Nj firm sht monopol n qoft se ajo sht shitsi i vetm i produktit t saj dhe n qoft se produkti i saj nuk

ka zvendsues t afrt. Kauza fondamentale e monopolit sht barriera pr hyrjen: nj monopol mbetet shitsi i vetm n tregun e tij, sepse firmat e tjera nuk mund t hyjn n treg dhe t konkurrojn me t. Barrierat pr hyrje nga ana e tyre kan tre zanafilla kryesore: Nj burim kryesor zotrohet nga nj firm e vetme Qeveria i jep nj firme t vetme t drejtn ekskluzive pr t prodhuar nj mall apo shrbim Kostot e prodhimit e bjn nj prodhues t vetm m efikas se sa nj numr i madh prodhuesish. Mnyra m e thjesht q t lind nj monopol sht pr nj firm t vetme t zotroj nj burim kryesor. Pr shembull, mendoni tregun e ujit n nj qytet t vogl n nj ishull t prapambetur skocez, i cili nuk furnizohet nga kompania e ujsjellsit e ishullit kryesor. N qoft se duzina nga banort e qytetit kan puse q funksionojn, modeli konkurrues i diskutuar n kapitullin paraardhs, e prshkruan sjelljen e shitsve. Si rezultat, mimi i nj litri uj ohet q t barazoj koston margjinale t pompimit t nj litri shtes. Por n qoft se n qytet ka vetm nj pus dhe sht e pamundur t merret uj nga ndonj vend tjetr, ather pronari i pusit ka monopol mbi ujin. Nuk sht e papritur q monopolisti ka fuqi shum m t madhe se sa do firm e vetme n nj treg konkurrues. N rastin e nj domosdoshmrie si uji, monopolisti mund t komandoj nj mim fare t lart edhe pse kostoja margjinale sht e ult. Megjithq pronsia ekskluzive e nj burimi kryesor sht nj shkak i mundshm i monopolit, n praktik monopolet rrall lindin pr kt arsye. Ekonomit ekzistuese jan t mdha dhe burimet zotrohen nga shum njerz. N t vrtet, meqense shum mallra tregtohen ndrkombtarisht, sfera natyrore e tregjeve t tyre shpesh sht e prbotshme. Ksisoj, ka pak shembuj firmash q zotrojn nj burim pr t cilin nuk ekzistojn zvendsues t afrt. N shum raste monopolet lindin se qeveria i ka dhn nj personi apo nj firme t drejtn ekskluzive pr t shitur nj mall apo shrbim. Ndonjher, monopoli

lindi nga pushteti absolut politik i dikujt q dshiron t jet monopolist. Mbretrit europian pr shembull, u akordonin njher e nj koh licenca biznesi ekskluzive miqve dhe aleatve t tyre, n mnyr q t mblidhnin para, nj monopol i vlersuar shum, sepse kishte t drejtn ekskluzive pr t shitur dhe shprndar kripn n nj rajon t veant t Europs. Madje edhe sot, qeverit ndonjher u akordojn monopole (ndoshta madje edhe vetes), sepse t brt kshtu konsiderohet se sht n interesin e publikut. N Suedi pr shembull, shitja me pakic e pijeve alkoolike, kryhet nga nj monopol pron shtetrore e njohur si Systembogalet, sepse qeveria suedeze, sht e mendimit se sht n interes t shndetit publik, q ajo t jet n gjendje t kontrolloj drejtprdrejt shitjen e alkoolit. Ligjet e patents dhe t drejts s autorit jan dy shembuj t rndsishm se si qeveria krijon nj monopol pr ti shrbyer interesit publik. Kur nj kompani farmaceutike zbulon nj medikament t ri, ajo mund t aplikoj n qeveri pr nj patent. N qoft se qeveria sht e mendimit se medikamenti sht vrtet origjinal, ajo e miraton patentn, gj q i jep kompanis t drejtn ekskluzive pr ta prodhuar dhe pr ta shitur medikamentin pr nj numr fiks vjetsh, zakonisht 20 vjet. N mnyr t ngjashme, kur nj shkrimtar prfundon nj libr, ai mund t ket t drejtn e autorit mbi t. E drejta e autorit sht nj garanci qeveritare q askush nuk mund ta shtyp dhe ta shes veprn pa lejen e autorit. E drejta e autorit e bn shkrimtarin nj monopolist n shitjen e romanit t tij. Efektet e patents dhe t drejts s autorit jan t lehta pr tu par. Meqense kto ligje i japin nj prodhuesi monopol, ato ojn n mime m t lart se sa do t ishin sipas konkurrencs. Por duke lejuar kta prodhues monopol t krkojn mime m t lart dhe t marrin fitime m t larta, ligjet gjithashtu inkurajojn sjellje t prshtatshme. Kompanit e medikamenteve lejohet t jen monopolist n medikamentet q ata zbulojn, n mnyr q t inkurajohet krkimi. Autort lejohen t jen monopolist n shitjen e librave t tyre pr ti inkurajuar ata t shkruajn m shum libra dhe m t mir. Pra, ligjet q drejtojn patentat dhe t drejtat e autorit kan prfitime dhe kosto. Prfitimet e ligjeve t patentave dhe t drejts s autorit jan stimuli i rritur pr

aktivitetin krijues. Kto prfitime kompensohen n njfar shkalle nga kostoja e vnies se mimit monopol, t cilin ne do ta shqyrtojm plotsisht m tutje n kt kapitull. Monopolet Natyror Nj industri sht monopol natyror kur nj firm e vetme mund ti ofroj nj mall apo nj shrbim nj tregu t tr me kosto m t ult se sa munden dy a m shum firma. Nj monopol natyror lind kur ekzistojn ekonomizime rritse t shkalls pr nj gam t prshtatshme produktesh. Shembull i nj monopoli natyror sht shprndarja e ujit. Pr t siguruar ujin pr banort e nj qyteti, nj firm duhet t ndrtoj nj rrjet tubacionesh npr qytet. N qoft se do t konkurronin dy a m shum firma pr sigurimin e ktij shrbimi, secils firm do ti duhej t paguante koston fikse e ndrtimit t nj rrjeti. Pra kostoja mesatare totale e ujit sht m e ulta n qoft se t tr tregut i shrben nj firm e vetme.

Tashti q e dim se si lindin monopolet, mund t marrim n konsiderat se si nj firm monopol vendos se sa shum produkt t prodhoj dhe far mimi t krkoj pr t. Analiza e nj sjellje t monopolit n kt seksion sht pika fillestare pr vlersimin nse monopolet jan t dshirueshm dhe politika mund t ndjek qeveria n tregjet e monopoleve. Monopoli Prball Konkurrencs Diferenca kryesore ndrmjet nj firme konkurruese dhe nj monopoli sht aftsia e monopolit pr t ndikuar mbi mimin e produktit t tij. Nj firm konkurruese sht e vogl n krahasim me tregun n t cilin ajo funksionon dhe ksisoj e merr mimin e produktit t saj si t dhn nga kushtet e tregut. N t kundrt, pr shkak se nj monopol sht prodhues i vetm n tregun e vet, ai mund ta ndryshoj mimin e mallit t tij duke prshtatur sasin q ofron n treg.

E ardhura e nj Monopoli Marrim n konsiderat nj qytet me nj prodhues t vetm t ujit. Tabela 15.1 tregon se si e ardhura e monopolit mund t varet nga sasia e ujit t prodhuar. Dy kolonat e para tregojn planin e krkess s monopolistit. N qoft se

monopolisti prodhon vetm 1 litr uj, ai mund ta shes kt litr pr 1. N qoft se ai prodhon 2 litra, duhet ta ul mimin n 0.90, n mnyr q ti shes t dy litrat. Dhe n qoft se prodhon 3 litra, duhet ta ul mimin n 0.80, e kshtu me radh. N qoft se i paraqitni n grafik kto dy kolona numrash, do t merrni nj lakore tipike zbritse t krkess. Kolona e tret e tabels paraqet t ardhurn totale t monopolistit. Ajo sht e barabart me sasin e shitur (nga kolona e par) shumzuar me mimin (nga kolona e dyt). Kolona e katrt llogarit t ardhurn mesatare totale t firms, sasin e t ardhurs q merr firma pr do njsi t shitur. Ne e llogaritim t ardhurn totale duke e marr numrin pr t ardhurn totale n kolonn e tret dhe duke e pjestuar me sasin e produktit n kolonn e par. Si diskutuam n kapitullin e mparshm, e ardhura mesatare sht gjithmon e barabart me mimin e mallit. Kjo sht e vrtet si pr monopolistt si dhe pr firmat konkurruese.

Nga kndvshtrimi i politiks publike, nj rezultat vendimtar sht se monopolistt prodhojn m pak se sasia shoqrisht efikase dhe i caktojn mimet mbi koston margjinale. Si rezultat, ato shkaktojn humbje inerte. N disa raste, kto mungesa t efikasitetit mund t zvoglohen nprmjet diskriminimit n mim nga monopolisti, por her t tjera ato bjn thirrje q politikbrsit t marrin nj rol aktiv. Sa mbizotrues jan problemet e monopolit? Ekzistojn dy prgjigje pr kt pyetje. N nj kuptim, monopolet jan t zakonshm. Shumica e firmave kan ca kontroll mbi mimet q caktojn. Ato nuk jan t detyruara t caktojn mimin e tregut pr mallrat e tyre, sepse mallrat e tyre nuk jan saktsisht t njjta me ato t ofruara nga firma t tjera. Nj Honda Accord nuk sht e njjt me nj Volkswagen Passat. Akullorja Ben dhe Jerry nuk sht e njjt me at t Wall. Secili nga kta mallra ka nj lakore zbritse t krkess, e cila i jep do prodhuesi njfar shkalle t fuqis monopol. Mirpo firmat me fuqi t tregut n mas t konsiderueshme jan mjaft t rralla.

Pak mallra jan vrtet unike. Shumica kan zvendsues, t cilt edhe n mos qofshin saktsisht t njjt, jan shum t ngjashm. Ben dhe Jerry mund ti rritin mimet e akullores s tyre pak, pa i humbur t gjith shitjet e tyre, por n qoft se i rritin tepr, shitjet do t bien n mas t konsiderueshme. N fund, fuqia e monopolit sht shtje shkalle. sht e vrtet q shum firma kan njfar fuqie monopol. sht po ashtu e vrtet se fuqia e tyre monopol zakonisht sht e kufizuar. N kto raste, ne nuk do t shkojm larg duke supozuar n mnyr t gabuar se firmat funksionojn n tregje konkurruese, edhe n qoft se nuk sht saktsisht kshtu.

PRMBLEDHJE Nj monopol sht nj firm e cila sht shits i vetm n tregun e vet. Nj monopol lind kur nj firm e vetme zotron nj burim ky, kur shteti i jep nj firme t drejtn ekskluzive t prodhoj nj mall ose kur nj firm e vetme mund t furnizoj nj treg t tr me kosto m t vogl se sa munden shum firma. Meqense monopoli sht prodhuesi i vetm n tregun e vet, ai prballet me nj lakore zbritse t krkess pr produktin e tij. Kur nj monopol e rrit prodhimin me 1 njsi, ai shkakton q mimi i mallit t tij t bjer, gj q redukton sasin e t ardhurs t fituar nga t gjith njsit e prodhuara. Si rezultat, e ardhura margjinale e nj monopoli sht gjithmon nn mimin e mallit t tij. Ashtu si edhe nj firm konkurruese, nj firm monopol e maksimizon fitimin duke prodhuar sasin, n t ciln e ardhura margjinale barazohet me koston margjinale. Ather monopoli zgjedh mimin me t cilin krkohet ajo sasi. Ndryshe nga nj firm konkurruese, mimi i nj firme monopol e tejkalon t ardhurn e tij margjinale, kshtu q mimi i tij e tejkalon koston margjinale. Nj nivel i prodhimit monopolist q maksimizon fitimin sht nn nivelin q maksimizon shumn e teprics s konsumatorit dhe t prodhuesit. Domethn, kur monopoli cakton nj mim mbi koston margjinale, disa

konsumator q e vlersojn mallin m shum se sa kostoja e tij e prodhimit nuk e blejn at. Si rezultat, monopoli shkakton humbje inerte t ngjashme me humbjet inerte t shkaktuara nga taksat. Politikbrsit mund ti prgjigjen mungess s efikasitetit t sjelljes s monopolit n katr mnyra. Ata mund t prdorin ligjin e konkurrencs q t prpiqen ta bjn industrin m konkurruese. Ata mund ti normojn mimet q cakton monopoli. Ata mund ta shndrrojn monopolistin n nj ndrmarrje t administruar nga shteti. Apo, n qoft se dshtimi i tregut konsiderohet i vogl krahasuar t qent pashmangshmrisht jo t plota t politikave, ata mund t mos bjn asgj fare. Monopolistt shpesh mund ti mbledhin fitimet duke caktuar mime t ndryshm pr t njjtin mall, bazuar n gatishmrin e blersit pr t paguar. Kjo praktik e diskriminimit n mim mund ta rrit mirqenien ekonomike duke e uar mallin tek disa konsumator, t cilt ndryshe nuk do ta blinin at. N rastin e skajshm t diskriminimit t plot n mim, humbjet inerte t monopolit jan plotsisht t eliminuara, m prgjithsisht, kur diskriminimi n mim sht jo i plot, ai mundet ta rrit apo t ul mirqenien krahasuar me rezultatin e nj mimi t vetm monopol.

Nj oligopol sht nj treg me vetm pak shits, donjri nga t cilt ofron nj produkt t ngjashm ose identik me t tjert. Nj shembull sht tregu pr shufrat e okollats. Nj tjetr sht tregu botror i nafts bruto: disa vende n Lindjen e Mesme kontrollojn shum nga rezervat botrore t nafts. Konkurrenca monopolistike prshkruan nj struktur t tregut, n t ciln ka shum firma q shesin produkte t ngjashm, por jo identik. Shembujt prfshijn tregjet pr romanet, filmat, CD-t dhe lojrat n kompjuter. N nj treg monopolistikisht konkurrues, secila nga firmat ka nj monopol mbi produktin q ajo prodhon, por shum firma. t

tjera prodhojn produkte t ngjashm, q konkurrojn pr t njjtt klient. Meqense nj treg oligopol ka vetm nj grup t vogl shitsish, veoria kryesore e oligopolit sht tensioni ndrmjet kooperimit dhe interesit vetjak. Grupi i oligopolistve sht n pozit m t mir duke kooperuar dhe funksionuar si nj monopolist, duke prodhuar nj sasi t vogl produkti dhe duke caktuar nj mim mbi koston margjinale. Mirpo meqense secili oligopolist kujdeset vetm pr fitimin e vet atij, n funksionim ka stimuj t fuqishm, t cilt e vshtirsojn q nj grup firmash t ruajn rezultatin monopol. Nj Shembull Duopoli Pr t kuptuar sjelljen e oligopoleve, le t marrim n konsiderat nj oligopol me vetm dy pjestar, t quajtur duopol. Duopoli sht lloji m i thjesht i oligopolit. Oligopolet me tre a m shum pjestar prballen me t njjtt probleme si dhe oligopolet me vetm dy pjestar, kshtu q ne nuk humbasim shum duke filluar me rastin e duopolit.

Ne mund ti prdorim kapacitetet e ksaj analize t duopolit pr t diskutuar se si ka t ngjar q madhsia e nj oligopoli t ndikoj mbi rezultatin n nj treg. Supozoni pr shembull se Darby dhe Joan papritur zbulojn burime uji n pronn e tyre dhe i bashkohen Jack e Jill n oligopolin e ujit. Plani i krkess i Tabels 16.1 mbetet i njjti, por tashti jan n dispozicion m shum prodhues pr t knaqur kt krkes. Si do t ndikoj rritja e numrit t shitsve mbi mimin dhe sasin e ujit n qytet? N qoft se shitsit e ujit mund t krijojn nj kartel, ata do t prpiqen edhe nj her t maksimizojn fitimin total, duke prodhuar sasin monopol dhe duke caktuar mimin monopol. Pikrisht ashtu si kur ishin vetm dy shits, pjestart e kartelit lipset t bien dakord mbi nivelet e prodhimit pr secilin pjestar dhe t gjejn njfar mnyr pr ta zbatuar marrveshjen. Megjithat, duke u br karteli m i madh, ky rezultat ka m pak t ngjar. Arritja dhe zbatimi i nj marrveshje bhet m i vshtir me rritjen e madhsis s grupit. N qoft se oligopolistt nuk formojn nj kartel, ndoshta sepse ligjet e konkurrencs e ndalojn at, ata duhet q secili t vendos vet se sa uj t

prodhoj. Pr t par se si rritja e numrit t shitsve ndikon n rezultat, marrim n konsiderat vendimin me t cilin prballet secili shits. N do koh secili pronar pusi ka alternativn q ta rrit prodhimin me 1 litr. N marrjen e ktij vendimi, pronari i pusit peshon dy efekte: Efekti i produktit. Meqense mimi sht mbi koston margjinale, shitja e nj litri uj m shum me mimin korrent, do ta rrit fitimin. Efekti i mimit. Rritja e prodhimit do t rrit sasin totale t shitur, gj q do t ul mimin e ujit dhe do t ul fitimin pr t gjith litrat e tjera t shitur. N qoft se efekti i produktit sht m i madh se efekti i mimit, pronari i pusit do ta rrit prodhimin. N qoft se efekti i mimit sht m i madh se efekti i produktit pronari nuk do ta rrit prodhimin. (N fakt, n kt rast t reduktohet prodhimi sht fitimprurse. Secili oligopolist vazhdon ta rrit prodhimin deri sa kto dy efekte margjinale t jen saktsisht n balanc, duke marr t dhn prodhimin e firmave t tjera. Tashti mendojm se si ndikon analizn margjinale t secilit oligopolit numri i firmave n industri. Sa m i madh t jet numri i shitsve, aq m pak i shqetsuar sht secili shits pr ndikimin e vet atij mbi mimin e tregut. Kjo do t thot q me rritjen n madhsi t oligopolit, madhsia e efektit t mimit bie. Kur oligopoli bhet shum i madh, efekti i mimit zhduket krejtsisht duke ln vetm efektin e produktit. N kt rast t skajshm, secila firm n oligopol e rrit prodhimin pr sa koh mimi sht mbi koston margjinale. Tashti ne mund t shohim se nj oligopol i madh sht n thelb nj grup firmash konkurruese. Nj firm konkurruese, kur vendos se sa t prodhoj, merr n konsiderat vetm efektin e produktit: meqense nj firm konkurruese sht mim pranuese, efekti i mimit mungon. Pra, me rritjen e numrit t shitsve n nj oligopol, nj treg oligopolistik duket gjithnj e m shum si nj treg konkurrues. mimi i afrohet kostos margjinale dhe sasia e prodhuar i afrohet nivelit shoqrisht efikas.

Oligopolet do t donin t vepronin si monopole, por interesi vetjak i shtyn ato m

pran konkurrencs. Pra, oligopolet mund t prfundojn duke u shfaqur m shum si monopole ose m shum si tregje konkurrues, varsisht nga numri i firmave n oligopol dhe sa bashkpunuese jan firmat. Historia e dilems s t burgosurit tregon prse oligopolet mund t mos arrijn ta ruajn bashkpunimin edhe kur bashkpunimi sht n interesin e tyre m t mir. Politikbrsit e normojn sjelljen e oligopolistve nprmjet ligjit t konkurrencs. Sfera e prshtatshme e ktyre ligjeve sht subjekt i kundrshtive n vazhdim. Megjithq fiksimi i mimit midis firmave konkurruese e redukton qartsisht mirqenien ekonomike dhe duhet t jet i paligjshm, disa praktika t biznesit q duken se e reduktojn konkurrencn, mund t ken qllime t ligjshme, qoft edhe delikate. Si rezultat, politikbrsit duhet t jen t kujdesshm kur prdorin fuqit thelbsore t ligjit t konkurrencs pr t caktuar kufij n sjelljen e firms. PRMBLEDHJE Oligopolistt i maksimizojn fitimet e tyre totale duke formuar nj kartel dhe duke vepruar si nj monopolist. Ende n qoft se oligopolistt marrin individualisht vendime pr prodhimin, rezultati sht nj sasi m e madhe dhe nj mim m i ult se sa sipas rezultatit monopol. Sa m i madh t jet numri i firmave n oligopol, aq m pran do t jen sasia dhe mimi n nivelet q do t mbisundojn n konkurrenc. Dilema e t burgosurve tregon q interesi vetjak mund ti pengoj njerzit ta ruajn bashkpunimin edhe kur bashkpunimi sht n interesin e tyre reciprok. Logjika e dilems s t burgosurve zbatohet n shum situata, duke prfshir garat e armatimeve, reklamat, problemet e burimeve t prbashkta dhe oligopolet. Politikbrsit e prdorin ligjin e konkurrencs nga angazhimi n nj sjellje q redukton konkurrencn. Zbatimi i ktyre ligjeve mund t jet i diskutueshm sepse ndonj sjellje q mund t duket se e redukton konkurrencn, mundet q n fakt t ket qllime t ligjshme biznesi.