Ankara Aski Atik Su Ozellikleri Ve Aritma Sisteminin Degerlendirilmesi

1
ANKARA ASK ATIKSU ZELL KLER VE ARITMA S STEM N N DEERLEND R LMES
F. Nuran ZALP
YKSEK L SANS TEZ EVRE B L MLER
GAZ N VERS TES FEN B L MLER ENST TS
EK M 2005 ANKARA
ANKARA ASK ATIKSU ZELL KLER VE ARITMA S STEM N N DEERLEND R LMES (Yksek Lisans Tezi) F. Nuran ZALP GAZ N VERS TES FEN B L MLER ENST TS Ekim 2005
ZET Atksularn ierdii zararl maddeler, alc ortamdaki znm oksijen miktarn azaltarak ekolojik dengeyi olumsuz etkilemektedir. Atksu dearjlaryla kirletilmi yzeysel sularn kalitesi giderek dmekte ve belirli bir sre sonunda bu sular, birok kullanm amacna hizmet edemez hale gelmektedir. Bu almada Ankara il snrlar iinde bulunan yerleim alanlar dikkate alnarak ASK atk su artma tesisinin alc ortam olan Ankara ayndaki kirlilik dzeyine etkisi deerlendirilmitir. ldeki atk suya ilikin veriler derlenerek, atk su artma tesisinden kan su Trkiye ve Avrupa standartlarna gre deerlendirilmi, alternatif artma sistemleri projelendirilerek maliyet analizleri yaplmtr. Ayrca Trkiye ve dnyada atksu artma tesislerinin durumu, uygulanan artma teknolojileri ve mevcut sorunlar tartlmtr. Mevcut durumda Ankara Atksu Artma Tesisi yzeysel havalandrmal klasik aktif amur prosesiyle iletilmektedir.Yaplan deerlendirme sonucunda Ankara atksu artma tesisinde klasik aktif amur prosesi uygun sistem olarak seilmi; fakat havalandrmada aeratrl sistem uygulandndan hem ilk yatrm maliyeti fazla olmu, hem de aylk iletme gideri difzrl sisteme gre yaklak 4,9 kat artmtr. Ankara Atksu Artma Tesisinde azot ve fosfor giderimine ynelik bir nite bulunmamaktadr. Ancak gerek alc ortamlarn kirlilik ve trfikasyondan korunmas amacyla; gerekse Avrupa standartlarna uyum almalar dorultusunda mevcut sisteme nitrifikasyon-denitrifikasyon proseslerinin eklenmesi gerekmektedir. Bilim kodu : 912 Anahtar kelimeler: ASK atksu artma tesisi, alternatif artma sistemleri, maliyet analizi Sayfa adedi : 114 Tez yneticisi : Prof. Dr. Belgin AKMAK
WASTE WATER CHARACTERISTICS OF ANKARA ASKI TREATMENT FACILITY AND EVALUATION OF TREATMENT SYSTEM (M. Sc. Thesis) F. Nuran ZALP GAZI UNIVERSITY INSTITUTE OF SCIENCE AND TECHNOLOGY October 2005 ABSTRACT Hazardous materials in wastewaters deplete the dissolved oxygen in receiving bodies and effects negatively the ecological balance. Quality of surface waters polluted by wastewater discharges are decreasing day by day and they are becoming ineffective to serve for several purposes. In this study, settlement areas in Ankara were taken into consideration and effect of ASKI wastewater to the pollution level of Ankara creek, which is the receiving body ASKI wastewater treatment facility. Wastewater characteristics and wastewater treatment system were also evaluated. Provincial wastewater data were gathered, wastewater output of facility were evaluated based on Turkish and European standards, alternative treatment systems were designed and economical analysis were carried out. Also current conditions of treatment facilities in Turkey and around the world, utilized treatment technologies and current problems were discussed. Currently, Ankara wastewater treatment facility is operated as aerated classical active mulch process. As a result of the evaluations, classical active mulch process was selected as the proper system; however, since the aerators are used in aeration, initial investment cost is higher and monthly operation cost is 4,9 times higher than the system with diffusers. There is not a special unit in the facility to nitrogen and phosphorus removal. Nitrification-denitrification processes should be added to the system both to prevent the receiving bodies from pollution and otrification and to comply with the European standards. Science Code : 912 Key words : ASKI waste water treatment facility, alternative treatment systems, economical analysis Page Number : 114 Adviser : Prof. Dr. Belgin AKMAK
TEEKKR Bu almann ortaya kmasnda bana yol gsteren deerli Hocam Prof. Dr. Belgin akmak a, bilgi ve moral destei ile ykm hafifleten, benim iin gecelerce uykusuz kalan babam M. Ali zalp e, hep yanmda olan canm annem Esma zalp ve biricik kardeim Canan zalp e, kymetlim, canm B. Barbaros Yce ye, bu alma esnasnda bana srekli destek olan sevgili mdrm Yemliha Crd ya sonsuz teekkr ederim.
NDEK LER ZET........................................................................................................................ ....iii .. ...iv .......v .........vi ..........ix ......xiii ............xiv .........1 ..........4 ..........10 ...................10 ...10 ...12 ...16 ...19 ...21 ...22
ABSTRACT............................................................................................................. TEEKKR............................................................................................................. NDEK LER......................................................................................................... ZELGELER N L STES ...................................................................................... EK LLER N L STES ............................................................................................ S MGELER VE KISALTMALAR.......................................................................... 1. G R .................................................................................................................... 2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARATIRMASI............................. 3. MATERYAL VE YNTEM................................................................................ 3.1. Materyal......................................................................................................... 3.1.1. ASK atksu artma sistemi..................................................................... 3.1.2. ASK atksu artma sisteminin temel tasarm kriterleri......................... 3.1.3. ASK atksu artma sistemindeki niteler............................................... 3.1.4. ASK kanalizasyon sistemi..................................................................... 3.2. Yntem.......................................................................................................... 4. ARATIRMA SONULARI VE TARTIMA...................................................
4.1. Ankara Atksu Artma Tesisinin Ankara ay ndaki Kirlilik ...22 Dzeyleri zerine Etkisi...............................................................................
4.2. Ankara Atksu Artma Tesisinde Enstrmantasyon ve Sistem Kontrol...................................................................................................... 4.3. Ankara Atksu Artma Tesisi Artma Verimi................................................ ..40 4.4. Artma Tesisi amurlar (Biyokatlar)........................................................ ...25 ...27
4.4.1. Artma amurlarnn yeniden kazanm...................................................... .......42 4.4.2. Ankara atksu artma tesisine ait biyokat................................................. ......44
4.5. Atksu Artma Tesisi amurlar Ve Bertaraf Yntemleri................................. ........50 4.5.1. amurlara uygulanan ilemler................................................................... 4.6. Biyogaz............................................................................................................. 4.7. Atksularda Azot Giderimi................................................................................ 4.7.1. Ankara atksu giderimi............................................. artma tesisinde .....51 ......54 ......60 ......61 azot ......64 ......67 ......68 ......68 .....73 .....77 .....77 ......79 .....81 .....83 ......86 ......86 ...102
4.8. Trkiye de Atksu Artm............................................................................... 4.8.1. Trkiye deki endstrilerin artma tesisi durumu....................................... 4.9. Artm Prosesi Alternatifleri............................................................................. 4.9.1. Biyolojik artm yntemleri........................................................................ 4.9.2. Farkl atksu artm proseslerinin maliyetleri ile ilgili yaplan almalar................................................................................................... 4.10. Atksu Artm Alternatifleri ve Maliyet Hesaplar.......................................... 4.10.1. Damlatmal filtre prosesi.......................................................................... 4.10.2. Uzun havalandrmal aktif amur prosesi................................................. 4.10.3. Klasik aktif amur prosesi........................................................................ 4.10.4. Stabilizasyon havuzlar prosesi................................................................ 4.11. Alternatif Proses Maliyetleri........................................................................... 4.11.1. Proses ilk yatrm maliyetleri...................................................................
..................106 4.11.2. Alternatif artm prosesleri iin aylk enerji giderleri............................... 5. SONU VE NER LER......................................................................................... KAYNAKLAR............................................................................................................. ..111
ZGEM ................................................................................................................114 .
ZELGELER N L STES izelge izelge 3.1. ASK atksu artma tesisi temel tasarm kriterleri..................................... izelge 3.2. Atksu artma niteleri ana boyutlar........................................................ izelge 3.3. BAKAY projesi temel tasarm kriterleri.................................................. izelge 3.4. BAKAY projesine gre ebeke zellikleri.............................................. izelge 4.1. Ankara ay nda Eyll 2000-Austos 2001 arasnda llen fiziksel ve kimyasal parametreler............................................................. izelge 4.2. Ankara ay ndaki parametrelerin su kalite snflar ile kyaslanmas.............................................................................................. izelge 4.3. 1998 yl k suyu kalite parametreleri................................................... izelge 4.4. 1999 yl k suyu kalite parametreleri..................................................... izelge 4.5. 2000 yl k suyu kalite parametreleri................................................... izelge 4.6. 2001 yl k suyu kalite parametreleri.................................................. izelge 4.7. 2002 yl k suyu kalite parametreleri.................................................. izelge 4.8. 2003 yl k suyu kalite parametreleri.................................................. izelge 4.9. Ankara Atksu Artma Tesisine ait biyokatnn PTE kapsamnn ynetmelik deerleriyle karlatrlmas................................................... izelge 4.10. Ankara Atksu Artma Tesisine ait biyokatnn gbre deeri.................. izelge 4.11. 1999 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri.................................................................................. izelge 4.12. 2000 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri.................................................................................... izelge 4.13. 2001 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri................................................................................ izelge 4.14. 2002 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri................................................................................
.13 .14 .20 .21 .24 .25 .28 .30 .32 .34 .36 .38 .45 .46 .48 .48 ...49 .49
izelge izelge 4.15. 2003 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri.................................................................................. izelge 4.16. Biyogazn hacimsel bileimi.................................................................. izelge 4.17. eitli kaynaklardan elde edilecek biyogaz miktarlar ve biyogazda bulunan metan miktarlar....................................................... izelge 4.18. Baz yakt trlerinin biyogaz ile karlatrlmas.................................. izelge 4.19. 2000 ylnda elde edilen biyogaz deerleri.............................................. izelge 4.20. 2001 ylnda elde edilen biyogaz deerleri............................................. izelge 4.21. 2002 ylnda elde edilen biyogaz deerleri............................................. izelge 4.22. 2003 ylnda elde edilen biyogaz deerleri.......................................... izelge 4.23. Atksudaki NO2-N deerleri................................................................... izelge 4.24. Atksudaki NO3-N deerleri.................................................................. izelge 4.25. Atksudaki organik azot deerleri......................................................... izelge 4.26. Atksudaki NH4-N deerleri................................................................... izelge 4.27. Atksudaki Kjehldahl azotu deerleri..................................................... izelge 4.28. ller Bankas tarafndan yaplan tesislerin artm prosesleri................... izelge 4.29. Atksu artmnda yaklak ilk yatrm maliyetleri.................................. izelge-4.30. Deiik proseslerin enerji gereksinimleri.................................................. izelge 4.31. Artma tesislerinin toplam maliyetleri.................................................... izelge 4.32. Stabilizasyon havuzlar maliyetini oluturan ana unsurlarn toplam maliyete gre yzdelik paylar.................................................... izelge 4.33. Uzun havalandrmal aktif amur maliyetini oluturan ana unsurlarn toplam maliyete gre yzdelik paylar................................. izelge 4.34. Krfez atksu artma tesisi 2005 Mays ay iletme giderleri................ .50 ...55 .57 .57 .58 .58 .59 .59 .61 .62 .63 .63 .64 ..65 ..73 ..73 ..74 ..75 ..75 ..76
10
izelge izelge 4.35. Damlatmal filtre proses zellikleri....................................................... izelge 4.36. Uzun havalandrmal aktif amur proses zellikleri............................... izelge 4.37. Klasik aktif amur proses zellikleri...................................................... izelge 4.38. Aerobik stabilizasyon havuzu proses zellikleri................................... izelge 4.39. Anaerobik-fakltatif stabilizasyon havuzu proses zellikleri................. izelge 4.40. Izgara yaplar maliyeti.......................................................................... izelge 4.41. Havalandrmal kum tutucular maliyeti.................................................. izelge 4.42. Havalandrma havuzlar maliyeti (difzrl)......................................... izelge 4.43. Havalandrma havuzlar maliyeti (aeratrl)......................................... izelge 4.44. Uzun havalandrma havuzlar maliyeti................................................... izelge 4.45. Damlatmal filtreler maliyeti................................................................. izelge 4.46. Stabilizasyon havuzlar maliyeti (anaerobik)........................................ izelge 4.47. Stabilizasyon havuzlar maliyeti (aerobik)........................................... izelge 4.48. n keltim havuzlar maliyeti............................................................. izelge 4.49. Son keltim havuzlar maliyeti............................................................ izelge 4.50. amur younlatrclar maliyeti.............................................................. izelge 4.51. amur rtcler maliyeti...................................................................... izelge 4.52. amur kurutma yataklar maliyeti......................................................... izelge 4.53. Mekanik susuzlatrma maliyeti............................................................ izelge 4.54. Gaz depolama tanklar maliyeti.............................................................. izelge 4.55. Geri devir pompa istasyonu maliyeti..................................................... izelge 4.56. amur pompa istasyonu maliyeti............................................................. ..79 ..81 ..83 ..85 ..85 ..86 ..87 ..88 ..89 ..90 ..91 ..92 ..93 ..94 ..95 ..96 ..97 ..98 ..98 ..99 ..99 ..99
11
izelge izelge 4.57. Istma binas maliyeti............................................................................ izelge 4.58. Jeneratr binas maliyeti................................................................... izelge 4.59. Atlye ve iletme binas maliyeti........................................................ izelge 4.60. dare binas maliyeti............................................................................ izelge 4.61. Klasik aktif amur prosesine gre maliyet zeti (difzrl havalandrma)......................................................................................... izelge 4.62. Klasik aktif amur prosesine gre maliyet zeti (aeratrl havalandrma)....................................................................................... izelge 4.63. Uzun havalandrmal aktif amur prosesine gre maliyet zeti......................................................................................... izelge 4.64. Damlatmal filtre prosesine gre maliyet zeti................................... izelge 4.65. Stabilizasyon havuzlar prosesine gre maliyet zeti (anaerobik sistem)................................................................................. izelge 4.66. Stabilizasyon havuzlar prosesine gre maliyet zeti (aerobik sistem)................................................................................... izelge 4.67. Proses niteleri aylk giderleri............................................................. izelge 4.68. Klasik aktif amur prosesine gre aylk enerji giderleri (difzrl havalandrma).................................................................... izelge 4.69. Klasik aktif amur prosesine gre aylk enerji giderleri (aeratrl havalandrma).......................................................................... izelge 4.70. Uzun havalandrmal aktif amur prosesine gre aylk enerji giderleri............................................................................................. izelge 4.71. Damlatmal filtre prosesine gre aylk enerji giderleri........................ izelge 4.72. Stabilizasyon havuzu prosesine gre aylk enerji giderleri (anaerobik sistem)................................................................................. izelge 4.73. Stabilizasyon havuzu prosesine gre aylk enerji giderleri (aerobik sistem)..................................................................................... izelge 5.1. Farkl proses trleri iin ilk yatrm ve aylk enerji maliyetleri..........
....100 ....100 ....100 ....100 ....101 ....101 ....101 ....102 ....102 ....102 ....103 ....103 ....104 ....104 ....104 ....104 ....105 ....106
EK LLER N L STES
12
ekil ekil 4.1. 1998 yl artma verimleri.................................................................................... ekil 4.2. 1999 yl artma verimleri.............................................................................. ekil 4.3. 2000 yl artma verimleri.............................................................................. ekil 4.4. 2001 yl artma verimleri............................................................................... ekil 4.5. 2002 yl artma verimleri.............................................................................. ekil 4.6. 2003 yl artma verimleri............................................................................... ekil 4.7. lkemizde yllara gre iletmeye alnan atksu artma tesisi says............. ekil 4.8. lkemizde kullanlan artm sistemleri......................................................... ekil 4.9. lkemizde blgelere gre artma tesisi saylar............................................ ekil 4.10. Damlatmal filtre prosesi akm emas....................................................... ekil 4.11. Uzun havalandrmal aktif amur prosesi ak emas................................... ekil 4.12. Klasik aktif amur prosesi akm emas........................................................... ekil 4.13. Aerobik stabilizasyon havuzu prosesi akm emas..................................... ekil 4.14. Anaerobik stabilizasyon havuzu prosesi akm emas................................... 29 31 33 35 37 39 65 66 67 78 80 82 84 84
S MGELER VE KISALTMALAR Bu almada kullanlm baz ksaltmalar, aklamalar ile aada sunulmutur.
13
Ksaltmalar
Aklama Ankara Su ve Kanalizasyon daresi
ASK
14
1.G R Sularn evsel ve endstriyel kullanmlar sonucu kirletilmesiyle atksular oluur. Dnyada nfus art ve hzl sanayileme sonucu oluan bu atksularn miktar gn getike artmakta ve sz konusu atklarn evreye zarar vermeden ortadan kaldrlmas gereklilii ortaya kmaktadr. Atksularn ierdii zararl maddeler, alc ortamdaki znm oksijen miktarn azaltarak ekolojik dengeyi olumsuz etkilemektedir. Atksu dearjlaryla kirletilmi yzeysel sularn kalitesi giderek dmekte ve belirli bir sre sonunda bu sular, birok kullanm amacna hizmet edemez hale gelmektedir. Bu yakn gelecekte temiz su bulmann bile ne kadar zor olacann ak bir gstergesidir. Atksuyun dearj edildii ortamlarda halk salna ve ekolojik dengeye olabilecek zararl etkilerinin en aza indirgenmesi iin artlmas gerekmektedir. Artma ilemleri sonucu atksularda bulunan kirletici maddeler bertaraf edilmekte ve hem canl salna hem de ekolojik dengeye zararsz hale gelmektedir. Artm ilemleri atksuyun ierdii kirletici maddelere, atksuyun fiziksel, kimyasal ve biyolojik zelliklerine gre ok eitli teknolojilerle gerekletirilebilmektedir. Dnyada atksu artm konusunda srekli olarak yeni teknolojiler gelitirilmekte ancak, bu teknolojilerin ou uygulamada teorikteki kadar baarl olamamaktadr ve beklenen artm verimi alnamamaktadr. Ankara kentinde nfus hzla artmakta ve 2025 ylnda Ankara nfusunun 6 milyon kii olmas beklenmektedir. Nfusun hzla artmasyla bakentte evresel problemler gn getike artmaktadr. Bu problemleri gidermek amacyla bakentin atk sularn artacak bir tesis iletmeye alnmtr.
15
Tesisin ilk etab Almanyann kredi kuruluu KFWnin 225 milyon DM ve ASK nin 82 milyon DMlik z kayna ile tamamlanarak 1997 ylnda devreye alnmtr. Tesis kuru havalarda gnde 760 000 m3, yal havalarda ise gnde 1 530 000 m3 atk suyu artabilmektedir. Yenikentin Tatlar Kynde kurulan atk su artma tesisine en yakn 43, en uzak ise 80 km mesafeden atksu gelmektedir. ASK nin %60 ortak olduu iletmeyi 165 kiilik 3 vardiya ile BELKA altrmaktadr. Ankara Atksu Artma Tesisi kaplad alan itibariyle ilk, kapasitesi itibariyle Avrupa da ikinci byk tesistir. Tesis konvansiyonel aktif amur sistemi ile iletilmektedir. Tesise gelen suyun nce kaba pislikleri ve kumu uzaklatrlmakta, ardndan atksu kebilen katlarn ayrld n keltim ilemine tabi tutulmaktadr. Kirlilik havalandrma havuzlarnda giderildikten sonra artlan su Ankara ay na dearj edilmektedir. Artm sonras elde edilen amur nce younlatrlmakta ardndan anaerobik rtme ilemine tabi tutulmaktadr. Anaerobik ilemler srasnda elde edilen biyogaz sayesinde kurulu olan gle tesis elektriinin yaklak %95i karlanmaktadr. Ayrca elde edilen organik ierii fazla olan amur keki tarm alanlarnda gbre olarak kullanlmaktadr. Fizibilite aamasnda Ankara ehri iin farkl biyolojik artm sistemlerinin uygulanmas dnlmtr. Uygulanmas dnlen ve alternatifler arasnda yer alan prosesler; stabilizasyon havuzu, uzun havalandrmal aktif amur sistemi, klasik aktif amur sistemi ve damlatmal filtre sistemleridir. Ancak bu yntemlerden bazlar fazla alan gerektirdiinden, bazlar verimlerinin dk olmas nedeniyle alternatif olmaktan km ve sonuta klasik aktif amur prosesinin uygulanmasna karar verilmitir. Bu almada Ankara ehri iin eitli artm prosesleri verim, maliyet ve iletme kolayl asndan incelenmi, avantaj ve dezavantajlar ortaya konmutur. Ayrca Ankara Atksu Artma Tesisi k sularnn kalitesi incelenerek Trk ve Avrupa standartlar ile kyaslanmtr. Alternatif artma sistemleri projelendirilerek maliyet
16
analizleri yaplmtr. almada bunlarn yannda Trkiyede atksu artma tesislerinin durumu, uygulanan artm teknolojileri ile mevcut sorunlar deerlendirilmitir.
17
2. KURAMSAL TEMELLER VE KAYNAK ARATIRMASI Pekin ve arkadalar (1986), almalarnda yksek organik madde ieren endstriyel atksularn biyolojik olarak artlmasn aratrm ve elde edilen artma amurundan biyogaz retmek iin tasarladklar anaerobik amur rtc nitesini anlatmlardr. Deniz (1987), almasnda Trkiye nin sahip olduu biyogaz potansiyelini ve biyogaz kullanmnn yararlarn anlatmtr. engl ve Sponza (1987), almalarnda zmir de krfez kirliliinin nlenmesi iin yaplmas planlanan stabilizasyon havuzu projesinden bahsetmi ve stabilizasyon havuzlarnn zellikleri, tasarm kriterleri ve iletimi ile ilgili bilgiler vermilerdir. Src (1989), almasnda evre sorunlarnn zmnde yer alan
mikroorganizmalar ve bulunduklar sistemlerdeki ilevlerini aratrmtr. Vesilind (1990), almasnda evre kirlenmesi ve kontroln anlatm, artma iin kullanlan proseslerden ve bu proseslerin zellikleri ile avantaj-dezavantajlarndan bahsetmitir. Balman (1990), almasnda stabilizasyon havuzlarnn zellikleri, sistemde yer alan mikroorganizmalar ile bu sistemlerin projelendirilmesi ve iletimi ile ilgili bilgiler vermitir. Yayla ve Kaar (1991), almalarnda Ankara nn atksu ve yamur suyu toplama sistemlerinden bahsetmi, Byk Ankara Kanalizasyon ve Yamur suyu Projesi ile ilgili bilgi vermilerdir. Masters (1991), almasnda eitli biyolojik artma proseslerinin zellikleri ve bu sistemlerin tasarm kriterleri ile ilgili bilgiler vermi, evre kirliliinin gideriminde rol alan mikroorganizmalardan bahsetmitir. Batchelor (1991), almasnda dnyada kullanlan dk maliyetli ve dk enerjili artma sistemlerini aratrm ve bu sistemler iin maliyet analizlerini ortaya koymutur.
18
Tchobonoglous (1994), almasnda atksu artm, proseslerde yer alan mikroorganizmalar ile artm mikrobiyolojisi, artma tesislerinin projelendirilmesi, artlm atksuyun tekrar kullanm ve artma amurlarnn bertarafn anlatmtr. Uurlu (1994), almasnda anaerobik artmann tanm, mekanizmas, biyokimyas ve srecin iletme problemlerinden bahsetmi; anaerobik artmn avantaj ve dezavantajlarn ortaya koymutur. Yavuz ve elebi (1995), almalarnda alc ortamda trfikasyona yol aan azotun giderilmesi iin nitrifikasyon-denitrifikasyon prosesini anlatm, bu maksatla gelitirilen yntemleri karlatrmlardr. Samsunlu (1996), almasnda Trkiye de bulunan endstrilerin atksu karakterleri ile artma tesisi durumunu incelemi ve sektrlere gre mevcut artma tesisi orann ortaya koymutur. Filibeli (1996), almasnda artma amurlarnn ilenmesi ve bertarafn anlatm, bu nitelerle ilgili tasarm kriterlerini ortaya koymutur. Divrikolu ve Yldrm (1996), almalarnda azot sanayii atksularnda azot giderimi amacyla kullanlan amonyan havayla syrlmas ve nitrifikasyon-denitrifikasyon proseslerinin uyguland sistemler iin madde ve enerji hesaplar yapmlar ve yaklak iletme maliyetlerini hesaplamlardr. Hammer (1996), almasnda atksu artmnn amacna, atksu kaynaklarna, atksu artm iin kullanlan farkl proseslere deinmi ve atksuda azot ve fosfor giderimini anlatmtr. Soyupak (1997), almasnda atksu artmnda kullanlan yntemler ile amur artm sistemlerinden bahsetmitir. Murathan (1997), almasnda atksu artmnda aktif amur prosesi kullanm ile ilgili son 20 ylda yaplan almalar derlemitir.
19
Demirer ve Duran (1997), aratrmalarnda anaerobik srelerde karlalan problemleri incelemi, bu sistemlerin stnlklerini ortaya koymu ve anaerobik reaktrlerin tasarmndan bahsetmilerdir. Arceivala (1998), artma tesisi alanlarnn seilmesi, artm alternatiflerinin enerji ve dier maliyetlerinin kyaslanmas, biyolojik artmn teorisi ile Hindistan, Gney Amerika, Afrika ve Gneydou Asya lkelerinde kullanlan yukar akl anaerobik amur battaniyesi prosesinin yan sra alg havuzlar, su mercimei havuzlar ve balk havuzlar gibi doal sistemler ile ilgili bilgi vermitir. Nisanolu (1998), tezinde atksu artma tesislerinin iletilmesini, evsel atksularn artlmas sonucu oluan artma amurlarn, artma amurlarnn tarmsal alanlarda kullanm olanaklar ve atksularn tarmsal sulamada kullanmn incelemitir.
Karg (1998), almasnda evre mhendisliinde kullanlan biyolojik prosesleri ve bu proseslerde yer alan mikroorganizmalar incelemitir.
Crites (1998), almasnda stabilizasyon havuzu, oksidasyon hendekleri gibi kk yerleim yerlerinde verimli bir ekilde kullanlabilen artm proseslerinden bahsetmi ve bu proseslerin tasarm kriterlerini ortaya koymutur.
Ataman (1999), tezinde Ankara Atksu Artma Tesisinden alnan artma amurlarnn tarm toprann biyolojik zellikleri zerine yapm olduu etkileri aratrmtr.
Tuna ve dierleri (1999), almalarnda artma tesisi maliyetlerini; inaat, nakliye, elektrik, borulama, ekipman ve muhtelif kalemler olmak zere 6 grup halinde
20
snflandrp, her bir gruptaki maliyet kalemlerinin toplam maliyeti etkileme oranlar ve fiyatlardaki deime yzdelerinden hareket ederek maliyet indeksi gelitirmilerdir. Tuna ve Knac (1999), almalarnda atksu artma tesisleri iin maliyet indeksini belirleyen kalemleri incelemi ve bu analizlerden yararlanarak imalatlar oluturan toplam kalemleri hesaplam, bu birim fiyatlar, tutarlar ve toplam maliyete oranlarn belirlemilerdir.
Toprak (1999), almasnda atksu artma sistemlerinde alternatif prosesleri anlatm, bu proseslerin tasarm kriterleri ve iletme esaslar ile ilgili bilgiler vermitir.
elik (2000), tezinde atksu artma tesislerinden alnan filtre keklerinin imentoya katlabilme olanaklarn aratrmtr. almada kurutulmu filtre kekinin imentoya %5 ten fazla katldnda imento dayanmn drd ve priz alma sresini geciktirdii, bunun yannda kln %20 ye varan oranlarda imentoya katlmas durumunda dayanmda bozucu bir etki yaratmayp hidratasyon ssn olumlu ynde etkiledii ortaya konmutur.
Certel (2000), tezinde evsel atksu artma tesislerinde byk miktarda elde edilen; evresel problemlere neden olan artma amurlarnn elde edilme teknolojilerini, amurlarn bitki besleyici ieriklerini, tarmsal alanlarda bu amurlarn kullanmnn avantaj/dezavantaj ve ekonomik faydalarn ele almtr. Deirmenci ve Altn (2000), almalarnda atksu debileri ve kirlilik ykleri ile projelendirme parametrelerinin havalandrma havuzu ilk yatrm ve enerji maliyetlerine olan etkilerini aratrmlardr.
21
Demirci ve Trkavc (2001), almalarnda atklardan biyogaz eldesini anlatmlar ve biyogazn zellikleriyle ilgili bilgi vermilerdir. Sarolu (2001), almasnda atksuyun ierdii azot ve fosforun giderilmesinden bahsetmi, kurulu atksu artma tesislerinde azot giderimi iin uygulanabilecek yntemleri ortaya koymutur. Dulkadirolu ve arkadalar (2001), almalarnda aktif amur artma tesislerinde yatrm maliyetinin nfusa bal olarak deiimini incelemi ve aktif amur tesislerinde kii bana den yatrm maliyetinin nfusun artmasyla azaldn ortaya koymulardr. Da (2002), almasnda evsel atksularn zelliklerini, atksu artmnn amacn ve artma tesislerinin projelendirilmesini anlatm, farkl biyolojik artm proseslerini ilk yatrm ve iletme maliyetlerine gre kyaslamtr. Toprak (2002), almasnda artma tesislerinde ortaya kan amurlarn kaynaklar, amurlara uygulanan ilemler, amurlarn kullanm ve bertaraf konularndan bahsetmi ve amur ileme sistemlerinin iletim esaslarn anlatmtr. Demirel (2002), almasnda Ankara Atksu Artma Tesisinde bulunan otomasyon sistemini anlatm ve farkl enstrmanlar kullanarak sre kontrollerinden bahsetmitir. Tokgz (2002), almasnda atksu artma tesislerinden kan artlm atksuyun tekrar kullanmndan ve artma amurlarnn geri kazanmndan bahsetmitir. Balman (2002), almasnda atksu artmnda kullanlan eitli prosesler ve bunlarn projelendirme esaslarndan bahsetmi, bu proseslerin avantaj ve dezavantajlarn anlatmtr. Atc ve Ahska (2004), Ankara ayndaki kirlilii ve bu kirlilie adapte olmu canl trlerini belirlemilerdir. Yaplan aratrmada ay yatana kurulan 6 ayr istasyondan
22
numuneler alnarak suyun fiziksel ve kimyasal kalite parametreleri incelenmi ve mevcut standartlarla kyaslanmtr. Mc Kinney (2004), almasnda evre kirlenmesi ve kontrolnde yer alan mikroorganizmalar ile bunlarn doadaki yaam sreleri ve ilevlerini anlatmtr. Taleghani ve Kia (2005), almalarnda randa bulunan Saveh biyogaz tesisini incelemiler, farkl atklardan elde edilen enerjiyi kyaslamlardr.
23
3. MATERYAL VE YNTEM 3.1. Materyal 3.1.1. ASK atksu artma sistemi Ankara Su ve Kanalizasyon daresi (ASK ) Genel Mdrl, I. Aama iin yaklak 4 milyon edeer nfusa hizmet vermek zere ina edilen Avrupann en byk tesislerinden birinin kesin kabuln 2000 yl Mays aynda yaparak tesisi devralmtr. Ankara Bykehir Belediyesi 1980li yllarn sonunda, Ankara halknn ve evresinin saln dorudan etkileyerek hastalklara neden olan atksu kirlilii konusunda evre koruma nlemlerinin gelitirilmesi ihtiyacn saptamtr. Bunun sonucunda ASK 1988 ylnda evsel ve endstriyel atksular ile ilgili, Ankara Bykehir Atksu Kirlilii Fizibilite almasn gerekletirecek Maviri grevlendirmitir. Bir yl iinde gerekletirilen Fizibilite almas, 1989 yl Ekim aynda tamamlanmtr. Proje aamas ve ihale ilan sonrasnda Trk-Alman Konsorsiyumu ile yaplan szleme 1992 ylnda imzalanmtr. Ankara Merkezi Atksu Artma Tesisi be yllk ina dnemi sonunda, szlemede belirtildii gibi 1 Austos 1997 tarihinde iletmeye almtr. Alt aylk iletmeye alma ve iki yllk eitim ve iletme dnemleri sonrasnda Kesin Kabul Tutana 12 Mays 2000 tarihinde imzalanm ve ASK , tesisi ve iletme sorumluluunu devralmtr. Yeni Atksu Artma Tesisi, gnde 765 000 m3 atksu artma kapasitesi ile aktif amur prosesi baznda projelendirilerek ina edilmitir. Tesisin geniletilmesi, 2025 ylnda yaklak 6 milyon edeer nfusa hizmet verebilecek kapasitede olup, azot ve fosfor giderimi nitelerinin eklenmesine uygun ekildedir. Bu projenin salanmtr. yatrm finansman ASK z kaynaklar ve Federal Alman
Cumhuriyetinden kredi kuruluu Kreditanstalt fr Wiederaufbau (KfW) kanalyla
24
ehrin atksu kollektr sistemi (BAKAY-Byk Ankara Kanalizasyon ve Yamur Suyu projesi); Atksu Artma Tesisinin inas ile paralel ekilde yaplmtr. Bu kollektr sisteminin tamamlanmas sonrasnda ehir nfusunun %98i kanalizasyon ebekesine balanm olacaktr. Kaplad alan itibariyle Avrupa da birinci; alt kapasite itibariyle de ikinci byk tesis olan Ankara Atksu Artma Tesisi; konutlardan ve endstriden kaynaklanan atksularn tmn artmak zere tasarlanmtr. Sanayi kurulular zehirli madde, ar metal veya baka bir zel kirletici ieren atk sularn pissu toplama sistemine boaltmadan nce n artmadan geirmektedir. Tesis alan ehir merkezinin batsnda 45 km mesafede, Ankara ay aknts ynndeki Tatlar kynn (Sincan yaknnda) yannda yer almaktadr. Tesisin yeri, 2025 ylnda dahi ehir yerleiminin dnda kalaca dikkate alnarak seilmitir. ehrin ve artma tesisinin topografisi, atksuyun artma tesisine tanmasnda pompa istasyonu gerektirmeyecek ekilde tasarlanmasn mmkn klmtr. Kanalizasyon sisteminde toplanan btn atksular tesise tamamen cazibeyle ulamaktadr. Tesise en yakn 43 km, en uzak ise 80 km mesafeden atksu gelmektedir. 2025 hedef yl iin tesis alan 182 hektar alan kapsamaktadr. Ve ilk aamada yaklak 1/3 kullanlmtr. Tesis 2002, 2010 ve 2025 yllarnda aamada geniletilecektir.
Ankara Merkezi Atksu Artma Tesisinde artma iin kullanlan proses, anaerobik amur stabilizasyonlu aktif amur teknii ve bant filtre presli mekanik amur suyu alma tekniidir.
Kaba ve ince zgaradan geen atksuyun ierdii kum, cam gibi inert maddeleri uzaklatrmak amacyla 10 adet havalandrmal kum tutucu yaplmtr. Yzen ve askdaki kat maddeleri bertaraf etmek iin her biri 50 m apnda 10 n keltme tank ile her biri 55 m apnda 20 son keltme tank yaplmtr. 90 adet havalandrc 5 havalandrma tanknda aktif amur prosesini salamaktadr. Artma prosesi sonrasnda
25
Ankara ayna giden k suyunun BO altndadr.
deeri limit deer olan 30 mg/1nin ok
amur zmleme ilemi sekiz adet stmal zmleyicide yaplmaktadr. amur; zmleme ncesinde her biri 25 m apndaki 7 adet ham amur younlatrcda ve zmleme sonrasnda 5 adet zmlenmi amur younlatrcda younlatrlmaktadr. zmlenmi ve younlatrlm amur, 6 adet bant filtresi ile kuru madde kapsam %25 ten fazla olacak ekilde susuzlatrlmaktadr. zmleme tanklarnda aa kan biyogaz iki adet silindirik gaz tanknda depolanmaktadr. Blok tipte termal g istasyonunda bulunan her biri 1650 kW kapasiteli iki elektrik jeneratr, gaz elektrik enerjisine evirmektedir ve u anda tesisin toplam enerji ihtiyacnn yllk ortalama %95ini karlamaktadr. 3.1.2. ASK atksu artma sisteminin temel tasarm kriterleri 1988/89 Fizibilite almalar sonucunda mekanik ve biyolojik atksu artmal (aktif amur prosesi), havalandrmasz amur zmleme ve susuzlatrmal konvansiyonel atksu artma tesisi, mali adan en ekonomik ve teknik adan en uygun zm olarak seilmitir (izelge 3.1.).
26
izelge 3.1. ASK atksu artma tesisi temel tasarm kriterleri

Hedef Yl Geniletme aamalar Tahmini nfus Edeer nfus 2002 1.Aama
3 277 000 3 920 000
3
2010 2.Aama
3 970 000 4 833 000 971 000 11,24 12,93 22,48 290 000 25 778
2025 3.Aama
4 859 000 6 288 000 1 377 000 15,94 18,33 31,88 377 300 33 538
765 000 8,85 10,19 17,71 235 175 20 907
Ortalama atksu miktar, m /gn

Ortalama kuru hava debisi, m3/s Maksimum kuru hava debisi, m3/s Maksimum yal hava debisi, m3/s BO 5 yk (60 g/kii/gn), kg/gn Ham ve fazla amur (%1,5 KM younlatrlmam) m3/gn zmlenmi amur (%3,3 KM) m3/gn Bant filtre presi sonrasnda amur keki (%30 KM) m3/gn k Suyu (artlm su)

6272 704
7733 869
10 061 1130
BO 5 konsantrasyonu, mg/l Filtre edilebilir katlar, mg/l
< 30 < 30
izelge 3.2. ve izelge 3.3. de atksu artma, amur artma ve gaz kullanm iin artma tesisi nitelerinin tasarm parametreleri ve ana boyutlar zetlenmektedir.
izelge 3.2. Atksu artma niteleri ana boyutlar

N TE N ARITMA STASYONU KABA IZGARA Izgara Aral 5 NCE IZGARA 15 mm Izgara Aral HAVALANDIRMALI KUM/ YA TUTUCU kiz Havuzlarda her birinin hacmi Yzey Alan Bekleme Sresi N KELTME TANKLARI Dairesel keltme Tank Hacim Yzey Alan Bekleme Sresi HAVALANDIRMA HAVUZLARI Yzeysel Havalandrmal Dikdrtgen Havuz Hacim Yzey Alan Bekleme Sresi SON KELTME TANKLARI 20 Dairesel keltme Tank Hacim ap Bekleme sresi 9200 m3/adet 55 m 3 saat 13005 m3/adet 2600 m2 4 saat 10 10 7600 m3/adet 50 m 1,5 saat 584 m3 209 m2 11 dakika 10 5 40 mm ADET DEER
27
28
izelge 3.2. Atksu artma niteleri ana boyutlar (devam) HAM AMUR YOUNLATIRICILARI Dairesel keltme Tank Hacim ap Bekleme sresi ZMLEY C LER Silindirik ngerilmeli Beton Tank Hacim ap Ykseklik Bekleme Sresi GAZ DEPOLAMA TANKLARI Silindirik Depolama Tank Hacim ap Ykseklik ZMLENM AMUR YOUNLATIRICILARI Silindirik keltme Tank Hacim ap Bekleme Sresi MEKAN K AMUR YOUNLATIRICILARI Bant Filtre Pres Maksimum Kapasite (toplam) Kullanm Alan B YOGAZ G STASYONU Gaz Jeneratr Kurulu Gc Kullanm Alan 2 32 MW 1350 m2 6 180 m3/saat 1450 m2 5 1964 m3/adet 25 m 2 gn 2 400 m3/adet 22 m 17 m 8 11 250 m3/adet 25 m 35 m 14 gn 7 1964 m3/adet 25 m 2 gn
3.1.3. ASK atksu artma sistemindeki niteler
29
n artma nitesi : n artma nitesi suyun artm iin uygun hale getirildii blmdr. n artma giri yaps iin zararl olabilecek veya operasyonu etkileyecek maddelerin uzaklatrlmasn kapsar. Bu maddeler kat paralar, tahta, odun paralar, teneke, pet ie, her trl plastik maddeler, kum, gres, ya, zift ve yzey pisliini ierir. Bu maddeleri tutmak iin kullanlan metot zgaradan geirme ve kum tutucu havuzlarnda kumun, ya ve gresin uzaklatrlmas metodudur. Kaba zgaralarda 40mm den byk, ince zgaralarda 15 mm den byk kat maddeler alnarak tam otomatik dolum istasyonunda konteynerlere boaltlmaktadr. Bu blmde sudan ayrlan kaba atklar ve kum tutucu havuzlarnda tutulan kum, p depolama alanna transfer edilmektedir. Yzeyde toplanan, scum olarak tabir edilen yzey pislii kpk pompas vastas ile dner elee gnderilir. Suyla beraber gelen ar miktardaki kumun giri ncesinde tutulabilmesi iin, atksu tesise alnmadan nce iki adet byk kum tutucu havuzundan gemektedir. Havuzlar periyodik olarak temizlenmektedir. n artma nitesinde bir de demir slfat dozlama nitesi bulunmaktadr. Buradan giri suyuna demir slfat (FeSO4.7H2O) zeltisi dozlanarak zmleme tanklarnda aa kan biyogaz ierisindeki hidrojen slfr (H2S) orannn drlp, biyogaz motorlarnda ve tesisatta oluabilecek korozyona kar nlem alnmaktadr. n keltme tanklar : Kum tutuculardan kan su datm odas vastas ile n keltme tankna gnderilir. Bu blmde n artma sisteminde ktrlemeyen, askda kalan ve yzebilen maddeler uzaklatrlr. n keltme tanknda dairesel hareketli kprye bal syrclar vastas ile dibe ken bu maddeler toplanarak cazibe ile ham amur younlatrclarna gnderilir. n keltme tankndan savaklanan su, aktif amur ile kartrlarak biyolojik artma iin havalandrma tanklarna gnderilir. Havalandrma tanklar : n keltmeden kan atksu havalandrma tanklarna giri yapar. Bu blmde znm olan organik maddeler mikroorganizmalar iin besin kaynadr. Bu besinin kullanlmasyla aktif mikroorganizma ktlesinin remesi ve atn aerobik olarak stabilizasyonu salanr. Aerobik mikroorganizmalarn
30
yaayabilmesi iin yzeysel havalandrclar yardm ile suya oksijen transferi salanr. Bu havalandrclar ayn zamanda kartrma ilemini de yapmaktadrlar. Havalandrma tanklarnda sabit bir mikroorganizma seviyesi salanmas amacyla son ktrme tanklarnda ken amurun gerekli olan miktar havalandrma havuzlarnn giriinden sisteme geri dndrlr. Mikroorganizmalarn yaayabilmesi iin uygun pH, oksijen ve besin ortamnn salanmas gereklidir.
Son keltme tanklar : Havalandrma tanklarndan kan aktif amur ieren su son keltme tanklarna giri yapar. Havalandrma tanklarnda stabilize edilmi olan atk, son keltme tanklarnda amur olarak ktrlr. ken bu amur cazibe ile geri dn pompa istasyonu haznesine gelir. Gerekli miktar geri dndrlr, fazla miktar da ham amur younlatrclarna sevk edilir. Havuzlardan temizlenmi olarak savaklanan su alc ortam olan Ankara ay na dearj edilir. Ham amur younlatrma tanklar : Bu blmde, n keltme tanklarndan gelen ham amur ve son keltme tanklarndan gelen fazla amurun kartrlarak younlamas salanr. amur, havuzlarda yaklak iki gn bekletilerek, yerekimi ile iyice ktrlr. Bylelikle amurun kuru madde oran ykseltilir. Dikey kartrclar sayesinde farkl blgelerde amur faz oluumu engellenir. Tankn yzeyinden savaklanan su tekrar artm iin tesis giriine pompalanr.
amur zmleme tanklar : Ham amur tanklarndan alnan younlam amur, pompa vastas ile s eanjrnden geirilerek stlr ve zmleme tanklarna pompalanr. zmleme, ryen veya bozunabilen organik maddelerin biyolojik olarak paralanmasdr. zmleme prosesi anaerobik artlarda uygun pH deeri olan 7,0-7,5 arasnda 35Cde iki hafta srer. Bu ilemde son rn olarak geriye rmeyen ve bozunmayan kat maddeler kalmaktadr. stten alnan gaz filtrelerden geirilerek gaz depolama tanklarna gnderilir. Elde edilen gaz karm yaklak olarak %65 orannda metan, %31 orannda karbondioksit ve %4 orannda dier gazlar ierir. Aa kan bu biyogaz, elektrik retiminde, scak su ihtiyacnn karlanmasnda ve zmleme tanklarnda kartrma ileminde kullanlr.
Biyogaz g istasyonu : Biyogaz G stasyonu zmleme tanklarnda aa kan biyogaz kullanarak elektrik enerjisi reten gaz motorlarnn tesis edildii yapdr. Gaz
31
motorlar
sayesinde tesisin
elektrik
ihtiyacnn
yaklak %95
lik
ksm
karlanmaktadr. zmlenmi amur younlatrclar : zmleme tanklarnda rtlen amur, zmlenmi amur younlatrclarna alnr ve iyice younlamas salanr. Younlaan amur pompayla ekilir ve mekanik amur susuzlatrma istasyonuna gnderilir. Yzeyinden alnan yksek BO giriine pompalanr. amur susuzlatrma nitesi : Bu blmde, zmlenmi amur younlatrclarndan gelen amura belirli oranda katyonik polielektrolit zeltisi dozlanarak floklamas salanr. Bant filtre preslerinin yardmyla amurun suyu alnr. Kuru madde miktar %4-6'dan %25-30'a kartlr. Bant filtre preslerden szlen su, tekrar artm iin n artma nitesine pompalanr. Suyu alnm amur (biyokat) depolama alanna veya tarmda topran kalitesini iyiletirmek amacyla, talepte bulunan kyllerin tarlalarna sevk edilmektedir. letme binas : letme binasnda brolar, eitim salonu, konferans salonu, kontrol merkezi ve tesis iletmesi iin gereken analizlerin yapld bir laboratuar mevcuttur. Atlye : Tesiste kullanlan ekipmanlarn ve aralarn periyodik bakm ve hafif onarmlar toplam 1800 m2 kullanm alana sahip bulunan atlyede yaplmaktadr. Yedek para deposu da atlye binasnda bulunmaktadr.
5
ierii olan su tekrar artm iin tesis
32
3.1.4. ASK kanalizasyon sistemi Byk Ankara kanalizasyon ve yamursuyu sistemi (BAKAY) projesinden nceki dnem Byk Ankara Kanalizasyon Projesinden nceki dnemde 1940 ve 1950 li yllardan kalan mevcut yetersiz kanalizasyon sistemi, hzla artan nfus taleplerini karlayamamakta ve ada gereklere cevap verememektedir. Ankara kanalizasyon ve yamursuyu sistemi iin; 1969 ylnda DS , 1979 ylnda ller Bankas iki nemli master plan ve fizibilite almas yaptrmtr; bunun yannda bu almalarn ok az bir blm gerekletirilebilmitir. Yaplan yatrmlar Ankara ehrinin hzl nfus bymesi yannda yetersiz kaldndan ve gemite bu konuya gereken nem verilmediinden, kanalizasyon problemleri zellikle gecekondu blgelerinde youn lde artarak, evre ve kamu sal asndan olumsuz sonular dourmutur (1). Gecekondu blgelerinin nemli bir blm kanalizasyon sorununu fosseptiklerle halletmektedir. Ancak fosseptikler salksz ve fennen yetersiz olduundan, hastalk ve evre sal asndan tehlike arz etmekte, ar koku ve irkin grnm yaratmaktadr. ehrin birok yerinde dereler, ak kanalizasyon mecralar olarak akmaktadr. Kentin iinden geen ana dereler (ubuk ay, Hatip ay, ncesu Deresi, Dikmen Deresi vs.) yamursuyu taknlarna kar DS tarafndan ksmen kapal, ksmen ak olarak slah edilmitir. Ancak ehrin i ksmlarndaki yamursularn ana derelere iletecek herhangi bir yamursuyu sistemi yok denecek dzeyde yetersiz olduundan orta iddetteki yamurlarda can ve mal kaybna neden olan takn felaketleri meydana getirebilmektedir. Ankara da nfusun yaklak %80 ine hizmet verdii tahmin edilen mevcut kanalizasyon sistemi, byk bir blm ekonomik mrn doldurmu ve kalite, kapasite olarak yetersiz olduundan yenilenmesi gerekmektedir. zellikle gecekondu blgelerinde, mahalle sakinlerinin katklaryla yaplm olan mevcut kanallar olduka yetersiz olduundan, ihtiyaca cevap verememekte, sk sk tkanma ve arzalara neden olmaktadr.
33
1988 ylnda amldere Baraj nn devreye girerek ehre verilen su miktarnn takriben % 40 orannda artmas ve buna paralel olarak atksu retiminde de meydana gelen art, kanalizasyon ve bunun yaratt evresel sorunlar arttrm ve mevcut kanalizasyon sistemi birok yerde yetersiz kalmtr (1). Byk Ankara kanalizasyon ve yamursuyu sistemi projesi dnemi Kanalizasyon hizmetlerini 1988 ylnda devralan ASK 1969 ve 1979 master planlarn gnn gereklerine gre gzden geirerek ehrin hzla bymesi ve nfus artn da dikkate alarak gncellemitir. Bu erevede Ankara Atksu Toplama Sistemi ve Ankara Atksu Artma Tesisi iin iki ayr fizibilite almas yaptrlarak, planlanan yatrmlarn gerekletirilebilmesi amacyla Dnya Bankas ve Federal Almanya dan d finansman temini iin giriimlerde bulunmu ve kredi temin edilmitir. Ankara kanalizasyon ve yamur suyu sistemi iin, ASK bnyesinde oluturulan Kanal Yatrm Dairesi Bakanlndan nce 899 km pissu ve 515 km yamur suyu olmak zere toplam 1414 km hat ina edilmi durumdayken, kurulan bakanln bu grevi yrtmeye balamasndan sonra 1997 ylna kadar 1564 km pissu, 317 km yamursuyu, toplam 1881 km hat yaplmtr. BAKAY projesinin temel tasarm kriterleri izelge 3.3. de, ebeke zellikleri ise izelge 3.4. de verilmitir. izelge 3.3. BAKAY projesi temel tasarm kriterleri (1)
2025 Hedef yl 45 000 Ha Proje alan Proje nfusu Proje boyutu Atksu (ebeke + kollektr) Yamursuyu (ebeke + kollektr) 6 500 000 kii 6750 km 5625 km ( 125 m/Ha ) 1125 km ( 125 m/Ha )
34
izelge 3.4. BAKAY projesine gre ebeke zellikleri (1)

BAKAY ngrlen ASK boyut ncesi 5625 km 889 km 1989Toplam Kalan 1997 de 1998 1997 yaplan planlanan sonras aras yaplan yaplan 1564 km 2463 km 3162 km 250 km 2912 km
Atksu toplama sistemi
Yamursuyu 1125 km toplama sistemi Toplam 6750 km
515 km
317 km
832 km
293 km
70 km
223 km
1414 km 1881 km 3295 km 3455 km 320 km
3135 km
Projeye gre 2025 yl iin Ankara nn nfusu 6 milyon bile olsa ehrin %98 inin kanalizasyon sistemine balanmas ngrlmektedir (1). 3.2. Yntem Ankara il snrlar iinde bulunan yerleimler dikkate alnarak ASK atk su artma tesisinin alc ortam olan Ankara ay ndaki kirlilik dzeyine etkisi, atksu zellikleri ve atk su artma sistemi deerlendirilmitir. ldeki atk suya ilikin veriler derlenerek, atk su artma tesisinden kan su Trkiye ve Avrupa standartlarna gre deerlendirilmesi, alternatif artma sistemlerinin boyutlandrlp projelendirilmesi ve maliyet analizlerinin yaplmas biiminde bir yntem izlenmitir. Ayrca Trkiye de atksu artma tesislerinin durumu, uygulanan artma teknolojileri ve mevcut sorunlar tartlmtr.
35
4. ARATIRMA SONULARI VE TARTIMA 4.1. Ankara Atksu Artma Tesisinin Ankara ay ndaki Kirlilik Dzeyleri zerine Etkisi Ankara nn iinden geen, ehrin evsel ve endstriyel atk ykn eken Ankara ay, Anadolu Blgesi nde Sakarya Nehrine dklen 140 km uzunluunda bir akarsudur. Aydos Dalar ndan doan ubuk ay, dris Da ndan doarak Kaya Vadisi nden geen ve birok derenin birleimi olan Hatip ay ile birleerek Ankara ay adn alr. Ankara ay na Elmada dan ve Haymana Yaylas ndan doan Mogan ve Eymir Glleri nin ktsn da alan ncesu, sadan Mrted Ovasndan geen Ova ay ve soldan Maliky yaknnda da Haymana suyu karr, daha sonra Aya ve Beypazar ilelerinden geen akarsu ve Sakarya Nehrine dklr (2). Ankara ay, Sakarya Nehri ile birletikten sonra Saryer Baraj na dklmekte, barajdan sonra devam eden Sakarya Nehri ise srasyla Gkekaya ve Yenice barajlarndan geerek Karadeniz e ulamaktadr. Atksu artma tesisi kurulmadan nce; Sakarya Nehri ve bu nehir zerindeki barajlarn kirliliin yaklak %50 sinin Ankara nn atksularndan kaynakland belirtilmekteydi. Sakarya nehri havzasnn yaklak 60 000 km2 lik bir alan kaplad; bu rakamnda Trkiye yzlmnn %7 sini oluturduu gz nne alnrsa; Ankara kentinin kirlilii ile etkiledii alann bykl ve tesisin nemi ortaya kmaktadr. Ankara Atksu Artma Tesisi nin 1997 yl Austos aynda iletmeye alnmasndan nce Ankara ay ve Sakarya Nehrine dklen btn evsel atksular ile endstriyel atksularn neredeyse tamam artlmadan sisteme karmakta ve bunun sonucunda Ankara ayndaki BO
5
konsantrasyonunun ortalama 145 mg/l iken pik zamanlarda
350mg/1 ye ulat bilinmektedir (3). Ankara ay nn yazn ak bir kanalizasyona dnmesini nlemek amacyla; Bykehir Belediyesi ehrin atksuyunu nehir sistemine brakmadan nce artmak iin almalara balamtr. Tesis iin gerekli olan artma seviyesi, su kalitesi ve su kullanm ile ilgili yrrlkteki Trk yasalar baz alnarak belirlenmitir. Artmann
36
esas amac, alc su havzalarndaki su kalitesini IV.snftan II.snfa karmak ve akarsulardaki BO

5
konsantrasyonunu ortalama 8 mg/lnin altna drmektir. Saryer
Barajnn gelecekteki su temini, tarmsal sulama, balklk ve rekreasyon iin kullanm da dikkate alnmtr. Ankara Atksu Artma Tesisi kurulduktan ve iletmeye alndktan sonra Ankara ay nda aratrma sresince llen fiziksel ve kimyasal zellikler grlmektedir (2). izelge 4.1. de
37
izelge 4.1. Ankara ay nda Eyll 2000-Austos 2001 arasnda llen fiziksel ve
kimyasal parametreler (2) Parametre Scaklk (C) pH Toplam znm madde (mg/l) Askda kat madde (mg/l) Bulanklk (NTU) NH4-N (mg/l) Cl (mg/l) NO2-N (mg/l) znm oksijen (mg/l) BOI5 (mg/l) 19,0 CaCO3 (mg/l) PO4 -P (mg/l) SO4 (mg/l) Na (mg/l) K (mg/l) Ca (mg/l) 287 3,50 89,8 37,00 13,30 114,0 51,0 305 3,80 96,0 88,20 15,60 94,0 40,0 300 2,90 98,0 66,70 13,30 117,0 18,0 250 3,20 143,0 60,70 11,30 72,0 38,0 300 5,00 109,9 73,60 13,70 90,0 49,0 322 4,50 111,6 65,90 12,50 84,8 3,1 2,4 2,2 2,0 2,0 2,2 40 5,25 56,1 0,250 45 9,10 149,1 0,140 32 8,00 73,8 0,000 58 9,38 66,7 0,104 48 10,50 79,5 0,001 52 7,60 80,2 0,001 490 830 470 359 570 660 819 980 1400 958 882 970 Eyll 2000 6 7,3 Ekim 2000 5 7,2 Mart 2001 9 7,7 Mays 2001 10 7,9 Haziran 2001 19 7,4 Austos 2001 25 7,2
Ankara ay; kendisini besleyen kollardan gelen ve kendi tad kirlilik ykyle bir akarsuyun ulaabilecei en yksek kirlilik derecesi olan Polisabrobik zon iinde
deerlendirilmektedir. ayn 1992 ylnda NO2-N ve PO4 -P asndan 3. snf ile 4. snf su kalitesinde olduu grlmtr (izelge 4.2.). izelge 4.2. Ankara ay ndaki parametrelerin su kalite snflar ile kyaslanmas (2)
Su kalite snflar
-3
38
Parametre pH NH4 -N (mg/l) SO4 (mg/l) PO4 -P (mg/l)
I 6,6-8,8 0,2 100 0,03
II 6,5-8,8 1 200 0,20
III 6,0-9,0 2 400 0,50
Ankara ay (ortalama deer) 7,45 8,3 108 3,81
Ankara ay; pH deerleri bakmndan 7,5-7,9 ile hafif alkali zellikler gstermektedir. znm oksijen eeri olarak incelendiinde bu parametreye gre Ankara aynn su kalitesi dktr. Biyokimyasal oksijen ihtiyacnn genellikle her ay yksek deerlerde olduu izelge 4.1. ve izelge 4.2. den grlmektedir. Ortamdaki organik madde yknn fazlalndan dolay ok miktarda biyokimyasal oksijene ihtiya duyulmaktadr. ay kirleten zellikle evsel, endstriyel ve dier kirletici atklarn azaltlmas veya tamamen kesilmesi ile ay ve onu besleyen kollar biyolojik olarak kendi kendini belirli bir srede yenileyebilecektir. Ankara iin ok nemli bir tatl su kayna olan Ankara ay nda nceki yllarda llen BOI deerlerinin 145 mg/l den maksimum 51 mg/l ye kadar dt gzlenmektedir. Tatlar ky yaknnda kurulan atksu artma tesisinin yksek verimle iletilmesiyle Ankara ay nn kendisini yenileme srecinin hzlanaca aka grlmektedir. 4.2. Ankara Atksu Artma Tesisinde Enstrmantasyon ve Sistem Kontrol Ankara Atksu Artma Tesisi kapasite olarak byk olduu iin geni bir alana yaylmtr. Bu da sistemin kontrol mekanizmasn zorlatrmaktadr. Bu nedenle artma tesisinde geni bir kontrol ve otomasyon sistemi kullanlmaktadr. Prosesin tamam PLC (programmable logic controller-programlanabilir kontrol cihaz) sistemi ile kontrol edilmektedir. Sistemdeki bir ok proses ve ekipman otomatik olarak
39
altrlmakta ve kontrol edilmektedir. Programdaki her trl deiiklik, minimum, maksimum deerleri, alarm durumlar, limit deerler PLC de yaplarak sistem iin en uygun modda allr. Prosesin kontrol ve devam iin belirlenen en uygun yerlere sensrler ve lm cihazlar yerletirilmitir. Tesiste birok fiziksel ve kimyasal lm bu cihazlar vastasyla yerinde yaplmaktadr. Fiziksel olarak ak, basn, seviye ve scaklk deerleri; kimyasal olarak pH, bulanklk, iletkenlik, znm oksijen gibi deerler llmekte ve on-line olarak su blm ve amur blmnde bulunan mimik kontrol panolarna gnderilmektedir. Gerekli grlen yerlerde bulunan seviye lerler sayesinde de pervane, kapak ve vana aklk oranlar da panoya gnderilmektedir. Bunlarn dnda g istasyonu ve amur susuzlatrma istasyonunda da birer mimik pano bulunmaktadr. Ayrca idari binada sadece sistemi kontrol etmek iin ana bir pano bulunmaktadr. Bu panoya sadece iletme deerleri, ekipman durumu (on-off) ve arza bilgileri gelmekte, alan ekipmana ve prosese mdahale edilememektedir (4). Sahada llen btn bu deerler ayn zamanda panoda bulunan bir bilgisayar ekranna da yanstlmakta ve kaydediciler tarafndan izelgelere kaydedilmektedir. Btn bu bilgiler nda proseste ihtiya duyulan mdahale ve ayarlamalar operatr tarafndan uzaktan veya yerinde yaplabilmektedir. Sahada kullanlan btn ekipmanlarn koruma devresi vardr. Herhangi bir yksek amper, seviye ykselmesi, basn veya s ykselmesinde ekipman arza sinyali vererek kendini durdurur. Bylelikle olas zararlar en aza indirgenir. Ayrca btn lm cihazlar belirlenen minimum ve maksimum lm deerlerinde arza sinyali vererek operatr uyarr, gerekli durumlarda alan ekipman da durdurur. Acil durumlarda kullanlmak zere sahann belli blgelerine yerletirilmi acil durum butonlar ile de o blgenin elektrii annda kesilebilmektedir. Bunlarn haricinde iletmede bir de laboratuar bulunmaktadr. Sistemde lm yaplamayan fakat sistem kontrol iin gerekli olan parametrelerin lm ve analizleri, su ve amur blmlerinden gnlk olarak alnan numunelerle laboratuar ortamnda yaplmaktadr. Bunun dnda sahada otomatik olarak lm yaplan parametrelerin kontrol ve enstrmanlarn kontrol ve kalibrasyonu iin de bu parametrelerin lm ayn zamanda laboratuarda da yaplmaktadr. Bunlar iinde AKM, pH, iletkenlik, alkalinite, aktif amur konsantrasyonu (MLSS), BO 5, KO , amur hacim indeksi (SVI), redoks, znm oksijen, NH4-N, NO3-N, NO2-N, organik azot, PO4-P, CO2, H2S, CaCO3 ve asetik asit gibi lmler bulunmaktadr (4).
40
Bunun dnda sistemin biyolojik artm yapan blmlerinden alnan numunelerin de (havalandrma tanklar-zmleyiciler) mikroskobik incelemesi yaplmaktadr. amur ierisindeki aerobik ve anaerobik mikroorganizma eitleri tespit edilmektedir. Gerekli grlen durumlarda boyama ilemi ile identifikasyon yaplabilmektedir. Bu bilgiler nda sistem hakknda durum deerlendirmesi ile uygun deiiklikler yaplabilmektedir. 4.3. Ankara Atksu Artma Tesisi Artma Verimi Tesiste 1998-2003 yllar arasnda atksuyun giri ve k zellikleri verilmi, bu deerlerle ilgili grler belirtilmitir (izelge 4.3.-4.8.).
28
Ay T hava (C) T su (C) Ortalama debi (m3/gn) AKM(giri) BO (giri) KO (giri) AKM(k) BO (k) KO (k) Verimler (%) AKM BO KO
OCAK 5,9 9,9 229 625 134,9 141,8 284 6,1 9,1 26,8
UBAT 9,3 8,7 234 405 244,4 65,6 224,9 8,7 11,6 18,8
MART 8,2 10 291 363 143,2 69,8 235,2 5,6 7,3 31
N SAN 21,3 12 342 422 261,4 52,6 195,1 3,9 8 19,5
MAYIS 23,5 13,9 326 377 202,1 51 134,4 5,6 5,8 23,8
HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL 28,3 16,6 389 527 127 51,6 120,4 10,5 11,2 37 34 18,3 319 377 126,5 106,2 204,9 8,3 11,4 37,1 35 19,4 325 535 193,2 135 256,9 6,1 10,7 33,4 20,3 19,8 355 687 192,5 128 272 10,6 12,7 47,9
EK M 15,6 18,1 361 352 144,6 124,3 286,4 10,8 10,8 41,4
KASIM 9,5 16,5 419 883 124,3 131,4 263,4 18 10 52,2
ARALIK 1,7 14,4 553 360 127,8 144,1 287,5 17,3 11,1 53,5
95,4 93,5 90,5
96,4 82,3 91,6
96 89,5 86,8
98,5 84,8 90
97,2 88,6 82,2
91,7 78,2 69,2
93,4 89,2 81,9
96,8 93,5 87
94,5 90 82,4
92,5 91,3 85,5
85,5 92,4 81,4
86,5 92,3 81,4
izelge 4.3. 1998 yl k suyu kalite parametreleri
29
1998 YILI ARITMA VER MLER 100 95 90 85 80 75 70 AUSTOS EYLL 65 OCAK MAYIS N SAN HAZ RAN UBAT TEMMUZ MART EK M ARALIK KASIM AKM BO KO
ekil 4.1 1998 yl artma verimleri
1998 yl verilerine bakldnda Haziran aynda k suyu kalitesinin dt fakat Temmuz aynda deerlerin dzelmeye k balad kalitesinin grlmektedir. fazladr. 1998 ylnda en fazla AKM giderimi Nisan, Minimum
gzlendii Kasm ve Haziran aylarnda debi en
Mays aylarnda, en fazla BOI giderimi Austos ve Ocak aylarnda, maksimum KOI giderimi ise Ocak aynda salanmtr. Haziran aynda KOI, BOI, AKM giderim verimlerinin dmesine yanl iletim koullarnn neden olduu dnlmektedir. 1998 ylnda toplam 126 405 570 m3 atksu artlmtr.
30
izelge 4.4 1999 yl k suyu kalite parametreleri
OCAK 3,9 13,4 464 655 131,7 191,2 366,1 18,7 14,7 65
UBAT 4,3 11,3 602 294 129,4 111,1 245,8 14,8 8,3 54,1
MART 6,6 12,9 525 176 127,8 103,5 219,1 14,2 9 42,8
N SAN 12,5 14,5 407 298 107,5 113,2 249,2 13,5 7,6 42,9
MAYIS 17,8 15,4 530 474 136,5 145,2 283,7 12,7 11,2 50,5
HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL 21,3 17,2 624 799 180,6 146,5 287,9 12,2 5 38,4 25,5 18,8 520 676 231,4 160,8 304,5 18,1 6,8 35 26,2 19,8 428 659 226,1 167 329,2 14,1 6,6 37,1 21,8 19,6 471 973 241,2 161,7 301,1 10,8 5,5 36,2
EK M 16,3 18,5 502 052 163,2 181,8 340,7 10,8 5,2 36
KASIM 8,3 16,5 545 280 180 195,8 371,4 10,6 5,8 35,7
ARALIK 6,5 14,2 540 706 152,5 192,6 348,5 9,2 7,1 43,3
85,8 92,3 82,2
88,6 92,5 78
88,8 91,3 80,4
87,4 93,2 82,8
90,7 92,3 82,2
93,2 96,6 86,7
92,2 95,8 88,5
93,8 96 88,7
95,5 96,6 87,9
93,4 97,1 89,4
94,1 97 90,4
93,9 94,7 85,4
31
1999 YILI ARITMA VER MLER 100 95 90 85 80 75 70 65 HAZ RAN AUSTOS UBAT TEMMUZ ARALIK EYLL KASIM MAYIS N SAN MART OCAK EK M AKM BO KO
izelge 4.4. teki kirlilik deerlerine bakldnda en fazla AKM, BOI ve KOI gideriminin sonbahar aylarnda gerekletii gzlenmektedir. En dk verimler ise k aylarnda karmza kmaktadr. 1999 ylnda bir nceki yla gre sisteme eklenen yeni kanallar sayesinde debinin artt grlmektedir.
1999 ylnda k suyunda AKM deerleri ortalama 13,3 mg/l, BOI deeri ortalama 7,7
mg/l ve KOI deeri ortalama 43 mg/l dir. Yl iinde toplam 188 445 911 m3 atksu artlmtr.
32
OCAK -0,1 13,2 605 081 129 180 322 10 7 41
UBAT 2,7 10,4 650 653 167 166 331 11 8 43
MART 6,2 10,9 678 563 172 131 278 15 12 51
N SAN 15,9 13,1 608 568 209 137 295 16 11 49
MAYIS 18,2 15 597 292 172 137 233 16 11 44
HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL 22,7 17,1 458 604 190 158 303 17 14 49 30 19 446 962 142 163 319 14 10 38 27 19,8 388 635 174 172 313 13 7 34 23,1 19,8 451 550 192 193 350 15 7 33
EK M 16,8 18 461 268 179 195 355 18 11 47
KASIM 10,8 16,8 490 762 170 209 372 19 13 55
ARALIK
2 14,1 481 574 197 212 422 15 9 46
92,2 96,1 87,2
93,4 95,2 87
91,3 90,8 81,6
92,3 91,9 83,4
90,7 91,9 81,1
91 91,1 83,8
90,1 93,9 88,1
92,5 95,9 89,1
92,1 96,3 90,6
89,9 94,3 86,7
88,8 93,8 85,2
92,4 95,7 89
33
2000 YILI ARITMA VER MLER 100 95 90 85 80 75 70 AUSTOS EYLL 65 MAYIS OCAK HAZ RAN UBAT N SAN TEMMUZ MART EK M ARALIK KASIM AKM BO KO
2000 yl verilerine gre BOI ve KOI giderimi en az Mays-Haziran aylarnda, en fazla ise Eyll aynda gereklemitir. AKM giderim verimi Kasm aynda asgari dzeyde iken ubat aynda maksimum giderim salanmtr. Yl iinde BOI, KOI ve AKM giderimi asndan paralellik gze arpmaktadr.
k suyunda ortalama 14,9 mg/l AKM, ortalama 10,8 mg/l BOI ve 45 mg/l KOI deerleri salanmtr. Yl iinde artlan toplam atksu miktar 192 594 685 m3 tr.
34
OCAK 2,9 13 483 758 205,7 256,5 488 17,5 12,2 52
UBAT 3,9 12,3 475 929 242,7 280,8 533 17 15,5 64
MART 10,9 13,3 471 347 215,2 228,2 454 18,5 13,8 57
N SAN 12,4 14,7 482 370 248,6 232,5 408 17,4 13,2 57
MAYIS 15,7 15,5 525 915 262,8 159,4 348 17,2 10,4 46
HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL 22,7 17,8 514 201 180,2 180,6 338 17,8 13,7 59 27,9 19,8 520 609 243,1 192,3 374 16,7 12 56 26,2 21 493 606 236,4 175,9 342 15,5 10,4 54 21,8 20,6 471 329 224,9 190,7 379 14,7 13,5 64
EK M 13,7 19,1 437 506 237,8 331,7 617 15,8 10,7 56
KASIM 8,2 16,4 453 041 232,9 284,6 507 16,2 11,7 51
ARALIK 3,9 13,1 469 394 247,5 216,3 416 15,7 8 52
91,4 95,2 89,3
93 94,5 88
91,4 94 87,5
93 94,3 86
93,4 93,4 86,8
90,1 92,4 82,5
93,1 93,7 85
93,4 94 84,2
93,5 92,9 83,1
93,3 96,8 90,9
93 95,9 89,9
93,7 96,3 87,5
35
2001YILI ARITMA VER MLER 100 95 90 85 80 75 70 EYLL 65 AUSTOS MAYIS OCAK HAZ RAN UBAT N SAN TEMMUZ MART EK M ARALIK KASIM AKM BO KO
2001 yl verilerine gre en fazla KOI giderim verimi Ekim aynda, en dk verim ise Haziran aynda elde edilmitir. k suyunda ortalama AKM 16,6 mg/l, ortalama BOI 12,1 mg/l ve ortalama KOI 53,6 mg/l olarak karmza kmaktadr. Yl ierisinde toplam 176 420 418 m3 atksu artlmtr.
36
OCAK -4,5 10,8 439 574 103 149 297 11 7 40
UBAT 2,5 11,3 455 517 161 195 365 16 11 50
MART 7,5 12,7 468 906 196 218,8 406 17 11 52
N SAN 10,9 13,4 518 455 204 135,4 279 16 9 38
MAYIS 15,7 15,4 492 868 190 170 361 15 8 42
HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL 19,1 17,3 478 718 206 179,6 368 15 12 51 24,8 19,4 475 245 210 157,6 323 16 7 32 23,8 20,6 476 019 222 150,3 345 15 11 40 19,1 20,3 515 040 209 151,2 327 16 10 47
EK M 13 19 560 803 204 187,3 354 15 10 46
KASIM 7 16,4 680 678 210 203,5 412 15 9 46
ARALI K
-1,9 13,3 768 981 164 200 362 13 9 43
89,3 95,3 86,5
90 94,3 86,3
91,3 94,9 87,2
92,1 93,3 86,4
99,5 95,3 88,4
92,7 93,3 86,1
92,4 95,6 90
93,2 92,7 88,4
92,3 93,4 85,6
92,6 94,7 87
92,8 95,6 88,8
92 95,5 88,1
37
2002 YILI ARITMA VER MLER 100 95 90 85 80 75 70 65 HAZ RAN AUSTOS UBAT TEMMUZ ARALIK EYLL KASIM MAYIS N SAN MART OCAK EK M AKM BO KO
izelge 4.7. de grld gibi 2002 ylnda AKM giderimi Mays aynda pik yaparak %99,5 giderim salanmtr. Bu ay iinde keltme havuzlarnn ok iyi iletildii ve tam performans altrld anlalmaktadr. 2002 ylnda en dk AKM giderimi Ocak aynda, KOI giderimi Eyll aynda, BOI
giderimi ise Austos aynda karmza karken maksimum BOI ve KOI giderimi Temmuz aynda grlmektedir. k suyunda 15 mg/l AKM, 9,5 mg/l BOI ve 43,9 mg/l KOI deerleri salanmtr. Yl iinde artlan toplam atksu miktar 192 695 517 m3 tr.
38
OCAK 6,1 12,4 776 245 171 174,8 307 15 11 44
UBAT 0,6 11 830 830 137 125,5 258 13 9 34
MART 2,9 11,2 774 941 182 146,1 279 15 8 39
N SAN 9,8 12,9 759 140 210 148,6 255 14 9 34
MAYIS 18,1 16,1 732 722 227 171,9 306 14 9 34
HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL 23 18 619 691 213 194 373 13 8 43 24,2 20 590 172 204 191 360 14 8 40 25,7 20,8 571 333 191 187 336 14 8 47 19,4 20,3 616 459 201 180 356 13 7 37
EK M 15 19 578 452 235 223 402 14 10 47
KASIM 7,5 16,4 599 683 211 199 393 15 11 41
ARALIK 2,5 13,4 566 525 279 213 408 15 13 47
91,2 93,7 85,7
90,5 92,8 86,8
91,8 94,5 86
93,3 93,9 86,7
93,8 94,8 88,9
93,9 95,9 88,5
93,1 95,8 88,9
92,7 95,7 86
93,5 96,1 89,6
94 95,5 88,3
92,9 94,5 89,6
94,6 93,9 88,5
39
2003 YILI ARITMA VER MLER 100 95 90 85 80 75 70 AUSTOS EYLL 65 OCAK MAYIS N SAN HAZ RAN UBAT TEMMUZ MART EK M ARALIK KASIM AKM BO KO
ekil 4.6 2003 yl artma verimleri 2003 mg/l ylnda artm verimleri mg/l paralellik
gsterirken k suyunda 14,1 mg/l AKM, 9,3 BOI ve 40,6 KOI deerleri salanmtr. Yl iinde toplam 243 414 543 m3 atksu artlmtr. 1998-2003 tarihleri arasnda aylara gre debiler incelendiinde en fazla debinin Aralk ve ubat aylarnda, en az debinin Austos aynda geldii
grlmektedir. Bu sre iinde en fazla debi 2003 ylnn ubat aynda tesise girmitir. Yllara gre bir deerlendirme yapldnda en az debinin 1998 ylnda, en fazla debinin 2003 ylnda tesise girdii grlmektedir. 1998-2003 yllar arasnda tesiste toplam 1 119 976 644 m atksuyun artld bilinmektedir. Aylk giri suyu BOI deerlerine bakldnda en fazla kirlilik Ekim-Kasm aylarnda, en dk kirlilik ise Nisan aynda karmza kmaktadr. k suyu BOI deerleri 9-11 mg/l arasnda deimektedir. Yllara gre BOI giderim verimi 2000 yl haricinde giderek artm ve %88 den %94,8 e ulamtr. Verilen tarihler arasnda ortalama %93,5 BOI giderimi salanmtr.
40
KOI giri deerlerine gre en fazla kirlilik Ekim-Aralk aylar arasnda ve en az kirlilik ise Nisan-Haziran dneminde tesise gelmektedir. Aylk ortalamalar incelendiinde verilen tarihler arasnda tesise gelen en dk KOI deeri 120 mg/l ile 1998 Haziran ayna aitken, en yksek deer 617 mg/l 2001 Ekim ayna aittir. 1998 ylndan itibaren KOI giderim verimi srekli artarak %87,8 e ykselmitir. Tesiste salanan giderim verimlerine bakldnda baz aylarda AKM ve BOI giderim verimleri artarken; KOI giderim veriminin artmad hatta dt gzlenmektedir. Bu da o aylarda tesise KOI si yksek sularn kontrolsz olarak dearj edildiini dndrmektedir.
Tesise ait AKM deerlerine bakldnda en yksek konsantrasyonun Nisan, Austos ve Eyll aylarnda, en dk konsantrasyonun ise Ocak aynda geldii grlmektedir. Nisan aynda tesise gelen BOI ve KOI deerleri en az dzeyde olmasna ramen AKM deerlerinin yksek olmasnn nedeni bahar yalar olarak deerlendirilmektedir. Her ne kadar Ankara da ayrk kanalizasyon sistemi uygulansa da birok meskende at oluklar kanalizasyona balanmaktadr ve bylece kanalizasyon sistemine ve dolaysyla tesise fazladan AKM girii olmaktadr. Tesiste salanan ortalama AKM giderim verimi % 92,5 olup, k suyu AKM deerleri 1316 mg/l arasnda deimektedir. Ankara Atksu Artma Tesisinin 1998-2003 yllar arasnda salanan k suyu deerleri hem Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin; hem de AB Kentsel Atksu Direktifinin izin verdii dearj limit deerlerini salamaktadr. leride tesise eklenecek nitrifikasyondenitrifikasyon prosesi ile alc ortama daha kaliteli bir k suyu verilebilecektir. 4.4. Artma Tesisi amurlar (Biyokatlar) Atksularn ilendii artma tesislerinde, kendiliinden ken, sv veya yar kat halde, kokulu, uygulanan artma ilemine bal olarak arlka %25-%12 kat madde ieren atklar ham artma amuru veya ksaca ham amur olarak adlandrlmaktadr. Ham amurlar stabilize edilerek ekolojik ynden kullanma uygun hale getirildikten sonra ilenmi amur veya artma amuru yada biyokat olarak tanmlanmaktadr.
Evsel nitelikli artma tesislerinden kan amur miktar; kii bana ortalama 56 kg/yl dr. Nfus art ile birlikte bu tesislerden kan amurun ktlesi byk
41
problemlere neden olacaktr. Bu sorunu nlemek iin artma amurlarnn miktarn azaltacak yntemler gelitirilmelidir (5). lkemizde 10 Aralk 2001 tarih ve 24609 sayl resmi gazetede yaynlanan Toprak Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde (TKKY); evsel ve evsel nitelikli endstriyel atksularn artlmas sonucu ortaya kan biyokatlarn toprakta kullanm ile ilgili baz esaslar belirlenmitir. Sz konusu ynetmelikte, halk salnn korunmas asndan sadece ham amurlarn sebze ve meyve tarmnda, tarla, orman, mera ve otlak alanlarnda kullanlmasnn ve ilenmi artma amurlarnn toprakla temas eden ve i olarak tketilen sebze ve meyvelerin yetitirilmesinde kullanmnn yasak olduu belirtilmitir. lkemizde ve Avrupa Birlii Ynetmeliklerinde biyokat uygulamasndan nce ve uygulama boyunca alc ortam olan topraklarda PTE lerin (Potansiyel Toksik Element) takibi ile ilgili esaslar yer almaktadr. AB taslak ynetmeliinde; hayvanlar ve bitkiler tarafndan metal alnm, yeralt su kirlilii ve toprak biyo eitliliine etkilerinin deerlendirilmesinden sonra uzman otoritelerin topraktaki PTE lerin snr deerleri arttrabilecekleri belirtilmitir. Ayrca ynetmelikte biyokatlarn uygulanaca topraklardaki PTE lerin snr deerleri aradan geen 15 yldan sonra nemli lde drlmtr. lkemiz topraklarnn PTE ieriklerini ortaya koyan geni kapsaml aratrmalara dayal yeterli bulgular mevcut olmadndan Trkiye topraklar iin TKKY de Avrupa Birliinin 26/278/EEC Ynetmeliinde izin verilen snr deerler aynen kabul edilmitir.
42
4.4.1. Artma amurlarnn yeniden kazanm Atksu artma tesislerinde byk problem yaratan artma amurlarnn bertaraf ve geri kazanm halk sal ve tesis ekonomisi asndan olduka byk nem arz etmektedir. Artma amurlarnn uygulama ve geri kazanm alanlar aada ksaca zetlenmektedir. Bnyesindeki deerli maddelerin geri kazanm Hayvan yemi olarak kullanm Gbre olarak kullanm Kat atklardan kompost eldesinde kompost hammaddesinin oluturulmas aamasnda katk maddesi olarak kullanm Otlak ve topran st tabakasnn harmanlanmasnda doal toprak materyali olarak kullanm Yzey madenciliinin yapld sahalarn iyiletirilmesi ve restorasyonunda kullanm Yakt haline dntrlerek kullanm Kimya sanayinde kullanlabilecek hammaddelerin ekstraksiyonunda kullanm Elektrik enerjisi eldesinde kullanm (6)
Atksu artma sistemlerinden kan amurlar yeterli derecede mineralize olduktan sonra depolanr, ak alanlara yaylr, kurutma yataklarna verilir ya da koku problemi yok edildikten sonra arazi zerinde kullanlrlar. Ancak amur slah salandktan sonra, ierisinde belli miktarda bulunan organik madde ve besin elementlerinden yararlanlmaktadr (5). Biyokatlar bnyelerinde makro besin maddelerinin (N, P, K) yan sra baz mikro besin maddelerini de (Fe, Zn, Mn, Mo, Cu, B) bulundururlar. Bitkisel retim iin gerekli btn bitki besin maddelerini birarada bulundururlar. Bu sayede biyokatlarn kullanld alanlarda ticari gbre kullanm azalmakta veya biyokatlar tamamen ticari gbrelerin yerini almaktadrlar (7).
43
Artma amuru topraa uyguland yl bitkilerin kullanmna elverili fosfor ierii %50 civarndadr ve bu miktar amura uygulanan artma srelerinden bamszdr. Dier taraftan artma amurlarndaki azot ierii amura uygulanan artm srelerine bamldr. Artlmam sv amur ve susuzlatrlm artlm amur azotu yava olarak serbest braktklar iin mahsule olan yararn gzlenmesi de zaman alr. Havasz ortamda rtlm, sv amurdaki amonyak ierii yksek olduundan mahsul ve ayrca yeil alanlar iin ok faydaldr. amurun iindeki organik maddeler baz topraklarn sv tutma kapasitesini ve yaplarn iyiletirebilir (8). Birok lkede biyokatlarn tarm alanlarnda kullanmnn dier arazi
uygulamalarndan ve depolama alanlarna tanmasndan daha ucuz olduu ifade edilmektedir. Ayrca artma tesislerinin tarm alanlarna yakn olmas durumunda, biyokatnn iftiler tarafndan kolaylkla benimsendii ve dier iftlik gbreleri gibi kullanld belirtilmektedir. Bitki besin maddelerince yoksullam, su tutma kapasitesi, tekstr, geirgenlik, infiltrasyon gibi fiziksel zellikleri bozulmu ve biyolojik aktiviteleri yok olmu yani retim potansiyellerini kaybetmi topraklarn yeniden retken hale getirilmeleri artma amurlaryla slah almalar ile mmkn olabilmektedir. Kapatlm maden, ta, kmr ve tula ocaklar ile erozyona uram alanlar slah alanlar arasnda saylabilir. Islah almalar kapsamnda ele alnmas gereken en nemli konu dier ekolojik zelliklerin yan sra toprak varl ve verimliliini yitirmi bu alanlarda yeniden bitkilendirmenin salanaca ortamlarn oluturulmasdr. Yeniden bitkilendirme srecinde fiziksel sorunlar, fitotoksik madde varl, ekstrem pH derecesi gibi engellerle karlalmakta; en fazla gereksinim duyulan girdiler ise bitki besin maddeleri ile organik madde olmaktadr. Bu girdileri bnyesinde bulunduran biyokatlar bugn pek ok lkede sz konusu marjinal alanlarn slahnda yaygn olarak kullanlmaktadr.
44
Biyokatlarn aalandrma alanlarnda kullanm, dier kullanm alanlarndaki kadar yaygn deildir. Ancak son yllarda biyokatlar aalandrmada baar ile kullanlmakta ve bu alanlardaki kullanm gn getike nem kazanmaktadr. 4.4.2. Ankara atksu artma tesisine ait biyokat
Ankara atksu artma tesisinde ham amur nce younlatrlmakta, ardndan anaerobik ortamda rtlmekte ve kuru madde ierii %25 den fazla olacak ekilde younlatrlp susuzlatrlmaktadr. Ankara Atksu Artma Tesisinde amur stabilizasyonu mezofilik anaerobik rtme (35C de 14 gn) yntemiyle yaplmaktadr. Mezofilik anaerobik rtme yntemi ile stabilizasyon, ham amurda 107/gr seviyesinde bulunabilen Fekal koliform saysn rtme sonucu 106/gr seviyesine drebilmektedir. Bu ekilde Fekal koliform yk %90 orannda giderilmi olmaktadr. Ankara Atksu Artma Tesisinde uygulanan stabilizasyon yntemi sonucu amurda mikrobiyolojik ykn azald hatta ou zaman Fekal koliform yknn beklenen seviyeden ok daha fazla giderildii belirlenmitir. Dier taraftan alnan numunelerde Salmonella ve Helminit yumurtasna rastlanmamtr. Bu zellikler tesise ait palet kndan alnan biyokatnn USEPA ya gre B snf, Avrupa Birlii Taslak Ynetmeliine gre Geleneksel Standart biyokat niteliinde olduunu ortaya koymaktadr. Ankara Atksu Artma Tesisinden kan ve doal artlarda (gne altnda) kuruyan biyokatdan (%80-90 kat madde) deiik zamanlarda alnan rneklerde Fekal koliform says 4/gr (kuru arlk) - 506/gr (kuru arlk) arasnda deiim gstermitir. Ayrca rneklerde Salmonella ve Helminit yumurtasna rastlanmamtr. Bu sonu tesise ait biyokatnn doal artlarda kurutulmas sonucu USEPA ya gre A Snf biyokat zelliine sahip olabileceini ortaya koymaktadr. Tesisten elde edilen biyokatnn 10 ay boyunca potansiyel toksik element (PTE) analizi yaplm ve TKKY de yer alan deerlerle karlatrlmtr (izelge 4.9. ).
izelge 4.9. Ankara Atksu Artma Tesisine ait biyokatnn PTE kapsamnn ynetmelik deerleriyle karlatrlmas (5)
45
Element
TKKY
de
toprakta Ankara Atksu Artma Tesisine ait (10aylk dnem) PTE izin miktarlar Maksimum 11 363 67 180 4510 235 1,1 13,9 2,2 4,4
kullanlacak biyokatlarda
verilen maksimum PTE (ppm-Kuru madde) miktarlar (ppm-Kuru Minimum madde) Kadmiyum Bakr Nikel Kurun inko Krom Civa Arsenik Selenyum Molibden 40 1750 400 1200 4000 1200 25 41 36 18 6 171 47 125 2230 102 0,4 11,8 1,6 2,97
USEPA ya gre nerilen limit
Ankara Atksu Artma Tesisinden kan biyokatda inko hari dier tm PTE lerin miktarlar ynetmeliimizde yer alan deerlerden daha dktr. Ayn ekilde ynetmeliimizde yer almayan ancak son yllarda gndeme gelen Arsenik, Molibden ve Selenyum miktarlar ise USEPA ya gre deerlendirildiinde tesise ait biyokatda bu elementlerin miktarlarnn da ok dk olduu grlmektedir. Ankara Atksu Artma Tesisinden elde edilen biyokatnn gbre deerini ortaya koyabilmek amacyla 13 ay boyunca palet kndan alnm biyokat rneklerinde gerekli analizler yaplm ve analiz sonular biyokatlar iin belirlenen deerlerle karlatrlmtr (izelge 4.10.).
46
izelge 4.10. Ankara Atksu Artma Tesisine ait biyokatnn gbre deeri (7)
Tesise ait biyokat Parametreler Organik (%) Toplam azot (%) Toplam fosfor (%) Kalsiyum (%) Magnezyum (%) Sodyum (%) Potasyum (%) inko (ppm) Bakr (ppm) Mangan (ppm) C/N pH 2,4 1 7,7 0,7 0,1 0,17 2230 171 452 8 6 3,9 1,3 8,7 0,9 0,2 0,23 4587 363 595 11 7 Minimum Maksimum 58 madde 46
Biyokatlar genel kapsam 50 3 1,5 4 0,4 0,7 0,3 1200 750 250 6-7
Ankara Atksu Artma Tesisinden elde edilen biyokat makro besin elementlerinden azot ve fosfor bakmndan zengin, potasyum asndan fakir bir organik gbredir. Ancak blge topraklarnn byk bir blmnde yarayl potasyum miktar yksektir ve potasyumlu gbreye ihtiya duyulmamaktadr. Dier taraftan, bu materyalin kalsiyum ve magnezyum ieriinin biyokatlar iin belirlenen deerlerden olduka dk olduu grlmektedir. Ayrca tesise ait biyokatnn karbon/azot orannn ve pH deerinin organik gbreler iin ideal oranlarda olduu saptanmtr. Ankara Atksu Artma Tesisine ait biyokatnn im tesis alanlarnda ahr gbresine alternatif olarak kullanlma olanaklarnn belirlenmesi amacyla baz aratrmalar yaplmtr. Biyokatnn toprak yzeyinde kullanlmas durumunda sulamann balamas ile birlikte bazen ok rahatsz etmeyen, ancak yinede istenmeyen bir koku olutuu belirlenmitir. zellikle ev bahelerinde veya insanlarn youn olarak kulland ehir ii parklarda bu koku insanlar olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle biyokatnn toprak altna uygulanmas tavsiye edilmektedir.
Yeil alanlarn, park ve bahelerin byk ksm lkemizde belediyeler tarafndan tesis edilmektedir. Belediyeler ayrca yeil alan tesisinde kullanmak zere iek ve
47
dier ss bitkileri fide-fidan yetitiricilii gibi faaliyetlerde de bulunmaktadrlar. Bu faaliyetlerin tmnde kullanlan hayvan gbresinin temini belediyelere nemli mali ykler getirmektedir. Artma tesislerinden kan biyokatlarn sz konusu faaliyet alanlarnda kullanlmas ile belediyelere nemli oranlarda maddi katk salanabilecektir. Kentlemenin son yllarda gelitii bir ehir olan Ankara, Avrupa nn kapasite asndan en byk ikinci atksu artma tesisine sahiptir. lerleyen yllarda zellikle kanalizasyon ebekesine bal nfus arttka, amurun atlaca uygun saha bulunmasnda problemlerin yaanaca aktr. Bu nedenle atksu amurunun bir yap malzemesi olarak kullanlmas, dnyada olduu gibi lkemizde de amurun deerlendirilmesinde bir alternatif olacaktr. Yaplan bir aratrmada Ankara Atksu Artma tesisinden kan filtre kekinin imentoya katlabilme olanaklar incelenmitir. Filtre keki iki farkl rn olarak kullanlmtr. lkinde filtre keki 105o C de kurutulup imentoya katlm, ikincisinde ise imentoya katlmadan nce 550 C de yaklmtr. Sonular; imentoya kurutulmu filtre kekinin %5 den fazla katldnda imento dayanmn drdn ve priz alma sresini geciktirdiini gstermektedir. Bunun kurutulmu filtre keki rneinin sahip olduu yksek organik ierikten kaynaklanm olabilecei dnlmektedir. Kln ise %20 ye varan oranlarda imentoya katldnda dayanmda bozucu bir etki yaratmad ve hidratasyon ssn olumlu ynde etkiledii grlmtr (3).
48
izelge 4.11. 1999 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri
1999 yl amur zellikleri OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EK M KASIM ARALIK zmleme nitesinden kan amur miktar (m3/gn) 3,218 3,269 2,337 2,487 2,805 3,286 2,718 3,033 3,053 2,790 3,053 2,506 zmleme nitesinden kan amurun kuru madde ierii (%) 3,45 3,56 5,04 4,66 3,85 4,61 5,04 4,66 4,46 3,35 3,00 3,25 Susuzlatrma nitesinden kan amurun kuru madde ierii (%) 26,5 25,6 26,5 27,0 26,4 26,7 25,9 26,8 26,3 25,8 26,0 25,6
izelge 4.12. 2000 ylnda ASK atksu artma tesisinde elde edilen artma amuru zellikleri 2000 yl amur zellikleri OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EK M KASIM ARALIK zmleme nitesinden kan amur miktar (m3/gn) 2,489 2,757 3,273 3,285 3,277 3,052 3,745 3,313 3,982 3,777 3,764 3,408 zmleme nitesinden kan amurun kuru madde ierii (%) 3,22 3,32 3,51 3,59 3,72 4,50 3,78 3,72 3,33 3,66 3,53 3,41 Susuzlatrma nitesinden kan amurun kuru madde ierii (%) 25,6 26,7 26,6 26,3 26,4 26,9 26,5 26,4 26,6 26,1 26,4 27,5
49
50
Tesiste gerei amurdaki kuru madde muhtevas %25 in zerine karlmaktadr (izelge 4.11.-4.15.). 4.5. Atksu Artma Tesisi amurlar Ve Bertaraf Yntemleri Artma tesislerinde en byk problemlerden biri, oluan amurun uzaklatrlmasdr. amurun artm ile ilgili ilemler, artma tesisi giderlerinin yaklak %50 sine karlk gelmektedir. Bu da nemli bir maliyet tutmaktadr. Bir atksu artma srecinde oluan katlar; zgarada tutulan maddeleri, kum, kpk ve ok deiik nitelikteki amurlar ierir. amurun nicelii ve nitelii artlan atksuyun zelliklerine, uygulanan artma sre ve ilemlerine baldr. amurlar; atksu artmnn deiik fazlar boyunca sv akmndan ayrlan keltilmi organik katlar olarak tanmlanabilir. Her amur tipinin zellikleri birbirinden farkldr ve deiik stabilizasyon, artlandrma ve bertaraf teknikleri gerektirirler (9).
51
4.5.1. amurlara uygulanan ilemler
amur younlatrma
amurun younlatrlmas, su ieriinin azaltlarak daha sonraki bertaraf nitelerine daha dk hacme sahip amurun verilmesine yneliktir.
artlandrma
amur kurutma yataklarna alma ileminin haricinde kalan susuzlatrma uygulamalar iin amurun artlandrlmas gerekmektedir. amur artlandrma ilemi, nihai bertaraf ncesinde amurun ieriindeki suyun uzaklatrlmas amacyla uygulanan ve younlatrma veya su alma ilemlerinde amurun suyunu daha kolay vermesini salamak amacyla uygulanr (10). artlandrma kimyasal ve sl yntemlerle yaplabilir. Kimyasal artlandrmada en yaygn kullanlan yntem demir (III) klorr veya kire ilavesidir. Bunlarn yannda dier demir bileikleri, alm tuzlar ile anyonik ve katyonik polimerler de kullanlmaktadr. Isl artlandrma amurun stlmas ve ksa bir sre iin basn altnda tutulmas ilemidir. Bu yolla katlar koagle edilir, jel yaplar krlr ve katlarn suya kar duyduklar ilgi azaltlr. amur sterilize edilir, kokusuzlatrlr ve vakum filtre, belt filtre veya pres filtrede herhangi bir kimyasal madde ilavesi yaplmakszn susuzlatrlr.
Susuzlatrma Susuzlatrma ilemi ile amurun bnyesindeki serbest su uzaklatrlr. Bunun iin doal veya mekanik yntemler kullanlr. Suyu alnm amurun kat ierii minimum %15 oranndadr. amur kurutma yntemlerinde kullanlan niteler; santrifj filtre, vakum filtre, belt filtre, pres filtre ve su alma yataklardr.
52
amur kurutma yataklar en basit su alma yntemidir. Younlatrma, rtme veya artlandrma ileminden sonra amur kum yataklarna serilir ve doal szlme ve buharlama ile suyun uzaklatrlmas salanr. Bu yntemle susuzlatrmann avantajlar; iletme maliyetinin ve bakm masrafnn olduka dk, iletiminin olduka kolay olmas ve deneyimli operatr gerektirmemesidir. Bunlarn yannda fazla arazi ihtiyac ve koku-sinek problemi sorun yaratmaktadr. Pres filtrelerde younlatrma ve kimyasal artlandrma ilemlerinden gemi amur hareketli iki filtre bezi arasna alnr ve uygulanan basn ile su alma ilemi gerekletirilir. Pres filtrelerin avantajlar; amur kekinde yksek kat madde konsantrasyonunun salanmas, filtrelenen amurda berrak su knn elde edilmesidir. Bunlarn yan sra kompleks bir yapya sahip olmalar, yksek kimyasal madde gereksinimi ve iletme maliyetinin yksek olmas gibi dezavantajlar vardr (10).
Stabilizasyon amur stabilizasyon ilemi ile ryemez nitelie kavuturulur ve ierdii patojen organizmalar bertaraf edilir. Eer amurun susuzlatrlmas ve sonra yaklmas gerekiyorsa stabilizasyon ilemine gerek yoktur. Birok stabilizasyon sreci, zellikle aerobik ve anaerobik rtme amurun kat madde ieriini olduka azaltr. amurun nihai kullanm sz konusu ise stabilizasyon arttr. Kirele stabilizasyonda amurun pH deeri 2 saat sreyle 12-12,5 arasnda tutularak amurun stabil hale gelmesi ve patojen mikroorganizmalarn bertaraf salanr. Kompostlama amurun organik madde ieriinin azaltlmas, ntrientlerin kazanm ve patojenlerin bertarafna ynelik bir uygulamadr. Uygun bir kompostlama ileminden sonra nispeten kuru, biyolojik olarak kararl ve kokusuz bir malzeme elde edilir. Is ile kurutma organik maddeleri tahrip etmeyecek derecede s kullanlarak amurun ierdii suyun termal olarak buharlatrld bir stabilizasyon yntemidir.
53
lem sonunda amurun hacminin azaltlmas, kokusuz rn eldesi ve patojen mikroorganizmalarn bertaraf sz konusudur. rtme amur stabilizasyonunda en sk kullanlan yntemlerden biridir. Aerobik yada anaerobik olarak gerekletirilebilir. Anaerobik rtmede ilk adm olarak karmak organik maddelerin basit organik bileiklere hidrolizi, bu maddelerin asit bakterileri tarafndan uucu asitlere dntrlmesi gerekletirilir. Oluan uucu asitler metan bakterileri tarafndan metan ve karbondioksite dntrlerek ilem tamamlanr. Elde edilen biyogaz doal bir enerji kayna olup iletme maliyetinin azalmasna katkda bulunur. Aerobik rtme amurun ak bir tank iinde havalandrlmas ile salanr. Biyolojik olarak ayrabilen maddeler oksitlenir ve mikrobiyal ktle aerobik organizmalar tarafndan paralanr (9). Aerobik amur rtmenin avantajlar ve dezavantajlar aada verilmitir. Avantajlar; Uucu kat madde miktarndaki azalma anaerobik rtmedekine edeerdir. amur st suyu daha az BOI ihtiva eder. lem sonunda elde edilen amur kokusuz ve biyolojik paralanma zellii olduka az olan bir amurdur. Gbre olma zellii daha fazladr. letmesi nispeten daha kolaydr. lk yatrm maliyeti daha dktr.
54
Dezavantajlar; Oksijen temini dolaysyla enerji maliyeti olduka yksektir. kan amurun mekanik yntemlerle susuzlatrlma zellii iyi deildir. lem scaklk, iklim ve tankn yapld malzemeden olduka etkilenir (11).
Evsel atksu artma tesislerinden kan amur hacmini ve ktlesini azaltmak iin eitli teknolojiler kullanlmaktadr. Yaplan almalara gre 10 000 kiinin atksuyu 19 m3 lk kat ktle meydana getirmektedir. Aerobik sistemlerle amur hacmi sadece %34 azaltlabilmektedir. Anaerobik biyolojik muamele ile amurda aerobik alternatiflere gre %75 daha az amur elde edilmektedir. Cornell niversitesinde yaplan 4 yllk bir almada, elde edilen evsel atksu amuru miktarnn anaerobik rtme ile 3,2 m3 /10 000 kii olduu anlalmtr. Bu miktar aerobik biyolojik ilemlere gre % 65 daha az amur demektir (8). Yakma ilemi bir dier amur stabilizasyon yntemidir. Suyu alnm amurun yaklmas ile amurun hacmi ve arl nemli lde azaltlr. Son rn kokusuz ve inert kldr. Atksu artma tesislerinde oluan amurun bertarafnda kullanlan yakma ilemi genelde byk artma tesislerinde uygulanmaktadr. Bu ilem ile tm organik maddeler yaklr ve suyun tamam buharlatrlr. 4.6. Biyogaz Biyogaz organik maddelerin oksijensiz artlarda biyolojik paralanmas sonucu oluan metan ve karbondioksit gazdr. eitli organik maddelerin metan ve CO2 ye dnm kark mikrobiyolojik flora tarafndan gerekletirilmektedir. Bu oksijensiz bozunma esnasnda metan gaz drt aamal bir ilem sonucunda oluur. -Hidroliz: znemeyen kompleks organik molekllerin znebilen molekllere enzimler tarafndan dnmdr.
55
-Asetogenesis: znebilen organik molekllerin asit reten mikroorganizmalar tarafndan alkol ve organik asitlere dnmdr. -Fermantasyon: Organik asit ve alkollerin; asetat, CO2 ve H2 ye dnmleridir. -Metanogenesis: dntrmesidir. Bu drt aamal metan gaz retimini etkileyecek birok parametre vardr. En yksek metan retim verimliliinin ortam scakl iin; mezofilik bakterilerde 37oC ve termofilik bakteriler de ise 55 oC olduu, optimum pH deerlerinin ise yaklak 6,5-8 arasnda olduu ifade edilmitir (11). Organik maddelerin anaerobik fermantasyonu sonucu aa kan biyogaz bileimi, organik maddenin cinsine ve fermantasyon biimine bal olarak deimekle birlikte ortalama hacimsel gaz bileimi izelge 4.16. da verilmitir. izelge 4.16. Biyogazn hacimsel bileimi (12) B LE M ELEMANI Metan Karbondioksit Azot Hidrojen Karbonmonoksit Oksijen Hidrojenslfr % HAC MSEL B LE M 54-80 20-45 0-1 1-10 0,1 0,1 Eser miktarda Metan reten bakterilerin H2, CO2 ve asetat metana
Biyogaz retimi oksijensiz bozunmann bir sonucu olup, biyolojik olarak aktif atklar ve kanalizasyon sular ieren kapal kaplarda gerekleir. Bu ilemler sonucunda ortaya kan biyogaz verimlilii sistemdeki retece de baldr. Genelde yar kesikli sistemler uygulanmakta olup, ortam scaklnn salanmas iin gne enerjisinin de yardmc olarak kullanld grlmektedir. lkemizde hayvansal ve bitkisel atklar ile atksu artma tesisi amurlar ounlukla ya dorudan yaklmakta yada tarm topraklarna gbre olarak verilmektedir. Ancak
56
atklarn yaklarak s retiminde kullanlmas daha sk grlmektedir. Bu ekilde istenilen s elde edilemedii gibi, s retiminden sonra atklarn gbre olarak kullanlmas da mmkn olmamaktadr. Biyogaz teknolojisi organik kkenli atklardan hem enerji kazanlmasna hem de atklarn topraa kazandrlmasna imkan vermektedir (13). Biyogaz temiz ve s deeri yksek bir enerji kaynadr. Kullanlmad zaman rk yumurta kokusundadr ancak yanarken bu koku kaybolur. Bu zellik biyogaz ileten borularda kaak olup olmadn anlamada kolaylk salar. Biyogaz dk scaklklarda (-164 oC) svlatrlabilmektedir. Bu ilem ok pahal olduundan genellikle gaz halinde kullanlmaktadr. Biyogaz ok ynl bir enerji kayna olarak dorudan stma ve aydnlatma amacyla kullanlabildii gibi elektrik enerjisine ve mekanik enerjiye evrilerek kullanlmas da mmkndr. Taleghani ve Kia (2004), ran da bulunan Saveh atksu artm tesisinde artm amurlarndan biyogaz retimini incelemilerdir. alma sonucunda elde edilen gbre ile Saveh blgesinde nar, zm ve kavun retiminin arttrldn, yar kurak iklime sahip olan blgede sulama suyunun bir ksmnn tesisten temin edildiini, biyogaz eldesi sonucunda ekonomik kazan salandn, amur bertaraf esnasnda koku ve sinek probleminin ortadan kalktn belirtmilerdir (14). izelge 4.17. ve izelge 4.18.de eitli kaynaklardan elde edilecek biyogaz miktarlar, biyogazda bulunan metan miktarlar ve biyogaz enerjisinin dier yaktlarla karlatrlmas grlmektedir.
57
izelge 4.17. eitli kaynaklardan elde edilecek biyogaz miktarlar ve biyogazda

bulunan metan miktarlar (12) KAYNAKLAR Sr gbresi Domuz gbresi Buday saman imen Sebze atklar Ziraat atklar Yer fst kabuu Dklm aa yapraklar Alg Atksu amuru B YOGAZ VER M (L/kg) 90-310 340-550 200-300 280-550 330-360 310-430 365 210-290 420-500 310-800 METAN yzdesi) 65 65-70 50-60 70 Deiken 60-70 58 63 65-80 ORANI (Hacim
izelge 4.18. Baz yakt trlerinin biyogaz ile karlatrlmas (12)

YAKIT TR B R M ENERJ DEER (MJ) (%) Biyogaz (m ) Elektrik (kWh) Gazya (L) Btan (kg)
3
YANMA VER M
KULLANILAB L R ENERJ (MJ) 11,8 2,5 19 27,3
B YOGAZ ENERJ EDEER 1 m3 4,7 kWh 0,62 L 0,43 kg
20 3,6 38 46
60 70 50 60
Ankara atksu artma tesisinde elde edilen artma amurlarndan biyogaz elde edilerek gnde yaklak olarak 75 800 kWh elektrik retilmektedir. Bu ekilde tesis enerji ihtiyac %95 orannda karlanmaktadr.
izelge 4.19. 2000 ylnda elde edilen biyogaz deerleri
58 2000 yl gaz retimi ve Toplam gaz retimi tketimi (m /ay)

3
Toplam kazanda tketim

(m3/ay) 201 560 285 212 159 550 52 740 32 062 5 540 2 020 9 110 62 780 25 540 241 280 273 310
Toplam jeneratrde tketim (m3/ay)
OCAK UBAT MART N SAN MAYIS HAZ RAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EK M KASIM ARALIK
1 294 412 1 164 524 1 222 035 958 573 890 975 790 088 824 834 1 045 207 869 005 915 538 1 015 132 1 099 033
749 815 564 531 866 954 915 831 929 453 910 589 893 052 736 023 712 740 795 360 503 440 546 880
izelge 4.20. 2001 ylnda elde edilen biyogaz deerleri

2001 yl gaz retimi ve tketimi Toplam gaz retimi (m /ay)
3

(m3/ay) 156 560 169 200 61 840 33 060 30 350 200 8 230 2 260 45 773 193 200 244 550
1 166 074 1 016 472 1 108 735 1 074 395 1 054 752 933 168 939 793 979 607 948 158 942 145 964 784 1 038 883
773 600 682 360 894 800 869 680 833 720 827 480 842 289 867 470 838 198 742 933 699 950 711 119
izelge 4.21. 2002 ylnda elde edilen biyogaz deerleri 2002 yl gaz retimi ve Toplam gaz retimi
Toplam kazanda
Toplam
jeneratrde
59 tketimi (m3/ay)
tketim
(m3/ay) 462 100 218 340 96 070 69 450 62 0 0 0 0 0 18 480 145 980
tketim (m3/ay)
983 999 911 368 876 164 799 434 858 172 882 670 847 571 864 700 828 118 943 217 942 381 1 062 565
485 794 660 469 737 901 705 796 821 247 823 440 814 883 839 960 799 160 904 680 891 080 889 625
izelge 4.22. 2003 ylnda elde edilen biyogaz deerleri 2003 yl gaz retimi ve Toplam gaz retimi tketimi (m /ay)
3

(m3/ay) 241 980 262 661 97 290 44 950 0 0 0 0 0 0 6 010 163 500
1 139 771 1 013 922 1 073 706 1 054 960 1 020 621 974 058 913 262 880 553 864 950 929 284 924 420 888 255
705 120 588 800 913 320 881 360 955 360 937 360 821 580 827 920 782 920 850 160 853 920 677 000
Tesisteki biyogaz retimi incelendiinde 2000 yl Nisan-Austos dnemi haricinde toplam gaz retiminin toplam tketimden az olduu dolaysyla tesisin elektrik ihtiyacnn tamamn karlayamayarak, elektrik kurumundan az da olsa enerji satn ald grlmektedir.
Tesiste biyogaz sisteminin kurulmas enerji kazanm asndan olduka faydal bulunmaktadr.
60
4.7. Atksularda Azot Giderimi Azot giderimi almalar son yllarda gittike nem kazanmaktadr. Azot bileikleri alc ortam su yatanda oksijen azalmasna ve alg bymelerine sebep olmaktadr. Azot ya organik ya da amonyak formuna dntrlebilir (15). Evsel atksularda bulunan azot %40 civarnda amonyak, % 60 nitrit halinde bulunur. Atksuda bulunan azot ierii 4-6 kg/Nyl dr (16). Azot atksularda genellikle amonyum, nitrit, nitrat ve organik molekller halinde bulunur. Biyolojik bozunma srasnda organik azot bileikleri organizmalar tarafndan paralanarak amonyuma dntrlrler. Amonyumun bir ksm organizmalar tarafndan asimile edilerek hcresel proteine dntrlr (17). Atksu artm konusunda bugne kadar yaplan almalarda genellikle karbon giderimi zerinde durulmusa da gnmzde azot gideriminin nemi anlalm, bu konuda bir ok alma balatlmtr. Yeni kurulan artma tesislerinde azot dearj limitlerine uyulmas zorunluluu aranmakta, hatta baz lkelerde mevcut sistemler yenilenerek bu limitlere ulalmaya allmaktadr. Azot giderimi amacyla kurulan tesislerde KOI gideriminde kullanlan aktif amur, oksidasyon havuzlar, yukar akl anaerobik amur tabakas gibi aslt prosesler veya akkan yatak, damlatmal filtre, dnen biyodisk gibi sabit film proseslerinden herhangi biri, yada birka deiik kombinasyonlarda kullanlabilir (18). Nitrifikasyon/ Denitrifikasyon aamalar ile gerekletirilen azot giderimi iin klasik tesislerin yenilenmesi gerekmektedir. Karbon oksidasyon reaktrnde nitrifkasyonu da gerekletirebilmek iin daha fazla oksijen kaynana ve daha uzun alkonma srelerine ihtiya vardr. Denitrifikasyon iin ise anoksik artlar ve organik karbon kayna salanmaldr (19).
61
Nitrifikasyonun yapld srelerde denitrifikasyona da ihtiya vardr ve birleik nitrifikasyon/denitrifikasyonun uygulanmasyla da atksu artmnda %70-95 toplam azot giderim etkinliine ulalabilir. Son yllarda var olan atksu artm iyiletirme almalar nitrifikasyonu salayarak gelimitir. Kurulu olan artma tesisleri nce BOI yklemesini azaltmak iin dzenlenmelidir. Bu da ek nitrifikasyonlu damlatmal filtre kullanm ya da aktif amur sisteminde havalandrma havuzunu blmelere ayrarak, anoksik zonlarn eklenmesiyle salanabilir.
4.7.1. Ankara atksu artma tesisinde azot giderimi izelge 4.23. Atksudaki NO2-N deerleri
Temmuz AYLAR Haziran Austos
GR 1999 2000 2001 2002 2003 IKI 1999 2000 2001 2002 2003
0,85 0,45 0,07 0,36 0,19 0,28 0,35 0,19 0,48 0,19
0,59 0,41 0,24 0,41 0,32 0,44 0,52 0,20 0,51 0,25
0,72 2,51 0,36 0,36 0,50 0,54 0,69 0,27
0,66 0,87 0,20 0,38 0,64 0,81 0,34 0,33
0,50 0,58 0,40 0,35 0,42 1,38 2,11 0,44
0,39 0,50 0,14 0,18 0,29 1,44 0,60 2,14
0,18 0,17 0,16 0,01 0,25 1,53 0,84 0,64 1,68 1,02
0,21 0,23 0,06 0,01 0,39 0,53 0,66 0,94 0,84 1,44
0,41 0,09 0,09 0,05 0,72 0,36 0,63 0,55 1,78 0,79
0,56 0,19 0,13 0,04 0,29 0,53 0,56 0,95 2,63 0,42
0,48 0,23 0,16 0,0 0,34 0,58 0,27 0,65 0,34 0,22
0,39 0,24 0,22 0,23 0,21 0,37 0,26 0,68 0,19 0,26
izelge 4.24. Atksudaki NO3-N deerleri

GR 1998 1999 2000 2001 2002 2003
0,50 0,76 0,38 1,57 0,21
2,40 1,57 0,49 1,63 1,12
4,30 0,49 0,35 0,59
2,90 1,83 0,37 0,58
2,61 0,65 0,92 1,24
1,10 0,34 0,46 0,15
0,18 0,33 0,29 0,26 0,30 0,08
0,51 0,59 0,15 0,21 0,50 0,02
0,25 0,51 0,17 0,19 0,30 0,20
0,26 0,42 0,44 0,28 0,28 0,17
0,78 0,52 0,23 0,30 0,30 0,61
0,81 0,46 1,11 2,04 0,32
Aralk
Kasm
Mays
ubat
Nisan
Ekim
Ocak
Eyll
Mart
Aralk
Kasm
Mays
ubat
Nisan
Ekim
Ocak
Eyll
Mart
62 IKI 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2,90 2,36 4,28 2,44 3,39 3,30 1,88 4,49 3,47 4,19 3,60 2,83 7,50 4,22 4,45 6,99 4,41 6,57 8,22 3,73 5,26 7,49 5,87 4,53 4,50 8,13 7,81 4,45 6,01 4,68 4,91 6,99 4,50 7,77 5,88 5,81 7,46 10,1 1,88 8,80 4,86 5,45 8,03 8,50 0,74 7,92 2,77 2,69 6,58 3,77 0,36 6,33 2,97 1,69 9,78 4,80 0,44 6,18 2,77 3,11 5,81 7,94 2,78 3,71
Nitrat azotu deerlerine bakldnda ortalama giri deerlerinin 0,80 mg/l ve ortalama k deerlerinin 4,95 mg/l civarnda olduu grlmektedir. Nitrit deerleri ise giri 0,37 mg/l ve k 0,78 mg/l dir. Bilindii zere insan kaynakl atksular kanalizasyona kart ilk anda bnyesindeki azot, amonyak azotu formundadr. Atksu ebekede uzun sre oksijensiz ortamda kalnca amonyak azotu amonyum azotu formuna dnr ve artma tesisine girdii anda amonyum azotu nitrifikasyon bakterileri tarafndan nce nitrite ardndan nitrata ; daha sonra da denitrifikasyon bakterileri tarafndan serbest azota dnerek sistemden uzaklatrlr. Balangta dk olan azot deerlerinin k suyunda artmas yukarda sz edilen reaksiyonlardan ve dnmlerden kaynaklanmaktadr.
63
izelge 4.25. Atksudaki Organik azot deerleri

GR 1999 2000 2001 2002 2003 IKI 1999 2000 2001 2002 2003
4,9 32,4 14,1 2,0 25,2 1,2 -
16,1 48,7 12,0 4,5 17,4 -
18,7 25,1 9,0 1,8 4,3
12,8 37,0 3,1 7,8 -
7,3 40,1 2,3 8,8 1,8
15,3 53,2 7,3 0,2 12,9 7,7
12,5 28,1 2,6 24,2 1,4 9,5 4,2 14,7
16,2 25,6 21,2 0,7 25,2 15,4 5,6 15,6 0,3 23,4
32,9 20,5 17,7 4,4 2,8 10,3 -
18,0 19,4 53,4 37,9 17,4 6,9 7,2 13,6
31,9 25,4 72,2 0,5 8,2 5,16 26,0 0,5 16,5
32,8 10,1 32,1 5,96 10,1 31,2
izelge 4.26. Atksudaki NH4-N deerleri

Temmuz AYLAR Haziran
Austos
GR 1998 1999 2000 2001 2002 2003 IKI 1998 1999 2000 2001 2002 2003
14,3 56,3 39,3 44,9 20,9 17,8 11,5 45,2 46,2 37,7 15,8 15,8
16,0 37,8 29,9 32,3 24,6 15,0 13,5 31,3 31,3 31,8 25,7 16,8
14,3 30,8 31,7 21,6 14,3 7,5 24,1 30,8 19,6 11,1
40,1 24,9 22,5 13,3 33,7 24,9 25,3 10,8
11,7 45,3 25,6 18,1 14,5 7,8 39,6 21,9 14,7 12,6
13,9 46,3 30,6 20,6 16,4 5,1 41,0 23,2 11,1 12,5
22,5 37,9 27,2 21,2 18,7 14,9 11,8 27,4 22,4 12,3 7,2 9,1
39,0 47,7 28,2 25,8 23,7 14,3 15,9 37,1 15,9 11,0 11,8 11,5
42,2 30,8 23,5 25,5 13,8 13,2 27,5 27,3 18,2 15,0 5,5 12,8
59,4 30,2 21,6 30,6 23,1 11,0 37,4 23,8 19,0 20,1 16,0 11,0
28,2 42,2 37,2 35,1 31,4 12,7 25,0 41,0 23,5 26,0 23,2 12,9
50,8 44,8 47,3 21,6 26,7 14,1 44,6 50,5 36,5 25,7 26,0 13,0
Kjehldahl azotu olarak nitelendirilen amonyum azotu ve organik azot toplamna bakldnda ortalama giri deerlerinin 45,71 mg/l ve k deerlerinin 24,7 mg/l olduu grlmektedir. Bu durumda %41 toplam kjehldahl azotu giderimi salanmaktadr.
izelge 4.27. Atksudaki Kjehldahl azotu deerleri
Aralk
Kasm
Mays
ubat
Nisan
Ekim
Ocak
Eyll
Mart
Aralk
Kasm
Mays
ubat
Nisan
Ekim
Ocak
Eyll
Mart
64 Temmuz
AYLAR
Haziran
Austos
GR 1999 2000 25,2 2001 79,4 2002 33,9 2003 IKI 1999 2000 20,3 2001 65,6 2002 15,6 2003 -
40,7 93,9 37,2 22,7 46,7 45,0 -
36,7 61,4 21,6 12,3 30,1 10,5
28,4 68,2 20,2 41,4 -
23,6 65,3 11,7 10,8 25,0 6,0
39,8 85,0 17,2 6,2 26,7 13,4
37,8 65,3 21,2 31,9 14,0 32,3 11,4 19,9
25,85 47,0 56,4 24,5 43,6 6,08 31,6 28,4 12,1 38,7
60,9 49,3 31,4 14,7 24,4 15,8 -
26,4 44,9 102,0 42,5 28,2 16,5 36,1 20,5
57,6 81,6 31,5 23,2 34,5 23,2 31,2
63,08 46,0 34,7 23,0 33,1 36,0
Ankara Atksu Artma Tesisinde azot ve fosfor giderimi iin herhangi bir proses mevcut deildir. Azot ve fosfor giderimi; alc ortamda trofikasyona neden olan ntrient maddeler olduundan tesis iin nemli bir sorun tekil etmektedir. leriki yllarda sisteme nitrifikasyon-denitrifikasyon prosesleri eklenecektir. 4.8. Trkiye de Atksu Artm lkemizde atksu artm yeni yeni uygulamaya girmitir. lk atksu artma tesisi 1984 ylnda Ilgn da iletmeye alnmtr (ekil 4.7.). lkemizde atksu artm konusunda belediyeler baznda alma yapan tek kurulu ller Bankas dr.
Aralk
Kasm
Mays
ubat
Nisan
Ekim
Ocak
Eyll
Mart
65
YILLARA GRE ARITMA TES S SAYILARI 15 10 5 0 1984-1990 1991-1995 1996-2000 2001-2003
ekil 4.7. lkemizde yllara gre iletmeye alnan atksu artma tesisi says Banka tarafndan hazrlanan atksu artma tesisi avan projelerinde; beldenin iklim, nfus, artma tesisi inaatna uygun arazi, arazinin litolojik yaps, zemin zellikleri, alc ortam zellii, kalifiye eleman durumu ve beldenin sosyoekonomik yaps gz nne alnarak en uygun artma tipi seilmekte ve projelendirilmektedir. ller Bankas nca uygulanan atksu artma teknolojilerine bakldnda tamamnn biyolojik artm yntemleri olduu grlmektedir. Bunun balca nedeni kanalizasyon sisteminde toplanan atksuyun evsel karakterli olmas ve biyolojik olarak kolaylkla artlabilmesidir. Banka nn 2003 yl sonuna kadar iletmeye ald 52 adet tesisten 26s stabilizasyon havuzu, 6 tanesi damlatmal filtre, 11 adedi aktif amur ve 9 tanesi de uzun havalandrmal aktif amur sreciyle iletilmektedir (izelge 4.28.). lkemizde kullanlan artm sistemlerinin dalm ekil 4.8.de grlmektedir. izelge 4.28. ller Bankas tarafndan yaplan tesislerin artm prosesleri
Artm tr Konvansiyonel Aktif amur Damlatmal Filtre Stabilizasyon Havuzu Uzun havalandrmal Aktif amur
Tesis says 11 6 26 9
66
17%
21%
KONVANS YONEL AKT F AM UR DAMLATMALI F LTRE 12% STAB L ZASYON HAVUZU UZUN HAVALANDIRM ALI AKT F AMUR
50%
ekil 4.8. lkemizde kullanlan artm sistemleri En basit atksu artma yntemi olan stabilizasyon havuzlar, iletme ve bakmnn kolay oluu, ok az enerjiye ihtiya gstermesi nedeniyle zellikle kk nfuslu, arazinin kymetli olmad ve iklim zelliklerinin uygun olduu beldelerde tercih edilmektedir. Stabilizasyon havuzlarnn bir modifikasyonu olan havalandrmal havuzlarda basit iletme zellikleri dolaysyla ller Bankas tarafndan tercih edilen ve uygulamaya konan dier bir sistemdir. Damlatmal filtre ve aktif amur sistemleri, dnya apnda yaygn kullanm alan bulan konvansiyonel artma sistemleridir. Yksek iletme giderleri ve kalifiye iletme personeline ihtiya gstermeleri gibi sakncalarna kar, artma verimlerinin yksek olmas, iklim koullarndan fazla etkilenmemeleri ve olduka az yer igal etmeleri nedeniyle zellikle byk nfuslu yerleimlerde tercih edilmitir. ller Bankas tarafndan inaat bitirilen atksu artma tesislerinin blgelere gre dalm ekil 4.9. da gsterilmitir.
67
11
10
ekil 4.9. lkemizde blgelere gre artma tesisi saylar 4.8.1. Trkiye deki endstrilerin artma tesisi durumu Trkiye de 25 kii ve daha fazla kii altran, retimin %88,33 ve istihdamn %75,6 sn temsil eden iyerlerinden 1870 ine uygulanan bir anket sonucu bu iyerlerinin 1391 inin atksu artma tesisine sahip olmad, 479 unda artma tesisi bulunduu belirlenmitir. Devlet sektrndeki 333 iyerinde artma tesisi kullanan iyeri says 102 (%30,63) iken, bu say zel sektrde 1537 iyerinde 377 (%24,53) dir. Sanayi gruplarna gre incelendiinde youn olarak kimya, petrol, kmr, kauuk ve plastik rnleri sanayi iyeri saysnn fazla olduu stanbul (457), zmir (180), Kocaeli (116), Bursa (101) ve Ankara (98) illerinde artma tesisi kullanm oran stanbulda %30, zmir de %39, Kocaeli de %55, Bursa da % 12 ve Ankara da %20 dzeyindedir. Anket kapsamnda deerlendirilen 1870 iyerinden 269 unun (%14,38) atksu dearj izni varken; 1601 inin (%85,62) izni olmad tespit edilmitir. Artma tesisi olan iyerlerinin 155 inde fiziksel, 218 inde kimyasal, 181 inde biyolojik ve sadece13 nde ileri artma nitelerinde artm yaplmaktadr. Artma
GNEYDOU ANADOLU
EGE
MARMARA
ANADOLU
KARADEN Z
DOU ANADOLU
AKDEN Z
68
tesislerinde toplam 2,8 milyon ton artma amuru olutuu tespit edilmitir. Bu amurun 421 000 tonu tarmda ve 156 000 tonu dier amalar iin kullanlrken, 1,08 milyon tonu araziye, 333 000 tonu belediye plne, 211 000 tonu denize boaltlarak, 121 000 tonu gmlerek, 98 000 tonu dzenli depolanarak ve 43 000 tonu yaklarak bertaraf edilmektedir (20). 4.9. Artm Prosesi Alternatifleri Artma tesisleri, ham atksu zellikleri, dearj standartlar, iklim, finansman durumu gibi ok sayda etkene bal olarak birbirinden ok farkl sistemler olarak ina edilebilmektedir (21). Evsel atksularn artlmasnda biyolojik yada fiziksel-kimyasal prosesler kullanlabilir. Sre trne karar verilirken aadaki hususlar gz nne alnmaldr. Fiziksel-kimyasal artm organik madde konsantrasyonu dk olan atksular iin caziptir. (BOI5 < 100 mg/l) Fiziksel-kimyasal artm partikler organik madde konsantrasyonu yksek olan atksular iin caziptir. Fiziksel-kimyasal artm kesikli atksu boaltm yapan tesisler iin caziptir. Fiziksel-kimyasal artm nispeten daha az arazi gerektirir ve zellikle toksik madde ieren atksular iin caziptir (22). 4.9.1. Biyolojik artm yntemleri
Damlatmal filtre Sistemin temel prensibi, belirli bir tank hacmine doldurulan ta, plastik gibi bir dolgu malzemesinin yzeyinde bakteri tabakas oluturarak, bu malzemenin zerinden n artmadan geirilmi atksuyu filtrelemek ve bu sayede atksu iindeki kompleks organik maddelerin bakteriler tarafndan paralanmas salanarak suyun artlmasn temin etmektir.
69
Damlatmal filtrelerdeki biyolojik topluluk aerobik, fakltatif ve anaerobik bakterilerden, mantarlardan, alglerden ve protozoalardan ibarettir (23). Yaygn olan bakteri trleri; Achromobacter, Flavobacterium, Pseudomonas ve Alcaligenes olarak sralanabilir. Sk gzlenen mantar trleri genelde Fusazium, Mucor, Pencillium, Geotrichum ve Sporatichum dur. Alglerden; Phormidium, Chlorella ve Ulothrix e gne alan st tabakada olduka fazla miktarda rastlanr (24). Filtre yzeyinde reyen bakteri tabakas zamanla kalnlaarak kopar ve k suyu ile birlikte tank terkeder. Atksu iindeki bu bakteri ktlelerini sudan ayrmak iin son keltme tank kullanlmas gereklidir. Son keltme tankndan alnan bakteri ktlesi (amur) sistem dna alnarak amur artm ilemlerine tabi tutulmas gerekmektedir. Damlatmal filtrelerde karlalan en nemli problemler, filtre malzemesinin tkanmas, sinek problemi ve filtre malzemesinin donma riskidir. Proses yeterli byklkte arazinin olmad, alc ortamn yksek artma verimlilii gerektirmedii ve iklim koullarnn uygun olduu yerleim yerlerinde tercih edilmektedir. Sistemde artma verimi %80 civarnda, kii bana alan ihtiyac 0,4-0,6 m2 olup, ylda kii bana 1,5 $ iletme ve bakm masraf gerekmektedir (25).
Stabilizasyon havuzlar Bu artma ynteminde atksular n artma nitelerinden geirildikten sonra havuzlara alnr. Temel prensip, sisteme dardan enerji verilmeden doal ortamda artmn gerekletirilmesidir.
Stabilizasyon havuzlar anaerobik, fakltatif ve olgunlama eklinde 3 kademeli olarak yaplr. Bu havuzlarda gerekleen temel artma mekanizmalar dengeleme etkisi, n keltim ve organik maddelerin anaerobik rtme ve aerobik oksidasyon ile giderilmesi eklinde zetlenebilir (26).
70
Stabilizasyon havuzlar organik madde giderme, alg retimi ve oksijen temini, koliform giderme ve ntrient madde giderme amalar ile biyolojik artma nitesi olarak dnyada yaygn bir ekilde kullanlmaktadr (27). Havuzlarn aerobik tabakasnda grlen bakteriler aktif amur prosesi ve damlatmal filtrelerde grlen bakterilerle ayndr. En ok grlen trler; baggiatoa alba, sphaerotilus natans, achromobacter, flavobacterium ve zooglea dr. Bu organizmalar aerobik tabakadaki organik maddeleri paralayarak oksitlenmi rnlere dntrrler. Sistemde artm salamaya yardmc olan algler de mevcuttur. Bunlar mavi-yeil, yeil, kahverengi ve krmz alglerdir. Ayrca sistemde cladocera, chironomidae gibi ok hcrelilere rastlanr (28). Sistemin avantajlar, ar derecede basit ve iletiminin gvenilirliinden kaynaklanmaktadr. Doal artma neticesinde oluan amur miktar dier atksu artma yntemlerine kyasla ok daha azdr ve oluan amur stabil halde olduu iin ayrca bir amur artm ilemine tabi tutmaya gerek yoktur. Bununla birlikte doal artma yava cereyan ettiinden byk havuz hacimlerine ihtiya vardr. klimin scak olmas tercih sebebidir. Proses yeterli byklkte arazinin mevcut olduu, iklimin msait olduu, alc ortamn yksek artma verimlilii gerektirmedii, tesisin ina edilecei blgeye yakn yerleim alannn bulunmad ve belediyenin yksek teknolojili bir tesisi iletemeyecei endiesinin olduu durumlarda tercih edilir. Sistemin artma verimi %70-80 civarnda, kii bana alan ihtiyac 2-4,5 m2 olup sadece personel ve ok az bakm masraf gerektirmektedir (25).
Anaerobik artm Anaerobik artmda temel prensip atksuyun oksijensiz ortamdan geirilerek anaerobik mikroorganizmalar tarafndan organik maddelerin CO2 ve CH4 bileiklerine dntrlmesidir. lem gerekte sadece biyolojik olarak paralanabilen organik maddelerin atksudan uzaklatrlmasnda etkilidir ve mineralize olmu son rnlerin atksudan uzaklatrlabilmesi iin ilave artma prosesleri ile tamamlanmaldr (29). Anaerobik paralanmada ilk aama, kat organik maddelerin sistemdeki bakterilerin hcred enzim salglaryla hidrolize edilerek basit, zlebilir organik maddeler
71
haline getirilmeleridir. Bu esnada selloz ve niasta basit ekere, proteinler ise aminoasitlere dnrler. Sadece ya asitleri hcred enzimlerden etkilenmezler. kinci aamada bakteriler znm organik maddeleri metabolize etmeye balarlar. Bu aamada organik maddeler iki ve karbonlu ya asitlerine (asetik asit ve propiyonik asit) paralanrlar. Dolaysyla sistemin pH dme eilimi gsterir. Bu eilim nc aama olan ya asitlerinin karbondioksit ve metana dnmesi ile nlenir. Aminoasitlerin metabolizmas ile ortaya kan amonyak bir ksm asitin ntrletirilmesine de ayrca yardmc olur (30). Evsel atksularn anaerobik artm, aerobik sistemlere kyasla bir ok avantaja sahiptir. Sistem orta ve yksek konsantrasyonlardaki (KO >1000) atksularn artmnda aerobik sistemlere gre nemli derecede ucuzdur. Genelde dardan elektrik enerjisi ihtiyac yoktur. lem srasnda retilen biyogaz tesis iin bir enerji kaynadr. Proseste fazla amur retimi dk olup amurun kalnlama zellii iyidir. Sistemde arazi ihtiyac aerobik proseslere oranla daha azdr. Mekanik ekipman asndan ucuz bir teknolojidir. Bu avantajlarnn yannda bu metotla tam bir artma salanamaz. Sadece organik bileikler ve AKM giderimi temin edilebilmektedir. Prosesin 15C nin altndaki scaklklarda iletilmesi zordur (31). Aktif amur sistemi Biyolojik artmada; atksudaki organik maddeler mikroorganizmalar tarafndan besin ve enerji kayna olarak kullanlr. Biyolojik artma yntemleri iinde en fazla kullanlan aktif amur yntemiyle artmadr (32). Aktif amur sistemi aerobik, mezofilik ve asl kltr esasna dayanmaktadr. Organik madde cinsine, konsantrasyonuna ve dier evre faktrlerine bal olarak aktif amur iindeki mikroorganizma trleri de deimektedir. Aktif amur iinde bakteri, mantar, protozoa gibi trler yaygn olarak bulunan belli bal mikroorganizmalardr (33). Organik maddelerin stabilizasyonundan ve biyolojik yumaklamadan sorumlu olan bakteriler aktif amur iindeki en nemli mikroorganizma grubunu tekil eder.
72
Ortamda
yer
alan
bakteri
trleri;
Alcaligenes,
Flavobacterium,
Bacillus,
Pseudomonas, Arthrobacter, Zoogloca Ramigera, Acinetobacter, Nitrosomonas, Nitrobacter, Cytophaga dr (34). Aktif amur sisteminde bulunan protozoalar organik madde stabilizasyonunu dorudan etkilemezler, zira sistemdeki organik madde konsantrasyonu protozoalarn reyebilmesi iin yeterli deildir. Bu yzden protozoalar sistemde bulunan bakterilerle beslenirler. En yaygn grlen protozoa trleri Aspidisca Costata, Vorticella Convallaria, Trachelophyllum Pusillum, Philodia dr (33). Bu artma sisteminde n artmadan geirilmi atksu havalandrma tankna alnr. Bu tanklara dardan oksijen verilerek aerobik mikroorganizmalarn atksu iinde znm ve kolloid organik maddeleri ayrtrarak artm ilemini gerekletirmesi temin edilir. Havalandrma tankndan kan atksularn son keltme tanknda durultulmas yani artlm su iindeki mikroorganizmalarn sistemden uzaklatrlmas gerekmektedir. Ayrca havalandrma havuzunda belirli bir mikroorganizma konsantrasyonunu temin etmek zere son keltme tankndan alnan kelmi amurun havalandrma havuzunun bana geri devredilmesi ve sistemde oluacak fazla amurun da sistem dna alnarak amur artm ilemlerine tabi tutulmas gerekmektedir (22). Proses yeterli byklkte arazinin mevcut olmad, alc ortamn yksek artma verimlilii gerektirdii yerleim yerlerinde tercih edilir. Aktif amur sistemi dier biyolojik artm sistemlerine gre iklim koullarndan daha az etkilenir. Aktif amur prosesi ile %90-95 civarnda artma verimi elde edilebilmektedir. Sistemde kii bana 0,25-0,4 m2 alan ve yllk olarak yaklak 3 $ iletme ve bakm masraf gerekmektedir. Bu sistemde yeterli bilgiye ve tecrbeye sahip iyi bir iletmeci ile tesis ok iyi kalitede k suyunu srekli olarak temin edebilmektedir (25). 4.9.2. Farkl atksu artm proseslerinin maliyetleri ile ilgili yaplan almalar
73
Balman (2002), almasnda biyolojik artm alternatiflerinden bazlarnn ilk yatrm maliyetlerini incelemitir (35).
izelge 4.29. Atksu artmnda yaklak ilk yatrm maliyetleri (35)

Artma sistemi Konvansiyonel Aktif amur Uzun Havalandrmal Aktif amur Anaerobik Artm Havalandrmal Lagn Stabilizasyon Havuzu Kii bana $ 12,3-14,4 8,2-10,3 8,2-10,3 6,2-8,2 3,1-4,1 Her milyon L/gn iin $ 0,68-0,80 0,45-0,58 0,45-0,58 0,35-0,45 0,16-0,22
izelge 4.30. Deiik proseslerin enerji gereksinimleri (36) Proses Klasik aktif amur Uzun havalandrmal aktif amur Damlatmal filtre Fakltatif/havalandrmal lagn Oksidasyon havuzu Enerji gereksinimi (kW/kii-yl) 12-15 16-19 7-11 12-15 yok
Batchelor ve dierleri, Gney Afrika da 5000 kiilik nfus iin 150 L/Ngn debi ve 60 g BOI5/Ngn deerlerini kabul ederek eitli artma sistemlerini karlatrmlar ve aktif amur sistemi iin kii bana den toplam maliyeti 93 Amerikan Dolar olarak belirlemilerdir (37). Bradley ve Isaac yaptklar almada, nfus deerinin 250 kiiden 10 000 kiiye doru artmasyla toplam yatrm maliyetindeki 63 ABD $/kii den 29 ABD $/kii ye kadar dtn, nfusun 60 000 den 340 000 e doru ykselmesiyle ise 17 ABD $/kii den 14 ABD $/kii ye dtn belirtmilerdir. Dolaysyla 10 000 kiiden aaya doru azalan nfuslar iin yaplan artma tesislerinde maliyet nemli oranda artmakta, ancak 60 000 kiinin zerine kldka maliyetlerdeki d nispeten azalmaktadr (38). izelge 4.31. Artma tesislerinin toplam maliyetleri (38) 500 1500 5000 20 000 50 000
NFUS
naat maliyetleri (ABD $) 4128 7939 17 336 48 541 124 017
74 Kii bana inaat maliyetleri (ABD $/kii) Ekipman maliyetleri (ABD $) Kii bana ekipman maliyetleri (ABD $/kii) Toplam maliyet (ABD $) Kii bana (ABD $/kii) Tuna ve Knac yaptklar almada Trkiye de yaplan 20 artma tesisinin arazi ve iletme maliyeti hari toplam maliyetlerini incelemi ve farkl maliyet kalemlerinin toplam maliyet iindeki katk paylarn hesaplamlardr (39). toplam maliyet 23 978 48 41 739 28 125 136 25 439 741 22 869 017 17 40 23 22 20 15 19 850 33 800 107 800 391 200 745 000 8,26 5,29 3,47 2,43 2,48
75
izelge 4.32. Stabilizasyon havuzlar maliyetini oluturan ana unsurlarn toplam maliyete gre yzdelik paylar (39) Maliyet kalemleri naat Nakliye Elektrik Borulama Ekipman Muhtelif maliyetler Toplam maliyet yzdesi iindeki pay 54 10 10 8 10 8
izelge 4.32. deki verilere gre stabilizasyon havuzunda en fazla maliyeti olan kalem inaat kalemi iken; borulama kaleminin en az maliyete sahip olduu grlmektedir. izelge 4.33. Uzun havalandrmal aktif amur maliyetini oluturan ana unsurlarn toplam maliyete gre yzdelik paylar (39)
Maliyet kalemleri naat Nakliye Elektrik Borulama Ekipman Muhtelif maliyetler Toplam maliyet yzdesi iindeki pay 38 5 8 6 35 8
Uzun havalandrmal aktif amur sisteminin kullanld durumlarda en fazla maliyetin inaat ve ekipman kalemlerine ait olduu izelge 4.33. de grlmektedir. Tuna ve Knac yaptklar artma tesisleri maliyet indeksi gelitirme almasnda; 1989-1999 dneminde stabilizasyon havuzlarndaki fiyat artlarnn, uzun havalandrmal aktif amur sistemlerinden daha fazla olduu ve her iki sistemin maliyetlerinin de geometrik olarak arttn belirtmilerdir. Ayn dnem iin elektrik, nakliye, borulama, ekipman ve muhtelif kalemlerindeki fiyat artlarn da analiz etmi ve yllara bal olarak bu kalemlerdeki fiyat artlarn incelemilerdir. Bu dnemde en byk fiyat artnn nakliye kaleminde (190 kat), en dk fiyat artnn ise ekipman kaleminde (46 kat) meydana geldii grlmtr (21).
76
zmit Krfezi nin Atklardan Arndrlmas projesi kapsamnda ina edilip uzun havalandrmal aktif amur prosesi ile iletilen Krfez Atksu Artma Tesisi 2005 yl Mays ay iletme giderleri incelenmi ve sonular izelge 4.34. de verilmitir. izelge 4.34. Krfez atksu artma tesisi 2005 Mays ay iletme giderleri
Toplam artlan atksu miktar Toplam elektrik sarfiyat Toplam harcanan polimer miktar Filtre presten kan amur miktar Kamyon kiralama masraf Laboratuvar ve mekanik bakm masraf Personel gideri Elektrik birim fiyat Polimer birim fiyat <%35 olan) Aylk enerji maliyeti Aylk polimer maliyeti Aylk depolama maliyeti Aylk toplam maliyet Metrekp atksu maliyeti 24 074,528 YTL 565,2 YTL 9158,42 YTL 49 798,148 YTL 0,129994 YTL 383 000 m3 200 956 kWh 157 kg 194,86 ton 5000 YTL 1000 YTL 10 000 YTL 0,1198 YTL/kWh 3,6 YTL/kg
amur depolama birim fiyat (kuru maddesi 47 YTL/ton
Buna gre Trkiye artlarnda uzun havalandrmal aktif amur sreciyle iletilen 383 000 m3 artma kapasitesine sahip bir tesiste kamyon kiralama gideri toplam maliyetin %10,05 ini, polimer masraf %1,13 n, elektrik masraf %48,24 n, personel gideri %20,08 ini, laboratuvar ve mekanik bakm masraflar % 2,01 ini ve amur depolama masraf ise toplam maliyetin %18,39 unu oluturmaktadr. Deirmenci ve dierleri (2000), yaptklar almada atksu debilerinin ve kirlilik yklerinin havalandrma havuzu ilk yatrm ve enerji maliyetlerine olan etkisini inceleyip, difzrl ve aeratrl sistemleri mukayese etmilerdir. Yaplan alma sonucunda atksuda kirlilik yknn artmas durumunda havalandrma havuzu hacminin bytlmesi gerekliliinden ve fazla oksijen ihtiyac sonucu havalandrma kapasitesi arttrlacandan tr hem ilk yatrm hem de enerji maliyetlerinin artaca belirtilmitir. almada sistemin havalandrlmas iin gerekli enerji maliyetinde difzrl sistemlerin mekanik sistemlere oranla yaklak olarak % 10 orannda daha az enerji maliyetine sahip olduu, ancak difzrl sistem techizat maliyetlerinin
77
kirlilik ykne bal olarak %30 a varan oranlarda daha yksek olduu belirlenmitir (40). 4.10. Atksu Artm Alternatifleri ve Maliyet Hesaplar Ankara atksu artma sisteminin verimli bir ekilde deerlendirilebilmesi amacyla farkl artm prosesleri boyutlandrlm ve her biri iin ayr ayr maliyet analizleri yaplmtr. Proseslere ait zellikler aada verilmitir. 4.10.1. Damlatmal filtre prosesi Atksu nce ierdii kaba pisliklerden arndrlmak zere srasyla kaba ve ince zgaraya, ardndan bnyesinde bulunan kum, akl gibi inert maddelerin keltilmesi amacyla kum tutucuya alnacaktr. Kum tutucudan kan atksu n keltim havuzlarndan geirilerek organik maddeler uzaklatrlacaktr. n keltim havuzunun ardndan su, damlatmal filtre nitesinden geirilerek; sistemde asl bulunan mikroorganizmalar tarafndan %50 orannda artm salanacaktr. lk seri filtrelerden kan su, artma verimi %70 olan ikinci seri filtrelere alnacaktr. Damlatmal filtrelerde oluan floklar son keltim havuzlarnda sudan uzaklatrldktan sonra yzey suyu alc ortama dearj edilecektir. Sistemde keltim havuzlarnda oluan amur nce amur younlatrma nitesine, daha sonra amur zmleme nitesine alnp mekanik yada doal yollarla susuzlatrlacaktr. Prosese ait akm emas ekil 4.10. da grlmektedir.
78
Atksu Girii Kaba Izgara nce Izgara Kum Tutucu
Son keltim
2.seri damlatmal filtre
1.seri damlatmal filtre
n keltim
amur Younlatrc
amur rtc
amur Susuzlatrc
Artlm Su k
ekil 4.10. Damlatmal filtre prosesi akm emas
Damlatmal filtre prosesi iin gerekli nitelere ait tasarm deerleri izelge 4.35. te verilmitir.
79
izelge 4.35. Damlatmal filtre proses zellikleri

nite Kaba zgara nce zgara Kum tutucu Adet Ebat 1. aama 2. aama 3. aama 3 4 6 3 12 4 13 6 18 En=Derinlik=3m Boy=24m ap=48m Derinlik=3m ap=30m Derinlik=5m Aklama ubuk says=48 ubuk aral=40mm Yatayla olan a=30o ubuk says=122 ubuk aral=10mm Yatayla olan a=30o Hava ihtiyac=0,3m3/mdakika Bekleme sresi=3,5 dakika Yzeysel hidrolik yk=1,5m3/m2saat Bekleme sresi=1,5saat Yzeysel hidrolik yk=154,5m3/m2saat Organik yk=6,574kg/m3gn Bekleme sresi=0,8saat Plastik dolgu ortam Yzeysel hidrolik yk=77,3m3/m2saat Organik yk=1,207kg/m3gn Bekleme sresi=2,2saat Plastik dolgu ortam Yzeysel hidrolik yk=1,4m3/m2saat Bekleme sresi=2,14saat Bekleme sresi=2 gn
n keltme 11 havuzu Damlatmal filtre(1.seri) 7
14 8
19 11
Damlatmal filtre(2.seri)
14
17
26
ap=30m Derinlik=7m
Son keltim 12 havuzlar amur younlatrc amur rtc amur susuzlatrc 7 8 2
16 8 11 4
23 12 14 6
ap=48m Derinlik=3m
ap=25m Derinlik=4m ap=25m Bekleme sresi=14 gn Derinlik=35m Kapasite=180m3/saat Belt filtre pres tipi
4.10.2. Uzun havalandrmal aktif amur prosesi Proseste atksu nce kaba ve ince zgaradan geirilecek, ardndan ierdii kendiliinden kebilen maddelerin uzaklatrlmas iin kum tutucu nitesine alnacak ve daha sonra kark svda bulunan mikroorganizmalarn karbonlu maddeleri oksidasyonu amacyla havalandrma havuzuna gnderilecektir. Dardan difzr yada mekanik yzeysel havalandrclar yardmyla suya verilen oksijen sayesinde atksuda bulunan organik maddeler kararl rnlere dntrlp sistemden uzaklatrlacaktr. Oluan amur; amur bertaraf nitelerinde artlacaktr. Sisteme ait akm emas ekil 4.11. de verilmitir.
80
ekil 4.11. Uzun havalandrmal aktif amur prosesi ak emas Uzun havalandrmal aktif amur prosesi iin gerekli nitelere ait tasarm deerleri izelge 4.36. da verilmitir.
81
izelge 4.36. Uzun havalandrmal aktif amur proses zellikleri nite Kaba zgara nce zgara Kum tutucu Adet Ebat 1. aama 2. aama 3. aama 3 4 6 3 12 4 13 6 18 En=Derinlik=3m Boy=24m Aklama ubuk says=48 ubuk aral=40mm Yatayla olan a=30o ubuk says=122 ubuk aral=10mm Yatayla olan a=30o Hava ihtiyac=0,3m3/mdakika Bekleme sresi=3,5 dakika Aeratrl yada difzrl Bekleme sresi= 20gn
Havalandrma havuzu
En=30m Boy=88m Derinlik=6m Havalandrc Havuz bana 2 er adet 110 kW lk blower Difzr Havuz bana 10 ar metrelik 3mm delik apna sahip 56 adet difzr borusu Son keltim 17 24 36 ap=48m Yzeysel hidrolik havuzlar Derinlik=3m yk=0,9m3/m2saat Bekleme sresi=2,14saat amur 7 8 12 ap=25m Bekleme sresi=2 gn younlatrc Derinlik=4m amur rtc 8 11 14 ap=25m Bekleme sresi=14 gn Derinlik=35m amur 2 4 6 Kapasite=180m3/saat Belt filtre pres tipi susuzlatrc
50
62
80
4.10.3. Klasik aktif amur prosesi Proseste atksu nce kaba ve ince zgaradan geirilip ardndan kum tutucuya alnacaktr. Atksu, bnyesinde bulunan kendiliinden kelebilen organik maddelerin keltilmesi iin n keltim tanklarna alnp ardndan organik maddelerin mikroorganizmalar tarafndan giderilebilmesi iin atksu havalandrma havuzlarna gnderilecektir. (Havalandrma iin mekanik yzeysel havalandrclar ve difzr sistemi olmak zere iki alternatif maliyet analizinde gz nne alnmtr) Havalandrma havuzunda oksijen kazanan atksu ierdii amurun keltilmesi amacyla son keltim tanklarna alndktan sonra artlm olan ksm dearj edilecektir. ekil 4.12. de aktif amur prosesine ait akm emas grlmektedir.
82
Atksu Girii Kaba Izgara nce Izgara Kum Tutucu Izgara
Son keltim
Havalandrma Havuzu
n keltim
amur Younlatrc
amur rtc
amur Susuzlatrc
Artlm Su k
ekil 4.12. Klasik aktif amur prosesi akm emas Prosesle ilgili tasarm zellikleri izelge 4.37. de grlmektedir.
izelge 4.37. Klasik aktif amur proses zellikleri
83 nite Kaba zgara nce zgara Kum tutucu Adet Ebat 1. aama 2. aama 3. aama 3 4 6 3 12 4 13 6 18 En=Derinlik=3m Boy=24m Aklama ubuk says=48 ubuk aral=40mm Yatayla olan a=30o ubuk says=122 ubuk aral=10mm Yatayla olan a=30o Hava ihtiyac=0,3m3/mdakika Bekleme sresi=3,5 dakika Aeratrl yada difzrl Bekleme sresi=4 saat
Havalandrma havuzu
En=40m Boy=65m Derinlik=5m Havalandrc Havuz bana 9 ar adet 110 kW lk yzeysel Aeratr havalandrc Havalandrc Havuz bana 1 er adet 40 kW lk blower Difzr Havuz bana 10 ar metrelik 3mm delik apna sahip 128 adet difzr borusu Son keltim 17 24 36 ap=48m Yzeysel hidrolik havuzlar Derinlik=3m yk=0,9m3/m2saat Bekleme sresi=2,14saat amur 7 8 12 ap=25m Bekleme sresi=2 gn younlatrc Derinlik=4m amur rtc 8 11 14 ap=25m Bekleme sresi=14 gn Derinlik=35m amur 2 4 6 Kapasite=180m3/saat Belt filtre pres tipi susuzlatrc
10
12
16
4.10.4. Stabilizasyon havuzlar prosesi Proseste atksu nce kaba-ince zgaradan geirilecek ardndan kum tutucuya alnacaktr. Kum tutucudan geen atksu anareobik stabilizasyon havuzlarnda havasz ortamda, aerobik stabilizasyon havuzlarnda ise aeratrler yardmyla havalandrlarak organik madde giderimi algler tarafndan salanacaktr. Bu iki proses iin akm emalar aada verilmitir.
Atksu Girii
Kum
84
ekil 4.13. Aerobik stabilizasyon havuzu prosesi akm emas
Atksu Girii
Kaba Izgara
nce Izgara
Kum Tutucu
Atksu k
Fakltatif Anaerobik ekil 4.14. Anaerobik stabilizasyon havuzu prosesi akm emas Havuz Havuz Aada aerobik ve anaerobik-fakltatif stabilizasyon havuzlarna ait grlmektedir. izelge 4.38. Aerobik stabilizasyon havuzu proses zellikleri nite Kaba zgara nce zgara Adet Ebat 1. aama 2. aama 3. aama 3 4 6 3 4 6 Aklama
tasarm
zellikleri
ubuk says=48 ubuk aral=40mm Yatayla olan a=30o ubuk says=122 ubuk aral=10mm Yatayla olan a=30o
85 Kum tutucu 12 13 18 En=Derinlik=3m Boy=24m Hava ihtiyac=0,3m3/mdakika Bekleme sresi=3,5 dakika Bekleme sresi=4 gn
Stabilizasyon 20 24 35 En= Boy=200m havuzu Derinlik=4m Havalandrc Havuz bana 6 ar adet 15 kW lk aeratr Sistem iin 138 ha toplam alan
izelge 4.39. Anaerobik-fakltatif stabilizasyon havuzu proses zellikleri nite Kaba zgara nce zgara Kum tutucu Anaerobik havuz Fakltatif havuz Sistem iin toplam alan Adet Ebat 1. aama 2. aama 3. aama 3 4 6 3 12 4asl + 4 yedek 10 1598 ha 4 13 6 asl + 6 yedek 12 6 18 8 asl + 8 yedek 15 Aklama
ubuk says=48 ubuk aral=40mm Yatayla olan a=30o ubuk says=122 ubuk aral=10mm Yatayla olan a=30o En=Derinlik=3m Hava ihtiyac=0,3m3/mdakika Boy=24m Bekleme sresi=3,5 dakika En=Boy=320m Toplam alan=826386m2 Derinlik=5m Bekleme sresi=3gn En= 200m Boy=640m Derinlik=2m Toplam alan=15150410m2 Bekleme sresi=22 gn
86 4.11. Alternatif Proses Maliyetleri 4.11.1. Proses ilk yatrm maliyetleri
Aada 6 farkl proses iin ilk yatrm maliyet hesaplar verilmitir (izelge 4.40.4.66.).
izelge 4.40. Izgara yaplar maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Tutar (YTL)
Birimi
m3 m3 m3 ton kg adet kg m2 m3 m m2 m3 m m3 m3 ton ton m3
15.001/2B 16.004 16.044/4 23.014 23.301/ B EBF 23.301/ B-3 21.013 21.054 18.500/ B-8 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06105 07.06104 07.06101 07.06102 07.06104/1 TOPLAM
Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton BS 20 Demirli betonu Nervrl ince BA demiri Paslanmaz elikten kaba zgara yaplmas Mekanik temizlemeli ince zgara Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas Rendeli dz BA kalb 0-4 m kalp iskelesi PVC contayla derz Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas Kaz art nakli Kum akl nakli imento nakli Demir nakli Stabilize nakli
480 22 210 16 2 750 7 1 680 785 520 87 210 105 90 400 280 80 17 105
Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 1 176,38 10,56 14 000,00 15,64 13,30 1,89 23,35 29,28 11,25 9,38 3,34 13,48 13,02 50,20 9,17
984,00 1 660,56 18 330,90 18 822,08 29 040,00 98 000,00 26 275,20 10 440,50 982,80 2 031,45 6 148,80 1 181,25 844,20 1 336,00 3 774,40 1 041,60 853,40 962,85 222 709,99
izelge 4.41. Havalandrmal kum tutucular maliyeti
87 Poz No in Cinsi Miktar 15.001/2B 16.004 16.044/4 23.014 23.015 36.09010 36.09004 204-413 204-416 EBF 18.500/ B-8 21.013 21.054 23.301/ B-3 Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton Demirli BS 20 betonu Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri 200 mm PVC drenaj borusu 80 mm PVC difzr borusu 100 mm PVC boru 200 mm PVC boru Kum emme tertibat PVC contayla derz yaplmas Rendeli dz yzeyli kalp 0-4 m kalp iskelesi Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas EBF Kum ayrc 210-2005 100 mm kresel vana 210-3007 200 mm kelebek vana EBF 11 KW Blower 2.Snf B Grp Blower binas 36.21017 Kpr kreyn 17.214/ B-8 Beton parke yol kaplamas 15.140/ B-2 Stabilize dolgu yaplmas 3365 Beton bordr yaplmas 07.06101 imento nakli 07.06102 Demir nakli 07.06104 Kum akl nakli 07.06105 Kaz art nakli 07.06104/1 Stabilize nakli TOPLAM 10 480 350 2 530 140 60 470 1 300 1 000 195 9 1 075 7 520 7 035 2 880 9 18 18 18 200 1 2 700 1 350 200 15 030 5 330 51 680 28 950 1 350 m3 m3 m3 ton ton m m m m adet m m2 m3 kg adet adet adet adet m2 adet m2 m3 m ton ton m3 m3 m3 Birimi Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 1 176,38 1 115,25 6,95 2,08 6,00 14,10 20 000,00 23,35 13,30 1,89 15,64 20 000,00 256,00 310,00 7 000,00 191,17 8 956,80 29,28 11,25 9,38 13,02 50,20 13,48 3,34 9,17 Tutar (YTL) 21 484,00 26 418,00 220 843,70 164 693,20 66 915,00 3 266,50 2 704,00 6 000,00 2 749,50 180 000,00 25 101,25 100 016,00 13 296,15 45 043,20 180 000,00 4 608,00 5 580,00 126 000,00 38 234,00 8 956,80 79 056,00 15 187,50 1 876,00 195 690,60 267 566,00 696 646,40 96 693,00 12 379,50 2 607 004,30
izelge 4.42. Havalandrma havuzlar maliyeti (difzrl)
88 Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) m3 2,05 m3 75,48 m3 87,29 m2 13,30 m3 4,01 ton 1 176,38 ton 1 115,25 m 2 811,05 adet 27 899,08 m adet adet adet m m m kg m2 m3 m ton ton m3 m3 m3 23,35 17 500,00 20 760 8 956,80 3,17 6,00 7,30 15,64 29,28 11,25 9,38 13,02 50,20 13,48 3,34 9,17 Tutar (YTL) 183 475,00 329 847,60 2 517 443,60 383 040,00 163 968,90 1 017 568,70 2 258 381,25 112 442,00 111 596,32 74 486,50 280 000,00 20 760,00 8 956,80 64 921,60 16 800,00 9 344,00 22 521,60 404 064,00 77 625,00 25 326,00 148 493,10 158 130,00 541 222,00 287 373,60 63 273,00 9 281 060,57
15.001/2B 16.004 16.044/4 21.013 21.057 23.014 23.015 36.06028 36.13919/ B 18.500/ B-8 EBF 2.Snf B Grp 36.21017 36.09005 204-413 204-414 23.301/ B-3 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06101 07.06102 07.06104 07.06105 07.06104/1 TOPLAM
Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton Demirli BS 20 beton Rendeli dz BA kalb 4-6 m kalp iskelesi Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri 1600 mm elik boru 1600 mm motorlu kelebek vana PVC contayla derz 40 kW Blower Blower binas Kpr kreyn 100 mm difzr borusu 100 mm PVC boru 150 mm PVC boru Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas imento nakli Demir nakli Kum akl nakli Kaz art nakli Stabilize nakli
89 500 4 370 28 840 28 800 40 890 865 2 025 40 4 3 190 16 1 1 20 480 2 800 1 280 1 440 13 800 6 900 2 700 11 405 3 150 40 150 86 040 6 900
izelge 4.43. Havalandrma havuzlar maliyeti (aeratrl)
89 Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) m3 2,05 m3 75,48 m3 87,29 m2 13,30 m3 4,01 ton 1 176,38 ton 1 115,25 m 2 811,05 adet 27 899,08 m adet kg m2 m3 m ton ton m3 m3 m3 23 35 85 000,00 15,64 29,28 11,25 9,38 13,02 50,20 13,48 3,34 9,17 Tutar (YTL) 183 475,00 329 847,60 2 517 443,60 383 040,00 163 968,90 1 017 568,70 2 258 381,25 112 442,00 111 596,32 74 486,50 12 240 000,00 22 521,60 404 064,00 77 625,00 25 326,00 148 493,10 158 130,00 541 222,00 287 373,60 63 273,00 21 120 278,17
15.001/2B 16.004 16.044/4 21.013 21.057 23.014 23.015 36.06028 36.13919/ B 18.500/ B-8 EBF 23.301/ B-3 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06101 07.06102 07.06104 07.06105 07.06104/1 TOPLAM
Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton Demirli BS 20 beton Rendeli dz BA kalb 4-6 m kalp iskelesi Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri 1600 mm elik boru 1600 mm motorlu Kelebek vana PVC contayla derz 110 kW yzeysel havalandrc Paslanmaz elikten Srgl kapak yaplmas Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas imento nakli Demir nakli Kum akl nakli Kaz art nakli Stabilize nakli
89 500 4 370 28 840 28 800 40 890 865 2 025 40 4 3 190 144 1 440 13 800 6 900 2 700 11 405 3 150 40 150 86 040 6 900
izelge 4.44. Uzun havalandrma havuzlar maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) m3 2,05 m3 75,48 Tutar (YTL) 939 699,50 1 679 430,00
15.001/2B 16.004
Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton
458 390 22 250
90 16.044/4 21.013 21.059 18.500/ B-8 23.014 23.015 23.301/ B-3 36.13913/ B 201-199 36.06028 2.Snf B Grp 36.21028 EBF 36.09005 204-413 204-414 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06101 07.06102 07.06104 07.06105 07.06104/1 TOPLAM Demirli BS 20 beton Rendeli ahap dz kalp 6-8 m kalp iskelesi PVC contayla derz Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas 1000 mm motorlu kelebek vana 1000 mm elik boru 1600 mm elik boru Blower binas Kpr kreyn 110 KW Blower 100 mm difzr borusu 100 mm PVC boru 150 mm PVC boru Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas imento nakli Demir nakli Kum akl nakli Kaz art nakli Stabilize nakli 157 970 156 800 287 030 21 780 4 740 17 240 104 800 20 300 1 540 1 1 160 44 800 30 100 1 350 23 400 11.700 4 060 61 965 17 240 217 900 48 710 11 700 m3 m2 m3 m ton ton kg adet m m adet adet adet m m m m2 m3 m ton ton m3 m3 m3 87,29 13,30 4,99 23,35 1 176,38 1 115,25 15,64 10 701,43 384,00 2 811,05 152 240,00 14 108,98 42 500,00 3,17 6,00 7,30 29,28 11,25 9,38 13,02 50,20 13,48 3,34 9,17 13 789 201,30 2 085 440,00 1 432 279,70 508 563,00 5 576 041,20 19 226 910,00 1 639 072,00 214 028,60 115 200,00 4 329 017,00 152 240,00 14 108,98 6 800 000,00 142 016,00 180 600,00 9 855,00 685 152,00 131 625,00 38 082,80 806 784,30 865 448,00 2 937 292,00 162 691,40 107 289,00 64 568 066,78
izelge 4.45. Damlatmal filtreler maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 26,22 371,96 23,35 Tutar (YTL) 201 412,50 349 472,40 11 768 001,35 1 018 909,20 47 826 616,80 138 348,75
15.001/2B 16.004 16.044/4 15.140/ B 15.140/ B-9 18.500/ B-8
Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton Demirli BS 20 betonu Ta filtre dolgusu Plastik filtre dolgusu PVC contayla derz yaplmas
98 250 4 630 134 815 38 860 128 580 5 925
m3 m3 m3 m3 m3 m
91 21.013 21.021 21.022 21.059 15.140/ B- 23.301/ B-3 36.13612/ B 36.13617/ B EBF 23.220 23.014 23.015 08.71913 201-194 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06102 07.06105 07.06104 07.06101 07.06104/1 TOPLAM Rendeli dz BA kalb Eri yzeyli BA kalb Rendeli eri yzeyli BA kalb 6-8 m kalp iskelesi Filtre biriketi yaplmas Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas 900 mm kelebek vana 1400 mm kelebek vana Su datm ekipman Demir korkuluk yaplmas Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri 1400 mm elik boru 900 mm elik boru Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas Demir nakli Kaz art nakli Kum akl nakli imento nakli Stabilize nakli 52 810 35 185 24 855 121 760 66 600 2 960 11 26 37 74 355 1 220 2 260 720 1 960 23 500 11 750 5 610 4 000 88 875 88 875 14 195 11 750 m2 m2 m2 m3 adet kg adet adet adet kg ton ton m m m2 m3 m ton m3 m3 ton m3 13,30 18,86 22,01 4,99 40,99 15,64 6 808,19 19 611,58 15 000,00 3,11 1 176,38 1 115,25 532,00 262,20 29,28 11,25 9,38 50,20 3,34 13,48 13,02 9,17 702 373,00 663 589,10 547 058,55 607 582,40 2 729 934,00 46 294,40 74 890,09 509 901,08 555 000,00 231 244,05 1 435 183,60 2 520 465,00 383 040,00 513 912,00 688 080,00 132 187,50 52 621,80 200 800,00 296 842,50 1 198 035,00 184 818,90 107 747,50 75 684 361,47
izelge 4.46. Stabilizasyon havuzlar maliyeti (anaerobik)

Poz No 15.001/2B 14.1721 16.044/1 21.001 15.140/ B-2 201-199 36.13913/ B in Cinsi Temel kazs yaplmas Kil dolgu yaplmas Demirsiz BS 20 betonu Ahap dz kalp Stabilize dolgu yaplmas 1000 elik boru 1000 motorlu kelebek Miktar 34 211 215 2 619 230 195 285 200 430 373 200 1 920 64 Birimi Birim fiyat (YTL) m3 2,05 m3 22,90 m3 82,95 m2 10,93 m3 11,25 m adet 384 10 701,43 Tutar (YTL) 70 132 990,75 59 980 367 16 198 890,75 2 190 699,90 4 198 500 737 280 684 891,52
92 16.044/4 23-014 3365 21.054 21.013 07.06102 07.06103 07.06104 07.06104/1 07.06105 TOPLAM vana Demirli BS 20 betonu Nervrl ince BA demiri Beton bordr 0-4 m kalp iskelesi Rendeli dz BA kalb Demir nakli imento nakli Kum-akl nakli stabilize nakli Kaz art nakli 41 835 3 350 16 180 153 180 211 280 3 580 82 990 288 960 373 200 34 211 215 m3 ton m m3 m2 ton ton m3 m3 m3 87,29 1 176,38 9,38 1,89 13,30 50,20 13,02 13,48 9,17 5,72 3 651 777,15 3 940 873 151 768,40 289 510,20 2 810 024 179 716 1 080 529,80 3 895 180,80 3 422 244 195 688 149,80 369 233 393,07
izelge 4.47. Stabilizasyon havuzlar maliyeti (aerobik)

Poz No 15.001/2B 14.1721 16.004 21.013 3365 21.057 17.214/ B-8 16.044/4 18.500/ B-8 in Cinsi Temel kazs yaplmas Kil dolgu yaplmas 300 Dz. demirsiz beton Rendeli dz BA kalb Beton bordr 0-4 m kalp iskelesi Beton parke yaplmas Demirli BS 20 betonu PVC contayla derz Miktar 32 657 830 285 130 3 025 216 310 4 980 281 300 97 890 54 060 3 080 Birimi m3 m3 m3 m2 m m3 m2 m3 m Birim fiyat (YTL) 2,05 22,90 75,48 13,30 9,38 4,01 29,28 87,29 23,35 Tutar (YTL) 7 498 551,50 6 529 477 228 327 2 876 923 46 712,40 1 128 013 2 886 219,20 4 718 897,40 71 918
93 23-014 23-015 15.140/ B-2 201-199 36.13913/ B EBF 07.06102 07.06103 07.06104 07.06104/1 07.06105 TOPLAM yaplmas Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri Stabilize dolgu yaplmas 1000 elik boru 1000 motorlu kelebek vana 15 kW yzeysel havalandrc Demir nakli imento nakli Kum-akl nakli Stabilize nakli Kaz art nakli 2 160 3 245 48 945 350 36 216 5 880 19 830 69 050 48 945 3 628 815 ton ton m3 m adet adet ton ton m3 m3 m3 1 176,38 1 115,25 11,25 384 10 701,43 16 100 50,20 13,02 13,48 9,17 5,72 2 540 980,80 3 618 986,25 550 631,25 134 400 385 251,48 3 477 600 295 176 258 186,60 930 794 448 825,65 20 756 821,80 59 362 692,33
izelge 4.48. n keltim havuzlar maliyeti Poz No in Cinsi Miktar
Birimi
15.001/2B 16.004 16.044/4 23.014 23.015 21.013 21.022 21.054 18.500/ B-8 EBF 23.167/ B-3 23.301/ B-3 36.13600/ B 201-199 Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton BS 20 Demirli beton Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri Rendeli dz BA kalb Rendeli eri BA kalb 0-4 m kalp iskelesi PVC contayla derz Dner kpr syrc Paslanmaz elikten savak yaplmas Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas 1000 mm kelebek vana 1000 mm elik boru 75 560 3 575 24 090 725 1 685 2 715 29 330 27 995 3 220 19 44 960 2 000 19 2 070 m3 m3 m3 ton ton m2 m2 m3 m adet kg kg adet m
Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 1 176,38 1 115,25 13,30 22,01 1,89 23,35 40 000,00 8,67 15,64 8 459,26 388,80
Tutar (YTL) 154 898,00 269 841,00 2 102 816,10 852 875,50 1 879 196,25 36 109,50 645 553,30 52 910,55 75 187,00 760 000,00 389 803,20 31 280,00 160 725,94 804 816,00
94 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06105 07.06104 07.06101 07.06102 07.06104/1 TOPLAM Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas Kaz art nakli Kum akl nakli imento nakli Demir nakli Stabilize nakli 27 400 13 700 4 940 74 045 33 440 9 510 2 628 13 700 m2 m3 m m3 m3 ton ton m3 29,28 11,25 9,38 3,34 13,48 13,02 50,20 9,17 802 272,00 154 125,00 46 337,20 247 310,30 450 771,20 123 820,20 131 925,60 125 629,00 10 298 202,84
izelge 4.49. Son keltim havuzlar maliyeti in Cinsi Poz No 15.001/2B 16.004 16.044/4 23.014 23.015 21.013 21.022 21.054 18.500/ B-8 EBF 23.167/ B-3 23.301/ B-3 36.13600/ B 201-199 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06105 07.06104 Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton BS 20 Demirli beton Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri Rendeli dz BA kalb Rendeli eri BA kalb 0-4 m kalp iskelesi PVC contayla derz Dner kpr syrc Paslanmaz elikten savak yaplmas Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas 1000 mm kelebek vana 1000 mm elik boru Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas Kaz art nakli Kum akl nakli 151 120 7 150 48 180 1 450 3 370 5 430 58 660 55 990 6 440 38 89 920 4 000 38 4 140 54 800 27 400 9 880 148 090 66 880 Miktar Tutar (YTL) 309 796 539 682 4 205 632,20 1 705 751 3 758 392,50 72 219 1 291 106,60 105 374 150 374 1 520 000 779 606,40 62 560 321 451,88 1 609 632 1 604 544 308 250 92 674,40 494 620,60 901 542,40
Birimi
m3 m3 m3 ton ton m2 m2 m3 m adet kg kg adet m m2 m3 m m3 m3
Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 1 176,38 1 115,25 13,30 22,01 1,89 23,35 40 000,00 8,67 15,64 8 459,26 388,80 29,28 11,25 9,38 3,34 13,48
95 07.06101 07.06102 07.06104/1 TOPLAM imento nakli Demir nakli Stabilize nakli 19 020 5 256 27 400 ton ton m3 13,02 50,20 9,17 247 640,40 263 851,20 251 258 20 596 405,68
96
izelge 4.50. amur younlatrclar maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 1 176,38 1 115,25 25 000,00 13,30 22,01 4,01 23,35 1,89 15,64 70,92 191,28 423,00 29,28 11,25 9,38 3,34 13,48 13,02 50,20 9,17 Tutar (YTL)
15.001/2B 16.004 16.044/4 23.014 23.015 EBF 21.013 21.022 21.057 18.500/ B-8 21.054 23.301/ B-3 201138 201-178 210-3008 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06105 07.06104 07.06101 07.06102 07.06104/1 TOPLAM
Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton Demirli BS 20 betonu Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri amur younlatrma Ekipman Rendeli dz BA kalb Rendeli eri BA kalb 4-6 m kalp iskelesi PVC contayla derz yaplmas 0-4 m kalp iskelesi Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas 250 mm elik boru 600 mm elik boru 250 mm kelebek vana Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas Kaz art nakli Kum akl nakli imento nakli Demir nakli Stabilize nakli
25 515 1 185 8 115 640 170 20 2 035 16 830 24 465 1 920 1 180 1 600 1 240 330 20 17 500 8 750 2 800 23 865 11 245 3 195 870 8 750
m3 m3 m3 ton ton adet m2 m2 m3 m m3 kg m m adet m2 m3 m m3 m3 ton ton m3
52 305,75 89 443,80 708 358,35 752 883,20 189 592,50 500 000,00 27 065,50 370 428,30 98 104,65 44 832,00 2 230,20 25 024,00 87 940,80 63 122,40 8 460,00 512 400,00 98 437,50 26 264,00 79 709,10 151 582,60 41 598,90 43 674,00 80 237,50 4 053 695,05
izelge 4.51. amur rtcler maliyeti
97 Poz No in Cinsi Miktar Birimi 15.001/2B 16.004 16.046/1 16.044/4 23.014 23.015 21.021 21.024/ 21.054 18.500/ B-8 23.301/ B-3 21.013 201-1008/ 19.054/ B-9 23.244/A1 201-138 210-3008 210-619 17.214/ B-8 15.140/ B-2 3365 07.06101 07.06102 07.06104 07.06105 07.06104/1 TOPLAM Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton Demirli BS 25 beton Demirli BS 20 beton Nervrl ince BA demiri Nervrl kaln BA demiri Eri yzeyli kalp Eri yzeyli kayar kalp 0-4 m kalp iskelesi PVC contayla derz Paslanmaz elikten srgl kapak yaplmas Rendeli dz yzeyli kalp 80 mm paslanmaz elik boru 5 cm polistren s yaltm Alminyum kaplama 250 mm elik boru 250 mm kelebek vana 80 mm kresel vana Beton parke yol kaplamas Stabilize dolgu yaplmas Beton bordr yaplmas imento nakli Demir nakli Kum akl nakli Kaz art nakli Stabilize nakli 30 330 930 40 745 220 1 970 2 945 1 380 49 390 1 255 8 060 1 120 1 030 2 630 48 500 47 770 880 14 4 17 450 8 725 3 130 15 030 5 330 51 680 28 950 8 725 m3 m3 m3 m3 ton ton m2 m2 m3 m kg m2 m m2 kg m adet adet m2 m3 m ton ton m3 m3 m3 Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 95,99 87,29 1 176,38 1 115,25 18,86 50,26 1,89 23,35 15,64 13,30 23,50 13,29 12,94 70,92 423,00 77,10 29,28 11,25 9,38 13,02 50,20 13,48 3,34 9,17 Tutar (YTL) 62 176,50 70 196,40 3 911 112,55 19 203,80 2 317 468,60 3 284 411,25 26 026,80 2 482 341,40 2 371,95 188 201,00 17 516,80 13 699,00 61 805,00 644 565,00 618 143,80 62 409,60 5 922,00 308,40 510 936,00 98 156,25 29 359,40 195 690,60 267 566,00 696 646,40 96 693,00 80 008,25 15 762 935,75
98 izelge 4.52. amur kurutma yataklar maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) 2,05 11,25 11,19 87,29 1 176,38 13,30 1,89 5,60 291,00 5,06 10,70 564,00 23,35 3,34 50,20 13,48 13,02 9,17 Tutar (YTL)
15.001/2B 15.140/ B-2 15.140/2D 16.044/4 23.014 21.013 21.054 204-403 210-710 36.0900 204.405 210-712 18.500/ B-8 07.06105 07.06102 07.06104 07.06101 07.06104/1 TOPLAM
Temel kazs yaplmas Stabilize dolgu yaplmas Kum akl serilmesi BS 20 Demirli beton Nervrl ince BA demiri Dz yzeyli rendeli beton ve BA kalb 0-4 m kalp iskelesi 100 mm PVC boru 100 mm kresel vana 150 mm PVC drenaj borusu 150 mm PVC boru 150 mm kresel vana PVC contayla derz yaplmas Kaz art nakli Demir nakli Kum akl nakli imento nakli Stabilize nakli
98 510 14 365 67 950 5 990 450 32 300 13 420 3 590 164 8 200 3 010 164 17 340 94 800 495 74 900 2 095 14365
m3 m3 m3 m3 ton m2 m3 m adet m m adet m m3 ton m3 ton m3
201 945,50 161 606,25 760 360,50 522 867,10 529 371,00 429 590,00 25 363,80 20 104,00 47 724,00 41 492,00 32 207,00 92 496,00 404 889,00 316 632,00 24 849,00 1 009 652,00 27 276,90 131 727,05 4 780 153,10
izelge 4.53. Mekanik susuzlatrma maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) adet 114 180,00 adet 119 085,00 adet 4 391,00 adet 8 050,00 adet 16 800,82 Tutar (YTL) 114 180,00 1 071 765,00 39 519,00 217 350,00 16 800,82 1 459 614,82
2.Snf B Grp EBF 107-1109 EBF 36.21030
Belt filtre binas 30 m3/h lik belt filtre nitesi 30 m3 lk hidrofor Konveyr bant Kpr kreyn
1 9 9 27 1
TOPLAM
izelge 4.54. Gaz depolama tanklar maliyeti
99 Poz No in Cinsi Miktar Birimi 15.001/2B 16.004 16.044/4 23.051 23.071 23.101 201-138 210-3008 23.014 19.054/ B-9 23.244/a-1 19.022/ 07.06101 07.06102 07.06105 07.06104 TOPLAM Temel kazs yaplmas 300 Dz demirsiz beton BS 20 Demirli betonu Mnferit elik inaat Profil demir elik inaat elik karkas yap 250 mm elik boru 250 mm kelebek vana Nervrl ince BA demiri Polistren s yaltm Alminyum kaplama Fleksbl membran imento nakli Demir nakli Kaz art nakli Kum akl nakli 2 035 95 770 19 20 6 400 4 78 4 160 6 400 4 700 300 85 1 815 1 345 m3 m3 m3 ton ton ton m adet ton m2 kg m2 ton ton m3 m3 Birim Fiyat (YTL) 2,05 75,48 87,29 1 508,31 1 663,94 2 255,75 70,92 423 1 176,38 13,29 12,94 72,86 13,02 50,20 3,34 13,48 Tutar (YTL) 4 171,75 7 170,6 67 213,3 28 657,89 33 278,8 13 534,5 28 368 1 692 91 757,64 55 244,8 82 816 342 442 3 906 4 267 6 062,1 18 130,6 788 712,98
izelge 4.55. Geri devir pompa istasyonu maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) adet 51 900,00 adet 16 800,82 adet 22 500,00 m 262,20 adet 8 741,38 adet m 5 259,27 2 811,05 Tutar (YTL) 51 900,00 16 800,82 337 500,00 78 660,00 131 120,70 78 889,05 421 657,50 1 116 528,07
2.Snf B Grp 36.21030 EBF 201-194 36.13912/ B 36.14018 36.06028
Pompa istasyonu binas Kpr kreyn 2200 m3/h santrifj pompa 900 mm elik boru 900 mm motorlu kelebek vana 900 mm ek valf 1600 mm elik boru
1 1 15 300 15 15 150
TOPLAM
izelge 4.56. amur pompa istasyonu maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) adet 38 925,00 adet 16 800,82 adet 7 500,00 m 184,84 adet 4 293,82 adet m 3 380,27 2 811,05 Tutar (YTL) 38 925,00 16 800,82 75 000,00 27 726,00 42 938,20 33 802,70 281 105,00 516 297,72
2.Snf B Grp 36.21030 EBF 201-175 36.13909/ B 36.14015 36.06028
Pompa istasyonu binas Kpr kreyn 100 m3/h monoblok pompa 600 mm elik boru 600 mm motorlu kelebek vana 600 mm ek valf 1600 mm elik boru
1 1 10 150 10 10 100
TOPLAM
100 izelge 4.57. Istma binas maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Tutar Birimi Birim Fiyat (YTL) (YTL) adet 14 705,00 14 705,00 12 087,00 12 087,00 adet 26 792,00
2.Snf B Grp 151-113
Istma binas Kalorifer kazan nitesi
1 1
TOPLAM
izelge 4.58. Jeneratr binas maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) adet 34 600,00 adet 16 800,82 adet 916 050,00 Tutar (YTL) 34 600,00 16 800,82 1 832 100,00 1 883 500,82
2.Snf B Grp 36.21030 EBF
Jeneratr binas Kpr kreyn 1.6 MW Gaz jeneratr
1 1 2
TOPLAM
izelge 4.59. Atlye ve iletme binas maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) adet 294 100,00 adet 16 800,82 Tutar (YTL) 294 100,00 16 800,82 310 900,82
2.Snf B Grp 36.21030
Atlye binas Kpr kreyn
1 1
TOPLAM
izelge 4.60. dare binas maliyeti Poz No in Cinsi Miktar Birimi Birim Fiyat (YTL) adet 644 000,00 takm 45 000,00 Tutar (YTL) 644 000,00 45 000,00 689 000,00
3.Snf B Grp EBF
dare binas Laboratuar ekipman takm
1 1
TOPLAM
Alt farkl alternatif atksu artma sisteminin maliyeti, sistemi oluturan nite maliyetlerinden yararlanlarak 2005 yl birim fiyatlarna gre belirlenmi ve aada verilmitir.
101
izelge 4.61. Klasik aktif amur prosesine gre maliyet zeti (difzrl havalandrma)
1 Izgara yaplar 2 Havalandrmal kum tutucular 3 n keltme havuzlar 4 Son keltme havuzlar 5 Havalandrma havuzlar 6 amur younlatrclar 7 amur rtcler 8 Mekanik susuzlatrclar 9 Geri devir pompa istasyonu 10 amur pompa istasyonu 11 dare binas 12 Atlye ve letme binas TOPLAM 222 709,99 2 607 004,30 10 298 202,84 20 596 405,68 9 281 060,57 4 053 695,05 15 762 935,75 1 459 614,82 1 116 528,07 516 297,72 689 000,00 310 900,82 66 914 355,61 YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL
izelge 4.62. Klasik aktif amur prosesine gre maliyet zeti (aeratrl havalandrma)
1 Izgara yaplar 2 Havalandrmal kum tutucular 3 n keltme havuzlar 4 Son keltme havuzlar 5 Havalandrma havuzlar 6 amur younlatrclar 7 amur rtcler 8 Mekanik susuzlatrclar 9 Geri devir pompa istasyonu 10 amur pompa istasyonu 11 dare binas 12 Atlye ve letme binas TOPLAM 222 709,99 2 607 004,30 10 298 202,84 20 596 405,68 21 120 278,17 4 053 695,05 15 762 935,75 1 459 614,82 1 116 528,07 516 297,72 689 000,00 310 900,82 78 753 573,21 YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL
izelge 4.63. Uzun havalandrmal aktif amur prosesine gre maliyet zeti 1 Izgara yaplar 2 Havalandrmal kum tutucular 3 Uzun havalandrma havuzlar 4 Son keltme havuzlar 5 amur younlatrclar 6 amur rtcler 7 Mekanik susuzlatrclar 8 Geri devir pompa istasyonu 9 amur pompa istasyonu 10 dare binas 11 Atlye ve letme binas TOPLAM 222 709,99 2 607 004,30 64 568 066,78 20 596 405,68 4 053 695,05 15 762 935,75 1 459 614,82 1 116 528,07 516 297,72 689 000,00 310 900,82 111 903 158,98 YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL
102
izelge 4.64. Damlatmal filtre prosesine gre maliyet zeti 1 Izgara yaplar 2 Havalandrmal kum tutucular 3 n keltme havuzlar 4 Son keltme havuzlar 5 Damlatmal filtreler 6 amur younlatrclar 7 amur rtcler 8 Mekanik susuzlatrclar 9 Geri devir pompa istasyonu 10 amur pompa istasyonu 11 dare binas 12 Atlye ve letme binas TOPLAM 222 709,99 2 607 004,30 10 298 202,84 12 466 245,54 75 684 361,47 4 053 695,05 15 762 935,75 1 459 614,82 1 116 528,07 516 297,72 689 000,00 310 900,82 125 187 496,17 YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL YTL
izelge 4.65. Stabilizasyon havuzlar prosesine gre maliyet zeti (anaerobik sistem)
1 Izgara yaplar 2 Havalandrmal kum tutucular 3 dare binas 4 Atlye ve letme binas 5 Stabilizasyon havuzlar TOPLAM 222 709,99 2 607 004,30 689 000,00 310 900,82 369 233 393,07 373 063 008,18 YTL YTL YTL YTL YTL YTL
izelge 4.66. Stabilizasyon havuzlar prosesine gre maliyet zeti (aerobik sistem)
1 Izgara yaplar 2 Havalandrmal kum tutucular 3 dare binas 4 Atlye ve letme binas 5 Stabilizasyon havuzlar TOPLAM 222 709,99 2 607 004,30 689 000,00 310 900,82 59 362 692,33 63 192 307,44 YTL YTL YTL YTL YTL YTL
4.11.2. Alternatif artm prosesleri iin aylk enerji giderleri
izelge 4.67.-4.73. de farkl prosesler iin gereken aylk enerji maliyetleri zetlenmitir.
izelge 4.67. Proses niteleri aylk giderleri
103 IZGARA YAPILARI 7X24X30X2,2X0,16 HAVALANDIRMALI KUM TUTUCU 18X24X30X11X0,16 N KELT M HAVUZLARI 18X24X30X1,5X0,16 SON KELT M HAVUZLARI 35X24X30X1,5X0,16 HAVALANDIRMA HAVUZLARI 144X16X30X110X0,16(AERATRL S STEM) 16X16X30X40X0,16 (D FZRL S STEM) UZUN HAVALANDIRMA HAVUZLARI 160X16X30X110X0,16 AMUR YOUNLATIRICILAR 20X24X30X3X0,16 MEKAN K SUSUZLATIRMA 9X12X30X15X0,16 GER DEV R POMPALARI 14X24X110X0,16 AMUR POMPALARI 9X24X30X0,16 STAB L ZASYON HAVUZLARI(AEROB K) 210X24X30X15X0,16
1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 3 110,40 YTL 6 048 YTL 1 216 5212 YTL 49 152 YTL 1 351 680 YTL 2 304 YTL 7 776 YTL 177 408 YTL 31 104 YTL 362 880 YTL
izelge 4.68. Klasik aktif amur prosesine gre aylk enerji giderleri (difzrl havalandrma) Izgara yaplarnda Havalandrmal kum tutucularda n keltim havuzlarnda Havalandrma havuzlarnda Son keltim havuzlarnda amur younlatrclarda Mekanik susuzlatrmada Geri devir pompalarnda amur pompalarnda Toplam 1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 3 110,40 YTL 49 152 YTL 6 048 YTL 2 304 YTL 7 776 YTL 177 408 YTL 31 104 YTL 299 670 YTL
104 izelge 4.69. Klasik aktif amur prosesine gre aylk enerji giderleri (aeratrl havalandrma) Izgara yaplarnda Havalandrmal kum tutucularda n keltim havuzlarnda Havalandrma havuzlarnda Son keltim havuzlarnda amur younlatrclarda Mekanik susuzlatrmada Geri devir pompalarnda amur pompalarnda Toplam 1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 3 110,40 YTL 1 216 512 YTL 6 048 YTL 2 304 YTL 7 776 YTL 177 408 YTL 31 104 YTL 1 467 030 YTL
izelge 4.70. Uzun havalandrmal aktif amur prosesine gre aylk enerji giderleri Izgara yaplarnda Havalandrmal kum tutucularda Uzun havalandrma havuzlarnda Son keltim havuzlarnda amur younlatrclarda Mekanik susuzlatrmada Geri devir pompalarnda amur pompalarnda Toplam 1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 1 351 680 YTL 6 048 YTL 2 304 YTL 7 776 YTL 177 408 YTL 31 104 YTL 1 600 903,68 YTL
izelge 4.71. Damlatmal filtre prosesine gre aylk enerji giderleri Izgara yaplarnda Havalandrmal kum tutucularda n keltim havuzlarnda Son keltim havuzlarnda amur younlatrclarda Mekanik susuzlatrmada Geri devir pompalarnda amur pompalarnda Toplam 1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 3 110,40 YTL 3 801,60 YTL 2 304 YTL 7 776 YTL 177 408 YTL 31 104 YTL 230 130,68 YTL
izelge 4.72. Stabilizasyon havuzu prosesine gre aylk enerji giderleri (anaerobik sistem) Izgara yaplarnda Havalandrmal kum tutucularda Toplam 1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 24 583,68 YTL
105 izelge 4.73. Stabilizasyon havuzu prosesine gre aylk enerji giderleri (aerobik sistem) Izgara yaplarnda Havalandrmal kum tutucularda Stabilizasyon havuzlarnda Toplam 1 774,08 YTL 22 809,60 YTL 362 880 YTL 387 463,68 YTL
106
5. SONU VE NER LER Aktif amur sisteminde; havalandrma sistemi aeratrl ve difzrl olarak ayr ayr ele alnp ilk yatrm ve aylk enerji gideri hesaplanmtr. amur susuzlatrmann ilk yatrm ve enerji hesaplar; mekanik ve kurutma yata olarak ayr ayr yaplmtr. Stabilizasyon havuzlar aerobik ve anaerobik olarak deerlendirilmitir (izelge 5.1.).
izelge 5.1. Farkl proses trleri iin ilk yatrm ve aylk enerji maliyetleri
Tesis proses tr Klasik aktif amur (Difzrl havalandrma) Klasik aktif amur (Aeratrl havalandrma) Uzun havalandrmal aktif amur Damlatmal filtre Stabilizasyon havuzlar (Anaerobik sistem) Stabilizasyon havuzlar (Aerobik sistem)
lk yatrm maliyeti Aylk enerji gideri YTL 66 914 355,61 78 753 573,21 111 903 158,98 125 187 496,17 373 063 008,18 63 192 307,44 YTL 299 670 1 467 030 1 600 903,68 230 130,68 24 583,68 387 463,68
amur susuzlatrmada; kurutma yataklar ilk yatrm maliyeti olan 4 780 153,10 YTL, mekanik susuzlatrma ilk yatrm bedeli 1 459 614,82 YTL nin yaklak 3,27 kat fazla olduu gibi yaklak 13 Ha lk bir alan igal edecektir. Tesisin yapld blgenin tarm alan olduu dikkate alndnda 13 Ha alann gz ard edilemeyecek nemde bir deerdir; ve bu durumda mekanik susuzlatrmadaki 7 776 YTL aylk iletme giderinden daha nemli olmaktadr. Dolaysyla hem ilk yatrm maliyetinin 3,27 kat fazla olmas hem de anlan ekonomik deerler dikkate alndnda amur susuzlatrmada mekanik susuzlatrma tercih olunmaktadr.
107
Stabilizasyon havuzlarnda anaerobik sistemde, havuzlar aras iletme yollaryla birlikte yaklak 1670 Ha alan gerekli olup ilk yatrm da 373 063 008,18 YTL ile en pahal sistem olmaktadr. Bu sistemde havuz kazsndan (34 211 215 m3) kan malzemenin depolanaca bir saha da gerekecektir. Ortalama 3 m ykseklikte bir depolama yaplmas halinde yaklak 1 140 Ha lk bir alann igali sz konusudur. Tesisin yapld yrenin bir tarm alan olduu dikkate alndnda (1670+1140) 2810 Ha lk alan; yrede bulunan 2-3 kyn tm sahasnn igali anlamna gelecek ve geimini tarmla salayan bu kylerin tahliyesi bile gndeme gelebilecektir. Stabilizasyon havuzlar prosesi kamulatrmas mmkn olmayan bir byklk ve en pahal artm sistemi olduundan tercih olunmayacaktr. Aerobik stabilizasyon havuzlar da ilk yatrmda pahal bir sistemi olmas (63 192
307,44 YTL) ve yaklak 155 Ha alan gerektirmesi, bunun yannda aylk enerji gideri (387 463,68 YTL) yksek olan bir proses olmas nedeniyle tercih olunmayacaktr. Damlatmal filtre prosesi aylk enerji gideri ynnden klasik aktif amurdan %17 daha uygun olmasna ramen; ilk yatrm (125 187 496,17 YTL) yaklak 1,57 kat civarnda olduundan tercih olunmayacaktr. Uzun havalandrmal aktif amur prosesi hem ilk yatrm hem de aylk iletme giderleri ynnden klasik aktif amur, aerobik stabilizasyon havuzu ve damlatmal filtre proseslerinden pahal olduundan tercih olunmayacaktr. Klasik aktif amur prosesinde aeratrl sistem hem ilk yatrm (78 753 573,21 YTL) ve hem de aylk enerji gideri ynnden (1 467 030 YTL) difzrl sistemden pahal olduundan tercih olunmayacaktr. Aerobik stabilizasyon havuzu ilk yatrm olarak difzrl klasik aktif amurdan 3 722 048,17 YTL daha ucuz olmakla beraber aylk enerji gideri olarak 87 793,68 YTL pahal olup ilk yatrm fark 3,5 ylda kapanarak proje mrnce 2005 yl fiyatlaryla her ay 87 793,68 YTL fazladan enerji gideri deneceinden uygun olmamaktadr.
108
Difzrl sistem ilk yatrm 66 914 355,61YTL ve aylk enerji gideri 299 670 YTL olarak en uygun sistemdir. Ankara atksu artma tesisinde klasik aktif amur prosesi uygun sistem olarak seilmi; fakat havalandrmada aeratrl sistem uygulandndan hem ilk yatrm maliyeti fazla olmu, hem de aylk iletme gideri difzrl sisteme gre yaklak 4,9 kat artmtr. Difzrl sistemlerde bir blowern arzalanmas durumunda havalandrma havuzu tamamen devre d kalrken; aeratrl sistemde arzalanan aeratrn verimi kadar oksijen eksiklii olaca ve havuzdaki dier aeratrlerin alma sresi arttrlarak iletmenin kesintisiz srdrlebilecei dnlrse uygulamada bir tercih olabilmektedir. Bununla beraber ASK yetkililerinden alnan bilgiye gre durumun kendi tercihleri olmad, tesisin d krediyle yaplm olmas nedeniyle kredi art olarak aeratrl sistemin seildii, bunun yannda tesiste biyogaz retimi de bulunduundan ve tketilen enerjinin %95 civarnda biyogazn elektrik enerjisine evrilmesiyle karlanmasndan tr ilk yatrm dnda maliyetlere fazlaca bir etkisinin olmad belirtilmitir. Bilindii zere mevcut durumda Ankara Atksu Artma Tesisinde azot ve fosfor giderimine ynelik bir nite bulunmamaktadr. Ancak gerek alc ortamlarn kirlilik ve trfikasyondan korunmas amacyla; gerekse Avrupa standartlarna uyum almalar dorultusunda mevcut sisteme nitrifikasyon-denitrifikasyon proseslerinin eklenmesi gerekmektedir lkemizdeki genel duruma bakldnda ise; artma tesisleri ile ilgili vaziyetin ok i ac olmad grlmektedir. Oluturulan atksuyun ok byk ksmnn artlmadan yada n artm yaplarak dearj edilmesi dikkat ekicidir. Bu durumun srmesi halinde ksa bir sre sonra temiz su kaynaklarnn saysnn gn getike azalaca ortadadr. Byle bir sorunla kar karya kalmamak iin atksularn dzenli bir ekilde toplanmas, alc ortam standartlarna uygun olarak artlmas ve yaplan dearjlarn dzenli olarak kontrol gerekmektedir.
109
Ancak aadaki nlemlerin alnmas durumunda su kaynaklarmzn korunmas salanabilir. Mevcut standartlarn ncelikle uygulanmas salanarak, standartlar bilimsel ve teknolojik almalara gre gncelletirilmelidir. Su kirliliinin nlenmesi ve atksularn artlmas konusunda lkemizdeki mevcut imkanlar birletirilmelidir. Yerel ynetimler Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliini uygulamalar ynnde, evre ve Orman Bakanl tarafndan etkin bir ekilde denetlenmelidir. Atksu tesislerinde karlalan eksiklere yaptrm gc olan cezalar uygulanmaldr. Belediyelerin 3030 sayl kanun gereince vatandatan atksu bedeli ad altnda tahsis ettii paray gerektii zere atksu artma tesislerinin iletim, bakm ve onarmnda kullanmas salanmal, bu kaynak siyasi rant salayan eitli ilere harcanmamaldr. Sanayi tesislerinin n artma ve artma tesisleri kurma konusundaki eksiklikleri tamamlanmaldr. Artma tesislerini kurmu olan iletmelerinin artma tesislerini altrmalar salanmalar, artma tesisini kurarak ynetmelikler erevesinde ileten kurulular, her bakmdan teviklerle dllendirilmelidir. Artma tesisleri bulunmayan veya altrlmayan kurulularn rnlerini ihra edemeyecekleri, bir takm kredilerden yararlanamayacaklar ve bu durumun uluslararas platformda itibar azalmasna neden olaca sanayicilere anlatlmaldr. lkemizde artma tesislerini iletecek kapasite ve yeterlilikte ara eleman yetitirilmesi iin eitim imkanlar salanmaldr. Belediyelerin tesis iletecek kabiliyette olmayan elemanlar bu konuda istihdam etmemesi salanmaldr. Sanayide az su kullanlan ve az atk veren teknolojilerin seilmesi, proses ve artma suyunun yeniden kullanm tevik edilmelidir. Kirleticilii yksek endstriyel sektrlerden balamak zere, sektrle evre uyum protokolleri yaplmal ve ortak bir noktada buluulmaldr. Mterek artm tevik edilmeli, kk endstri tesislerini artma tesisi yapmaya zorlamak yerine uygun cret politikalar ile mterek artmaya katlmalar salanmal, ilgili hukuki dzenlemeler getirilmelidir.
110
Mmkn olduu takdirde evsel ve endstriyel atksular birlikte artlmaldr. Bu amala endstri kurulularnn n artma yapmas salanarak balant izni ile byk artma tesislerine izin verilebilir. Kylar ve hassas blgeler bata olmak zere beldelerimizin evsel atksularnn bir an nce artma tesislerine kavumalar salanmal, bu maksatla evre ve Orman Bakanl, Devlet Planlama Tekilat ve ller Bankas bir araya gelerek artma tesisi yapmnda ncelik sras yapmal, aralarnda yapacaklar bir protokolle bu tesislerin yatrm programna alnmas salanarak finans kaynaklarnn zamannda doru yere aktarlmas temin edilmelidir. Halkmz evresel deerleri koruma hususunda bilinlendirilmelidir.
Tm bu hususlara dikkat edildii takdirde milyonlarca dolar harcanarak yaptrlan atksu artma tesisleri ilevini yerine getirecek ve birer l yatrm olmaktan kacaktr.
111
KAYNAKLAR 1. Yayla, F., Kaar, A., Byk Ankara Kanalizasyon Projesi, evre ve Mhendis Dergisi, 5:27-29 (1991). 2. Atc, T.,Ahska, T., Ankara ay Kirlilii ve Algleri, Gazi niversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 18 (1): 51-59 (2005). 3. elik, . B., Ankara Merkezi Atksu Artma Tesisi Atnn imentoya Katlabilme Olanaklarnn Aratrlmas, Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Ankara, 36-37 (2000). 4. Demirel, G., Enstrmantasyon ve Kontrol, evre mhendislii Uygulamalar, MO, Ankara,129-136, Ankara (2002). 5. Nisanolu, G., Atksu Artma Sitemlerinin Ve Bu Sistemlerden Elde Edilen amurlarn Tarm Topraklarnda Kullanlmas Olanaklar , Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Adana, 38-40 (1998). 6. Tokgz, S., Artlm Atksuyun ve Artma amurlarnn Geri Kazanm, evre Mhendislii Uygulamalar, MO, Ankara, 63-74, Ankara (2002). 7. Ataman, ., Ankara Atksu Artma Tesisi Artma amurunun Toprak Biyolojik Aktivitesi zerine Etkileri , Yksek Lisans tezi, Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits, 30-31 (1999). 8. Certel, A., Evsel Artma amurlarnn Zirai Alanda Kullanm, Yksek Lisans Tezi, Sakarya niversitesi Fen Bilimleri Enstits, Sakarya, 14-16 (2000). 9. Toprak, H., amurlarn Susuzlatrlmas, evre Mhendislii Uygulamalar, MO, Ankara, 153-158, Ankara (2002). 10. Filibeli, A., Artma amurlarnn lenmesi, DE Yaynlar, zmir, 163-170 (1996). 11. Soyupak, S., Atksu Artma Tesislerinin Planlanmas, Ortadou Amme daresi Enstits, Ankara, 36-37 (1997). 12. Demirci, G., Trkavc, L., Biyogaz: Atklardan Enerji, Ankara Temiz Enerji Vakf, Ankara, 34-38 (2001). 13. Deniz, Y., Trkiye de Biyogaz Potansiyeli ve Biyogazn Salayaca Yararlar, Ankara Aratrma Enstits Mdrl, Ankara, 12-18 (1987). 14. Taleghani, G., Kia, A. S., Technical-Economical Analysis Of Saveh Biogas Power Plant, Science Direct, 30: 441-446 (2005). 15. Sarolu, M., Amonyak Giderimi in Atksu Artma Tesislerinin yiletirilmesi Seeneklerinin Karlatrlmas, Cumhuriyet niversitesi evre Sorunlar Aratrmas Dergisi, 6:12-17 (2001).
112
16. Hammer, J., Water And Wastewater Technology 3rd ed., Mc Graw Hill, New Jersey, 98-106 (1996). 17. Yavuz, H., elebi, S., Atksularda Nitrfikasyon-Denitrifikasyon, Hacettepe niversitesi evre Bilimleri Dergisi, 2:4-57 (1995). 18. Divrikolu, F., Yldrm, M. E., Azot Sanayii Atksularndan Azot Giderimi ve Ekonomik Analizi, Osmangazi niversitesi Mh-Mim. Fak. Dergisi, 9(2):1523 (1996). 19. Masters, G., Introduction to Environmental Engineering and Science, Prentice Hall, New York, 243-252 (1991). 20.Samsunlu, A., Trkiye de Tekstil Endstrisi Kullanlm Sularn Artma Durumu, Tekstil Endstrisinde evre Koruma Sempozyumu, Ankara, 1-15 (1996). 21. Tuna, M., Knac, C., Sarkaya, H., Erolu, V., Trkiye deki Atksu Artma Tesisleri in Maliyet ndeksi Gelitirme Esaslar, Su Kirlenmesi Kontrol Dergisi, 9(2):9-16 (1999). 22. Toprak, H., Atksu Artma Sistemlerinin Tasarm Esaslar, Cilt 1, DE Mh. Fak.Yaynlar, zmir, 288-297 (1999). 23. Karg, F., evre Mhendisliinde Biyoprosesler, DE Yaynlar, zmir, 149150 (1998). 24. Tchobonoglous, G., Burton, F., Stensel, H., Wastewater Engineering Treatment and Reuse 4rd ed., Metcalf&Eddy, New York, 101-108 (1994). 25. Da, M., Evsel Nitelikli Atksular in Artma Prosesleri, evre Mhendislii Uygulamalar, MO, Ankara, 63-74, Ankara (2002). 26. engl, F., Sponza, D., Atksu Stabilizasyon Havuzlar, evre ve nsan Dergisi, 4:35-36 (1987). 27. Crites, R., Tchobonoglous, G., Small and decentralized Wastewater Management Systems, Mc Graw Hill, Singapore, 527-538 (1998). 28. Balman, V., Evsel Atksularn Artmnda stabilizasyon Havuzlar El Kitab, ller Bankas, Ankara, 6-9 (1990). 29. Uurlu, A., Anaerobik Artmaya Genel Bir Bak, evre Bilimleri Dergisi, 1: 23-30 (1994). 30. Src, G., evre Sorunlarnn zmnde Yer Alan Mikroorganizmalar,
113
Doa Trk Mhendislik ve evre Bilimleri Dergisi, 13(3):435-439 (1989). 31. Demirer, G. N., Duran, M., Anaerobik Biyoteknoloji,evre ve Mhendis Dergisi, 14: 30-32 (1997). 32. Murathan, A., Atksularn Aktif amur Yntemiyle Artlmas, Gazi niversitesi Mh.-Mim. Fak. Dergisi, 12(1):29-30 (1997). 33. Mc Kinney, R., Environmental Pollution Control Microbiology, Marcel Decker Inc., New York, 114-129 (2004). 34. Vesilind, P., Peirce, J., Weiner, R., Environmental Pollution and Control 3rd ed., Mc Graw Hill, New York, 99-115 (1990). 35. Balman, V., evre Kirlilii Kontrolnde Atksu Artm, Atlm Yaynlar, Ankara, 62-85 (2002). 36. Arceivala, S.J., Wastewater Treatment for Pollution Control 2nd ed., Tata Mc Graw-Hill, India , 143-187 (1998). 37. Batchelor, A., Bocarro, R., Pybus, P., Low-Cost and Low-Energy Watewater Treatment systems: A South African Perspective, Water Science Technology, 24 (5):241-246 (1991). 38. Dulkadiroolu, H., Yceer, A., Aktif amur Atksu Artma Tesislerinde Maliyet Analizi, Su Kirlenmesi Kontrol Dergisi,11(1):33-42 (2001). 39. Tuna, M., Knac, C., Trkiye deki Atksu Artma Tesisleri Maliyetlerinin ndeks Yardmyla Deerlendirilmesi, Su Kirlenmesi Kontrol Dergisi, 9(2):1724 (1999). 40. Deirmenci, M., Altn, A., Altn, S., Atksu Miktar ve BOI5 Kirlilik Yknn Havalandrma Havuzu lk Yatrm ve Enerji Maliyetlerine Olan Etkilerinin ncelenmesi, DE Mh. Fak. Fen ve Mhendislik Dergisi, 2(1):1-12 (2000). 41. Pekin, B., kizolu, E., Alku, Y., Akgn, N., Yksek Organik Madde erikli Atksularn Biyolojik Artlmas, Biyogaz ve Gbre retimi in Optimum Sistem Tasarmnn Aratrlmas, Doa Trk Mhendislik ve evre Bilimleri Dergisi, 9:325-329 (1986).
114
ZGEM 1980 ylnda Ankara da dodu. lk renimini Ykseli Kolleji nde, orta renimini zel Aydn Anadolu Lisesi nde tamamlad. 2003 ylnda Seluk niversitesi evre Mhendislii blmnden mezun oldu. Halen Gazi niversitesi Fen Bilimleri Enstits nde yksek lisansa devam etmekte ve Glck Atksu Artma Tesisinde iletme sorumlusu olarak grevini srdrmektedir.

Ankara Aski Atik Su Ozellikleri Ve Aritma Sisteminin Degerlendirilmesi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ankara Aski Atik Su Ozellikleri Ve Aritma Sisteminin Degerlendirilmesi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

ANKARA ASK ATIKSU ZELL KLER VE ARITMA S STEM N N DEERLEND R LMES

YKSEK L SANS TEZ EVRE B L MLER

GAZ N VERS TES FEN B L MLER ENST TS

Aklama Ankara Su ve Kanalizasyon daresi

Cumhuriyetinden kredi kuruluu Kreditanstalt fr Wiederaufbau (KfW) kanalyla

Ankara ayna giden k suyunun BO altndadr.

deeri limit deer olan 30 mg/1nin ok

izelge 3.1. ASK atksu artma tesisi temel tasarm kriterleri

765 000 8,85 10,19 17,71 235 175 20 907

Ortalama atksu miktar, m /gn

BO 5 konsantrasyonu, mg/l Filtre edilebilir katlar, mg/l

izelge 3.2. Atksu artma niteleri ana boyutlar

3.1.3. ASK atksu artma sistemindeki niteler

ierii olan su tekrar artm iin tesis

izelge 3.4. BAKAY projesine gre ebeke zellikleri (1)

Atksu toplama sistemi

Yamursuyu 1125 km toplama sistemi Toplam 6750 km

1414 km 1881 km 3295 km 3455 km 320 km

konsantrasyonunun ortalama 145 mg/l iken pik zamanlarda

esas amac, alc su havzalarndaki su kalitesini IV.snftan II.snfa karmak ve akarsulardaki BO

konsantrasyonunu ortalama 8 mg/lnin altna drmektir. Saryer

Parametre pH NH4 -N (mg/l) SO4 (mg/l) PO4 -P (mg/l)

I 6,6-8,8 0,2 100 0,03

II 6,5-8,8 1 200 0,20

III 6,0-9,0 2 400 0,50

Ankara ay (ortalama deer) 7,45 8,3 108 3,81

MART 8,2 10 291 363 143,2 69,8 235,2 5,6 7,3 31

N SAN 21,3 12 342 422 261,4 52,6 195,1 3,9 8 19,5

KASIM 9,5 16,5 419 883 124,3 131,4 263,4 18 10 52,2

95,4 93,5 90,5

96,4 82,3 91,6

97,2 88,6 82,2

91,7 78,2 69,2

93,4 89,2 81,9

92,5 91,3 85,5

85,5 92,4 81,4

86,5 92,3 81,4

izelge 4.3. 1998 yl k suyu kalite parametreleri

ekil 4.1 1998 yl artma verimleri

gzlendii Kasm ve Haziran aylarnda debi en

izelge 4.4 1999 yl k suyu kalite parametreleri

EK M 16,3 18,5 502 052 163,2 181,8 340,7 10,8 5,2 36

85,8 92,3 82,2

88,8 91,3 80,4

87,4 93,2 82,8

90,7 92,3 82,2

93,2 96,6 86,7

92,2 95,8 88,5

95,5 96,6 87,9

93,4 97,1 89,4

93,9 94,7 85,4

ekil 4.2 1999 yl artma verimleri

izelge 4.5. 2000 yl k suyu kalite parametreleri

OCAK -0,1 13,2 605 081 129 180 322 10 7 41

UBAT 2,7 10,4 650 653 167 166 331 11 8 43

MART 6,2 10,9 678 563 172 131 278 15 12 51

N SAN 15,9 13,1 608 568 209 137 295 16 11 49

MAYIS 18,2 15 597 292 172 137 233 16 11 44

EK M 16,8 18 461 268 179 195 355 18 11 47

KASIM 10,8 16,8 490 762 170 209 372 19 13 55

92,2 96,1 87,2

91,3 90,8 81,6

92,3 91,9 83,4