycyzm, sceptycyzm) Umysowo w kulturach prostych 1911 Primitive art 1927 Race, language & culture najwikszy zbir tekstw Boasa, prba odpowiedzi na pytanie, co jest bardziej uprawomocnione: dyfuzjonizm czy ewolucjonizm? Wg niego dyfuzjonizm nie tak uproszczony, jak ewolucjonizm uczniowie Boasa: Kroeber Ruth Benedict antropologia = 4 dziedziny: fizyczna (przygotowanie medyczne) kulturowa (przygotowanie etnologiczne) lingwistyka archeologia mylenie Boasa: precyzja, ciso, obiektywizm. Postuluje skupienie si na faktach i danych, by nastpnie wycign z nich uoglnienia. Najpierw indukcja i sprawdzenie empiryczne konkretnych zaoe akceptuje zjawisko ewolucji (jako zmiany), ale nie zgadza si na opcj ewolucjonistyczn (nie ma wg niego przechodzenia na nastpne stadia) zamiast metody porwnawczej metoda historyczna: kada kultura rozwija si wg oglnych praw; zmiany zale od okrelonej sytuacji danej kultury; wana rola historii (partykularyzm historyczny, monografizm historyczny); zawsze jestemy pochodn historii; kontekst! trzeba bada konkretne kultury, konkretne przejawy mylenia, zachowania. Antropologia musi by nauk empiryczn, dane musz pochodzi bezporednio z bada terenowych Boas mia wiadomo, e kultury gin. Dlatego trzeba si spieszy z materiaem empirycznym, a na formuowanie teorii jeszcze za wczenie postulat humanistycznej nauki o kulturze wiadomo koniecznoci zrozumienia zachowa we wzajemnych relacjach kultura = cao umysowych i fizycznych relacji i dziaa, ktre zbiorowo i indywidualnie charakteryzuj zachowania jednostek, ktre tworz grup spoeczn, w stosunku do ich rodowiska naturalnego, do innych grup, do czonkw tej samej grupy, jednostki do samej siebie. Obejmuje wytwory tych dziaa i ich rol w yciu grup. Wyliczone elementy tworz struktur polemika z teori umysowoci pierwotnej relatywizm podstawa antropologii. Podejcie pluralistyczne, ktre pozwala nam dostrzega kad kultur w jej swoistoci a nie przez pryzmat naszego widzenia wiata (tzn. naszej kultury i kategorii). W oparciu o partykularyzm historyczny

Wykad 7 (DYFUZJONIZM 3)
konwergencja rozwj podobnych form, nie ze wzgldu na wsplne rdo, ale wpywy rodowiska; pojcie wprowadzone przez Bastiana dywergencja rzeczy wychodz ze wsplnego rda, ale formy kulturowe si zmieniaj ze wzgldu na rodowisko Kroeber najstarszy ucze Boasa Istota kultury ponadorganiczny charakter kultury: na pocztku mamy byt nieorganiczny (przyroda nieoywiona), potem organiczny (przyroda oywiona), psychologiczny (czowieka jako istota jednostkowa) i typ najwyszy byt ponadorganiczny (kultura ludzka) Wissler area kulturowy: pojcie z 1917 r. (American Indian) Wissler chcia ustali poczenia ssiadujcych ze sob grup plemiennych, ich usytuowanie. Uwzgldnia kultur materialn i sposoby zdobywania poywienia. Od pn: obszar Karibu i obszar Eskimosw area wybiera si przez zestaw cech i odmiany cech (tzw. nieprzerwana dystrybucja: poszczeglne cechy lub ich odmiany nie maj identycznych zasigw upowszechniania wrd okolicznych wsplnot. Dany zestaw cech lub ich odmian wyznacza pewien typ kulturowy, w skad ktrego wchodz ssiadujce grupy kulturowe centrum kultury tam, gdzie najwicej cech wsplnych. Przestrzenny orodek areau (area = wydzielona strefa jego wpywu). Centrum to czynny krater kultury; z centrum rozprzestrzenia si kompleks kulturowy peryferia najmniej cech wsplnych teza Wisslera zasigi rozpowszechniania poszczeglnych cech wrd ssiadujcych plemion s zbiene lub identyczne kada kultura skada si z wzorcw, a wzorce skadaj si z zestaww, kompleksw cech i stanowi charakterystyczne rysy dla danej kultury pojcie areau charakter geograficzny, opisowy i statyczny; wcale nie musi zakada dyfuzji (chocia dyfuzj zakada koncepcja Kroebera => kulminacja kultury = cz areau z bogatsz zawartoci kulturow, z bardziej wyrazistymi i mocniej powizanymi, ponad przecitnymi wzorcami, elementami. Punkty kulminacji powstaj w rnym czasie a centrum kultury w znaczeniu geograficznym moe by albo rodkowe albo peryferyjne) w koncepcji areau Wisslera 1 centrum => promieniuje na peryferia u Kroebera mog by rne centra! o areaach kulturowych pisali te: Herskowitz (Afryka) Linton (Madagaskar) Skiler (?) (Nowa Zelandia) zasada dystrybucjonizmu 1916, Sapir; rozwija j Wissler. Sapir zakada: im wikszy obszar pokrywa dana cecha, tym jest ona starsza dystrybucja o maym zasigu jest innowacj a o szerszym starsza

Wykad 8 (FUNKCJONALIZM)
ewolucjonizm i dyfuzjonizm prbuj odtworzy histori kultury. Badania historyczne przeprowadzane s przez misjonarzy, kupcw, onierzy, zarzdcw kolonii XIX w. rewolucja przemysowa, ekploatacja kolonii => pytania, czy mona tak postpowa z tubylcami => powstaj organizacje antropologiczne i etnologiczne, ktre maj ochrania tubylcw (lata 30 i 40 XIX w.)

Wielka Brytania: inicjatywa stworzenia kwestionariusza, ktry bdzie bada ycie tubylcw. Richards wykad O wymieraniu ras tubylczych empiryczne badania terenowe Benedykt Dbrowski Bronisaw Pisudski Maria Czaplicka (pisze o ludach Syberii) Ignacy Domeyko (Ameryka Pd) Kotowicz (Azja rodkowa) Talko Chryncewicz Wisa najlepsze czasopismo antropologiczne wychodzce w Polsce; red. Karowicz zbieranie materiaw o tubylcach wielkie ekspedycje: np. na Ziemi Baffina (1883-4; materiay o Eskimosach) badania surveyowe (powierzchniowe; lustracja etnograficzna danego miejsca; szerokie terytorium, duo danych) badania gbokie: np. Radcliffe-Brown na Andamanach 1906-08, Malinowski Argonauci Zachodniego Pacyfiku. Ogromna rnica midzy surowym materiaem a efektem kocowym interpretacj. Badacz musi wej w grup (zamieszka z tubylcami), uczy si jzyka, zbiera informacje z wszystkich moliwych rde, stworzy szkielet spoeczestwa. Powinien zna cele i kryteria bada terenowych. Przyglda si regularnociom ycia plemienia (normy), na podstawie konkretu tworzy abstrakcj (uoglnienia). Wane by pisa dziennik terenowy. Kade zjawisko badane przez jak najwicej konkretnych przykadw, pniej ukadamy je w tabele i diagramy szkielet = struktura spoeczna ciao i krew = ycie codzienne duch = sposoby mylenia, wyobraania sobie wiata; kultura umysowa 2 formuy funkcjonalizmu: Radcliffe-Brown Malinowski Radcliffe-Brown nauczyciele: Rivers (dyfuzjonista brytyjski) Haddon (zwolennik indukcji, bada porwnawczych) Durkheim (socjolog francuski) Andamany: 1906-08 badania. Najpierw chcia przeprowadzi badania historyczne, ale pod wpywem Durkheima bada kultur jako mechanizm adaptacyjny) 1910-12 badania w Australii profesor antropologii w Kapsztadzie, Sydney, Chicago, Chinach, Londynie i Sao Paulo zbiory artykuw: Struktura i funkcja w spoeczestwie pierwotnym Metoda antropologii spoecznej antropologia to socjologia porwnawcza poszukuje oglnych praw istnienia i dziaania systemw spoecznych struktura spoeczna = oglna suma wszystkich stosunkw spoecznych wszystkich jednostek w danym momencie wyjanienia socjologiczne s oparte na teorii (a nie historii). Tworz antropologi nomotetyczn i generalizujc fakty spoeczne mog by analizowane bez odniesie do psychologii antropologia: funkcjonalna, uoglniajca, socjologiczna

Wykad 9 (MALINOWSKI)
kultura = integralna cao, skada si z narzdzi i dbr konsumpcyjnych potrzeby o charakterze biologicznym zaspakajane przez wtrne rodowisko (kultur)

10

standard pojawienie si nowych potrzeb. Ludzkie zachowanie jest zdeterminowane przez coraz to nowe koniecznoci. Standard oznacza, e co uczynilimy i w zwizku z tym powstay nowe potrzeby cig (sekwencja yciowa) biologiczne podstawy i potrzeby, ktre obudowalimy wieloma czynnociami i obyczajami funkcja = zaspokojenie potrzeby przez dziaalno, w ktrej ludzie jednocz si, korzystaj z wytworw i je konsumuj Malinowski zaproponowa 2 typy analiz: instytucjonalna analiza typowych jednostek organizacyjnych (JAK to dziaa?) funkcjonalna analiza znaczenia pewnych idei obyczajowych i wynalazkw (PO CO to jest?) teoria zorganizowanego zachowania stworzona w oparciu o koncepcj faktu spoecznego Durkheima. Ludzie organizuj si w stae grupy. O fakcie spoecznym mwimy, gdy jaka rzecz, dziaanie, zaczyna obrasta ludzkimi zachowaniami, staje si instytucj. Wanie dziaanie spoeczne, zorganizowane, rni czowieka od zwierzaka zasady integracji (wsplne cele, ktrym podlegaj grupy instytucji): reprodukcja: kwestie pokrewiestwa i powinowactwa. Rodzina, rd, linea, zaloty terytorialna: zwizana z ssiedztwem fizjologiczna: ludzie biologicznie s do siebie podobni. Np. amazonki, klub ysych, koo rencistw zrzeszenia dobrowolne klan, stan zasada czca o charakterze kulturowym lub politycznym naukowa teoria zaczyna si od obserwacji. Przez indukcj, analiz, sprawdzenie kultura dwoiste rozumienie: efekt dziaania (instytucjonalne) rodek ycia (funkcjonalne) potrzeby (u Lintona inaczej: biologiczne i psychiczne): biologiczne (pierwotne) kulturowe (wtrne, pochodne) instrumentalne (ekonomika reakcja na potrzeby biologiczne; daje instrumenty, ktre mog je zaspokoi) norm, zasad postpowania (kontrola spoeczna) ksztacenia (edukacja) organizacji (organizacja polityczna) integratywne (kulturalne, wskokulturowe): zaspakajane przez religi, sztuk, sport itp. pobudzenie => wsppracujce i dziaajce grupy + technika => wytwory => seria instrumentalna => cao zaspokojenia (funkcja)

Wykad 10 (FREUD)
1881 praca doktorska z nauk medycznych praca w szpitalu i laboratorium fizjologicznym zajmuje si anatomi mzgu => psychiatria (nerwice, histerie) wyjazd do Parya, praca z Charcot => przeom: uwalnia si od medycyny, przechodzi do psychologii powrt do Wiednia, Instytut Neurologiczny eksperymenty z hipnoz 1893 studium nad seksualn etiologi (pochodzeniem) nerwic; seksualno jako co bardzo istotnego; napicie istoty 2-pciowej; zagraa moralnoci buruazyjnej przeom XVIII i XIX w. przeom w pojmowaniu niewiadomoci filozofowie Condorse, Amber: co nami steruje, z czego nie zdajemy sobie sprawy magnetyzerzy Mesner i Defusse: jak to moliwe, e czowieka mona podda hipnozie; podzia na pami wiadom i niewiadom

11

po. XIX w. Maury, Sen i marzenie senne; tez z tego dziea potwierdza Maillet we nie wszystkie nasze pragnienia wyrywaj si z pt; musi by co takiego jak niewiadomo 1903 zakada Wiedeskie Towarzystwo Psychoanalityczne 1910 Midzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne w myli Freuda 3 etapy: do 1900: pragmatyzm; freudyzm jako teoria tumaczca powstawanie zaburze psychicznych, ich diagnoz i leczenie do 1920: wykracza poza psychiatri rozumian praktycznie; teoria struktury funkcjonowania psychiki; Wstp do psychoanalizy, 1913 Totem i tabu (prba wyjanienia psychicznych podstaw pewnych zjawisk kulturowych) po 1920: praktyczna teoria kultury; rozszerzenie koncepcji o elementy filozoficznoantropologiczne; koncepcja kultury i czowieka; Kultura jako rdo cierpie, Mojesz i monoteizm zacz od analizy jako metody diagnozy, terapii zaburze psychicznych i refleksji nad zjawiskami, ktre pozwalaj nam doj do tego, co nieznane (np. sny jako brama do niewiadomoci) wpad na koncepcj seksualizmu dziecicego zasada rozkoszy czowieka, od momentu narodzenia, nastawiony jest na rozkosz. Celem ycia jest szczcie (w tym przyjemno) rozwj seksualny dziecka faza oralna faza sadystyczno-analna faza falliczna struktura wiadomoci (aparat psychiczny czowieka) ego (ja ich) id (ono es): niewiadomo superego (nad ja) ego oceaniczne zaraz po urodzeniu mamy poczucie, e jestemy wszystkim, co nas otacza; potem ego (wylane na zewntrz) skurcza si do ciaa w miar dorastania, a potem wyksztaca si superego popd eros libido: popd do zachowania ycia + popd seksualny tanatos destrudo: popd mierci + agresji popdy wychodz z ciaa, id do ego, wracaj do id jako stumienia superego autorytet wewntrzny, bardzo silny, w procesie wychowania wyodrbnia si z autorytetu zewntrznego (ojciec), funkcj superego jest sumienie zasada rozkoszy (z id; aktywne denie do szczcia) przechodzi w zasad rzeczywistoci (z ego; nie martwi nas to, e nie osigniemy najwikszej przyjemnoci; wystarczy nam ju tylko uniknicie cierpienia) 3 obszary powodujce, e ycie staje si cikie wiat zewntrzny nasze ciao (choroby, starzenie si) inni ludzie dlatego uciekamy do rodkw umierzajcych: samotno atak na natur intoksykacja (narkotyki, alkohol) wyciszenie (odsunicie popdw, np. joga. Ale i tak wyjd) sublimowanie (uwzniolenie skierowanie energii na co innego, np. sztuk, intelekt energia twrcza) religia jako masowy obd mio (mio genitalna jako denie do szczcia) neuroza

Wykad 11 (FREUD 2, JUNG 1)

12

czowiek potrzebuje religii (wielkie monoteistyczne religie) bo potrzebuje silnego ojca (autorytetu) nakazy totemiczne analizowane jako system spoeczny a nie religijny uczucia religijne bior si z uczucia oceanicznego Mojesz i monoteizm: na czym polega specyfika kultury ydowskiej? Mojesz stworzy nard ydowski. Bg dostosowany do potrzeb Mojesza. Wielki czowiek Mojesza = czowiek, ktry zmienia wiat. Wg Freuda Mojesz wanie takim czowiekiem by. Mojesz jako upostaciowienie Boga. relacja dziecko-matka: emocjonalna, zmysowa. Relacja dziecko-ojciec: intelektualna, nie jest to zwizek bezporedni przejcie do monoteizmu = przejcie do patriarchalizmu; od zasady zmysowej do intelektu tabu = rzecz, kodeks, prastary zakaz narzucony z zewntrz, skierowany przeciwko najsilniejszym dzom czowieka; niewiadomie pragniemy przekroczy zakaz tabu; stosunek ambiwalentny; u podstaw tabu ley wyrzeczenie, ktrego dowodem jest skrucha, ktr odczuwa czowiek po przekroczeniu tabu tabu: zmarych wadcw wrogw tabu przestrzega przed rzeczami, ktrych nie wolno robi. S tabu wite, ale te nieczyste kultura = suma osigni technicznych i organizacyjnych, ktra odrnia nas od zwierzt koncepcja hordy pierwotnej od Darwina wielkie stada, ktrymi rzdzi Wielki Samiec, ktry ma wszystkie samice. To nie podoba si samcom i zabijaj go. Maj kompleksy, tworz kultur, deifikuj Wielkiego Samca. kompleks Edypa (chopiec rywalizuje z ojcem o matk) zakaz kazirodztwa potrzeba Boga-Ojca ambiwalencja uczu Carl Gustav Jung specjalizuje si w psychiatrii spotyka si z pracami Freuda, wsppracuj ze sob, zakadaj Midzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne, ale potem ich drogi si rozchodz. Freud wychodzi od strony medycznej, Jung nie za Jungiem tradycja gnostyczna, protestantyzm (Luter i Kalwin), mistyka niemiecka (Hegel, Fichte, Schiller), przyrodoznawstwo (Darwin, Mendel), psychiatria i psychologia, antropologia (Bachoffen, Bastian, Tylor), socjologia (Durkheim) i historia niewiadomo zbiorowa (u Freuda jej nie ma; tu znajduj si archetypy pierwotny strukturalny element ludzkiej psyche, stany gotowoci a zarazem emocje i obrazy. Odziedziczone po przodkach, ale jednoczenie elastyczne) indywidualna u Junga nie mwi si o popdach, tylko o instynktach. Libido = oglna energia psychiczna. Instynkty = niewolny pd ku pewnym czynnociom 5 czynnikw instynktownych twrczo gwnie artystyczna refleksja denie do sensu + poszukiwania religijne aktywno zabawa, podrowanie, niepokj seksualno gd najbardziej fundamentalny instynkty s w pewien sposb zbiene z archetypami. Tylko e s wynikiem fizjologii a archetypy nale do psychologii, ich jzykiem jest symbol. Archetypy jako obrazy instynktw

13

numinozum pewna sia z zewntrz, transcendentna wobec czowieka; przekracza nas

Wykad 12 (JUNG 2)
psychologia gbi analityczna, kompleksowa zainteresowany innymi kulturami; wnioski wykorzystuje w swojej teorii; bada Indian Pueblo, by w Afryce zarzuca si mu nienaukowo, bo jego jzyk jest symboliczny, mityczny, legendarny, baniowy, mistyczny; jego system nie jest zamknity ani spjny czowiek jako istota wiadoma, rozwin si ze stanu niewiadomego (jedno psychiczna, ja) i zaj jakociowo rn pozycj w kosmosie (w czowieku cieraj si siy natury i siy wiadomoci. Jestemy porodku, wypadkow zasady natury i zasady ducha => to wywouje napicie). Gdy powsta czowiek wiadomy, duch wyoni si z natury. Celem rozwoju czowieka jest ponowne zjednoczenie przeciwiestw, ktre rozdzieraj byt istota natury organicznej (dowiadczana przez ciao) znajduje swj wyraz w libido (oglnej sile yciowej) 3 elementy wiata: ciao przejaw ywego jestestwa ywe jestestwo ma charakter psychiczny, stanowi zasad ycia duch ycie od strony wewntrznej ycie rozwija si dziki przeciwiestwom zasada biegunowoci, ktra wyraa si w prawie enantiodronii (wszystko, co istnieje, przechodzi w swoje przeciwiestwo: pierwiastek mski-eski, duch-materia, ekstrawersja-introwersja, ycie-mier) wiadomo zbiorowa (duch czasu) wszystkie moliwe, zobiektywizowane na danym stopniu rozwoju kultury treci (to, jak postrzegamy wiat i co z tym robimy) wiat zewntrzny ma 2 aspekty: poziomy dziedzina przedmiotw pionowy wiat duchowy + wartoci i normy. Tworzy kultur kompleks fragmenty psychiczne, oderwane od osobowoci, funkcjonuj autonomicznie. Wynik traumy, jakiego zdarzenia

Wykad 13 (JUNG 3)
indywiduacja proces, ktry analizowa Jung i Fromm (Ucieczka od wolnoci) 2 znaczenia: szersze: rozwj w ogle wsze: dotyczy 2. czci ycia wiadomego rozwoju jednostki. Czowiek jest pierwotn jednoci psychiczn (ja). yjc, rozbija j na wiadom i niewiadom ycie 2 etapy do 40 r.. etap ekstrawertywny; wyodrbnianie ego, denie do przyrostu wiadomoci; okres raczej niewiadomy po 40 r.. podejmujemy (wiadomie) trud dotarcia do niewiadomoci. Cz introwertywna ci, ktrzy zatrzymuj si na pierwszym etapie, nie podejmuj wysiku integracji => odcicie ego od niewiadomoci, koniec z jednoci impuls do rozwoju nerwica poowy ycia zaburzenie, ktre mobilizuje do wyjcia z kolein, w jakie wtoczony jest czowiek. Podobne ujcie w koncepcji dezintegracji pozytywnej Dbrowskiego

14

persona cz, ktra reprezentuje nas na zewntrz; to, co o sobie mylimy; powstaje z naszym udziaem; czy nas ze wiatem zewntrznym anima / animus obraz duszy; wewntrzne odpowiedniki persony; obraz drugiej pci w nas; steruj naszymi wyborami partnerw, wg obrazu matki lub ojca. Paradoksalnie: mczyni skonni do poligamii (1 obraz animy), kobiety do monogamii (wiele obrazw animusa) anima i animus w niewiadomoci kolektywnej reprezentuj pierwiastek mski i eski rozwj ego => ronie niewiadomo cie opozycja w stosunku do ego; personifikacja niewiadomoci indywidualnej; archetyp; element, ktry sprawia, e przyrasta nasza ciemna strona. Zbir niezaspokojonych pragnie, popdw; to, co ze, niezrealizowane. Im bardziej nie wierzymy w nasz cie, tym bardziej on nami wada (proces wyparcia) etapy indywiduacji integracja cienia (trzeba przyjrze si kadej wypartej rzeczy, stwierdzi, e to jest nasze; wtedy to przestaje nad nami panowa) zrnicowanie animy i animusa (ogldanie obrazu, ktry mamy w sobie; spojrzenie z zewntrz) detronizacja ego przez osobowoci manniczne Stary Mdrzec: mdro kultury; ycie jako istnienie czowieka w kulturze Wielka Matka: mdro natury; ycie w sensie biologicznym mandala obrazuje proces; 4 elementy; w ksztacie koa lub kwadratu 4 funkcje psychiczne => 4 typy osobowoci ze wzgldu na te funkcje. Na to si nakadaj 2 typy postawy (intro- i ekstrawersja) => 4 x 2 = 8 typw postawy

zawsze potrzebujemy 4 funkcji (= penia), ta czwarta czsto upoledzona trzeba j sobie uwiadomi, obejrze i dziki temu poradzi sobie z ni

15

Wykad 14
XIX w.: oddzielenie wiata czowieka od wiata natury, polemika z naturalistami Koniec XIX w. neokantyzm, teoria poznania celem filozofii Ernst Cassirer - 1874-1945, studia: literatura, prawo, filozofia. Berlin, Lipsk, Magburg. 1899 doktorat poznanie u Leibnitza. 1901 dzieo o historii teorii poznania. Od 1919 profesor w Hamburgu. 1933 opuszcza Niemcy => Oxford, USA - w Magburgu pozna Heinricha Cohena i szko magbursk. Przej jej zaoenia: aprioryzm (przeddowiadczalny charakter ogldu) zakadany przez Kanta moe by rozumiany jako logiczna struktura nauki, ktra umoliwia poznanie. Cassirer pyta: czym jest czowiek, e ma takie funkcje poznawcze? wany jest aktywnie poznajcy umys (i jednostkowy, i kulturowy)! Szkoa magburska walczy z teori odbicia (traktowaniem poznania jako odzwierciedlenia rzeczywistoci). wiat jest dowiadczany poprzez symbole podzia poj: substancjalne istotne w bezporednim dziaaniu. Zerowy poziom abstrakcji funkcjonalne naukowe konstrukty; ich treci s relacje i struktury, ktre opisuj wiat jako konstrukt - Cassirer wychodzi od tych zaoe, ale je przekracza: swoisto czowieka polega na tym, e tworzy kultur, tworzy swj wiat wtrne, symboliczne rodowisko. Nie reaguje bezporednio na bodce otoczenia, ale tworzy system symboliczny. Nie mona zredukowa czowieka do potrzeb biologicznych i psychicznych. W tworzonej przez niego kulturze mieci si mit, religia, jzyk, nauka, historia i sztuka koncepcja czowieka jest u Cassirera pochodn koncepcji kultury - polemika z pozytywistami: podstawa poznania to wg niego nie stwierdzenie faktu, bo samo okrelenie, czym jest fakt, wynika z przyjtych przez nas przesanek. Poza tym czowiek nie tylko przyjmuje fakty, ale ma te wyobrani zalek kulturotwrczy zdolnoci czowieka polega na wykraczaniu poza wiedz potoczn (dowiadczenie to podstawa. Na niej budujemy co nowego systemy, ktre dotycz istnienia nas i wiata)

16

definicja kultury: to nie zbir rzeczy, ani ycie zbiorowe warunkowane przez czynniki ekonomiczne, rodowiskowe lub polityczne to sfera realizacji wartoci duchowych, ktre wykraczaj poza potrzeby biologiczne definicja selektywna; rni si od def. weberowskiej, w ktrej podkrelane s wartoci estetyczne cel definicji Cassirera pokazanie czowieka jako twrcy kultury. Odrzucenie substancjalnej definicji kultury (wg ktrej czowieczestwo moe by okrelone na podstawie elementu, ktry tkwi w czowieku). W czowieku nie ma wg niego nic, co by go odrniao od innych organizmw. Tym, co go odrnia, jest praca, moliwo dziaania ktra wykracza poza samego czowieka! Cassirer podkrela sposb aktywnoci czowieka (intelektualny i moliwoci symbolizacyjne) animal symbolicum: czowiek jako zwierz tworzce symbole prba ukazania specyfiki czowieka. Interesuje go to, co jest specyficznie ludzkie. Nie zajmuje si genetyk, najwaniejszy jest wg niego efekt (czyli to, e czowiek w wiecie natury wyrnia si umiejtnoci symbolizowania) rozwinicie koncepcji animal rationale dlatego e to rozumno sprawia, e czowiek moe tworzy symbole, ktre su do porozumiewania si jzyk, mit, religia, historia, sztuka, nauka to sposoby komunikacji i mylenia, rne typy jzyka w obrbie kultury forma symboliczna kategoria, konstrukcja intelektu, regulujca tworzenie dziedzin kultury. Tworzenie kultury nie jest wic spontaniczne! Forma symboliczna to forma organizacji dowiadczenia; aprioryczne struktury wystpujce w poznaniu, rodzaj podstawowych wizi midzy treciami; to, na co pooony jest nacisk mity: jej podstaw jest poczucie pokrewiestwa, solidarnoci form ycia; wiat jako spjna cao. Np. faszystowski mit pastwa wyzwalajcy od indywidualnoci, dajcy poczucie bezpieczestwa i integracji. Wg Cassirera mitologia polityczna wynika z zaamania spoecznego i obyczajowego religia: wytwarza poczucie indywidualnoci i wolnoci czowieka; jej form symboliczn jest regua pokazujca, e zjawiska s elementami adu moralnego jzyk: utrwala dowiadczenia zbiorowoci; pomaga klasyfikowa przedmioty. Forma symboliczna zabiegi klasyfikacyjne. Gdy si rozwija, przestaje by konkretny, zmierza w kierunku abstrakcji => powstaje nauka, ktra wykracza poza klasyfikacje nauka: jej form symboliczn jest ksztatowanie systemu poj oglnych; nie nazwy (konkretne) tylko pojcia (mog by abstrakcyjne). Semantyka historyczna uczy, jak zmieniaj si pojcia rosn, obrastaj znaczeniami. Historia poj = historia myli ludzkiej historia: forma symboliczna indywidualne denia ludzi, konflikty sztuka: wraliwo jako forma symboliczna badania nad Cassirerem w Polsce: Henna Buczyska Bolesaw Andrzejewski Jacek Sjka poza esejem O czowieku nic nie wydano; to prba powtrzenia jego wczeniejszych myli podzia form: formy modalnoci: jzyk, sztuka, nauka, historia, religia. To podzia historyczny, bo to s zmienne (jednoczenie bdc trwae) formy jakoci: typy zwizkw takie jak czas, przestrze, przyczynowo, wasnoci rzeczy. W kadej z form modalnoci musz by odpowiedzi do form jakoci

17

Wykad 15
Rudolf Otto - jego mylenie kontynuuje Eliade i Leeuw - 1869-1937, Niemcy - 1917 wito wskazanie na to, co jest specyficznie religijne - myliciel protestancki; teologia; wyprawy Maroko, Japonia, Indie by odkry rda religijnoci - zainicjowa reform liturgii protestanckiej w Niemczech - wito kategoria apriori - podkrelanie autonomii religii: nie moe zosta wchonita przez filozofi ani etyk; Schlehermacher pierwszy, ktry wystpi z postulatem osobnego traktowania religii - racjonalizm: nie jest wane opowiadanie o Bogu tylko o stosunku czowieka do Boga - wane s relacje midzy poznaniem naukowym a pozanaukowym - Tiele, Soederblom definicja: czowiek religijny ten, dla ktrego co jest wite. Najwaniejsze jest odczucie, e co jest wite - Robert Maret walczy z ewolucjonizmem; religia to, co niepoznawalne. Najpierw uczucie, potem to, co sobie wyobraamy - religia = element racjonalny (jasne, doprecyzowane pojcia, ktre pomijaj nasze uczucia) + element irracjonalny (dopiero on oddaje istot religijnoci! Mimo e prbujemy zamkn j w jakich ramach). Gwna idea Otta pytanie o odczucia, irracjonalno. - pojcia nie s w stanie odda tego, co jest istot religii, s drugorzdne. Mwic o religii, moemy jedynie prbowa przyblia jej istot - polemika z ewolucjonistami: Otto nie zgadza si z tez, e im wiksze dodefiniowanie religii, tym wikszy stopie rozwoju. Z drugiej strony Otto zgadza si, e religia rozwija si etapowo - numinozum od numen (bstwo). To, co jest specyficznie religijne. Nie czy si z adn inn kategori, nie jest te moliwe do zdefiniowania. To kategoria znaczeniowa, wartociujca, zwizana z istnieniem i dziaaniem bstwa. To uczucie, bez ktrego religia nie byaby religi, jej pierwszy, podstawowy element. - element moralny w myleniu Kanta o religii jest przekonanie, e musi by element moralny. Wg Otta to jest dodatkowe, to nie moralno konstytuuje religi - elementy numinosum: strach (lk) nielogicznie umotywowany, boja wobec przedmiotu, ktry jest poza czowiekiem. Jego wyznacznikiem jest groza. Nie chodzi o uczucie zalenoci (to element dodatkowy) misterium tremendum (tajemnicza groza) tremendum: specyficzna boja, lk przed bstwem. Wyjciowe uczucie. W opisie Otta wida mylenie ewolucjonistyczne zmiana formy uczucia (przeytek, rozwj, pierwotny; jestemy na wyszym etapie, ale czasem wyazi tremendum cofamy si) wszechmoc (majestas): jest tam, gdzie wystpuje tremendum. Z majestas i tremendum wynika poczucie mistyczne, zgodnie z ktrym czowiek staje si niczym, a Bg wszystkim moc: wola, sia. Symbol ogie. Element najbardziej polemiczny w dyspucie z Bogiem filozofw. Otto krytykowany za antropomorfizm. tajemnica (misterium): uczucie, ktre czy si z numinotycznym, bo numen = zdziwienie, zaskoczenie. Osupienie numinotyczne dotyczy innej rzeczywistoci, nie jest to po prostu wyszy stopie zwykego osupienia! Antynomia numen gmatwa nasze kategorie. Paradoks numen zupenie przeczy rozumowi hymny numinotyczne specyficzny sposb chwalenia Boga: chwalenie racjonalne: Bg ma okrelone cechy i realizuje oczekiwania czowieka chwalenie wyraajce sensus numinosum: podkrela elementy numinotyczne

18

fascinans zwizane z tym, e jest co, co nas przyciga; oczarowanie. To tzw. dionizyjski zachwyt, bo jednoczenie odczuwamy strach przed bstwem, prbujemy je obaskawi poprzez praktyki przebagalne, egzorcyzmy, wicenia. Racjonalizacja fascinans miosierdzie, mio, Opatrzno niesamowito to, co czowieka zaskakuje, przekracza nasze zdolnoci pojmowania. Niesamowite budzi groz. Kolejny niemoliwy do zdefiniowania obszar sanctum i augustum odpowiedzi na obecno numinosum. Szacunek jako podstawa, ale w obiektywnym sensie (fascinans osobiste, to mnie przyciga)

Leeuw - 1890-1950 - Fenomenologia religii - fenomenologia religii powinna: ustali terminologi w ten sposb ksztatuje zjawiska, pozwala istnie rzeczom, ustali relacje midzy nimi wczy zjawiska we wasne ycie, od strony przeycia; by i w rodku, i z boku wyjani to, co dostrzega model, ktry powstanie z 3 powyszych powinien jeszcze stawi czoa rzeczywistoci - wana jest postawa (kontemplacyjna) wobec zjawisk religijnych

Wykad 16
Mircea Eliade - 1907-1986 - ur. w Bukareszcie, studia: filozofia indyjska, wykada filozofi i religioznawstwo - od 1938 internowany; Londyn; po wojnie Pary - 1949 Traktat o historii religii prba ukazania struktury i morfologii sacrum; podzia bstw; relacja czowiek-wito w rnych obszarach; ukad tematyczny - Historia wierze i idei religijnych ukad chronologiczny - badania nad jog, szamanizmem syberyjskim - twrczo literacka: :Dajan (mit o ydzie Wiecznym Tuaczu), Wesele w niebie, Modo stulatka, Majitreji - od 1957 wykada w Chicago histori religii - najwaniejsze miejsce w jego koncepcji odczucie religii co sprawia, e czowiek jest istot religijn? Istotno przeycia => podzia na sacrum i profanum - nie przywouje konkretnych doktryn, tylko prbuje opisa, obj co oglnego - epifania objawienie - hierofania objawienie witoci - teofania objawienie bstwa - podstawa religijnoci czowieka uwiadomienie sobie, e wiat nie jest jednorodny (i w aspekcie czasowym, i w przestrzennym!), e s inne przestrzenie - to pknicie, podzia wiata, zaczyna si od epifanii czy hierofanii - prba wyznaczenia porzdku wiata zaczyna si od wyznaczenia centrum, pocztku rozwijajcego si wiata (wiat ronie od ppka) Objawienie wskazuje na centralny punkt i od tego miejsca zaczynamy budowa wiat. Bez rodka wiat by si rozpad - znak mwi, gdzie jest ten pkt. Np. znalezione lub upolowane gdzie zwierz, drzewo, kamie, gra. Objawienie moe znale si samo, ale czasem trzeba je sprowokowa - wiat narasta na 2 paszczyznach horyzontalnie (w poziomie): dookoa witego miejsca z chaosu zaczyna wyania si kosmos (kosmos = uporzdkowanie, jakie nadaje rzeczom czowiek zgodnie z wyznaczonymi punktami; miejsce dla czowieka bezpieczne). Powicenie (konsekracja) wiata = jego kosmizacja wok rodka (im bliej rodka, tym bliej sacrum). Czowiek, zasiedlajc miejsce, powtarza akt stworzenia (kosmogonii)

19


MIT

wertykalnie: AXIS MUNDI o wiata. Np. drzewo, gra, zikkurat. Nasz wiat jest poziomem transferu pomidzy gr (AM podtrzymuje niebo) a doem (AM jest zakorzeniony w wiecie podziemnym)

wyznacznik ludzkiego dziaania, wzorzec postpowania na pocztku Bg pokona potwora i z jego ciaa stworzy wiat ciga reaktualizacja mitu nie tyle dziaamy wg tego samego, co nawet robimy dokadnie to samo! Mit uruchamia wiat. wg Freuda mit to personifikacja naszym wewntrznych mechanizmw poczenie 2 aspektw: czas (templus) i przestrze (templum). Powtarzanie wiata = obowizek w 2 wymiarach. Mit otwiera czas i przestrze, sprawia, e istnieje znowu. Np. rok w kulturach prostych Nowy Rok = stworzenie wiata na nowo miasto te zwizane z tzw. pierwotnym kosmizowaniem wiata; chroni ludzi wewntrz murw przed niebezpieczestwami demonami, siami chaosu dom miejsce sakralne. Najpierw astrolog wyznacza miejsce na postawienie domu, potem rytuay i pooenie kamienia wgielnego. Inny sposb budowania: ze zoeniem ofiary w dom musi by wetknita dusza odebrana innej istocie monoteizm: czas linearny, ale te powtarzalno (ale nie w sensie reaktualizacji, tylko raczej przypominania)

Erich Fromm - jego mylenie wyznacza powicenie si wasnemu rozwojowi; cel ludzkiego ycia optymalny, caociowy rozwj - 1920 Fromm wstpuje do Wolnej Akademii ydowskiej. Tu refleksje nad wiatem. Styka si z Noblem i Buberem - potem zwizany z Instytutem Bada Spoecznych. Spotkanie z Maxem Horkheimerem, Herbertem Marcuse i Theodroem Adorno. Zainspirowali go do ponownego odczytania Marksa, on ich do Freuda. Potem si sporo kcili, np. Fromm nie zgadza si, e wszystkim kieruje biologia, zakwestionowa libido; reszta innego zdania - Karen Horney prbuje uwspczeni tezy Freuda - Harry Sulivan wpywa na Horney, Fromma, Mead i Benedict. Psychiatria nauka o stosunkach midzyludzkich, badanie czowieka w relacjach z innymi; staje si synonimem psychologii spoecznej. Koniec mylenia o czowieku tylko przez pryzmat biologii - 1933 wyjeda do USA, tam ju zostaje: Chicago, potem NY. Wsppraca z Horney i Sulivanem. Potem przeprowadza si do Meksyku - O sztuce mioci (1956), Zapomniany jzyk (1956), Serce czowieka (1964), Anatomia ludzkiej destrukcyjnoci (1973) - wpyw Freuda na Fromma: znaczenie dziecistwa, niewiadomo, libido (najpierw si zgadza, potem zaprzecza) - definicja czowieka Marks istota wiadoma, wolno dziaajca i aktywna. Typy naszych popdw: stae: wszyscy jako istoty biologiczne je mamy; ale nie takie jak zwierzta, bo istnieje kontekst spoeczny wzgldne: zale od sytuacji spoecznej, w ktrej czowiek istnieje Freud istota biologiczna, ktr targaj popdy Fromm bazuje bardziej na Marksie, podwaa mechanistyczne widzenie czowieka. - Marks: 1-stronny rozwj czowieka zawsze prowadzi do spaczenia osobowoci. Fromm te. Czowiek musi si rozwija harmonijnie - mio: Marks aktywno Freud seks Fromm aktywna, czynna postawa wobec ycia - nekrofilia i biofilia: w Anatomii ludzkiej destrukcyjnoci, Sercu czowieka, Wojnie w czowieku nektofilia: zboczenie seksualne to ostateczna granica; nekrofilia dotyczy kadego zamykania przepywu ycia. Pedant = nekrofil. Rwnie ograniczanie rozwoju dziecka wiadczy o takim typie osobowoci

20

biofilia: denie do ycia w sensie swobodnej, aktywnej postawy; nie ograniczanie tego procesu. Chaos, zgoda na ycie we wszystkich jego przejawach, na pynicie. Na bazie biofilii koncepcja Schneizera (filozofia ycia) i E.O. Wilsona (Fromm + Gaja; jestemy zwizani z caym yciem na ziemi) matriarchat wg Bahoffena to pocztek dziejw; wczeniej tylko heteryzm (chaos pciowy) kluczowy moment dla rozwaa o pocztku dziejw 1861 matriarchat czy patriarchat? cechy spoeczestwa matriarchalnego wg Bahoffena: bierne poddanie si naturze wartoci biologiczne nadrzdne duch uwalnia si od materii podst. zas. moralna mio macierzyska; w sprzecznoci z pniej ustalonym przez patriarchat skodyfikowanym prawem. struktura religii wynika ze struktury psychiki dramaty Sofoklesa Edypa nie powinno si traktowa w kategoriach freudowskich. Nie chodzi o kazirodztwo, tylko o bunt przeciwko ojcu w rodzinie patriarchalnej przejcie od matriarchatu do patriarchatu: bo matka wybiera ojca (najwaniejsza jest wic dla niej wadza, hierarchia, patriarchat) a nie syna (wizy krwi) Enuma Elisz (babiloski mit stworzenia) wg Eliade to opowie o tym, e bg Marduk zabi potwora (Tiamat) i z niego stworzy wiat wg Fromma to mit o przejciu z matriarchatu na patriarchat. Zwycistwo mskich bogw nad Wielk Matk. Marduk musi przej prb, czy posiada moc tworzenia. Udaje mu si, tworzy sowem. Wczeniej kobiety miay naturaln moc tworzenia (rodzenie). Teraz tworzenie intelektualne, a nie biologiczne Czerwony Kapturek wg Fromma te o przejciu na patriarchat koniec matriarchatu m.in. dlatego, e ten system nie by w stanie przeciwdziaa wojnom obecnie powrt do matriarchatu, ale poprzez przejcie cech starych struktur przez nowe; to regres. Objawia si gwnie poprzez wpyw kultury popularnej (niaczenie, kojenie konsumenta). Zasady matriarchalne (bezwarunkowa mio, wspczucie, miosierdzie, zwizki z ziemi. Przeciwne do zasad patriarchalnych: warunkowa mio, abstrakcja, prawo stanowione, sprawiedliwo) wida w niektrych grupach modzieowych O sztuce mioci postawa teoretyka, moralisty, nauczyciela ycia bdne rozumienie mioci: koncentracja na sobie, na tym, jak zostan odebrana i czy mio bdzie odwzajemniona; zamiast zrobi co dla tej osoby mio nie jest kwesti obiektu, tylko zdolnoci. Ludzie czsto myl, e trudno znale t waciw osob, ale atwo kocha. Mio jako postawa, waciwo charakteru. Dlatego mio do tylko 1 osoby = egotyzm mio to sztuka, wic trzeba zacz od teorii mio jako sposb na rozwizanie najwikszego problemu ludzkoci samotnoci podstawowe pytanie: jak przezwyciy samotno? Ludzie szukaj wizi pierwotnej, zespolenia; chc si pod co podpi prawdziwa mio integralno w obrbie zjednoczenia; mio produktywna (czynna) czy si z trosk, poczuciem odpowiedzialnoci, poszanowaniem, chci poznania. Nie mona pozna przez wadz, mona przez mio :) rodzaje mioci braterska oparta na uczuciu, e ludzie s brami, jednoci. S rwni i niezaleni matczyna daje przetrwanie i mio ycia. Jest bezwarunkowa (a ojcowska warunkowana). Stosunek matki do wiata => stosunek dziecka do wiata

21

erotyczna kontynuacja poprzednich rodzajw, a jednoczenie zaprzeczenie (bo chce wycznoci i jest zwodnicza) samego siebie oznacza otwarcie na innych. Nie mona kocha innych, gdy si nie kocha samego siebie mio Boga pynie z osamotnienia. Zrozumie Boga = zrozumie czowieka (ktry wielbi Boga). To te mio warunkowana (trzeba by posusznym) rodzaje pseudomioci bawochwalcza prba przerzucenia wasnej mocy (ch dominacji) na inn osob; pragnienie podporzdkowania; gd mioci osoby, ktra przyjmuje postaw bawochwalcz sentymentalna powstaje pod wpywem sztuki niskiej, masowej. Wchodzenie w relacje poprzez sztuk, przeywanie emocji wyidealizowanych bohaterw z ekranu. Jednoczenie olewanie ywych, bliskich ludzi projekcja rzutowanie swoich cech, wad, na partnera lub dziecko do Boga nasze wspczesne podejcie poziom 3-latka (jak jest dobrze bawimy si sami, jak le uciekamy do Boga) mio wymaga dyscypliny przez cae ycie. Trzeba si koncentrowa (na sobie, innych, uczuciu), doskonali w cierpliwoci, zaangaowaniu, przezwycia narcyzm krytyka kapitalizmu (sprzeczny z mioci)

Wykad 17
Kulturalizm - lata 30. - 2 tory: od antropologw i psychologw - krytyka Freuda (bada chorych a wnioski przerzuca na cae spoeczestwo) - Seliman pyta na ile antropologowie mog przybliy psychoanaliz? Co antropolog moe dooy do psychoanalizy? na ile czowiek jest uksztatowany przez biologi, na ile przez kultur? co jest powszechne jeli chodzi o stosowanie symboli? Czy moemy wszyscy mwi do siebie tymi samymi symbolami? Na ile teoria Junga jest jest uniwersalna, czy dotyczy tylko Europejczykw? - ataki na psychoanaliz Benedict Zuni Mead badania na Samoa: spoeczestwo zupenie inne ni wymylone przez Freuda. Dowd na to, e patriarchalizm (Europa, XIX w.) zosta rozcignity na cay wiat przez Freuda Sapir Indianie Hupa, Ingid Malinowski empiryzm Freud wychodzi od ewolucjonizmu (Smith, Robertson) - kulturalici = psychologowie i psychoanalitycy, ktrzy pod wpywem teorii antropologicznych i wasnych bada zmodyfikowali teorie Freuda. Fromm i Horney! - KAREN HORNEY 1885 1952 studia medyczne, potem psychoanaliza w Berliskim Instytucie Psychoanalizy lata 30. hitleryzm => KH wyjeda bdy psychoanalizy: koncepcja kobiety (bo psychoanaliz tworz faceci i swoj rol i si przeceniaj) mczyni zazdroszcz kobietom ciy; std praca twrcza (tak jak Marduk musia co stworzy, by pokona Tiamat) Freud myli mechanistyczno-biologicznie!

22

Freud czy kobieco z masochizmem. Wg KH: przyczyny kulturowe => pitno => okrelone zachowania choroba psychiczna = konsekwencja zaburze osobowoci nerwice wywoane przez czynniki kulturowo-spoeczne. Podstawa nerwicy = lk (ktry wynika z konfliktw dziecka z dorosymi. + samotno). Czowiek nie potrafi czego pragn, odsuwa si od ludzi; yje w nierozwizanym konflikcie. Czynnoci przymusowe by zapewni sobie bezpieczestwo, oswoi wiat uznanie kogo za chorego lub zdrowego kwestia kultury, w ktrej si yje (to samo u Benedict i Fromma) tak jak Fromm interpretuje przejcie od matriarchatu do patriarchatu (ktry stamsi kobieco) H. STACK SULLIVAN 1842 1939 najpierw pracuje nad schizofreni, potem bada nerwice, gwnie natrctw mao publikacji, np. Koncepcje wspczesnej psychiatrii. Jego przyjaciele zebrali jego wykady, nagrania, artykuy, i wydali najbardziej empiryczny z kulturalistw wszystko wynika z relacji midzy kultur a psychik psychiatria powinna bada stosunki midzyosobowe, bo jednostka nigdy nie jest izolowana poprzednicy Sullivana: Freud, Adolf Meyer (koncepcja psychobiologii), George Mead (kontakt czowieka z otoczeniem. Osoba = przedmiot, ktry ma charakter podmiotowy) prby opisania relacji midzy antropologi a psychoanaliz najwaniejszy jest fakt uspoeczniania, ukulturalniania. Chodzi o wchodzenie w konkretne spoeczestwo, konkretn kultur zwizany z Mead, Cardinerem, Benedict (oni wszyscy nale do Szkoy Kultury i Osobowoci Culture & Personality Approach; = etnopsychologowie) 2 podejcia do kultury w amerykaskiej antropologii racjonalne Kroeber kultura wyodrbniona z bytu ponadorganicznego; to zintegrowana cao nadrzdna. yje wasnym yciem, kieruje si wasnymi prawami, ktre kieruj pojedynczymi dziaaniami jednostek; def. Leslie Whitea. Podobnie byo u Durkheima! kultura determinuje dziaania jednostek poprzez wzory, wartoci i normy akulturacja poprzez uczenie si ponadindywidualnych wartoci, wzorw i norm nurt nominalistyczny kultura nie jest bytem ponadorganicznym, tylko sum indywidualnych dziaa, pojciem, ktre reifikuje dziaania ludzkie, ktre maj wymiar statystyczny. To abstrakcja tumaczenie kultury uczeniem si, ale w sensie nabywania konkretnych wzorw i postaw Goldenweiser podstawowa jednostka kultury = zjawisko psychiczne kulturalistw czy: empiryzm (albo sami, albo si na empirii czyjej opierali, np. Cardiner na Lintonie) odrzucenie determinizmu biologicznego podobiestwo midzy cechami fizycznymi i rodowiskiem przekonanie o jednoci natury ludzkiej identyczno potrzeb biologicznych czowieka przekonanie, e natura ludzka jest uniwersalna, ale plastyczna; te same potrzeby mog by zaspokajane na rne sposoby ABRAM CARDINER 1891 1981 zbudowa antropologi psychoanalityczn zetkn si z Lintonem, Benedict, Sapirem z freudyzmu odrzuca:

23

kompleks Edypa model seksualizmu dziecicego tworzy model funkcjonalny. Pyta dlaczego ludzie tak dziaaj?, Skd si bior charakterystyczne cechy charakteru?, Jak charakter jest powizany z kultur? Cardiner wychodzi od tego, e czowiek ma okrelone potrzeby i popdy. Kultura je tumi albo sublimuje. Pytanie jak kultura pozwala si czowiekowi realizowa? kultura = zwyczajowe regularnoci pomidzy jednostkami i zorganizowane sposoby postpowania wobec wiata zewntrznego [def. normatywna] kultura jako mechanizm adaptacyjny, ktry suy przystosowaniu czowieka do ycia w rodowisku pojcie podstawowa struktura osobowoci Cardiner chce okreli wsplne czonkom kultury cechy, cechy organizujce (podobnie jak Benedict). Podstawowa struktura osobowoci wynika z metod wychowawczych (= instytucje pierwotne, czyli sposoby, w jakie jednostka myli, czuje, dziaa; ktre tkwi w jej osobowoci. To jakby wehiku kultura jest przekazywana dorastajcej jednostce). Inaczej ni u Malinowskiego (u niego chodzio o uwewntrznienie mylenie, przeycie Instytucje pierwotne: opieka nad dziemi, odywianie, gospodarka, pe. One decyduj o caej strukturze

yjemy w jednej, zintegrowanej kulturze. Mylenie o psychice = mylenie o kulturze (inaczej jest w konfiguracjonizmie tam najwaniejszy jest cel, tu wychowanie) szkoa kultury i osobowoci poszukuje zwizkw z koncepcj charakteru narodowego. Gwne zaoenia tego mylenia: nie ma rnic rasowych, ktre by wpyway na rnorodno kultury i przyswajanie treci kulturowych przez jednostk ale s rnice dotyczce pci, temperamentu, cech genetycznych zachowanie ludzkie jest zrozumiae (rozumiemy czemu inni w obrbie naszej kultury robi to, co robi) zachowania s wyuczone (dziecko ma instynkty i popdy, ale gdy zamienia si w dorosego, jego zachowanie wynika z treci nabytych w procesie wychowania) wsplne, podzielane przez wszystkich metody wychowania => wsplne struktury psychiczne kultura nie zmienia si pod wpywem czynnikw zewntrznych kada kultura ma cechy szczeglne kultury, mimo e unikalne, s porwnywalne kady czonek danej spoecznoci, jeli jego pozycja w grupie jest poprawnie okrelona, moe by traktowany jako reprezentatywny przykad i suy do opisw wzoru kultury SAPIR 1884 1939 ur. w Lborku jzyki semickie, germaskie, indiaskie (Yama, Paguda) wpyw Boasa polemika z Mead i Benedict badania Indian Nutka z Vancouver Jzyk, kultura, osobowo (to 3 aspekty jednej rzeczywistoci! Na te 3 sposoby mona patrze na wiat) prba wyszukania tego, co rni czowieka od zwierzt kultura = lista spoecznie odziedziczonych wzorw kultury to nie spoeczestwo tworzy kultur. Konstruuje j wiat znacze, ktre jednostka wytwarza w procesie integracji z innymi. To odwrcenie teraz kultura ma jakby charakter mentalny! antropologia interpretatywna dochodzenie do znaczenia form ludzkich zachowa wzory kultury s koherentne czowiek jest posuszny wobec niezwerbalizowanych regu

24

Wykad 18
wzory kultury: u Benedict w 1 kulturze, u Kroebera ponad kultur, u Lintona konfiguracja. Sapir troch zbliony do Lintona (ukad wzorw; odzwierciedlony w jzyku. Jzyk jako przewodnik po kulturze; metody badania jzyka nale do metod badania kultury. Wizje wiata buduje si w oparciu o wzory jzykowe) zmiana kulturowa: rozumiana inaczej ni w ewolucjonizmie. Interpretacja w oparciu o gramatyk i sownictwo. Badanie dystrybucji elementw kultury i nawarstwie kulturowych. Badania nad zwyczajem (cao wzorw zachowania, przestrzeganych przez grup i przekazywanych przez tradycj; wie si z solidarnoci grupy waniejsza ni etyka! Jest obwarowany sankcj) wana rola integracji bada socjologicznych i psychologicznych z antropologi (jak u Lintona) jednostka ludzka badana przez powizania z innymi jednostkami. Rnica midzy tym, co indywidualne i spoeczne kwestia przyjtego punktu widzenia (u Lintona te: kultura, jzyk, spoeczestwo jako aspekty tego samego zjawiska). Zachowanie ludzkie jest zawsze jednostkowe i jednoczenie spoeczne poszczeglne kultury = modele idei i wzorw zachowania; abstrakty, ktre dla ich nosicieli maj inne znaczenie (te znaczenia rozszyfrowuje antropologia) kada jednostka tworzy kultur w interakcjach, poprzez manifestacje wzorw zachowa (to ujcie nominalistyczne bo to wszystko wypywa z jednostki) w badaniach kultury trzeba sprawdzi, jakie s specyficzne waciwoci psychiczne caych kultur (nosicieli tych kultur) pod jakim wzgldem ludzie s do siebie podobni w danej kulturze. (ten sam wtek u Benedict) kultura = oglne postawy, pogldy na ycie i charakterystyczne przejawy cywilizacji. Pytanie, dziki czemu dana kultura odrnia si od innych (def. strukturalistyczna zwraca uwag na specyfik poszczeglnych kultur) zachowania ludzkie wynik zintegralizowanych wzorw kultury w kulturze geniusz (duch) kultury. To si wie z charakterem narodowym

Socjolingwistyka - Humboldt - Boas - jzyki indiaskie: Yama, Nutka, Chinook, Kupa. Maj inn gramatyk, klasyfikacj - badania: formalna lingwistyka deskryptywno-opisowa kad cz wypowiedzi jzykowej bada si wg systemu jzykowego a nie tego co znaczy fonem najwaniejsza, nierozrywalna czstka wyrazu; nie jest samodzielnym nosicielem znaczenia; opozycja dwiczno-bezdwiczno; sposb lub miejsce artykulacji morfem jednostka, ktra ju co samodzielnie znaczy leksykalny zwizany ze znaczeniem wyrazu gramatyczny zwizany ze znaczeniem gramatycznym wszystkie czstki wypowiedzi s badane w obszarach systemu jzykowego; jak si cz, grupuj (warto fonetyczna i fonologiczna). W metodzie dystrybutywnej nie obchodzi nas znaczenie! - badania rnic midzy jzykami; jzykoznawstwo porwnawcze i historyczne - zjawisko gryfu jzyk ewoluuje a kierunek ewolucji wynika z wewntrznych wzorw owego jzyka. Na podstawie bada nad jzykami izolowanymi genetycznie pokrewnymi - jzyk wycznie ludzka i nieinstynktowna metoda komunikacji idei, uczu i pragnie za pomoc spontanicznie wytwarzanych symboli. W pierwszej instancji symbole maj charakter jzykowy (symbol rodzi si w jzyku, poprzez mwienie) - inne sposoby porozumiewania: substytuty (pismo) lub dodatki (gest) - zawarto treciow kadej kultury mona wyrazi w jej jzyku. Jzyk wyznacza sposb obserwacji i opisu wiata. Przenika dowiadczenie. Poprzedza je. Nie jest tworem czysto referencjalnym, pozwala nam tworzy dowiadczenia, nie tylko opisywa wiat - jzyk ma udzia w caym wiadomym zachowaniu:

25

przekazuje treci konsoliduje grup jest czynnikiem socjalizacji wie jednostk z kultur (poprzez akumulacj i przekaz) jest czynnikiem przekazywania pozwala na rozwj indywidualnoci osoby formy jzyka ustalaj nasz postaw wobec wszystkich moliwych treci (jak u Humboldta jzyk pozwala okreli sposb patrzenia na wiat). Na tyle zmieniaj optyk, e przejcie z 1 systemu jzyka do 2 jest jak przejcie z 1 systemu geometrycznego do 2. Charles Ogden i Richards, 1923, The meaning of the meaning: umys daje si zwie formalnym tendencjom jzyka. W jzyku kryje si sposb patrzenia na wiat hipoteza Sapira-Whorfa wzgldno poj: jzyk, w ktrym wychowuje si jednostka, determinuje jej sposb postrzegania wiata rnice w jzykach powoduj, e ludzie mwicy innymi jzykami inaczej postrzegaj wiat Benjamin Lee Whorf ucze Sapira Jzyk, myl, rzeczywisto klasyczne dzieo z relatywizmu jzykowego (nasza percepcja rzeczywistoci i tworzony obraz wiata zaley od struktury jzyka, w ramach ktrego dokonujemy tej percepcji). Mylenie jest zawsze werbalne i staje si rzeczywistoci na gruncie konkretnego jzyka Humboldt: mylimy tak, jak mwimy; mwimy tak, jak mylimy. Ekstrapolacja procesw mylowych na dowiadczenie Boas: badanie zoone z 4 czynnikw: archeologia antropologia spoeczna antropologia fizyczna lingwistyka jzyk jako organizator dowiadczenia zbiorowoci. W kadym jzyku spjny, swoisty pogld na wiat (Sapir) jeeli w jzyku kultur prostych nie rozwija si wyszych, abstrakcyjnych form, jest on niepotrzebny, bo jzyk odpowiada na potrzeby kultury nasz jzyk rozkada dowiadczenie na elementy, ktre dziki rnym poczeniom tworz potencjalne moliwoci dziki jzykowi ludzie wychodz poza jednostkowe dowiadczenie i cz si w zbiorowym rozumieniu; mona tworzy pojcia abstrakcyjne; rozumiemy fragmenty caoci i z innymi ludmi scalamy je w wiksze caoci jzyk pomaga ustala dowiadczenia, jednoczenie im jednak przeszkadza Whorf pogbia tez o jzyku jako przekaniku rzeczywistoci spoecznej (nie zobaczysz niczego, czego nie masz w swoim jzyku). U Sapira jzyk by tylko przewodnikiem Whorf by agentem ubezpieczeniowym odkry, e ludzie myl schematami, ktre pozwalaj im orzeka, co jest grone a co nie. Z tego wynika duo wypadkw, bo frazy, ktrymi ludzie myl, tworz sytuacje znaczeniowe i wynika z nich okrelone postpowanie bada jzyk Hopi wg Sapira istnieje obiektywny wiat. Wg Whorfa to strumie wrae odbierany przez nasze sposoby mylenia Sapir mwi o jzyku, gramatyce w powizaniu ze wiatem. Whorf tylko o systemie gramatycznym Whorf zasada relatywizmu jzykowego: nie mona obiektywnie opisa rzeczywistoci (jej obraz zaley od jzyka, w ktrym bdziemy j opisywa; od moliwoci, jakie daje dany jzyk). Nie istnieje mylenie w ogle, jest tylko mylenie w danym jzyku jzyk = zbir stereotypw kontrolujcych mylenie Whorf prowadzi badania na poziomie formuowania poj a nie mwienia w jzykach SAE (europejskie, bez bato-sowiaskich) wiat = zbir rzeczy; 3-wymiarowa przestrze; 1-wymiarowy czas (3 punkty na osi czasu) u Indian Hopi wiat = zbir zdarze

26

wiat dzieli si na to, co subiektywne i co obiektywne bez osi czasu; chodzi o trwanie, dzianie si jzyk Hopi ma 3 czasy przeszy + teraniejszy (rzeczywisty) przyszy (niepewny) oglny (to, co dzieje si zawsze, np. trawa ronie) 9 aspektw jzyka (u nas 2: dokonany i niedokonany): to niewytumaczalne, bo nie moemy formy gramatycznej przeoy w jzyku, w ktrym nie ma tej formy) u Hopi pojcia abstrakcyjne si nie sumuj; tylko gdy co tworzy obiektywny zbir => liczba mnoga, czasowniki gwne; inaczej liczebniki porzdkowe dla nas 10 dni = miara dugoci czasu. Dla Hopi 10 dni = relacja midzy zdarzeniami policzalne / niepoliczalne: u Hopi tak samo jak u nas. Zawsze okrelamy ilo a nie substancj. Nasz jzyk kae nam si nad tym zastanowi cykle: w SAE okrelenia, np. lato, stycze, roda normalne rzeczowniki. U Hopi takie okrelenia to przyswki. Nie patrz na nie jak na rzeczy, tylko jak na form czasow trwanie i intensywno: w SAE s czsto okrelane metaforycznie (np. czas biegnie, mija szybko), u Hopi nie ma metafor, nie sprowadza si niczego do obrazu przestrzeni czy rzeczy fenotyp tradycyjna kategoria morfologiczna, np. czas, aspekt; jestemy w stanie je spostrzec kryptotyp nie jest tradycyjnie spostrzegany struktura gramatyczna => rozstrzyganie sposobw kategoryzowania przedmiotw wiata

Wykad 19
ewolucja sposobw badania kultury: ewolucjonizm: wartociowanie, rozwj dyfuzjonizm: wsplny pocztek, mix funkcjonalizm: po co? instytucjonalizm: jak? strukturalizm: relacje semiotyka: znacznie Giambattiste Vico Nauka nowa, 1725 pewne znaczenia kryj si pod tym, co na zewntrz wyksztacony na Kartezjuszu, pniej polemika z nim czowiek dziki nie jest ani prymitywny ani naiwny, tylko gboko poetycki. Poetycka mdro = mwienie o rzeczywistoci poprzez symbole, metafory i mity (to formy naszego mylenia) tak jak Levi-Strauss, twierdzi, e nie mona tego rozumie naiwnie (e chodzi im dokadnie o to, o czym mwi). Mit jako sposb kodowania rzeczywistoci, swoisty jzyk przekazu mity to historia spoeczna pierwotnych narodw. Forma nadawana ludzkiemu dowiadczeniu. Ksztat ten (ta forma) pochodzi z ludzkiego umysu i staje si form przyjmowan przez umys (tak jak u Sapira-Whorfa) Vico uwaany jest przez niektrych za prestrukturalist. Pojcie struktura wprowadzono na pocztku XX w. Impuls do mylenia strukturalistycznego od jzykoznawstwa Ferdinand de Saussure: 1915 lub 1916 Kurs jzykoznawstwa strukturalnego podwaliny pod strukturalizm, zoone z materiau jzykoznawczego przeom strukturalistyczny zwizany z przewartociowaniem mylenia o wiecie. Nagle zaczto myle o caociach a nie o elementach. Struktura a nie

27

suma! Bez wycigania jednego elementu i otrzepywania go z kultury. Pytanie czym s elementy w obrbie systemu, w ktrym istniej? Dawne jzykoznawstwo pytao o diachroni (rozwj w czasie), teraz pytanie, jak to istnieje w obrbie jednego systemu (synchronia rwnoczesno; relacyjno buduje znaczenie!) relacja jzyka (langue; system, abstrakt, model) i mowy (parole; konkrety) Noam Chomsky: gramatyka generatywno-transformatywna: system kompetencji (de Saussureowski langue) i wykonanie (parole). Poprzez parole orzekamy o langue fonem nie ma wasnego znaczenia, ale tworzy je przez opozycj binarn. Dopiero uyty w wyrazie zaczyna istnie. <fuj> <wuj>. Objawia si w opozycji fonologicznej. Rni si od goski tym, e nie istnieje samodzielnie. fonologia zbiera cechy rnicujce znaczenia nie wszystkie goski mog sta si fonemami fonetyka nie wpywa na fonologi znaczce (pojcie) i znaczone (u de Saussurea obraz dwikowy, bo interesuje go relacja midzy fonologi i fonetyk). Zwizek midzy nimi ma charakter arbitralny (to umowa typu spoecznego; nie szukamy w wyrazach prostej odpowiednioci midzy znaczeniem a form Roman Jakobson ur. w Moskwie; studiuje jzyki sowiaskie; 1915 Koo Jzykoznawcw; 1920 Praskie Koo Jzykoznawcw. Kopenhaga. USA. ogromny wpyw na Levi-Straussa kady element jzykowy opiera si na opozycji 2 logicznych przeciwiestw: obecnoci (=nacechowane) i nieobecnoci (= nienacechowane) Levi-Strauss koniec lat 40., lata 50. najwaniejsze teksty: Rasa i historia, Smutek tropikw, Antropologia strukturalna, Totemizm, Myl nieoswojona jzykoznawstwo wyznacza drogi humanistyki (antropologii i etnologii): ciso! Pomys na metod (sposb poszukiwania) relacja midzy systemem a konkretem kolejna wana kwestia chce znale podstawowe struktury (sposoby) ludzkiego mylenia. W t sam stron szed te Bastian (idee elementarne) od konkretu do absolutnego uoglnienia. Badanie rzeczy ukrytych przez badanie rzeczy oczywistych. Ukryta infrastruktura jzyka moemy rozpozna mylenie o pokrewiestwie poprzez jego istnienie w relacjach. Poszczeglne elementy struktury zawsze w relacji pytanie kim jestemy GDZIE a nie W OGLE etnologia i antropologia bada to, co wiadome i to, co niewiadome

wiadome Konkretne Indywidualne Zmienne Rnorodne

Niewiadome Struktura Jednorodne Trwae Rozum ludzki jednoczy nasze konkretne dowiadczenia. Obraz wiata jest podporzdkowany sposobom mylenia

nasza kultura rozbija si na jzyki: jzyk jako konkretne narzdzie pokrewiestwo jako krenie kobiet gospodarka jako krenie walut i towarw Pomian Sownik poj relacja natura kultura (opozycja binarna)

28

Natura Uniwersalna Spontaniczna Bezwzgldna (tumaczy si tylko i wycznie przez siebie; nie ma innego punktu odniesienia)

Kultura Partykularna Znormalizowana Wzgldna (tumaczona zawsze w relacji do natury)

czy jest co, co pozwala przej midzy natur a kultur?

Wg Malinowskiego od potrzeb biologicznych przechodzimy do coraz bardziej cywilizowanych. Levi-Strauss: przejcie synchroniczne relacja midzy synchronicznymi systemami co pomidzy to zakaz kazirodztwa (jest w kadej kulturze, ale istnieje na rne sposoby)

Wykad 20
SOWNIK POMIANA - maestwo zasada wzajemnoci syntetyzujcy charakter daru pokrewiestwo zamienione na powinowactwo inne przepisy dotycz stosunkw seksualnych, inne maestwa monogamia wynika tylko z braku kobiet; tylko poligymia naturalna - w obrbie wsi ukad dualistyczny wyznacza obszary endo- i egzogamii. Wie jest endogamiczna, a jej powki s wzgldem siebie egzogamiczne - wymiana ograniczona 2 na 2; wyranie okrelone grupy; zawsze parzysta uoglniona gdy jest dowolna ilo sekcji (wewntrznych podziaw). Wicej moliwoci - prba synchronicznego przedstawienia relacji midzy kultur i natur SEMIOTYKA - pytania o znaczenia od staroytnoci - semeion gr. oznaka; semainon znak - 2 rda teoretyczne: pytanie o znaczenie; Platon, Arystoteles, sofici, w. Augustyn praktyczne: czytanie znakw potrzebne do interpretacji zjawisk; lekarze, sofici - semiotyka od Johna Lockea. Definicja XVII w. - Charles Peirce inne podejcie do znaku ni de Saussure: znak wynika z triady (3czonowej relacji pomidzy reprezentantem (materialnym nonikiem znaczenia) desygnatem (przedmiot znaku; to, do czego si odnosi) interpretantem - nie jest wane, czy przedmiot istnieje, tylko czy jest co, co si pod nim kryje - semiotycy polemika z filozofami - Peirce: interpretant = znaczenie znaku, tre. Ale ta tre ma rwnie charakter znakowy (istnieje w obrbie systemu znakowego). Zakorzeniamy interpretanta w systemie znakw. Kady interpretant odnosi si do kolejnego, staje si znakiem. Wany jest kontekst! - Morris: interpretuje Georgea Meada, ale uywa poj Peircea. Odnosi znak do jednostkowej reakcji psychicznej podmiotu. Znak jest znakiem dla kogo a nie w systemie znakw. Z pozycji behawioralnej (kto co widzi => reakcja) - De Saussure + Peirce = ramy wspczesnej semiotyki. Oprcz tego pytania o znaczenie w obrbie amerykaskiej lingwistyki

29

w Polsce: pytania o znaczenie w filozofii (szkoa lwowsko-warszawska) na semiotyk wpyw miao jzykoznawstwo i filozofia! baagan wok pojcia semiotyka (smiologia, semantyka) semiologia od Lockea; system znacze semiotyka od de Saussurea; to, co opisuje ten system; poziom meta dla semiotyki Metz: semiotyka biologiczna semiologia humanistyczna Eco: semiologia oglna teoria znaku semiotyka w obrbie semiologii; poszczeglne systemy Morris: semantyka jeden z dziaw semiotyki Rosjanie semiotyka Barthes semiologia semiotyka nie jest odrbn dziedzin. To sposb patrzenia na wiat, procedury badawcze w obrbie rnych dziedzin prby poczenia semiotyki z innymi dziedzinami: psychosemiotyka bada funkcje mzgu i relacje midzy jzykiem i myl socjosemiotyka bada systemy znakowe funkcjonujce w spoeczestwie fitosemiotyka bada systemy znakowe i przekazywanie informacji w organizmach rolinnych biosemiotyka bada kwestie przekazywania genw i informacji genetycznej. Genetyka natomiast bada znaczenia, jakie nios ze sob geny zoosemiotyka bada systemy znakowe w wiecie porozumiewania si zwierzt antroposemiotyka bada systemy, ktre su komunikacji midzyludzkiej T. Sebeok: w obrbie czowieka zwizki z zoosemiotyk i z antroposemiotyk. Nie ma wewntrznej sprzecznoci bloki problemowe semiotyki: rne typy jzykw, jakimi posuguj si ludzie wtrne systemy modelujce (nadawanie znaczenia w ludzkim yciu) dziaaj podobnie jak jzyk. Interpretujemy wiat poprzez stworzony przez nas model Rosjanie: czytanie znaku w obszarze kultury. Pytania w konkretnej paszczynie, nie chodzi im o dotarcie do gbokiej struktury, zejcie do modelu ukrytego typologie kultury zamknite skupione na przeszoci otwarte skupione na przyszoci

Wykad 21
EDWARD T. HALL - ur. 1914 - od pocztku kontakty z Indianami Pueblo - komunikacja = kultura; kultura = komunikacja - olniony koncepcj Whorfa (jzyk ksztatuje mylenie), potem stwierdzi, e jzyk (tak jak i inne czynniki) wpywa na ludzkie zachowanie - kultura skada si z systemw przekazu podstawowego (w nich objawia si inno, specyfika kultury): wzajemne interakcje wspdziaanie utrzymywanie si przy yciu biseksualno terytorializm egzystencja w czasie uczenie si zabawa

30

obrona eksploatacja materiau 1959 Bezgony jzyk 1966 Ukryty wymiar 1976 Poza kultur 1983 Taniec ycia Czwarty wymiar architektury jzyk jeden ze rodkw komunikacji. Semiotycy uwaali, e jest 1 jzyk a na nim zbudowane inne. Jzyk oddzieli si od czowieka, stworzy pismo i logik. Wg Halla mona myle bez jzyka werbalnego sztuka komunikacji i kodu pozajzykowego: bezgony jzyk (codzienne bezporednie kontakty; kontekstualne ujcie!) proksemika (relacja czowiek przestrze; jak komunikuje przestrze; dystanse w czowieku) ekstensja przeduenie organizmu; rodzaj protezy, ktry pozwala si przystosowa, dobrze funkcjonowa. Od mikrofonu i lunety do wiatopogldu. To, co pozwala nam w yciu istnie. kinezyka sposb komunikowania cia nasze ycie podporzdkowane kulturze; arbitralno tego, co robimy

czas monochroniczny Amerykaska kultura

czas polichroniczny Kultury Poudnia (Grecji, Arabowie, Wosi, Hiszpanie) Czas liniowy, poukadany. Ludzie stwarzaj wieloczasowy, dzieje si w rnych hierarchi rzeczy i dla niektrych gwarantuj paszczyznach w tym samym momencie czas a dla innych nie. Czas bardzo wysoko waloryzowany czas to pienidz Instytucja monochroniczna si zbija, jest coraz Ludzie maj wiadomo, po co jest dana wicej piter i stempelkw; mnoenie bytw instytucja, ogarniaj wszystko rozumem nieistniejcych; czowiek rozumie tylko swoj dziak, nie obejmuje caoci Czas sprzgnity z przestrzeni (pan prezes ma Wszystko si miesza najwikszy gabinet, na najwyszym pitrze) w Polsce niektre struktury wiejskie i gminne jeszcze na zasadach polichronicznych czas jest wyuczony i zintegrowany z nasz kultur, cho nam si wydaje, e jest jedyn moliwoci, e inaczej by nie moe Hall zauway komunikacj tam, gdzie nie widzieli jej inni. To rzecz tak z nami zronita, e nikt si nad tym nie zastanawia. Wszyscy id za de Saussurem i podziaem na langue i parole problem istnienia kultury = problem jej zagospodarowania. Rne kultury wycigaj rne punkty znaczce 2 sprzeczne systemy: jak sobie wyobraamy i jak nas ucz jzyk Hopi nie pozwala na nazwanie jakiej przestrzeni przestrzeni wasn Francuzi yj stoczeni w domu, wic ich ycie powoli przenosi si na zewntrz podzia przestrzeni: trwaa: np. budowle, podzia na pomieszczenia i zagospodarowanie przestrzeni. Np. w USA wszystko w kwadratach ptrwaa: umeblowanie. Dla Japoczyka ciany nieformalna istota proksemiki: dystans intymny (do 45 cm) indywidualny (45 120 cm) spoeczny (120 360) publiczny (> 360)

31