1 SCOPE

jaargang 24, maart 2012

MAGAZINE VOOR DE OOGHEELKUNDE

I N T E R V I E W E E N I N K I J K J E I N D E N I E U W E O O G T O R E N VA N M A A S T R I C H T A C T U E E L D E V E R Z E L F S TA N D I G I N G VA N D E O R T H O P T I S T A C H T E R G R O N D D E G R O T E V O O R D E L E N VA N V I S I TAT I E D O O R VA K G E N O T E N HORA EST BESCHERMT OVERGEWICHT TEGEN GLAUCOOM?

 blikvanger

SmOkE StaCk
Een duidelijk voorbeeld van retinitis centralis serosa, met smoke stack (fluorescentie angiografie na n minuut) en grote blaas (na dertig minuten). Zonder therapie verdween de blaas in de loop van enkele maanden, maar zakte eerst nog wat naar beneden. Daardoor verslechterde de visus aanvankelijk van 0.8 tot 0.2. Gelukkig voor de drager van het oog, een gezonde man van 37 jaar, kwam de visus uiteindelijk uit op 0.9. De fotos zijn gemaakt door OFN-lid Jeroen Grimbergen van het St. Antonius ziekenhuis in Nieuwegein.
2 SCOPE 2012 SCOPE 2012 3

 van de meester OOg

De DCRhechtnaald
Een oog dat hinderlijk traant. Grote kans dat de traanbuis is verstopt of vernauwd, waardoor het traanvocht niet meer naar de neus wordt afgevoerd. ontwikkelde de DCR-hechtnaald. Instrumentmaker Klaas Otter wist wel iets om dit probleem te verhelpen, en

1 SCOPE
2 4 6 10 12 13 14 17 18 20 22
BLIKVANGER: SMOKE STACK GEEN BLOEDERIGE OPERATIE MEER DANKZIJ DE DCR-HECHTNAALD INTERVIEW MET DE DRIE-EENHEID VAN ACADEMISCH ZIEKENHUIS MAASTRICHT: ASTRID HACKING, FRED HENDRIKSE EN CARROLL WEBERS BETERE DIAGNOSE EN BEHANDELING VAN IRISMELANOMEN DE HARMS-WAND, EEN METERSGROTE BLIKVANGER PRODUCT- EN ANDER NIEUWS
voor het spoeltje. Daarbij was de naald voorzien van een links gebogen en een rechts gebogen naaimachinenaald, een naaimachine-spoeltje en een haakpen om de hechting op te pakken. Dankzij deze instrumenten is er geen sprake meer van een bloederige toestand waar beitels aan te pas komen. De ingreep valt tegenwoordig onder de dagbehandelingen en wordt uitgevoerd via een sneetje van zon anderhalve centimeter in de huid aan de zijkant van de neus.

inhoud

Gejat van de naaimachine

De gewone onderbindingsnaalden die gebruikt werden bij DCR-operaties hadden als nadeel dat er geen doorlopende hechtingen in de diepte mee konden worden aangelegd. Otter kwam met een oplossing: hij combineerde een gebogen naaimachinenaald en een naaimachinespoel in een handinstrument. De DCR-set werd gecompleteerd met een haakpen om de hechting mee op te pakken. De DCR-naald van Medical Workhop bestond uit een houder met een afsluitdop, met een asje

HET ZOU BEST KUNNEN DAT ORTHOPTISTEN EEN EIGEN PRAKTIJK STARTEN BOTTE OF KAPOTTE INSTRUMENTEN? BODEWIJN VAN VLIET HELPT! OPZIEN TEGEN DE VISITATIECOMMISSIE IS NERGENS VOOR NODIG METING BIJ VROUWEN MET OVERGEWICHT GEEFT VALS VERHOOGDE OOGDRUK PRODUCTNIEUWS

de traanweg weer vrij te maken. Tot Klaas Otter zich ermee ging bemoeien en een aantal instrumenten ontwikkelde die de ingreep verfijnde en vereenvoudigde. Naast de Moria wondklem volgens Gomes Marquez Ardouin en de toepassing van een 90 gehoekte boor in plaats van een knabbeltang, was de DCR-hechtnaald van Medical Workshop een opvallend voorbeeld van het genie van de instrumentmaker.

ot in de jaren zeventig was er nog een bloederige operatie met knabbeltangen en beitels nodig om

voorwoord
Nog een paar dagen voordat het NOG van start gaat. De 206 jaarvergadering
e

De operatie Dacryo Cysto Rhinostomie wordt steeds vaker uitgevoerd in samenwerking met de KNO-arts.

Van OCTs met de meest recente software en modules tot nieuwe chirurgische instrumenten en refractieapparatuur. Op de productpaginas van deze Scope vindt u een vooraankondiging van een aantal van deze producten, waaronder de nieuwste refractie-onderzoeksunit van Integra en de veelbelovende Topcon 3D OCT-2000. Verder biedt deze Scope een inkijkje in de nieuwe oogtoren die Maastricht nu een jaar in gebruik heeft. De afdelingsleiders vertellen over hun ervaringen en lichten een tipje van de sluier op van hun nieuwe plannen voor de toekomst. Daarnaast hebben we Elly Merckel, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Orthoptie, genterviewd over de verzelfstandiging van het beroep. Ik kan me vinden in haar wens dat

orthoptisten en oogartsen elkaar vaker opzoeken en onderling werkafspraken maken. Dan kan er een mooie samenwerking in het verschiet liggen. We besteden uiteraard ook aandacht aan proefschriften van oogartsen die onlangs promoveerden. Wishal Ramdas deed onderzoek naar glaucoom, Lubna Razzaq naar irismelanomen. Tot slot ben ik blij te vertellen dat we ook een artikel konden realiseren over de visitatiecommissie. Niet elke afdeling staat te springen om een bezoek, maar dr. Raang Boer Iwema doet helder uit de doeken wat u te wachten staat. En dat is prima te overzien. We wensen u veel leesplezier en hopen u tijdens het NOG in Groningen te ontmoeten.

wordt gehouden op 28, 29 en 30 maart in onze geboortestad Groningen. Een halve thuiswedstrijd, zullen we maar zeggen aangezien Medical Workshop ook in deze stad een vestiging heeft. De oudste NOGherinneringen die ik in ons archief kon vinden, stammen uit lang vervlogen tijden. Toen bestond een stand nog alleen uit een tafel waarop de instrumenten en apparaten lagen uitgespreid. Instrumentmaker Klaas Otter maakte voor de Medical Workshopstand zelf tafels met een groen tafelkleed en opgebouwde lampjes. We toonden er bijvoorbeeld de DCR-naald waarover u kunt lezen op de pagina hiernaast. Ook in 2012 zijn tijdens het NOG-congres tal van nieuwe producten te bewonderen.

De linksgebogen naald wordt gebruikt voor een DCR aan de rechterzijde en de rechtsgebogen naald voor de linkerkant.

Ruud Veldhuizen
SCOPE 2012 5

SCOPE 2012

 IntervIew

Oogtoren is prestigeobject van het Maastricht UMC

Het is uniek dat onze afdeling zo zelfstandig opereert

Op 14 november 201 werd de Plerintoren officieel geopend, maar de enige 1 bewoner, Oogziekenhuis Maastricht, nam in juli al haar intrek. Hoe bevalt het? De drie pioniers professor Carroll Webers, professor Fred Hendrikse en afdelingsmanager Astrid Hacking over de oogtoren.
fluisteren. In deze tijd van concurrentie en benchmarking is het goed om je ook met dit soort elementen te onderscheiden.

Prachtige kans
In hoeverre is het drietal verantwoordelijk voor de komst van het unieke project, een oogziekenhuis in n gigantische toren?

Wie de Plerintoren (vernoemd naar Adrien Plerin, een van de grondleggers van de gezondheidszorg in Maastricht) betreedt, voelt meteen een weldadige rust over zich heenkomen. De opvallende kleuren in het zeven verdiepingen tellende gebouw geven een gevoel van rust en veiligheid. Fred Hendrikse, waarnemend hoofd van de
6 SCOPE 2012

afdeling: We wilden een sfeer creren waarbij mensen denken: hier kunnen ze mijn probleem oplossen. Ik denk dat we in die opzet zijn geslaagd. Je kunt er een speld horen vallen. Maar het is niet ongezellig, zegt Hendrikse. Er heerst een serene rust, die toch inspireert om goed te werken. Mensen hebben ook de neiging om te

Voor honderd procent, roept Astrid Hacking. Hendrikse knikt maar haast zich met de nuance. We waren natuurlijk wel afhankelijk van de medewerking van de Raad van Bestuur. Maar het initiatief lag bij ons. Er deed zich een prachtige kans voor: het ziekenhuis werd uitgebouwd en dit was het moment om aan de bel te trekken en de >
De Beeldredaktie | Arjen Schmitz

In de oogtoren hebben mensen de neiging om te gaan fluisteren

Fred Hendrikse

>>

interview

Dit gebouw is, net als kinderkleren, op de groei gekocht Carroll Webers

verzekeraars straks zeggen: je moet eens bij Oogheelkunde Maastricht kijken, daar hebben ze het goed voor elkaar als je het hebt over de processen, innovatie en nieuwe concepten. En zover is het nog niet? Astrid Hacking: Een goed ontwerp van
PrOfESSOr dr. frEd HENdrikSE was sinds 1992 afdelingshoofd van de Universiteitskliniek voor Oogheelkunde Maastricht. Ondanks zijn pensioengerechtigde leeftijd wil hij nog twee jaar verbonden blijven aan de kliniek. Om die reden heeft hij zijn functie gewisseld met die van dr. Carroll Webers, tot voor kort waarnemend afdelingshoofd. PrOfESSOr dr. CarrOll WEbErS, nu dus afdelingshoofd, is sinds maart 1993 werkzaam als oogarts in Maastricht, met glaucoom als speciaal aandachtgebied. Sinds juli 1994 was hij waarnemend afdelingshoofd. Hij is tevens directeur-bestuurder van de eenheid operatieve geneeskunde van het ziekenhuis in Maastricht. aStrid HaCkiNG maakt sinds 1995 deel uit van de medische staf van de kliniek voor oogheelkunde. Samen met de oogartsen werkte zij aan het uitbouwen van de kliniek. Zij ontlast de artsen zo veel als mogelijk van allerlei niet-medische taken.

de processen is n ding, maar dan volgt de finetuning in de praktijk. Daar zitten we nu middenin.

Optimalisatie
Hacking geeft aan dat het team op het punt van procesontwerp iets te ambitieus is geweest. We wilden het allemaal op dag

We wilden het allemaal op dag n perfect hebben Astrid Hacking

n helemaal perfect hebben. En dat werkt in de praktijk niet altijd. Webers: Soms moet je een proces laten lopen om te weten waar je het moet veranderen. We zijn nu een klein jaar behoorlijk op dreef, maar de finetuning is echt het lastigste. De laatste twee, drie jaar is er een enorme toename aan onder-

> mogelijkheden van een eigen ooggebouw tegen het licht te houden. Afdelingshoofd Carroll Webers knikt instemmend. Ik denk dat de Raad van Bestuur al snel tot het inzicht kwam dat Oogheelkunde een afdeling is die heel goed stand-alone kan functioneren, omdat wij weinig aanspraak maken op de overige faciliteiten van het ziekenhuis. Daarbij konden we aantonen dat we in het verleden al in staat waren als onderneming zelfstandig te functioneren. En ja, dan is n plus n al gauw twee. En dus stond het drietal te springen op tafel toen het goede nieuws hen bereikte? Er was wel een jubelstemming, mede doordat wij de bedrijfsvoering geheel zelfstandig konden doen. Wij vallen wel onder het ziekenhuis, maar niet in de organisatie8 SCOPE 2012

structuur. Nu kunnen we alle faciliteiten, die op alle vlakken absoluut onvoldoende waren in de oude situatie, zelf regelen. Hendrikse geeft aan dat het uniek is voor een ambtelijke organisatie dat er een afdeling zo zelfstandig opereert. Het ziekenhuis ziet ons ook als wegbereider van hoe in de visie van de Raad van Bestuur maatschappelijk ondernemerschap zou moeten gaan binnen een academische instelling van de overheid. Daarom wilde de Raad van Bestuur ons de ruimte geven, ze ziet ons als prestigeobject.

gaf hij begin dit jaar het stokje door aan Carroll Webers. Hoe bevalt de nieuwe functie? Webers: Het is nog prematuur. Ik denk wel dat er met mijn komst weer nieuwe energie in het proces komt. Ik ga me vooral inzetten voor het inregelen van processen, dat is het allerbelangrijkste wat dit jaar moet gebeuren. Anders blijf je het gevoel houden dat je materiaal en personeel suboptimaal inzet. Dan krijg je wachttijden, ontevredenheid bij de klanten, ontevredenheid bij het personeel... Die basis moet goed zijn, anders kun je niet verder. Wat de toekomst betreft, denkt Webers dat het gebouw, net als kinderkleren, op de groei is gekocht. Voor mijzelf is ht speerpunt dat stakeholders, zoals ziekenhuizen en zorg-

steunende metingen die aan ogen verricht worden. Alle apparatuur hebben we tot onze beschikking, alleen hebben we onderschat wat het logistiek betekent als je vijf vooronderzoeken moet doen, de patint ook nog door een arts gezien moet worden en dat allemaal binnen een uur. Hacking vult aan: We zijn nu bezig de basis te optimaliseren en wij weten uit ervaring dat wij de inventiviteit, weerbaarheid en creativiteit hebben om iedere bedreiging van de buitenwereld van ons af te houden. Wat er ook gaat gebeuren in Nederland op het gebied van marktwerking en op het gebied van zorgverzekeringen: wij moeten op iedere bedreiging een antwoord hebben. Het liefst al voor 2015, maar in ieder geval in 2015.
SCOPE 2012 9

Nieuwe energie
U heeft het goed gelezen; Fred Hendrikse is geen afdelingshoofd meer. De pensioengerechtigde leeftijd kwam in zicht en daarom

hora est

Irismelanomen zijn uiterst moeilijk te diagnostiseren en te behandelen. Volgens het onderzoek van arts-onderzoeker Lubna Razzaq bieden nieuwe technieken als Ultrasone Biomicroscopie, en plaque brachytherapie met de Rutheniumapplicator (Ru-106) uitkomst.

fotofobie, is het begrijpelijk dat zowel arts als patint geen enkel risico wilden lopen. Op basis van dit onderzoek is het gelukt om aangepaste richtlijnen op te stellen die beter inzicht bieden in het volledige proces, n ervoor zorgen dat oogartsen iris- and iridociliare melanomen veel effectiever kunnen

Verwarring alom De diagnostiek is

moeilijk, omdat de groei en metastase van irismelanomen traag verlopen. Daarnaast zijn de meeste mensen wel bekend met huidmelanomen, maar ze weten niet dat dergelijke uitzaaiingen ook op de iris voor kunnen komen. Het komt ook weinig voor; veel vaker zien we kwaadaardige melanomen die opkomen uit het vaatvlies onder de retina. Daarnaast worden onschuldige plaatselijke verkleuringen wel eens aangezien voor irismelanoom, terwijl het een ophoping is van pigment. Daarom is het belangrijk om het onderscheid foutloos te kunnen maken. Dit voorkomt onnodig medisch handelen, en stelt de arts in staat om daadwerkelijke melanomen snel en effectief te behandelen.

Ubm versus aS-OCt Tijdens ons

onderzoek vergeleken we UBM met optische coherentietomografie (OCT). Daarmee kunnen we beelden maken met een zeer hoge resolutie, zonder dat daarvoor direct contact nodig is. Daarnaast vergeleken we UBM ook met andere imaging-technieken, zoals Pentacam en SL-OCT. We wilden manieren vinden om problemen te minimaliseren na een iridectomie, het plaatselijk verwijderen van de iris. Want als die gedeeltelijk wordt verwijderd, kunnen er uiteenlopende problemen ontstaan, zoals staar, fotofobie extreme lichtgevoeligheid en cosmetische afwijkingen. Dat is nu te voorkomen met radiotherapie met behulp van een Ruthenium applicator. Dat is een klein schoteltje dat straling afgeeft en daarmee de tumor bestrijdt. Na een bepaalde tijd wordt de applicator verwijderd en hoeft er geen chirurgische ingreep op de iris te worden uitgevoerd.

diagnostiseren en behandelen.

Praktijkervaring Ik kom zelf uit Pakistan,

waar ik als oogarts heb gewerkt. Daar stuitte ik op verschillende soorten tumoren, zoals retinoblastoom, en ik zag hoeveel leed dit onder patinten veroorzaakte. Oculaire melanomen kende ik echter alleen uit medische handboeken. Ik vond dit een fascinerend onderwerp om nader onderzoek naar te doen en kreeg een onderzoeksbeurs. Mijn praktijkervaring als arts en medische kennis hielpen me om ook echt te begrijpen wat ik onderzocht, en waar de problemen lagen. Nu kijk ik er naar uit om de kennis die ik heb opgedaan toe te passen in mijn eigen werk.

De Beeldredaktie | Marc de Haan

Alles Sluimerende onder de loep ziekte

10 SCOPE 2012

Onderzoek met geluid Dit is het

allereerste rapport dat alle aspecten van de behandeling onder de loep neemt. Van diagnose tot de neveneffecten van plaquebestraling, zoals droge ogen en veranderingen in de endotheelceldichtheid van het hoornvlies. We hebben gevallen bestudeerd die tussen 1997 en 2010 zijn behandeld. We weten nu dat we met Ultrasone Biomicroscopie (UBM) op ultrahoge frequenties (50 MHz) onderscheid kunnen maken tussen melanomen en andere oogaandoeningen. Het UBM-apparaat waar we gebruik van maken, verscheen pas in het vorige decennium op de markt. Tot 2007 was er in Nederland slechts n exemplaar te vinden, in Nijmegen. Al onze patinten met oculaire melanomen verwezen we daarheen. Nu hebben we er in Leiden inmiddels gelukkig ook een.

GEGEvEnS naam: dr. lubna razzaq Proefschrift: iris and iridociliary melanoma: Concepts in diagnosis and management Universiteit: lUmC (Co)promotores: G.P.m. luyten en r.J.W. de keizer

Effectievere diagnose en behandeling Tot voor kort werden

laesies aan de iris behandeld als melanomen en dus verwijderd. Maar achteraf bleken ze vaak goedaardig te zijn. Aangezien de patint met een dergelijke ingreep het risico loopt op klachten als verminderd zicht en

Onschuldige verkleuringen worden soms aangezien voor een irismelanoom, terwijl het een ophoping is van pigment
SCOPE 2012 11

 RECENsIE

productnieuws
Ergonomisch, duurzaam en functioneel

de HarmS-wand: een metersgrote blikvanger

Zet deze wand in de behandelkamer en iedereen die binnenkomt moet er wel naar kijken. En dat is precies de bedoeling. Althans, voor patinten die kampen met een oogbewegingsstoornis.

40 Jaar iNtEGra UNitS

iNtEGra ClaSSiC Het topmodel met dubbele Schneeberger-lagering voor n, twee of drie instrumenten, volledige elektromotorische aandrijving en hoogteverstelling.

Medical Workshop plaatste de eerste refractieonderzoeksunit van Integra, uiteraard met schuifwisselblad, in 1972. Er volgden velen, onder meer vanwege het grote aantal verbeteringen dat de firma Zuhnemer doorvoerde. Zoals het wisselblad met elektromotorische hoogteverstelling en voorbrenging, een dimmerautomaat, de kniebeveiliging en de besturingselektronica op basis van
iNtEGra EUrOliNE De standaardunit met gecombineerde Schneeberger/INA-lagering voor twee of drie instrumenten, volledige elektromotorische aandrijving en elektromotorische hoogteverstelling.

WAT vInDT DE kEnnER?

Hilde kokke, orthoptiste in het TweeSteden ziekenhuis in Tilburg: Dat je afwijkingen op de graad nauwkeurig kunt meten, is echt een vooruitgang. Als een patint vorderingen maakt, wordt dat nu meteen duidelijk. In het begin moest ik er wel even handigheid in krijgen. Het is namelijk best lastig om zowel het hoofd van de patint te bewegen en tegelijkertijd de afwijking op het scherm te bekijken en die waarden te noteren. Hier doen wij het onderzoek alleen, maar ik heb gehoord dat het ook met zijn tween gedaan wordt. verbeteringen? nou, de hoofdlamp mag wel wat lichter en de aanwijsstok wat subtieler. Maar verder ben ik heel tevreden.

Siemens LOGO! Logicamodules. Maar daar blijft het niet bij! Het Integra-programma is uitgebreid met vier nieuwe modellen, die worden gebouwd naar de wensen van de gebruiker. Elke kleur is mogelijk en de units zijn onder meer leverbaar in formica, houtfineer of Corian. Tijdens het nOG kunt u in onze stand vijf opvallend uitgevoerde Integra Inline-units zien.

iNtEGra iNliNE

ZO ZiEt dat!
Altijd al eens willen weten hoe iemand met een visuele beperking de wereld ziet? Download dan de nieuwe Bartimeus Zien App voor uw smartphone. Daarmee kunt u realtime de meest voorkomende varianten van slechtziendheid bij volwassenen ervaren. Iets voor leken? Zeker, maar voor professionals komt de app ook goed van pas. Bijvoorbeeld bij uitleg aan patinten over slechtziendheid en oogaandoeningen.

Compacte, in hoogte verstelbare unit met schuifblad voor n instrument.

natuurlijk gaat het niet om de wand alleen. Tot de standaarduitrusting behoren ook: een stoel, hoofdlamp, aanwijsstok, rood glas en een afstandsbediening voor het roterende element in het midden van de wand. Deze combinatie van apparatuur zorgt ervoor dat de HARMS-wand zo succesvol is bij het meten van oogbewegingsstoornissen.

de wand waarmee je de positie van het hoofd kunt bepalen. Ook krijgt de patint een aanwijsstok dat een rondje van groen licht produceert, en een rood glas voor n oog. voor de patint wordt het lichtje op de HARMS-wand nu rood. Laat hem vervolgens met het groene rondje de plaats van het rode lichtje aanwijzen. In het geval van een oogbewegingsstoornis zal de patint het rode lichtje op een andere plaats zien dan het lichtje. En inderdaad: de afstand tussen die twee geeft tot op de graad nauwkeurig aan wat de afwijking precies is. Op deze manier kun je in totaal negen blikrichtingen

in kaart brengen. En dat is nog niet alles. Dankzij een draaiend element in het midden behoort ook het meten van cyclodeviatie tot de mogelijkheden. De HARMS-wand heeft een groot oppervlak en kan daardoor afwijkingen tot maar liefst 25 graden aan. Meer dan voldoende voor het merendeel van de oogbewegingsstoornissen. Belandt het rode lichtje uiteindelijk toch op de muur naast de wand? Dat kan. Maar dan is er sprake van een wel heel grote afwijking.

iNtEGra miNi Compacte, in hoogte verstelbare zwenk-unit voor n of twee instrumenten.

instructie
nadat de patint plaats heeft genomen, bevestig je de hoofdlamp. Deze projecteert een wit kruis op
12 SCOPE 2012

SCOPE 2012

13

actueel

De huidige orthoptist is een zelfstandige professional. Heb vertrouwen in ze

Sterke professionalisering
Een ander speerpunt is kwaliteit, wat de NVvO onder meer waarborgt met behulp van sponsorgeld. Enerzijds zegt de overheid professionalisering te stimuleren, maar anderzijds krijgen we geen subsidie meer. Omdat we kwaliteit zo
De Beeldredaktie | Dingena Mol

belangrijk vinden, ondernemen we zelf initiatieven. We willen bijvoorbeeld dat elke collega getraind wordt om patinten tijdens het intakegesprek goed te kunnen screenen. Zit iemand bij ons wel in de juiste stoel? Voorheen was dat de taak van de huisarts, nu ligt die bij ons. Neem een volwassene die plotseling scheel gaat zien. Dan moet je bedacht zijn op afwijkingen die verder gaan dan alleen het oog. Het kan bijvoorbeeld duiden op een hersentumor. De overheid vindt dat onze opleiding voldoet aan alle eisen, maar wij vinden het zelf belangrijk om er toch een training van twee dagen aan te wijden. Daarnaast ontwikkelt de vereniging ook nieuwe richtlijnen om kwaliteit te kunnen borgen. Merckel: En we willen een klachtencommissie en een visitatiecommissie instellen. Zo kunnen we een flinke

Zelfstandige vaklui
Zonder verwijzing een afspraak maken bij een orthoptist, dat kan sinds 1 augustus 201 Deze verzelfstandiging 1. brengt een hoop veranderingen met zich mee. van Orthoptisten: Het zou me niet verbazen als een
14 SCOPE 2012

professionaliseringsslag maken.

Een eigen praktijk

Met de verzelfstandiging is het voor orthoptisten niet meer Eerst naar de huisarts voor een verwijzing, dat is verleden tijd. Orthoptie valt sinds vorige zomer onder de eerstelijnsgezondheidszorg. Dat verlicht de werkdruk van huisartsen en het helpt de totale kosten van de gezondheidszorg te drukken, vertelt Elly Merckel. Er worden immers minder dubbele kosten gemaakt. Bovendien is de toegankelijkheid verbeterd doordat mensen nu direct bij ons terecht kunnen. De voorzitter van de NVvO plaatst bij dit laatste voordeel wel een kanttekening. Mensen moeten ons weten te vinden, en het is gebleken dat niet iedereen weet wat een orthoptist is. We gaan er dan ook hard aan werken om ons beroep beter bekend te maken onder het Nederlandse publiek. Een belangrijke zet was de stand op de Nationale gezondheidsbeurs, er was veel belangstelling voor onze stand. noodzakelijk om zich te vestigen binnen een ziekenhuis. Merckel acht de kans groot dat een deel van de orthoptisten een praktijk buiten het ziekenhuis begint. Waarom niet? Natuurlijk biedt werken in een ziekenhuis voordelen, zoals pensioenen en zekerheid over je salaris, maar je bent toegankelijker voor de doelgroep als je je in de wijk vestigt. Vergelijk het met een fysiotherapeut. En er zullen altijd orthoptisten in het ziekenhuis blijven werken, net zoals elk ziekenhuis een fysio in huis heeft. Ze erkent dat deze verhuiswens wel even wennen zal zijn, onder andere in de samenwerking met de oogartsen. De meeste orthoptisten onderhouden een nauwe samenwerking met de oogheelkundige afdeling en de relatie onderling is over het algemeen goed. We hebben ook afspraken gemaakt met
SCOPE 2012

Elly Merckel, voorzitter van de Nederlandse Vereniging deel van de orthoptisten een eigen praktijk start.

>
15

 actueel

portret

SlimmE SliJPEr
Vergelijk de orthoptist met een fysiotherapeut. Elk ziekenhuis heeft er een, maar er zijn er ook met een eigen praktijk
pathologie van het oog, en het draagt bij aan het onderlinge
NVVO ZOEkt bEStUUrSlEdEN! Om de professionaliseringsslag te versnellen, heeft de nvvO bijstand nodig uit de beroepsgroep. De vereniging zou dan ook graag zien dat collega-orthoptisten het bestuur op vrijwillige basis komen versterken. kijk voor informatie op www.orthoptie.nl en neem contact op via voorzitter@orthoptie.nl als u vragen heeft over het werk van de vereniging en de taken van bestuursleden.

Hij begon op de postkamer en werkte zich op tot Medical Workshops onmisbare instrumentmaker. Bodewijn van Vliet werkt nu 29 jaar op de vestiging in Groningen en verveelt zich geen moment.

Scherp en weer recht

Vrijwel dagelijks komen er pakketjes binnen met instrumenten die gerepareerd moeten worden. Botte schaartjes om te slijpen of kromme pincetjes, die kan ik zo weer rechtzetten. Maar een pincet waar een tandje vanaf is gebroken, daar kan ik helaas niets mee. Er komen ook instrumenten binnen die een onderhoudsbeurt nodig hebben, zoals cataractsetjes. Het is verstandig die jaarlijks te laten checken, dan is alles weer picobello. Want ik repareer en slijp niet alleen, de instrumenten krijgen ook een badje waarin ze gereinigd worden met ultrasoon geluid.

hebben, Fingerspitzengefhl. Gelukkig heb ik technisch inzicht en ben ik handvaardig. Tot mijn werkzaamheden behoren ook graveren, etsen en het inrichtingen van instrumentencassettes. Daarnaast maak ik kinsteunen en is de verlichting en elektronica van het pand mijn domein. Ik zit nooit een dag zonder werk en de afwisseling is leuk.

vertrouwen. Inhoudelijk hoeft er ook helemaal geen probleem te zijn. Voorzichtig geeft Merckel aan dat ze soms het gevoel heeft dat er een financile reden achter zit dat oogartsen graag een controlefunctie uitoefenen, omdat zij bij samenwerking een DBC kunnen openen en de vergoeding van de kosten dan naar hen toegaat. Maakt iemand direct een afspraak bij een orthoptist, dan betaalt het ziekenhuis de kosten uit het eerstelijnszorgbudget. Doe je de orthoptiebehandeling samen met de oogarts, dan valt het onder een gecombineerd DBC. Daar hebben we alle begrip voor als er oogheelkundige problemen ontstaan. Bij aangeboren staar bijvoorbeeld, dan is een operatie nodig. Wij komen er later

fanatieke sporter
Vroeger heb ik getafeltennist en gevolleybald voordat ik badminton ontdekte. Niet iedereen denkt er zo over, maar dat is echt een topsport. Ik was een B-speler, speelde net onder de top. Je kunt het vergelijken met de hoofdklasse in het voetbal. Trainen doe ik niet meer zo fanatiek als vroeger, nu heb ik een gezin om rekening mee te houden. Vier of vijf keer per week trainen en daarnaast nog hardlopen en wielrennen om mn conditie op peil te houden, dat zou wel asociaal zijn. Wedstrijden speel ik alleen als er nood aan de man is, dan val ik graag in.

duurzaam materiaal
Ik streef ernaar dat een afdeling binnen twee weken de instrumenten weer terug heeft, en vaak lukt het ook in een week. Tegenwoordig zie je meer wegwerpinstrumenten, maar daar ben ik eerlijk gezegd geen voorstander van; het is een dure business. Ik kom wel eens schaartjes tegen van twintig jaar oud. Zo zie je maar: met goed onderhoud kan materiaal lang meegaan. Dat betaalt zich wel terug.

>

het Nederlands Oogheelkundig Gezelschap, de vereniging van oogartsen en met de OVN, de vereniging van optometristen. Toch zien we dat artsen graag een controlefunctie uitoefenen. Dat begrijp ik wel, omdat ons vak dicht tegen dat van hen aan ligt, maar wat ons betreft is dat niet nodig. Een orthoptist werd lang tot een jaar of veertig geleden gezien als hulpje van de oogarts. Daar hebben we denk ik nog steeds een beetje last van, terwijl ons vak is doorontwikkeld en de opleiding sterk verbeterd is. De huidige orthoptist is een zelfstandige professional geworden, zo staat dat ook in de wet BIG. Orthoptisten hoeven niet noodzakelijk in het ziekenhuis te zitten, omdat de controlefunctie van de oogarts niet nodig is. Aan oogartsen wil ik dan ook graag zeggen: Heb vertrouwen in de orthoptist, die weet je te vinden als iets niet-pluis is. Ze hebben een goede opleiding gehad om dat te kunnen signaleren.

aan te pas als erna een lui oog ontstaat. Maar bij amblyopie, wat vijf procent van de bevolking heeft, is het lang niet altijd nodig dat een oogarts meekijkt.

Oog op de toekomst
Elly Merckel kijkt graag vooruit. Zo kan ze niet wachten tot 2016. Dan strijkt een groot internationaal orthoptiecongres neer in Rotterdam. Dat wordt een groots driedaags gebeuren dat een enorme boost zal geven aan de kwaliteit van orthoptie in Nederland. Het is toegankelijk voor iedereen. Behalve in kwaliteitsverbetering ziet ze ook kansen in verbreding van het werkveld. Er is een arbeidsmarktonderzoek gedaan en de resultaten wijzen uit dat meer orthoptisten in de slechtziendenzorg zijn gaan werken, bijvoorbeeld bij Visio of Bartimus. Denk aan begeleiding en advisering in hulpmiddelen. Of aan begeleiding op bijvoorbeeld mythylscholen en het testen van verstandelijk gehandicapten, volwassenen en kinderen. Oogafwijkingen komen vrij veel voor bij kinderen die op andere vlakken ook afwijkingen laten zien. Daarnaast biedt de vergrijzing ook kansen voor orthoptisten, denk bijvoorbeeld aan een samenwerking met optometristen in zorgcentra. Als die verbreding van het werkvlak eraan komt, verwacht ik meer werkplaatsen voor de orthoptist.

fingerspitzengefhl
Een collega tipte me 29 jaar geleden: Medical Workshop kon nog wel iemand gebruiken. Ik kwam net van de MTS Elektrotechniek en daarin was weinig te doen. En toen Gerard ten Hoope me vroeg om de instrumentmakerij over te nemen als hij met specialistisch werk waar je feeling voor moet
De Beeldredaktie | Rien Linthout

Onderling vertrouwen
Voor orthoptisten heeft Merckel ook een boodschap: Wees je bewust van wat je kunt en laat je kwaliteiten zien op de werkvloer. De voorzitter meent dat beide partijen moeten openstaan voor een gesprek om onderling werkafspraken te maken. Dat kan de oogarts helpen met het verminderen van de werkdruk, zodat die zich kan bezighouden met echte
16 SCOPE 2012

pensioen ging, leek me dat wel wat. Dat is

SCOPE 2012

17

 AChtergrond

Elke afdeling oogheelkunde in Nederland krijgt eens in de vijf jaar zien hier tegen op. Dat is helemaal niet nodig, meent oogarts en commissielid Raang Boer Iwema. In zeven stappen legt hij uit dat de pay-off groot kan zijn.

iedere schijn van belangenverstrengeling wordt vermeden.

De commissieleden mogen bijvoorbeeld geen visitaties verrichten in ziekenhuizen die in hun eigen werkgebied liggen. Dan bestaat immers de mogelijkheid dat je een werkrelatie hebt met betreffende afdeling of met een collega die daar werkt en dat zou ten koste kunnen gaan van de objectiviteit. Zelf werk ik momenteel in Zutphen. Ik mag dus geen visitaties doen in bijvoorbeeld Arnhem. Het gebeurt wel dat een collega in een ver ziekenhuis aanbiedt om de nacht er voor bij hem te logeren. Dat is een volstrekt goedbedoeld collegiaal gebaar, maar we nemen in zon geval altijd een hotel.

raaNG bOEr iWEma Haalde in 1974 zijn bul van de studie Geneeskunde in Groningen, en kon een jaar later terecht in Leiden voor de opleiding tot oogarts. na zijn slagen werkte Boer Iwema vijf jaar in het Academisch ziekenhuis in Maastricht tot hij in 1985 overstapte naar het ziekenhuis in Sittard. Daar werkte hij 25 jaar als algemeen oogarts. Sindsdien is hij waarnemer in verschillende praktijken, momenteel neemt hij waar in het Slingeland ziekenhuis in Doetinchem.

bezoek van de Visitatiecommissie van het NOG. Sommige oogartsen

Blinde vlek?
Visitaties zijn niet bedoeld om elkaar de maat te nemen, maar om de oogheelkundige praktijk te optimaliseren. Het oogmerk is de
afdelingen oogheelkunde kritisch naar zichzelf te laten kijken. Een half jaar voor de geplande visitatie maken we een afspraak. Vervolgens wordt de oogartsen gevraagd de procedures te evalueren, eventuele zwakke punten te identificeren en verbeterplannen te formuleren. Als wij dan komen, kijken we samen met de artsen en het overige personeel naar ondermeer die punten. Een visitatie door vakgenoten heeft grote voordelen. Wij hakken met hetzelfde bijltje, maar we komen wel van buiten en kijken dus met een frisse blik tegen de specifieke situatie aan. Daardoor zien we soms oplossingen waar de betrokkenen zelf, doordat ze er zo dicht op staan, overheen kijken. Iedereen heeft een blinde vlek, oogartsen niet uitgezonderd. Natuurlijk zijn er ook zaken die je eenvoudigweg niet kunt veranderen, vaak hangt dat samen met ruimte en infrastructuur.

Het NOG deelt de opgedane kennis, zodat iedereen daar zijn voordeel mee kan doen. De visitatiecommissie begin op tijd met het invullen van de formulieren. Het is wel begrijpelijk
dat sommige collegas hier tegenop zien, want het is inderdaad een flink karwei. Je wordt gedwongen je afdeling door te lichten en alle facetten van de bedrijfsvoering met je collegas te evalueren. Oogartsen hebben nog wel eens de neiging om dit uit te stellen, waardoor ze uiteindelijk geen tijd meer hebben om de visitatie goed voor te bereiden. Als je vroegtijdig begint, is het zelden een probleem. doet een schat aan ervaring op en krijgt een scherp inzicht in het reilen en zeilen van de oogheelkundige klinieken. Ze ziet waar vaak knelpunten zitten en draagt actief bij aan het

met het oog op de neutraliteit mogen de leden van de visitatiecommissie van het NOG maximaal zes jaar visiteren. De visitatiecommissie van het NOG bestaat uit negen of tien leden. Per visitatie wordt daaruit een comissie ad hoc van doorgaans twee leden samengesteld. Commissieleden worden gekozen voor drie jaar en zijn vervolgens n keer herkiesbaar. Na zes jaar visiteren wordt de kans dat je een ziekenhuis voor de tweede keer bezoekt steeds groter. De visitaties zijn dermate intensief dat er gemakkelijk een band, een soort vertrouwensrelatie ontstaat,

realiseren van oplossingen. Het zou zonde zijn als die kennis alleen bij de commissie en de betrokken afdelingen zou blijven. Om die reden geven we op het jaarlijkse congres van het NOG altijd een overzicht van de resultaten. Daarbij bespreken we enkele volledig geanonimiseerde situaties waar iedereen van kan leren.

de commissie stelt haar eventuele aanbevelingen niet alleen op aan de hand van de formulieren en de visitatie van de afdeling. Nee, we
spreken onder meer met de raad van bestuur en tegenwoordig nemen we ook een enqute onder huisartsen mee.

die je blik zou kunnen benvloeden. Door steeds weer voor nieuw bloed te zorgen, elimineer je dat probleem. Het is overigens erg leuk werk. Collegas op de afdelingen die we bezoeken zijn vaak aangenaam verrast. Gelukkig maar, want zo houden we voldoende visiteurs.

de commissie treft vrijwel nooit werkelijk ondermaatse toestanden aan. Dat klopt. Nederlandse klinieken
hebben hun zaakjes over het algemeen goed voor elkaar. Dus feitelijk is er weinig reden om bezorgd te zijn over een bezoek van de visitatiecommissie.

18

SCOPE 2012

SCOPE 2012

19

 hora est

Glaucoomgenen ontdekt
Wereldwijd lijden ruim 60 miljoen mensen aan glaucoom. De oorzaken zijn nog dat meer licht in de duisternis schept.
association studies gedaan, waarbij het DNA van duizenden deelnemers werd bepaald. We vergeleken 25 miljoen polymorfismen met verticale cup disc ratio (VCDR), Disc area en oogdruk, de belangrijkste maten voor glaucoom. Daaruit bleek dat in de algemene bevolking de VCDR en glaucoom niet worden verklaard door een beperkt aantal genen met
GEGEvEnS naam: dr. Wishal d. ramdas Onderzoek: Epidemiologische en genetische inzichten in glaucoom Universiteit: Erasmus mC in rotterdam (Co)promotores: Prof. dr. ir. C. m. Van duijn; Prof. dr. J. r. Vingerling; dr. N. m. Jansonius

goeddeels onbekend. Wishal Ramdas promoveerde cum laude op een onderzoek

Wat hebben jullie onderzocht?

We hebben aan de hand van de grote bevolkingsstudie ERGO gekeken naar epidemiologische en genetische kenmerken van glaucoom.

grote effecten, maar door heel veel genen met kleine effecten, verspreid over het hele genoom. Tot nog toe waren er drie genen bekend die een significante rol kunnen spelen bij het ontstaan van glaucoom op latere leeftijd. Wij hebben daar als eerste ter wereld vijf vaak voorkomende genvarianten aan kunnen toevoegen, die gerepliceerd zijn door andere studies.

Wat waren de belangrijkste uitkomsten van jullie epidemiologische analyse?

Dat mensen die relatief veel vitamine A en B1 binnenkrijgen, een significant lager risico op glaucoom lijken te hebben. Van vitamine A weten we uit diermodellen dat het een beschermend effect kan hebben op de oogzenuw en dat het t risico op andere neurodegeneratieve aandoeningen vermindert. Verder vonden we dat een hoge inname van magnesium een significant verhoogd risico op glaucoom geeft. Dat klopt met de eerder gedocumenteerde relatie tussen calciumantagonisten en glaucoom. Het ligt voor de hand om te vermoeden dat calciumblokkering de bloedvoorziening van de oogzenuw nadelig benvloedt. Dat moet verder worden bestudeerd.

verklaringen. Mogelijk spelen vrouwelijke hormonen een rol, maar plausibeler is dat de meting bij vrouwen met overgewicht een vals verhoogde oogdruk geeft. Bij forse vrouwen oefent de oogarts met de spleetlamp kracht op de borstkas uit, waardoor de druk in de borstholte en daarmee de oogdruk kunnen stijgen. Je krijgt dan dus een populatie die minder glaucoom ontwikkelt dan je op basis van de gemeten oogdruk zou verwachten. Draagbare apparatuur heeft dat probleem niet, maar is minder accuraat.

brengt jullie onderzoek genetische screening dichterbij?

Het zou fantastisch zijn, maar dat is onwaarschijnlijk. Genetische tests zijn ingewikkeld en duur en bovendien zou de voorspellende waarde wat betreft glaucoom vrij klein zijn. Als je de hoogrisicovariant hebt, is je risico twee drie keer verhoogd. Maar er zijn nog een hoop genen voor glaucoom die we niet kennen. Ik denk dat we de gesoleerde polymorfismen vooral moeten zien als bakens op de weg naar een beter begrip van de pathofysiologie van glaucoom. We weten bij benadering wat de gedentificeerde genen doen. Dat geeft aanwijzingen voor vervolgonderzoek.
De Beeldredaktie | Ruud van Zwet

Verder geen verbanden?

Roken, alcohol, opleiding en inkomen hadden geen effect. We hebben ook aangetoond dat de bloeddruk slechts een marginale rol speelt. Het is een factor, maar oogdruk blijft de belangrijkste parameter voor de behandeling van glaucoom. Opvallend was dat we bij vrouwen een vrij sterk verband vonden tussen BMI en het risico op glaucoom. Hoe hoger de BMI, hoe lager het risico. Er zijn twee mogelijke
20 SCOPE 1 2012

Jullie keken ook naar genen...

Ja. We hebben zogenoemde genome-wide

Vitamine A en B1 lijken een significant lager risico op glaucoom te hebben

SCOPE 2012

21

 productnieuws

COLOFON

Bestel de catalogus van Moria

Moria staat bekend om hoogwaardig chirurgisch instrumentarium, met klassiekers als de ergonomische naaldvoerders, knooppincetten en de unieke Corydon capsulorhexispincetten. Ondanks de intrede van femtosecondlasers in de cornea- en cataractchirurgie, blijft Moria het disposable instrumentarium vernieuwen en het ALTk-systeem voor lamellaire corneachirurgie verder ontwikkelen. vraag de nieuwe catalogus aan bij een van de Medical Workshop-medewerkers of via service@medicalworkshop.nl.

allN EEN OCt-PlaatJE iS NiEt VOldOENdE

De OCT is niet meer weg te denken uit de oogheelkunde. Bijna elk nederlands ziekenhuis heeft er een, maar niet overal is de capaciteit van n OCT voldoende om het aanbod van patinten te kunnen verwerken. De Topcon 3D OCT-2000 is een werkpaard om eenvoudig grote hoeveelheden patinten te onderzoeken. Behalve hoogwaardige OCT-beelden leveren, is deze Topcon 3D OCT-2000 gebruikersvriendelijk en laagdrempelig met netwerkmogelijkheden en DICOM-compatibiliteit. De speciale OCT-viewers maken analyse op afstand mogelijk en via de I-base DICOM-koppeling kunnen de opnames opgeslagen worden in een PACS. Laat u zich tijdens het nOG-

Scope is een vakblad voor oogartsen. voorts voor lezers uit aanverwante disciplines, die uit hoofde van hun beroep (in)direct betrokken zijn bij de oogheelkunde in de intra- en extramurale gezondheidszorg. Scope is een uitgave van medical Workshop bV De Meern tel: (030) 666 55 22 fax: (030) 666 35 36 Groningen, tel: (050) 527 69 99 fax: (050) 527 69 58 E-mail: service@medicalworkshop.nl iNtErNEt: www.medicalworkshop.nl Scope wordt na schriftelijke aanvraag gratis toegezonden aan de leden van de door de uitgever geformuleerde doelgroep. EiNdrEdaCtiE Medical Workshop litHOGrafiE Fritz Repro, Almere drUk Drukkerij Ten Brink, Meppel CONCEPt & rEaliSatiE Axioma Custom Media, Baarn (035) 548 81 40, www.axioma.nl, Twitter: @axioma_cm Redactie: Merel Bevaart, Menno de Boer, John Edwards en Melchior Meijer vormgeving: Tamar de klijn

mOria: M-17163

congres in Groningen voorlichten in onze stand.

mOria: M-20000

SPECTRALIS OCT AutoFluoescentie Roodvrij Fluorescentie angiografie ICG Angiografie Perifere OCT Upgrade naar HRA-OCT voorsegmentmodule MS-module HeYex netwerk viewers DICOM-module

OCT *

OCT Bluepeak * *

OCTplus *

OCTplus Bluepeak * *

HRA-OCT * * * * *

HRA

* * * * *

* * * * * * * * * * * * * *

* * * * * *

* * * * * * * * *

PacScan,

PacScan plus

EZ-scan

SOnOMED: BETROUWBAAR, DUURZAAM En COnCURREREnD

voordat de ultrageluid A-scan werd vervangen door de optische biometer, maakte meer dan 75% van de nederlandse ziekenhuizen gebruik van een Sonomed A-scan van de 2000, 2500 of 5500-serie. veel van deze zijn nog steeds in gebruik als back-up voor de optische biometers. naast A-scans bestaat het leveringspakket ook uit pachymeters, B-scans en een Ultrasound Bio Microscoop (UBM). Speciaal voor de EZ-B-5500 en AB-5500 biedt Sonomed nu reader-software aan om de opnames eenvoudig in een pc in te lezen en op te slaan.
UBM

VOOr iEdErEEN EEN GESCHiktE SPECtraliS OCt

De Heidelberg Spectralis-familie bestaat inmiddels uit zes modellen en twee optionele uitbreidingsmodules. vergelijk de verschillende versies in bovenstaande tabel.

22

SCOPE 2012

SCOPE 2012

23

topcon toppers

Voorrefractie is eenvoudiger dan ooit!

Nieuw: de Topcon KR-1 kerato-refractometer en de Topcon EZ-200 lensmeter. Allebei volautomatisch!

Medical Workshop bv, Verlengde Hereweg 198, 9722 AM Groningen, tel. (050) 527 69 99