T.C.

MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LAHYAT ANABLM DALI DN ETM BLM DALI

HZ.MUHAMMED AHLKINI REFERANS ALAN BR KARAKTER ETM MODEL Doktora Tezi

FARUK KANGER

stanbul 2007

T.C. MARMARA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS LAHYAT ANABLM DALI DN ETM BLM DALI

HZ.MUHAMMED AHLKINI REFERANS ALAN BR KARAKTER ETM MODEL Doktora Tezi

FARUK KANGER

Danman: PROF.DR. MEHMET FARUK BAYRAKTAR

stanbul 2007

II

III

NDEKLER
indekiler .. Tablolar . Ksaltmalar I VIII IX

GR
A. Din ve Eitim . B. Ahlk Eitiminde Yardmc Eitim Modelleri . C. Bir Karakter Eitim Modeli; Metot, Kapsam ve Snrllklar .. 1 3 4

1. BLM
KARAKTER ETM MODELNN ERNN TEORK ALTYAPISI I. Terminoloji
1. Temel Ahlki Deerler 2. Hz. Muhammed (sav)in stn Evrensel Ahlk 3. Hz. Muhammed (sav) Ahlkn Referans Almak 4. Karakter Eitimi a) Karakter ve Karakter Eitimi Kavramlar . b) ocuklar in Karakter Eitimine Duyulan htiya . c) Karakter Eitiminin Temel Unsurlar d) Karakter Eitiminin Prensipleri ... 5. Karakter Eitimi Modeli Gelitirme 7 7 10 13 17 17 21 24 26 29

II. htiya ve Durum Analizi 30

1. Problem ve Karakter Eitimine olan ihtiya . 2. Karakter Eitimi Modelinin Hedef Kitlesi ve Hedefleri 30 32

3. Karakter Eitimin Modelinin Uygulanmasnda Dikkat Edilecek lkeler. 33

4. Karakter Eitimi Modeli retim Teknikleri ve lme-Deerlendirme.. 36 5. Karakter Eitimi Modelinde, DKAB Program nite Konularyla Egdm 37

6. Karakter Eitimi Modelinin zgnl a) Yardmc eitim modellerine olan ihtiya b) Karakter eitimi modelinin yaplandrmac eitim anlayna uygunluu .

38 38 39

IV

c) Geleneksel eitim anlayyla, yaplandrmac eitim anlaylarnn karlatrlmas .. 43

III. Karakter Eitim Modelinde lenen Temel Ahlki Deerler

a. Temel Ahlk Deerler, Hedeflenen Temel Beceriler ve Hedef kazanmlar Tablosu . . b. Hedeflenen Kazanmlarn Belirlenmesi .. 46 48 44

2. BLM
KARAKTER ETM UYGULAMALARI
1. TEMZ OLMAK
A. Planlama ..... B. Hadise Yorumlama .. C. Yaparak renme ... D. Fotoraf Yorumlama... E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei 49 50 54 56 57 58

2. DRST VE GVENLR OLMAK

A. Planlama ..... B. Hadise Yorumlama .... C. Yaparak renme ... D. Fotoraf Yorumlama .. E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei 59 60 64 66 67 69

3. ADALETL OLMAK VE HAKA DAVRANMAK

A. Planlama ... B. Hadise Yorumlama . C. Yaparak renme .. D. Fotoraf Yorumlama .... E. Yaratc Yazma almas F. Hedef Davran Geliim lei 70 71 75 78 79 80

4. SORUMLULUK SAHB OLMAK

A. Planlama ... B. Hadise Yorumlama . C. Yaparak renme .. D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei 81 82 86 90 91 92

5. YARDIMSEVER VE CMERT OLMAK

A. Planlama . B. Hadise Yorumlama ... C. Yaparak renme .. D. Fotoraf Yorumlama .... E. Yaratc Yazma almas F. Hedef Davran Geliim lei 93 94 97 100 101 103

6. EFKATL VE MERHAMETL OLMAK

A. Planlama 104 B. Hadise Yorumlama ... 105 C. Yaparak renme .. 111 D. Fotoraf Yorumlama 113 E. Yaratc Yazma almas 114 F. Hedef Davran Geliim lei . 115

VI

7. SAYGILI VE TAATKR OLMAK

A. Planlama 116 B. Hadise Yorumlama 117 C. Yaparak renme 120 D. Fotoraf Yorumlama 123 E. Yaratc Yazma almas 124 F. Hedef Davran Geliim lei 126

8. ALIKAN, SABIRLI VE SEBATKR OLMAK

A. Planlama B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas F. Hedef Davran Geliim lei 127 128 131 134 135 136

9. YMSER VE MTL OLMAK

A. Planlama B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas F. Hedef Davran Geliim lei 137 138 142 145 146 147

10. KANAAT SAHB VE KREDC OLMAK

A. Planlama B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme . D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei 148 149 152 154 155 157

VII

11. DOSTLUK, KOMULUK VE AKRABALIK LKLERNE NEM VERMEK

A. Planlama B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme . D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei . 158 159 164 166 167 168

12. NEZAKETL VE ALAK GNLL OLMAK

A. Planlama B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme . D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei 169 170 174 177 178 179

13. BARISEVER VE HOGRL OLMAK

A. Planlama .. B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme . D. Fotoraf Yorumlama E. Yaratc Yazma almas F. Hedef davran geliim lei 180 181 185 188 189 190

14. CESUR VE YT OLMAK

A. Planlama B. Hadise Yorumlama C. Yaparak renme D. Fotoraf Yorumlama . E. Yaratc Yazma almas . F. Hedef Davran Geliim lei 191 192 196 199 200 202

VIII

3. BLM
KARAKTER ETMNDE KULLANILAN TEKNKLERN ANALZ
A. Planlama .. 203

B. Hdise Yorumlama 203 1. Hdise yorulama teknii 203 2. Karakter eitimine uygunluu 204 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu 205 4. Avantajl ve snrl ynleri 206 5. Amalar 207 6. Uygulan 208 C. Yaparak renme 209 1. Yaparak renme teknii 209 2. Karakter eitimine uygunluu 210 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu 211 4. Avantajl ve snrl ynleri 211 5. Amalar 6. Uygulan .. 212 212

D. Fotoraf Yorumlama . 213 1. Fotoraf yorumlama teknii . 213 2. Karakter eitimine uygunluu 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu 214 215

4. Avantajl ve snrl ynleri 216 5. Amalar ... 217 6. Uygulan 218

E. Yaratc Yazma Teknii . 219 1. Yaratc yazma teknii 2. Karakter eitimine uygunluu 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu 219 220 222

IX

4. Avantajl ve snrl ynleri 223 5. Amalar 223 6. Uygulan 224 F. Hedef Davran Geliim lei 1. Hedef davran geliim lei 2. Amac 4. Uygulan 5. Sonucu yorumlama

225
225 226 228 229

3. Faydalar 227

4. BLM
KARAKTER ETM MODEL TEKNKLERNN SINANMASI
A. Konu ve Problem 230 B. Ama ve nem .. 231 C. Hipotez ve Varsaymlar .. 231 D. Snrllklar ve Snrlar . 232 E. lgili almalar .. 233 F. Aratrma Yntemi .. 235 1. Aratrma Modeli .. 236 2. Evren ve rneklem . 236 3. Verilerin Toplanmas . 4. Verilerin zm ve Yorumlanmas 5. Bulgular ve Tartma .. 237 238 239

SONU EKLER .

242 246

EK 1: LKRETM DKAB RETM PROGRAMI RENME ALANLARI, NTELER VE NTE AILIMLARI 246 EK 2: ARATIRMA BULGULARI VE VERLER 252

KAYNAKA 258

TABLOLAR:

Tablo 2.114: Evrensel temel ahlk deerlerin kazanmlarn ve temel becerileri len hedef davran geliim lei EK1 Tablo 1.1, 1.2 1.3, 1.4, 1.5, 1.6: . 4.5.6.7.8. snflar DKAB dersi, retim program renme alanlarna gre, niteler ve nite almlar . EK2 Tablo 1.1, 1.2, 2.1, 2.2, 3.1, 3.2 Aratrma bulgu ve verileri

XI

KISALTMALAR:

a.g.d. a.g.e. a.g.m. bkz. ayr. bkz. b. c. ev. DED DKAB haz. Hz. s. sy. sav. trc. vb. vd.

ad geen dergi ad geen eser ad geen makale baknz ayrca baknz blm cilt eviren Deerler Eitimi Dergisi Din Kltr ve Ahlk Bilgisi hazrlayan hazreti sayfa Say sallallh aleyhi vesellem tercme eden ve bunun gibi ve devam

XII

GR

A. Din ve Eitim nsann, ayn dnyay paylat varlklardan, ayrt edici antropolojik niteliklerinden biri de renen ve reten bir canl olmasdr. Tabiatn bir paras olarak insan, dier canllarn statik dnyas karsnda maddi ve manevi ynyle dinamik bir yapya sahiptir. mr Onun kendine bu zellik zg ve fenomenlerle, kendisine bahedilmi srecinde

yeteneklerini kullanarak srekli kendini yenileme karakteristii vardr. Bu ekilde hayatna yeni formlar kazandrma irade ve enerjisine sahip olan insann, yapp ettiklerinden sorumlu olmasnn asl sebeplerinden biri de budur. Hayatn her alann kuatan dinin ve hayatn her annn zorunlu bir fenomeni olan eitimin, insann mevcut dinamizmini yukarya evirme; var olan iradesini olumluya yneltme gibi iki ortak misyonu vardr. Eitimi olmayan bir dini ve zerinde ykseldii manevi deerleri olmayan bir eitimi dnemeyiz. nk eitim, arad eksilmeyen enerjiyi dinin inan, ibadet ve ahlk prensiplerinde bulabildii lde baarl olabilir. Baka bir deyile eitim, dinin bu imknlarn salkl kullanabildii, evrensel ilkelere bal kalabildii ve bilimin verileriyle yolunu tayin ettii lde hedeflerine ular. Dini ve eitimi iki ayr alan olarak dndmzde, birincinin ikinciyi kuatt, ortak hedefleri bulunan, ayn obje zerinde alan, hayatn vazgeilmez iki olgusu olduunu grrz. Din ve eitimin bu ksa analizinde her ikisinin de evrensel vazifesini yerine getirmede insan faktrnde temerkz ettiini grmekteyiz. Yani insan hem eiten hem eitilen durumdadr. Bir insann eitimi sz konusu olduunda ilk akla gelen iyi eitilmi baka bir insana duyulan ihtiyatr. Bu hakikat, topyekn insanl eitmek iin gnderilen Hz. Muhammedin getirdii ilh mesajda phesiz sen yce bir ahlk zeresin. 1 eklinde

el-Kalem, 4

ifadesini bulmutur. Onun, insanl iyiye, gzele ve doruya gtren evrensel eitimci olduu da u ilh fermanla ilan edilmitir: Yanlarndaki Tevrat ve ncil'de yazl bulduklar o eliye, o mm Peygamber'e uyanlar (var ya), ite o Peygamber onlara iyilii emreder, onlar ktlkten meneder, onlara temiz eyleri hell, pis eyleri haram klar. Arlklarn ve zerlerindeki zincirleri indirir. O Peygamber'e inanp sayg gsteren, ona yardm eden ve onunla birlikte gnderilen nra (Kur'an'a) uyanlar var ya, ite kurtulua erenler onlardr.
2

Genelde din eitiminde, zelde karakter eitiminde dier ilke ve tekniklerin yannda model olma ve model alma ok nemli iki olgu olarak karmza kar. 3 Bu balamda model olan Hz. Peygamber ile model alan sahabeler arasnda yaanan canl eitim uygulama rnekleri bugnn eitimi iin de son derece nemli birer vesikadr. Asr- saadetten gnmze yansyan Allah Reslnn rnek ahsiyeti, en gzel davran rnekleri ve bugn de ahlk eitiminde veya karakter eitiminde ok nemli ilham kaynaklardr. Ondan bize akseden, mesuliyet duygusu, fedakrlk, cmertlik, alakgnlllk, cesaret ve hogr gibi btn ahlk deerlerin birer erdem ve fazilet zirveleri her ada gnlleri aydnlatmtr. Gzel ahlkl, stn karakterli insanlar yetitirmede medeniyetimizin ve milletimizin kendine mahsus milli karakteristiinden szlerek gelen bu ahlk deerlerin bir kltr ve medeniyet unsuru olarak muhafaza edilmesi, bugnn din eitimcilerinin zerine den bir vazifedir. Zira biz, dini ve kltrel deerlerimizi bizden sonraki nesle doru, salkl ve yeterli lde aktarabildiimiz lde ftr ve vicdan vazifemizi yerine getirmi ve baarl olmu saylabilir. Ancak bu durumda din eitiminin nihai hedefi olan kmil insanlar yetitirme idealine hizmet etmi oluruz.

el- raf, 157 bkz. M. Faruk Bayraktar, slm Eitiminde retmen renci Mnasebetleri, FAV Yaynlar stanbul 1989, s.158163ayrca bkz. Mevlt Kaya, Din Eitiminde letiim ve Dini Tutum, Ett Yaynlar, Samsun 1998, s.17 vd.
3

B. Ahlk retiminde Yardmc Eitim Modelleri Tabiat itibaryla eiten ve eitilebilen bir varlk olarak insann, 4 kendi varl kadar kadim olan, bilgi edinme ve eitim alma ihtiyac, tarih boyunca farkl ekillerde ve eitli kanallardan salanmtr. Bugn insanlk, her alanda olduu gibi bilgiye ulama ve onu kullanmada byk mesafe kat etmi, buna bal olarak gelien eitim bilimleri, insann en ideal eitimi iin bize birok program ve teknikler sunmu ve sunmaya da devam etmektedir. Gnmze geldiimizde ise, dnyaya ekil veren kresel kltr iinde, bilgi aknn saland kanallarn okluu ve eitlilii, talep edilen bilginin nitelii ve nicelii ne olursa olsun, arayan bile artacak hzda adresine ulamaktadr. Bilgiyi arayann artk ona ulaamama gibi bir problemi yoktur. Grlmektedir ki artk, dnyada rgn eitim kurumlar rencilerin bilgi boyutunda tatmin edici eitimi vermekte zorluk ekmemektedir. Modern eitim, gelitirilen yeni metot ve tekniklerle rencilerin akademik baar seviyelerini ykseltirken, var olan eitimi destekleyici eitim retim materyalleriyle rencinin motivasyonunu ve performansn artrmaktadr. Ne var ki modern dnya, duygu ve davran boyutunda insan ihmal ettiinin, en azndan tatmin edemediinin farkna varmaya balamtr. Okullarda her gn, yz kzartc sulardan cinayetlere; uyuturucu kullanmndan gasp ve etecilie kadar ilenen sular eitimcilerin gzn amtr. Bilgi ve becerilerle donatlm insanlarn hayatn zorluklar karsnda kendilerini ynlendirebilecek ahlk nitelikler ve faziletler hususunda yani karakter geliiminde, ne kadar zayf olduu anlalmtr. zellikle Batda, Avrupa lkelerinde, okullarda karakter eitimi programlar hazrlanm, rencilere gelitirilerek ahlk geliimlerine katkda Bu bulunacak eitli programlar yeni uygulamaya konmutur. dorultudaki almalar

araylarla birlikte artarak devam etmektedir. Hayatn her alannda iyi karakterli insana duyulan ihtiya artmaktadr. Toplumlarda yaanan sosyal, ekonomik, politik problemler yaanabilir bir

Takyyettin Mengolu, Felsef Antropoloji, .. Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1971, s 212221

dnyada iyi eitilmi insan faktrnn ne kadar nemli olduunu bir kere daha gzler nne sermektedir. Bu da eitim sistemlerini, retim programlarn rencilerin karakter geliimine ynelik yenilik araylarna, daha etkili ve verimli uygulamalar gelitirmeye zorlamaktadr. lkemizde ilkretim okullarnda retmenlerin ve zellikle Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersi retmenlerinin, mevcut retim programnn, ahlk renme alannda karakter eitimine ynelik zel pratik almalara ihtiya duyduklar grlmektedir. Mfredat konularn ve sre giden uygulamalar destekleyecek yardmc programlarn retmenlerin nemli bir ihtiyacn karlayarak onlara destek olmas; sz konusu eitimin hedeflerine ulamasnda byk fayda salayabilir. Ahlk renme alannda, yardmc bir karakter eitimi modeli, renciretmen ilikilerinde rnek alma ve rnek olma bilincinin gelimesine destek olacandan her iki taraf da kendi kiisel geliimleri konusunda daha aktif ve dinamik hle getirebilir. Sosyal hayat artlarnn, fertleri ekonomik ihtiya ve sosyal stat kayglar sebebi ile akademik baarnn kiinin yegne baars olarak algland gnmzde, tabii olarak fertlerin kiilik geliimlerinin tamamen rencinin kendisine ve ailelere brakma eilimi vardr. Bu konuda eitim kurumlarnda ngrlen hedefleri ile ulalan sonular arasnda bir uurum sz konusudur. Bu da, bir an nce eitim programlarnda zel bir karakter eitimine daha ok nem verilmesini zorunlu klmaktadr. Karakter eitiminde rencileri btn ilgi alanlar ile kavrayacak, ortak hedefler dorultusunda onlar duygu, dnce ve davran boyutunda harekete geirecek eitim modellerine ihtiya olduu bir gerektir. Bu eitim modellerinin hayatn iinden, gerek ve doru modellerle ve bizzat yaparak ve yaayarak retmeyi temel almas ve kalc davranlar kazandrmay hedeflemesi gerekir. C. Bir Karakter Eitim Modeli; Metot, Kapsam ve Snrllklar almamzn temelini oluturan bir karakter eitimi modelinin teorik altyaps, eitim felsefesi ve yaklamlar hakknda birinci blmde terminoloji, ihtiya ve durum analizi, karakter eitimi modeli, model

gelitirmede esas alnan temel ahlk deerler balklar altnda bilgi verilmitir. Hz. Muhammed (sav) ahlkn referans alan bir karakter eitimi modeli balkl bu tezin almn, 1014 ya aras ocuklara temel ahlk deerlerin kazandrlmasnda Hz. Muhammed ahlkndan referans alan bir karakter eitimi modeli gelitirmek eklinde ifade etmek mmkndr. Bu bakmdan eitimde program ve model gelitirme metotlarndan ve bunlara bal ilkelerden faydalanlmtr. Eitimde model gelitirmeyle ilgili kavram ve terminolojiler kullanlmtr. Her eitim modeli gibi bu almann da gelimeye ve iyiletirmeye ak olduu kabul edilmelidir. Belirlenen ahlk deerlerin her biri iin, hadise yorumlama, yaparak renme, fotoraf yorumlama, yaratc yazma teknikleriyle uygulama rnekleri hazrlanrken, geleneksel eitim uygulamalarndan farkl ve zgn olmasna zen gsterilmitir. Bir ahlk deerin kazandrlmasnda drt farkl tekniin uygulanmasyla rencilerin zihinsel, duygusal ve davran geliimleri hedeflenmitir. Tekniklerin uygulanmasnda rencilerin sosyal geliimini destekleyecek unsurlar bulunmasna dikkat edilmitir. rencinin, renme srecinde aktif olduu, reneni merkeze alan ve yaplandrc eitim yaklamlar tercih edilmitir. Ayrca her ahlk deer iin hedef davran geliim lei hazrlanarak retmene uygulama ncesi ve sonras lme deerlendirme imkn sunulmas amalanmtr. almann kapsam, lkretim 4.5.6.7.8. snf rencileri yani 1014 ya aras ocuklar olarak snrlandrlmtr. Bu ya diliminin olduka geni olduu dnlebilir. Belki lkretim 4.5. snflar ve 6.7.8. snflar iin ayr birer alma yaplabilir karakter eitim modeli kademelendirilebilirdi. Fakat hedef kitle iinde yer alan btn rencilere hitap edecek bir almaya ihtiya oluu ve sz konusu kademelendirmenin geniletecek almay eitim bir uygulamalar bakmndan olduka olmas byle

snrlandrmay gerekli klmtr. Tespit edilen temel ahlk deerler, ana hatlaryla on drt maddeyle snrlandrlm; fakat bunlarla balantl alt deerler de birer alt konu olarak ierie dhil edilmitir. Bunu yaparken takip ettiimiz ilke ve yollar birinci

blmn nc alt blmnde Model Gelitirmede Esas Alnan Temel Ahlk Deerler bal altnda ele alnmtr. Temel ahlk deerler on drt deer ile snrl tutulmu fakat bunlar alt deerleriyle zenginletirilmeye allmtr. Bu alma ahlk deerlerin says ve ierii daha da artrlarak gelitirilebilir. Karakter Eitimi Modelinin, retim tekniklerinin elverililiinin ve verimliliinin snand bir aratrma yaplmtr. ayr uygulayc retmenin ikier olmak zere, alt ayr denek grubu zerinde yapt ve drt hafta sren aratrmayla, karakter eitimi tekniklerinin fonksiyonellii ve verimlilii snanmas amalanmtr. Buna gre elde edilen veriler ve bulgular yorumlanmtr. almada eitimi modelinin kullanlan teknikler, iin beraberinde yeterli bir takm uygulama zorluklarn da getirebilir. DKAB dersinin haftalk ders saatinin, karakter uygulamalar gelmeyecei dnlebilir. retmenin bir rehber olarak, srete nemli yeri olduu hesaba katldnda, ekstra zaman ve mesai harcama gerei olacaktr. Bununla birlikte, retmen asndan modeldeki yeni tekniklerin rahat ve kolay kullanlmas zaman alabilir. rencilerin bireysel farkllklar gz nnde bulundurulduunda ders iinde yaplan uygulamalarda, kendini ifade etme gibi sosyal geliim zayfl bulunan ocuklarn geri planda kalmas gibi bir problem yaanabilir. retmenin iyi bir gzlemci ve rehber olarak her renciyi srecin iine katma abas bu problemi en aza indirebilir.

1. BLM KARAKTER ETM MODELNN ERNN TEORK ALTYAPISI

I. Terminoloji
1. Temel Ahlk Deerler Temel ahlk deerlerden maksat, insanlk tarihi boyunca genel kabul gren evrensel ahlk deerler ve Mslman Trk milletinin kendine mahsus medeniyeti iinde zenginlik ve derinlik kazanm ahlk ve kltrel deerleridir. Bunlarn tespit edilmesinde T.C. Milli Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 410 sayl Tebliler Dergisinde yer alan 28.12.2006 tarihli, lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi 5 dersi (4.5.6.7 ve 8. Snflar) retim Programndan faydalanlmas uygun grlmtr. Bunun yan sra gelitirdiimiz karakter eitim modelinde bu retim programnn zerine bina edildii temel dayanaklardan ve bal olduu esas ilkelerden faydalanlmtr. Sz konusu programn bu almamz asndan baz nemli ve ilgili ksmlar yledir: lkretim Programnda, i. ii. iii. DKAB Dersi (4.5.6.7. geliim ve 8. Snflar) u retim becerileri iliki kurma, rencilerin sralama, srecinde

kazanmalar hedeflenmitir: Anlama, snflandrma, sorgulama, eletirme, tahmin etme, analiz-sentez yapma ve deerlendirme, Bilgiyi aratrma, yorumlama ve zihninde yaplandrma, Kendini ifade etme, iletiim kurma, arkadalaryla i birlii yapma, tartma gibi eitli ve st dzey zihinsel beceriler. Sz konusu hedeflerin gereklemesinde ncelikle aadaki hususlara dikkat edilmesi de lzumlu grlmtr. i. ii. iii.
5

nsana sayg Kltrel mirasa sayg Ahlk olana sayg

Bundan sonra DKAB eklinde ksaltlarak geecektir.

iv. v. lkeler

Hrriyete sayg Dnceye sayg 6 zellikleri ve Gelitirilmesinde Temel Alnan

Programnn

Trkiye Cumhuriyeti 1982 Anayasas ve 1739 sayl Mill Eitim Temel Kanunu hkmlerine uygun olarak hazrlanan lkretim DKAB Dersi retim Programnn gelitirilmesinde dikkate alnan hususlar unlardr. 1. Gerekli ve yeterli bilgi yaklamyla hareket edilmitir. 2. renci, bilgilerin doldurulaca bir depo gibi grlmeyip retmenin rehberliinde bilginin inacs konumuna getirilmitir. Bu balamda, bilgi ezberlenmeye deil, bilgi retmeye dayal eitim yaklam ve modelleri temel alnmtr. 3. Her rencinin zgn bir birey olduu kabul edilmitir. 4. rencilerin hayatlarna k tutularak gelecekte beklenen nitelikleri gelitirebilmeleri hedeflenmitir. 5. Bilginin artmas, kavramlarn anlalmas, deerlerin olumas ve becerilerin gelimesi salanarak renmeyi renmenin gereklemesi n planda tutulmutur. 6. renciler dnmeye, soru sormaya ve gr al verii yapmaya zendirilmesi hedeflenmitir. 7. rencilerin fiziksel ve duygusal adan salkl ve mutlu birer birey olarak yetimesi amalanmtr. 8. Mill kimlikle birlikte evrensel deerlerin benimsenmesine nem verilmitir. 9. rencilerin kendi din ve ahlk rf ve detleri erevesinde ruhsal, ahlk, sosyal ve kltrel ynlerden gelimeleri hedeflenmitir. 10.rencilerin haklarn bilen ve kullanan, sorumluluklarn yerine getiren bir birey olarak yetimeleri nemsenmitir.

T.C. Milli Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 410 sayl, 28.12.2006 tarihli Tebliler Dergisi, lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersi (4,5, 6, 7 ve 8. Snflar) retim Program s.26

11.rencilerin 12.rencilerin

toplumsal renme

sorunlara srecinde

kar

duyarl

olmalarnn ve

salanmas amalanmtr. deneyimler kazanmas evreyle iletiim kurmalar hedefi gzetilmitir. 13.Her renciye ulaabilmek iin renme-retme yntem ve tekniklerindeki eitlilii dikkate alnmtr. 14.Periyodik olarak renci rn dosyalarna baklarak renmeretme srelerinin ak ierisinde onlarn deerlendirmesinin yolu gsterilmitir. 15.Din duygusu ve tecrbesinin statik deil, dinamik olduu ortaya konulup bu dorultuda bireyi dorudan ilgilendiren hedefler zerinde younlalmtr. 16.rencinin problem zerinde younlamas ve renme srecinde etkinliklere katlmasnn salanmas amalanmtr. 17.nsana, dnceye, hrriyete, ahlk esas alnmtr. 18.rencilerin din retiminde ana kaynaklar olan ayet (Kuran) ve hadislere (snnet) eriebilmeleri ve bunlar din bilgi edinmede kendilerine merkez almalar gerektii vurgulanmtr. 19.Birey bilincinin gelitirilerek toplumsalla ve toplumsal duyarla ulalmas, Atatrkn laiklik anlaynn kavranmas vb. hususlar dikkate alnmtr. 20.Programda alternatif deerlendirme yntem ve teknikleri dikkate alnmtr. 7 DKAB Dersi retim Programnda alt renme alan belirlenmitir. Bunlar: nan, badet, Hz. Muhammed, Ahlk, Kuran ve Yorumu, Din ve Kltrdr. 8 renme alanlarnn arasnda getirdii mesajlarla insanln rehberi ve bir rahmet peygamberi olan Hz. Muhammedin (sav) hayatnn karakter eitiminde referans alnmas ok nemlidir. slam inancnda ve kltrnde asli bir nem arz eden, bunun yannda inanan inanmayan pek ok insann hayranln ve saygsn kazanm bir stn karakterin her alanda
7 8

olana ve kltre sayg

a.g.d., s.10-11 a.g.d., s.15

olduu gibi karakterlerin eitiminde de en gzel rnek, sve-i hasene olmas pek tabiidir. Din eitiminde ve zelde karakter eitiminde Hz. Muhammedin (sav) aile hayatndan toplum hayatna, ibadetlerinden ahlk davranlarna aikrdr. renciler renme tarafndan alanlaryla tannmasnn da ilikili salayaca olarak faydalar bir Dier renilen

peygamberin mesajlarnn doru anlalmas ve anlatlmas da ok nemlidir. Dier bir renme alan olarak ahlk, din retiminde esas tekil eden bir sahadr. renciler, din-ahlak ilikisini, kiilik geliimlerini ve toplumsal bar iin mill, ahlk ve din deerlerin nemini kavramay, hak ve zgrlklerin kullanmn, bar iinde yaamay, drst ve gvenilir bir insan olmay vs. ahlk sayesinde renirler. 9 renciler kanlmas ve rabet edilmesi gereken davranlar ve dinin gzel ahlktan ibaret olduunu da yine ahlk eitimiyle renirler. Dier eitim alanlar ve konularyla egdml olarak verilecek bir karakter eitiminin din eitiminin temel hedeflerini gerekletirmede ne derece faydal olabileceini tahmin etmek g deildir. 2. Hz. Muhammed (sav)in stn Evrensel Ahlk Hangi inan ve kltr temelleri zerinde olursa olsun btn eitim sistemlerinin esas retim alanlarndan biri de deerler eitimidir. Milletlerin kendi varlk ve kimliklerinin yaamas kadar hayat nitelie sahip olan manevi ve ahlk deerlerin kazandrlmas konusu eitim felsefelerinin de hep ncelikli konular arasnda yer almtr. inde yaadmz ada ve onun gerektirdii hzl bakalam ve deien hayat artlar, deerler eitimini daha ncelikli ve nemli bir konuma getirmitir. Ahlk deerlerin hzla yprand bir zamanda, Allahn Ey Reslm!) phesiz sen yce bir ahlk zeresin! 10 buyurarak teyit ve tescil ettii ve insanla da Andolsun ki, sizin iin; Allha ve hiret gnne kavuacan uman ve Allh ok zikreden (mmin)ler iin Raslullhta sve-i hasene (en mkemmel rnek) vardr.
11

fermanyla

ahlkn

tavsiye

ettii

bir

peygamberin ahlk modellik ve rnekliine hayt bir ihtiya vardr.

a.g.d., s.16 el-Kalem 4 11 el-Ahzb 21

10

10

Gnmzde hayatn hemen her alannda olduu gibi eitim sahasnda da Peygamber size ne getirdiyse onu aln; size neyi yasakladysa ondan kann ve Allahtan saknn! 12 ilhi gvencesiyle her trl ktlk ve gnahtan korunmu, kendisinden yalnz hayr ve iyilik sdr olan bizatihi kendisi de phesiz ben, gzel ahlk tamamlamak zere gnderildim. 13 buyuran rnek bir deerler eitimcisine 14 olan ihtiya hakikaten zerinde dnlmeye deer bir konudur. Hz. Muhammed (sav) tebli hayatnda, Mekkeden tek bana kt ve 23 yl sren yolculuunda geride yz elli bin sahabe brakm ve bunlar kendisinden sonra insanla en stn fazilet rnekleri sergileyerek gzel ahlkn zirvelerinde yer almlardr. Onlarn kurduklar ahlk deerler medeniyeti ve geriye braktklar zengin kltrel miras, kendilerini yetitiren o yce Peygamberin eitimindeki muazzam muvaffakiyetin bir eseridir. Biz de bugn eitim anlaymzda onun eitim ilke ve metotlarndan ve insanlara yaklam inceliklerinden yararlanmann yollarn aramak durumundayz. nk Allah Rasulnn nezih ve muhteem hayat her yatan ve toplumun her kesiminden insanlarn rnek alabilecekleri zirve faziletler, gzel ahlk rnekleri, edep incelikleriyle doludur. i stn ahsiyetler ina etmek olan her retmen; evldna gzel karakter kazandrmak isteyen bir anne baba; ahlkn gzelletirmek isteyen bir gen veya gzel hasletlere sahip olmak isteyen bir renci kendisine rnek alabilecei davranlarn en gzelini ve mkemmelini onda bulabilir. O, yirmi yl sren nbvvet hayat boyunca sdk ve muhabbetli rencileri olan ashp tarafndan anbean takip edilmi imkan lsnde btn sz, davran ve duygular aynen rnek alnmtr. Onlardan bize ulaan bilgi, tecrbe ve davran modelleri bizim ufkumuza k tutmaktadr. Btn fiil, sz ve hissiyatyla Yaayan Kuran olan Hz. Muhammed (sav)in, Mslman Yahudi, mmin mrik, mttaki, mnafk ayrm yapmakszn insanlar hukukta adalete, beeri mnasebetlerde nezakete, ahlk yaayta fazilete, ekonomide inayete, hatalarda affa aran bir

12 13 14

el-Har 7 Muvatta, Hsnl-huluk 8 Ben gerekten muallim olarak gnderildim. bn Mce, Mukaddime, 17

11

rahmet peygamberi olduunu grrz. 15 Onun alar ncesinde uygulad eitim prensipleri hlen bize yol gstermektedir. Eitimcilerin nne koyduu ve bizzat yaayarak gsterdii, bilgiye ve bilim adamna deer vermek, insanlar bilgiye tevik etmek, mr boyu renen ve reten, seven ve sevilen bir insan olmak, adaleti yaygnlatrmak, her durumda mtevaz olmak, karlksz fedakrlk, nefsi arndrmak ve gzel ahlk sahibi olmak 16 gibi temel prensipler bugnn eitim anlaynda da vazgeilmez prensiplerdir. Yine onun kulland takriri anlatm, soru-cevap, temsil, tedri, kssa ile anlatm, rneklendirerek anlatm, sakndrma ve tevik etme, yaparak-yaayarak renme gibi eitim metotlar 17 bizim eitim-retim tekniklerimizin ilham kayna olmak durumundadr. Hz. Muhammed (sav)in, ocuklarn karakter eitimiyle de yakndan ilgilendiini grmekteyiz. ocuklara gzel ahlk davranlar kazandrmak iin onlara Allah sevgisini alamas, 18 temizlie, 19 sr saklamaya, 20 sabrl olmaya altrmas, 21 onlar sohbet ve ilim meclislerine, 22 hasta ziyaretine gtrmesi 23; kin ve dmanlktan sakndrmas, 24 i yapmaya ve alkanla altrmas 25 gibi durumlar Onun karakter eitiminden sadece birka rnei tekil eder. Onun terbiyesi altnda yetien ocuklar ve sahabeler Allah Resl gerek hayatta iken gerekse vefat ettikten sonra stn karakterli ahsiyetler olarak onun kutlu izlerini takip etmiler ve kendileri de birer rnek karakter sergilemilerdir. Gerekten de o gnk chiliye insanlar bile onun yumuak tabiat, gzel ahlk, affedici, halm ve msmahakr ahsiyetine hayran kalm, vahi tabiatlarndan ve kt huylarndan syrlarak birer fazilet bidesi haline

Ali Akyz, Yaayan Kuran Hz. Peygamber, A kitaplar, stanbul, 2003; s.34 bkz. Abdullah zbek, Bir Eitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yaynlar, Konya 1991; s.67 117 17 bkz. A.g.e. s. 123- 239 18 Tirmizi, Sfat-l Kyme, 95 19 Buhri, Vudu, 15 20 Mslim, Fedils- Sahbe, 145 21 Buhr, Mevkit, 22,24 22 Buhr, lim, 14 23 Buhr, Ceniz, 49,80 24 Tirmizi, lim, 95 25 Mslim, Fedil, 54
16

15

12

gelmilerdir. Allah Resulnn bu ahlkn Allah, Kurn- Kermde yle vmektedir: (Ey Resulm!) O vakit Allahtan bir rahmetle onlara yumuak davrandn! yet sen kaba ve kat yrekli olsaydn, hi phesiz, etrafndan dalp giderlerdi... 26 Hz. Muhammed (sav) hayat boyunca stn ahsiyetinde, mkemmel karakterinde, rnek ahlknda hibir zaaf gstermemitir. Allah Telya kullukta, insanlarla ilikilerinde ve gzel ahlkta insanla esiz gzellikte rnekler sunmutur. Btn insanln psikolojik ve sosyolojik problemlerine zm olacak reeteler brakmtr.

3. Hz. Muhammed (sav)in Ahlkn Referans Almak Douu itibaryla insanolu, kendisi farknda olsun veya olmasn hayattaki iyi ve kt, olumlu ve olumsuz formlar, yaad ortamda hazr bulur. nsanlar ocukluundan itibaren bu formlar, yakn ve uzak evresindeki insanlarn hayatlarndan grerek ve taklit ederek renmeye balar. 27 Bu itibarla rnek olma ve rnek alma insan ahsiyetinin olumasnda olduka nemlidir. Eitimin her alannda retmenin niteliklerinin renciler zerinde etkisinin ne kadar mhim olduu bilinen bir gerektir. rencilerin gznde model bir kiilik olan, dier bir ynyle model kiilik olmas gereken retmenin hem kiilik zellikleri, hem akademik nitelikleri, hem de kiisel becerileri renciler zerinde byk etki brakr. Bu, eitimde model kiilie ne kadar ok ihtiya duyulduunu gsteren bir gerektir. Yaad devirden bugne kadar insanln evrensel planda retmenliini yapm olan Hz. Muhammed (sav), insanln en gzel ahlk deerlerinin zirvesini ahsnda toplam sve-i Hasene 28 yani btn insanlar iin en gzel rnek ahsiyettir. Onun stn rnek ahsiyeti, ahlk faziletleri her dinden, her dnya grnden insanlar kendisine hayran brakm; hatta
26 27

l-i mrn 159 Mengolu, a.g.e.; s. 221225 28 el-Ahzb, 21

13

dmanlar bile onun stn ahsiyetini, gzel ahlkn kabul etmek zorunda kalmtr. 29 Onun ahsiyetleri eitimi nce yakn akrabasndan balam, ulaabildii her ferde kadar devam etmitir. Kendisine kar kanlarla gzel mcadeleden vazgememesi hatta ihanet edenleri bile son ana kadar hidayete davete devam etmesi ne olursa olsun adaletten hi ayrlmamas onun en belirgin vasflardr. ektii ile ve skntlar karsnda her zaman dik ve kararl durmas kendi onur ve ahsiyetinden asla taviz vermemesi de yine onun en mhim iarlarndan biri olmutur. 30 nsanln en byk eitimcisi olan Hz. Muhammed (sav), iinde yaad devirde yetitirdii insanlar kendisinden sonra stn karakterleri ve yksek faziletleriyle onun manevi mirasn sonraki nesillere aktarmlardr. Allah Raslnn rnek hayatndan yaanm hadiseler bugnn eitimcileri, eitim yneticileri, anne babalar ve renciler iin en gzel rnek davranlar olarak gnmze kadar ulamtr. Tarih boyunca stn ahsiyetler, hayatta iken de bu dnyadan ayrldktan insanlar sonra da insanlar etkilemeye davet devam etmitir. etmilerdir. Bu sebeple Onlarn onlarn yaadklar faziletli hayat dier insanlar iin hep bir gpta vesilesi olmu, daha faziletli yaamaya hayatndan, uygun tekniklerle ve eitim modelleriyle en etkili bir ekilde istifade etmek eitim bilimcilerinin bir vazifesidir. 31 Bugne kadar Hz. Muhammed (sav)in eitim anlay, eitim metotlar veya ocuklarla ilikileri zerine birok alma yaplmtr. Bunlara birka rnek olarak Abdullah zbekin Bir Eitimci Olarak Hz. Muhammed brahim Canann Aile Reisi ve Baba olarak Hz. Peygamber; Ali Akyzn Yaayan Kuran Hz. Peygamber; Hayati Hkeleklinin Hz. Peygamberin ocuk ve Genlere Yaklam eserlerinden sz edilebilir. Yine Hamit Dikmenin Hz. Peygamberde Hogr ve nsan Sevgisi; Mustafa caln ocuk Terbiyesi ve Peygamberimizin Eitim Metodu ve Hz. Muhammedin ocuk

29

Buhr, Salt 1, Mslim, Cihd 74 (Bkz. Vhid, Esbb Nzlil-Kurn, tahkik: Keml Besyn Zall, Beyrut 1990, s. 219. 30 Akyz, a.g.e, s 3132 31 bkz. Bayraktar, a.g.e., s.7781

14

Eitimindeki Metodu; smail Salamn Hz. Peygamberin ocuk Eitiminde ne kard Hususlar adl makalelerini zikredebiliriz. Bu almalarn yannda genel anlamda dorudan teorik ve pratik yn olan deerler eitimi, ahlk ve karakter eitimini konu alan almalar da vardr. Refia eminin Karakter Formasyonu ve ocukta Ahlk Davran ve Ahlk Hkmnden 32 ve Halil Fikret Kanadn G. Kerschensteinerden tercme ettii Karakter Kavram ve Terbiyesi adl eserden Cumhuriyet sonras bu alanda lkemizde yaplan ilk almalar kabilinden bahsedilebilir. Yakn zamanda yaplm almalardan biri olarak, Blent Dilman deerler eitiminin okulda da verilmesinin nemine deindii ve insani deerleri sralayarak bunlarn kazandrlmasna ynelik rnek uygulamalar sunduu adn da nsani Deerler Eitimi Program olarak belirledii nsanca Deerler Eitimi adl kitabndan zellikle bahsetmek gerekir. Dilma kitabnda; sevgi, hakikat, i huzur, doru davran ve iddetten kanma eklinde sralad be evrensel ahlk sunmaktadr. 33 Bunun yan sra Mustafa Kylnn genel geer ve evrensel deerlerle ilikilendirilen ahlk eitiminin imknn denedii Kresel Ahlk Eitimini; 34 Hsamettin Erdemin ahlk eitimimizi Osmanl ile irtibatlandrd Son Devir Osmanl Dncesinde Ahlkn 35 sayabiliriz. Mehmet Zeki Aydnn ocuun aile iinde ahlk eitiminin ilkelerini belirledii Ailede ocuun Ahlk Eitimi yine bu alanda kayda deer bir eserdir. 36 Recep Kaymakcan ve Mevlt Uyankn editrlnde hazrlanan, lkemizde deerler ve ahlk eitiminde almalar olan akademisyenlerin makaleleriyle konunun kapsaml ve derinlikli bir ekilde ele alnd Teorik ve Pratik Ynleriyle Ahlk 37 adl deerin otuz alt alt deerleriyle birlikte snf iinde nasl kazandrlacana dair rnek almalar

Refia emin, Karakter Formasyonu, .. Edebiyat Fakltesi, stanbul 1968; ocukta Ahlk Davran ve Ahlk Hkm, .. Edebiyat Fakltesi, stanbul 1954 33 Blent Dilma, nsanca Deerler Eitimi, Nobel Yaynlar, Ankara 2002 34 Mustafa KYL, Kresel Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul 2006 35 Hsamettin Erdem, Son Devir Osmanl Dncesinde Ahlk, DEM Yaynlar, stanbul 2006 36 Mehmet Zeki Aydn, Ailede ocuun Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul 2005 37 Recep Kaymakcan ve Mevlt Uyank, Teorik ve Pratik Ynleriyle Ahlk, DEM Yaynlar, stanbul 2007

32

15

eseri, lkemizdeki ahlk eitimi alannda yaplan deerli almalara rnek gsterilebilir. Bunlara ilaveten Karakter eitimine dair pratik yn olan, uygulamaya dayal materyal almalar ise eitli yardmc retmen ders kitaplar iinde bulunabilir. Elbette ahlk eitimi alannda teorik ve pratik ierikli almalarn daha da artrlmasna her zaman ihtiya vardr. Bu almann amac ise karakter eitiminin teorik temellerini ve ilkelerini belirledikten sonra Hz. Peygamberin ahlkn referans alarak, Allah Rasulnn hayatndan karakter eitimi malzeme oluturacak uygun rnekler semek ve zgn eitim teknikleri gelitirmektir. Bylece, akademik ilke ve esaslarn da belirlenmesinden sonra eitim srecini olumlu etkileyen faktrlerin de fonksiyonel hale getirilmesinden sonra etkili ve verimli bir karakter eitim modeli aray iinde olmaktr. Buradaki asl maksadmz insanlk ahlaknn zirvesi Hz. Muhammed (sav)i imkn lsnde ocuklarn his, idrak ve tefekkr snrlar iinde, onlarn dnyasna tamaktr. Dier taraftan mmkn olduu nispette ocuklar Allah Rasuln duygu, dnce ve davran boyutlarnda anlama ve anlamlandrmalarn temin etmektir. Karakter eitimi iin uygun olmas maksadyla seilen rnek hadiseler ve olgular ocuklarn geliim dnemlerine uygun olarak ve alglama/idrak seviyelerine indirgenerek yorumlanmtr. yet-i kerimeler, hadis-i erifler ve alnan rnek hadiseler, orijinal metinlerinden birebir tercme edilmi olma kaygsndan uzak kalarak eitim malzemeleri hazrlanmtr. Hadise yorumlama teknii iin hazrlanan metinlerde ele alnan olaylar gerek olmakla birlikte hakikatte hadiselerin meydana geli sras rnek metinlerdeki gibi olmayabilir. Burada geen hadislerin birbiriyle zaman ve mekn balantlar varm gibi grnmesi birbirini fazilet ynnden destekleyen hadiselerin ayn zaman ve meknda cereyan ettii hissi vermesi salamak iindir. Bir eitim malzemesi olarak kullandmz bilgilerin, orijinal metinlerin gereine uygun olduu fakat orijinal metninle birebir ayn olmayabilecei kabul edilebilir. Uygulama metinlerinde hads-i eriflerin kullanmnda genel olarak u prensiplere riayet edilmitir:

16

a) b) c) d) e) Kaynak elde etmek Bunlar

mkn lsnde, ocuklarn anlamalarn kolaylatracak sade ve anlalabilir bir terminoloji ve slup kullanlmas, Kuran kltrn kazandrmada nemli addedilen kavramlarn muhafaza edilmesi (infak, ihls, sadkt vb.), Nakledilen hadise ve alnan hads-i eriflerin ana fikrinin ve temel mantnn muhafaza edilmesi, Mn ve muhteva olarak ocuklarn dnyasna yakn olay ve olgularn getii yet ve hads-i eriflerin tercih edilmesi, Kaynaklardan alnan bilgilerin birbiriyle uyumlu hale getirilmesi bilgilerin ve olduu gibi nakil ve Allah yaplmas yerine yukardaki uygunluu model

prensipleri, eitim malzemelerinin hazrlanmasnda daha serbest imknlar ocuklarn zihni ahlk geliimlerine daha gzetebilmek iin tercih edilmitir. yaplrken ocuklarn Rasln kolay alabilmeleri amalanmtr. Alnan kaynak bilgilerin ilenmesinde ocuklarn idrak seviyelerine hitap edecek ekilde sebep ve sonularnn gsterilmesi, teferruat ksmlarnn daha anlaml hale getirilerek yorumlanmasna dikkat edilmitir. 4. Karakter Eitimi a) Karakter ve Karakter Eitimi Kavramlar Karakter eitimi terimini incelemeden nce karakter kavramnn ksa bir analizini yapmak gerekir. Karakter characterdir. Karakter; Bir nesnenin, bir ferdin kendine zg yaps, onu bakalarndan ayran temel zellikler ve bireyin davran biimlerini belirleyen ana nitelik, zyapdr. stn manevi nitelik manasna da gelen karakter kelimesi, felsefi olarak kiinin kendi kendisine hkim olmasn, kendi kendisiyle uyum iinde bulunmasn, dn ve hareketlerinde tutarl olmasn da ihtiva eden zellikler btn olarak tarif edilmitir. 38 kavramnn Osmanlca karl seciye, ngilizce ise

38

Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, s. 792; Milliyet, stanbul 1992

17

Karakteri, ferdin ahsiyetini oluturan ve evresine gsterdii tepkileri belirleyen devaml duygusal niteliklerin tm 39 olarak anladmzda, ahsiyetin daha ok ahlk ynn ifade etmi oluruz. Ona yakn kavramlar olan huy ve miza da daha ok ahsiyetin duygusal boyutunu gsterir. Eitim asndan ele aldmzda ise; ferdin ruhunda iyice yerleen prensipler veya buna bal kabiliyetler vastasyla, irad olan tm fiillerinin belirli, tutarl ve kararllk iinde olmas ve ruhun bu durum zerine istikrar kazanm olmas anlalr. 40 Buna gre karakter, ahsiyetin alt unsurlarndan biri olarak, ahsiyet geliiminin daha ok kiinin bakalarna ynelik ahlk deer tayan tutum ve davranlarn ve bunlarn sonularndan elde edilecek kazan ve deerleri ile ina edilmi tarafn ifade eder. nk ahsiyet, nemli lde sosyal ve kltrel yap iinde oluup ekillenir. 41 inde yaanan kltr kiilerin kltrel kimliini oluturur. 42 Eitim felsefecileri karakterin ne olduunun anlalmasna, nelerden meydana geldiinin belirlenmesine nem vermilerdir. Buradan hareketle yaplacak bir karakter eitimi faaliyetinin hedefine ulamas da ancak bu sayede mmkn olabilir. Marvin W. Berkowitz, karakteri anlayp tanmadan karakter eitimi yapmay, farenin ne olduunu bilmeden bir fare kapan yapmaya almaya benzetmitir. 43 Karakter eitiminden bahsedildii zaman genel anlamda kastedilen, ferdin kabiliyet ve eilimlerini tatmin edip gelitirirken bencil duygularn, korku, endie, hrs, haset, kibir, zorbalk gibi ynlerinin de gelimesini nlemek ve olumlu motivasyonlarla bakalarna zarar verici zellikleri deil, faydal olanlar kazanmasn salamaktr. 44 Bu bakmdan karakter eitimini fertlere belli bir ahlak anlay ve lsne gre bir takm istenilen zellikler

Byk Larousse, Szlk ve Ansiklopedisi, Karakter maddesi; Geliim Yaynlar, stanbul Bkz. H. Mahmut amdibi, ahsiyet Terbiyesi ve Gazli, stanbul 1999; s.35 vd. 41 idem Katba, nsan Aile ve Kltr, Remzi Kitabevi, stanbul 1996; s. 29 42 a.g.e. s. 35 43 Marvin W. Berkowitz, The Science of Character Education, s.47 http://www-hoover.stanford.edu/publications/books/fulltext/character/43.pdf (12 Haziran 2004) 44 Ayhan Halis, Eitim Bilimine Giri, stanbul 1997; s.170171
40

39

18

kazandrma ve var olan iyi zellikleri gelitirme hedefi gden eitim 45 olarak tanmlayabiliriz. Karakter eitimini, insanlarn ahlk deerlerin zn kazanmalarnda, kiiliklerinin bilinli ve ok ynl olarak gelimesi srecinde maksatl olarak ve temkinli bir ekilde gayret gstermek 46 olarak tarif eden bir yaklam da bu eitimin ne kadar ciddi, incelikli ve hassas olduunu gstermektedir. Karakterin geliimi, kiinin sosyal evresi; aile, okul ve d evre iinde yani hayatn btnl iinde hem bilinli hem de tabii olarak meydana gelir. Kii, karakterini eitmede, ihtiya duyduu dinamizm ve motivasyonun kaynaklarn iinde yaad toplumun dini, milli ve kltrel deerleri iinde ve kendi vicdannda bulabilir. Bu dinamizmi kullanarak, bu deerleri kendi ahsnda faziletlere evirmek de yine kiinin kendi tercihindedir. Bu balamda, fertlerin ahlk davranlarn birer karakter zellii haline gelmesi iin, bunlar kendi tercih ve kararlaryla ortaya koymas, her zaman ve her yerde istikrarl bir ekilde sergileyebilmesi gerekir. Buna gre karakterli insan, davranlarn aile, okul ve toplumda var olan ahlk deerlere gre ynlendirebilen ve sosyal deerleri benimsemi kimsedir. Bunda ocukluun ilk yllarndan itibaren kazanlan deer yarglarnn belirleyici bir tesiri vardr. 47 G. Kerschensteinere gre karakterin geliiminde ve eitiminde drt temel belirleyici unsur vardr. Bunlar, insanda hayr ve gzeli isteyecek olan irade; doruyu yanltan, gzeli irkinden ayrt edebilecek muhakeme; insanlar aras ilikilerde muhatabn hallerini sezen bir duygululuk ve en gzel ahlk hakikatleri sebep ve sonularyla tam bir idrak ile kavrayan, geen drt kavram muvacehesinde olumlu karakter uurlu derinlikli kavraytr. 48 Yakarda zelliklerinin doutan m kazanld yoksa sonradan fiziki, sosyal, kltrel vb. faktrlerin etkisiyle mi ekillendii tartma konusu yaplmtr. Ancak, iyi
G. Kerschensteiner, Karakter Kavram ve Terbiyesi, Trc. H. Fikret Kanad Ankara, 1977; s.2829 46 Character Education Informational Handbook & Guide, s.3 http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf ( 20 Mays 2005) 47 Halis Ayhan, Eitim Bilimine Giri, ule Yaynlar, stanbul 1997, s.163 48 bkz. amdibi, a.g.e, s. 5279
45

19

bir eitimin karakteri ekillendirecei gr her zaman hkim gr olmutur. Yani iyi bir karakter, doutan kazanlm bir hak deil, sosyal hayatn iinde kaliteli bir eitimin kazandrd yksek bir deerdir. Din eitimi de bu balamda, insan varlnn btnn ele almak kaydyla ferde din davranlar benimsetmek ve dn deerlerle btnlemi kiilik kazandrma olgusu olarak tanmlanabilir. Zaten slmn din eitimi anlay da budur. 49 Her ne kadar yukardaki durum, slm din eitimi iin sylense de aslnda btn dinlerin insana kazandrmay hedefledii ahlk deerler birbirine yakndr. Bunun iin, btn insanln ahlk ilkelerinin byk lde ortak olduunu sylemek de mmkndr. Mesel alak gnlll, drstl, mesuliyet sahibi olmay fazilet kabul etmeyen bir toplum yoktur. Din anlaylar, bu faziletlere ulamann yollarn farkl tarif etseler de hedefler hep ayndr. Bu durum ayn zamanda bize karakter eitimi ihtiyacnn ftr olduunu gsterir. Yani bu bir yaratl kanunudur. Allah Teala insann mayasna henz onu yaratmadan nce potansiyel olarak bu deerleri koymu ve insana dnya hayatnda onlar elde etme mesuliyetini yklemitir. 50 nk insan, Allah Tealann sfatlarnn kendisinde tecelli ettii ve bu ynyle halfetullah (Allahn Halifesi) 51 makamnda bulunan yksek bir deerler manzumesidir. Bu sebeple o lhi iradeyi yeryznde hkim klacak varlktr. Her insan iin ftr bir ihtiya olan karakter eitimini dier eitim ve retim faaliyetlerinden ayran en nemli zellii onun bir model yani rnek bir ahsiyet veya ahsiyetler olmadan gereklemeyeceidir. nk karakter eitimi hayatn kltrel normlar iinde, hayat btn boyutlaryla yaayarak devam eden bir sre iinde gerekleir. Bu da kiiyi, hayat psikolojik, sosyal; fizik, fizik tesi, ksacas btn boyutlaryla yaayan bir insan; grmek,
49 50

iitmek,

dokunmak,

sezmek

duyularyla

bir

btn

olarak

M. Faruk Bayraktar, Trkiyede Vaizlik Tarihesi ve Problemleri, stanbul 1997; s. 9 Biz emneti, gklere, yere ve dalara teklif ettik de onlar, bunu yklenmekten ekindiler, (mesliyetinden) korktular. Onu insan yklendi. Dorusu o, ok zlim (ve) childir. el-Ahzb, 72 51 Kavmi de dediler ki: "Sen bize gelmeden nce de eziyet grdk, sen geldikten sonra da." Musa dedi ki: "Umulur ki, Rabbiniz dmanlarnz helak edip de sizi yeryznde halife klacaktr ve sizin nasl iler yaptnza bakacaktr." el-Araf,129; ayrca bkz. el-Bakara,30

20

anlayabilmeye muhta klar. Bu yzden yaanm ahlk davran rnekleri ve hem de yaayan bir model olmadan bir karakterin tam manasyla eitilmesi mmkn deildir. Buradan hareketle karakter eitiminin amacn, renim andaki her insann, uygun ahlk kararlar verebilmesi ve bunlar hr ve istikrarl davranlara dndrmesini salayacak deer ve becerilerle donatlmas 52 olarak belirlediimizde karakter eitimini: rencilerin, sorumluluunu tayabilecekleri makul seimler yapabilmelerine imkn salayan bilgi, beceri ve yeteneklerinin gelitirmesi, 53 olarak tanmlamak mmkndr. Buna gre bizim karakter eitimi modelimizin de niha hedefi: ahsiyet geliimi srecinde, gnll ocuklarn katlmlaryla ftr kabiliyet ve eilimleri ahlk dorultusunda, kendi slmn ngrd

deerleri kazanmalarna, bylece kiilik geliimlerine katkda bulunmak eklinde ifadelendirilebilir. b) ocuklar iin Karakter Eitimine Duyulan htiya Karakter eitimi, ocuklarn hem iten gelen ftr dinamiklerini hem iinde yetitii aile ortam hem de okul ve dier sosyal evresini kuatan bir eitimdir. Btn eitim programlar ve almalar bu alan dikkate almak durumundadr. Birincisi yani ocuklarn doutan getirdii ftri hususiyetler, tabiat itibaryla iyidir. 54 Bu bakmdan onlarn ftri olan gzel hasletlerini muhafaza etmek ve bunlarn her birini ileyip gelitirerek gzel ahlkn bir paras haline getirmek karakter eitiminin ncelikli ve en nemli grevidir. 55 ocuun doup byd ve en ok rnek ald insanlar olan anne babann ve dier byklerin bulunduu ikinci alan olan aile, ocuun karakter
Halil Eki, Temel nsani Deerlerin Kazandrlmasnda Bir Yaklam: Karakter Eitimi Programlar, Deerler Eitimi Dergisi, sy:1, s. 81 53 a.g.m. s. 81 54 Hakka ynelen bir kimse olarak yzn dine evir. Allahn insanlar zerinde yaratt ftrata smsk tutun. Allahn yaratmasnda hibir deitirme yoktur. te bu dosdoru dindir. Fakat insanlarn ou bilmezler. Rm, 30 55 Hz. Peygamber (sav) Rum Sresi 30. yet-i kermesini okuduktan sonra: Her ocuk ftrat zere doar. ocuu sonradan anne ve babas Yahudiletirir veya Hristiyanlatrr ya da Mecusiletirir buyurdu. Buhr, Ceniz 80, 93; Mslim, Kader 22
52

21

geliiminde ok nemli bir ortamdr. Anne babann ve dier aile fertlerinin, ocuun kiilik geliimi zerindeki belirleyici roln her zaman itibara almas gereken karakter eitimi programlarnn en nemli hedeflerinden biri de aileyi bu balamda bilgilendirmek ve eitim hedefleri konusunda onlarla ortak bir bilin ve motivasyonla hedef birlii iinde olmaktr. Bylece ocuklarn kiilik geliiminde aileden kaynaklanabilecek olumsuz tesirleri bertaraf etmek, ailenin gayretlerini ise tevik etmektir. nc alan olan okul ve sosyal evre daha ok ocuklarn belli bir yatan itibaren okul ann balamasyla nem arz etmeye balar. Bu alan, ocuun kiilik geliiminde etkileri itibaryla aileden sonra gelse de sosyal bir varlk olan insann toplumun bir paras olduu, onun dokusundan izler tad gerei okul ve sosyal evrenin karakter eitiminde ne kadar nemli olduunu gzler nne serer. Bu alanlar incelediimizde grrz ki ne ocuun ftri zellikleri, ne anne babasnn ve aile byklerinin ne de retmen ve arkada evresinin etkileri onun kiilik geliimini tam olarak ynlendirme imknna sahiptir. Bu bize insan eitiminin ne denli ok ynl, kark ve zor olduunu da gsterir. nk ocuun hayatnn bir alannda meydana gelen iyi veya kt tesirler tabii olarak dier alanlar da etkileyeceinden onun hayatn her ynyle kuatan bir eitim program ihtiyacn aa karr. ocuun varmas, kendi duygularnn, kabiliyet aile ve temayllerinin farkna bunlarn olumlu olanlarnn tarafndan desteklenmesi,

olumsuzlarnn kreltilmesi yine okul ve sosyal evrenin ayn vazifeyi arzu edildii ekilde yerine getirmesi ou zaman mmkn olamamaktadr. Bu alanlarda meydana gelen eksiklik ve yetersizlikler, ocuklara okul dneminde ahlk deerleri kazandracak bir karakter eitimi verilmesi ihtiya ve zorunluluunu ortaya karmaktadr. Son yllarda zellikle okullarda meydana gelen zc, yz kzartc, gelecek ve genlikle ilgili kayg verici hadiseler bizlere mill ve ahlk deerleri ocuklara kazandrmada insani ve tarihi bir grev yklemektedir. nk btn dnyada orta retim kurumlarnda hatta ilkretim okullarnda bile nerdeyse n alnamaz hale gelen; iddet ve yaralama ve cinayet olaylar Yalanclk, dolandrclk ve hrszlk

22

Kendine yaralayarak zarar verme Anne babalara, retmenlere ve dier grevlilere hoyrat davranlar Birbirlerini tehdit ve antajlar ocukluk dneminde cinsel ilikiler yaama Nefret ieren fanatik ve yobazca tutumlar Terbiyesiz, argo ve kfrl konumalar Ders ve imtihanlarda etik deerlerin iyice zayflamas Egoizmin hkim olmas ve toplumsal sorumluluun kaybolmas Kendi canna kast ve intihar olaylar Ahlk cehaletin artmas; milli ve ahlk deerlere kar aymazlk ve insana saygnn kalmamas 56 gibi problemler btn insanln yarasdr.

Bunlarn yan sra lkemizde mahkemelere intikal eden ocuk sularnn ve davalarnn hzla artmas ayrca dndrc ve ciddi bir problemdir. Adalet Bakanlnn verilerine gre Trkiyede ocuk mahkemelerinde her yl on binlerce ocuk yarg nne kmaktadr. Bu sre 1997 ylndan beri artarak devam etmektedir. 2004 yl itibaryla Trkiyede ceza 2005 mahkemelerinde 1215 ya aras 26326 ocuk yarglanrken; 1618 yalar aras 110032, toplamda ise 136358 ocuk hkim karsna kmtr. toplamda 158917 ocuk sank sandalyesine oturmutur. 57 Bu vahim tabloyu, Ankara Ticaret Odas'nn (ATO), ocuk sululuunun farkl boyutlarna k tutan, ayr resmi kuruma ait verileri derleyerek hazrlad "ocuk Sulular" raporu daha ak bir ekilde gzler nne sermektedir. Buna gre, ileri Bakanl Devlet statistik Enstitsnn yirmi yedi ili kapsayan aratrma sonularna gre ortaya kan durum udur: lkemizde kasten adam ldrme olaylarnn %9u, kasten yaralamalarn %18i, hrszln %25i, gasp ve yama olaylarnn %16s ocuklar tarafndan yl bu saynn daha da artt bir yl olmutur. Buna gre 2005 ylnda

56

bkz. B. David Brooks and Mark E. Kann, What Makes Character Education Programs Work? Educational Leadership, Character Education, Volume 51 Number 3 November 1993 57 http://www.adli-sicil.gov.tr/istatistikler/1996/cocuk3.htm

23

ilenmektedir.

Ayrca

her

intihara

teebbs

olaynn
58

20si

ve

hapishanelerde bulunan her tutukludan %3 de ocuktur. din, milli ve

59

Bu gibi sosyal gerekler de okul mfredat iinde renciler zerinde ahlk deerleri ina etmenin ehemmiyetini ortaya koymaktadr. Okul programlar iinde uygulanacak zel karakter eitimi

uygulamalarna duyulan ihtiyac gzler nne seren bu tablo zellikle ilkretim andan itibaren bir hogr eitiminin ne kadar lzumlu olduunu bize gstermektedir. Bu ac tablo hogr kltrnden uzaklaan bir toplumun bir panoramasdr. Bunun iin retmeninden rencisine btn okul personelini ve aileleri kapsayan ve bir okul kltr haline gelmi bir hogr iklimine dolaysyla hogr eitimine ihtiya vardr. 60 nk ferdin, kendisi dndakilerle ilikilerinde hakaret ve alay etme, haksz sulama ve nyarg, ayrmclk ve kmseme, inanlarn ve inananlarn ktlenmesi, dlama ve taciz etme ve zor kullanma gibi fiillerin ortaya kt bir toplumda hogr eitimi kanlmaz bir vazife haline gelir. 61 c) Karakter Eitiminin Temel Unsurlar
62

Son yllarda, muhtelif toplumlarda karakter eitimi zerinde teorik ve pratik almalar yapan uzman eitimcilerin ulat bilgi ve tecrbelerden kan sonular u unsurlarn karakter eitimi programlarnn uygulanmasnda ve uzun vadede baarl neticeler elde edilmesinde nem arz etmektedir. 1. Aile ve toplum katks Karakter eitiminde uzun vadeli baar iin, rencilerden ailelere ve toplumun dier yelerine kadar herkesin bir uyum iinde kendilerini bu hedefe ynlendirmek. 63

http://www.atonet.org.tr/yeni/index.php?p=364&l=1 ocuklarda iddet, kendine ve bakalarna zarar verme sular ve zm yollar hakknda baknz. Fahrnnisa Bilecik ve Dierleri, Karakter Eitimi, stanbul 2005, s.50 vd. 60 Bkz. Recep Kaymakcan Ahlk Bir Deer Olarak Hogr ve Eitimi; Teorik ve Pratik Ynleriyle Ahlk, stanbul 2007; s.395399 61 A.g.m, s.401-402 62 bkz. Character Education Informational Handbook & Guide, s.4 http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf ( 20 Mays 2005) 63 Ayrca bkz. M. Zeki Aydn, Ailede Ahlk Eitimi http://public.cumhuriyet.edu.tr/~maydin/Mza/turkce/turk.htm (20 Nisan 2007)
59

58

24

2. Karakter eitimi stratejisi Karakter eitiminde benimsenecek stratejiyi, uyguland eitim kurumunun takip ettii genel eitim felsefesinin uyumlu bir paras olarak ve resmi eitim politikasnn kabul edecei ekilde belirlemek ve ifade etmek. 3. zellikleri (ahlk deerleri) tanmlamak Ailelerle, dier retmenlerle ve sivil toplum temsilcileriyle bir araya gelerek ilenecek ve gelitirilecek karakter zellikleri, ahlk deerler zerinde bir gr birlii ve anlama salamak. 4. Entegre (btnlemi) program Karakter eitimi iin seilmi karakter zelliklerini (ahlk deerleri) dier derslerin uygun konular iine yerletirerek btnlemi bir program takip etmek. 5. Tecrb (yaparak-yaayarak) renme rencilere, kendi kabiliyet ve zelliklerini fark etmeleri iin i banda yaayarak ve anlayarak renmelerine imkn vermek. Tartmaya ve etkileime de zaman ayrmak. nk karakter eitimi programnn toplumsal temeli, gerek dnyann karakter zelliklerini ve (ahlk deerlerinin) rneklerini iermelidir. 6. Deerlendirme Karakter eitiminin iki adan deerlendirmesini yapmak gerekir. Birincisi, eitimin, rencilerin akademik baars ve karakter zelliklerini bilisel olarak kavramasn salamas ve buna bal olarak verilen eitimin rencilerin davranlarnda olumlu etki meydana getirmesidir. kincisi ise programn uygulama srecinde retmenlerin bu ihtiyalarna bir ara ve destek olup olamamasdr. 7. Yetikinlerin rneklii ocuklar yaadklarn renirler. gereinden hareketle yetikinlerin evde, okulda ve toplumda ocuklarn karakter zelliklerine olumlu etki yapacak rnek davranlar sergilemeleri gerekir. Eer yetikinler ocuklara

25

davran

modellerini
64

kendileri

yaparak

retemezlerse

btn

program

baarsz olabilir.

8. Personelin (ekibin) geliimi Geliimin salanmas, belirlenen minval zere devam eden karakter eitimi uygulamalarna ve her birine uygun grevler verilen ekibin kendi geliimine baldr. Bu geliim srecinde yaratc ders planlar ve planlamalar olduu kadar uygulamalar zerinde tartma zamanlar, eitim srecini ve programlar yorumlama da yer almaldr. 9. rencilerin katlm renciler, ya zelliklerine gre ayrlm faaliyetlere katlmalarna, okullarndaki eitim srecinde rendikleriyle kiisel hedefleri arasnda karakter geliimleri arasnda balant kurmalarna imkn vermek gerekir. 65 10. Programn glendirilmesi Karakter eitimi program, yukardaki dokuz maddenin yksek bir sorumluluk duygusuyla uygulanmas neticesinde eksikliklerin de giderilmesiyle iyiletirilir ve yenilenir. Bunun iin yeterli bir fon, personelin koordinasyonu, personel geliimi ve ileyite yksek kalite ve retmenlere program uygulamada birbiriyle yardmlama imkan ve irtibat imkan salamak gerekecektir. d) Karakter Eitiminin Prensipleri Karakter eitimi zerine almalar yapan eitimciler, uygulanan eitimin baarya ulamas iin bir takm ilkeler belirlemilerdir. Amerikal eitimci Thomas Lickona, baarl karakter eitimi iin u prensiplerin mutlaka olmas gerektiini syler: a. Karakter eitimi iyi karakterin temeli olan temel ahlk deerleri tevik etmelidir. b. Karakter eitiminde ahlk deerler, duygu dnce ve davran ierecek ekilde tanmlanmaldr.

64

Ayrca bkz. Atalay Yrkolu, Deien Toplumda Aile ve ocuk, Ankara, 1983, s.214 65 Ayrca bkz. Ahlk eitiminde okul evre ilikisi iin bkz. H.Mahmut amdibi, Din Eitiminin Temel Meseleleri, stanbul 1994; s. 167 vd.

26

c. Karakter eitimi okul hayatnn her evresinde maksatl ve ncelikli olarak ahlk d. rencilerin renme deerleri kapsayan ok ynl bir ortam efkat, merhamet ve insani yaklamla gerekletirilmelidir. deerler tayan kiilerden olumaldr. e. rencilere karakter geliimleri iin yksek ahlk deerleri kendi hayatlarnda yaayacaklar ortam ve frsatlar oluturulmaldr. f. Etkili bir karakter eitimi, renciyi merkeze alan, uygun ve tevik edici bir akademik mfredat iermelidir. g. Karakter eitimi, rencilerin kendi kendilerini motive etmesini temin edecek bir aba iinde olmaldr. h. Eitim uygulama alanndaki tm personel, karakter eitimi sorumluluklarn paylaan ve temel ahlk deerleri benimseyen bir topluluk olmaldr. i. Karakter eitimi, hem rencilerin iinden hem de dier personelden ahlk liderler bulunmasn zaruri klar. 66 j. Karakter eitiminde ocuun sosyal (anne, baba ve yaknlar) ve kltrel (sanat ve kltr faaliyetleri icra eden kurumlar) evresi yardmc bir ortak olarak grlmelidir. k. Uygulanan karakter eitiminin deerlendirilmesi okulun, karakter eitimcilerinin faallii ve baarsyla rencilerin iyi ahlk davranlar sergilemeleri balamn birlikte iermelidir. 67 Beyza Bilgin ve Mualla Seluk da Din retimi adl eserinde, Ahlk eitiminde rencilerin olumlu eilim ve duygularn destekleyip kuvvetlendirmek; olumsuz eilim ve duygularn engelleyip zayflatmann nemini vurguladktan sonra rencileri ynlendirme ilkeleri olarak unlar sayar:

66

Karakter eitiminde gndelik hayatta iyi rnekliin nemi iin baknz. Russell W. Gough, Character is Destiniy, ev. Gkhan Sezgi, HYB Yaynclk, Ankara 2002, s. 101110 67 Thomas Lickona, Eleven Principle of Character Education, Journal of Moral Education, s.93 100 http://www.character.org/principles/ (20 Ekim 2004)

27

a. rencilerin kt eilimlerini artracak ortamlar kaldrrken iyi eilimlerinin duygu ve heyecan boyutunda ortaya karacak frsatlar oluturmak. b. rencilerin zenecekleri ve taklit etmek isteyecekleri somut rnekler gstermek. c. rencilerin olumlu eilimlerinin, dier olumlu eilimleri harekete geirmesine imkn hazrlamak. d. rencilerde tevik edilen ve meydana gelen olumlu eilimlerin davrana ve aksiyona dnmesi iin akl ve iradeyi kuvvetlendirmek. e. Olumsuz eilimlerin kt davranlar eklinde tezahr ettii durumlarda, krc ve hakaret edici ifadeler yerine gzel ve yumuak ifadelerle rencinin kendine saygsn muhafaza etmesini salamak. 68 Karakter eitiminde arzu edilen baary yakalamak iin uygulayclarn dikkat etmesi gereken baz ilkeleri de eitimciler yle belirlemilerdir: Karakter eitimi uygulamalarnda rencilerin, a. Model almalar iin uygun ortam oluturulmas ve iyi bir program yaplmas, b. Ev, toplum ve okulda yaplacak faaliyetlere katlmn salanmas, c. yi karakter zelliklerini gelitirme, tecrbelerini artrmalar iin her aamada anlay ve sezgilerini destekleyen eitim materyalleri oluturulmas ve aktif katlmclar haline gelmeleri, d. Nasl iyi tercih yapacaklarna ve doru kararlar vereceklerine klavuzluk edilmesi, e. Karakter zellikleri ve geliimleri dorultusunda bakalaryla nasl olumlu ilikiler kurup gelitireceklerini renmeleri, f. Okul kltr ve ilikileri zerine kkl bir eitim almalar,

68

Beyza Bilgin, Mualla Seluk, Din retimi, Gn Yaynclk, Ankara 2000, s.105107

28

g. Bu eitim uygulamalarn sadece bir program olarak deil kesintisiz bir sre olarak yaamalar, h. Her eyin en iyisini yaparak, etraflca okul reformlaryla birlikte kaynaklar ve teoriler hakknda bilgilendirilmesi ve retmen renci birlikteliinin nemle tevik edilmesi, i. retmen ve rencilerin hep birlikte gayret ederek en iyiyi ve gzeli ortaya karp gerekletirmeleridir. 69 Yukarda geen retmen, okul personeli, renciler ve programn kendisiyle ilgili prensip ve ilkeler, karakter eitimi programlarnn baarya ulamasnda ve renciler zerindeki hedef kazanmlarn gereklemesinde hayati bir neme sahiptir. Bu prensip ve ilkeler kendi anlam ve hedef btnl iinde ne lde uygulanarak benimsenirse baar da o lde gerekleecektir. 5. Karakter Eitimi Modeli Gelitirme Sosyal, kltrel, bilimsel vb. ynlerden, farkl boyutlaryla srekli deien hayat, insann hayat renmesini, dolaysyla eitimini ama edinen eitim bilimlerini her an yeni araylara sevk eder. Eitim felsefelerinin tekml, eitim programlarnn yenilenmesi ve deitirilmesi, farkl eitim modellerinin gelitirilmesi ve bunlara bal olarak farkl yntem ve tekniklerin uygulanmas ise hayatn deimeyen ilkesi deiimin zaruri bir tezahr olmutur. lkemizde de 2006 yl itibaryla yenilenen ilkretim DKAB programnda yaplandrmac (Constructivist) eitim felsefesi benimsenmi ve yaparak yaayarak renme uygulamalar ne karlmtr. Bu itibarla derslerin ileniindeki yaklamlar bu eitim anlayna uygun hazrlanmaya balanmtr. Ne var ki henz Trke, Matematik, Sosyal Bilgiler gibi temel derslerin dnda bu eitim felsefesine ve yaparak yaayarak renme anlayna tam olarak geilememitir. Bu, en azndan lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersleri iin byledir. Yenilenen mfredata uygun olarak, Din
69

Character Education Informational Handbook & Guide, s.2 http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content.pdf ( 1 Kasm 2004)

29

Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinin retimine ynelik, retmenlerin ihtiya duyduklar farkl retim modelleri ve yntemlerinin de yetersiz olduu sylenebilir. Bu sebeple ilkretim okulu rencilerinin ya seviyesine ve geliim zelliklerine uygun bir ahlk eitimini hedef alan destek bir karakter eitimi programna ihtiya vardr. Bu balamda sz edilen, problem ve ihtiyacn tanmland; amalarnn ve hedef kitlesinin belirlenerek zel hedeflerinin ve ilkelerinin tespit edildii ve yenilenip gelitirilen eitim-retim teknikleri ile yaplacak eitim uygulamalarnn ve lme deerlendirmelerinin hazrland, DKAB program nite konularyla egdml zgn bir karakter eitimi modeline duyulan ihtiya bu tezin hareket noktas olmutur. Sz edilen niteliklere sahip bir karakter eitim modelinin nasl olmas gerektii ihtiya ve durum analizi blmnde ele alnmtr.

II. htiya ve Durum Analizi

1. Problem ve Karakter Eitimine Olan htiya Hzla gelien iletiim ve biliim teknolojilerinin olduka eitlendii dnyada insanlarn ihtiyalar da buna bal deimekte ve artmaktadr. Konuya ocuklarn din eitimi asndan baktmzda bu gelimelerden hem ebeveynin ve ocuklarn, hem de toplumun zerinde meydana getirdii etkiler beraberinde yeni durumlar, ihtiyalar ve buna bal olarak yeni araylar getirmektedir. nk artk, hem bilgi kaynaklar, eitim programlar ve eitim materyalleri gemi dnemlerdekilerin ayns deildir. Bugn, anne babalarn ekonomik, kltrel ve sosyal hayat artlar deimi, ocuklarn renme kapasite ve imknlar artm, toplumsal hayata uyum salayabilmek iin ihtiyalar daha ok eitlenmitir. Fakat her trl sularn korkutucu boyutlara ulat, okullarda ilenen sularn ve su ileme yann gittike dmesi eitimcileri ve aileleri dehet iinde dnmeye sevk ettii bir dnya, bu tablonun ar bir manzarasdr.

30

Bunun iin nihai hedefi bedenen ve ruhen salkl insanlar yetitirmek olan eitime zellikle de din eitimine byk grev dmektedir. lkemizde, zellikle ehirlerde olmak zere, okul ncesi eitimle birlikte rgn eitime balama ya bee inmitir. lkretimin zorunlu sekiz yla kmas ve ilkretimden sonra liseye devam eden rencilerin saysnn olduka yksek olmas rgn eitimde DKAB programlarnn kalite ve verimlilik bakmndan nemini bir kez daha ortaya karmtr. Son yllarda gerek ilkretim, gerekse ortaretim DKAB programlarnda ierik ve uygulama bakmndan yaplan deiiklikler bunun bir sonucudur. Ne var ki kiilik oluumunda ve karakter geliiminde nemli bir dnem olan ilkretim aamasnda, ocuklar iin karakter eitimine dair zgn ve zel amal karakter eitimi uygulamalar pek yoktur. Aslnda 2006 yl lkretim DKAB retim Programnda belirlenen alt renim alanndan 70 birinin Ahlk, dierinin Hz. Muhammedin hayat bu dnemde ocuklar iin karakter eitimine duyulan ihtiyac gstermektedir. Giri ksmnda ve daha sonraki ksmlarda da deindiimiz zere gerek ev ortamnda, gerekse toplumsal ortamda ocuklarn ahlk ynden geliimini olumsuz etkileyecek faktrlerin ve rneklerin artm olmas, onlarn kiilik geliimine katkda bulunacak, ahlk deerleri kazanmalarna imkn salayacak karakter eitimi programlarna ve almalarna duyulan ihtiyac daha gerekli hale getirmektedir. Okulda veya okul dnda uygulanan karakter eitimi programlarnn, ailelerin, retmenlerin ve toplumun ocuklar zerindeki beklentilerini gerekletirmek iin da son derece gerekli olduu grlmektedir. Bu, ayn zamanda okul ii sularn nlenmesinde, huzurlu aile yuvalarnn temininde ve emniyet ve gven iinde yaayan bir toplumun tesisinde hayati bir grevi yerine getirecektir. Bu bakmdan, ocuklarn geliim zelliklerine uygun, kltrel ve sosyal ihtiyalarna cevap veren evrensel ahlk deerler ieren, din retimi programyla btnlemi, verimli ve yeni eitim retim teknikleriyle uygulanan bir karakter eitim modelinin ne kadar faydal olabilecei ortadadr.

70

bkz. lkretim DKAB Dersi retim Program ve Klavuzu, s.1317

31

2. Karakter Eitimi Modelinin Hedef Kitlesi ve Hedefleri Hedef Kitle Karakter eitimi modelimizin uygulanaca hedef kitle, Trkiyede zorunlu din retiminin verildii lkretim okullarndaki rencilerdir. Onlarn geliim seviyeleri dikkate alnm ve bu karakter eitimi modelinin bu ya grubuyla snrlandrlmas zorunlu olmutur. grlmtr. Karakter Eitimi Modelimizin uzak, genel ve zel hedefleri aadaki gibi belirlenmitir. Uzak Hedef 71 Belirlenen hedef kitleye Trk Milletinin milli ve manev deerleri erevesinde evrensel ahlk faziletleri reterek iyi karakterli ahsiyetler yetimesine katkda bulunmak. Buna gre; Genel Hedefler Toplumda evrensel ahlk deerleri benimsemi ve bunlar kendi ahsnda birer fazilet olarak kazanm fertler yetimesi, Ahlk deerlerin evrenselliini ve hayat yaanabilir kldn fark eden iyi ahsiyetli insanlar yetimesine yardmc olmak, Evrensel insani deerlerle slmn ahlk deerlerin uyutuunu fark etmi ve dier din mensuplaryla bar ve hogr iinde yaayabilen iyi dnya vatandalar yetimesine katkda bulunmak. Bu genel hedeflere ulama dorultusunda belirlenen, zel Hedefler Hedef kitle iinde yer alan rencilerin, tespit edilen temel evrensel ahlk deerler zerinde uzak ve genel hedefler erevesinde benimsemeleri ve kazanmalar ngrlen ahlk deerler, gvenilir, merhametli, cmert, adil, temiz, sorumlu, saygl, alkan, mitli, kanaatkr, kadirinas, mtevaz, hogrl, cesur olarak belirlendi. Bu sebeple hedef kitlenin lkretim 4.5.6.7.8. snf yani 1014 ya seviyeleriyle snrlandrlmas uygun

Hedeflerin snflandrlmas ve terminolojide zcan Demirelin Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme adl eseri temel alnmtr. Ankara 2000; s. 111 vd.

71

32

Sz konusu evrensel deerleri ahsiyetlerinin olumasnda birer iyi karakter haline getirmi, stn ahlk nitelikler kazanm, vatann ve milletini sevmenin yannda evrensel kltr anlayp tayabilecek, ayn dnyay paylat dier insanlarla bir dnya vatanda olma bilinci iinde yaayabilen ve hayat sevgi, haklara sayg merkezli anlayp yaayan stn insan deerlerle donanm ahsiyetler yetitirmek karakter eitimi modelinin ayrca zel hedefleri arasnda yer alr. 3. Karakter eitimi modelinin uygulanmasnda dikkat edilecek ilkeler Karakter eitimi uygulamalarnda karakter eitimi programlarnn iyi hazrlanmas, bunu uygulayan retmenlerin iyi yetimi olmas ve uygun, verimli bir ortamn hazrlanmasnn nemli olmas kadar nemli bir husus da retmenlerin eitim srecinde hassasiyetle dikkat etmesi gereken ilkeler vardr. Bunlara uymak programn hedeflerine ulamasnda en az dierleri kadar etkili ve nemlidir. Karakter eitimi programlarnn zellikle kurumsal planda yllardr uyguland Amerikada karakter eitim uzmanlarnn ortak tecrbelerinden oluan baz ilkeleri Thomas Lickona aadaki gibi belirlemitir. retmenin dikkat etmesi gereken genel ilkeler: 72 a. retmen snfta, rencileriyle ilikilerinde bir ahlk model ve fikir rehberi olmaya dikkat etmelidir. b. retmen snf iinde, rencilerin ahlk geliimine katkda bulunacak ekilde, kendini kontrol ve muhataba sayg erevesinde bir ahlk disiplin oluturmaldr. c. retmen snf zerinde gl etki meydana getirecek olan saygnlk, ekicilik ve vakarn korumaldr. d. retmen paylaarak, blmne rencilerin eit giderek alaca kararlar iin ifade rencilerle aralarnda i edebilecei sorumluluk almalar kendini

rencilerin

demokratik bir ortam oluturmaldr.

Bkz. Thomas Lickona, The Teachers Role in Character Education, Journal of Education, volume 179, number2, s. 6676
72

33

e. Ahlk etmelidir.

deerlerin

retilmesinde nceden

ve

bu

deerlerin takip

ilikilendirilmesinde

hazrlad

program

f. rencilerin sosyal ve ahlk yeteneklerini gelimesi iin srekli uygulamaya dayal, eitici bir yol olan ibirliiyle almay desteklemelidir. g. retmen deerler ve ahlak eitiminde kendi akademik geliiminin yan sra, ahlk geliimine de ayn ehemmiyeti gstermelidir. h. retmenin retmeye i. ahlken dorular biliyor olmas ve bunlar ahlk younlam olmas, onda gzel

davranlarn ortaya kmasna mani olmamaldr. retmen rencilerin kiisel ilikilerinde kan her trl karklk ve anlamazl zamannda zerek ileride daha byne sebep olabilecek satama, hakszlk ve iddetin nne gemelidir. Karakter eitimi programn uygulayan retmenlerin uymas gereken genel prensiplerin yannda kendi ahslarnda sahip olmas gereken gzel karakter zellikleri vardr. nk okulda yaplan bir karakter eitiminde retmen rencilerinin gz nnde her zaman canl bir model ve rnek ahsiyettir. Onun rencilerine kazandrmak istedii karakter zellikleri onlara anlattklarndan daha ok kendisinden tezahr eden sz, davran ve tutumlarla birlikte kendi karakter zellikleridir. Bu bakmdan retmenin sahip olmas gereken karakter zellikleri eitim uzmanlarnca nemli grlmtr. 73 Dolaysyla karakter eitimi yapan bir retmende u zelliklerin bulunmas gerekir: a. Gl bir sezgi ve kavraya sahip, kendini bilen, yrekli, cesur ve cazibe merkezi olmaldr. b. Kendini kontrol eden, sorumluluk duygusu ve iyi niyetiyle sebeplerden sonulara gitmeyi bilmelidir.

Karakter eitiminde retmenin renciye kendi deerlerini kabul ettirmesi iin baka ilkeler iin bkz. Thomas Gordon, Etkili retmenlik Eitimi, YAPA Yaynlar, stanbul 1993, s. 200 205

73

34

c. Kendini ve dikkatini yapt ie vermeli, huzur ve sknetini muhafaza etmeli ve baarmak istedii ie teksif olmaldr. d. Kendine gvenmeli, mitli ve sabrl olmal gayesine ulamada kesin inanlln hibir zaman kaybetmemelidir. e. efkatli, merhametli, hogrl ve yerine gre msamahakr olmal affedici bir karaktere sahip olmaldr. f. Cmert, gani gnll, fedakr ve daima ikram eden taraf olmaldr. g. evresine kar anlayl olmal ve istiare ve ibirliini tercih etmeli iinde daima istekli olmaldr. h. Kibir ve gsteriten uzak, sadelik iinde olmal; nezaket ve kibarl ile mtevaz tavrlara sahip olmaldr. i. Doruluk, mertlik, samimiyet ve itenlikten dn vermemeli; drstlk ve iffetini muhafaza ederek gvenilir bir ahsiyet olmaldr. j. Kendisine sayg duyan, ince dnceli, bakalarnca da sevilip saylan biri olmal ve klk kyafet olarak bakml olmaldr. k. Her zaman dengeli, ll, lml olmal ve i huzuruyla mutedil bir hayat tarzna sahip olmaldr. l. alkan, gayretli, mcadeleci, baarsndan emin, mtehammil ve sebatkr olmaldr. m. Her zaman en iyiyi, daha iyiyi tercih eden ama kolaylatrmay prensip kabul etmeli; kalb temizliini ve saf niyetini bozmamaldr. n. nsanlara kar anlay ve duyarlla sahip, yardmsever olmal ve insan hayatnn her alanna sayg duymaldr. o. Kendi nefsan arzularn kontrol edebilen, emir ve yasaklara itaat eden doru bir istikamet ve istikrar zere olan bir kii olmaldr. p. Hayatn asl amacn ve nihi mesuliyeti unutmamal ve Allahn kendisine verdii kabiliyet ve imkanlar doru kullanmal hizmet uurunu kaybetmemelidir.

35

q. Her insann irade ve hrriyet sahibi olduunun farknda olarak ilahi iradeye teslim olan ve baa gelene rza gsterebilen bir kimse olmaldr. r. Giriken, yeniliklere ak, cesur; ama uyank olmal ve hayat; gemi, u an ve gelecek boyutlaryla alglayabilmeli, hayatn buna gre planlayabilmelidir. 74

4. Karakter Eitimi Modeli retim teknikleri ve lmedeerlendirme Eitim-retim faaliyetlerinde eitim programlarnn kusursuz olmas kadar, iyi bir uygulama plannn yaplmas, kullanlan tekniklerin, yntemlerin doru seilmesi ve bunlarn etkili kullanm ve hedeflere ne lde ulaldnn llmesi de phesiz byk nem arz eder. Eitim programlarnda yer alan konularn ierii, programn hedefleri ve uygulama alanlarnn ne olduu, onu uygulamada hangi tekniklerinin kullanlacan da baary nemli lde etkiler. Uygun retim teknikleriyle ve doru eitim materyalleriyle yaplacak eitim faaliyetlerinin istenilen baarya ulamada byk katks olduu kabul edilen bir gerektir. 75 Bu bakmdan, karakter eitimi modelinde eitim uygulamalarnn hemen banda, din kltr ve ahlk bilgisi program renme alanlar ve nite konularyla egdmn de gsteren ayrntl bir planlama tasla hazrlanmaldr. Yine eitim uygulamalarna gemeden nce modelin uygulanaca davranlarn rencilerin ilgili ahlk bir deer hususunda tutum Bu ve deerlendirecek lek gelitirilmelidir. lekle

karakter eitimi modelinin uygulanmasndan sonra da uygulanmasn ngrerek hedef kazanmlarn gerekleme orann grme imkn; plan ve uygulama zerine gerekli dzeltmelerin yapma imkn oluturulmaldr. Bylece retmen, eitim modelinde belirlenen kazanmlar ve temel beceriler bakmndan rencilerin ne durumda olduunu grme imknna
Bu blm, http://www.teachingvalues.com/principlesummary.html (18 ubat 2005) adresinden Principles for Character Education blmnden uyarlanmtr. 75 Bkz. zcan Demirel, Eitimde Program Gelitirme, s.68
74

36

sahip

olur.

Modelin de

uygulanmasndan kendisinin ve

sonra

yaplacak

lme ve

deerlendirmeyle

rencilerinin

performansn

geliimini grr ve deerlendirme yapar. Bu balamda, karakter eitimi modelinin uzak, genel ve zel hedeflerini renme, belirlenmitir. nc blmde, bahsedilen planlama, hedef davran geliim lei ve ad geen tekniklerin ne olduu, bunlarn karakter eitimine uygunluu, rencilerin geliim zelliklerine uygunluu, avantajl ve snrl ynleri, amalar ve uygulan hakknda ayrntsyla bilgi verilerek analizi yaplmtr. 5. Karakter Eitimi Modelinde, DKAB Program nite konularyla egdm Karakter eitimi modelinin uygulanaca ya grubu 10 ila 14 ya ocuklardr. Bu, lkemizde zorunlu eitim kapsamna giren, ilkretim okullarnda DKAB dersi alan 4.5.6.7.8. snf rencilerine karlk gelir. Bu bakmdan, karakter eitimi modelimizin muhatap ya grubumuzun ald formel ve zorunlu din eitimi programyla egdml olarak yrtlmesinin daha doru ve faydal olaca mlahaza edilmi ve buna gre planlama yaplmtr. Buradan hareketle karakter eitimi modelinin ieriini oluturan on drt temel evrensel ahlk deer, ad geen program dikkate alnarak belirlenmitir. Karakter eitimi modelimizin eitim uygulamalar da DKAB Program niteleriyle eletirilmitir. Bu eletirme yaplrken bu programn renme alanlar ve nite konularnn ierii dikkate alnmtr. Uygulamalarn banda yer alan planlamada bu egdmn uyumlu yryebilmesi iin snflara gre tanzim edilmitir. Karakter eitimi modelinin uygulama plannda, 4.5.6.7.8. snflardan her biri iin bir eitim ylnda on drt ahlk deerin uygulanmas ngrlmtr. dolaysyla Fotoraf hedef kazanmlarn istenilen Yazma seviyede olarak gerekletirecek retim teknikleri Hadise Yorumlama, Yaparak Yorumlama, Yaratc

37

Karakter eitimi uygulamalarnn her birinin banda yer alan planlama ksmnda DKAB Program niteleriyle egdmn gsteren ierii ve DKAB Programn, renme alanlarn, nitelerini ve nite konularn snflara gre gsteren tablo Ek1de verilmitir. 6. Karakter Eitimi Modelinin zgnl a. Yardmc Eitim Modellerine Olan htiya Resmi eitim kurumlar ve programlar yannda bireyler, aratrma merkezleri ve gnll kurulular da lkemizde karlalan eitim problemleri ve ihtiyalarna zm aramak, projeler oluturmak ve alternatif yaklamlarla zmlere yardmc olmak durumundadrlar. Bu demokratik manada toplumsal bilincin bir gereidir. 76 Toplumun deer yarglarna, tarihi ve kltrel dokusuna uygun olmayan zm nerileri uygulanabilir zellik tamazlar. Bilimsel temelleri ne kadar salam olursa olsun teklif edilen alternatif zmler toplumun kltrel deerler sistemi ile uyumuyorsa problemlere zm olma niteliinden de uzak kalacaktr. 77 Bu balamda, karakter eitimi modelimizin atsn oluturan evrensel ahlk deerlerin belirlenmesinde btn insanla peygamber olarak gnderilen ve bir hidayet peygamberi olan Hz. Muhammedin referans olarak alnmas ve ieriin oluturulmasnda onun hayatndan rneklerin seilmesi toplumumuzun devrald manevi miras ve kltrel deerleriyle uyumu ifade eder. lkretim DKAB programnda ahlk ve Hz. Muhammed renme alanlaryla ahlk eitimi zerinde bir ierik vardr. ihtiyatr. Bu eksiklik ve ihtiyac karlayacak yardmc eitim tekniklerine, materyallerine ve retim modellerine ihtiya duyulmaktadr. Bu retim modellerinin baarl olmas iin yine reteni deil; reneni merkeze alan,
76 77

Ancak bu ieriin

uygulanmas iin deiik ve zgn eitim faaliyetleriyle desteklenmesi de bir

Halis Ayhan ve Dierleri, Din ve Ahlk retiminde Yeni Yaklamlar, stanbul 2004; s.9 a.g.e. s.10

38

demokratik yaklam benimsenmeli ve farkl bilgi kanallarn da kullanlmasna nem verilmelidir. 78 Sz konusu ihtiyalar karlayabilmeyi hedefleyen bu alma u zellikleri bakmndan zgn olma gayesini gtmektedir: i. lkretim okullarnda uygulanabilecek bir karakter eitimi modeli olma. Yaplandrmac eitim anlayna uygun olarak DKAB Programnn performansn olumlu ynde etkileyecek bir model olma. ii. DKAB Program niteleriyle egdml bir karakter eitimi modeli olma. iii. Temel evrensel ahlk ilkelerini Hz. Muhammed ahlkn referans alarak kazandrmay hedefleyen bir karakter eitimi modeli olma. iv. Eitim uygulamalarnda karakter Hadise Yorumlama, kullanarak ve Fotoraf Yaparak Yorumlama gibi daha nce bu ekliyle kullanlmam retim tekniklerini eitiminde renme ve Yaratc Yazma tekniklerine yeni bir boyut katarak kullanma. v. Kulland drt farkl renme teknii ve hedef davran geliim leiyle reneni merkeze alan ve sosyallemeyi destekleyen bir model olma

b. Karakter

Eitimi

Modelinin

Yaplandrmac

Eitim

Anlayna Uygunluu Karakter eitimi modelinde eitim uygulamalarnn lkretim DKAB Program niteleriyle egdml olarak yrtlecei ngrsnden hareketle, onlarn eitim yaklamlarnda bir uyum hatta aynlk olmas, modelin baars bakmndan olduka nemlidir.

Bkz. Ayla Oktay, 21. Yzylda Yeni Eilimler ve Eitim, Orhan Ouz, Ayla Oktay, Halis Ayhan, 21. Yzylda Eitim ve Trk Eitim Sistemi, s. 2731

78

39

lkretim DKAB Programnda, yaplandrmac yaklam, oklu zek, renci merkezli renme dikkate alnmtr. Buna gre renme srecinde rencilerin n bilgileri harekete geirme, geliim dzeylerini dikkate alma, etkili iletiim kurma, anlam kurma, uygulama ve deerlendirme kavramlar hususi bir nem kazanmtr. Programdaki renen merkezli eitimi temel alan yaplandrmac yaklam ise, renme srecinde rencinin
79

faal

katlmna ve retmenin rehberlik grevine arlk vermitir.

Bu meyanda yaplandrmac eitim anlaynn ne olduu, hedefleri, uygulamalar, deerlendirmeleri, renenin ve retenin grevleri 80 gibi baz temel hususlar zet olarak ortaya koymakta yarar vardr. Constructivism olarak ifade edilen Yaplandrmaclk, var olan tecrbelerimizi yanstarak, yaadmz dnyadaki anlamalarmz kendimiz yaplandrmamz zerine kurulan bir renme felsefesidir. 81 Yaplandrmaclk, her yeni bilginin, nceden yaplanm bilgilerin zerine bina edildiini kabul eder. Bu balamda yaplandrmac renme, var olan bilgilerle yeni olan renmeler ilikilendirip arasnda ba kurma yani her yeni bilgiyi yeni var bir olanlarla bilgi ile btnletirme srecidir. renen,

karlatnda, dnyay tanmlama ve aklama iin nceden oluturduu kurallarn kullanr veya alglad bilgiyi aklamak iin yeni kurallar oluturur. Yaplandrmac renmede temele alnanlar; Bilgiyi aratrma, yorumlama ve analiz etme; bilgiyi ve dndrme srecini gelitirme; gemiteki yaanan tecrbelerle yeni yaantlar btnletirme olarak zetlenebilir. 82 Yaplandrmac eitimde renenler, bilgiyi olduu gibi kabul etmezler, bilgiyi yaratr ya da tekrar kefederler. 83 Buradan hareketle, eitim felsefecilerine gre, yaplandrmac eitim yaklamnn pein hkmden yola ktn sylemek mmkndr. Birincisi; bilgi, pasif olarak ya da renenlerin kiisel bir katks olmakszn ina edilemez. kincisi, bilgi renenin anlamas ve renmeye
79

80
81 82

lkretim DKAB retim Program ve Klavuzu, s.89

Bkz. zcan Demirel, Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme, s. 233237

http://www.funderstanding.com/constructivism.cfm (05 Ekim 2006) Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks, The Case for Constructivist Classrooms, s. 9 (Hasan H. aan, Yaplandrmac renme, http://www.egitim.aku.edu.tr/yapilandirma.doc. (19 Ocak 2007) 83 David N. Perkins The Many Faces of Constructivsm. Educational Leadership, s.7

40

uyum salamas sonucunda ortaya kar. Yani kii kendi tecrbeleri, bilgi ve birikimleriyle tartlan konu arasnda iliki ve uyum kurarak konuyu anlar. nc olarak, bilgi etkileim sonucu oluturulur. Kullanlan dil ve iinde yaanan sosyal yap bu etkileimde nemli rol oynar. 84 Hedefleri bakmndan yaplandrmaclk ise, renenlere renmeyi retmek ve onlar iin bilgiyi anlaml klmaktr. Bilgiyi nasl ve nerede kullanacan bilen, kendi renme yntemlerini tanyp etkili bir biimde kullanan ve yeni bilgiler retmede nceki bilgilerinden yararlanan fertler yetitirmektir. 85 Bylece fertler kendi dnce ve yorumlarn gelitirirler, etkili dnme, mantksal karm yapma, sorun zme ve farkl ve yeni renme becerileri kazanrlar. 86 Bu manada her fert zgr ve kendine zgdr. Yaplandrmac eitim, her renen iin belirli kalplarda hedefler belirlemek yerine daha geni kapsaml, esnek hedefler tayin eder ve renenlerin kendileri iin farkl hedefler belirleyeceini ngrr. 87 Yaplandrmac eitim yaklamnda renme ortam bilgilerin aktarld bir yer deil; rencilerin bamsz dnme ve problem zme yeteneklerini gelitirdikleri yerdir. Bu anlamda retmenin rencilerle uygun bir kanalla iletiim kurmas, onlarn yorum yapma, anlamlandrma, karlatrma ve sonu karma yeteneklerini destekleyecek sorular sormas gerekir. Niin, sizce nasl, olmasayd ne olurdu, nasl bir sonuca ulatn gibi sorular bunlardan bazlardr. Yaplandrmac eitimde, bilginin ezberlenmesi yerine zmsenmesi asl amatr. Hedef davranlar buna gre belirlenmeli, deerlendirme de yine buna gre yaplmaldr. 88 yaplrken, Yaplandrmac eitim uygulamalarnda yerine, deerlendirme rencileri birbirleriyle karlatrmak

Recep Kaymakcan, Trkiyede Din Eitiminde oulculuk ve Yaplandrmaclk: Yeni Ortaretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Program Balamnda Bir Deerlendirme Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi, Ocak 2007, s.181 85 John Abbott and T. Ryan Consstructing Knowledge, Reconstructing Schooling Educational Leadership, s. 68, November, 1999; s.6669 86 C. Alkan, D. Deryakulu ve N. imek. Eitim Teknolojisine Giri, Ankara 1995; s. 57 87 John H.Hooloway, Caution Constructivism Ahead Educational Leadership, November, 1999, s. 85 88 Bkz. Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks, a.g.e, s. 9697

84

41

onlarn daha iyi renmelerini salayacak olan, renimlerini birbiriyle paylamalarna frsat hazrlama yolu tercih edilir. 89 Yaplandrmac eitim yaklamn benimseyen retmen, bir yol gsterici ve rehberdir. retmenler, problemi renenler iin kendileri zmek yerine rencinin zmlemesi iin ortam hazrlarlar. retmen dndrc sorular sorarak renenleri aratrmaya ve problem zmeye tevik eder. Bunu yaparken neyi ya da nasl dneceini sylemez, onu bilgiyi keifte serbest brakr. 90 renmenin kontrol elinde olan renci, renmeye retmeniyle birlikte yn verir. renenlerin nceki yaantlar, renme tarzlar, bak alar renmelerine yn verir. 91 renen, renme ortamlarndaki retici sorularyla dier bireylerin geliimine de katkda bulunur. Sreci retenle birlikte ynlendiren ve daha ok faal olan renendir. 92 Yaplandrmac eitim yaklamna din eitimi ve retimi asndan baktmzda ngiliz din eitimcisi M. Grimmet, yaplandrmac eitim yaklamnn dine uyarlanmas hususunda u prensibi ne kardn gryoruz. Ona gre: a. rencilerin ferdi ve sosyal zellikleriyle konularn ierii dinamik olarak ilikilendirilmeli ve bilgiler eletirel ve yanstc olarak deerlendirilmelidir. b. Dini ierik ile rencilerin yaayarak, uygulayarak rendikleri arasnda ak bir iliki ortaya konmaldr. c. Dini ieriin yorumlar renilmesin renmede renci merkezli olmal olmal, ve renci deneyimleri belirleyici retmen

yaplandrlm yorumlarla sreci desteklemeli ve renmeyi pekitirmelidir. 93 Yaplandrmac eitim anlayyla geleneksel eitim anlaylarn 94 baz ynleriyle karlatrdmzda yaplandrmac eitim anlaynn olumlu fark daha belirgin olarak ortaya kar.
Yaplandrmac eitimde lme deerlendirme iin bkz. Osman Titiz, Yeni retim Sistemi vd. Zambak Yaynlar, stanbul 2005, s.41 90 Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks The Courage ta be Constructivist. Educational Leadership, s. 23 91 Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks, The Case for Constructivist Classrooms, s. 10 92 Titiz, a.g.e, s.5358 93 Recep Kaymakcan, a.g.m, s.184
89

42

c. Geleneksel

eitim

anlayyla,

yaplandrmac

eitim

anlaylarnn karlatrlmas
Geleneksel Eitim Anlayna Gre
Bilgi, fertlerin d dnyasndadr, ve okuduklarn iyi konular retmenlerden rencilere transfer edilir. renciler, renirler. renirler. renciler, hatrnda kalanlar tekrar dinlediklerini retmen lde z kavramlar

Yaplandrmac Eitim Anlayna Gre

Bilginin kiisel bir manas vardr. Bilgi, bir fert olan renciler tarafndan meydana getirilir. renciler, kendi bilgilerini bir mana aray ve dzen iinde yaplandrrlar. Onlar, iittiklerini, okuduklarn ve grdklerini nceki rendikleri ve yaantlar rendii zerine kavram temellendirip ve ierii yorumlayarak alrlar. renciler

aklayabildii

renciler

edebildiklerinde renme baarldr. renme tekrara dayanr. renciler, zerine retmenin bilgiyi kayt yapt bo bantlar olarak grlr. retmen, arar. renciler ounlukla yalnz alrlar. Bilgi sabittir. lme deerlendirme eitimden ayr bir rencilerin renmelerini

yaantlarnda

rneklendirebilip

uygulayabildiklerinde renme baarldr. 95 renme etkileimle gerekleir ve rencinin bildikleri zerine bina edilir. retmen, rencilerle diyalog kurarak ve ortam hazrlayarak onlarn kendi anlamlarn yaplandrmalarna yardmc olur. retmen ileriki derslerde kullanmak zere deerlendirmek iin onlarn doru cevaplarn rencilerin kavramalarn anlamak iin onlarn bireysel bak alarn arar. renciler ounlukla grup halinde alrlar. Bilgi dinamiktir. fadelerle birlikte srekli yeni ekil alr ve deiim gsterir. lme deerlendirme eitimle i iedir. sretir. Sonu nemlidir. retmenin gzlemleri ve renci almalar, onlarn bak alar daha nemlidir. Sre de sonu kadar nemlidir. 96 Bilgi kanallar az ve snrldr. retim hazrlanr. retme srecinde retmenin durumlar deerlendirilir.
94

Bilgi kaynaklar eitli ve snrszdr. ve gre retim programlar rencilerin ngrlerine uyarlanr. renme sreci balamnda
97

programlar

retmenlerin ngrlerine

programlayanlarn

renci

renmeleri deerlendirilir.

Bu blmde geen Geleneksel eitim anlay ifadelerinden daha nceki ilkretim retim programlarnda retmen merkezli yaklamlar kastedilmektedir. 95 Bkz.Constructivist Learning by Dimitrios Thanasoulas http://www3.telus.net/linguisticsissues/constructivist.html (11 Mart 2007) 96 bkz. Titiz, a.g.e, s.54 97 bkz. Demirel, a.g.e., s. 234235

43

Yaplandrmac eitim anlay ve renen merkezli eitim yaklamlar hakknda ksaca bilgi verdiimiz ve son olarak geleneksel eitim anlaylarnn ve yaplandrmac eitim yaklamlarnn ksmen karlatrld bu blmde ortaya konan ilke ve yaklamlarn karakter eitimi modelimizdeki, Hadise Yorumlama, Yaparak renme, Fotoraf yorumlama ve Yaratc Yazma grmek tekniklerindeki mmkndr. ilke ve yaklamlarla karakter olabildiince rttn kullanlan zellikle eitimi modelinde

tekniklerin analizinin yapld nc blmde ve ihtiya ve durum analizinin yapld birinci blm ikinci ksmda ayrca karakter eitimi modelinin uygulanmasnda dikkat edilecek ilkelerin ele alnd alt blmlerde ortaya konan eitim yaklamlarnn, yaplandrmac ve renen merkezli eitim anlayna uygun olduu grlr. Bu alt blmde ortaya konan bilgilerden hareketle, DKAB program niteleriyle egdml olarak uygulanacak karakter eitimi modelimizin zgn bir model olduu kadar bugnn reneni merkeze alp faal hale getiren yaplandrmac eitim yaklamlarn benimsediini syleyebiliriz.

III. Karakter Eitim Modelinde lenen Temel Ahlk Deerler

Karakter Eitimi Modelinde ilediimiz on drt ahlk deeri tespit etmeden nce lkretim DKAB retim Programnda deerlerin retimi blmnde esas alnacak ahlk deerleri grmek yerinde olur. Bu programda Din retiminde ve ahlk deerlerin kazandrlmasnda dikkat edilmesi gereken hususlar ve programda renciler tarafndan iselletirilmesi ngrlen alt deerler aadaki gibi sralanmtr: Adalet Aile kurumuna ve birliine nem verme Demokrasi bilinci Drstlk Alak gnlllk Bamszlk Balama Bar Trk Bayrana ve stiklal Marna sayg Bilimsellik Cesaret Cmertlik alkanlk Dayanma Doa sevgisi Doal evreye duyarllk Doruluk Dostluk Duyarllk Emaneti korumak Estetik Fedakrlk Gazilik Grgl olmak Gvenirlik Hakseverlik Hakikat sevgisi Hay Hogr badet yerlerine

44

sayg ffet yi niyet Kadirinaslk Kanaat Kardelik Merhamet Millet sevgisi Mill birlik uuru Misafirperverlik Mrvvet Namuslu olmak Nezaket lllk Paylamc olmak Sabr Sadelik Salkl olmaya nem verme Samimiyet Sayg Sevgi Sorumluluk Sznde durmak ehitlik kr Tarihsel mirasa duyarllk Temizlik Tutumluluk Trk byklerine sayg Vatanseverlik Vefa Yardmseverlik. 98 Burada bulunan kltrel ve ahlk deerlerin birou karakter eitimi modelinde lkretim ilemek DKAB zere Dersi belirlediimiz on drt ilenen ahlk ahlk deerleri deerlerin kapsamaktadr. Karakter eitim modelimizde snflar)

(4.5.6.7.8.

retim

Programndan

alnmasnn sebebi, karakter eitim modelimizin, kltrel ve corafi manada daha geni ve ya ve geliim zellikleri bakmndan yelpaze daha geni dilimindeki rencilere hitap edebilecek niteliklere sahip olabilmesidir.

98

lkretim DKAB Dersi retim Program ve Klavuzu, s. 2223

45

a. Temel Ahlk Deerler, Hedeflenen Temel Becerilerin ve Hedef kazanmlar Tablosu

Karakter Eitimi Modelinde Temel Ahlki Deerler 1
Temiz olmak

Karakter Eitimi Modelinde Hedeflenen Temel Beceriler

Temiz dzenli, bakml olmak

Karakter Eitimi Modelinde Hedeflenen Kazanmlar

a. Bedenini ve klk kyafetlerini temiz tutar. b. Di temizliini yerine getirir. c. evresini kirletmez, kirletenleri uyarr. d. Gzel ahlkl ve iyi niyetli olmann bir i temizlii olduunun farknda olur. a. Kimsenin ktln istemez. b. Verdii sz yerine getirir. c. Drst olur, kimseyi aldatmaz. d. Zarar grecek olsa bile gerekleri syler. a. Bakalarn rahatsz edecek i ve davranlardan uzak durur. b. Hak ve sorumluluklarn bilir ve buna gre hareket eder. c. Kendisi hakszla uradnda hakkn savunur. d. Hakszla uram birini grdnde ona yardmc olur. a. Kendine ve evresindekilere kar grev sorumluluklarnn farknda olur. b. Evde ve okulda zerine ald grevi laykyla yerine getirir, sorumluluktan kamaz. c. Yaratcsna kar grevi olan ibadetlerini yerine getirir. d. Toplumsal grevlerini yerine getirmede ve grup almalarnda sorumlu davranr. a. Kendinden yardm isteyenlerin makul isteklerini geri evirmez. b. Eyalarn arkadalaryla paylar ve hediyelemeyi sever. c. Evine gelen misafire deer verir, ikram eder. d. evresinde bulunan ihtiya sahiplerini tanr ve onlara yardm eder. a. Kendisine ktlk yapanlar balar. c. nsanlara kar kalbinde sevgi besler. d. Allahn yaratt her canly korur ve sever. e. Arkadalarna kar yumuak huylu olur ve kaba davranlardan saknr. a. Manevi ve kutsal deerlere saygl olur. b. inde yaad toplumun btn fertleriyle sevgi ve saygya dayal ilikiler kurar. c. Anne, baba, retmen ve dier byklerine kar sayg duyar. d. Farkl din ve inantan kiilerle salkl ilikiler kurar.

Drst ve gvenilir olmak

Doru szl ve iyi niyetli olmak

Adaletli, ll olmak ve haka davranmak Sorumluluk sahibi olmak

Hakkn savunan, haddi amayan; hak hukuk gzeten biri olmak Hak ve grevlerini bilmek, kimseye yk olmamak, iyi bir vatanda olmak

Yardmsever ve cmert olmak

Cmert ve fedkr olmak

efkatli ve merhametli olmak

Merhametli, balayc, insafl olmak

Saygl ve itaatkr olmak

nanlara ve kutsal deerlere saygl olmak, sevilen ve saylan bir kii olmak

Ahlki deerlerin sralamas H.Mahmut amdibinin Din Eitiminin Temel Meseleleri adl eserinin Din Eitiminde Tefekkr ve Benlik Btnl blmlerinden faydalanlarak yaplmtr.

46

alkan, sabrl ve sebatkr olmak

alkan, azimli ve tevekkl sahibi olmak

yimser ve mitli olmak

Umutlu ve iyimser olmak; zorluklar karsnda dua ederek direnli olmak

Kanaat sahibi ve kredici olmak

Tok gzl ve kredici olmak; kanaatkr olmak Dost ve akrabalk ilikilerine nem vermek; bakalaryla samimi ilikiler kurmak lkeli, ince duygulu, duyarl olmak; insanlara deer vermek, onlar kk grmemek Ayn lkeyi ve dnyay paylat insanlarla hogr ve huzur iinde yaamak

Dostluk, komuluk ve akrabalk ilikilerine nem vermek Edepli ve alak gnll olmak

Barsever ve hogrl olmak

Cesur ve yiit olmak

Vatann ve milletini sevmek; milli ve manevi deerlerine sahip kmak

a. Bakalarnn dnce ve davranlarna kar hogrl olur. b. Karlat zorluklar karsnda mcadele etmeyi brakmaz. c. Baarya ulamak iin takm almasnn gereine inanr. d. Baarmak iin ok almann ve Allaha gvenmenin gereini bilir. a. Sevin ve zntleri yaknlaryla paylar. b. Zorluklar karsnda Yaratcsna snr. Dua eder, direnli ve gl olur. c. Hdiselerin iyi taraflarn grr. Gelecee umutla bakar. d. Zorluklarla mcdele etmenin kendisini baarya gtreceini bilir. a. Allahn kendisine verdii nimetlerin okluunun farknda olur. b. Kendi elindekinin kymetini bilir, bakalarnn malna gz dikmez. c. Kendisine yaplan iyilii unutmaz, iyilie iyilikle karlk verir. d. Aza kanaat etmeyince ou elde edemeyeceinin farknda olur. a. Dost ve akrabalarnn deerini bilir ve onlarla ilikilerini sklatrr. b. Komularyla samimi ilikiler kurmann neminin farknda olur. c. Yaknlarna kar sadkatli, vefal olur. d. Yaknlarndan hasta olanlar ziyaret eder. a. evresindeki kiilerle ilikilerinde hassas ve ince duygulu olur. b. Toplu kullanlan mekanlarda rahatszlk verici sz ve davranlardan uzak durur. c. Sz ve davranlarnda hata yaptn fark ettikten sonra zr diler. d. Ekonomik ve sosyal adan dk olan dier insanlar kmsemez. a. Herkesin inanlarna ve dncelerine sayg duymas gerektiini bilir. b. Ayn lkeyi paylat toplumun fertleriyle uyum ve huzur iinde yaar. c. nanlarn tartma kabul etmez, kiiye zel deerler olduunu bilir. d. Farkl din ve inanlara mensup insanlarla bar ve gven iinde yaar. a. Vatann sevmenin, milletini ve dinini sevmek olduunu bilir. b. Vatan, millet ve dinin, urunda fedkrlk yaplacak deerler olduunun bilincine varr. c. Vatann, milletini ve dinini korumak hususunda cesur ve gz pek olur. d. Milli ve manevi deerleri temsil eden bayraa ve istikll marna sayg gsterir.

47

b. Hedef Kazanmlarn Belirlenmesi Eitim programlarnn ve modellerinin gelitirilirken hedef davranlarn belirlenmesinde en belirleyici kstas renciye greliktir. rencilerin bilgi, ekonomik, kltr seviyeleri ve rencinin ihtiyalar gibi nitelikler hedef kazanmlarn tespitinde nemli rol oynar. 99 Bunun yannda dikkat edilmesi gereken hususlardan bir ksm unlardr: a. renci grubunun zellikleri b. rencilerin bilgileri, yetenekleri, ilgileri ve gdlenmilik seviyeleri c. retmenin, rencilerin ihtiyalarna uygun retim teknik ve materyallerini bilmesi d. Teknikleri uygulamada ve materyalleri kullanmada retmenin yeterlii e. Bu srete retmenin ihtiya duyduu yeterli kaynaklara sahip olmas 100 Karakter eitimi modelimizde rencilerin kazanmalarn istenen hedef kazanmlar, rencilerin ihtiyalar bilgi ve kltr dzeyleri ve retmenlerin yeterlikleri dikkate alnmas kaydyla aadaki gibi tespit edilmitir.

99

100

Bkz. Veysel Snmez, Program Gelitirmede retmen El Kitab, Ankara 2005; s. 1923 Bkz. Tuba Yanpnar ve Soner Yldrm, retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme, Ankara 1999; s.2731

48

2. BLM
KARAKTER ETM UYGULAMALARI

1) TEMZ OLMAK
A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar
Temiz olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Bedenini ve klk kyafetlerini temiz tutar. evresini kirletmez. likilerinde iyi niyetli olmay ve i gzellii benimser.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri

Temiz, dzenli ve bakml olmak 1014 ya aras ocuklar (kretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 20 20 5. snf
badet

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

Ahlk

10+20 10+20 8.snf

Hz. Muhammed Hz.

Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar

4. snf
badet

6. snf
badet

nitelerle egdm

Temiz Olalm

badet konusunda bilgilenelim

Namaz badeti

slma gre kt alkanlklar

Muhammed in hayatndan rnek davranlar

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin byk ebat beyaz karton, boya ve kaln keeli kalemler

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

49

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Peygamber Efendimiz beden, kyafet, evre temizlii bakmndan insanlarn en temiziydi. Ayn zamanda yalan sylemek, gybet etmek, gururlu olmak gibi kt huylardan da uzak olup, en temiz kalpli insand. Kendi temizlik ve zerfetine nem verdii kadar bakalarnn da temiz, zarif ve gzel grnmelerini isterdi. Peygamber Efendimiz bir gn mescitte arkadalaryla oturmu sohbet ediyordu. O esnada yanlarna sa sakal birbirine karm, klk kyafeti dank bir adam geldi. Adamn grn herkesin dikkatini ekmi, bir anda gzler ona evrilmiti. Allah Rasulnn bir Mslmann bu halde grnmesine gnl raz olmazd. Yz ifadesi biraz sertleti. Bu durumdan holanmamt. * Peygamberimiz bu durumda ne yapm olabilir? Adam belli ki sohbete katlmak iin izin istiyordu. Peygamber

Efendimiz, herkesin iinde onu kk drmeyecek bir ekilde eliyle, belli belirsiz iaret etti. Salarn ve klk kyafetini dzeltmesi gerektiini m etti. Adamcaz durumu anlamt, hemen oradan ayrld. ok gemeden klk kyafeti dzgn, salar taranm ve ho grnml bir ekilde geri dnd. Peygamber Efendimiz onun bu halini grnce glmsedi. Onu aralarna davet etti ve sohbet konusunu temizlik ve dzgn giyinmeye getirdi. Onun imdiki halinin ok daha gzel olduunu ifade etmek iin: Bir kimsenin, eytan gibi sa ba dank olmaktansa tertemiz, tertipli ve ho grnml olmas daha iyi deil mi? dedi. 101 * Peygamber Efendimiz, o kimsenin temizliinin ve klk

kyafetinin kt olduunu herkesin yannda syleseydi ne olurdu?

101

Muvatta, a'ar, 7

50

* Adam, Peygamber Efendimizin ve arkadalarnn yanna ilk geldiinde neler hissetmitir? Sonraki geliinde neler dnmtr? Peygamber Efendimiz, az ve di temizliine de ok dikkat ederdi. Her namaz vaktinde, yani gnde be kere, abdest almadan nce mutlaka dilerini (misvakla) temizlerdi. Oysa Peygamber Efendimizin yaad devir olan orta ada, zellikle slmiyetin geliinden nce, insanlar az ve di salnn ehemmiyetinin farknda bile deillerdi. Bu bakmdan onun temizlik hassasiyeti bir devrim niteliindeydi. * Di ve az temizliine nem vermeyenler dier insanlarla ilikilerinde hangi istenmeyen durumlarla karlarlar? Allahn elisi, sahabelerini az ve di temizliine tevik ediyor ve onlara yle diyordu: Sizlere dzenli olarak dilerinizi temizlemenin ne kadar zor geldiini biliyorum. Fakat az ve di temizlii sizin salnz iin o kadar mhim ki eer size zahmet vermeyeceini bilseydim, her namaz vaktinde mutlaka dilerinizi (misvakla) temizlemenizi isterdim. 102 Ben her vakit namazn klmadan nce ve uykudan uyandmda dilerimi temizliyorum. 103 * Peygamber Efendimizin az sal ve di temizliine bu kadar ehemmiyet vermesinin sebepleri neler olabilir? Peygamber Efendimiz evre temizliine kar da ok duyarlyd. Bir gn sahabeleriyle birlikte bir davete gidiyordu. Yolda yrrken, yol zerinde insanlarn ayana taklp onlara zarar verebilecek ta, aa, diken gibi cisimleri yoldan kaldrp kenara atyordu. Bir taraftan da arkadalaryla sohbet etmeye devam ediyordu. 104 Peygamber Efendimiz bu srada yanlarndan gemekte olan bir adamn sokaa tkrdn grd. Bu grnt ona ok irkin gelmiti. Yz ifadesi deiti. Bu durumdan hi holanmamt.
102 103

Buhr, Cuma, 8; Tirmizi, Tahret, 18 Mslim, Msfirn, 139 104 Mslim, mn, 58

51

* Peygamber Efendimiz bu durumda ne yapm olabilir? Peygamber Efendimiz dier insanlarn rahatsz olmamalar iin bu tkr kendisi temizlemek istedi. Fakat Allahn Resln ok seven ve onu dikkatle izleyen arkadalar onun biri bundan hemen rahatsz harekete olduunu geerek ve bu zldn anlamlard. lerinden

tkr toprakla rtt. * Sokaa atlm eylerin irkin manzarasyla karlatmzda bizim tavrmz ne olmaldr? Bu ho olmayan durum giderilince Peygamber Efendimiz tekrar glmsemeye balad ve yle dedi: Bir Mslmann yapt davranlarla evresine zarar vermemesi gerekir. Beden ve evre temizlie nem verdii kadar, i dnyasnn, yani kalbinin temizliine de dikkat etmesi gerekir. Bir kul, irkin iler yapp gnah iledii zaman kalbine kara bir nokta der. Eer tvbe etmez de bu gnah ilemeye devam ederse bu siyah noktalar kalbinin tamamn kaplar. O kiinin kalbi adeta paslanr. * Kendinizi hi kalben (manevi olarak) kirli hissettiiniz oldu mu? * Bu kirlerden temizlenmek iin ne yapmamz gerekir? Bir kimse kt davranlar brakp Allahtan af dileyip Ona ynelir, iledii gnahlara da tvbe ederse ite o zaman onun kalbi bu kirlerden temizlenir ve prl prl olur. Byle kimseler herkesin hayran olduu ve ok sevdii kiiler haline gelirler. 105 Ben de kalbime bir leke gelmemesi iin gnde en az yz kere kalbimle Rabbime yneliyorum. Ben, istifar etmeyi ok seviyorum. 106 Arkadalar sordular:
105 106

Tirmiz, Tefsr, 83; bn Mce, Zhd, 29 Mslim, Zikir, 41

52

 Ey Allahn sevgili elisi! Siz kalbinizi temizlemek iin nasl dua ediyorsunuz? Allahm! Kalbimi kar ve yamur suyu gibi tertemiz bir suyla yka! Bembeyaz bir elbise nasl kirden arnmsa benim kalbimi gnahlardan yle arndr. diyerek dua ediyorum, 107 dedi ve devam etti: Byle yapan kiilerin iinde bir rahatlk, huzur ve mutluluk meydana gelir. Onlarn ahlk gzelleir ve kalpleri temiz olduu iin kendilerini Allaha daha yakn hissederler. 108 * Yaptnz kt bir iten sonra Allaha dua edip yalvardnz ve kendinizi Allaha ok yakn hissettiiniz oldu mu? * Sonrasnda kendinizi nasl hissettiniz ve ne yaptnz? Peygamber Efendimiz daha sonra arkadalarna namazn, insann kalbini temizleyen bir ibadet olduunu, namaz klanlarn kalplerinde kir ve ktln durmayacan anlatt: Kapnzn nnden bir nehir aksa ve siz bu nehirde her gn be kere ykansanz, acaba vcudunuzda hi kir kalr m, ne dersiniz? dedi. Sahabeler: Elbette zerimizde hi kir kalmaz, dediler. Peygamber Efendimiz: te gnde be vakit namaz klmak, bir nehirde gnde be kere ykanmak gibidir. Nehir sularnn kirleri alp gtrmesi gibi namaz klmak da kalpteki kirleri byle alr gtrr ve onu tertemiz yapar, buyurdu. 109 * Manevi kirlerden arnmak iin baka neler yaplabilir?

107 108

Buhr, Deavt, 39; Mslim, Zikr, 49 er-Rad, 28; el-Al, 14-15 109 Buhri, Mevkit 6; Mslim, Mescid, 282

53

C. Yaparak renme nsan annesinden tertemiz ve gnahsz olarak doar. Allah Tel, bizden kendisinin yaratt ekilde tertemiz ve gnahlardan arnm olmamz istiyor. Zaten Allahn ve peygamberini iyi tanyan insanlar temiz bir hayat yaarlar. Her trl ktlk ve kirlerden uzak olurlar. Peygamber Efendimiz de bizim kalbimizi, vcudumuzu ve evremizi temiz tutmamz istiyor. Bize u tlerde bulunuyor: nsan kt bir i yapt zaman kalbine siyah bir nokta der. Eer yaptndan piman olup da Allahn kendisini affetmesini dilerse, bu leke kalbinden temizlenir. Ancak af dileyip tvbe etmez ve tekrar kt iler yapmaya devam ederse bu siyah noktalar oalarak kalbin tamamn kaplar. 110 Bazen benim de kalbimin perdelendii olur. Bu yzden Allaha gnde yz defa istifar ederim 111 Namaz klarm nk namaz insan ktlklerden, gnahtan ve irkin ilerden alkoyar 112 diyor ve ardndan bize u olay anlatyor: Bir adam yolda yrrken, nne dikenli bir dal yani al rast geldi. Yoldan geecek baka bir kiinin alya dolanp da zarar grmesini istemediinden onu alp kenara att. Allah Tel da onun bu davranndan ok memnun kalarak, onun gemi gnahlarn affetti. 113 Bu bakmdan kiinin yolunun zerinde bulunan insanlarn gzn ve gnln rahatsz edecek p ve kesici paralar gibi insanlara zarar verebilecek eyleri ortadan kaldrmas Allahn mkfatlandraca bir sadakadr. 114 Peygamber Efendimizin bu szleri bizim iin bir yol gstericidir. Biz onun szlerindeki hikmetleri, gzellikleri, maddi ve manevi temizliin huzurunu kefetmek iin unlar yapalm.

110 111

Buhr, Deavt, 39; Mslim, Zikr, 49 Mslim, Zikir, 41 112 en-Nahl, 90 113 Buhr, Mezlim, 28; Mslim, Birr, 128 114 Buhr, Cihd, 72; Mslim, Msfirn, 84

54

Daha

nce

yaptmz

fakat

yaptmza

piman

olduumuz

davranlar iin Rabbimize tvbe etmek iin odamzda yalnz kalalm. Namaz abdesti alalm ve iki rekt namaz (klmay biliyorsak) klalm. Ardndan ellerimiz aalm ve Rabbimize iimizden geldii gibi, yapabildiimiz kadar dua edelim. Bilerek ya da bilmeyerek yapm olduumuz kt ve yanl ilerden piman olduumuzu, bunlar bir daha yapmak istemediimize dair Rabbimize sz verelim. 115 Peygamberimizin dua ederken syledii szlerle dua edelim:

Allahm! Kar suyu ile ykanan beyaz bir elbisenin kirlerden arnmas gibi kalbimi gnahlardan arndr. Bunun yannda bir hafta boyunca sokamzda, okul bahemizde veya dier yakn evremizde dier insanlar rahatsz edeceini dndmz p, ta gibi zararl eyleri ortadan kaldrmaya veya zararsz hale getirmeye alalm. Yaptmz bu ilerden sonra gzlemlerimizi ve dncelerimizi u sorulara cevap vererek ifade etmeye alalm. 1. Kldnz bu namaz (eer daha nce de kldysanz)

dierlerinden farkl oldu mu? 2. Dua ve tvbe ederken neler dndnz? 3. Rabbinize kar pimanlk ve tvbenizi ifade ettikten sonra kendinizi nasl hissettiniz? 4. Sizi yanl davran yapmaya sevk eden durumlarla imdi karlasanz nasl hareket edersiniz?

Uygulamann bu ksmnn, ilkretim 7 ve 8. snf rencilerinden namaz klmasn bilenlere yaplmas uygundur.

115

55

5. Yoldan zarar verici eyleri eer kaldrmam olsaydnz hangi tehlikelerin meydana gelme ihtimali vard? 6. nsanlar olas tehlikelerden kurtardnz dnmek nasl bir duyguydu? 7. Kalbi ve evresi temiz bir kii olmak sizi baka hangi iyilikleri yapmaya sevk etti?

D. Fotoraf Yorumlama

Fotoraf 1

Fotoraf 2

1. Birinci ve kinci fotorafta neler gryorsunuz? 2. Birinci fotoraftaki kadnn bu hale gelmesine sebep olan eyler sizce neler olabilir? 3. kinci fotoraftaki kiinin bu zellie sahip olmasnn sebepleri neler olabilir? 4. Birinci fotoraftaki kii u anki hlinden memnun mudur? Niin? 5. kinci fotoraftaki kii gzel ve salkl grnmn devam ettirmek iin neler yapmaldr?

56

6. Birinci fotoraftaki kadn tekrar gzel ve salkl dilere sahip olabilir mi? 7. Salkl ve temiz dilere sahip olmak dier insanlarla ilikilerimizi nasl etkiler? 8. Dilerimizin ve bedenimizin kirlenmesi gibi kalplerimizi kirleten eyler de var mdr? 9. Kalbimizde meydana gelen kirleri nasl temizleyebiliriz? 10. Kalbimizde kirlerin birikmi olmas dier insanlarla ilikilerimizi nasl etkiler? 11. Sevgili Peygamberimiz bugn bizimle birlikte yaasayd dileri nasl olurdu? 11. Sevgili Peygamberimiz bugn bizimle birlikte olsayd nasl bir kalbe sahip olurdu? E. Yaratc Yazma (Reklm afii ve slogan oluturma) retmen her renciden: p kirliliinden, grlt kirliliinden, hava kirliliinden evremizi bir ay iinde arndrmann zm yollarn dnmelerini ister. Mahallenizde Bir ay iinde evreyi tertemiz hale getirme projesi yrtseydiniz hangi reklm afilerini ve sloganlar kullanrdnz? Sorusuyla konuyu rencilerin gndemine sokar. Buna gre her renciden p kirlilii, hava kirlilii ve grlt kirlilii iin birer afi resmi izmelerini ve birer slogan oluturmalarn ister. Bir hafta sonra retmen, rencilerden izdikleri resmi ve yazdklar slogan snf duvarlarna asmalarn ister ve btn rencilerin birbirlerinin almalarn grp deerlendirmelerini salar. Sonra snfa seilen en gzel resim ve en gzel slogan erevelenerek snfn duvarna aslr.

57

Tablo 2.1
F. Hedef Davran Geliim lei
Ad: RENC Z DEERLENDRME Soyad: Snf / Numara: LTLER Hibir zaman 1
1

PUAN

Bazen 2

oun lukla 3

Her zaman 4

Her gn salarm tarar, dzeltirim.

Dilerimi dzenli fralarm. 3 Kyafetlerimi temiz tutarm. 4 Toplu kullanlan yerleri temiz brakmaya zen gsteririm. 5 Suu ortaya kmadan her insann masum olduuna inanrm. 6 Bakasna iftira atan, uygun bir biimde uyarrm. 7 Bilerek, bilmeyerek ilediim gnah kirlerinden beni temizlemesi iin Allaha dua ederim. 8 fke, kskanlk gibi kt duygulardan namaz klarak kurtulacam dnrm. RETMEN GZLEM
2

Hibir zaman 1
9 10

Bazen 2

oun lukla 3

Her zaman 4

Toplam puan

Sras ve antas dzenli ve temizdir.

Kiisel temizliine zen gsterir. 11 Okulda toplu kullanlan meknlar dikkatli ve temiz kullanr. 12 Arkadalarnn arkasndan kt konumama ya zen gsterir. retmenin Deerlendirmesi:

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

58

2) DRST VE GVENLR OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm
Drst ve gvenilir olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Doru niyetli ve dnceli olur. Sz ve davranlar doru ve tutarl olur. Doru szl ve doru niyetli olmak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Ahlk Sevgi, dostluk ve kardelik

20 20 5. snf
Kuran ve Yorumu Kuranda Kssalar

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

Hz. Muhammed nsan olarak Peygamber Hz.Muhammed

10+20 10+20 8.snf

Ahlk

6. snf
Ahlk Saknmamz gereken davranlar

Din ve Gzel Ahlk

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun hazrlanm yarm diyalog ve kalem kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

59

B. Hdise Yorumlama (rnek Metin) Peygamber Efendimiz hayatnn her dneminde doruluk ve drstlk bakmndan toplumun en nde geleniydi. O, ktlklerden uzak dururdu. Doru szlyd. Herkes hakknda gzel duygu ve dnceler beslerdi. Bu gzel ahlk sebebiyle ona el-Emin yani gvenilir insan unvan layk grlmt. * Hazret-i Muhammed bu unvan elde ederken, baka hangi i ve davranlar yapm olabilir? Peygamber Efendimizin hayatnda doruluk ve drstlk ok nemli bir yere sahipti. O, kendisi gibi bakalarnn da doru olmasn isterdi. Hi kimsenin hakszla uramasna gnl raz olmazd. Peygamber olmadan nce de bir an bile doruluk ve drstlkten ayrlmamt. evresindeki insanlarn birbirini kandrmada, yalan sylemekte hi tereddt etmedii slm ncesi devirde bile o doruluktan taviz vermemiti. * Hazret-i Muhammedin peygamberlikten nce de son derece drst ve gvenilir bir insan olmas, Peygamber olmasndan sonra Ona sonra nasl bir fayda salam olabilir? Gnlerden bir gn Peygamber Efendimiz, arkadalaryla birlikte pazara kt. htiyalarn temin etmek iin pazarda dolayor, tezghlardaki mallar inceliyordu. Az ileride bir satcnn nndeki buday uval dikkatini ekti. Budaylar gerekten ok gzeldi; iri ve dolgun taneli grnyordu. Peygamber Efendimiz uvala yaklat ve budaylara bakmak iin elini uvala daldrd. Fakat alttan yukarya kan buday taneleri slakt. Eer uval bu durumda tartlacak olsa kuru iken olduundan ok daha ar gelirdi. Bu durumda satn alan kimse budaya olmas gerekenden ok daha fazla para deyecekti. Bu ise bir haksz kazan ve byk bir gnaht. Peygamberimiz satcya dnerek: - Bu hl nedir? diye sordu. Adam: - Ey Allahn elisi, uval yamur slatm, cevabn verince

60

Peygamber Efendimiz: - Bu slak budaylar stte brakp herkesin grmesini salayamaz mydn? 116 diye sordu.

* Satc, budayn slakl ortaya ktnda neler dnm ve hissetmi olabilir? Satc ok utanm, yz kpkrmz olmutu. Yapt hatann farkna varmt. Ama ne are bir kere olan olmutu. Peygamber Efendimiz, satcnn bu ii kasten yapmadn anlamt. Buday satan adama, doruluun ve drstln sosyal hayatta ve zellikle ticarette ne kadar nemli olduunu belirtmek ve onu iyilie yneltmek iin yle buyurdu: Gvenilir olup da doruluktan hi ayrlmayan kimseler, hiret hayatnda peygamberler, Allah dostlar ve ehitlerle beraber olacaklardr. 117 Bu szleri iiten satcnn yznde bir anda tebessm belirdi. Gerekten ok sevinmiti. Kendi kendine bir daha asla byle bir hataya dmeyeceine ve Allah Rasulnn verdii bu mjdeyi kazanacana sz verdi. Bu hadise meydana gelirken evrelerinde birok insan birikmi ve herkes konuulanlar iitmiti. Peygamber Efendimiz oradakilere ynelerek, hi akldan kmayacak u sz syledi: nsanlar aldatan bizden deildir. 118 Gerekten insanlar kandrarak haksz kazan elde eden bir kii asla iyi bir insan olamaz; hele bir mslman hi olamazd. * Drst ve gvenilir olmayan bir kimsenin insanlarn gznde nasl bir yeri olur? * Drst ve gvenilir bir kimsenin Allah katnda nasl bir deeri olur? Yalancln ve sahtekarln nasl kt neticeler ortaya kardn
116

Ebu Dvud, By, 52 Tirmiz, By, 4 118 Mslim, man, 164

117

61

gsteren bir dier olay da yle gelimiti. Medinede insanlara zarar vermeleriyle mehur bir ile vard. Hi kimse onlar sevmezdi. Onlardan uzak dururlard. Tu'me de bu ailenin bir ferdi idi. Bir gece komusu Katdenin evinden bir sava zrh ald. Zrh, Katadenin evinde daha nce iinde un bulunan bir uvalda idi. Bu uval yrtk olduundan, Tume kendi evine kadar un dke dke gitmi kendisi ise bunu fark etmemiti. * Sizce yaplan sahtekrlk ve sylenen yalanlar ne kadar gizli kalabilir? Sonra ald zrh kimsenin bulamamas iin Yahdilerden Semn adnda bir adamn evine saklad. Katadenin ailesi dklen unlar ve dier delillerden alnan zrhn, Tu'me'nin evinde olduunu anlamlard. Ancak Tumenin evi didik didik aramalarna ramen zrh bulamadlar. Bunun zerine, Katade ve ilesi meseleyi Allah Reslne gtrd. Allah Resl Tumeyi yanna artt ve sordu: Katdenin zrhn sen mi aldn? Vallahi ben almadm ve o zrh hakknda bir ey bilmiyorum. Zrhn sahipleri: Hayr, vallahi zrh o ald. Gece karanlkta bizim evimize geldiini grdk, zaten un izini de grmtk, dediler. * Sizce Tume, syledii bu yalandan nasl bir fayda elde etmeyi dnyor? Syledii yalan ona bir fayda salayabilir mi? Peygamber Efendimiz, hrszlk sulamasn yemin ederek reddeden Tu'me'yi serbest brakt. * Peygamber Efendimiz niin byle bir karar verdi?

62

Ne var ki Katde ve akrabalar zrh onun aldndan emindi. Bunu aka ispat edemiyorlard ama iin peini brakmamaya niyetliydiler. Tumenin evine kadar giden ve oradan baka tarafa doru giden un izlerini takip ettiler. Nihayet Yahdi Semnin evinin nne kadar geldiler. Katade ve akrabalar bu sefer hem Semni hem de Tumeyi alp tekrar Allah Resl'ne getirdiler. Yahudi Semn zor durumda kalacan anlaynca: O zrh bana Tu'me getirdi, dedi ve Yahdinin yaknlar da buna ahitlik etti. Tu'me'nin akrabalar ise Tumenin hrsz olmad hususunda srar ediyorlard: Ey Allah'n Resl, Katde ve ailesi bizim gibi salih ve Mslman bir aileye, hibir delil ve ahitleri olmadan iftira atyor, hrsz diyorlar" dediler. Allah Resl bu sefer Katdeye dnerek: "Mslman ve iyi niyetli olduklar sylenen bir aileyi hedef alp bir delil ve hidin olmadan hrszlkla m itham ediyorsun?"dedi. Katde zor durumda kalmt, ok zld. Suluyu biliyordu ama ispat edemiyordu. Katde bu durumda neler hissetmi neler dnm olabilir? Kendi kendine: Keke daha ok malm gitseydi de Allah Resl karsnda bu duruma dmeseydim, diye iinden geirdi. Tu'me'nin akrabalar hemen: Ey Allah'n Rasul! Eer hrszl Yahdinin yaptn iln ederek onu cezlandrmazsanz Tume herkese rezil olacak! Yahdi de aklanp kurtulacak! diyerek atldlar. Tu'me'yi temize karmak istiyorlard. Bunun zerine Allah Tel Sevgili Peygamberine bir k yolu gsterdi: "Ey Rasulm! Kendi iledikleri gnahlarla kendilerine hyanet edenleri savunmak iin mcadele etme; nk Allah hainlii meslek edinmi gnahkrlar sevmez." 119 yetini vahyetti. Hin ile temizin kim
119

en-Nis, 107

63

olduunu bildirdi. Ona doruyu gsterdi. Artk gerek ortaya km Tumenin hrsz olduu kesinlemiti. * Bu durumda Tume nasl bir karar vermi olabilir? Niin? Tu'me ise yaptna piman olup, tvbe edecei yerde hemen Mekke'ye kat. Daha sonra mslmanlktan kp, ktlklerle dolu bir hayat yaamaya devam etti. 120 * Tumenin syledii bir yalan onun hayatn nasl etkiledi? * Yalan sylemek insann hiret hayatn da etkiler mi? Bu hdiselerden sonra Allah Resl ok zld. Kendilerinin mslman olduunu syleyen insanlar ona yalan sylemiler; stelik yalan yere Allahn adyla yemin etmilerdi. Hakszla urayanlar bir sre hakkn almaktan mahrum kalmlard. Bunun zerine Peygamber Efendimiz yle buyurdu: Bakalarn zarara uratan kimseyi Allah da zarara uratr.

Bakalarna sknt veren kimseye Allah da sknt verir. ster dnyev ilerde, ister din konularda olsun insanlara zarar veren veya hile yapan kimseye Allah Tel lnet eder, 121 buyurdu. * Toplumumuzda herkes doru szl, drst ve gvenilir bir hayat yaasayd, neler deiirdi?

C. Yaparak renme Sevgili Peygamberimiz, bizim de kendisi gibi drst gvenilir insan olmamz istiyor. Bunun iin bizlere: Kardelerim! Doruluk insan iyilik yapmaya gtrr. yilikse Cennete! Kii dorular syledike ve yaptka Allah katnda doru bir insan olarak yazlr. Yalanclk insan ktye gtrr. Ktlkse
120 121

Tirmiz, Tefsir, 30 Tirmiz, Birr, 27

64

Cehenneme! Kii yalan syledike ve hile yaptka Allah katnda kt bir insan olarak yazlr. 122 Sizden biriniz kt ve irkin bir i grrse onu kendi davranyla dzeltsin. Buna gc yetmiyorsa konuarak dzeltsin. Eer buna da gc yetmezse o kt ie kalbinden geirdii duygularla kar ksn. 123, diye bize t veriyor. Peygamber Efendimizi ok seven biz Mslmanlar, onun bu nasihatini yerine getirdiimizde, onun bize ne kadar gzel ve faydal bir tavsiyede bulunduunu anlayacaz. Bylece iyi, gvenilir ve doru bir insan olmann ne kadar zevkli ve mutluluk verici bir durum olduunu kefedeceiz. imdi yapacamz ilerin admlarn belirleyelim. Bir hafta boyunca bunlar titizlikle yapmaya alalm. Eer kendi davran ve konumalarmzda ktlkler ve yanllklar

varsa nce bunlar tespit edelim sonra bu davranlarmz dzeltelim. Okula gidip gelirken ve dier zamanlarda evremizde insanlara,

hayvanlara veya aralara zarar vereceini tahmin ettiimiz tehlikeli eyleri daha zararsz ve gvenli bir yere kaldralm. evremizde bilerek ya da bilmeyerek insanlarn ve hayvanlarn

zararna bir i yapan kiileri grdmzde uygun bir dille, krmadan ve fkelendirmeden onlarn yaptklar iin yanl olduunu kendilerine ifade edelim. Eer bir yanl veya kt i grp de bunu davranmzla ve dzeltebilecek bir imkn bulamadysak iimizden bu

szmzle

ktlklerin iyilie dnmesini isteyelim. Bunun iin dua edelim.

Hafta boyunca yaptmz bu almalar sonunda gzlem ve dncelerimizi paylaalm: yazalm. Sonra bunlar snfta arkadalarmzla

122 123

Buhr, Edeb 69; Mslim, Birr, 103104 Mslim, man 78; Eb Dvd, Salt, 248

65

1. Kendi konuma ve davranlarnzdaki hangi yanllklar dzelttiniz? 2. Davran ve konumalarnz deitirmek yaknlarmz tarafndan fark edildi mi? 3. Getiiniz yerlerde, evreye rahatszlk verecek veya insan ve hayvanlar iin tehlikeli olacak eyleri gidermek size bir i huzuru ve rahatlk salad m? Neler hissettiniz? 4. Grdnz yanllklar gzel bir slupla ve nazike dzeltmeye almanz insanlarn size bakn deitirdi mi? 5. Davranlarnzla ve szlerinizle deitirmeye gcnzn yetmedii ktlklerin kalkmas iin dua ettiiniz zaman neler hissettiniz? 6. Bu almay yapmak gnlk hayatnzda bir eyleri deitirdi mi?

A. Fotoraf Yorumlama

66

1. Fotorafta grdklerinizi anlatnz? 2. Byk karede yerde oturan, kk karede yryen adamn amac ne olabilir? 3. Siz yerde oturan adam be dakika sonra yrrken grseydiniz onun hakknda ne dnrdnz? 4. Yukardaki fotorafa bir balk koysaydnz ne derdiniz? 4. Sizce insanlar kandrarak para kazanmak kiiyi mutlu eder mi? 5. nsanlar kandrarak para kazanmaya alan bu adamn akbeti ne olmutur? 7. nsanlar kandran bu adamn sahtekrl ortaya ktktan sonra onu tanyanlarn gznde itibar nasl olmutur? 8. Fotoraftaki bu kiinin kaybedecei maddi ve manevi eyler nelerdir? 10. Drst ve gvenilir olan kimseler insanlarn gznde ve Allah katnda neler kazanrlar? 11. Peygamber Efendimiz bu olay grseydi neler syler ve yapard?

B. Yaratc Yazma
(Diyalog tamamlama) ZOR ANLAR Ali: (ayaklarnn ucuna bakarak) Ben onu hi grmedim, dedi. Baba (Ahmet Bey): Olum, hani geen hafta almtm, siyah ve yeil izgileri vard. Ahmet Bey: Ne kadar da houma gidiyordu, stelik ona baya para demitim. Anne (Necla Hanm): Ahmet Bey! Ben geen gn o kravat dierlerinin yanna asmtm. Kz karde (Afife) : Abi, sen o kravat geen gn Takmyor muydun?, diyecek oldu. Ali: (Afifenin szn keserek) Sen her konuya karma, o benim mavi kravatmd! Ahmet Bey: Bakn ocuklar, iinizden biri bu kravatm alm ve istemeden

67

zarar vermi olabilir. Bunu bana sylerse bir aresine bakarz... Ali: (srekli nne bakyor, aklndan bin bir fikir geiyordu. imdi babasna; Evet, ben kravatn taktm ve okula gittim ama okulda farkl kravat takmak yasak olduundan mdr yardmcs Selim retmen benden kravat ald! nasl derdi? Afife: Ali: Necla Hanm (alan telefona cevap veriyor): Ahmet Bey (telefonda): Afife: Necla Hanm: Ali: Ahmet Bey: Ahmet Bey: Ali: Ali: Necla Hanm: Ali: Ahmet Bey: Ali: Ahmet Bey: .

68

Tablo 2.2
C. Hedef Davran Geliim lei Ad: RENC Z DEERLENDRME
1

Soyad: LTLER
Hibir zaman 1 Bazen 2

Snf / Numara:
PUANLAR Her zaman 4 oun lukla 3

Yalann sylememin sorunlarm zmeyeceini bilirim. Yalan syleyeni Allah ve 2 Rasulnn sevmeyeceini bilir, buna gre davranrm. Drstln bana her 3 zaman fayda vereceine inanrm. nsan ve hayvanlara zarar 4 verecek nesneyi ortadan kaldrrm. Bir yanllk yaptm fark 5 ettiimde dzeltirim. Zarar greceimi bilsem de 6 doruyu sylerim. Verilen bir srr zorda 7 kalsam da saklarm. Kendi karlarm iin hi 8 kimseyi aldatmam. RETMENN GZLEM

Toplam Puan Hibir zaman 1 Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

9 10 11 12

Yalan sylemenin kendine ve yaknlarna verecei zarar bilir. Yapt yanl, ceza alacan dahi bilse kabul eder. Dier insanlarn ve canllarn zarar grecei ii yapmaz. Arkadalar ona her bakmdan gvenirler. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

retmenin Deerlendirmesi:

69

3) ADALETL, LL OLMAK VE HAKA DAVRANMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

Hedef davran geliim lei n uygulama Hakszla uradnda kendi hakkn arar. nsanlarla ilikilerinde haka davranr ve ll olur. Hak ve sorumluluklarn bilir, buna gre davranr. Adaletli, ll olmak ve haka davranmak

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama Sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Hakkn savunmak, haddi amamak, hak hukuk gzetmek 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Din ve Kltr

20 20 5. snf
Hz. Muhammed Hz.

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

Kuran ve Yorumu

10+20 10+20 8.snf

badet

6. snf
Kuran ve Yorumu Kurann temel eitici nitelikleri

Aile ve Din

Muhammed ve Aile hayat

Kuranda Akl ve Bilgi

Zekt, Hac ve Kurban badeti

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni ve faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun bir kurgu balangc ve kalem kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

70

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Hakk gzetmek, lyk olana hak ettii eyi vermek, hakszlktan kanmak, herkese haka davranmak anlamlarna gelen adalet sfat Peygamberimizde en mkemmel ekliyle vard. slmiyet ten nce Araplarn zengin, soylu ve gl olanlar, toplum iinde kendilerini ayr ve stn bir snf sayarlard. Halka, zellikle kimsesiz ve fakirlere uygulanan kanunlarn kendilerine de uygulanmasna raz olmazlard. ledikleri sutan dolay ceza ekmeyi utan verici kabul ederlerdi. * Toplumumuzda da byle kendisini, dier insanlara zulmetme hakkna sahip gren kiiler var mdr? Bir keresinde, Mahzum sllesinden asil bir aileye mensup bir kadn hrszlk yapmt. Bu yzden Kurey kabilesi, haksz yere bir bakasnn maln alsa bile bu kadnn ceza grmesini istemiyorlard. Peygamber Efendimizin byle bir adaletsizlii kabul etmeyeceini ve bu kadna slmn uygun grd en uygun cezay vereceini de biliyorlard. Bu yzden onun ok sevdii ve hatrn hi kramayaca Usameyi bir arac olarak Peygamber -sallellh aleyhi ve sellem-e gnderdiler. Usmeden Peygamber Efendimize yaknln kullanmasn ve hrszlk yapan kadnn ceza almamasn salamasn rica ettiler. * Hrszlk yapan, zengin ve asil kadn deil de fakir biri olsayd Kureyliler ne yaparlard? Usme ise tereddtl idi. Allah Reslnden bu kadnn affedilmesini istemekle doru bir ey yapm oluyor muydu, bilemiyordu. Allah Raslnn yanna gitti ve isteini syledi. * Peygamber Efendimiz bu durumda ne cevap vermi veya ne yapm olabilir?

71

Fakat Usamenin kendisine getirdii teklif Allahn asla raz olmayaca ve kendisinin de gz yumamayaca bir iti. Peygamberimiz bu istek karsnda zlmt. Memnuniyetsizlii yznden anlalyordu. Usmeye dnerek yle buyurdu: Bugn artk kendi medeniyetlerinden hi bir eser kalmam eski milletler ve srailoullar halk ite byle taraf tutmulard. Onlar bu yzden karakterlerini kaybettiler ve tarih sahnesinden yok olup gittiler. nk onlar su ileyen fakir ve zayf kiilere en ar ve iddetli cezalar verirlerdi. Fakat nfuzlu ve zengin kimselere en byk suu ileseler bile ceza vermezlerdi. * Usme bu srada hangi duygular iinde olabilir? Ey sme! ayet kzm Ftma ayn suu ileseydi, ona da gereken cezay hi tereddt etmeden verirdim. 124 * Peygamber Efendimiz smenin teklifini kabul etseydi nasl sonular ortaya kard? Peygamberimiz hak, hukuk ve adalet konusunda kendisini kimseden ayr tutmazd. Herhangi bir konuda kendisine farkl bir muamele yaplmasn ya da ayrcalkl davranlmasn kabul etmezdi. Bir seferinde savata ele geen ganimet mallarn savaa katlanlar arasnda paylatryordu. Byk bir iti kak yaanyordu. Herkesten ayr bir ses ykseliyordu. Bu karklk ortamnda oradakilerden birisi ganimet mallarn grebilmek iin Peygamberimizin srtna kar gibi zerine abanmt. Peygamberimiz, bu karkla mni olmak istiyordu. zerine yaslanan adama elindeki ince hurma ubuuyla, kenara ekilmesini iaret etmek istedi. Bu esnada ubuun u ksm yanllkla adamn yzn izdi. Allah Rasul bunun farkna varnca ok zld. stemeyerek de olsa bir insann cann actmt. * Peygamber Efendimiz bu durumda ne yapm olabilir?
124

bn Mce, Hudd, 6 / 2547

72

Hemen elindeki ubuu o kiiye uzatt ve: te ubuk, ite yzm! Gel, sen de benim yzm iz, benden hakkn al, dedi. * Yz izilen adamn yerinde siz olsaydnz ne yapardnz? Allah Rasuln canndan ok seven sahabe, peygamberimize Byle bir eyi ben size nasl yaparm der gibi tebessm ederek: Ey Allahn Rasul, hi nemli deil, ben size hakkm hell ediyorum, dedi. 125 * Size biri istemeden zarar verse ve zr dilese onu affeder misiniz? Bunun zerine Sevgili Peygamberimiz -sallallhu aleyhi ve sellem-: Gerek mslman, elinden ve dilinden dier insanlarn zarar grmedii kimsedir, buyurarak kul hakkna ne kadar ok dikkat etmemiz gerektiini hem davranyla, hem de szyle retmi oldu. * Bir kiinin elini, yoksa dilini mi muhafaza etmesi daha zordur? Niin? Sevgili Peygamberimiz, kul hakk konusunda hangi din ve mezhepten olursa olsun insanlar arasnda ayrm gzetmezdi. Ebu Hadrad adl sahab, bir Yahudiden bir miktar bor para almt. Borcunu demek iin sz verdii sre dolmutu. Alacakl adam Ebu Hadraddan srarla borcunu demesini istiyordu. Ebu Hadrad ise olduka fakir biriydi. Kendisinin borcunu deyebilecek paras da yoktu. Hatta giyecei elbiselerden baka sahip olduu hibir eyas veya mal da yoktu. * Bu durumda Ebu Hadradn yapmas gereken en doru davran nedir?
125

Ebu Dvud, Diyt, 15; Nesi, Kasme, 20

73

Eb Hadrad, borcunu demek iin alacakl adamdan sreyi biraz uzatmasn istediyse de, o buna raz olmad. * Bu durumda alacaklnn yapmas gereken en doru davran sizce nedir? Alacakl Yahudi Ebu Hadrad kolundan tutup Hz. Peygamberin

huzuruna getirdi ve alacan Hadraddan almasn istedi. * Peygamber Efendimiz buna nasl bir zm bulmu olabilir? Peygamber Efendimiz, eer yannda verebilecek paras veya mal olsa hemen ona verecekti. Fakat kendisinde de yoktu. Peygamber Efendimiz Ebu Hadrada dnd ve: Bu adama borcunu ne ile deyeceksin? dedi. mahcuptu boynunu ne edi. Ey Allahn Rasul! Bu adama borcumu deyebilecek ne param ne de malm var. Yaknda yaplacak Hayber savandan sonra mal sahibi olursam hemen derim, dedi. Yahudi bundan memnun kalmamt ve alacan hemen almakta diretiyordu. Sonunda Peygamberimiz bu fakir sahabye: * Peygamber Efendimiz, Ebu Hadraddan ne yapmasn istemi olabilir? Elbiselerinden bir ksmn sat ve borcunu de, dedi. Ebu Hadrad gitti ve zerine giyecek elbisesi dnda btn kyafetlerini satt ve borcunu dedi. Peygamberimiz, adaleti eksiksiz uygularken, insanlar arasnda din ve inan fark gzetmezdi. Hak sahibi bir Yahudi, bir Hristiyan veya bir Mslman da olsa hakk alr, hak sahibine verirdi. Ebu Hadrad

74

* nsanlara haka ve adil davranmak iin onlarn hangi dinden olduunun bir nemi var mdr? Sevgili Peygamberimiz hayat boyunca kimseye hakszlk yapmad gibi daima hakszla urayann yannda olmutu. Hayat boyunca her ite adaleti salamaya alm ve ll olmutu. Rabbine kavumadan ve bu dnyadan ayrlmadan nce son bir kez sahabeleri ile vedalamak, helllemek istedi. br leme, Rabbinin huzuruna zerinde bir kul hakk olduu halde gitmek istemiyordu. Sahabelerini toplad ve onlara yle konutu: ayet iinizden birinize kar bir hatam olduysa; sizden birinin canna, malna, veya erefine, herhangi bir ekilde zararm dokunmusa benden hakkn alsn. Eer birinizi maddi veya manevi olarak incittiysem, gelsin benden hakkn istesin! Ona da hakkn vereyim! 126 * Bir ite insanlarn hakkn vermek mi, yoksa kendi hakkn aramak m daha nemlidir? Peygamber Efendimiz, hayatnn son anlarnda bile adaletin yerini bulmasn istiyordu. zerinde, kimsenin bir hakknn kalmasn istemiyordu. * Toplumumuzda hakkn ve adaletin yerleip yaygnlamas iin, zerimize den grevler nelerdir?

C. Yaparak renme Biz, daha dnyaya gelmeden nce bizim iin almaya balayan, doduumuz zamandan itibaren bizim iin hibir fedakrlktan geri kalmayan anne babamzn zerimizde ok haklar vardr. Ne yaparsak yapalm yine de onlarn hakkn deyemeyiz.

126

bn-i Hanbel, 3/ 400

75

Peygamberimiz, herkese anne babaya sayg gstermesini ve onlara sayg gstermesini tavsiye etmitir. O, aciz ve aresiz durumda olanlara acyp yardm edenlerin ve anne babasna isteyerek hizmet edenlerin Allah Telnn zel korumas altnda olduunu ve onlar cennetine koyacan mjdeliyor. Anne babasna itaat ve hizmet etmeyen ve onlarn haklarna riayet etmeyenlerin yzne Alla Telnn kyamet gn bakmayaca, byle kimselerin cennete de giremeyecei hususunda bizi uyaryor. 127 Bizlerin anne babamzn kymetini daha iyi anlamamz iin Sevgili Peygamberimiz yle buyuruyor: Cennet, ocuklarna ok emei geen kadnlar olan, annelerin aya altndadr. 128 ocuklarnn zerine hakk olan babalar ise Cennetin orta kapsdr. yleyse bu kapya sahip kn. 129 Allah'n bir kiiden memnun olmas, babasnn o kimseden raz olmasna baldr. 130 Bylece, adeta Cennetin anahtarlarnn anne babamzn elinde olduunu ve Cennete gitmeyi arzu ediyorsak onlardan asla vazgeemeyeceimizi bize retmitir. Eer biz Peygamber Efendimizin tavsiye ve uyarlarna uyarsak hem anne babamzn kymetini daha iyi anlar, hem de onlara daha gzel bir evlat olur, onlar sevindiririz. Bylece biz de onlara kar sorumluluumuzu yerine getirmenin huzuru ve mutluluunu yaarz. Buna gre anne babamzn bizim zerimizde ne kadar ok hakk olduu anlamak ve onlara kar vazifemizi yerine getirmek iin bir hafta boyunca unlar yapalm. Hem annemizin terk edelim. Annemizin en ok ihtiya duyduu zaman, ona yardm edelim. Mesel, kahvalt hazrlayabilir veya sofra kurmaya yardm edebilir, evi sprp temizleyebilirsiniz
127 128

hem babamzn bizim yapmamzdan en

ok

holand bir ii yapalm, yapmamzdan hi holanmad bir ii de

Nes, Zekat 69 Acln, Kefu'l-Haf, Kahire, 1351/1932, I, 335, No: 1078 129 Tirmiz, Birr, 3 130 Tirmiz, Birr, 3

76

Ayn ekilde babamzn bize ihtiya duyduu bir zamanda ona yardm edelim. Mesel babanzn ona ayakkablarn tamir boyayabilir, yardm gmleini tleyebilir veya baz ilerinde

edebilirsiniz Anne babamzla ilikilerimizde, Acaba Peygamber Efendimiz benim yamdayken anne babas hayatta olsayd, onlara nasl davranrd? eklinde dnerek hareket edelim. Bir seyyar satcnn yarm saat iinde neler yaptn gzlemleyelim. Bunlar yaptktan sonra aadaki sorulara cevap veriniz. 1. t yapmanz, kahvalt hazrlamanz ne kadar zamannz ald? Tahmin ettiinizden daha kolay m, yoksa zor muydu? 2. Anneniz, sizin iin katland zorluklar karlnda sizden ne bekliyor? 3. Acaba anneniz her gn sizin iin mrnden ka saati harcyor? 4. Annenizin zerinizdeki hakkn ne yaparak deyebilirsiniz? 5. Seyyar satc maln satp para kazanabilmek iin neler yapt? 6. Babanz ve anneniz, aileniz iin para kazanrken ne kadar yoruluyor ya da zorlanyor? 7. Acaba babanz her gn mrnden ka saatini sizin iin harcyor? 8. Babanzn hakkn ancak ne yaparsanz deyebilirsiniz? 9. evremizde baka kimlerin sizin zerinizde hakk var?

77

D. Fotoraf Yorumlama

Fotoraf 1

Fotoraf 2

1. Yukardaki fotoraflarda neler gryorsunuz? 2. Birinci fotorafta bir hakszla konu olabilecek davran gryor musunuz? 3. kinci fotorafta bir hakszla konu olabilecek davran gryor musunuz? 4. Su iin saatlerce sra bekleyen bu insanlar arasndan biri srasn beklemeden ne gese ne tr olaylar meydana gelirdi? 5. kinci fotorafta adaletsizlie konu olan durumun zm iin ne yaplmaldr? 6. Birinci fotorafta kuyruktakiler arasnda adaletsizliin zm iin neler yaplabilir? 7. nsanlarn elinden hakkn almak, onlara zulmetmek nasl sonular ortaya karr? 8. Birinci ve ikinci fotoraflara birer balk koysaydnz ne derdiniz? 9. Birinci fotorafta sra bekleyenlerden biri olsaydnz; nnze gemeye alan kiiye nasl tepki verirdiniz? Bu adil bir zm olur muydu? 10. Peygamber Efendimiz, ikinci fotoraftaki hakszl ortadan kaldrmak iin ne derdi? Ne yapard? 11. Son bir hafta iinde adaletli ve hak hukuk gzeten biri olduunuzu gsteren hangi davranlar yaptnz?

78

E. Yaratc Yazma Yirmi yl sonra nasl bir anne-baba olmay istersin? retmen, rencilerden yirmi yl sonra bir anne veya baba olmay hayal etmelerini ister. renciler, olmay hayal ettikleri bu anne-babann ve aile ve i hayatnda kul hakkn gzeten, grev ve sorumluluklarn bilen insanlar olabilmeleri iin neler yapmalar gerektiini dnrler. Sonra rencilerden hayal ettikleri kiiliin hangi adalet ve hakkaniyet zelliklerine sahip olmalar gerektiini sebepleriyle birlikte yazmalarn ister. Ben bir anne / baba olduum zaman; Eime yle davranrdm: nk:

ocuklarma yle davranrdm: nk: arkadalarma yle davranrdm: nk:

79

Tablo 2.3
D. Hedef Davran Geliim lei Ad: Soyad: RENC Z DEERLENDRME
Hibir zaman

Snf / Numara: LTLER

PUANLAR

Bazen

oun lukla

Her zaman

1
1 2 3 4 5 6 Hakszla uradm anladmda hakkm savunurum. nsanlarn fakir veya zengin olduuna bakmakszn eit deer veririm. Benim iin olumsuz neticesi olsa bile haklnn yannda olur, onu savunurum. Sra beklenerek yaplan ilerde kimsenin hakkn almamaya zen gsteririm. Hakszlk yapan birini grdmde rahatsz olurum. Bana emei ve hizmeti geen kimselere teekkr eder, haklarn helal etmelerini isterim. Arkadalarmla birlikteyken dier arkadalarmn arkasndan konumam. Anne-babamn benim zerimdeki hakkn dememin hi de kolay olmadn dnrm.

7 8

RETMEN GZLEM
Hibir zaman 1 9 10 11 12 Hak ve hakszl ayrt eder. Bir olayda hakl olann hakkn savunur. Arkadalarnn hakkn almamaya zen gsterir. Anne-baba ve retmenlerine sayg ve sevgide kusur etmez. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

Toplam Puan

retmenin Deerlendirmesi:

80

4) SORUMLULUK SAHB OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar
Sorumluluk sahibi olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Ailesine ve evresine kar grev ve sorumluluklarn yerine getirir. Yaratcsna kar vazifesini yerine getirme bilincine sahiptir. Her trl hak sorumluluklarnn farknda olur ve gereini yerine getirir.

Temel Beceriler

Hak ve grevlerini bilmek Kimseye yk olmamak yi bir vatanda olmak

Hedef Kitle

1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf
Kuran ve Yorumu Kuranda Akl ve Bilgi

retim Teknikleri ve Hadise Yorumlama Uygulama sreleri

Fotoraf Yorumlama

20 20

10+20 10+20 8.snf

Kuran Ve Yorumu slm Dncesinde Yorumlar

Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

4. snf
Hz. Muhammed Hz. Muhammedi tanyalm

5. snf
badet badet konusunda bilgilenelim

6. snf
badet

Namaz badeti

Materyaller

*Hadise yorumlama iin hazrlanm metin *Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular *Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular *Yaratc yazma iin hedefe uygun tamamlanmam bir hikye ve kalem ile kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

81

B. Hdise Yorumlama (rnek Metin) Peygamber Efendimiz, gerek evindeyken gerekse halkn yanndayken kendisine fazla hrmet gsterilmesine ve kendi ilerinin bakalar tarafndan yaplmasna msaade etmezdi. zellikle dardan eve geldiinde kimsenin rahatsz olmamasn ister; kendisine yardmc olmak iin evdekilerin kouturmasn istemezdi. Bir gn sahabiler Allah Rasulnn ev ileri hususunda nasl hareket ettiini merak ettiler. Hanm Hz. ieye: Allah Rasul evde hangi ileri yapard? diye sordular. Hz. ie yle anlatt: * Peygamberimiz evinde hangi ileri yapyor olabilir? O, elbisesinin skn kendisi diker, yamasn kendisi yapar; ayakkabsn da kendisi tamir ederdi. ou zaman koyunlarn salmasn bize brakmadan yapard. Ona ihtiya duyduumuz zaman da bize ev ilerinde yardmc olurdu. arya pazara al veri yapmaya gider ve pazar ykn kendisi tard. Kendisine yardmc olmaya alan arkadalarna Msaade ediniz, eyam ben tayaym! derdi. Kendi iini kendisi grmesi ve sorumluluklarn yerine getirmesi hususunda Allah Rasul ok hassast. Eb Hureyre bir hatrasn yle anlatyor: Bir gn Efendimiz ile arya gitmitim. Peygamberimiz pazardan erzak gibi malzemeler satn ald ve geriye dnd. Ben hemen kotum, elindekileri alp tamak istedim, nk onun yorulmasn istemiyordum. Bunun zerine bana yle dedi: * Peygamber Efendimiz Eb Hureyreye ne cevap vermi olabilir?

82

 Herkes kendi sorumluluunu yerine getirmeli. Onun iin, bir kiinin, eyasn kendinin tamas daha uygundur. Ancak tayamayacak kadar gsz, yorgun veya hasta olursa, mslman kardeleri ona yardm etmeli, buyurdu. 131 Ekip halinde, yardmlaarak i yaplmas gerektii zaman: Siz alp da yorulmayn biz sizin yapacanz ii yaparz diyen sahabilerine; * Size birileri bu teklifi yapsayd ne cevap verirdiniz? Sizin benim iimi de yapabileceinizi biliyorum. Fakat ben, size gre imtiyazl (ayrcalkl) bir durumda bulunmaktan holanmyorum. nk Allah Tel kulunun, dier insanlar arasnda ayrcalkl durumda olmasn sevmez, buyurdu. 132 Sevgili Peygamberimiz kendi mesuliyetlerini yerine getirme konusunda son derece duyarl olduu gibi, kendi aile fertlerinin de zerine den sorumluluklarn eksiksiz yerine getirmelerini isterdi. Fatma, peygamberimizin ok sevdii en kk kzyd. Kk yana ramen buday ve arpa tmek iin deirmene giderdi. Deirmen tan evirmek ise olduka zor ve yorucu bir iti. Bu yzden Ftmann elinde yaralar olumutu. Fatmann yapt iler bununla da kalmyor srtnda krba ile eve su tayordu. Bu yzden tad su kabnn ipi boynunu incitmiti. Evi silmek, sprmek sorumluluu da onun zerinde olduundan akam olunca st ba toz toprak iinde iyice bitkin dyordu. * Bu artlarda Fatma neler dnyor olabilir? * Sizin de yerine getirmekte zorlandnz sorumluluklarnz var m?

131 132

Tirmiz, email, 57; Heysem, V, 122 Kastalln, el-Mevhibl-Lednniye Tercemesi, trc.Turgut Ulusoy, stanbul 1984; c.I, s.385

83

Ftma babasnn kendisini ok sevdiini ve onu hi krmayacan biliyordu. Babasndan kendisine bu ilerde yardm edecek, ykn hafifletecek bir hizmeti tutmasn isterse kabul edeceini dnyordu. Fakat bir taraftan da ya kabul etmezse diye endie ediyordu. Nihayet isteini sylemeye karar verdi. Babasnn yanna geldiinde, biraz da ekinerek yzne bakt. Peygamberimiz: Kzm bir ihtiyacn m var? diye sordu. Ftma yine sustu cevap veremedi. * Fatma o anda neler dnm olabilir? Bu arada oraya gelen Hz. Ali Fatmann imdadna yetiti: Efendim! Ftmann deirmeni kullanmaktan elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlar incindi. Ben de sizden bir hizmeti istemesini ve bylece biraz rahata kavumasn syledim. Bu szler zerine Allah Reslnn gler yz biraz ciddileti. Yaplan bu istekten memnun olmu grnmyordu. Ftmaya dnerek: * Siz olsaydnz byle bir istek de bulunur muydunuz? Niin? * Peygamberimiz, kzna ne cevap vermi olabilir? Kzm Ftma! Senden daha kt durumda olanlar ve daha ok sknt eken insanlarn durumunu dnmeni isterim. Allahn sana emrettii ibadetleri yerine getir. Ailenin ilerini zenle yap. Akam olup da yatana yattnda, sana salk, afiyet ve btn bu nimetleri veren Rabbine kret. Onun yceliini tefekkr et. Bunlar bylece bilip yapman senin iin hizmetiden daha hayrldr, buyurdu. Ftma yanl bir istekte bulunduunu anlamt. Ama bir kere olmutu ite... Elbette evinin btn ilerinin sorumluluu kendine aitti. Elbette zerine deni severek yerine getirecekti. Biraz yorulmaktan ne kard... Babasnn yzne bakmaya cesaret edemeden:

84

 Ben, Allahtan ve Allahn Rasulnden razym, dedi. 133 * Fatma bunlar sylerken neler dnm olabilir? * Fatma bundan sonras iin hangi karar alm olabilir? Fatma bundan sonra ne kadar zor ve zahmetli iler yaptysa da hi ikyet etmedi. Peygamber Efendimiz, Rabbine kar kulluk mesuliyetini yerine

getirmede ok arzulu ve dikkatli idi. Tabiatta aalarn yaprak amasn, yamurlarn yamasn, rzgrlarn esmesini uzun uzun dnr ve bunlar insanlara veren Rabbine ok krederdi. Rabbine ibadet etmek ve onunla beraber olmak iin zellikle geceleri yalnz kalmay tercih ederdi. Tertemiz kalbinden coan duygularla ve gzyalaryla kulluk vazifesini yerine getirirdi. * Sizce sorumluluun en nemlisi kime kar olandr? Niin? Hz. ie annemize, sahabeler: Allah Rasulnde grdn en dikkat ekici hli bize syler misin? Dediler. ie annemiz: Onun hangi hli dikkat ekici deildi ki! dedi ve yle devam etti: Bir gece eve geldi, yataa girdi ve ok gemeden: Msaade edersen kalkp Rabbime ibadet edeyim. dedi. Ben de: * Peygamberimizin, Rabbine ibadet etmek iin hanmndan izin istemesi size ne dndryor? Vallahi seninle beraber olmay ok severim, ancak senin

holanacan eyi daha ok severim, dedim. Bunun zerine kalkt, abdest ald, sonra namaza durdu ve alamaya balad. O kadar alyordu ki gzyalar damla damla sakallarndan gsne akyordu. Sonra rka gitti,
133

Eb Davud, Harac, 19-20

85

alamaya devam etti. Sonra secdeye vard, secdede iken de alad. Secdeden ban kaldrd, kl hl Bilal alyordu. Habe Bu duygulu gelip ve kendinden ezann gemiesine namaz mescide sabah

okumasna kadar devam etti. * Peygamber Efendimiz, o gece kimler iin dua etmi olabilir? Bill, Allah Reslnn aladn grnce yanna geldi ve: Ey Allahn Rasul! Allah senin gemi ve gelecek btn gnahlarn affettii hlde niin bu kadar alyorsun? diye sorunca Peygamberimiz: Ey Bill! Rabbimin bana vermi olduu bu nimetlere kar Ona ok kreden bir kul olmayaym m? Vallahi bu gece bana yle bir yet indirildi ki onu okuyup da zerinde dnmeyen kimseye yazklar olsun! dedi. 134 * Bizi Yaratan Allahmza kar hangi sorumluluklarmz vardr? Ona u yet-i kermeleri okudu: phesiz ki gklerin ve yerin yaratlnda, gece ile gndzn birbiri ardnca geliinde, akl shipleri iin Allhn birliini gsteren deliller vardr. Onlar, ayakta dururken, otururken, yanlar zerine yatarken her n Allh zikrederler, gklerin ve yerin yaratl hakknda derin derin tefekkr ederler ve Rabbimiz! Sen bunlar bouna yaratmadn. Seni tesbih ederiz, bizi Cehennem azabndan koru! derler. 135 * imdiden itibaren, sorumluluklarnzda daha ok dikkat etmeyi dndnz hususlar var m?

C. Yaparak renme

134 135

Buhr, Tefsir, 48 l-i mrn 190191

86

Allah Tel insanlar kendi ilerini grebilecek kabiliyet ve zelliklerde yaratmtr. Her ne kadar ocukluk yalarmzda anne babamzn eitli ilerimizi grmesine ihtiya duysak da yamz ilerledike kendi ilerimizi yapacak beceri ve tecrbeleri kazanrz. Bylece artk kimseye yk olmamaya balarz. Bir toplumda ve ailede her ferdin kendi sorumluluunu yerine getirmesi ok nemlidir. nk bir kiinin sorumluluunu yerine getirmemesi durumunda, onun yapaca iler dierlerinin zerine kalmas demek olur. Bu da dier insanlara haksz yere sknt vermek dolaysyla kul hakkna girmek demektir. zellikle kul hakkna ok sayg gstermemizi isteyen Sevgili

Peygamberimiz Mslman, dilinden ve elinden kimsenin zarar grmedii kimsedir. 136 demitir. Allh Resl (sav) grup halinde yaplacak almalarn sadece birka kiinin zerine yklmasna da raz olmazd. Sorumluluklarn paylalmasn isterdi. Ekip olarak bir i yaplacanda hemen kendi vazifesini zerine alr ve en gzel ekilde yerine getirirdi. Peygamber Efendimiz bir gn sahabilerle bir seyahat srasnda mola verip yemek yiyeceklerdi. Bir koyun kesmeye karar verdiler. lerinden biri: Ey Allahn Resl, koyunu ben keserim. dedi. Dieri; Ey Allahn Resl, yzmesi de benim vazifem olsun. dedi. Bir dieri de: Piirmesi de bana it olsun. dedi. Efendimiz de: O hlde odun toplama ii de bana it olsun, dedi. Sahbiler; Ey Allahn Resl! O ii de biz yaparz, sizin almanza gerek yok, dedilerse de O: Sizin benim iimi de yapabileceinizi biliyorum. Fakat ben, ayrcal olan ve bir sorumluluu olmayan biri olmak istemem. nk Allh Tel kullarn, arkadalar arasnda byle durumda olmasn sevmez, 137 buyurdu.

136

Buhr, mn, 4-5

87

Sevgili ina edilirken

Peygamberimiz, btn

ekip

almalarnda hep birlikte

herkesin

sorumluluk yerine

almasn ve ald sorumluluu yerine getirmesini isterdi. Medinede ilk Mescid Mslmanlar sorumluluklarn getirmede rnek davranlar sergilediler. Gndz erkekler gece kadn ve ocuklar malzeme tayp inaata yardmc oldular. Peygamber Efendimizin bu sorumluluk anlayn rendikten sonra kendimize gre Onu rnek almak iin biz de bir hafta boyunca yle bir alma yapalm: Bugne kadar evde bizim sorumluluumuzda olan ve

yapabileceimiz ama bugne kadar annemizin yapt baz ileri (yatamz ve odamz toplama, tmz yapma, yemeimizi hazrlama ve temizlik gibi) bir hafta boyunca biz yapalm. Eer kardeimiz varsa onun bakm ve hizmetini yaparak, annemizin ykn paylaarak hafifletelim. Anne veya babamzn verdii harlklardan bir ksmn biriktirelim. Bu parayla mutfamzn ihtiyac olan bir eyi (sebze, meyve, ay, eker vb.) evimizin btesi iin babamzn ykn paylaarak ona yardmc olalm. Hafta ii her gn 5 dakikamz okul bahemizin temizlii ve gzellii iin ayralm. Grdmz ve alabildiimiz pleri p kutusuna atalm. Bu hafta boyunca bunlar yaptktan sonra aadaki sorulara cevap veriniz. 1. Ev ilerinde annenize yardm ettiinizde o size ne tr tavr ve davranlar gsterdi?

137

Kastallni, a.g.e., c.I, s.385

88

2. Annenizin zerindeki ykn, sorumluluun azl veya okluuyla ilgili daha nceki dncelerinizde bir deime oldu mu? 3. Kardeinizle zel olarak ilgilendiinizde kendi ocukluunuzda size verilen emekle ilgili neler dndnz? 4. Eve gelirken mutfak iin ne aldnz? Niin onu tercih ettiniz? 5. Harlnz biriktirerek evin mutfana katkda bulunmanz

babanzn davran ve tutumlarn nasl etkiledi? 6. Anne ve babanzn yerinde olsaydnz olunuz/kznz (yani kendiniz) hakknda neler hissederdiniz? 7. Okul bahesindeki yere atlan pleri size kaldrdnz kar zaman ve

arkadalarnzn

veya

retmeninizin

dnce

davranlarnda deime oldu mu?

89

D. Fotoraf Yorumlama

1. Fotorafta neler gryorsunuz? 2. Sizce bu ocuk, bu ii haftada ka kez yapyordur? 3. Onun evde yapt baka temizlikler var mdr? Bunlar neler olabilir? 4. ocua, byle bir sorumluluk stlenmek zor mu, yoksa kolay m gelmitir? 5. Onun aile fertleri evdeki ileri aralarnda ne ekilde paylam olabilirler? 6. Bu iin sorumluluunu kim vermi olabilir? Niin?

90

7. Fotoraftaki ocuk sorumluluunu yerine getirmese ne olur? 8. Onun bu sorumluluunu yerine getirmemesinden dier aile fertleri nasl etkilenir? 9. Bir vatanda olarak, evrenizde kimlere kar sorumluluklarnz vardr? 10.Peygamber Efendimizin aile fertlerine ve Rabbine kar sorumluluunda hi kusur gstermemesi, onun nasl bir anlaya sahip olduunu gsterir? 11.Herkesin zerine den sorumluluu en gzel ekliyle yerine getirdii bir dnyada yaasaydnz hayatnzda nasl bir deime olurdu?

E. Yaratc Yazma almas (Balanm hikyeyi tamamlama) Aadaki hikyeyi btn aile fertlerinin mutlu olaca ekilde tamamlaynz! Ahmet ilkretim 6. snfa devam etmektedir. Ahmetin babas Halis Bey, bundan alt ay nce bir trafik kazas geirmi ve yataktan kalkamaz duruma gelmitir. O artk bakma muhtatr. Halis Bey, alamad iin, aile maddi bakmdan olduka zor durumda kalm, ellerinde avularnda artk para kalmamtr. Ahmetin kz kardei Nesibe, henz yedi yandadr ve okula bu yl balamtr. Annesi Hanife Hanm, hem ev ilerine bakmakta hem komu apartmanlarn merdivenlerini silmekte fakat ihtiyalarn karlayacak paray kazanamamaktadr. Ahmet, durumun farkndadr ve zerine sorumluluklar dtn hissetmektedir. Hem para kazanmann gereini, hem de okuyup byk adam olmann nemini fark etmektedir. Bir taraftan babasnn da, kendisinin bakmna ihtiyac olduunu ve kz kardei Nesibenin de kendi yardm ve desteine ihtiya duyduunu bilmektedir...

91

Tablo 2.4
F. Hedef Davran Geliim lei
Ad: Soyad: HEDEF DAVRANILAR Hibir zaman 1 1 2 3 4
stlendiim bir sorumluluu yerine getiririm. Yapmam gereken ii bakasna brakmaktan holanmam. Grup almalarnda grevimi yapmadmda btn iin aksayacan bilirim. Toplu yaplan almalarda kendi payma deni yapmazsam kul hakkna gireceimi dnrm. Vazifem olan bir ii aksattmda huzursuz olurum. Toplumun zararna olacak yanl bir olay rendiimde gerekli yerlere mutlaka haber veririm. badetlerin Allahn bana verdii nimetlere teekkr olduunu bilirim. Anne-babamn ya da retmenimin verdii grevi yaparken mutluluk duyarm.

Snf / Numara: LTLER Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

PUANLAR

5 6

7 8

RETMEN GZLEM
Hibir zaman 1
9 10 11 12
Verilen grevi sorumluluk bilinciyle yerine getirir. renci olarak sorumluluklarnn bilincindedir. Toplumsal grevlerinin farkndalyla hareket eder. birlii gerektiren almalarda zerine deni yapar. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

Toplam Puan Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

retmenin Deerlendirmesi:

92

5) YARDIMSEVER VE CMERT OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

Yardmsever ve cmert olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Sahip olduu eyleri bakalaryla paylar. Yardma ihtiyac olana yardm eder. Hediyelemeyi sever.

Temel Beceriler Hedef kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Cmert ve fedakr olmak, hediyelemeyi sevmek 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
badet Temiz olalm

20 20 5. snf
Ahlk Sevin ve

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

badet Ramazan ay ve oru ibadeti

10+20 10+20 8.snf

badet Zekt, hac ve Kurban badeti

6. snf
Ahlk Saknmamz gereken davranlar

zntlerimizi paylaalm

Materyaller

*Hadise yorumlama iin hazrlanm metin *Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular *Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular *Yaratc yazma iin, hedefe uygun hayvanlarn bulunduu bir ortam ve keif ve tefekkr izelgesi kalem ile kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

93

B. Hdise Yorumlama (rnek Metin) Sevgili Peygamberimiz, insanlarn en cmerdi, fedakr ve en

yardmseveriydi. Onun cmertlii, elinde avucunda hibir ey kalmayncaya kadar vermek eklindeydi. Fakirlemekten asl korkmazd. Sahabeleri onun cmertliini, ondan bir ey istediimiz zaman hyr veya yok dediini hi iitmedik diyerek anlatyorlar. 138 *Kendisinden istediinizde sizi hi geri evirmeyen bir

dostunuz olsa onun hakknda ne dnrdnz? Ne var ki bazen elinde verecek veya ikram edecek hibir ey kalmazd. Nitekim bir gn bir adam Peygamber Efendimize geldi ve: Ben, ok am, dedi. Bunun zerine Allahn Rasul evine, hanmna haber gnderdi ve yiyecek bir eyler gndermesini istedi. Zaman ktlk zamanyd. Onun evinde de yiyecek bir ey kalmamt. Allah Rasulnn saygdeer hanm: Allaha yemin ederim ki, evde sudan baka bir ey yok, diye haber gnderdi. *Bu durumda Peygamber Efendimiz ne yapm olabilir? Peygamber Efendimiz, zor durumda olup da kendisinden yardm isteyen bir kiiyi asla geri evirmezdi. Misafirine sahip olduu en gzel eyleri ikram etmek; evresinde muhta durumda olan insanlar varken her eyini onlarla paylamak Onun en gzel hasletlerinden biriydi. Peygamberimiz yanndaki arkadalarna dnerek:

138

bkz. Mslim, Fedil, 56

94

Bu

gece

bu

ahs

kim

evinde

misafir

etmek

ister?

dedi.

Medinelilerden biri: Ben misafir ederim, ey Allahn Rasul! dedi ve o yoksulu alp evine gtrd. Eve geldiklerinde hanmna: Yanmdaki ahs bu gece misafirimizdir. Evde yiyecek bir ey var m? Hanm: Sadece ocuklarn yiyecei kadar var, dedi. * Bu durumda ne yapm olabilirler? * Siz olsaydnz ne karar verirdiniz? Sahabi: yleyse sen ocuklar biraz oyala. Sofraya gelip yemek isterlerse uyut. Misafirimiz ieri girince de ben bir sebep bulaym, lambay sndreyim. Sonra da sofrada onunla birlikte biz de yiyormu gibi yapalm. Rabbimiz, sevdiimiz eylerden Allah yolunda harcamamz istiyor. Gerekten iyi bir insan olmak iin fedakrlk yapmamz gerektiini bildiriyor. Bizim yaptmz her iyilii o gryor, dedi. 139 * Ev sahibi hanm bu arada neler dnyor olabilir? Hanm, olan yiyecekleri karp, sofray hazrlad. nceden anlatklar gibi bir bahaneyle kandili sndrp sofraya oturdular. Zaten az olan yiyecekleri misafirlerine yetsin ve ok a olan adamcazn karn doysun diye onunla birlikte yermi gibi yaptlar. Bylece misafir karnn doyurdu. Onlar da ocuklar ile birlikte a olarak yattlar ve ylece sabahladlar. *Bu sahabe ailesi, fedakrlk yaparken en ok hangi hususta zorlanm olabilir?

139

li-mrn, 92

95

Ertesi gn misafirlerini gler yzle uurladlar. Ertesi sabah o sahb, Peygamber sallallahu aleyhi ve sellemin yanna gitti. Peygamber Efendimiz onu grnce glmsedi ve: Bu gece misafirinize yaptnz cmertlik ve fedakrlktan Allah Tel memnun oldu, 140 buyurarak u yet-i kermeyi okudu: Kendileri ihtiya iinde olduklar halde yemeklerini yoksula, ksze ve esire verirler ve onlara: Bu yemei size Allah rzs iin yediriyoruz. Sizden bir karlk ve teekkr beklemiyoruz. Biz Rabbimizin, sknt ve dehet dolu, kyamet gnnden korkarz, derler. Allah da onlar o gnn korkusundan korur. Yzlerine parlaklk, gnllerine sevin verir. 141 *Kendi ihtiyac olduu halde elindekini bakalarna veren kimse, yardm ettii kii iin neler hisseder? Sahab ok sevinli ve neeliydi. Adeta yznde gller amt. nk yaptklar fedakrlktan Allah rz olmutu, stelik Allahn elisi kendilerini vmt. Kendi kendine, ayn durumda kalsam, kendim a bekler yine elimdekini veririm diye dnd. Yz glyordu, kalbi huzur doluydu. * Siz hi kendinizin ihtiyac olduu halde, bir eyi kendinizi dnmeden bakasna verdiiniz oldu mu? Sevgili Peygamberimiz, hayat boyunca sahabelerine cmertlik ve yardmseverlikte en gzel rnek olmutu. O, yatandan kalkamayacak kadar hasta olduu, vefatna yakn gnlerde bile dnd insanlar vard. * Peygamber Efendimizin ok hasta iken kimleri dnyor olabilir? Gnller Sultan Efendimizin, hayatnn son gnleriydi. O yine de fakir komularn dnyordu. Sahip olduu son alt yedi dinar paray hanm Hz. ieye fakirlere datmasn tembihledi.
140 141

Buhr, Menkbl-Ensr 10; Mslim, Eribe 172173 el- nsan, 811

96

* Peygamber Efendimiz lmeden nce hangi dnceyle btn parasn fakirlere datmak istemi olabilir? Hz. ie ise Efendimizin hastalyla megul olup, tel iinde sorumluluklarn yerine getirmeye altndan bu paralar ihtiya sahiplerine ulatrmaya frsat bulamad. Peygamber Efendimizin hastal zaman getike arlayordu. O gn Kinatn Efendisinin dnyadan ayrlaca ve ok sevdii Yce Rabbine kavuaca gnd. Biraz gcn toparlayp Hz. ieye bakt ve: Dinarlar ne yaptn? Fakirlere dattn m? dedi. Hz. ie ilerinin younluundan bunu unutuvermiti: Hayr! Vallahi senin hastaln sebebiyle baka hibir eyle

ilgilenemedim, dedi. Peygamber Efendimiz paralar kendisine getirmesini istedi ve avucuna ald: * Bu durumda Peygamber Efendimiz ne yapm olabilir? Allahn Rasul Muhammed, bu dinarlar yanndayken lerek, Allaha kavumay, arzu etmez! buyurdu. Parann hepsini fakir ailelerden beine bltrd. Hz. ie de paralar hemen o ailelere gnderdi ve Efendimizin isteini yerine getirdiini, kendisine haber verdi. Sevgili Peygamberimiz: te imdi rahatladm, buyurdu ve tekrar uyudu. 142 Peygamber Efendimizin cmertliini bir nesneye benzetmek isteseydiniz neye benzetirdiniz? Niin?

C. Yaparak renme Sevgili Peygamberimiz, Mslmanlarn birbiriyle yardmlamasndan ok holanrd. Sahabelerinden parasn veya bir maln dierleriyle paylaanlar grdnde ok sevinirdi. Daima cmertlii tavsiye eder,

142

bn-i Hanbel, VI, 104

97

cimriliin ok kt bir huy olduunu sylerdi. Arkadalarna sk sk hediyeler verir ve onlar da hediyelemeye tevik ederdi. Bir defasnda yle buyurdu: Ey insanlar! Allah sizin iin din olarak slm seti. yleyse siz de slmla olan arkadalnz, cmertlik ve gzel ahlkla ssleyin. Cmertlik bir aa gibidir. Kk Cennette, dallar ise dnyaya sarkmtr. Her kim, o aacn altnda yaar yani cmert olursa, er veya ge o aacn dallarndan birine tutunur. Bylece o kii aacn kknn bulunduu Cennete ykselir.
143

O zengin olsun, fakir olsun btn sahabelerinin fedakrlk ve cmertlik duygusunu tatmalarn isterdi. Hepiniz, budayndan, gmnden, hurmasndan elbisesinden, sadaka bir lek bile olsa sahip

versin.

Bunlara

olmayanlarnz yarm hurma bile olsa sadaka versin. 144 buyururdu. O bu szleri sylerken bir adam, glkle tad ar bir erzak torbas getirdi. nsanlar birbiri peine akn edip mallarn infak etmek iin sraya girmilerdi. O kadar ok yiyecek ve giyecek balanmt ki birikenler byk bir yn oluturdu. Resl-u Ekrem Efendimizin memnuniyeti yzne yansyor, gzlerinin ii parlyordu. Cmertliin ve fedakrln ne kadar gpta edilecek bir gzel ahlk olduunu anlatmak iin yle buyurdu: "Her gn sabahn erken vaktinde semadan iki melek iner. Bunlardan biri: Ey Allahm! Maln cmerte verene sen de kendi hazinenden ver. Dieri ise Ey Allahm! Maln saklayp vermeyen cimriye sen de verme. diye dua eder. Allah Tel ise kullarna yle seslenir: "Ey demolu! Sen malndan cmerte infak et ki ben de sana daha ok vereyim" 145

143 144

Kenzul-Umml, 6/571 Mslim, Zekt, 69

98

Peygamber Efendimizin bize mjdeledii cennete giden yola girebilmek ve meleklerin bize dua etmesi iin unlar yapalm. Bylece cmert olmann bize verecei huzuru ve malmz paylamann mutluluunu tadalm. evremizde yardma muhta insanlardan birka kii belirleyelim. Bu kiiler, yakn evremizden (akraba, arkada vb.) veya uzaktan olabilir. Bir hafta boyunca harlmzn bir ksmn harcamayalm ve muhta bir kimseye vermek zere biriktirelim. Evimizdeki meyve, tatl gibi yiyeceklerden bir ksmn tespit

ettiimiz bir kiiye vermek zere ayralm. Bunlar yaparken anne babanzdan yardm istemelisiniz. Severek giydiimiz veya kullandmz eyalardan bir kan ihtiya sahiplerine hediye etmek zere gzelce paketleyip hazrlayalm. Bu biriktirdiimiz paray ve ayrdmz yiyecekleri mahallemizde veya civarmzda, belirlediimiz bu aileye bizzat kendimiz onlar ziyaret ederek verelim. Bunu yaparken anne ve babanzdan veya retmeninizden yardm istemelisiniz. Severek giydiklerimiz arasndan setiimiz bir veya birka eyay da evremizde yaayan ve bunlara ihtiyac olduunu dndmz akranlarmza gzelce paketleyerek hediye edelim.

Yukardaki

ileri

yaptktan

sonra

duygu,

dnce

ve

gzlemlerimizi aadaki sorulara cevap vererek anlatnz. 1. Yardm etmek ve hediye vermek iin setiiniz kiilerin nemli ortak zellikleri nelerdi?

145

Buhari, Zekat, 28

99

2. Vermeyi dndnz paray biriktirirken ve eyalar seerken neler dndnz? 3. Yardm yaptnz kiiler ve hediye verdiiniz kiiler size nasl davrand? 4. Yardm yaptnz ve hediye verdiiniz kiiye kar neler hissettiniz? 5. Paray ve eyalar olmayanlarla paylamanz (infak etmeniz) sizi maddi olarak zor duruma soktu mu? 6. Yardmlama ve hediyeleme konusunda bundan sonraki dnceleriniz nelerdir? D.Fotoraf Yorumlama

Fotoraf 1

Fotoraf 2

Fotoraf 3

Fotoraf 4

1. Birinci ve nc fotoraftaki ocuklar arasnda ne fark vardr?

100

1.

kinci

ve

drdnc

fotorafta

grdnz

hayvanlar

hangi

zellikleriyle insanlara faydal oluyorlar? 2. Arnn baln ya da bir inein stn vermek istemediini hi duydunuz mu? Bunun sebebi ne olabilir? 3. nsanlara birok ynden faydal olan bu hayvanlar, yaptklar fedakrlk karlnda insanlardan bir beklenti iinde midirler? 4. Bu hayvanlarn iine karlksz verme (infak etme) duygusu nasl yerlemi olabilir? 5. Biz, birinci fotoraftaki ocuun ihtiya duyduu eylerin ne kadarna sahibiz? 6. Hayvanlarn bize cmert olmas kadar biz de bu ocua cmert ve yardmsever olsaydk neler deiirdi? 7. Fotorafta grdnz arlar ve inek, acaba elde ettiinin ne kadarn insanlarla paylayor? 8. Biz bir insan olarak sahip olduklarmzn ne kadarn paylayoruz? 9. Sizce resimlerdeki hayvanlar m yoksa insanlar m daha cmerttir? Niin? 10. Hayvanlardan daha akll ve mkemmel bir varlk olan insana yakan cmertlik ve yardmseverlik davranlar nelerdir? 11. Bir hafta boyunca ne kadar cmert, yardmsever ve fedakr olduunuzu evrenizdekilere gsterseniz, hafta sonunda gnlnze hangi davranlar yazardnz? E. Yaratc Yazma (Hayvanlar karakter zelliklerine gre deerlendirme) renciler hayvanlarn tabii yaaylarn grebilecekleri bir ortamda veya bir hayvanat bahesinde bir sre hayvanlar serbest olarak gzlem

101

yaparlar. Sonra ellerindeki tabloya gre hayvanlar deerlendirerek notlar verirler. Tabloda her hayvan iin belirlenen her bir karakter iin 10 puan zerinden eitli notlar verirler. Mesela ar, alkanlk ve cmertlikten 10 tam puan alrken; merhametli olmaktan 5 puan alabilir. Bir kpek vefal ve akll olmaktan yksek puan alrken, sabrl ve kanaatkr olmaktan dk puan alabilir. renciler buna gre tabloda gsterilen hayvanlara her bir karakter iin not verir.

EFKATL ve MERHAMETL

YARDIM SEVER

SABIRLI

VEFKAR

KANAATKR

CMERT

ARILAR

KOYUNLAR

ATLAR

KPEKLER

KELEBEKLER

KARINCALAR

KULAR

Tablo doldurulduktan sonra renciler, her hayvan iin ksa bir deerlendirme yazs yazarlar. Bu yazda her hayvann en ok hangi zelliini beendikleri ve o hayvann karakterinden en ok hangisine sahip olmak istediklerini sebepleriyle birlikte anlatrlar. steyen renciler yaptklar deerlendirmeleri ve yazdklar yazlar snfta arkadalaryla paylar.

102

Tablo 2.5 F. Hedef Davran Geliim lei Ad: RENC Z DEERLENDRME Soyad: LTLER Snf / Numara:
PUANLAR

Hibir zaman 1
1 2 3 4 5 6 7 htiyac olana yardm ettiimde elimdekinin azalmayacan dnrm. Rahatm bozulacak olsa bile ihtiyac olana yardm ederim. evremdekilere yardm etmekten mutluluk duyarm. Herkes birbirine yardm ettiinde hayatn daha kolay olacan dnrm. Cmert insanlarn daha fazla sevilip sayldn dnrm. Bakalarna yardm ederken, onlara krc olmamaya dikkat ederim. Elimdekini ihtiyac olanlarla paylatmda Allah ve Rasulnn beni seveceine inanrm. Arkadalarmla hediyeleirim.

Bazen 2

oun lukla 3

Her zaman 4

RETMEN GZLEM
Hibir zaman 1 9 10 11 12 evresindeki kiilere yardm etmeye alr. Yapt iyilikle gsteri yapmaz. Harlnn bir ksmn ihtiya sahipleri iin ayrr. Arkadalarna hediye alr. Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

Toplam Puan

retmenin Deerlendirmesi:

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

103

6) EFKATL VE MERHAMETL OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

efkatli ve merhametli olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Hata yapan affeder. Tm canllar sever ve onlara merhamet eder. Kaba ve krc davranlardan saknr.

Temel Beceriler Hedef kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Merhametli, balayc, insafl olmak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Kuran ve Yorumu Kuran- K. tanyalm

20 20 5. snf
nan

Yaparak renme Yaratc Yazma 6. snf

Ahlk Saknmamz

10+20 10+20 8.snf

Ahlk

7.snf
Ahlk slma gre kt alkanlklar

Allah nanc

gereken davranlar

Din ve Gzel Ahlk

Materyaller

*Hadise yorumlama iin hazrlanm metin *Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular *Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular *Yaratc yazma iin, hedefe uygun kurgulanm bir probleme empati yaparak zm bulma almas ve kalem kat

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

104

B. Hadise Yorumlama (rnek Metin) Hz. Muhammedin (sav) Gne gibi engin efkati, yamur gibi bol merhameti btn insanlar kucaklyordu. yle ki onun bu sonsuz efkat ve merhametinden toplumun fakirinden zenginine; ocuundan yalsna her ferdini iine alyordu. Onun getirdii dine inanmayan mrikler ve mnafklar, hatta kendisine dmanlk edenler bile payn alyordu. Peygamberimizin yetim ocuklara ise apayr bir ilgisi ve efkati vard. * Peygamberimizin, toplumdaki kimsesiz, ksz ve yetimlere daha ok efkt ve merhamet gstermesinin sebepleri neler olabilir? Kendisi de yetim olarak bydnden, yetimliin ne kadar ac verici ve zor olduunu bilir, onlar devaml korurdu. Bu yzden herhangi bir yetim hakszla urad zaman mutlaka onlarn haklarn arard. Peygamber Efendimiz, bir bayram namazn kldktan sonra mescitten kyordu. ocuklarn sokakta nee ve sevin iinde oynadklarn grd. ocuklar mutlu grmek houna gidiyordu. ok memnun olmutu, yz glyordu. Sevincini yanndakilerle de paylat. ocuklara selm verdi ve onlarn oynadklar oyuna katld. ocuklar buna ok sevindiler. Allah Rasulnn oyunlarna katlmas ocuklarn neeleri bir kat daha artrmt. Heyecan iinde kouturuyorlard. Sevin lklar birbirine karyordu. * Peygamber Efendimizin ocuklarla sohbet etmesi, onlarn oyununa katlmas, onlarla birlikte neelenmesi Onun nasl biri olduunu gstermektedir? Fakat kar duvarn dibinde, eski kyafetleriyle yalnz bekleyen bir ocuk, Peygamber Efendimizin dikkatini ekmiti. ocuk hznlyd, boynu bkkt. Sanki iten ie srekli alyordu. Allahn Resl hemen onun yanna geldi ve:

105

Yavrum! Sen niin arkadalarnla birlikte oynamyorsun?" Neyin var, niin byle zgnsn? diye sordu. * ocuun derdi ne olabilir? ocuk bir yetimdi. Babas Uhud Savanda ehit olmutu. Annesi de ocuklarnn bakm iin baka biriyle evlenmek zorunda kalmt. ocukcaz hem baba, hem de anne efkatinden mahrum kalmt. Herkesin sevin iinde oynad byle bir bayram Baba sabahnda zlemi babaszlk duygusu btn boaznda arlyla dmlenip kalmt. minicik yreine

oturmutu. Hz. Peygamberin gzlerine bakarak: * ocuk bu srada neler hissediyor olabilir? Benim babam savata ehit oldu, annemin ise bana bakacak gc yok. Benim dier ocuklar gibi yeni kyafetlerim de yok, dedi. * Peygamber Efendimiz bu durumda ne sylemi veya yapm olabilir? Rasul-i Ekrem Efendimiz o gl kokulu elleriyle kk yavrunun elinden tuttu. Parmaklaryla salarn okad, ona sarld ve pt. Onun gnln ho etmek iin: Yavrucuum bundan sonra benim, baban; ienin annen;

Fatmann da ablan olmasn ister misin? Byle mjdeli bir teklifi alan ocuk, sevincinden uacak gibiydi. Btn ocuklarn biraz sohbet edebilmek iin can att, kendisini seyretmekten bile zevk aldklar Peygamberimizle hep beraber olacakt. Dnyann en gzel, en efkatli annesi Peygamber hanm Hz. ie annesi ve onlarn gl goncas kzlar Ftma da ablas olacakt. ocuk, heyecan iinde, biraz da mahcup bir eda ile: Nasl kabul etmem, Ey Allahn Elisi? diyebildi.

106

 Senin adn nedir yavrucuum? Buceyr Artk senin adn Beir olsun, olur mu? buyurdu. Beir, siz istersiniz de olmaz m der gibi tebessm ederek nne bakt. Allahn merhametli peygamberi onu ald, kendi evine gtrd.

Glmseyen yzlerle, huzur iinde birlikte gzelce yemeklerini yediler. Beir yeni kyafetler giydi. Evde ii biter bitmez hemen sokaa frlad. ok gzel elbiseler iinde, oynayan dier ocuklarn arasna kart. * Peygamber Efendimiz ile beraber olduktan sonra Beirin hayatnda neler deimitir? Beir b. Akra, Peygamberimizin vefatna kadar onun yannda kald. Beir, bundan sonra kendini kimsesiz ve fakir hissetmedi. Aradan yllar geti. Nihayet o ac gn geldi ve Sevgili Peygamberimiz vefat etti. te o gn Beir hem alyor, hem de yle diyordu: te kaldm! 146 * Beir, bu szleriyle ne demek istemitir? Peygamberimiz komularna, akrabalarna ve arkadalarna kar son derece anlayl ve merhametli olduu gibi, kendisine ktlk edenlere hatta dmanlarn bile efkatle yaklam onlar balamt. * Bu durumda dmanlar, Peygamber Efendimize kar nasl bir tutumu sergilemi olabilirler? imdi yetim kaldm! imdi gerekten kimsesiz ve garip

146

bn Hacer el-Askalni, el-sbe fi Temyizi's-Sahabe, 1/154

107

Bu, onlarn Peygamber Efendimizi daha ok hayranlk duymalarn ve sonuta onun getirdii dine inanmalarn salamt. Hebbar b. Esved, gz dnmesine Mslmanlara ve

peygamberimize dmanlk yapyordu. Her frsatta Mslmanlara eziyet ve zulmediyor, stelik bundan zevk de alyordu. Pek ok Mslman ldrmekle kalmam, Peygamberimizin sevgili kz Zeynep'e, Medineye babasnn yanna giderken yolculuu esnasnda suikast yapmtr. * Hebbar, Hz. Muhammede ve onun yaknlarna niin

dmanlk yapyor olabilir? Zeynep, devesinin zerinde sakince yolculuuna yoluna devam

etmekteydi. Hebbr elinde mzrayla sinsice Zeynepe yaklat ve devesini mzrayla drtt. Deve huzursuzlap birden komaya balaynca Zeynep aaya kayalarn zerine yuvarland. O srada hamileydi. Zeynep kanlar iinde kald ve ocuunu drd. te bu hain saldrdan dolay Zeynep uzun bir mddet hasta kald ve ok aclar ekti. lm de bu hastalk yznden oldu. Aradan yllar gemi, Mslmanlar tekrar Mekke'yi ele geirdiler. Mekkenin fethedildii gn Peygamberimiz Hebbarn iledii suun cezasn verebilir, grld yerde ldrlmesini emredebilirdi. Hebbar suunun cezasn biliyordu ve ok korkuyordu. Cann kurtarmak iin ta ran'a bile kamay dnd. Fakat daha sonra bundan vazgeti. yice dnd. Allah Rasulnden zr dileyip kendisini affetmesini isteyebilirdi. Zira onun ne kadar merhametli ve affedici olduunu biliyordu. * Hebbar ne yapmaya karar vermi olabilir? Btn cesaretini toplayp Peygamber Efendimizin huzuruna gitti. Onun insafna ve efkatine snarak dedi ki:

108

"Ey

Allahn

affetmeyi

seven,

sulular

balayan,

merhametli

peygamberi! nce sizden kaarak ran'a snmay kararlatrmtm. Fakat sonra sizin ok merhametli ve balayc olduunuzu dnerek yannza geldim. Yaptm btn sularm itiraf ediyor, cezay hak ettiimi kabul ediyorum, fakat sizden af diliyorum, dedi. * Siz olsaydnz Hebbar hakknda ne hkm verirdiniz? Niin? Peygamber Efendimiz Hebbarn yzne bakt. Gerekten piman olmu ve aresiz grnyordu. Can gibi sevdii narin kz Zeynepin yz gzlerinin nne geldi ve yrei acyla burkuldu. Gzlerinden akan birka damla ya gl yanaklarndan sakallarna doru szld. * Peygamber Efendimiz Hebbar hakknda ne yapmaya karar vermi olabilir?

Karsnda, sulu da olsa yapt iten pimanlk duyan ve mitle af dileyen bir insan vard. Hem Hebbar ileride Mslman da olabilirdi. * Hebbar ileride gerekten iyi bir insan olmay baarabilir mi? Allahn merhametli peygamberi ban kaldrd ve gnlnn af ve merhamet kaplarn sonuna kadar aarak: Seni affettim, haydi dilediin yere git, dedi. 147 Sevgili Peygamberimizin efkat ve merhameti sadece insanlara mahsus deildi. Btn hayvanlar ve btn canllar kuatyordu. nk hayvanlarn da insanlar gibi can vard. O arkadalarna slm dinini ve gzel ahlk retirken sk sk efkatli, merhametli ve affedici olmaktan bahsederdi. Onlara gzel hikyeler anlatarak, onlarn kalplerini yumuatr, arkadalarn gzel huylara ynlendirirdi.
147

bn-i Him, es-Sretn-Nebeviyye, II, 297299

109

* Siz hi Peygamber Efendimizin anlatt bir hikye dinlediniz mi? Peygamber Efendimiz bir gn, birka arkada ile beraber sohbet ediyordu. Arkadalarna, onlar son derece etkileyen u hikyeyi anlatt: Adamn biri uzun bir yolculua kt. lde yoluna devam ederken ok susad ve kendine su iebilecei bir kuyu aramaya balad. Bir sre su aramaya devam ettikten sonra bir kuyu buldu. Susuzluktan dili damana yapmt ve bir an nce su imek istiyordu. * Sizin, uzun sre susuz kaldnz ve ok susadnz bir zaman oldu mu? Kuyu bir insann zorla inebilecei kadar dar ve derindi. Adam kuyuya glkle indi ve suyunu iti. Olduka ferahlam susuzluu gitmiti. Kuyudan ktktan sonra karsnda susuzluktan dilini sarkm, hzl hzl soluyan bir kpek grd. Zavall hayvan susuzluktan cierleri bile kavrulmu olacak ki kuyunun kysndaki rutubetli topran suyunu emmeye alyordu. * ok yorgun olan ve uzun yola gidecek olan adam, kpei grnce neler dnm olabilir? * Kpei gren adamn yerinde siz olsaydnz ne yapardnz? Bunu gren adam, kendi kendine: Ben az nce susuzluktan nasl yandysam, bu kpek de imdi ayn durumdadr, dedi. Adam tekrar kuyuya indi, ayakkabsn suyla doldurdu. Sonra getirip kpee iirdi. te bu gzel davranndan dolay Allah o adamn bu duygulu ve iten ibadetini kabul etti ve gemi gnahlarn affetti dedi.
148

Bylece Peygamber Efendimiz, efkat, merhamet ve duygularmzn btn canllar kuatmas gerektiini hepimize retti.

148

Buhri, rb 9, Mezlim 23, Edeb 27; Mslim, Selm, 153

110

* Bugn olduundan daha efkatli ve merhametli bir insan olsaydnz hayatnzda nasl deiiklikler olurdu?

C. Yaparak renme Btn canllara olduu gibi, hayvanlara kar da son derece efktli ve merhametli olan Sevgili Peygamberimiz sahabelerle birlikte bir yolculua kmt. Bu srada, yuvasnda iki yavrusu bulunan bir ana ku grd. Yolculardan birinin bu iki yavruyu yuvasndan almas zerine anne ku, gelip balarnn stnde rpnarak umaya balad. Yavrular alnan kuun rpnp ac ekmesine dayanamayan Peygamberimiz yle buyurdu: Kim bu zavallnn yavrusunu alarak ona eziyet etti, abuk yavrusunu geri verin! 149 Peygamber Efendimiz, btn insanlarn birbirine kar efkat ve merhametle davranmasn istiyordu. Bu hususta kendimizi bakalarnn yerine koyarak dnmemizi tavsiye etmektedir: Kendiniz iin istediinizi mmin kardeiniz iin de

istemedike gerekten man etmi olamazsnz. 150 Devamnda ise: Mslman mslmann kardeidir. Ona zulmetmez, onu

dmann eline brakmaz. Kim mmin kardeinin ihtiyacn giderirse Allah da onun ihtiyacn giderir. Kim bir kiiyi bir skntdan kurtarrsa Allah da kyamet gn onu skntlarndan kurtarr. Kim birinin kusurunu rterse Allah da kyamet gn onun kusurunu rter, 151 buyuruyor. Peygamber Efendimizin bu tavsiyelerini dikkate alalm ve unlar yapalm:
149 150

Eb Dvud, Cihd, 112, Edeb, 163164 Buhr, man 7; Mslim, mn, 71 151 Buhr, Mezalim 3; Mslim, Birr, 58

111

 evremizde darda yaayan (ku, kedi, kpek) gibi hayvanlardan birine hafta boyunca yiyecek vermeye veya daha iyi barnmasn temin etmeye alalm. Kardeimize ve arkadalarmzdan birine, o bizden bir istekte bulunmadan, kendimize yapldnda ok holanacamz bir ii ve davran yapalm. Arkadalarmzla bunlardan kanalm. evremizde herhangi bir sknt iinde olduunu fark ettiimiz bir kiinin o skntsn gidermeye alalm. Bunlar bir hafta boyunca yapmaya altktan sonra Peygamber Efendimizin szlerindeki srl hikmetleri, gzel manalar kefedeceiz. Bu tlerin bizim hayatmz ne kadar gzel etkilediini fark edeceiz. Bir hafta sonunda, yaptmz gzlemlere gre aadaki sorular yazarak cevaplayalm. 1. 2. 3. 4. 5. 6. geldi? Bir hayvann yeme ya da barnma ihtiyacn karlamanz, dier Size yapld takdirde hounuza gidecek bir davran, kendisi Yannzdakilere sizin de holanacanz davranlar yaptnz da Size yaplmasndan holanmayacanz bir davran, bakalarna Yaknlarnzdan birine yardmc olduunuzda ve onun skntsn Bu kiilerin size kar davranlarnda ne gibi deiiklikler meydana ve kardeimizle ilikilerimizde, kendimize

yaplmasndan holanmayacamz birka davranmz belirleyelim. Sonra

hayvanlara kar duygu ve dncelerinizi nasl etkiledi? beklemiyorken birine yaptnzda onun tavr ne oldu? dier insanlara kar tutumlarnz da deime oldu mu? yapmaktan kanmanz insanlarla ilikilerinizi nasl etkiledi? hallettiinizde hissettiniz?

112

D. Fotoraf Yorumlama

1. Fotoraf

2. Fotoraf

1 Birinci ve ikinci fotoraflarda neler gryorsunuz? 2 Her iki fotorafa birer isim verseydiniz ne derdiniz? 3 Sizce efkat ve merhamet kimler iindir? 4 Acmasz, cni ve kinci olmak kime ait duygulardr? 5 Birinci fotorafta koyunun yavrularna acmasz, gaddar olabileceini bekler misiniz? 6 nsan, dier insanlara ve hayvanlara kar acmasz, cni ve zalim yapan sebepler neler olabilir? 7 kinci resimdeki kii bu cinayeti niin iliyor olabilir? 8 nsanlar ve hayvanlar yaratan Allah, onlarn hangi zelliklere sahip olmasn ister?

113

9 kinci

fotoraftaki

olay

gzlerinizin

nnde

cereyan

etseydi

ne

yapardnz? 10 Birinci fotoraftaki hayvanlarn olduu yerde bulunsaydnz ne

yapardnz? 11 Birinci ve ikinci fotoraftaki hadiseler, Peygamber Efendimizin gzleri nnde gerekleseydi o, ne yapard?

E. Yaratc Yazma (Empati kurma: Yerinde sen olsaydn!) retmen rencilerine aadaki konumay yapar: Empati, kiinin kendisini bakalarnn yerine koymas, muhatabyla duygu ve dnce birlii iine girmesi ve onu anlamasdr. Peygamber Efendimiz kendi arkadalarna empati yapard. Yaknlarndan biri veya herhangi bir mslman kardei alk veya bir ihtiya iindeyken Peygamber Efendimiz rahat olarak geceleyemezdi. Ancak muhtalarn ihtiyacn giderdikten sonra rahatlard. 152 O, kendisini zor durumda olan kimselerin yerine koyar ve onlarn meselesini zme kavuturmadan rahat etmezdi. Daha sonra retmen rencilerden kendilerini, Ramazan aynda oru tutan fakat akam iftarda kuru ekmekten baka yiyecek bir eyi olmayan bir ocuun yerine koymalarn ister. Acaba bu ocuk iftar saatinde neler hissedecektir? Sofralarnda hibir eksii olmayan kiiler hakknda neler dnecektir? Toplumdaki dier insanlardan ne gibi bir beklenti iinde olacaktr? gibi sorulara cevap arayarak bir yaz yazmalarn ister. Her renci, yazdklarn snfta dier arkadalarna okur. Sonra renciler yakn evrelerinde ve mahallelerinde bu durumda olan kimseler iin neler yapabileceklerine dair kararlar alnr. Her renci ald kararlar yazlarnn sonuna ekler.
152

Ahmed b. Hanbel, Msned, 1/55.

114

Tablo 2.6
F. Hedef Davran Geliim lei Ad: Soyad: RENC Z DEERLENDRME
Hibir zaman

Snf / Numara: LTLER

PUANLAR

Bazen

oun lukla

Her zaman

1
1 2 Muhta bir canlya yardm etmek bana huzur verir. Bana yapldnda mutlu olacam eyleri bakasna yapmaya alrm. Hata yaptktan sonra benden zr dileyenlere kin gtmem. Kendime yaplmasn istemeyeceim bir eyi bakasna yapmam. Hayvanlara ve bitkilere zarar vermenin insanlara zarar vermekten farksz olduunu dnrm. Zor durumda olan birini grdmde kendimi onun yerine koyarak hareket etmeye alrm. Canllara merhamet edenlere Allahn da merhametli olacana inanrm. Bana kar istemeden hata yapanlar balarm. Hibir zaman

RETMEN GZLEM

Bazen

oun lukla

Her zaman

Toplam Puan

9 10 11 12

Zor durumda olan arkadalarna yardmc olmaya alr. Hayvanlara ve bitkilere zarar verecek ekilde davranmaz. Ona hatal davrandktan sonra zr dileyeni affeder Hi kimseye kindar davranmaz. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

retmenin Deerlendirmesi:

115

7. SAYGILI VE TAATKR OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

Saygl ve itaatkr olmak Hedef davran geliim lei n uygulama nsanlara ve onlarn kutsal deerlerine saygl olur. Anne, baba, retmen ve byklerine saygl olur. Her inantan insanlarla sevgi ve saygya dayal ilikiler kurar.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

nsanlara ve kutsal deerlere saygl olmak Sevilen ve saylan bir kii olmak. 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Kuran ve Yorumu Kuran- tanyalm

20 20 5. snf
Ahlk Sevin ve

Yaparak renme Yaratc Yazma 6. snf

nan

10+20 10+20 8.snf

Din ve Kltr Dinler ve Evrensel tleri

7.snf
Kuran ve Yorumu Kuranda Akl ve Bilgi

Peygamberlere ve ilahi kitaplara inan

zntlerimizi paylaalm

Materyaller

*Hadise yorumlama iin hazrlanm metin *Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular *Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular *Yaratc yazma iin, hedefe uygun motive ve konsantre edici giri metni ve kalem ile kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

116

B. Hdise Yorumlama (rnek Metin) Peygamber Efendimiz insanlarn birbirinden farkl dncelerinin, farkl duygularnn olduunu iyi bilirdi. Bunun iin btn insanlara her durumda sabr ve anlayla yaklar, onlarn davranlar yanl bile olsa onlara fkelenmez nezaketle davranrd. Bir gn Peygamber Efendimiz yolda yryordu. zerinde kaln kumatan yaplm bir elbise vard. lde hayvanclk yaparak geinen, grgsz bir adam arkasndan koarak geldi. Allah Rasulnn arkasndan yetiip elbisesinin eteinden aniden ve serte ekti. Arkadan ekilen elbisenin yakas Allahn sevgili peygamberinin cann yakmt. Elbise boynunda krmz bir iz brakmt. * Hz. Muhammed o adama kar nasl bir tepki vermi olabilir? Peygamber Efendimiz sakince adama doru dnd: Buyurunuz, dedi. Adam kaba ve yksek bir sesle: Ey Muhammed! Senin yannda bulunan Allahn, mallarndan bir ksmn u iki devemin zerine ykle! dedi. Bir de: Sen bana ne kendi malndan, ne de babann malndan verecek deilsin ya! diyerek kstaha tavrna devam etti. * Sizden biri byle saygsz ve kaba bir ekilde bir ey istese ne yapardnz? * Saygszca bir davrana saygszca cevap vermek insanlarla ilikilerimizi nasl etkiler? Btn insanlar ok seven ve deer veren Peygamberimiz, adamn lde yaayan, eitim almam ve ihtiya sahibi bir kii olduunu anlamt. Adama glmsedi. Sonra yanndaki sahabeden birine: u iki deveden birine arpa, dierine de hurma ykleyiverin! buyurdu. 153

153

Mslim, Zekat, 128; Eb Dvd, Edeb, 1

117

* stediini alan adam daha sonra Peygamber Efendimiz hakknda neler dnm olabilir? Hz. Muhammed (sav), karsndakinin davranlar nasl olursa olsun anlay ve saygyla muamele ediyor, bylece herkesin gnln kazanyordu. Peygamber Efendimiz her zaman gler yzl, yumuak huylu ve engin gnllyd. Asla ask suratl, kat kalpli deildi. Ho olmayan bir davran grd zaman yapan utandrmamak iin grmezlikten geldii de olurdu. *Sizce en ok hangi durumlarda sevdiklerimize ve dier

insanlara saygl olmakta zorlanrz? O, az kavgas yapmaktan, kt ve faydasz eyler konumaktan titizlikle uzak dururdu. Ayrca kimseyi ktlemez, knamaz ve kimsenin aybn ve gizli iini renmeye almazd. * Sizce insanlar birbirine en ok szle mi, yoksa davranlarla m saygszlk yaparlar? Sevgili peygamberimiz karsndaki herkesi, szn bitirinceye kadar dinlerdi. Kimsenin szn kestii grlmemiti. Kendisiyle tokalamak iin ynelen kimseye elini uzatr, karsndaki elini ekmedike kendi elini ekmezdi. Konutuklar srece muhatabnn yzne bakarak onu dinler; o yzn evirmedike kendisi de evirmezdi. 154 * Eer Peygamber Efendimiz konutuu kiinin sz bitmeden kendi konumaya balasa veya yzn evirseydi o kii ne dnrd? Peygamberimiz, yallara sayg gsterip onlara hizmet eden genleri grd zaman ok memnun olurdu. Allah Tel, yandan tr bir ihtiyara sayg gsteren gence, yallnda hizmet edecek kimseler gnderir. derdi. * Bu sz sylerken, Peygamberimizin niyeti ne olabilir?
154

Tirmiz, Kyamet, 46

118

Bylece onlar byklerine daha ok hrmet ve hizmet etmeye tevik ederdi. 155 Abdullah ve Muhayysa adl sahabiler bir gn Hayber ehrine gitmilerdi. Orada bir arkadayla buluacaklard. Arkada buluacaklar yere gelmeyince merak edip onu aramaya baladlar. Bir sre sonra onu bir ukurda kanlar iinde lm bir halde buldular. Byk bir znt iinde Medineye dndler. Abdullahn kardei Abdurrahman olay rendiinde hemen Muhayysay ve onun kardei Huvayysay yanna alarak Peygamber Efendimizin yanna gitti. Sz hi kimseye brakmadan heyecanla ve yksek sesle olay anlatmaya balad. Oysa yannda hem olay yaayan hem de kendinden byk olan Muhayysa vard. * Bu durumda Peygamber Efendimizin tavr nasl olmutur? Onun bu hareketinden rahatszlk duyan Allah Rasl Sz byklerine brak, sz byklerine brak! diyerek uyard. Bunun zerine Abdurrahman sustu, olay bykleri anlatt. 156 Peygamber Efendimiz, orta bir sesle ve tane tane konumay severdi. Karsnda sar varm ya da kavga ediyormu gibi konumalar doru bulmazd. Hem kendi torunlarna hem de dier ocuklara nazik ve kibar konuma hususunda rnek olurdu. Onlara ister bykleriyle ister kkleriyle konuurken olsun orta ve yumuak bir ses tonuyla konumalarn tavsiye ederdi. Buna rnek olarak Kuran- Kermden, Lokman Aleyhisselmn oluna u dn verirdi. (Yavrum!) Yrynde tabi ol ve sesini alalt. Unutma ki seslerin en irkini merkeplerin sesidir. 157 Rabbimizin de biz kullarnn gzel konumasn ve gzel sz sylememizi istediini Kullarma syle, en gzel sz sylesinler! 158 yet-i kerimesiyle haber verirdi. * Peygamber Efendimiz, bizim insanlarla saygl ve kibar konumamz isterken ne dnm olabilir?

155 156

Tirmiz, Birr, 75 Buhr, Cizye, 12 157 Lokman, 19 158 el-sr, 53

119

O btn insanlarn birbirine saygl olmasn arzu ederdi. Kklerin byklere sayg gstermeleri gibi, byklerden de kklere deer verip kklerini sevmelerini isterdi: Kklerini sevip onlara deer vermeyen; byklerine de sayg duyup hrmet etmeyen bizden deildir! 159 buyurarak buna ne kadar nem verdiini bildirmitir. * Kklerin byklerine sayg duymad, byklerin de kklerini sevmedii yerde meydana gelebilecek olumsuz durumlar neler olabilir?

C. Yaparak renme Hayatta en ok sevdiimiz kiiler anne babalarmzdr. Sonra da onlarn anne babalar olan ve onlar yetitiren dede ve ninelerimizdir. Onlar bizi kendi canlarndan daha ok severler. Onlar bize nasip ettii iin Allaha kretmeliyiz. nk anne baba, dede nine sevgisini hi tatmayan ocuklar vardr. Bildiiniz gibi Peygamber Efendimiz daha domadan nce babas vefat etmi ve o babasn hi grememiti. Henz be yandayken de annesini kaybetmiti. Yrei anne baba efkatinden mahrumdu. Sonra ona dedesi sahip kt. Dedesi onu hi yanndan ayrmazd ve ok severdi. O da dedesini ok sever yanndan hi ayrlmak istemezdi. Peygamberimiz, ocuklarn anne babalaryla ve dier bykleriyle ilikilerine son derece nem verirdi. ocuklarn hem anne babalarn hem de dede ninelerini memnun etmelerini isterdi. Peygamberimiz, herkese anne babaya sayg gstermelerini ve onlar sevmelerini tavsiye ederek. "Allah Telnn zel korumas altna ald ve Cennetine koyaca kimseler anne ve babasna severek hizmet edenlerdir. 160 derdi. Ailemize ylarca hizmet etmi ve bizler zerinde ok emei bulunan dede ve ninelerimiz iin de: "Kklerimize merhamet, byklerimize sayg gstermeyen bizden deildir." 161 Yallara ikramda bulunmak,
159 160

Tirmizi, Birr, 15 Tirmizi, Kymet, 49 161 Tirmizi, Birr, 15

120

Allah' memnun etmenin ve yceltmenin birer yoludur. 162 Buyurarak onlar ne kadar deer vermemiz gerektiini bize gstermitir. Kendisi de zerinde ok emei bulunan dadsna ve yengesine sk sk hediye alm onlar ziyaret ederek ikramlarda bulunmu ve gnllerini almtr. 163 Peygamberimiz, bize de bir uyar olarak: Anna babasna ve

byklerine itaat etmeyen, onlara hizmet edip de haklarna riayet etmeyenlerin yzne Alla Telnn kyamet gn hi bakmayacan ve onlarn cennete de giremeyeceini sylemitir. 164 Fakat zellikle yallarn kymetini bilip de bize muhta olduklar durumda onlarn gnln alp, onlara ikramlarda bulunanlar iin de Peygamberimiz mjde vermitir. Byklerine hrmette kusur etmeyip onlara yardm ve ikramda bulunanlara, kendileri yalandklarnda mutlaka hizmet edecek kimseler bulunacan ve huzurlu bir yallk geireceklerini haber vermitir. 165 imdi, byklerimize sayg ve hrmet gsterdiimizde onlar ho tutup ikramlarda bulunduumuzda neler kazanacamz ve nasl mutlu olacamz birlikte kefedeceiz. te yapacamz baz iler: Anne babamzn ve varsa dede ve ninemizin bizim yapmamzdan holanacaklar saygl davranlarn listesini karalm. (Mesela; dardan eve geldiimizde onlarn ellerini pmek; onlar evden karken ayakkablarn dzeltmek veya ceketlerini tutmak, siz evden karken bir ihtiyalar olup olmadn sormak gibi) Sonra her gn bu davranlar onlara sergileyelim. Byklerimizin yapmamzdan hi holanmadklar davranlarn da bir listesini yapalm. (Mesel; onlar konuurken
162 163

Ebu Davud, Edeb, 23 bn-i Esr, sdl-Gbe, VII, 303304 164 Nes, Zekat, 69 165 Tirmizi, Birr, 75

121

szlerini Onlarn

kesmek, houna

bizden gidecek

bir

ey

istediklerinde ve

hemen

yerine

getirmemek, bir takm kaba ve krc kelimeleri konumak gibi) davranlarmzn terk edeceimiz davranlarn listesi hakknda ve aldmz bu karar hakknda onlara bilgi verelim. Eer dede ve ninemiz uzaktaysa (eer mmknse) onlara sevecekleri bir hediye alalm ve ziyaretlerine gidelim. Byklerimizle ilikilerimizde kendimize hep u soruyu sorarak hareket edelim. Peygamber Efendimiz benim anne babamla veya dedem ve ninemle ilikilerimi grse bana ne derdi? Uzun bir sre ailemizden ayr kalacamz farz edelim. Anne babamz bata olmak zere dede ve ninemize uzun bir ayrlk ncesi sevgimizi, zlemimizi ve hrmetimizi anlatan bir veda mektubu yazalm. Btn bunlar yaptktan sonra aadaki sorularn cevaplarn yazalm. 1. Byklerinizin houna gidecek davranlarn ve holanmadklar

davranlarn listesini yaptnzda en nemli tespitleriniz neler oldu? Bunlar tahmin ettiklerinizden az m, yoksa fazlam kt? 2. Onlarn houna gidecek davranlar ve terk etmeniz gereken holanmadklar davranlarn listesini ve kararnz onlara akladnzda tepkileri ne oldu? Bu sizi nasl etkiledi? 3. 4. Dede ve ninenizi onlara bir hediye alarak ziyaret ettiinizde size Peygamber Efendimiz benim anne babamla veya dedem ve olan tavrlar nasld? Onlarda ne gibi duygusal deiiklikler gzlemlediniz? ninemle ilikilerimi grseydi bana ne derdi? Sorusuna yazarak nasl cevap verirsiniz? 5. Uzun bir sre ailemizden ayr kalacamz anne babamz bata olmak zere dede ve ninemize uzun bir ayrlk ncesi sevgimizi, zlemimizi ve hrmetimizi anlatan bu veda mektubunda neler yazyor?

122

6.

Anne babanzn kendi anne babalarna olan tavr sizi nasl

etkiliyor? Siz de kendinizden kklere rnek olduunuzu dnyor musunuz?

D. Fotoraf Yorumlama

1. Fotorafta neler gryorsunuz? 2. Anne ve kzlar Kutsal kitabmz Kuran- Kermi okumaya balamadan nce nasl bir hazrlk yapm olabilirler? 3. Onlar Kutsal kitabmz Kuran- Kermi okurken hangi nezaket ve grg kurallara uymaktadrlar? 4. Kutsal kitabmz Kuran- Kermi okurken, siz nelere dikkat edersiniz? 5. Sizce anne ve ocuklar, okumalar bittikten sonra nasl bir davranta bulunacaklardr?

123

6. Anne ve kzlar Kuran- Kerm okurken yanlarna gitseydiniz nasl hareket ederdiniz? 7. Eer bu Hristiyan bir aile olsayd ve ncil okuyor olsalard ve onlarn yanna gitseydiniz nasl davranrdnz? 8. Cami, bayrak, sancak, cenaze gibi kutsal saylan deerlerimize kar hangi (dba) inceliklere dikkat etmeliyiz? 9. Ayn incelik ve nezaketi gstermemiz gereken baka kutsal deerlerimiz var mdr? 10. Peygamber Efendimizin dnyada en ok sevilen ve hrmet gsterilen bir insan olmasnn sebepleri nelerdir? 11. evrenizdekilerin bizi daha ok sevmeleri, sayg gsterip deer vermeleri iin deitirmeniz gereken tutum ve davranlar var m? E. Yaratc Yazma almas ( gzlem yoluyla kendini tanma) Peygamber Efendimizden Gelen Mektup Yalnz kalabileceiniz bir yere ekilin ve yle bir hayl kurun: Bir gece rya gryorsunuz Peygamber Efendimiz bembeyaz kyafetler iinde etraf aydnlatan bir k huzmesiyle size doru geliyor. Onu grnce ok heyecanlanyorsunuz! Ne yapacanz bilemiyorsunuz! Elini pmek iin eiliyorsunuz ama o, elini ekiyor ve pemiyorsunuz. Cebinden kard ve iinde mektup olan yeil zarf size uzatyor ve diyor ki: Bu mektupta senin dier insanlarla ilikilerinde houma giden davranlarn ve baz holanmadm davranlarn yazdm. Bunlar okur da benim tavsiyelerime uyarsan Allah, senden raz olur, ben de memnun olurum Ve grnrden kayboluyor Bundan sonra olanlar yle anlatyorsunuz: Sonra ben heyecan iinde mektubu atm ve okumaya baladm. Gerekten de mektupta benim doru, gzel davranlarm ve ho olmayan yanl hareketlerim anlatlyordu. Mektubun sonunda da bana baz tlerde bulunuyordu. Mektubu sonuna kadar okudum, ok rahatlamtm. Bundan sonra Peygamber Efendimizin benim dikkatimi ektii baz konulara daha

124

ll olmaya ve beni takdir ettii ynlerimi de daha ok gelitirmeye karar verdim. Bu mektupta unlar yazyordu: Sevgili Olum/Kzm . ..

125

Tablo 2.7
F. Hedef Davran Geliim lei Ad: Soyad: Snf / Numara: RENC Z DEERLENDRME Hibir
zaman

LTLER
Bazen oun lukla Her zaman

PUANLAR

1
1 2 3 Herkese anlay ve saygyla muamele ederim. Hi kimseyi hatasndan dolay ayplamam ve kimseyle alay etmem. Tatl dilli ve gler yzl olmann nemini ve faydasn bilirim. Allahn ve Peygamberimizin istemediini de bildiim iin hi kimseyi krmamaya alrm. Kendimden kklere kar anlayl ve koruyucu davranmaya alrm. Byklerime kar her durumda saygm korurum. Allahn yaratt bir kul olarak btn insanlara deer veririm. nsanlara din, rk, para gibi zelliklerine gre ayrm yapmann yanl olduunu dnrm.

7 8

RETMEN GZLEM
Hibir zaman 1 9 10 11 12 retmenlerine kar kibar ve hrmetkr davranr. Arkadalaryla alay etmez. Konumalarnda muhatabna deer verir. Arkadalar tarafndan sevilir ve sayg grr. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

Toplam Puan

retmenin Deerlendirmesi:

126

8. ALIKAN, SABIRLI VE SEBATKR OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

alkan olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Baarmak iin alr ve azimli olur. lerinde sabrl olmann nemini bilir. Elinden geleni yaptktan sonra Allaha tevekkl eder.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri

alkan, sabrl, sebatkr ve tevekkl sahibi olmak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 20 20 5. snf
Kuran ve Yorumu

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

nan

10+20 10+20 8.snf

badet

Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

4. snf
nan Din ve ahlk hakknda ne biliyoruz?

6. snf
Hz. Muhammed Son

Kuranda Kssalar

Peygamber Hz Muhammed

Melek ve Ahiret inanc

Zekt, Hac ve Kurban badeti

Materyaller

*Hadise yorumlama iin hazrlanm metin *Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular *Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular *Yaratc yazma iin, hedefe uygun hazrlanm kahramann kim? izelgesi ve kalem, kat

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

127

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Mekkede mrikler mslmanlara hayat hakk tanmyordu. Bask ve zulmler iyice artmt. Sevgili Peygamberimiz sallellh aleyhi vesellem-i ok seven ve onu mriklerden koruyan amcas Eb Talipin ve en byk destekisi hanm Hazret-i Haticenin gn iinde pe pee vefat etmesine ok zld. Allahn elisi artk mslmanlarn rahat edebilecei yeni bir yer bulmas gerekiyordu. Mslmanlara destek olabilecek, kendilerine yardm edecek gl kimseler aryordu. Bu maksatla Tife bir yolculuk yapt. * Peygamber Efendimiz Niin Taife gitmek zorunda kald? Tife gitti ancak burada ileri gelenlerle yapt grmelerden olumlu bir sonu alamad. Hatta kendisine ok fkelendiler ve onu kovdular. Peygamberimiz halkn hakaret, alaylarna maruz kald. Hatta Taifliler kendisini hi utanmadan zalimce taladlar. Taiflilerin adeta gz dnmt. Allah Rasul ve Zeyd onlarn hakaret ve talamalaryla Mekkeye dnmek iin yola kt. Fakat gz dnm kendini bilmez insanlar, onlarn peini brakmyor eteklerine doldurduklar talar onlara savuruyorlard. * Tif halknn Peygamber Efendimize byle davranmalarnn sebebi ne olabilir? Peygamber Efendimizin yol arkada Zeyd, talar ona arpmasn diye etrafnda fr fr dnyor atlan talarn Allahn Rasulne isabet etmesine engel olmaya alyordu. Azgn ve gz dnm mrikler: Deli, byc! Demek Peygambersin ha! Haydi o zaman kendini talardan koru da sana arpmasnlar yleyse! diyerek glyorlard. * Bu srada Peygamber Efendimiz ve Zeyd neler dnyor ve yapyor olabilir?

128

zerlerine talar adeta yamur gibi yayordu. Hazret-i Zeyd, bir taraftan Peygamberimizi hedef olmaktan kurtarmaya abalarken ayn zamanda saldrgan insan grubunu ikna etmeye alyordu... Yapmayn, etmeyin! Biz size ne yaptk! Taladnz kimsenin bir peygamber olduunu dnmyor musunuz? Bu yaptklarnza sonra piman olursunuz. Brakn yolumuza gidelim! Peygamber Efendimiz ayaklarndan, Zeyd ise bandan yaralanmt. Ta atp yuh ekenler ylesine zalimdi ki Sevgili Peygamberimiz, yaplan hcumlardan dermansz kalp, yere oturmak zorunda kaldnda ayaa kaldrp zorla yrtyor, talama ve yuhalamaya devam ediyorlard. * Peygamber Efendimizin yerinde siz olsaydnz bu durumda ne yapardnz? Sevgili Peygamberimiz ve arkada Zeyd, Tiften iyice uzaklatklarnda bir ba grdler, yorgun ve bitkin bir halde bir hurma aacnn glgesine kendilerini zorlukla atabildiler. Sevgili Peygamberimiz biraz dinlendikten sonra kanlarn sildi, abdest alarak iki rekt namaz kld. Kendisine yaplan bu kadar ktlkten sonra bile Yce Allah'a: Ya Rabbi, zayflk ve acizliimi sana arz ederim. Merhametlilerin en merhametlisi, keremlilerin en keremlisi sensin Allahm, sana muhtacm. Hatalarn mazeretini sen kabul eder, yolunu armlara sen yol gsterirsin. Sen, kalbi krklarn snasn. Ey Allah'm sen halkma hidayet ver, onlar hakikati gremiyorlar. Ya Rabbi hatalarm iin affna snyor; senin benden memnun olman istiyorum, diyerek dua etti.
166

* Efendimizin bu duasndan Taifliler hakknda neler dnp istediini anlyoruz? * Peygamber Efendimiz slm yayma urunda karlat bu etin zorluklardan sonra hedeflerinden vazgemi midir? Niin?

166

bn-i Him, es-Sretn-Nebeviyye II, 2930

129

Aradan aylar ve yllar geti. Mslmanlar Mekkeden Medineye hicret etmiler, mriklerin zulmnden kurtulmulard. Medinede yepyeni bir hayatn temelleri atlm huzur ve gven iinde bir hayat srlyordu. Peygamber Efendimiz burada bir mescit yaptrd. Bu mescit basit bir yapyd. Duvarlar kerpi, zemini kum ve toprakla kapl idi. ats ise hurma dallaryla rtlyd. Uzak ve yakndan gelen mslmanlar gnde be vakit burada toplanrlard. Peygamber Efendimiz, onlara imamlk yaparak namaz kldryordu. Bir le namaz sonrasnda Peygamberimiz Sahableri ile birlikte mescitte oturmu sohbet ediyordu. lde gebe olarak yaad halinden anlalan bir adam(bedevi) ieri girdi ve iki rekt namaz kld. Sonra ellerini at ve yle mrldanarak dua etti: "Allah'm, bana ve Muhammed'e merhamet et. Baka da kimseye merhamet etme."

* Bu adamn yapt duada bir yanllk var mdr? * Siz olsaydnz nasl dua ederdiniz?

Bedevinin bu duasn duyan Peygamberimiz, ona dnerek: - " Allah'n ok geni olan rahmetine snr ektin" buyurarak onun hatasn dzeltti. Duasn bitiren adam bu sefer kalkt ve mescidin dier kesine giderek burada kk abdestini bozdu. * Mescittekiler bu olay grnce nasl bir tavr alm olabilirler? Mescitte ibadetle megul olan dier sahabeler onun bu yaptn grr grmez adama haddini bildirmek iin ayaa kalktlar ve adamn bana tler. * olabilir? Peygamberimiz onlar sakinletirdi ve: Bu hadise karsnda peygamber Efendimiz ne yapm

130

 Adam braknz. Oraya bir kova su dkersiniz, temizlenir. nk siz, her konuda kolaylatrc olmakla grevlendirildiniz, gletirici olmakla deil, diyerek esiz bir sabr ve hogr davran sergiledi. Sonra bu slm kltrnn inceliklerini henz renememi adamcaz yanna ard ve ona u d verdi: Bu mescitler ne abdest bozmak iin, ne baka bir pislik yapmak iin deildir. Buralar, Allah' anmak, namaz klmak ve Kur'n okumak iin yaplmtr. 167 * Peygamber Efendimiz, bu bedeviye hogrl ve sabrl olmasayd nasl bir durum ortaya kard? * Bedevi bu olaydan sonra ne dnm ve neye karar vermi olabilir? Bylece insanlarn en sabrls ve anlayls olan sevgili Peygamberimiz oradaki herkese sabrl, anlayl ve hogrl olmann ne kadar gzel bir sonu ortaya kardn gstermiti. * nsanlarn kendi davranlarn dzeltmelerinde onlara anlay ve hogryle yaklamak m yoksa hatalarn yze vurup haddini bildirmek mi daha etkilidir? * Peygamber Efendimiz evresindeki insanlara bu kadar sabr ve anlayla davranmasayd bu gn slm dini dnyann her yerindeki insanlarca kabul edilir miydi?

C. Yaparak renme Peygamber Efendimiz bize hayat nasl daha mutlu yaayacamz retmitir. Onun bize verdii tler hayatmz kolaylatrr. Onun sylediklerini yaptmzda dier insanlarla ilikilerimizi gzelleir. nk O, bizim daima iyiliini ister.
167

Eb Dvd, Tahret, 136

131

Peygamber Efendimiz, farz olan Ramazan orucu yannda, aure gn, pazartesi ve Perembe gnleri gibi zamanlarda oru tutmamz isterdi. Onun bize bildirdiine gre; oru ibadetinin sevab bizzat Allah Tel tarafndan verilir. Eer biz sadece Rabbimizin memnuniyetini kazanmak iin oru tuttuumuz zaman Allah Telnn yle buyurur: Mademki kulum, benim iin baz isteklerinden, arzularndan vazgeti, yiyecek ve ieceklerden uzak durarak sabretti ve benim emrime uydu yleyse ben de bunun karln en deerli mkfatlarla, zel olarak vereceim. 168 Peygamber Efendimiz ise: Oru tutmak size sabretmeyi retir. 169 Oru tutmanz, sizi kt szler sylemekten ve haksz yere fkelenmekten korur. Orulu iken size sataan olursa ben oruluyum diyerek oradan uzaklan 170 buyurmutur. Oru tutmann davranlarmz ve ahlkmz gzelletireceini bildiren Sevgili Peygamberimiz bize u mjdeyi veriyor: Cennette sadece oru tutanlarn geebilecei Reyyn adnda bir kap vardr. Oru tutanlar bu kapdan cennete girdikten sonra kap kapanr ve baka kimse buradan ieri giremez. 171 Peygamber Efendimizin bu mjdesinde bize vaadedilen bu gzel hediyelere ve mkfatlara kavumak iin ve orucun ne kadar gzel ve zevkli bir ibadet olduunu anlamamz iin yapacaklarmz: Haftann bir Pazartesi veya Perembe gn sahura kalkarak oru tutalm. 172 Orulu tutarken herkese gzel szler syleyelim, kimsenin kalbini krmayalm. O gn yemediimiz yiyecekleri ve harcamadmz harlmz ihtiyac olan birine verelim.

168 169

Buhr, Savm, 2 bn Mce, Sym, 44 170 Buhr, Savm, 9 171 Buhr, Savm, 4 172 Bu faaliyetin mmknse ramazan ay iinde yaplmas daha uygundur.

132

fkelenebieceimiz

bir

durum

ortaya

ktnda

orulu

olduumuzu Rabbimizin ve Peygamberimizin bize vaadettii mkfat dnerek sabredelim. Sabrederek girecei oru tutan ve ahlkn kapsna gzelletiren nasl layk insanlarn olacamz cennetin reyyan

hususunda anne babamzla konualm. Faaliyet sonunda u sorulara ayrntl olarak cevap verelim: 1. Oru tuttuunuz gn kendinizi psikolojik olarak nasl hissettiniz? 2. Acktnzda ya da susadnzda neleri dnerek sabrettiniz? 3. Bugne kadar sahip olduumuz nimetlerin azl ve okluu hususunda dnceleriniz deiti mi? 4. O gn yapmay ok istediiniz halde yapamadnz ey neydi? 5. O gn en ok nelere sabrettiniz? Sizce oru gerekten sabr retiyor mu? 6. Sabretmeye en ok zorlandnz ey ne idi? Neticede ne oldu? 7. Sabretmek size neler kazandrd? 8. Sabrsz ve aceleci olmak insana neler kaybettirir? 9. Bu faaliyetten rendiiniz en yeni ve farkl bilgi ne oldu?

133

D. Fotoraf Yorumlama

1. Fotorafta neler gryorsunuz? 2. Buradaki kiinin tahamml etmesi gereken zorluklar nelerdir? 3. Ellerini, ayaklarn kullanamayan ve oturamayan bu yal adamn kitap okumaktan vazgememesi size ne dndryor? 4. Bu kiinin karakter zellikleri hakknda hangi tahminlerde bulunabiliriz? 5. Onun bir sayfa kitap okumak iin hangi durumlarda sabrl ve azimli olmas gerekiyor? 6. O kitap okurken ve okuduktan sonra neler hissediyor olabilir? 7. Onun sabr ve azmi kendisine neler kazandrr? 8. Sizce fotoraftaki kiinin en byk hedefi nedir? Bu hedefine ne zaman ular? 9. Sizce bu kii dualarnda Allahtan neler istiyordur? 10. Sizce zorluk ve skntlar baarnn nnde bir engel midir? 11. Sizin de ok gayret ve sabr gstermeniz gereken iler var m? Onlar baarmak iin neler yapyorsunuz?

134

E. Yaratc Yazma almas (Kahramann gerekten tanyor musun?) Her insann ok etkilendii, kendisi gibi olmak istedii stn ahsiyetli kahramanlar, rnek insanlar vardr. Bunlar gemite yaam veya halen yayor olabilir. phesiz bu kahramanlar farkl ve stn yapan baz zellikleri vardr. Onlar stn insan yapan gzel huylar, gayretli almalar ve hi ylmakszn baarmak iin mcadele ettikleri hedefleri vardr. imdi siz kendi kahramannz sein ve onun hakknda bir aratrma yaparak bilgi toplayn. Onu sizin gznzde byk insan yapan zelliklerini ve baarlarn nasl kazandn renin. Kahramannzn insann be gzel karakter zelliini ve bu ahlk zelliklerini hangi durumlarda gsterdiini, sizin ona benzeyen ve benzemek istediiniz taraflar yaznz. ahsiyetine
rnek Aldnz Kahramannz:

hayranlk

duyduunuz

bir

kahramannz

belirleyiniz. Onunla ilgili aadaki tabloyu doldurunuz.

1
Baarlarnda etkili olan be karakter zellii: Gzel zelliklerinin ortaya kt olaylar ve durumlar: Kahramannza benzeyen zellikleriniz: Ona benzemek istediiniz taraflar:

135

Tablo 2.8
E. Hedef Davran Geliim lei Ad:
RENC Z DEERLENDRME Hibir zaman 1
1 2 3 4 Baarlarn azim ve almayla geleceine inanrm. Bama gelen zorluklar karsnda Allaha snr, dua ederim. Arkadamn hatasn yzne vurmadan fark etmesini salarm. ok istediim bir eyi elde etmek iin elimden geleni yaptktan sonra Allaha tevekkl(dua) ederim. Oru tuttuumda sabrn ne demek olduunu rendiimi dnyorum. Bir i yaparken nme kan engelleri birer birer aarm. Sabrl davranmann bana her zaman kazandracana inanyorum. Bana ktlk yapana sabrettiimde Allahn beni daha ok seveceine inanyorum.

Soyad:

Snf / Numara:
LTLER PUANLAR

Bazen 2

oun lukla 3

Her zaman 4

5 6 7 8

Toplam Puan

Hibir zaman 1 9 10 11 Srasn beklemesi gereken yerde sabrla bekler. Baar yolunda, nndeki zorluklarda sebat gsterir.

Bazen 2

oun lukla 3

Her zaman 4

Baarl olmay istemekle hrs ve haset arasndaki ayrm fark eder. 12 Bana gelen musibet ve zorluklar karsnda Allaha snr. retmenin Deerlendirmesi:

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

136

9) YMSER VE MTL OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

yimser ve mitli olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Hdiselerin iyi taraflarn grr, gelecee umutla bakar. Sevin ve zntleri yaknlaryla paylar. Zor zamanda Yaratcsna snr, direnli ve gl olur.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Zorluklar karsnda direnli olmak. mitvar ve iyimser olmak. 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
nan Din ve ahlk hakknda ne biliyoruz? Allah nanc

20 20 5. snf
nan

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

nan Melek ve Ahiret inanc

10+20 10+20 8.snf

nan

6. snf
nan Peygamberlere ve ilahi kitaplara inan

Kaza ve Kader

Materyaller

*Hadise yorumlama iin hazrlanm metin *Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular *Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular *Yaratc yazma iin, hedefe uygun rencilerin hayal gcn kuvvetlendirecek ve konuda younlamay artracak bir konuma metni ve hayaller ve fanteziler yazs iin kalem kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

137

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Peygamber efendimiz, domadan iki ay nce babasn, alt yanda da annesini kaybetmiti. Hem yetim, hem de kszd. Fakat akrabalarndan birok kadn, bir anne efkatiyle bu mbarek yavruyu barna bast. Ona annesinin gsterdiler. * Hi annesi veya babas vefat eden birini tandnz m? Onlarn dier ocuklardan farkl halleri var mdr? te bu kadnlardan birisi de Peygamber Efendimizin yumuak kalpli, gler yzl dads mm Eymen idi. Kinatn Efendisi, alt yana geldiinde annesi mine, yanna mm Eymeni de alarak Medineye gitti. Niyeti hem oradaki akrabalarn, hem de kocas Abdullahn kabrini ziyaret etmekti. Bir ay boyunca Medinede kaldktan sonra bu kiilik kafile yokluk acsn hissettirmemek iin ellerinden gelen abay

Medineden ayrlp Mekkeye doru yola koyuldu. mine biraz rahatszd ama mutlu bir ekilde yollarna devam ediyorlard. Ancak Ebva denilen kasabaya geldiklerinde Hazreti minenin rahatszl artt. Gnler getike hastal ilerledi. yilemeye dair mitlerini kaybetmeye balad. Hazreti mine bu hastalktan kurtulamayp vefat edeceini anlamt. * mine bu srada neler hissediyor olabilir? Baucunda duran Yavrusunun gzlerinin iine bakt. Onu sk sk kucaklad; uzun uzun koklad. imdiden bu nurdan yz zlyor gibiydi. Ate iinde yanan yanaklarndan aa szlen gzyalar yavrusununkilerle birleiyor adeta alayan bir rmak olup kendisini seneler ncesine gtryordu. * Bu srada alt yanda olan Hazret-i Muhammed neler dnyor olabilir?

138

Daha bu sabah grm gibi, yllar nce grd ryay hatrlad: ayet o ryada grdklerim doruysa, sen Allah tarafndan, demoullarna hakk ve batl bildirmek iin peygamberlikle mjdeleneceksin. Sen, deden brahimin dinini yeryzne yerletireceksin. Cenab- Hak seni, insanlarn taptklarndan ve putperestlikten koruyacaktr, dedi. Bundan sonra Hazreti mine, cierparesi nurdan Ahmedini mm Eymene emanet etti. Ona iyi bakmasn rica etti. ok gemeden de ruhunu teslim etti. Annelerin en gzeli o srada otuz yanda bulunuyordu. Geride brakt gz yal, boynu bkk yetimi de henz alt yan dolduruyordu. * Eer siz babasz olsaydnz ve annenizi de kaybetseydiniz neler dnr ve hissederdiniz? * mm Eymen, kendisine emanet kalan yavruyla ne konumu olabilir? mm Eymen, alamak, hkrmak istiyor, fakat Muhammedin

zleceini dnerek vazgeiyordu. Srtna, artk ar bir sorumluluk yklenmiti. Kendini toparlad. Bundan sonra ona, annesinin yokluunu hissettirmemeliydi. Bunun iin de elinden gelen fedakrl gstermeye alacakt. z evladym gibi mbarek yavruyu barna bast. Gl kokulu salarn koklad. Derin bir nefes ald. Sonra da onu yle teselli etti: zlme, alama! lh kadere kar sabretmekten baka aremiz yok. Can da Allahn, mal da! Hepsi bize emanet! Rabbimiz, emaneti nasl vermise, yle geri alyor. Ama Allahn rahmetinden mit kesmek yok. O bizi gryor, iitiyor. kszlerin en gzelinin de gzleri yalyd. Zaten babasn hi grememiti; artk ksz de kalmt. Bundan sonra, gzlerinin dedi ki: Biliyorum. Allahn hkmne her zaman boyun eerim. Fakat anne yzn unutamayacam. O yz tekrar gremeyeceim iin zlyorum. nnden hi gitmeyen bak hari o son anlarndaki, de yzn annesinin

gremeyecekti. Boynu ne eilmi baklar yere dm, gzyalar iinde

139

* Siz bu durumda olsaydnz neler yapardnz? Ama kendisini toparlamakta gecikmedi. Annesine kar son vazifesini yerine getirmek istiyordu. Yandan beklenmeyen bir olgunluk iinde dadsna yle seslendi: Haydi! O, ruhunu sahibine teslim etti. Biz de onun bedenin topraa teslim edelim de rahat etsin. Biraz sonra annelerin en ereflisini, en mutlusunu birlikte defnettiler. Artk Muhammedi Mekkeye gtrme vazifesi tek bana mm Eymene kalmt. Muhammedi deveye bindirdi. Birlikte yola ktlar. Be gnlk meakkatli bir yolculuktan sonra Mekkeye ulatlar. mm Eymen olup biten her eyi gzyalar iinde anlatt. Biricik emanetini dedesi Abdlmuttalibe teslim etti * Hem annesinden hem babasndan mahrum kalan Hazret-i Muhammedi ne gibi zorluklar beklemektedir? * Siz olsaydnz bu zorluk ve skntlar karsnda nasl hareket ederdiniz? Peygamber Efendimiz sallellhu aleyhi ve sellem- hayat boyunca urad felaketler ve karlat zorluklar karsnda hibir zaman mitsizlik ve korkuya kaplmad. ocukluk yllar zahmet ve zorluklar iinde getii gibi genlik yllar da yoksulluk ve sknt iinde geti. Fakat o hibir zaman bu zorluklarn arkasna snmad ve kimseye muhta olmad. ok alt, zorluklara gs gerdi, ylmad ve hayata smsk tutundu, midini hibir zaman kaybetmedi. Daima kendisini yaratan Allaha snd. Ondan yardm diledi. *Hi hayatnzda amakta zorlandnz, zor ve skntl anlarnz oldu mu? *Bunlar amak iin neler yaptnz? *Bugn ayn zorluklarla karlasanz nasl hareket edersiniz?

140

Nihayet evlenip ocuk sahibi olmu, kendisi baba efkati ve scakln tadamam biri olarak evlatlarn ok seviyor adeta onlarn zerine titriyordu. Bir erkek ocuu dnyaya geldiinde ok sevinmiti. Ona, kendi soyundan geldii byk dedesi brahim peygamberin adn verdi. Daha nce de Ksm adl bir erkek ocuu dnyaya gelmi ancak ok yaamadan vefat etmiti. imdi ise canndan bir paras brahimi vard. Onu sk sk kucana alyor, pyor, gl tenini kokluyordu. Ne var ki brahim bir buuk yana geldiinde amansz bir hastala yakaland. Gn getike eriyip bitti. lme her gn biraz daha yaklat. * Bu durumda Peygamber Efendimiz neler yapm olabilir? Peygamber Efendimiz yavrusunu kucandan brakmyor, ifa bulmas iin Allaha dua ediyordu. Fakat Allahn onun iin takdir ettii mr son buldu ve brahim vefat etti. Peygamber Efendimiz gzyalarna tutamyor, acsn yreine gmyor ve Allahn kaderine boyun eerek yle diyordu: Ey brahim! Sen ldn iin hepimiz derin bir znt iindeyiz. Eer lm Allahn bir kaderi olmasayd; Onun sana verdii mr dolmu olmasayd. nceden lenlerle sonradan lenler cennette kavumayacak
173

olsayd senin lmne daha ok zlrdk olum!.. * Burada Peygamber Efendimiz ne ile teselli bulmaktadr? * Bamza gelen hadiselerin olumlu ve gzel taraflarn

grebilmek bize neler kazandrr? Peygamber Efendimiz, slm yaymaya alt ilk yllarda da bin bir zorlukla karlat. Bir taraftan yeni mslman olanlarn can ve mal gvenliini salamaya alt. Dier taraftan bir kiinin daha Mslman olabilmesi iin elinden gelen gayreti gsterdi. O, ok zor gnlerde bile bir gn slmn btn Arabistana, buradan da btn dnyaya yaylacana inanyordu. Buna inan ve midini hibir zaman kaybetmedi.

173

Mslim, Fedil, 62-63

141

* Onu bu ekilde kararl ve mitli dnmesinin ardnda yatan gerek ne olabilir? O, lm tehlikesi tayan en aresiz durumlarda bile arkadalarna cesaret vermi, mit alam ve onlar teselli etmitir. Dmanlar kendisini ldrmek iin geldikleri srada bile, onun Allaha olan inanc, gveni ve teslimiyeti hi eksilmemiti. nk o, kendisini yaratan Rabbinin hibir zaman onu yalnz brakmayacan ve kendisine yardm edeceini ok iyi biliyordu. * Allah hangi kullarna yardm eder? O hayat boyunca insanlara Allah ve dini sevdirdi. nsanlarn mitlerini kracak, onlar zntye drecek hibir sz sylemedi ve i yapmad. Her hususta daima sevdi ve sevdirdi. Umutlu oldu ve umut verdi. * Zorluk ve skntlar karsnda, umutlu olup Allaha gvenen ve umudunu yitirmi, Allaha dayanp gvenmeyen iki insann 5 yl sonraki halini karlatrnz?

C. Yaparak renme Allah Tel biz kullarn ok seviyor. Rahat ve sevinli zamanlarmzda da zor ve aresiz kaldmz zamanlarda da Ona snmamz, dua etmemizi istiyor. Sevgili Peygamberimiz Hazret-i Muhammed aleyhisselm- Rabbine ok dua ederdi. Dert ve skntlarn, dualarnda Allaha sunar ve ondan yardm beklerdi. O, dayanlmas en g durumlarda bile mitsizlie kaplmaz, hep Allaha dayanp gvenirdi. O yle derdi: Dua eden bir kimseye Allahn rahmet ve nimet kaplar alm demektir. Allah en ok kendisinden salk ve afiyet istemenizi sever. Banza bir ktlk geldiinde bunun giderilmesi iin Allaha dua ediniz. Banza

142

henz gelmemi bir ktln savuturulmas iin dua ediniz. Her halinizde Rabbinize ok dua ediniz. 174 Arkadalar, Peygamber Efendimize Rabbimiz bize yakn mdr? Biz ona hafif sesle mi dua edelim, uzaksa yksek sesle isteklerimizi syleyelim?" diye sormulard. Peygamberimiz onlara u yeti okudu: 175 "Kullarm sana, beni sorarlarsa, Benim onlara yakn olduumu ve bana dua edenin duasn kabul edeceimi syle" 176 Peygamber Efendimiz, bizleri ok seven Rabbimizin, her gece dnya semasndan yle seslendiini bildiriyor: Kim beni arrsa ona geleyim. Kim benden bir ey istiyorsa onu vereyim. Kim bana tevbe ediyorsa onu affedeyim."
177

Allah Tela bizim yaptmz btn dualar iitir. Bizim ondan itenlikle istediimiz gzel eyleri bize verir. Peygamber Efendimizin bize bildirdiine gre Allah Tel: Kulum, benim nasl olduumu dnyor ve kendisi iin ne yapacam umuyorsa ben yleyimdir. O, bana dua ettii zaman ben onunla beraberim, 178 buyuruyor. Buna gre, hibir zaman Allahn bizi grdnden, halimizi bildiinden ve bizim isteklerimize cevap vereceinden midimizi kesmemeliyiz. En zor zamanlarada bile Rabbimize dayanp gvenip Ondan yardm isteyerek dua etmenin bize nasl g verdiini, bizi rahatlattn fark edebilmek iin unlar yapmalyz: 1. Bir gece, dua etmek dncesiyle ve niyetiyle abdest alalm. 2. Yalnz olarak ellerimizi ap Rabbimize dua etmek iin sessiz ve sakin bir mekn bulalm.

174 175

Tirmiz, Daavt, 112 Buhari, Tefsir, 27 176 Bakara, 186 177 Buhr, Tevhid 35, Teheccd,14 178 Buhri, Tevhid 35; Tirmizi, Zhd, 51

143

3. nemli bir problemimizi, olmasn ok istediimiz bir ii, bir yaknmz hakknda gzel dileklerimizi ifade ederek dua edelim. 4.Btn duygularmz, istek ve arzularmz Allaha aalm ve Ondan yardm isteyelim. 5. Rabbimizin bize vermi olduu dier btn nimetler iin Ona teekkr edelim. 6. Dnyann herhangi bir yerinde dertleri olan, zorda kalan dier insanlarn kurtuluu iin dua edelim. Bunlar bir hafta iinde birer gn aralklarla kere tekrar edelim. Sonra kendi i dnyamzda yaptmz gzlemleri u sorulara cevap vererek anlatalm. Dua etmek iin hazrlk yaparken ve abdest alrken neler dndnz? stediiniz eylerin gereklemesi iin dua etmeden nce ne kadar midiniz vard? Dua ettikten sonra midiniz artt veya eksildi mi? Dua edip Allaha yalvarrken neler hissettiniz? Dua etmeden nceki halinizle, ettikten sonraki haliniz arasnda fark var myd? nsann iinde bulunduunuz zor durumda bile Allaha kretmesi ona neler kazandrr? Dnyann eitli yerlerinde derdi, sknts olan insanlar iin dua etmek, dncelerinizi deitirdi mi? Allaha dayanp gvenmeyen Ona dua etmeyen bir insan neler kaybeder?

144

D. Fotoraf Yorumlama

a. Fotorafta neler gryorsunuz? b. Bu ailenin iinde bulunduklar maddi durum ve imknlar nasldr? c. Fotorafta devini yaparken grlen kzn gelecekte neleri mit ediyor olabilir? d. Fotoraftaki ocuklarn anneleri hayatta mdr? e. ocuklar hangi sknt ve zorluklar yayor olabilirler? Bunlar amak iin ne yapyor olabilirler? f. ocuklar ve babalar gece yatmadan nce ne iin dua ediyorlardr? g. Babalarnn ocuklarn eitimi ve gelecei iin karlat zorluklar nelerdir? Bunu amak iin neler yapyordur?

145

h. Ailenin iinde bulunduu zorluklar, aile fertlerinin birbirine kar sevgi ve balln nasl etkiler? i. Herkesin birbirini sevdii ve birbirine baland bir ailede gelecekle ilgili kayg ve mitsizlik olur mu? j. Zorluklarla ba etmenin ve gelecee mitle bakmann yollar neler olabilir? k. ocukluu fakirlik zorluk iinde geen Peygamber Efendimiz bu ocuklara nasihat etseydi neler derdi?

E. Yaratc Yazma (Zamanda yolculuk) Milattan sonra 610 ylna zamanda yolculuk yaptnz hayal edin. Peygamber Efendimiz, hakszlk, hrszlk, cinayet, sahtekarlk ve her trl cahilliin alabildiine yaygnlat bir toplumda yayor. Allah Tel Hazreti Muhammed, byle bir toplumu doru yola armakla yani zalimleri adalete; hakzszlk yapanlar hakkaniyete; cnileri merhamete; cahilleri hakikate armak iin peygamber olarak grevlendiriyor. Hazret-i Muhammede (sav) nceleri yalnz sadk ei Hazret-i Hatice, dostu Hazret-i Ebu Bekir ve amcaolu Hazret-i Ali ve birka kii dnda kimse inanmyor. Yakn akrabalar ona kar kyor ve engel olmak istiyorlar. Mekkeli mrikler yeni Mslman olmak isteyenlere ise bask ve ikence yapyorlar. Fakat Peygamber Efendimiz hibir zaman ylmyor. Allahtan midini kesmiyor ve insanlara en gzel din slm anlatmaya devam ediyor. Ancak zorluk ve skntlar hi bitecek gibi grnmyor. imdi, o gnlerde Mekkeye geldiinizi hayal edin. Siz de yeni din slm mantkl buluyorsunuz ve Hazret-i Muhammedten etkileniyorsunuz. Ne var ki nnzde byk engeller var. slm kabul ederseniz birok dostunuzu kaybedeceksiniz. Fakirlie raz olmak zorunda kalacaksnz. nsanlar sizinle alay edecekler. Bu durumda ne yapardnz. Bu engelleri aararak Peygamber Efendimizin yannda nasl yerinizi alrdnz? ()

146

Tablo 2.9
F. Hedef Davran Geliim lei Ad: Soyad: Snf / Numara: RENC Z DEERLENDRME
Hibir zaman

LTLER
Bazen oun lukla Her zaman

PUANLAR

1
1 2 3 4 5 6 7 Dua ettiim zamanlarda hayata daha mitli bakarm. Sevin ve zntlerimi yaknlarmla paylamak beni mutlu eder. Bama gelen olaylardan gzel ders karmaya alrm. Kt bir olay yaadmda Allaha daha ok snr Ondan yardm isterim. zgn ve sevinli anlarmda arkadalarmla beraber olmay isterim. Btn skntlarn geici olduuna ve onlar atlatacama inanrm. Dua ederken sadece kendim iin deil evremdeki insanlar iin de dua ederim. Anne babamla beraber olmak bana huzur ve gven verir.

RETMEN GZLEM
Hibir zaman 1 9 10 11 12 Hayata ve olaylara mitle ve iyimser bakar. Bir problemini veya derdini benimle paylar. Olaylarn iyi taraflarn da grmeyi baarabilir. Genelde huzurlu ve neelidir. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

Toplam Puan

retmenin Deerlendirmesi:

147

10) KANAAT SAHB VE KREDC OLMAK

A. Planlama
Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar
Kanaat sahibi ve kredici olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Allahn kendisine verdii nimetlerin okluunun farknda olur. Sahip olduklarnn kymetini bilir, bakalarnn malna gz dikmez. Kendisine yaplan iyilii unutmaz ve iyilie iyilikle karlk verir.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Elindekiyle yetinmek kredici olmak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Hz. Muhammed Hz. Muhammedi tanyalm

20 20 5. snf
nan

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

badet Ramazan ay ve oru ibadeti

10+20 10+20 8.snf

nan

6. snf
Kuran ve Yorumu Kurann

Allah inanc

temel eitici nitelikleri

Kaza ve Kader

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun keif izelgesi ve kalem kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

148

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Allah Rasl (sallellh aleyhi vesellem), hayat boyunca en fakir insan gibi yokluk iinde yaamt. Ancak elindekine hep kreder ve elindekiyle kanaat ederdi. Buna ramen insanlarn en cmerdi ve karlksz infak edeni o idi. Bir zamanlar Medinede ortaya kana ktlk sebebiyle insanlar ok zor gnler yaamaktaydlar. * Deprem, sel gibi bir felket sebebiyle geim zorluu iinde kalsaydnz, en ok kimin iin endie ederdiniz? Allahn Rasul, dier mmin kardelerini dnyordu. inde

bulunduklar duruma areler aryordu. Aradan gnler gemesine ramen azna bir tek lokma koymamt. 179 Allah Rasl, zaten hayat boyunca, arpa ekmeiyle dahi, karnn bir kere tam doyurmamt. 180 Ama bu seferki bakayd. Aradan aylar gemesine ramen mutfaklarnda bir orba bile kaynamamt. Sadece ellerinde kalan az miktarda kuru yiyeceklerle idare etmilerdi. 181 * Peygamberimizin evinde aylarca scak yemek pimemesini sebepleri neler olabilir? * O istese kendi kazancyla ve kendisine getirilen hediyelerle ok zengin ve rahat bir hayat yaayabilirdi. Buna ramen niin herkes gibi yaamay tercih etmi olabilir? Gnein ortal kavurduu, ok scak bir gnd. Eb Hreyre, Allah Rasuln merak etti ve onu ziyarete gitti. Allahn sevgili peygamberi bu srada oturarak namaz klyordu. Kld namaz bitirip selam verince Eb Hreyre hemen sordu:

179 180

Ahmed b. Hanbel, 3/213 Buhr, Etme 23; Mslim, Zhd 22 181 Buhr, Rikak 17; Mslim, Zhd 28

149

Ya Raslallah! Bir hastalnz m var? Namaz niin oturarak klyorsunuz? Allah Rasulnn verdii cevap Ebu Hreyrenin iini szlatt: * Allah Resl ne cevap vermi olabilir? Ya Eb Hreyre, gnlerdir azma bir lokma koymadm. Alktan takatim kesildi. Ayakta duracak dermanm kalmad. Onun iin namazm oturarak klyorum. Eb Hreyre alamaya balad. Gznden yalar sicim gibi akyordu. Oysa kendisi de iki gnden beri azna bir lokma gtrmemi, alktan nerdeyse karn srtna yapmt. Fakat Allahn en ok sevdii peygamberinin bu duruma dmesi ona daha ar gelmiti. Onun aladn gren Allah Rasl, yle buyurdu: Alama Ya Eb Hreyre! Dnyada ekilen alk ve skntlar insan hirette, gnahlar sebebiyle dt cehennem azbndan kurtarr. 182 Aradan aylar geti Medine tekrar bolluk, bereketli gnlerine kavutu. Hz. mer (r.a.), bir gn Allah Rasln ziyarete geldi. Peygamber Efendimiz az nce zerine uzanp istirahat ettii hasrn zerine oturdu. Hasr yznn bir tarafnda krmz krmz izler brakmt. Odasnn bir tarafnda bir koyun postu, bir kesinde ise, iinde biraz arpa bulunan kk bir torba vard. te Allah Raslnn odasnda bulunan eyalar bundan ibaretti. Hz. mer, bu manzara karsnda ok duyguland ve kendini tutamayarak alad. * Hz. mer niin alam olabilir? Allah Rasul, niin aladn sorunca, mer: Ey Allahn Sevgili Peygamberi! u anda bir dnyadaki krallar, padiahlar, saraylarnda ku tynden, ipek yataklarda yatarken, sen, sadece kuru bir hasr stnde yatyorsun ve o hasr, Senin yznde iz brakyor. Bunun iin grdklerim beni ok duygulandrd, dedi. Bunun zerine Allah Rasl, mere u karl verdi: * Peygamber Efendimiz ne sylemi olabilir?

182

Eb Nuaym, Hilyetl Evliya 7/109; Kenzul-Umml, 7/199

150

Ya mer! Biz, bir aa altnda glgelenen ve biraz sonra da oradan kalkp gidecek bir yolcu gibiyiz. stemez misin dnya onlarn, hiret de bizim olsun? 183 dedi. * Peygamber Efendimiz niin byle bir tercih yapmaktadr? ve yle devam etti: Bize yakan dindarlkta, kendimizden stn olana bakmak; dnya mal hususunda ise kendimizden aa olana bakp, Allhn bize verdii nimetlere kretmektir. Allah Tel byle yapanlar, kredici ve sabredici kul olarak kabul eder. 184 * Dindarlk ve gzel ahlkta bizden daha stn olan,

zenginlikte ise bizden daha dk olan l almak bize neler kazandrr? Ftma Hatun, Peygamber Efendimizin ok sevdii amcas Ebu Talibin hanm idi. Sevgili Peygamberimize annesini kaybettii zamandan itibaren ok iyi bakmt. Fatma Hatunun ailesi olduka fakirdi. yle ki ou zaman kendi ocuklarnn bile ihtiyalarn karlayamyorlard. Buna ramen Ftma Hatun, anne ve babasn kaybetmi olan yeeni Muhammede sahip kt. * Kendisinin de ihtiyac olan bir eyi vererek size yardmc olan kii hakknda neler dnrsnz? Zaten annesinin vefatndan daha iki sene gemeden dedesi

Abdlmttalip de vefat edince yapayalnz kalvermiti. Bu yzden Ftma Hatun, onunla z evld gibi ilgilendi. Onu kendi ocuklarndan hi ayr tutmad, ok sevdi. Muhammedi kucana alr sever, glya srerek salarn tarard. Ftma Hatun, Allah Resl genlik ana gelinceye kadar Ona kimsesiz olduunu hissettirmemeye gayret etti. Yeme imesinden, giyim kuamna kadar yeeni Muhammedin btn ihtiyalarn, kendi ocuklarnnkinden ksarak, karlad.
183 184

Buhr, Tefsir, 66 Tirmiz, Kymet, 58

151

* Peygamber Efendimizin yerinde siz olsaydnz, size byle iyilik eden kiiye nasl davranrdnz? Aradan yllar gemi Hazreti Muhammed krk yana gelmi ve Allah Ona peygamberlik vermiti. Peygamber Efendimiz Fatma hatunu kendi annesi gibi sevdi ve hrmet etti. Onun btn ihtiyalarn karlad. Fatma hatun veft ettiinde Peygamber Efendimiz ok zld. Onun iin annem ld dedi. Srtndaki gmlei kararak onu buna sard. Sonra kendi elleriyle onu kabre koydu. * Bu durum Allah Rasulnn, nasl bir duygu ve anlay ierisinde olduunu gsterir? Bu byk ilginin sebebini merak edenlere Peygamberimiz: Ebu Talipten sonra bu kadncaz kadar bana iyilii dokunan hi kimse yoktur. O benim annemdi. Kendi ocuklar a dururken o nce benim karnm doyurur, sam tarard. O benim annemden sonraki annemdi, diye cevap verdi. 185 * Peygamber Efendimizin kanaatkrlk ve iyilik kymeti bilir olmak zelliklerini rendikten sonra deitirmeyi dndnz davranlarnz var m? C. Yaparak renme Sevgili Peygamberimiz, her ite olduu gibi kanaatkr ve tok gzl olmakta da bize en gzel rnektir. O Allahn kendisine verdii nimetlere devaml krederdi. Hibir maln israf etmez, muhta kimselerle paylard. nk o hep kendisinden daha ok maddi ynden zayf durumda olanlarn halini dnrd. O, bize dindarlk ve gzel ahlkta kendimizden stn olana bakp onu rnek almay; dnya zenginliinde ise kendinden aa olana bakp, halimize kretmeyi tavsiye ediyor. 186 Diyor ki; ihtiyacnzdan fazla olan mal sadaka
185 186

Ya'kub, Trhl-Yakb, a.g.e., 2/14 Tirmiz, Kymet, 58

152

olarak vermeniz hayrl bir itir. Eer vermeyip saklarsanz bu sizin iin zararldr. Hem ihtiyacnz kadar olan mala sahip olmaktan dolay Allah katnda sorumlu tutulmazsnz. 187 Peygamber Efendimizin, az bile olsa nimete deer vermesini hanm Hz. ie yle anlatyor: Allah Resl bir gn odama geldi. Yerde bir ekmek paras grd. Hemen onu alp sildi ve yedi. Sonra bana dedi ki: ie! Allahn deerli bir nimeti olan ekmee sayg gstermelisin. Eer o ekmek, bir insana kser de ondan uzaklarsa bir daha geri dnmez. 188 Allah Tel da Kuran- Kermde: Yiyiniz, iiniz ama israf etmeyiniz. nk Allah, sap savuranlar sevmez buyuruyor. ie! Birka hurma vererek bile olsa senden isteyen fakiri bo evirme. Fakirleri sev, onlara yakn ol ki, kyamet gnnde Allah da sana yakn olsun! 189 Biz de Peygamber Efendimiz gibi kanaatkr olmann ve bakalar iin iyilik yapmann ne kadar gzel olduunu anlamak iin unlar yapalm: ki hafta boyunca harlmzn bir ksmn muhta olanlara vermek zere biriktirelim. htiya hissetmeyeceimiz hazrlayalm. Evimizdeki gda maddelerinden, yiyeceklerden bir ksmn fakirlere vermek zere paketleyip hazrlayalm. Yakn evremizde yaayan muhta insanlar anne babamzla birlikte tespit edelim. Sonra onlar evlerinde ziyaret edelim. Onlara vermek zere hazrladmz para, yiyecek ve giyecekleri nezaket ve incelikle verelim. Btn bunlar yaptktan sonra u sorular cevaplaynz. 1. Fakirlere vermek iin harlnzn bir ksmn biriktirirken ve yiyecekleri hazrlarken onlar hakknda neler dndnz? 2. htiya sahiplerine vermek zere kyafetlerinizi ayrrken, elbiselerinizin azl ve okluu hakknda neler dndnz?
187 188 189

sahiplerine kyafetlerimizi

verdiimiz ihtiya

takdirde

eksikliini zere

sahiplerine

vermek

Mslim, Zekt, 97 bn Mace, Etime, 52 Tirmiz, Zhd, 37

153

3. htiya sahiplerini ziyaretiniz srasnda nelerle karlatnz, neler hissettiniz? 4. nceki dncelerinizle imdiki dncelerinizle arasnda fark var m? 5. Kanaatkrlk en byk zenginliktir sz size ne ifade ediyor? 6. Bundan sonras iin aldnz yeni kararlar var m?

D. Fotoraf Yorumlama

Resmi nceleyiniz! 1. Fotorafta neler gryorsunuz? 2. Bu fotorafa bir isim verseydiniz ne derdiniz? 3. Bu aile bir kyde mi yoksa ehirde mi yayor olabilir? 4. Resimdeki ocuk, dedesi ve ninesi kahvaltda ne yemi olabilir? 5. Sol tarafta grlen iki uvaln iindeki ne olabilir? Bununla ne kadar sre idare etmek zorunda kalabilirler? 6. Onlar geimini ne ile temin ediyor olabilirler? En ok karlatklar zorluk ne olabilir?

154

7. Onlarn hayatlarndan ikayeti olduklar hususlar var mdr? 8. Buradaki dedenin ve ninenin yz ifadesinden onlarn duygular iin neler sylemek mmkndr? 9. Buradaki insanlarn yerinde siz olsaydnz ok zengin insanlar hakknda neler dnrdnz? 10. Bu ailelerin u haliyle, Allaha en ok kretmesi gereken nimetler hangileridir? 11. Onlar Peygamber Efendimizle ayn mahallede otursayd, Sevgili Peygamberimiz bulunurdu? onlar iin neler yapar ve onlara hangi tavsiyelerde

E. Yaratc Yazma almas

(Nimetlerin bolluunun farkna varma ve deerini anlama) Rabbimizin biz kullarna cmertliini alabildiine sergiledii bu dnyada ne kadar bol nimetler iinde yayoruz. Nasl da hi amadan ve gecikmeden her yl yaz mevsimi, btn cmertliiyle bize yemyeil yapraklarla kapl aalar, iri iri meyveler, eit eit sebzeler veriyor. Koyunlar, ikiz kuzular; arlar petek dolusu ballar; inekler kova dolusu stler; kmeslerde tavuklar, yumurtalar, civcivler veriyor. Biz kullarn ok seven Rabbimiz, adeta bize nasl cmert, fedakr olmamz gerektiini rneklerle aklyor. Tabiatn diliyle bize evrenizdeki bitkilere, hayvanlara bakn ibret aln ve onlar gibi cmert olun diyor. Gerekten de her eyin bol bol bulunduu bir lkede yaamyor muyuz? htiya duyduumuz her ey fazlasyla hizmetimize sunulmu. Fakat bizim sahip olduklarmz hi gremeyen insanlar da var. Bugn Afrikada alktan susuzluktan len ocuklarn yerinde biz olabilirdik. Afganistanda Irakta, Filistinde lenler bizim ailemiz olabilirdi. O halde bizim bu insanlar halini anlayp kretmemiz ve onlar iin dua ve yardmda bulunmamz gerekiyor. Zaten Allahmz bunun iin kimimizi zengin, kimimizi fakir yaratm. nk O, bizim de kendisi gibi cmert olmamz istiyor ve bize verdii nimetleri bakalaryla paylatmz grmek istiyor. imdi gelin sahip olduumuz maddi ve manevi nimetlerin bir listesini oluturalm. kinci olarak bu nimetlerden hangilerini ihtiya sahipleriyle

155

paylatmz zaman eksikliini ekmeyeceklerimizin listesini yapalm. Her iki listeleri oluturduktan sonra listenin altna dncelerimizi yazalm.

SAHP OLDUUM MADD VE MANEV NMETLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. PAYLATIIMDA EKSKLN EKMEYECEM NMETLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. DNCELERM:

156

Tablo 2.10 F. Hedef Davran Geliim lei

Ad: RENC Z DEERLENDRME Soyad: LTLER
Hibir zaman Bazen oun lukla Her zaman

Snf / Numara:
PUANLAR

1
1 Sahip olduum nimetlerin her zaman farkndaym ve bunlara krediyorum. Bana iyilik yapan birini her zaman kranla anarm. Elimde olan bir eyi azalacandan endie etmeden paylarm. Benden daha kt durumda olan insanlarn neler ektiini dnr ve halime krederim. Elimdeki nimeti paylatmda Allahn onu daha da artracana inanrm. Bana yaplan bir iyilie mutlaka bir iyilikle cevap vermek isterim. Ben de olmayan fakat bakalarnn sahip olduu imknlar kskanmam. Elimdekilerle yetinmeyi bilir, kimsenin malna gz dikmem.

2 3

RETMEN GZLEM

Toplam Puan Hibir zaman 1 Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

9 10 11 12

Elindekiyle yetinmeyi bilir. Sahip olduklarndan fazlasn arkadalaryla paylar. Kendine yaplan iyilii asla unutmaz, iyilik yapann kymetini bilir Yaplan bir iyilie iyilikle karlk vermek ister. Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

retmenin Deerlendirmesi:

157

11) KOMULUK VE AKRABALIK LKLERNE DEER VERMEK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

Dostluk Komuluk ve akrabalk ilikilerine deer vermek Hedef davran geliim lei n uygulama Dost ve akrabalarnn deerini bilir ve onlarla iyi ilikiler kurar. Yaknlarna kar sadakatli ve vefal olur. Yaknlarndan hasta olanlar ziyaret eder.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri

Dost ve akrabalk ilikilerine nem vermek, evreyle iyi ilikiler kurmak. 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Fotoraf Yorumlama Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf
badet

ve Uygulama sreleri Yorumlama

20 20 5. snf
Hz. Muhammed Hz.

10+20 10+20 8.snf

Hz. Muhammed Hz.

Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

4. snf
Din ve Kltr

6. snf
Hz. Muhammed Son Peygamber Hz Muhammed

Aile ve din

Muhammed ve Aile hayat

Ramazan ay ve oru ibadeti

Muhammed in hayatndan rnek davranlar

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun hazrlanm sanal problem ve kalem kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

158

A. Hdise Yorumlama (rnek metin) Gzel ehir Medinenin kenar mahallelerinden birinde oturan mm Mihcen adnda yal bir hanm vard. Kendisi temiz olduu kadar dnceleri ve kalbi de tertemiz olan bu kadn bir gn: Madem ki yce Allah benim kalbimi inanszlk ve gnahtan temizledi, bana man temizliini bahetti; ben de onun evini temizlemeliyim, diyerek her gn Peygamber Mescidini temizlemeye balad. * mm Mihcen yapt temizliin karlnda bir cret

beklemekte midir? Niin? mm Mihcenin, mescidi temizlemesi Allah Rasuln ok memnun ediyordu. Peygamberimiz mm Mihceni ok seviyor; onu mescitte her grdnde tebessm ederek hl ve hatrn soruyordu. * Allah Resl kendisiyle konuurken, mm Mihcen neler hissediyor olabilir? Gn geldi, zaten yal olan mm Mihcen hastaland. Gnlerce ne Peygamber Efendimizin mescidini temizleyebildi ne de Onun mbarek yzn grebildi. mmi Mihcen bu duruma o kadar ok zlyordu ki hemen iyilemek ve tekrar mescitteki grevine devam etmek istiyordu. Ama hastal onun mescide gitmesine mani oluyordu. Onun iin zntsnden hep alyordu. * mm Mihcenin asl zld konu nedir? Peygamber Efendimiz onu bir ka gn gremeyince komularna sordu. Onlar: Hastadr ey Allah'n Rasul, dediler.

159

* Bu durumda Peygamber Efendimiz ne yapm olabilir? Bu cevap zerine Peygamber Efendimiz Medinenin kenar mahallesinde oturan mm Mihcenin evine doru yrmeye balad. Bazlar ondan nce mm Mihcene giderek: Mjdeler olsun sana ey mm Mihcen, Peygamber Efendimiz seni ziyarete geliyor, dediler. mm Mihcen bu mjdeyi ald zaman heyecandan ne yapacan bilemedi. Hastalktan iyice halsiz den yrei hzla arpmaya balad. ok gemeden tatl bir ses duyuldu: Esselm Aleykm, diyordu Peygamber Efendimiz mm Mihcen yatt yerden dorulmaya alarak, ksk bir sesle: Ve Aleykmsselm, ey Allah'n Rasul, diye cevap verdi. Ziyaret ksa srd. Fakat mm Mihcen iin bu zamann deeri gerekte ok bykt. nk Allahn Peygamberi, ziyaretine gelmiti. Artk hi yerinden kalkamasa bile zlmezdi. * mm Mihcen bu ziyaret srasnda neler dnm, neler hissetmi olabilir? Bundan sonra Sevgili Peygamberimiz, srekli mm Mihcen'in nasl olduunu komularna sordu. Onun salk durumu hakknda sk sk bilgi ald. Komularna u tembihte bulundu: mm Mihcen vefat ederse, haberim olmadan onu gmmeyin. Nihayet bir akamzeri mm Mihcen, tertemiz ruhunu Allaha teslim etti. Komular vakit geirmeden onu ykayp, kefenlediler. Hazrlk tamamlannca cenaze namaz kldrmas iin Peygamber Efendimizin evine

160

gitmeye niyet ettiler. Ancak yats namaz klnm, vakit epeyce ilerlemi Peygamber Efendimiz evinde istirahata ekilmiti. Cenazede bulunanlar kendi aralarnda konumaya baladlar: Demek nasibi bu kadarm. Ne iyi bir kadnd. Ne zaman grsek mescidi temizlerdi. Acaba Peygamberimizi uyandrsak m? * Siz orada olsaydnz ne yapmaya karar verirdiniz? Peygamber Efendimizi rahatsz etmemiz doru olmaz. Ama Peygamberimiz kendisine haber verilmesini istemiti. Bilmeden bir hata etmi olmayalm! Bence Peygamberimizi rahatsz etmeyelim! Bu tr tereddtl konumalar devam etti. Sonunda mm Mihcen, Peygamberimize haber verilmeden kabristana gtrld. Cenaze namaz klnd ve topraa verildi. Sabahleyin Peygamber Efendimiz onu sorduunda: Ey Allah'n Rasul! O vefat etti, bizde onu defnettik. Aslnda biz onu ykayp kefenledikten sonra size geldik. Fakat siz istirahata ekilmitiniz. Sizi rahatsz etmek istemedik, dediler. * Bu durumda Peygamber Efendimiz ne yapm olabilir? Peygamberimiz ok zld. nk onun cenaze namazn kendisi kldrmak istiyordu.

161

 O zaman benimle gelin, dedi ve arkadalaryla birlikte kabristana doru gittiler. Komular mm Mihcen'in mezarn gsterdiler. Peygamber Efendimiz ve sahabeler mm Mihcen iin tekrar cenaze namaz kldlar. oka dua edip oradan ayrldlar. * Peygamber Efendimiz niin bu ekilde hareket etmi olabilir? * Bir insana lmnden sonra da vefa ve sadkt gsterilir mi? Bu nasl olabilir? Peygamber Efendimiz bu gzel ahlkl hanma lmnden nce olduu gibi lmnden sonra da deer vermi ve ona kar gzel bir vefa rnei gstermi oldu. Bylece mm Mihcen hayatta iken de ldkten sonra da Allah Rasuln ok sevmenin ve Allahn evi yerinde olan mescidi temizlemenin karln almt. 190 *** Bill-i Habe de Peygamberimizi ok seven ve onun komusu olan bir sahabe idi. Canndan ok sevdii Peygamberin vefatndan sonra zntye dayanamad. Onun adnn getii ezan mescitte bir daha okuyamad. Medinede her ey ona Peygamberini hatrlatyordu. Rasulullaha duyduu muhabbetle her gn yanp tutuuyor, iin iin gzyalar dkyordu. * Hi ok sevdiiniz bir yaknnzdan ayr dtnz oldu mu? Neler hissettiniz? Nihayet Medinede kalmaya tahamml edemedi ve zamann halifesi olan Hz. Ebubekirden izin alarak ama gitti. Hz. merin halifelik dnemine kadar orada kald. Hz. mer ordusuyla ama gelince, onlara katlp orduyla beraber Kudse gitti. Bir gece ryasnda Peygamber Efendimizi grd. Sevgili

Peygamberimiz kendisine sitem ediyordu:

190

Buhari, Ceniz, 67

162

Bunca ayrlk yetmedi mi, Ya Bilal? Hl kabrimi ziyarete gelmeyecek misin? Billin yrei, duracak hale gelmiti. Heyecan ve ter iinde uyand. Hemen Medineye gitmek zere hazrla balad. afak skerken, ince, uzun ve garip devesiyle Medine yollarna dt. Biricik Efendisine yaklatka havay kokluyor, iine ekiyor, talar topraklar okuyor bir taraftan da gzya dkyordu. Issz lleri yara yara Medineye vard. * Sizin de uruna uzun yollar aacanz sevdikleriniz var m? Ona rastlayanlar, selam veriyorlard. Sonra da yanndakilere; te Bilal, o Hazreti Peygamberin Mezzini. Onun gibi ezan okuyan bu dnyaya daha gelmemitir, diyorlard. Fakat O, bunlarn hibirini duymuyor, grmyordu. Sanki Allah Rasulnn kabri kuvvetli bir mknats olmu onu kendine doru ekiyordu. Peygamber Efendimizin mbarek kabirine doru ilerledi. Yce makama girerken Kuran- Kerim okudu. En sonunda en sevdiinin yannda baylp kald. * Billi baylacak kadar derinden etkileyen durum ne olabilir? Ayld zaman, baucunda, sevgilisinin sevgili torunlar Hasan ve Hseyin salarn okuyorlard. Sanki dnyalar onun oldu. Sarldlar, kucaklatlar, alatlar. Bill, Yavrularm! Ne kadar da dedeniz gibi kokuyorsunuz! dedi. Hasan sordu; Dedemiz seni de ok severdi. Acaba Onun hatr iin, bir ey istesek yapar msn? Bilal ok ard: Bu ne biim sz? Bu klenizden ne isterseniz, yerine getiririm!

163

* Onlar Billden ne istemi olabilirler? Senden, bir defa daha ezan dinlemek istiyoruz, dediler. * Bill onlarn bu isteini geri evirmi midir? Niin? Ertesi sabah Bilal- Habei, son ezann Mescid-i Nebevide okudu. Yank ve hasret dolu sesiyle; Allah Ekber! Allah Ekber! dedii zaman; btn Medine halk ayaa kalkt. * Medineliler yllar sonra Bill-i Habenin ezan sesiyle

uyannca neler hissetmi olabilirler? Ehed en la ilahe illallah! Ehed enne Muhammeden Rasulullah deyince kadn-erkek, gen-ihtiyar, oluk-ocuk, hatta yataklarndaki hastalar bile, sokaklara dkldler. Mescid-i Nebeviye kotular. O kadar etkilenmilerdi ki Peygamber Efendimiz tekrar geri geldi sanmlard. O gnden beri dnyada, bir daha byle ezan okunmad. 191 7C. Yaparak renme Peygamber Efendimizin ocukluu anne ve babasndan mahrum olarak gemiti. Amcas Ebu Talip ona sahip km, bakmn stlenmiti. Yengesi Fatmann Onun zerine ok emei gemiti. Yine dads mm Eymen de onun her trl hizmetinde bulunmutu. Peygamberimiz, hayat boyunca kendisine yaplan bu iyilikleri unutmad. Onlar sk sk ziyaret etti, hatrlarn sordu ve bir ihtiyalar olduunda hemen karlad. Peygamber efendimiz zaten, kendisine gelsin veya gelmesin btn dost ve akrabalarn ziyaret eder onlarn gnln ho ederdi. Bizim de ayn ekilde olmamz tavsiye eden Sevgili Peygamberimiz dost ve akrabalarmzla ilikilerimizi zellikle gzel tutmamz istiyor ve bunu yaptmz takdirde bize u mjdeyi veriyor:
191

bnl-Esr, sdl-Gabe, 1/209

164

Kim Allah iin bir hastay veya bir Mslman kardeini ziyaret ederse, bir ses ona yle der: Ne gzel ve ne ho bir i yaptn! Bu ii yaparken yryn bile sana sevap kazandrd. Cennette kendine gzel bir yer hazrladn! 192 Dost ve akrabalar ziyaret ve onlarla ilikilerini iyi tutan kimse hem kendisi mutlu olur, hem de onlar mutlu eder. nsanlar sever ve onlar tarafndan sevilir. Peygamber Efendimiz, bunu yapan kimseleri Allah Telnn da ok seveceini bildiriyor. Allah Tel yle buyuruyor: Beni memnun etmek iin birbirlerini sevenler, muhtalara kar cmert olanlar, birbirlerini sevmede samim davranan sadk dostlar, akraba ilikilerini kesmeyenler ve birbirlerini ziyret edenler benim de sevgimi hak etmilerdir. 193 Biz de Peygamber Efendimizin bu szlerini rendikten ve Allah Telnn mjdesini duyduktan sonra Rabbimizin ve Peygamber Efendimizin sevgisini kazanmak iin unlar yapalm: Anne babamzla (ailemizle) grerek, ziyaret etme imknmz olan akraba, komu ve yaknlarmzdan aile belirleyelim. zellikle uzun bir sredir ziyaret etmediimiz veya (eer varsa) bir hastal olan yaknmz tercih edelim. Gideceimiz yaknlarmzla grerek kendilerini ziyaret etmek isteimizi ve zamann bildirelim. mknmz el verdii bir lde, hediye onlarn gtrelim houna ve gideceini ziyaretimizi dndmz gerekletirelim. Ziyaretimiz boyunca onlara kar samimi sevgi ve saygmz eitli yollarla gsterelim. Ziyaretiniz bitirdikten sonra, gzlemleriniz dorultusunda aadaki sorular cevaplaynz.

192 193

Tirmiz, Birr, 64 bn-i Hanbel, V, 229

165

1. Ziyarete giderken hissettiiniz duygular nelerdi? 2. Bu ziyaret daha nce yaptklarnzdan farkl myd? 3. Ziyaretiniz, yaknlarnz zerinde duygusal olarak nasl deiiklikler meydana getirdi? 4. Hasta olan yaknnz (eer gittiyseniz) size kar neler hissetti. Onun en ok hangi sz veya davran dikkatinizi ekti? 5. Ziyaret ettiiniz yaknlarnz size kar nasl davranlar sergilediler? 6. Ziyaretinizin bitiminde nasl bir muamele grdnz? Bu sizi nasl etkiledi? 7. Ziyaret ettiiniz kiilere duyduunuz sevgi ve ballk ziyaret ncesi mi daha fazlayd yoksa imdi mi? 8. Bu ziyaretin size kazandrd en nemli ders ne oldu? 9. Bundan sonra yaknlarnz ziyaret hususunda neler dnyorsunuz?

D. Fotoraf Yorumlama

166

1. Fotorafta neler gryorsunuz? 2. Sizce buradaki kzn dost ve akrabalar var mdr? 3. Kzn bir dostu veya akrabas niin onun yannda deil? 4. Bu kz ile kpek arasnda nasl bir yaknlk vardr? Hayvandan insana dost olabilir mi? 5. Eer bu kz vefal bir dosta ya da akrabaya sahip olsayd hayat nasl deiirdi? 6. nsan bir dostuna, akrabasna veya komusuna en ok ne zaman ihtiya duyar? 7. Vefal, sadk ve seven bir dost bulmann yollar nelerdir? 8. Byle bir dost bulduunuzda onu kaybetmemenin yollar nelerdir? 9. Kimsesiz kz hastalansa onu kimler ziyarete gelir? 10.Komularnn, akrabalarnn ve dostlarnn Peygamber Efendimiz ok sevmelerinin sebepleri neler olabilir? 11.Dost zor zamanda belli olur gereinden hareketle acaba siz de zor zamanda belli olan bir dost musunuz?

E. Yaratc Yazma
(Duyguya Brnme) yle bir durum hayl ediniz: Bir gn ok hastalandnz ve uzun sre tedavi grmeniz gerekti. Haftalar boyunca yataktan kalkamadan istirahat etmek zorunda kaldnz. Aradan gnler, haftalar gemesine ramen hibir arkadanz veya akrabanz ziyaretinize gelmedi. Oysa siz sevdiiniz arkadalarnzdan, sizi aramalarn, gemi olsun dileklerini bir telefonla bile olsa iletmelerini bekliyordunuz. Ne var ki sizin ok sevdiiniz ve sizi de sevdiklerini dndnz arkada, akraba ve tandklardan hi biri ortalkta yok. ok mitsiz ve zntlsnz. Kalemi kd elinize aldnz ve o anda dndklerinizi, hissettiklerinizi yazmaya, iinizdekileri yazya dkmeye karar verdiniz. Neler yazarsnz?

167

Tablo 2.11 F. Hedef Davran Geliim lei

Ad: RENC Z DEERLENDRME Soyad: LTLER
Hibir zaman Bazen oun lukla Her zaman

Snf / Numara:
PUANLAR

1
1 2 3
Sevdiklerimin zel gnlerini hatrlar ve onlarn sevincini paylarm. Vefat etmi byklerimin ve tandklarmn kabirlerini ziyaret ederim. evremdeki insanlara kar vefal olursam Allahn ve Rasulnn sevgisini kazanacam dnrm. Hasta olduunu rendiim yaknlarm ziyaret ederim. Bayramlarda ve nemli gnlerde komularm ve akrabalarm ziyaret ederim. Bana ihtiyac olan arkadamn yannda ve destekisi olurum. Komularmdan yardma ihtiyac olan varsa bilir ve elimden geleni yaparm. Arkadalarmn arkasndan konumay ve konuulmasn irkin sayarm

4 5

6 7 8

RETMEN GZLEM Hibir zaman 1 9 10 11 12

htiyac olan arkadann yardmna komak ister. retmenlerine bal ve vefaldr. Arkadalarla ilikilerini istikrarl olarak devam ettirir. Arkada ve retmenlerinin mutluluk ve sevinlerini paylatklar zel gnlerine duyarldr.

Toplam Puan Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

retmenin Deerlendirmesi:

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

168

12) NEZAKETL VE ALAK GNLL OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

Nezaketli ve alak gnll Hedef davran geliim lei n uygulama lkeli, nazik, kibar ve duyarl olur. Btn insanlara deer verir. Kimseyi kk grmez, mtevaz olur.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Nazik, ince duygulu ve mtevaz olmak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Ahlak

20 20 5. snf
Ahlk

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

Hz. Muhammed nsan olarak Peygamber Hz. Muhammed

10+20 10+20 8.snf

Kuran Ve Yorumu

6. snf
Hz. Muhammed Son Peygamber Hz. Muhammed

Sevgi, dostluk ve kardelik

Sevin ve zntlerimiz paylaalm

slm Dncesinde Yorumlar

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun hazrlanm beyin frtnas yapmaya msait soru ve problemler

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

169

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Araplar mslman olmazdan nce kleleri insan yerine koymazlard. Zengin ve soylular fakir ve zayf kimselerle yan yana yrmez, onlarla oturup kalkmaz ve onlarla bir ey yiyip imezlerdi. Kle ve fakirlere kar hor ve aalayc davranrlar, onlara yakn olduklarnda an ve ereflerinin azalacan dnrlerdi. * Sizin hi beraber grlmekten utandnz kimseler var m? Niin? Sevgili Peygamberimiz slm insanlara retirken efendi, hizmeti; zengin, fakir; soylu ya da halktan kim olursa olsun herkese deer verir ve eit davranrd. Hi kimseyi kimseden aa grmedi ve birini dierinden ayr tutmad. Peygamber Efendimiz uzaktan yakndan kendini ziyarete gelen btn misafirleri arlar, onlarn meselelerini dinler ve bunlara zm bularak kendilerine yardmc olurdu. Yine byle bir gnd. Allah Resl kendisiyle grmek isteyen herkesle gryor, insanlarn derdini dinliyordu. Bu srada uzak diyarlardan gelen bir adamcaz Allah Rasuln merak etmi ve grmek istemiti. Grne baklrsa adam fakir ve gariban bir kiiydi. Adam Allah Rasulnn yanna getirdiler. Adamcaz, byk bir kraln huzuruna kt dncesiyle heyecandan ve korkudan tir tir titriyordu. * Adamn heyecan ve korkusunun sebebi ne olabilir? Bunun zerine Peygamberimiz adama: Sakin ol! Ben bir kral deilim; ben de senin gibi, herkesin yedii gibi kurutulmu et yiyen bir kadnn oluyum. Bana dilediin ve merak ettiin her eyi sorabilirsin, dedi.

170

* Adam beklemedii bu tavr karsnda ne dnm olabilir? Adamcaz grd bu mtevaz davran karsnda hem ard hem de rahatlad. Kendi kendine Muhammed hakknda duyduum szlerin ne kadar doru olduunu imdi daha iyi anlyorum diye dnd. Ne kadar alak gnll ne yce bir insanm, dedi. 194 Bir kiinin Peygamber Efendimizle grmek isteyip de grememesi mmkn deildi. Herkesin derdine derman olmaya alrd. nk o, kendisini ok sevdii mslman kardelerine adamt. Bazen kendisiyle grmek isteyenler o kadar ok olurdu ki, etraf epeevre kuatrlar, evresinde adeta pervane gibi dnerlerdi. * nsanlar ona niin byle rabet edip ilgi gstermektedirler? Bu ekilde insanlar istemeyerek de olsa bazen Allah Rasulne rahatszlk veriyorlard fakat o bunlara aldrmyordu. Onun rahatn dnen sahabeleri ise: Ey Allahn Rasul! Size yle ykseke ve ayr bir yer yapalm orada oturun ve size gelenlerle rahata grn diye teklif ettiklerinde Allh Resl: * Peygamber Efendimiz bu teklife ne cevap vermi olabilir? Hayr! Yemin olsun ki mrm bitip de Allh beni halkmn iinden alp kendine kavuturuncaya kadar onlarn aralarnda duracam. Kardelerim varsn kelerime bassnlar, elbisemi ekitirsinler, onlarn kaldrdklar tozlar benim zerime gelsin! Onlarn bu hli beni rahatsz etmiyor, 195 dedi. Peygamber Efendimiz, kendine kar yaplan kaba ve rahatsz edici davranlar karsnda ok nazik ve kibar bir slupla, yalnz bunu yapan

194 195

bn Mace, 3 Heysem, 9/21

171

kiinin duyaca ekilde ve onu utandrmadan ikaz ederdi. Asla ayplar ve kusurlar yze vurmaz, kimseyi toplum iinde aalamazd. * Peygamber Efendimiz gibi davranan bir kii insanlarn

gznde nasl bir yer kazanr? Peygamber Efendimiz bir gn arkadalaryla sohbet ederken oradaki bir adamn elbisesinde sar bir leke grmt. Adam bundan habersizdi. Fakat bir ekilde kendisine bunun sylenmesi gerekirdi. Allah Resl o ortamda adama hibir ey sylemedi. Adamcaz bir sre sonra kalkp gitti. Bunun zerine Peygamber Efendimiz yanndaki arkadalarndan birine: * Ne sylemi olabilir? Ona syleyiverin de o lekeyi temizleyiversin! Siz de bir kardeinizin aybn grdnz zaman onu aa karmayn, dedi. 196 * Peygamber Efendimiz o kiiyi herkesin yannda uyarm olsayd, adam neler hissederdi? Peygamberimiz evine davet ettii kimselere ve misafirlerine kar da ok nazik davranrd. Onlarn yanl anlayp da gnllerinin krlabilecei davranlardan uzak dururdu. Sevgili Peygamberimizin sevgili kz Zeynep'in dn yaplyordu. Btn akrabalarn ve ashabn dne davet etti. Ayrca toplumun btn fakir ve kimsesiz olanlar da dnden haberdard, onlar da dnde yer aldlar. * Allah Rasulnn dnne davet edilen fakir ve gariban kimseler neler dnm olabilirler?

196

Ebu Dvud, Edeb, 45

172

Dn olduka kalabalkt. O bundan son derece memnundu herkesle ilgileniyor, gler yzyle sevincini ve memnuniyetini herkesle paylayordu. Allah Rasul, daha nceden itina ile hazrlatt ekmek ve etten misafirlerine evinde ikram etti. Herkes diledii kadar yedi ve doydu. Aradan bir hayli zaman gemi, dn sona ermi davetliler yava yava dalmaya balamlard. Allah Resl kendilerine teekkr etti ve onlar tek tek uurlad. Vakit bir hayli ge olmasna ramen, davetlilerden iki kii aralarnda sohbete dalm, dn evinden kmamlard. Peygamber Efendimiz ise sabahtan beri ayaktayd, iyice yorulmutu. Bir an nce odasna ekilip Rabbine ibadet etmek istiyordu. Ancak herkes oktan gitmi olmasna ramen geriye kalan bu iki misafirini incitecek bir davranta bulunmak da istemiyordu. * Bu durumda siz olsaydnz ne yapardnz? * Peygamber Efendimiz ne yapm olabilir? Bir sre oradan ayrld ve hanmnn yanna urad ve onunla biraz sohbet etti. Sonra tekrar misafirlerini brakt yere dnd. Bakt ki hl o iki kii orada oturmu konumaya devam ediyorlard. * Sevgili Peygamberimizin bu kiilere niin hibir sz

sylememi olabilir? ki misafir, Onun dndn grnce, artk ge kaldklarn fark ettiler ve kalkp gittiler. Allah Resl tam odasna gelmiti ki Cebril kyamete kadar gelecek tm mslmanlara misafirlikte dap ls olacak u yeti kermeyi getirdi: "Ey mn edenler! Yemek iin size bir davet yaplmadka Peygamberin evine girmeyin. Davet edildiinizde de gidin, fakat yemeinizi yedikten sonra

173

sohbete dalmadan daln. Bu hareketleriniz Peygambere eziyet verir, o da size bunu aklamaktan sklr. Allah ise hakkati aklamaktan ekinmez..." 197 * Bu yeti kermeden bir davete katlmak ve misafirlie gitmekle ilgili hangi prensipleri karabiliriz? yeti kerme ertesi gn mminler tarafndan renildiinde, herkes hem Peygamberimizle, hem de dier yaknlarna misafirlikleri hususunda ok daha dikkatli hareket etti. 198 * Sevgili Peygamberimizin bu rnek davranlarn ve yeti kerimeyi rendikten sonra neler yapmaya karar verdiniz?

C. Yaparak renme Peygamber Efendimiz insanlarn en gzel ahlkls idi. nsanlarn aybn hibir zaman yzne vurmaz, onlar utandrmazd. Bir hata ya da ayp grdnde bunu yapan mahcup etmeden dzeltirdi. Yaplan bir hatay ask yzle karlamad gibi, bazen de tebessm ederek bunun fark edilmesini salard. O ayn zamanda da ok alak gnll idi. Zengin-fakir, ici- iveren, ocuk- yetikin arasnda ayrm yapmadan herkese deer verirdi. Bizim de mtevaz bir insan olmamz isteyerek: Mslman kardeine kar alakgnll olan kiiyi Allah yceltir; stnlk taslayarak gururlanan kiiyi de alaltr. Sizin iinizden en ok sevdiklerim gzel ahlkl olanlardr. Onlar, kyamet gn bana en yakn kimseler olacaklardr. Kyamet gn bana en uzakta olanlar ise geveze, boboaz ve kibirli olup byklk taslayanlar olacaktr, 199 buyururdu.

197

el-Ahzb, 53 Mslim, Nikh, 8 199 Tirmiz, Birr, 77

198

174

Allah Tel ise Kurn- Kermde: Peygamber Efendimize edepli ve mtevaz kimseler iin u mjdeyi veriyor: ...(Ey Neb!) O mtevaz, saygl ve samimi insanlar mjdele! Onlar ki Allahn ad anldnda Allaha olan sevgilerinden ve huularndan dolay kalpleri rperir. 200 Sevgili Peygamberimiz bize u tavsiyede bulunuyor: Size yakan, dindarlkta ve gzel ahlkta kendimizden stn olanlara bakp onlar rnek almanz; zenginlik ve dnyevi imknlarda ise kendinizden daha zayf durumda olanlara bakmanzdr. Bylece Allahn sizlere verdii nimetlere kredersiniz. Allah da sizden memnun olur kreden ve sabreden bir kulu olarak sizi ok sever. 201 imdi btn bu bilgiler nda, Rabbimizin bizden memnun olduu bir kul ve Peygamber Efendimizin sevecei bir Mslman olabilmemiz iin unlar yapalm: 1. Okulda, sk konumadmz, pek fazla iimizin olmad snf arkadalarmzdan birine yaknlk gsterelim ve onunla sohbet edelim. Bu arkadamz memnun edecek, sevindirecek davranlar yapalm. Mesela eyalarmz onunla paylaalm, kk de olsa bir hediye verelim. 2. Snfmzda ok gzel bir ahlka sahip olduunu dndmz bir arkadamz belirleyelim. Bu arkadamzn davranlarn gzleyelim hangi gzel huylara sahip olduunu tespit edelim. 3. Bu arkadalarmzn bizden ahlken stn olduklar hususlarda onlar rnek almaya alalm. 4. Snf iinde veya yakn evremizde eer varsa sizden ok daha az zengin olduunu dndmz arkadalarnzn size gre hangi imknlardan mahrum olduklarn anlamaya alalm.

200 201

el- Hacc, 34, 35 Tirmiz, Kymet, 58

175

5. Bu arkadalarmzla bizim sahip olduumuz fakat onlarn sahip olmad eyalarmz ve imknlarmz (yiyecek, kalem, defter vs.) paylaalm. Hafta boyunca yaptnz bu ilemlerden sonra gzlemlerinizi aadaki sorulara cevap vererek yaznz. 1. Daha nce sk konumadnz bu arkadanzn sizin hakknzdaki nceki kanaatleri ile imdiki kanaati arasnda fark oldu mu? 2. Sizin ona kar duygu ve dncelerinizde nasl bir deiiklik oldu? 3. Gzel ahlkl arkadanz hangi ynlerini rnek aldnz? 4. Onu rnek almak hangi davranlarnz deitirmenize sebep oldu? 5. Maddi ynden sizden daha zayf olduunu tespit ettiiniz arkadalarnz, sizin sahip olduunuz hangi imknlara sahip deildi? 6. Bu arkadanza yaklamnzdan sonra onun, size kar tutum ve davranlar deiti mi? 7. Bu arkadanzla eyalarnz paylatktan sonra ona kar dier tutum ve davranlarnzda bir deiiklik oldu mu? 8. Bu faaliyet size ne fayda salad?

176

D. Fotoraf Yorumlama

1. Fotorafta neler gryorsunuz? 2. Sizce fotoraftaki kiilerden en stn ve deerlisi hangisidir? 3. Buradaki kii birbiri hakknda ne dnyor ya da ne hissediyor olabilirler? 4. Arabaya binen ile arabay eken kiinin ocuklar bu grnty birlikte grselerdi ne dnrlerdi? 5. Size gre bir insann deeri ve dierlerine gre stnl neye gre belirlenir? 6. Buradaki kiinin hanmlar bir davette bir araya gelseler birbirlerine nasl davranrlard? 7. Fotoraftaki kiiden biri utansayd sizce bu hangisi olurdu? Niin? 8. Sizce burada en ok utanmas gereken kii hangisidir? Niin? 9. Siz bu fotorafta hangi kiinin yerinde olmak isterdiniz? Niin? 10.Burada Peygamber Efendimiz olsayd arabaya binen mi, yoksa arabay eken mi olurdu?

177

11. Sizin de dier insanlar tarafndan gururlu, kibirli olduunuz grntsn verecek davranlarnz var m? E. Yaratc Yazma almas (Beyin frtnas ve ters beyin frtnas) Ayn insanlar toplumu paylatmz, baz fikirlerimiz uzaktan oluur. veya yakndan bu tandmz kanaatlerin hakknda Edindiimiz

tandmz kimseleri ne kadar sevdiimizi veya sevmediimizi belirlemede belirleyici bir etkisi vardr. Mesela nazik, kibar, ince duygulu, mtevaz, fedakr ve sevgi dolu insanlar herkes tarafndan hayranlk duyulan ve sevilen kimselerdir. Buna karlk kaba, bencil ve kibirli insanlar da hi kimsenin yaklamak istemedii kiilerdir. Aada, tartmak ve birlikte bir takm sonulara varmak iin iki konu verilmitir. Bu iki konu zerinde tartp en doru fikirlere ulamaya ve insanlarn davranlaryla dierlerinin gznde hak ettii deer arasndaki ilikiyi grmeye alalm. A) Edepli, alak gnll ama fakir bir insan m; yoksa kibirli, mark fakat zengin bir insan m daha ok sevilir? B) Herkes tarafndan kibirli, burnu havada ve mark bir kii olarak bilinmek iin neler yapmak gerekir?

178

Tablo 2.12
F. Hedef Davran Geliim lei Ad: RENC Z DEERLENDRME Soyad: LTLER Snf / Numara:
PUANLAR

Hibir zaman

Bazen

oun lukla

Her zaman

1
1 2 3 4 5

6 7

Arkadalarmn kusurlarn aratrmam. Hatasndan dolay kimseyi ayplamam. Bakalar tarafndan vldmde utanrm. Kimseyi kendimden aada grmem. Allahn alakgnll insanlar ycelteceini bilirim. Gzel huylu arkadalarm kendime rnek alrm. nsanlarla konumalarmda nezaketli ve kibar olurum. Kaba ve krc davranmak beni rahatsz eder. Toplam Puan Hibir zaman 1 Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

RETMENN GZLEM

Kendini arkadalarndan stn grmez. 10 Arkadalarn ve retmenlerini incitecek sz ve davranlardan uzak olur. 11 Bir kusurundan dolay kimseyi knamaz ve hor grmez. 12 evresindeki her insana, insan olduu iin deer verir. retmenin Deerlendirmesi:
9

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

179

13. BARISEVER VE HOGRL OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar

Barsever ve hogrl olmak Hedef davran geliim lei n uygulama Herkesin inanlarna ve dncelerine sayg duyar. Her din, inan ve ratan insanlarla bar ve hogrye dayal ilikiler kurar.

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Ayn lkeyi ve dnyay paylat insanlarla huzur ve hogr iinde yaamak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
Ahlak

20 20 5. snf
Din ve Kltr Vatanmz ve milletimizi seviyoruz. slamiyet ve Trkler

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

Din ve Kltr

10+20 10+20 8.snf

Din ve Kltr

6. snf
Din ve Kltr

Sevgi, dostluk ve kardelik

Kltrmz ve Din

Dinler ve Evrensel tleri

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun seilmi bir fotoraf ve kalem kt

Son deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

180

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Sevgili Peygamberimiz (sallellh aleyhi vesellem), hayat boyunca btn insanlarla bar iinde yaamaya gayret etti. Mminler arasnda kardelik duygularyla sevgiyi hkim klmaya alt. Her inantan ve rktan insanlarn bulunduu toplumda gven ve huzur ortam oluturmaya alt. * Peygamberimiz niin hep bar ve gven ortamn tercih etmitir? Mslman kardelerine o kadar dknd ki onlar bir annenin yavrusunu tehlikelerden korumas gibi efkatle korurdu. Onlarn bana kt bir hl gelmesinden ok endie ederdi. Aslnda Peygamber Efendimiz, Allahn yaratt bir kul olarak btn insanlar ok sever onlara deer verirdi. Bu yzden insanlar arasnda kan anlamazlklar stn zeks ve adaletiyle hemen zer, bar ve hogr ortam olutururdu. Bir gn bir yolculuk srasnda Mreysi kuyusu banda, biri Medineli dieri Mekkeli iki Mslman arasnda bir tartma kt. Mnakaa iyice kzp her ikisi de kendi tarafndan yardmclar arnca tartma iyice kzt. Neredeyse bir kavga kacakt. Orada bulunan mnafklar da bu mnakaay krklyorlard. durumdu. * Bir toplumda bar ve huzuru kimler istemez? Niin? Olay Peygamberimize haber verilince, O, hemen olay yerine gitti. Her iki taraf da yanna ard. Taraflar dinledi. Gerekte, ortada ne tartacak bir sebep, ne de kavgaya sebep olacak bir anlamazlk vard. Hadise sadece taraflarn birbirini anlayamamalarndan kaynaklanmt. Sevgili Peygamberimiz tatl szler ve gzel nasihatlerle onlar bartrd. Aslnda bu kavgay balatmak, kendilerini mslmanlardanm gibi gsteren mnafklarn teden beri arzu ettikleri bir

181

* Bu anlamazlk Hazret-i Muhammed tarafndan zlmemi olsayd nasl bir durum ortaya kard? Yine bir gn Peygamber Efendimiz, kendi evinin nnde bir alacakl ile borlunun yksek sesle tarttklarn duydu. ok zor durumda olan ve borcunun tamamn deme imkn olmayan adam alacakl kiiye: Sana borcumu demek istiyorum deyeyim, diyordu. Alacakl ise: Vallahi kabul etmiyorum! Alacamn hepsini imdi istiyorum, diye barp duruyordu. * Sizce insanlar arasnda kan anlamazlklarn en nemli sebepleri neler olabilir? Kendini halknn mutluluu ve huzuru iin adam olan Sevgili Peygamberimiz evinden kt ve her ikisiyle de konutu. Allah Reslnn akllca ve gzel szleri alacakl adamn kalbini yumuatt. * Alacakl ikna olmu mudur? Niin? Adam, borlunun gerekten borcunu deyemeyecek kadar zorda olduunu anlamt. Alacann yarsn ald ve kalan yarsn borluya balad. Bylece her iki tarafa da zarar verecek bir tartma Sevgili Peygamberimizin araya girmesiyle nlenmi oldu. 202 Allah Rasul hayat boyunca hep bartan yana oldu. Mekkeli Mrikler kendisini ve Ona inanan Mslmanlar zulm, ikence ve baskyla Mekkeden g etmek zorunda braktlar. O asla savaa bavurmad. Medinede yaarken, Mslmanlarla birlikte Mekkeye Kbeyi ziyaret iin geldiklerinde, Mrikler onlar Kabeye yaklatrmadlar. O yine savaa bavurmad. Oysa onlarla savap onlar yenecek gleri vard. Mriklerle onlarn istedii
Kamil Miras, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrd-i Sarh Tercmesi ve erhi, 1-8, Ankara 1972, 8/129
202

ama imknm yok. imdi

borcumun yarsn deyeyim dier yarsn ise ileride para kazandmda

182

artlarda Hudeybiye barn imzalad. stelik arkadalar bu anlamann artlarn Mslmanlar iin ok ar ve kabul edilemez bulmulard. Ancak Allah Rasul bu bar sayesinde ok ksa zamanda yzlerce Mekkeli mrikin slm yakndan tanyp Mslman olacan biliyordu. * Peygamberimiz slma kar kanlarla bar anlamas yerine savamay tercih etseydi onlar slm tercih ederler miydi? Gerekten de kime slmdan sz alsa, biraz dndkten sonra hakikati kavryor ve hemen Mslman oluyordu. Hudeybiye barndan sonra iki yl iinde slma girenler, bundan nceki on dokuz sene iinde mslman olanlarn saysna ulam, hatta gemiti. Aradan iki yl gemiti ki Mekkeliler anlama artlarn yerine

getirmeyerek bar bozdular. * Bu durumda Peygamber Efendimiz nasl bir tavr gstermi olabilir? Allh Resl sulh ortamnn devmn salamak iin byk gayretler gsterdi. Bunlar da are olmad. * Sizce sava yapmak hangi durumlarda doru ve hakl bir i olabilir? Peygamber Efendimiz Mslmanlar iin hayti bir ehemmiyet tayan, vazgeilmez bir ibadet mekn olan kutsal ehir Mekkeyi mriklerin elinden kurtarma zaman geldiine karar verdi. Fakat bunun hi kimsenin klna bile zarar vermeden, hi kan dklmeden yaplmas gerekiyordu. * Peygamberimiz niin Mekkeyi kan dklmeden fethetmek istememektedir? O arzu ediyordu ki Mekkenin fethi srasnda hibir mrik kk dmesin, hi kimsenin erefine, malna ve canna zarar gelmesin. Bylece

183

insanlar slmn ne kadar yce, ne kadar insan kymeti bilir ve merhametli bir bar dini olduunu anlasnlar. Peygamber Efendimiz bu hedeflerine ulamak iin baz tedbirler ald. Mekkeye bir sefer dzenleyeceini hi kimseye sylemedi. Hatta en yakn dostu Hazret-i Ebu Bekire ve hanm ie validemize de Mekkeyi fethetmek istediini sylemedi. Bylelikle Peygamber Efendimiz Mekkelilerin nceden durumdan haberdar olup sava hazrl yapmalarn engellemi oldu. nk O, gerekten kan dklmesini istemiyordu. * Mekkeliler, mslmanlarn Mekkeyi ele geireceklerini

renmi olsalard ne yaparlard? Eer Mekkeliler Mslmanlarn oraya geleceklerini nceden renmi olsalard, gl bir ordu hazrlayabilirler ve aralarnda iddetli bir sava olabilirdi. Ama Allah Rasul bunu istemiyordu. O slmn ve Mslmanlarn Mekkeye gzellikle girmesini istiyor; bylece Mekkeli mriklerin de ksa zamanda kendi istekleriyle mslman olacaklarn dnyordu. * Bir toplumda bar ve huzurun salanmas iin halka ve yneticilere den grevler nelerdir? Onun Mekkeyi ele geirmek istemesinin bir tek sebebi vard. On dokuz yl boyunca insanlar Allahn yoluna armt. O insanlarn kalplerini Allaha amak istiyordu. te bu mbarek ehir Mekkenin hem Mslmanlarn huzur iinde ibadet edecei bir yer haline gelmesini, hem de Mekkeli mriklerin gnllerinin slmn nuruyla aydnlanmasn istiyordu. * Sizce Peygamber Efendimiz bu hedefine ulaabilmi midir? Allah Rasulnn Mekkeyi fethetmesi, gerekten her dinden btn insanlara huzur ve gven ortam getirdi. nsanla bar, sevgi ve sayg getirdi. Mslmanlar g ve ynetim kendi ellerinde olmasna ramen hibir zaman gururlanmadlar. Hangi inan ve dnceye sahip olursa olsun

184

kimseye hakszlk yapmadlar. Btn dnya iin rnek bir bar ve kardelik ilikileri sergilediler. * Peygamber Efendimiz sava gze alarak Mekkeyi mriklerin elinden almasayd bugn Mekke nasl bir durumda olurdu? O gnden beri Mekke ehri, insanlarn mutluluk ve huzur iinde yaad bir adalet, gven ve bar ehri oldu.

C. Yaparak renme Peygamberimiz, Hazreti Muhammed (sav) hayat boyunca hibir insanla kavga etmemi ve kimseyi incitmemitir. Daima bartan yana olmu ve herkesle iyi ilikiler kurmutur. Yaad devirde sahabelerine ve kendisinden yzyllar sonra gelecek insanlara da ayn ekilde hogry, anlay ve bar tavsiye etmitir. Aile fertlerinden balayarak, komuluk ilikilerine; kendi milletinden, btn dnya milletlerine daima bar ve huzur iinde yaamay tlemitir. Peygamber Efendimiz hayrl bir insan iyi bir mslman yle anlatmtr: Mslman, dilinden, elinden bakalarn zarar grmedii 203 ve kendisinden iyilik beklenen ve ktlk yapmayacana dair kendisine gvenilen 204 insandr. Mminler birbirlerini, sevmekte, korumakta ve birbirlerine merhamet etmekte tek vcut gibidirler. Vcudun bir ksm (organ) rahatsz olduunda dier ksmlarn uykusuzluk ve rahatszlk hissettii gibi mminler de dier mminlerin ektikleri skntdan dolay ac eker ve rahatszlk duyarlar. 205 Bundan anlyoruz ki Peygamber Efendimiz, aramzdaki kardelik duygularnn ve sevginin kuvvetlenmesini istiyor. Bunun iin de selmn aleykm, Aleykm selm diyerek birbirimizle selamlamamz 206 tavsiye ediyor. Ve birbirimizle musfaha yaparak (tokalaarak) aramzdaki sevgiyi

203 204

Buhri, man, 4,5 Tirmizi, Fiten, 76 205 Buhri, Edeb, 27 206 Tirmizi, sti'zan, 10

185

artrmamz

istiyor.

Byle

yaptmz

zaman

kalplerimizdeki
207

kin

ve

dmanln bitip yreimizin sevgiyle dolacan, haber veriyor.

nk bir insana glmseyerek 208 Selmn Aleykm demek aslnda ona unlar sylemektir: Kardeim ben seni grdm. Sana deer veriyorum, seni seviyorum. Bana gvenebilir ihtiya duyduunda benden yardm isteyebilirsin. Senin iin Allahtan, hakknda hayrl olan isterim. Allahn sana rahmet etmesini ve seni balamasn isterim. 209 Bu dnyada da ahirette de huzur ve saadet iinde olman arzu ederim. Ayn ekilde aleykm selm diyerek selam aldmz zaman karmzdakine unlar sylemi oluyoruz. Mmin kardeim, ben de sana gveniyorum. Zor durumda kaldm zaman benim iyiliim iin alacana inanyorum. Senin de benim ve btn mslmanlar iin hayr dualar ettiini biliyorum. Kelime manasyla bar, huzur, gven gibi anlamlara gelen selm ayn zamanda dinimiz slmn da ierdii manalardan biridir. Selam vermek nerdeyse dinimizin gayesiyle ayn manaya gelecek kadar nemlidir. nk Peygamber Efendimiz (sav): Siz, iman etmedike cennete giremezsiniz. Birbirinizi sevmedike de gerekten iman etmi olamazsnz. Size, yaptnz takdirde birbirinizi seveceiniz bir
210

ey

syleyeyim

mi?!

Aranzda

selmlamay yaygnlatrnz!

Buyurmutur.

Selm hakknda bu rendiklerimizden hareketle u almalar yapalm: 1) Bir hafta boyunca yaknlarmzla, arkadalarmzla selm ve

evremizdekilerle

selamn

aleykm,

aleykm

eklinde

selamlaalm. Bunu yaparken selmn manasn dnelim. 2) evremizdekilerle gler yzle selamlaalm selamlatklarmzla mmkn olduunda tokalaalm.

207 208

Muvatta, Hsn'l-Hulk, 16 Tirmizi, Birr, 36 209 Ebu Davud, Edeb, 153 210 Mslim, man, 93

186

3) Bilgisi, tecrbesi ve saygnlyla tannan yaknlarmzdan birine u ve benzeri sorular soralm ve verdii cevaplar yazalm. a) Selamlamakla ilgili bir hatranz anlatr msnz? b)evrenizdekilerle gler yzle selamlamak size bir fayda salyor mu? c) evrenizdeki insanlarla gler yzle selamlamak sizi olumsuz durumlardan hi koruduu oldu mu? d) Tandnz birinin bir skntsn paylaarak onun zntsne ortak olduunuz oldu mu? Neler hissetmitiniz? e) Mslmanlarn birlik, btnlk ve kardeliini bir nesneye

benzetseydiniz neye benzetirdiniz? 4) Trk Milleti ve btn vatandalar olarak hepimizin bir karde olduunu anlatan bir iir yazalm. Yazdnz iiri anne babamza okuyarak duygularmz paylan. Bu almalar yaptktan sonra u sorulara cevap veriniz. 1. Manasn dnerek ve tebessm ederek yaptnz selamlamalarda karnzdakiler hakknda neler hissettiniz? 2. Onlarn size yaklamlar nasl oldu? 3. Selamlatnz kiiyle tokalamak o kii hakknda duygu ve dncelerinizi nasl etkiledi? 4. Yaknnza sorduunuz sorulardan anladnza gre; selamlamann en byk faydas nedir? 5. Bar, gven ve huzur ortam iinde yaamakta gler yzle selamlamann ve birbirimizle sevin ve zntleri paylamann nemi nedir?

187

6. olabilir?

nsanlara sevgimizi gstermenin en ksa ve kolay yolu sizce ne

D. Fotoraf Yorumlama

Yukardaki fotoraf inceleyiniz. 1. 2. 3. 4. olurdu? 5. 6. Stadyumda birbirleriyle ldresiye kavga edenler nceki Ayn kimseler bir sre sonra camide karlasalard ne gn, i hayatnda veya okulda karlasalard nasl davranrlard? dnrlerdi? Fotorafta neler gryorsunuz? Buradaki genleri ok fkelenmesinin ve birbirlerine

vurmalarnn sebepleri neler olabilir? nsanlar ve toplumlar arasnda kan kavga ve savalarn Onlarn ellerinde bak, tabanca gibi aletler olsayd neler sizce en nemli sebebi nedir?

188

7. 8. etkilemitir? 9. 10. 11.

Fotorafta birbirini yaralayan insanlar bu hadiseden sonra Bu durum onlarn aile, okul veya alma hayatn nasl Ayn ligde farkl takmlar destekleyen bu genler birlikte Peygamber Efendimizin ok holanaca bir gven ve evrenizi, kimsenin kimseye zarar vermedii bir bar ve

mutlu ve huzurlu olabilmiler midir?

milli takmlarnn man izleselerdi neler yaparlard? huzur ortamnn fotorafn ekseydiniz, fotorafta neler olurdu? huzur ortam haline getirmek iin neleri deitirirdiniz?

E. Yaratc Yazma (Fotorafn hikyesini yazma)

lkesini igal etmi bir Amerikal askere su veren Irakl bir ocuk! Bu fotoraftaki olaylar ve kahramanlar dnce duygu ve hayallerinize gre kurgulayp bir hikye oluturunuz.

189

Tablo 2.13
F. Hedef Davran Geliim lei Ad: RENC Z DEERLENDRME
Hibir zaman

Soyad: LTLER
Bazen oun lukla

Snf / Numara:
PUANLAR Her zaman

1
1 2 Tartan arkadalarm olduunda aralarn dzeltirim. Ayn ortamda baka bir dine mensup birinin olmas beni rahatsz etmez. Fikirlerinden dolay insanlar eletirmem, nce anlamaya alrm. Fikir tartmalarnda kar taraf krmamak benim iin nemlidir. nsanlarn dini, mezhebi ve gr ne olursa olsun kiiliklerine sayg duyarm. Btn problemlerin konuularak hallolacana inanrm. Bana ktlk edenlere bile nce iyilikle karlk veririm. Sorunlarm kaba kuvvet kullanmadan halletmeye alrm.

3 4 5

6 7 8

RETMENN GZLEM
Hibir zaman 1
9

Toplam Puan Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

Sorunlarn konuarak ve hogryle halletmeye alr. 10 Bakalarn ikyet etme alkanl yoktur. 11 Kavga eden arkadalarnn arasn dzeltmeye alr. 12 Farkl din ve mezhep taraftarlarna nyargl davranmaz. retmenin Deerlendirmesi:

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

190

14) CESUR VE YT OLMAK

A. Planlama Temel ahlk deer n deerlendirme Kazanmlar
Hedef davran geliim lei n uygulama Milli ve manevi deerlerine sahip kma hususunda cesur, gz pek olur. Vatan, millet, din urunda her eyin feda edilebilecei bilincine varr. Bayraa ve istikll marna sayg gsterir. Cesur ve yiit olmak

Temel Beceriler Hedef Kitle retim Teknikleri ve Uygulama sreleri Din Kl. Ve Ah. Bil. renme alanlar nitelerle egdm

Vatann ve milletini sevmek Milli ve manevi deerlere sahip kmak 1014 ya aras ocuklar (lkretim 48. snf rencileri) Hadise Yorumlama Fotoraf Yorumlama 4. snf
nan Din ve ahlk hakknda ne biliyoruz?

20 20

Yaparak renme Yaratc Yazma 7.snf

Din ve Kltr

10+20 10+20 8.snf

Hz. Muhammed

5. snf
Din ve Kltr Vatanmz ve milletimizi seviyoruz.

6. snf
Din ve Kltr

slamiyet ve Trkler

Kltrmz ve Din

Hz. Muhammed in hayatndan rnek davranlar

Materyaller

* Hadise yorumlama iin hazrlanm metin * Yaparak renme iin hazrlk metni, faaliyet tasla ve sorular * Fotoraf yorumlama iin seilmi uygun fotoraf(lar) ve sorular * Yaratc yazma iin hedefe uygun fikir ve bulu tablosu ve kalem kt

Son Deerlendirme

Hedef davran geliim lei son uygulama ve dzeltmeler

191

B. Hdise Yorumlama (rnek metin) Sevgili Peygamberimiz insanlarn en cesuru ve en kahraman idi. En zor ve korkulu anlarda bile cesaretinden hibir ey kaybetmezdi. Dini, halk ve vatan urunda cann feda etmeyi gze alrd. Dini, vatan ve halk iin bir tehlikede olmad zaman herkesle bara dayal, dosta ilikiler iinde olurdu. Issz ve karanlk bir geceydi. Medine halk sessizlik ve huzur iinde uyuyordu. Vakit gece yarsyd. Bir anda ssz ln derinliklerinden, daha nce hi duyulmam korkun bir lk, garip bir feryat sesi ykseldi. Herkes bir anda yataklarndan frlad ve korku iinde sokaa dkld. Ortalk karanlkt. Hi kimse sesin geldii tarafa gitmeyi gze alamyordu. Ne olduunu bilemedikleri bu ses Medinelileri korku ve merak iinde brakmt. nsanlarn ne olup bittii zerine kendi aralarnda konumalar devam ederken, * nsanlar nasl bir beklenti iinde olabilirler? Allah Resln atnn zerinde ve klc boynunda, sesin geldii taraftan dnmekte olduunu grdler. * Peygamber Efendimiz niin herkesten nce sesin geldii tarafa gitmi olabilir? Allah Resl -sallallhu aleyhi ve sellem- herkesten nce, sesin geldii tarafa gitmi ortal bir gzden geirmiti. Zira o herhangi bir tehlikeli durum karsnda sordular: Ne oldu! O ses neydi ey Allahn Resl? Peygamberimiz endieli gzlerle bekleyenleri: halkn korumalyd. Etraf aratrp, bir tehlike olmadn anladktan sonra da evine dnerken halkla karlamt. Oradakiler hemen

192

Korkmaynz!
211

Korkmaynz!

Hibir

tehlike

yoktur,

diyerek

sakinletirdi.

O gnlerde Mslmanlarn Ordusu, Mekkeli mriklerin isteiyle ok etin bir savaa girecekti. Peygamber Efendimiz, savan yaplaca Uhud blgesine gitmek zere hazr bekleyen orduyu tefti etmekteydi. Savaa katlabilecek kadar yetikin genlere izin veriyor, henz ya msait olmayanlar ise geri eviriyordu. * Peygamberimiz niin byle bir tefti yapmaktadr? Peygamber Efendimiz, henz on drt, on be ya civarnda olan Semre ile Rafiyi yalar kk olduu iin geri evirdi. Oysa ikisi de bu harbe katlmay ok istiyordu. * Rafi ve Semrenin yerinde siz olsaydnz tercihiniz ne olurdu? Rfiyi ok seven ve onun kabiliyetlerini iyi bilen Zheyr: Ya Reslallh! Rfi iyi ok atcdr, harpte bize ok faydas olur, diyerek onun orduya katlmasn istedi. Bunun zerine Allah Resl, Rfiye bir kez daha bakt ve onu batan aa szd. * Rfi, bu srada neler hissediyor olabilir? * Rfi ve Semre niin bu harbe ok katlmak istemektedirler? Rafi ise heyecandan titriyordu. Parmak ularna basarak ykselmeye, uzun grnmeye alt. Ne olursa olsun bu savaa katlmal ve ne kadar cesur ve yiit olduunu ispat etmeliydi. Peygamber efendimiz: Haydi, sen de gel bakalm, dedi.
211

Buhri, Edeb, 39

193

Semre ise Rafiye msaade edildiini duyunca hemen vey babas Mreye kotu: Babacm! Reslullh Rfye msade etti. Beni ise geri evirdi. Hlbuki ben ondan daha glym ve grete de onu yeniyorum, dedi. Mrey olunun bu itiyakn grnce Allah Reslne gidip: Ya Reslallh! Rfye izin verdiniz ama benim olumu geri evirdiniz. Oysa olum grete Rfii yenecek kadar gldr, dedi. * Peygamber Efendimiz burada ne karar vermi olabilir? Bunun zerine Allh Resl Rf ile Semreyi yanna ard: Haydi, grein bakalm! Dedi. Kyasya bir gre balad ksa bir sre iinde Semre, Rfyi yendi. Semre ayaa kalkt ve Peygamber Efendimize doru dnerek kahraman bir eda ile bakt. Allah Resl: Haydi, sen de gel bakalm, diyerek ona da izin verdi. * Eer Allah Resl, izin vermeseydi Semre nasl bir halde olurdu? Semre mutluluktan uuyor; kendisini dnyann en gl, en yiit adam gibi hissediyordu. 212 Sevgili Peygamberimizin esiz kahramanlk rneklerinden bir de

Uhudda yaanmtr. Resl-i Ekrem Efendimiz, savan en iddetli olduu ve insanlarn kat zamanlarda askerlerine cesret verirdi. Muhammed b. Mesleme yle der; Kulaklarmla duydum, gzlerimle grdm ki Mslmanlar Uhudda

212

Taber, Trih, 2/505- 506; Vkd, Megz 1/216

194

bozguna

uradklar

zaman

daa

doru

kayorlard.

Reslullh

da

arkalarndan: Bana doru gelin! Bana doru gelin! Ben Allahn Raslym! Diyerek onlara cesaret veriyordu. 213 Bu hakikati, Allah Tel bize yle bildiriyor: O zaman sizin bir ksmnz harp sahasndan hzla kayor ve kimseye dnp bakmyordunuz. Rasulm Muhammed ise (byk bir cesaret ve yiitlikle olduu yerde durarak) arkanzdan sizi aryordu 214 * Sizce Peygamber Efendimizin byle korkusuz ve yiit

oluunun sebebi ne olabilir? Uhud savann yapld gn Mslmanlar ile Mrikler arasndaki sava, ok iddetli bir ekilde devam ediyordu. Birok mmin ehitlik mertebesine eriyordu. Dmanlar gl bir taarruzla Reslullaha iyice yaklamlard. arpma srasnda yzne gelen bir darbeyle Peygamber Efendimizin bandaki zrhndan iki para yanana sapland ve mbarek dii krld. Dudandan ve yznn yaralanan ksmndan kanlar szlyordu. Tam bu srada dmann tuzak olarak kazd ukurlardan birine dt. Hazreti Ali hemen Allh Reslnn yanna gelerek elinden tuttu. Talha bin Ubeydullah da hemen ukura inerek Peygamberimizi buradan kard. * Peygamber Efendimizin yanana demir halkalar saplandktan sonra, sahabeler ne yapm olabilir? Eb Ubeyde b. Cerrah, Efendimizin yzne batan mifer halkalarndan birisini diiyle ekip karrken kendisinin n dii krld. Bunun acsna hi aldrmadan teki halkay karmaya alt. Bu srada bir dii daha krld. * Ubeyde, iki dii de krldktan sonra neler dnm olabilir?

213 214

Vkd, a.g.e, 1/237 l-i mrn, 153

195

Bu durum sahabelerin son derecede arna gitti ve Peygamber Efendimize: * Peygamber Efendimizin candan arkadalar ne sylemi olabilirler? Kurey mriklerine beddua etsen de mahvolup gitseler, dediler. * Peygamber Efendimiz onlara ne cevap vermi olabilir? Niin? Peygamber Efendimiz: Ben lanetleyici ve beddua edici olarak gnderilmedim. Bilakis doru yola davet edici ve rahmet peygamberi olarak gnderildim, dedi ve Allhm! Bize dmanlk eden Mekkeli mriklere doru yolu gster. nk onlar gerekleri gremiyorlar diyerek dua etti. 215 Bir sava srasnda, kendisi yaralyken bile dmanlarnn iyilii iin dua eden bir insan, dmanlaryla niin savayor olabilir?

C. Yaparak renme Peygamber Efendimiz hayat boyunca, Mslmanlarn inanlarn ve ibadetlerini hrce yaayacaklar bir vatanlar olmas iin alt. Mslmanlar da birok eziyet ve ikence ekmelerine ramen dinlerinden ve zgrlklerinden taviz vermediler. Gnlerce a kaldlar, kzgn kumlarda susuz brakldlar ama zerinde bayraklarnn dalgalanaca, ezan seslerinin nlad bir vatan sahibi olmaktan vazgemediler. Peygamber Efendimiz vatann sevdii gibi Kuran Kermi de ok severdi. Ona ok hrmet ederdi. Ne zaman Kuran okuyan ve ayetleri

215

Buhr, Megz, 20; bn-i Hanbel, 3/201

196

zerinde dnerek aralarnda fikir alverii yapan kimseleri grse onlarn yanna gider ve derslerine katlrd. 216 Peygamber Efendimiz, Mslmanlar temsil eden sancaa da byk ehemmiyet verirdi. Savalarda sanca en gzel tayacana ve onu yere drmemek iin mrnn son anna kadar mcadele edeceine inand kiilere sanca teslim ederdi. 217 Allahn bize gnderdii, hayat rehberimiz Kuran- Kerimin kymetini ancak bir vatana ve dine sahip olduumuz srece bilebiliriz. Kuran- Kerim, Allahn bize emanetidir. Kurana sahip kar, sayg gsterir ve ondan faydalanrsak bu emaneti muhafaza etmi oluruz. Ay yldzl bayramz da atalarmzn bize yadigr ve emanetidir. Bayramz Trk milletinin namusunu, erefini, inancn, milli btnln ve kardeliini temsil eder. Bu bakmdan biz, hem Kuran- Kerimimizi hem bayramz ok severiz. Bu manevi deerlerimizi muhafaza etmek ve yceltmek adna canmz, malmz yani btn varlmz feda ederiz. nk Kuranmz ve bayramz kaybetmek, onlarn temsil ettii din, peygamber, vatan, namus gibi deerlerimizi de kaybetmek demektir. Bunun iin biz, Kuran- Kerime ve bayramza olan sevgi ve saygmz her yerde, deiik ekillerde gsteririz. Eminim ki dier arkadalarmz da bu konuda ok duygulu ve duyarldrlar. imdi bir kere daha kutsal kitabmz Kurana ve milletimizi temsil eden bayramza kar sevgimizi ve saygmz ifade etmek iin yle bir alma yapalm. 1. Biriktirdiimiz harlklar kullanarak ve biraz da anne babamzdan para destei alarak orta boy bir bayrak satn alalm. 2. Eer evimizde yoksa orta byklkte ve mmknse Trke manal bir Kuran- Kerim satn alalm.

216 217

bn-i Mce, Mukaddime, 17 Buhr, Mez, 44; bn-i Him, 3/ 433436

197

3. Sonra annemizden Kuran- ve bayra iine saracamz gzel, ilemeli bir rt isteyelim. 4. Aldmz bayra gzelce katlayarak bu rtnn iine yerletirelim. Kuran- Kerimi de ayn zen ve saygyla bayran yanna bu rtnn iine saralm. 5. Hazrladmz bu bohay snfa getirelim. 6. Sonra snf arkadalarmzdan u sorulara cevap niteliinde duygu ve dncelerini yazmalarn isteyelim. a. Kuran ve bayramzn niin deerlidir? b. Kuran okunurken ve bayramz gkte dalgalanrken neler hissediyorsunuz? c. Sizden Kurana ve bayramza bir deer biilmesini istenseydi ne derdiniz? d. Kuranmz ve bayramz kaybetmemek uruna nelerinizden fedkarlk yaparsnz? 7. Arkadalarnzn cevaplarn yazd bu ktlar bohann iine koymalarn isteyin. 8. Arkadalarnzn duygularn dncelerini yazd bu ktlar snfa okuyun. Bu ilemleri yaptktan sonra aadaki sorulara yazarak cevap veriniz. 1. Kuran ve bayramzn sarl olduu bohay nerede muhafaza ettiniz? Niin oray tercih ettiniz? 2. Arkadalarnzn yazd ktlardan en ok hangisini beendiniz? Niin?

198

3. Yukarda altnc maddedeki sorulara siz de cevap veriniz. 4. Bu faaliyetten sonra Kuran ve bayramza olan sevgi ve saygnzda bir deime oldu mu? Olduysa bunu gsteren birka rnek veriniz?

D. Fotoraf Yorumlama

Yukardaki resmi inceleyiniz. 1. anakkale savandan gerek bir grnt olan bu resimdeki askerler sizce ka yalarndadrlar? 2. Onlarn geride braktklar ailelerinin geimini kim salyor olabilir? 3. Bu askerlerden daha nce hcum eden askerlerden ka sa kalm olabilir? 4. Onlarn elbiseleri acaba ka gn nce ykanmtr? 5. Bu askerler Sabah kahvaltda ne yemi olabilirler? 6. Anne-babalarn ya da hanm ve ocuklarn en son ne kadar zaman nce grm olabilirler? 7. Yukardan balarna yamur gibi mermi ya da top arapnelleri yaarken neler dnyor olabilirler?

199

8. Onlarn urunda einden, ocuundan, malndan ve canndan vazgetikleri eyler nelerdir? 9. Onlarn vazgeip feda ettikleri eyler karlnda bekledikleri tek ey nedir? 10. Onlar vatanmz, dinimizi kurtarmak iin mallarn ve canlarn feda ettiler; Biz bugn onlara borcumuzu demek iin neler yapmalyz? 11. Bir gn sizin de vatannz dmanlar tarafndan igal edilse, milletimizi ve dinimizin kurtuluu iin nelerden fedkrlk yaparsnz? E. Yaratc Yazma almas (Vatana ve millete faydal insan nasl olur?) Trk milleti olarak kendi milli deerlerimize ve manevi deerlerimize sahip kmak en nemli mesuliyetimizdir. Vatanmz, milletimizi sevmek bayramz yceltmek, eref ve namusumuzu korumak hepimizin temel grevidir. Ayn ekilde hangi meslee sahip olursak olalm vatana millete hizmet etmek, milli menfaatlerimizi korumak deimez zelliimiz olmaldr. Aada hazrlanan tabloya, vatann ve milletini seven ve bunlar iin fedakrca hizmet etmek isteyen insanlarn bulunduklar meslek gruplarna gre sahip olmas gereken zellikleri yaznz.

1. zellik

2. zellik

3. zellik

Memur

Bilim adam Sanat

200

Esnaf

Tccar

Din bilgini

retmen

renci

201

Tablo 2.14
F. Hedef Davran Geliim lei Ad: RENC Z DEERLENDRME Soyad: LTLER
Hibir zaman Bazen oun lukla Her zaman

Snf / Numara:
PUANLAR

1
1 2

stiklal Marn okumak ve dinlemek beni onurlandrr. lkem ve dinimi savunmam gerektii bir konuda korkum olmaz. Vatanmz ve milletimiz iin savam atalarmzn devrinde yaam olmay isterdim. ehitlik ve gaziliin en erefli ve yksek mertebe olduuna inanrm. Vatanm tehdit eden kiilerin beni de tehdit ettiini dnrm. Vatanmz ve milletimiz iin savam atalarmz beni gururlandrr. Bayram ve vatanm canm vermek pahasna da olsa korurum. Bu lkede yaamak benim iin mutluluk kaynadr. Toplam Puan Hibir zaman 1 Bazen 2 oun lukla 3 Her zaman 4

RETMENN GZLEM

stiklal Marn saygyla okur ve dinler. 10 Vatan, milleti sevdiini belli eder. 11 ehitlik ve gaziliin deerini idrak etmitir. 12 Vatan korumann dini ve namusu korumak olduunu bilir. retmenin Deerlendirmesi:
9

Toplam Puan GENEL TOPLAM PUAN

202

3. BLM
KARAKTER ETMNDE KULLANILAN TEKNKLERN ANALZ A. PLANLAMA
Btn eitim retim programlarnn baaryla uygulanmasnda iyi planlamaya ihtiya olduu gibi sz konusu Karakter eitim modelinin uygulanmasnda da ierii, hedefleri, hedef kazanmlar, ilgili retim tekniklerini ve materyallerini gsteren ve uygulaycya klavuzluk edecek bir plann olmas arttr. Bu bakmdan karakter eitimi modelimizin salkl uygulanp baarya ulamas iin her bir temel ahlk deerin ileniini dzenini ieriini ve egdm balantlarn kapsayacak bir planlama yapld. erik uygulamalarnn hemen banda yer alan planlamada: lgili temel evrensel ahlk deer, hedef davran geliim lei, ilgili ahlk deerle balantl hedefler ve ocuklar zerindeki hedef kazanmlar, uygulamann hedef kitlesi, uygulamada kullanlacak teknikler ve bunlara ayrlacak sre, kendisiyle egdml olarak ilenecek DKAB programnn ilgili renme alanlar ve nite konular, uygulamada ikinci kez gibi kullanlacak uygulanp bu taslak materyaller, Her hedef davran faaliyetinin geliim leinin

sonularnn deerlendirip raporlanmas ayr ayr gsterilmitir. eitim planlamasnda olduu planlamada da eitimcilerin ierik zerinde kiisel tercihini kullanarak ksm deiikliklere gitmesi de tabiidir.

B. HADSE YORUMLAMA
1. Hdise Yorumlama teknii Hadise yorumlama teknii, genelde ocuklarn karakter geliimini hedef alan zelde ise belli bir ahlk fazileti kazandrmak amacyla gerekten yaanm hadise veya hadiseler zincirini rencilerin duygu,

203

dnce ve davran boyutunda idrak etmelerini salayan; hadise iinden modellenecek ahsiyetin rnek karakter zelliklerinin ne karlarak zendirici bir slupla sunulduu, yine renciyi duygu, dnce ve davran plannda faal hale getiren, renci merkezli bir karakter eitim tekniidir. Hdise yorumlama teknii, yaanm gerekler zerinden hareket ederek gerek hayatta modellenmesi mmkn olan davranlar tevik eden bir tekniktir. 2. Karakter eitimine uygunluu Teknikte kullanlan rnek metnin, hayatn iinden ve gereklere uygun duygu dnce ve davran kalplaryla rlm olmas, hdise yorumlama tekniinin renciler iin ilgi ekici, srkleyici olmasn ve onlar zerinde kalc etkiler oluturmasn salar. renciler srekli soru ve cevaplarla, yorum ve deerlendirmelerle bilfiil eitim srecine katldklarndan ders ortam ilgi ekici, zevkli ve elenceli bir hale gelir. Bu da hadise yorumlama tekniinden elde edilmesi beklenen hedeflerin kolayca gereklemesine zemin hazrlar. zellikle ahlk geliimi hedef alan eitim faaliyetlerinde kullanlan metotlarn, rencileri eitim srecine isteyerek katlmn salamas mutlaka aranan bir zelliktir. Teknik uygulanrken renciler hadiselerin heyecan iine ekilir bylece hadiseleri bizzat kendileri yayormu gibi hissederler. Olaylarn kahraman ile duygusal bir yaknlk kuran renciler, onun rollerini benimser ve kahramann davranlarn modellerler. Hadise yorumlama tekniinde nedenler, niinler nasllar sorguland iin renciler hadise iinde olup biten her eyi sebepleri ve ayrntlaryla kavrarlar. Hadise iinde geen problemlere zm retmek durumunda olan renciler, sonunda problemi kendileri yayormu gibi o durumda ne yapmalar gerektiine kendileri karar verirler. Doru olan davran kendileri bulur ve uygularlar. Bu durumun, rencilerin istenilen davranlar yapmalarnda ve arzu edilen ahlk tutumu gelitirmelerinde olumlu bir etkisi vardr. Tekniin uygulanma srecinde renciler kendi duygu ve dncelerini oka ifade etme imknna sahip olacaklarndan, i gzlem

204

yapmalar kolaylar ve kendilerini daha iyi tanma frsat elde derler. Bu, ayn zamanda, rencilerin snf iinde arkadalarn btn duygu ve dnceleriyle daha yakndan tanmas anlamna gelir. Birbirini daha yakndan ve iten tanyan rencilerin okul iinde kuraca arkadalk ve dostluk balar da daha kuvvetli olur.

3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu Kullanlan retim tekniklerinin ve materyallerinin rencilerin geliim ve renme zelliklerine gre seilmesi gerekir. Yazl ve grsel metinlerin hayatn iinden, tecrbe edilebilir, gerek hayatla uyumlu, aratrabilir ve uygulanabilir olmas zaruridir. 218 Din Kltr ve Ahlk Bilgisi mfredatnn uyguland rencilerin ortalama yalar 10 ile 14 arasdr. Duygusal, zihinsel ve ahlk geliim zellikleri dikkate alndnda yalar iki itibaryla 1012 ve 1214 olarak tasnif etmek mmkndr. 219 1012 ya grubu ocuklar kendini dier insanlarn yerine koyarak kolay empati yapabilirler. nk duygu ve dncelerini rahat da vurma zelliine sahiptirler. Kiilerin dnce ve davranta ferd farkllklar olabileceini anlayabildiklerinden bilinli bir ekilde rnek ahsiyetleri kendilerine modelleyebilirler. Hadise yorumlama tekniinin uygulamalarnda rencilerin, kendileri zerinde dini bir otorite olan Hz. Peygamberin yaptklarn sebepleriyle anlayabilmeleri amalanr. Bylece onun tavsiyelerine uyma isteklerinin artmas beklenir. 1214 ya grubu ocuklarnda ise derin dnme (tefekkr) , hayl gc (tahayyl) analitik ve sistematik dnme (tasavvur) kabiliyetleri gelimitir. artrdndan Bu durum onlarn faraz ve soyut dnme imknlarn felsefi yorum ve akl yrtmeden holanrlar. Hz.

Peygamberin hayatndan yaanm hdiseler zerinde, onun davran, sz ve maksatlar yorumlayarak neyin iyi neyin kt olduunu kendileri kefettiklerinden ahlk
218 219

ilkeleri kendileri belirlemi olmann zevkini elde

Tuba Yanpnar ve Yldrm Soner, a.g.e. s.2731 Barth, James L. ve Abdullah Demirta, lkretim Sosyal Bilgiler retimi, bl: 2.1 2.5

205

ederler. 220

Bu,

ocuklarn

arzu

edilen

davranlar

kalc

olarak

kazanmalarnda nemli bir faktr olur. 4. Avantajl ve snrl ynleri Hadise yorumlama teknii, yaanm hadiseler zerine kurgulandndan hayatn iinden ve hayatn kendisidir. Hikye tarznda hazrlanm rnek metin rencilerin dikkatini ve ilgisini eker. renciler, hikyenin senaryosunda bir sonraki admda ne geleceini kestiremediklerinden hep bir merak iinde olurlar. Zihinsel ve duygusal manada srekli aktif olduklarndan derse kar istek ve ilgileri srekli yksek olur. Hadise yorumlama tekniinin ileni tarz interaktiftir. renci, retmenle srekli diyalog halinde olduundan renme ve kefetme srecine aktif olarak katlr. Duygu ve dnceleriyle aktif olan rencinin renme sreci daha verimli hale gelir. leyi srecinde hadiselerde srekli nedenler, niinler aratrldndan ezberci anlay terk edilir. Hikmetler ve ibretler zerinde dnmeye ynelen renciler, bylece rendikleri bilgileri yorumlamay ve kullanmay daha kolay renebilirler. Snf geneline gre zayf durumda olan veya kiisel yetersizlii sebebiyle derse aktif katlmakta zorlanan renciler de basit yorumlaryla bu retim teknii derse uygulamalarna deer katan kolayca bir fert katlabilirler. olarak renciler kendilerini, art grdklerinden

zgvenleri artar. Derse ve retmene ilgi ve sevgileri artarak devam eder. Bu tekniin uyguland derslerde gayretsiz ve yetersiz gibi grnen rencinin bile derse kataca, dolaysyla dersten kazanaca bir eyler olacaktr. Bunlarn yan sra, hadise yorumlama tekniinin baz zayf ve yetersiz taraflar da vardr. Eer hadiseler rencilerin ilgi alanlarna ve geliim seviyelerine uygun seilemezse, hadiseleri yorumlamakta zorlanabilirler. Sorulan sorularn ok olmas ya da verilen cevaplarn

220

bkz. a.g.e., Piagetde ahlak geliim kuram zerk dnemin zellikleri

206

uzayp gitmesi konunun akn ve btnln bozabilir dolaysyla rencilerin konuya younlamalar zorlaabilir. 5. Amalar Hdise Yorumlama Tekniinin ncelikli hedefi evrensel stn ahlk faziletlere sahip bir model ahsiyeti (Hz. Muhammed) rencilere yakndan tantmay hedefler. Bu tantma, model kiiliin hayatnda gerekten yaanm hadiselerle ve bugnn gereklerine uygun bir tarzdadr. renciler, model kiiliin hayatnda meydana gelen ve faziletlerin sergilendii rnek hadiseleri, gnmzle irtibatn kullanmakta zorlanmazlar. Bylece model ahsiyetin stn ahlk nitelikleri yzyllar ncesinden bile olsa bugne uygulanabilir olarak tanr. rencilerin kendi hayatlarnda yapabilecei birer ahlk davran olarak somutlatrlr. Bu ekilde, model ahsiyet, rencilere sevdirilir; onun ahlk zelliklerini kazanmak zendirilir. rencilerde model ahsiyetin yaptklarn taklit etme ve ona benzeme istei uyandrlr. Dier taraftan rnek hadise iinde gerekleen tutum ve davranlarn sebep ve sonular aka gsterildiinden iyi davrann hangi olumlu neticeleri; kt davrann hangi irkin neticeleri beraberinde getirdii de aka ortaya kar. yi davran ve dl; kt davran ve cezas aka gsterilir. Bu ekilde renciler iyi ve kt olan arasndaki fark grerek bilinli bir tercih yaparlar. Sen olsaydn ne yapardn? Hangi karar verirdin? Aksi bir durumda ne olurdu? gibi sorularla renciler, duygu ve dnceleriyle hadiselerin iine ekilerek hangi durumda karsnda hangi ne davran yapmas kendi nasl gerektii kendilerine karlatklar buldurulur. olaylar Bylelikle renciler yapmalar, hayatlarnda davranmalar

gerektiini renmi olurlar. rnek metin iindeki hadiseleri ok ynl kritik etmeye tevik edilen rencilerin, kendi hayatlarnda da olaylara farkl boyutlardan bakabilme yetenekleri geliir.

207

Snf ortamnda rencilerin, hadiseleri incelerken birbirinden farkl gr ve kanaate sahip olduklarn grmeleri demokratik olma ve dier gr ve dncelere saygl olma zelliklerinin gelimesini destekler. Hadise yorumlama tekniinin uygulama srecinde rtl hedeflerden biri de rencileri duygu, dnce ve davran boyutunda harekete geirmek ve srekli iyi davran zendirmektir. 6. Uygulan Hadise Yorumlama tekniini uygularken retmen: a. Ders iin plann yapar; gerekli materyalleri hazrlayp zerinde alr. b. Hadise Yorumlama metnini rencilere anlatr veya okur. c. Metni nceden belirledii yerlerde keserek rencilere ilgili sorular yneltir. d. Mmkn olduunca daha ok rencinin soruyla ilgili duygu ve dncelerini ifade etmesine imkn verir. Bunu yaparken btn rencilerin adaletli katlmna dikkat eder. e. htiya duyduunda kendi de rencilerden biri gibi soruya cevap vererek, fikrini syleyerek rencilerin dersin hedefleri erevesinde younlamasna frsat salar. f. rencilerin duygu ve dncelerini ifade etmelerinden duyduu memnuniyeti dile getirir. g. rencilerin zgveni zedelenmemesi iin birbirlerine mdahale ve alay etmelerine msaade etmez. h. Herkesin salar. i. Diyalog srecinde soru ve cevap blmlerinin uzayp gitmesine ve metnin aknn bozulmamasna dikkat eder. j. Uygulamann sonunda sz konusu ahlk verir. deerle ilgili genel prensipleri o konuyla zel mesajlar toparlayarak rencilere ayn hdise zerinde farkl dnp farkl fikre varabilecekleri gereinin, renciler tarafndan fark edilmesini

208

k. rencilere yararl ve nemli katlmlarndan dolay teekkr eder.

C. YAPARAK RENME
1. Yaparak renme teknii Yaparak renme gnmz eitim felsefecilerinin hemen hepsinin zerinde birletii bir retim yntemidir. Eitimcilerin szl anlatm yerine gstererek rnek olarak sunduklar bilgiler renenler tarafndan taklit edilerek ve yaparak / uygulayarak renildiinde daha uzun sreli ve nitelikli bir renme gereklemektedir. 221 Bir karakter eitimi teknii olarak yaparak renme, Allah Reslnn hayatnda, bizzat yaayarak tecrbe ettii bir takm ahlk davranlar, ocuklarn duygu, dnce ve ahlk geliim seviyelerine uygun olarak yaparak ve yaayarak renmelerini hedefleyen aktif ve interaktif bir metottur. Yaparak renme, Hz. Peygamberin gzel ahlknn mhim hususlarn, ocuklara kazandrlmas hedeflenen ahlk niteliklere uygun olarak seilen hads-i eriflerin ocuklar tarafndan nasl uygulanacann bunlara tespit edildii; bir bu dorultuda Yaparak rencilere renme, yapmas eitim gereken davranlarn ve ilerin adm adm gsterilerek rencilerin ynlendirildii tekniktir. materyallerinde aranlan kolay uygulanabilirlik, renciye uygunluk ve ders konularyla uyumluluk zeliklerine sahip materyalle uygulanan 222 bir tekniktir. Bu tekniin uygulama srecinde, renciler kendilerini ve muhataplarn gzlemlerler. Yaptklar ahlk davranlarn, kendileri ve dierleri zerindeki etkilerini fark eden renciler, bunu arkadalaryla snf ortamnda paylaarak tecrb bilgi ve keiflerini pekitirirler. Bylece arzu edilen ahlk davranlar renciler tarafndan duygu, dnce ve davran boyutunda kavranlm olur.
221 222

idem Katba, a.g.e. s 49 zcan Demirel, Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat, Tuba Ankara 2003; s.54

209

Yaparak renme tekniinde renciler, gzlemlerini, kefettikleri duygu ve dncelerini snf ortamnda paylarlar. Bylece hadiseleri birok boyuttan deerlendirme imkn elde ederler. 2. Karakter eitimine uygunluu Yaparak renme teknii, bulu yoluyla renme 223 biimlerinden biridir. Psikolojide, renmede davran yaklama gre bulu yoluyla renme sreci ve bunlarn karl olan renme durumlar bu tekniin uygulannda da ayn ekilde gerekleir. Bu sre yle iler: a. Dikkat -->rencinin dikkatini ekme b. Beklenti -->renciyi hedefler hakknda bilgilendirme c. Hafzaya hatrlatma --> n bilgilerin verilmesi d. Seici alg --> Uyarc bilgi ve materyallerin sunulmas e. Hafzaya kodlama --> renciye rehberlik etme f. Tepkide bulunma --> Davran ortaya karma g. Pekitirme --> Geri bildirim verme h. Hatrlama --> Bilginin kalcln ve aktarlabilirliini salama
224

nsanda istenilen davranlarnn kalc ve istikrarl hale gelmesi bu davranlarn bir tutum haline gelebilmesiyle alkaldr. 225 Davranlarn zamanla tutum haline ve kiisel karakterin bir paras haline gelmesi, davran yapan kiinin isteyerek ve severek yapmasyla dorudan ilgilidir. 226 Yaparak renme tekniini uygulayan rencide, arzu edilen ahlk davranlar bata grev olarak yaparken kefettii dorular ve davranlar tekrar edilen davranlar gerekletirmeye ynelik olumlu manevi hazlar ve kurduu iyi ilikiler sayesinde arzu edilen davranlara gnll bir istek uyanr. Ahlk haline gelir ve hedef davranlar

tutumlar gelitirmeye balar. Bylece duygu ve dnce plannda ortaya kan ahlk faziletler nce davrana zaman iinde de olumlu tutumlara dnerek birer karakter haline gelir.
223 224

Bkz. renci Merkezli Eitim Uygulama Modeli s. 8485 Bkz. Mnire Erden ve Yasemin Akman, Geliim renme retme s.180186 225 Erden ve Akman, s.116 226 a.g.e, s.114116

210

Bulu yoluyla renme biimi olan bu teknik, rencinin model alabilecei anne, baba, akrabalar, komular, retmenler gibi yakn evresini de kuatt iin modelleme yoluyla arzu edilen birok ahlk davrann kazanlmasn da salar. 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu Yaparak renme teknii, ahlk doru ve yanllar rencilerin kefetmelerini salar. Dorular ve yanllar kendisi kefeden renciler bu bilgileri kalc davranlara dntrmeye daha meyilli olurlar. Yaplan aratrmalar ve gzlemler de gstermitir ki ahlk geliim aamalar bakmndan Piagete gre zerk dnem- renciler, tavsiye ve nasihat eklinde anlatlan dorulardan daha ok kendilerinin tespit ettikleri dorular davrana dkme eilimindedirler. 227 renciler bilgiyi, dorudan doruya gerek hadiselerin iinden, kii veya nesnelerle ilikiler kurarak elde ederler. Duyu ve alglama organlarnn tamam aktif olduundan bizzat yaayarak bilgiyi renirler. rencilerin bu ekilde daha ok bilgiyi, birok boyutuyla ve daha kalc olarak renmeleri mmkndr. 228 4. Avantajl ve snrl ynleri Yaparak renme tekniinde, renciler gzel ahlk davranlar bizzat yaayarak rendikleri iin uygulama srecinde hem i gzlem, hem d gzlem yaparlar. Bir taraftan kendi duygu ve dncelerinde meydana yaptklar dierlerine gelen olumlu deiiklikleri dier insanlar Bu, gzlemlerken zerinde onlar dier taraftan, getirdii iyi ahlk davranlarn faydasn meydana ok

deiiklikleri gzlemlerler. Bylece, yapt ahlk davrann kendisine ve kefederler. daha davranlar yapmaya ynlendirdii gibi ayn ahlk davranlarn tekrarna da sevk eder.

227 228

A.g.e, s.116 Piagetin ahlk geliim kuramndan zerk dnem ile ilgili bkz. a.g.e, s.175176

211

Snrllk olarak yaparak renme uygulamalarnn genellikle pratik olma zellii tamamasdr. ki aamadan oluan uygulamalar retmenin planlad zamann dna kmasna sebep olabilir. 5. Amalar Yaparak renme tekniinin amac, ocuklarn istenilen ahlk nitelikleri kazanmalar iin kalc bir renme salamaktr. Karakter eitiminde arzu edilen davran kazandrmak iin ocuklara bizzat bu faziletli davranlar yapmalarn tevik etmektir. Dier bir ifadeyle ocuklarn Hz. Muhammedin (sav) hadislerinde yer alan faziletli davranlardaki manevi gzellikleri, zevkleri ve hazlar kefetmelerine imkn hazrlayarak rehberlik etmektir. Bylece ocuklarn kalc bir renme; ilgili konuda olumlu tutum kazanmalar mmkn olur. nk manevi hazzn kefettikleri bir ahlk davran veya ibadeti devaml yapar hle gelmeleri kolaylar. Sevilerek isteyerek yaplan davranlarn kalc tutumlara dnmesi daha kolaydr. 229 Bylece, eitimde mhim bir hedef olan ocukta i disiplinin gelimesi mmkn olur. 230 6. Uygulan retmen Yaparak renme tekniini uygularken; a. Ders iin plann yapm; teknii uygulamak iin gerekli n hazrlklarn yapm olmaldr. b. Hazrlanm olan metni okuyarak ya da anlatarak rencileri bilgilendirerek motive eder. c. Karakter bakmndan Hz. Peygambere benzemenin ancak onun yaptklarn yapmak ve onu rnek almakla mmkn olduunu vurgular. d. rencilerin bir hafta boyunca yaparak, yaayarak renecekleri faaliyetleri aklar. e. Bir bilgiyi en iyi renme yolunun onu hayatmza geirmek olduunu vurgular.

229 230

Bkz. idem Katba, nsan ve nsanlar, stanbul 1996; s.128130 Bkz. a.g.e, s. 5152

212

f. Kendilerinden yapmalarn istedii ileri yaptklar takdirde bir yeni ve zgn bilgi ve tecrbeler elde edeceklerini vurgular. g. rencilerden, bir hafta boyunca yapacaklar almann ardndan sorulan sorular ayrntsyla yazarak cevap vermelerini ister. h. rencilerin yazdklar cevaplar okur ve deerlendirir. i. j. rencilerin yazdklar cevaplar anne babalaryla paylamasn ister. rencilerin yazdklar cevaplar dilerlerse arkadalaryla paylamalarna imkn hazrlar. k. rencilere bu almadan kazandklar, kendileri iin en yeni ve faydal bilginin ne olduunu sorar. l. Bu almadan sonra kendi hayatlaryla ilgili yeni bir karar alp almadklarn aldlarsa bunun ne olduunu sorar.

D. FOTORAF YORUMLAMA
1. Fotoraf yorumlama teknii Fotoraf yorumlama teknii, karakter eitimi hedeflerine ve kazandrlacak hedeflenen davranlara uygun, hayatn iinden ve geree uygun olarak seilmi bir veya birka fotorafn retmenin rehberliinde hazrlanm sorular dorultusunda renciler tarafndan yorumlanmasdr. Fotoraf yorumlama, renci merkezli bir tekniktir. rencilere grme, dnme, yorumlama, analiz ve sentez yapma, duygularn harekete geirme imkn salad gibi szl olarak faaliyete katlmaya tevik eder. Fotoraf yorumlama almasnda yaplan ilemler be aamada gerekleir. Tanma aamasnda renci fotoraf iindeki canl veya nesnelerin ne olduunu bilir (tanr). Tanmlama aamasnda renci, fotoraftaki objelerin ne ie yaradn, ilevinin olduunu ifade eder(tanmlar). Anlamlandrma aamasnda ise objelerin niin orada olduklarn ve bu durumda bulunduklarn, bu nesnelerin birbiriyle iliki ve

213

etkileimlerini idrak eder. (anlamlandrr). Sonulandrma aamasnda ise oradaki nesnelerin birbiriyle iliki ve etkileimlerinden ortaya kan olumlu veya olumsuz neticelerin iyi veya kt deer ifade eden ahlk durumlarn farkna vararak ahlk yarglara ular(sonulandrr). Ders karma aamasnda da ulat sonular kendi tecrbe ve bilgileriyle birletirerek kendi yaay iin yeni bilgi ve tecrbelere ulaarak doru davranlara ynelir(ders karr). 2. Karakter eitimine uygunluu rencinin aktif halde bulunduu fotoraf yorumlama teknii rencilerin duygu, dnce ve davran boyutunda harekete geiren etkili bir bulu yoluyla renme eklidir. Tekniin uygulanmasnda bulu yoluyla renme sreci u ekilde iler: retmen rnekleri sunar, renciler rnekleri tanmlar ve tasvir ederler. renciler farkl veya zt rnekleri karlatrarak buradan baz zellikleri ve durumlar tehis ederler. retmen de rehberlik yaparak bu bilgi ve ilkeleri teyit eder. 231 Bylece renciler fotoraftaki kii nesne ya da olaylar yorumlayarak dorular kendi kefederler. Fotoraf yorumlama teknii rencilerin iitme, grme gerektiinde dokunma duyularna hitap ettiinden ulalan sonular elde edilen bilgiler daha kolay hafzaya alnr ve daha kalc belleme gerekleir. Bir renme etkinliinde rencilerin ne kadar ok duyu organna hitap edilirse o kadar kalc renme gerekleecei bilinmektedir. 232 nk renme faaliyetinde kullanlan duyu organlarna gre renme oranlar farkldr. nsanlar genel olarak: Okuduklarnn % 10unu; duyduklarnn % 20sini; grdklerinin % 30unu; hem grp hem iittiklerinin % 50sinin; grp, iitip ve sylediklerinin % 80ini; grp, iitip, dokunup ve sylediklerinin % 90n, hatrlarlar. 233

231 232

Nuray Senemolu , Geliim, renme ve retim, stanbul 1997; s.477 Demirel, a.g.e, s.50 233 a.g.e, s.51

214

Seilen fotoraf veya fotoraflar zerinde grme, dnme, tasvir etme, yorumlama, dncelerini ifade etme imkn bulan rencilerin daha etkili bir renme gerekletirecekleri aktr. Fotoraf yorumlama tekniinde sorularn aamalara gre hazrlanarak uygulama srecinin buna gre gerekletirilmesi anlamay ve doruyu bulmay kolaylatrr. zellikle sonulandrma ve ders karma aamalarnda rencilerin kendilerinin ulat doru bilgi ve ahlk olan davranlar kendileri uygulamaya daha meyyal hale gelirler. nk renme kalc ve etkili renme zerine yaplan psikolojik aratrmalar rencilerin kendi kefettikleri dorular davranlara dntrmeye daha istekli olduklarn gstermitir. 234 Ayn zamanda rencilerin sorulara yazl olarak cevap vermeleri de yine daha etkili ve kalc bir renmede avantaj salar. 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu 11 yandan itibaren zihinsel geliim olarak soyut ilemler dnemine girmeye balayan ocuklarn kiiler ve nesneler aras ilikiler zerinde analitik ve sentetik dnme, yorumlama ok ynl muhakeme etme yetenekleri gelimeye balamtr. Buna gre soyut ilemler dnemine giren bir ocuk: Nesne ve olaylar hakknda soyut dnebilir. Olaylar ve durumlar farkl bak alardan ve ok ynl muhakeme edebilir. Kii, nesne ve olaylar zerinde analiz ve sentez yapabilir. Soyut zmleyebilir. Durumlar ve hadiseler neticesinde genellemeler yapabilir. fotoraflar zerinde yorum yapmak, muhakeme etmek
235

(sosyal,

psikolojik)

problemleri

sistematik

olarak

Fotoraf yorumlama tekniinde hayatn iinden gerekleri yanstan ve ahlk

234 235

Rousseau, Emil, Meher Emile Yahut Terbiye, Trc. Ali Rza zmir, 1931; 3/32 bkz. Ziya Seluk, Eitim Psikolojisi, Ankara 1997; s.7881

215

deerlerle ilgili neticelere ulamalar ocuklarn zihinsel geliimine de olumlu katkda bulunur. 236 Genel olarak, ocuklarn bilisel ve duygusal geliimiyle ahlk geliimi arasnda sk bir ba olduu kabul edilir. Dnce ve duygu geliminde var olan somuttan soyuta doru tekml ahlak geliimi iin de sz konusudur. Gerek Piagetin ve Kohlbergin ahlak geliim aamalarnda tekml srecini belirleyen unsurlardan biri de yatr. 237 Bu balamda soyut alglama dnemine giren bir ocuun olay ve olgu rglerinden hareketle bir fotoraf zerinden, empati kurma, analitik ve sentetik dnme ve alternatifli dnme gibi yollarla i dnyasnn gelimesine ve yaratclk niteliklerinin artmasna zemin hazrlanr. 238 ocuun, retmeninin de rehberlii dorultusunda ahlk iyi ve ktleri idrak etmesi ve bir ksm ahlk prensiplerini buradan karmas mmkn olacaktr. 4. Avantajl ve snrl ynleri Fotoraf yorumlama tekniinde ocuklarn, hayatn iinden gerek figrleri yanstan somut bir nesne olan fotoraf zerinde dnmesi ve yorum yapmas elenceli, zevkli ve kolay bir itir. retmen ocuklarn ilgisini ekecek nitelikte setii bir fotorafla rencilerin ilgisini kolayca ekebilir ve konuya kar motivasyon ve dikkat younluu salayabilir. Ayn zamanda analitik ve sentetik; tme varm ve tmden gelim; empati, tersten ve alternatifli dnme gibi eitli retim yntemlerini uygulayarak dnmeyi de retir. Fotoraf yorumlama tekniinde klasik renme yntemlerinden farkl olarak renciler duygular, hayalleri ve yaadklar hatralaryla eitim srecinin merkezinde yer alrlar. Bu, onlarn konuya daha ok ilgi duymalarn temin ederken dier arkadalarnn konu hakkndaki grlerine kar merak hissi de uyandrr.

236 237

bkz. Rousseau, a.g.e, s. 32 bkz. Doan Ccelolu, nsan ve Davran, stanbul 1993; s. 353 355 238 bkz. stn Dkmen, letiim almalar ve Empati, stanbul 1993; s. 158 vd.

216

Bir

ders

materyali

olarak

fotoraf

dergi,

gazete,

kitap

gibi

yaynlardan elde edilebilir. zellikle de internet kaynaklarndan kolay bulunabilecek bir malzemedir. Temin edilmesi kolay olan fotorafn ders materyali olarak hazrlanmas da fazla zaman almayan bir itir. Bir ders materyali olarak fotoraf her ne kadar kolay ulalabilen ve abuk hazrlanabilen malzeme olsa da eitim hedeflerine uygun olmayan iyi seilmemi ve bir fotorafla ve teknik inceliklere ve zel hedeflere ynelik iyi hazrlanmam malzemelerle rencilerin karsna kmak beklenilenin tam aksi neticeler verebilir. Bu durumda dersin ak retmenin Yalnz temel ahlk istemedii bir mecralara kayabilir, retmeni eitimi hedeflerinden hedeflerinin dier uzaklatrabilir. fotorafa deerlerin zerinden karakter gerekletirmeyi beklemek de ok iyimser bir dncedir. Bu bakmdan kazanlmasnda belirlenen hedefler tekniklerle de desteklenerek gerekletirilmeye allmaldr. 5. Amalar Fotoraf yorumlama teknii, eitim srecinde rencileri aktif halde tutmay amalar. Hayatn iinden olaylar olgular ve yorumlamay kolaylatrarak rencilerin ok ynl grme ve dnmelerine yardmc olur. Bu teknik bir retmenin rehberliinde rencilerin kendi kendilerine renmelerini hedefleyerek, onlarn doru ve ahlk davranlar kefetmelerine, erdemli olan tespit etmelerine imkn hazrlar. Bylelikle bizzat renciler tarafndan kefedilmi dorularn, kendileri zerinde davrana daha kolay dneceini ngrr. Fotoraf yorumlama teknii zevkli ve elenceli uygulamasyla btn rencilerin eitim srecine aktif ve istekli katlmasn salar. Snf ortamnda sosyal ve zihinsel geliimi geri ya da zgven eksiklii olan rencilerin eitime daha kolay katlabilmelerine frsat verir. Tekniin uygulamasnda seilen fotoraflar gereki ya da geree uygun olduundan rencileri gerek hayal bir dnyaya bilgisine deil ve bilginin uygulamaya dnt hayatn tecrbesine

217

ynlendirir.

nceki
239

bilgi

ve

tecrbelerine

dayanarak

yeni

bilgilere

ulamasn salar.

6. Uygulan Fotoraf yorumlama tekniini uygulayan retmen; a) Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Yllk nite planyla uyumlu olarak hazrlanm karakter eitimi planna gre konusunu iler. b) Bu planda yer alan temel ahlk deerlerleri ilemeye uygun bir fotoraf bulur. c) Fotoraf teknie uygun olarak ilemede aamalarn belirler ve sorular hazrlar. d) Teknii ileyi aamalarn dikkate alarak hazrlad sorular, rencilere demokratik ve adil bir ekilde sz hakk vererek sorar. e) rencilerin ok ynl ve farkl dnmelerine yardmc olur. f) nce, rencilerin verdii cevaplar kendisi tekrar ederek olduu gibi kabul eder. g) Sonra rencilere her soru iin verdii sz hakknn bitmesi neticesinde soruya hedef kazanmlara ynelik en uygun ve ynlendirici cevaplar verir. h) Btn rencilerin faaliyete katlmasna zen gsterir. ) Sorularn bitiminde rencilerin o dersten kardklar en nemli dersi ve yeni bilgi olarak neler rendiklerini sorar. J) rencilerin verdii cevaplar dzenleyerek tahtaya yazp herkesin grmesini salar. k) rencilere, gzel fikirlerinden ve tespitlerinden dolay teekkr eder.

239

Constructivism maddesi, http://www.funderstanding.com/constructivism.cfm

218

E. YARATICI YAZMA TEKN

1. Yaratc yazma teknii Yaratc yazma tekniini incelemeden nce yaratc dnme kavram zerinde durmak gerekir. Yaratc ve dnme kelimelerinden oluan bu kavram doutan gelen yeteneklerle desteklenen ve fakat sonradan renilebilen bir yaama biimidir. Yaratclk, belirlenmesinde, meselelerle getirir. Yaratc dnme bilimden sanata, dinden felsefeye ve insan ilikilerine kadar hayatn her alannda nemli bir zelliktir. 240 Yaratc yazma almalarnn Avrupada mevcut eitim sistemlerinde zellikle ilkretim dzeyinde anadil retiminde ve dier derslerde yaygn olarak kullanldn biliyoruz. 241 Eitimin hemen her alannda da ska kullanlabilen yaratc yazma almalar, renciyi ve renmeyi merkeze alan gnmz eitim felsefesine uygun renmeyi retmeyi amalar. rencilerin yetenek ve kapasitelerini kefetmelerine, var olan yeteneklerini gelitirmelerine nemli bir katks olan yaratc yazma almalar, renme srecinde renciyi aktif hale getirir. zellikle karakter eitim iin etkili olabilecek baz yaratc yazma almalar unlardr. Doa ve evre gezileri Grupla beraber yk yazma Szck treterek yk yazma Senaryo yazma
afak ztrk, Eitimde Yaratc Dnme On Dokuz Mays niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, yl:2004 say:18, s.78 241 Z. Canan Karababa, ngilizce Anadili Ders Kitaplarnn ncelenmesi ve Karlatrlmas Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, Yaz 2005, Yl 33, say:167
240

ayn

zamanda

kiinin ve

karakterinin

kimliinin kendini yaratc

sosyolojik kabilmesinde

psikolojik bir etkisi

adan bulunan

gerekletirmesinde nemli rol oynar. Hayatn zorluklar karsnda ferdin baa nemli dnme ayn zamanda hayat daha renkli, elenceli ve zengin hale

219

 Diyalog yazma Mzik ve fotoraflar eliinde yazma yk karakterleri oluturma zgn deyiler oluturma Ryalardan ykler oluturma Tantm ve reklm metinleri oluturma Eyalarla diyaloglar 242 Ayrca yaratc dnmeyi kuvvetlendirecek tekniklerden bazlarn sayacak olursak; Alt apkal Dnme, Kavram Haritalar, Gr Gelitirme, rnek Olay nceleme, Yaratc Problem zme, Ters Beyin Frtnas, Beyin Frtnas vb. tekniklerden bahsetmek mmkndr.243 Bizim de Yaratc yazma teknikleri adyla, her bir ahlk deer iin farkl olarak hazrlam olduumuz almalarda rencilerin karakter geliimlerinde yaratc dnme, problem zme, doru ve gzel olan yanl ve irkinden ayrt etme, ahlk getirmeleri iin gibi yeteneklerini olanla olmayan fark etmelerini gelitireceini ve kapasitelerini amaladk. Bu almalarla, onlarn hayatlarn daha renkli ve kolay hale artracan hedefledik. Birbirinden farkl kabiliyetlere ve mizaca sahip farkl kapasiteleri haiz bulunan rencilerin zgn, yaratc ve kendileri olmalarna imkn salayan yaratc yazma almalar karakter eitiminde ocuklarn kendilerini kefetmelerinde ve gzel ahlk etkili olacan ngrmek mmkndr. 2. Karakter eitimine uygunluu Genel olarak eitimde olduu gibi karakter eitiminde de bireysel farkllklarn grlmesi ve dikkate alnmas bir prensiptir. Bu bakmdan rencilerin grsel, iitsel ve dokunsal yeteneklerinin hem retmen hem de rencilerin kendileri tarafndan kefedilmesi ve bunlarn rencinin mizacna uygun ynlendirilerek gelitirilmesi nem arz eder. Bu balamda
242 243

davranlar kazanmalarnda

Gnseli Oral, Yine Yaz Yazyoruz, Ankara 2003; s.99 Bkz. Demirel, a.g.e, s. 74105

220

karakter

eitiminde

yaratc

yazma

tekniine

gre

hazrlanan

almalarn gerekletirilmesi uzun ve ksa vadeli hedeflere doru atlm bir admdr. Karakter eitiminde yaratc yazma teknii almalar neticesinde rencilere kazandrlmas gereken ya da baka bir deyile kazanmalar beklenen niteliklerden bazlar unlardr. a. b. c. d. e. f. g. h. i. j. k. l. m. n. o. Merakl olabilme Derin dnebilme Detaylar grebilme Verilen sre iinde eitli fikirler ileri srebilme Olaylar grsel veya szel detaylandrabilme Canl, sezgili, d dnyaya duyarl olabilme Bilinenlere bal kalmama Yarg ve fikirlerinde zgr olabilme Yeni fikirlere ak olabilme zgn ve yaratc olabilme Gvenilir ve doal olma Eletirel olabilme Deien gereklere zm bulabilme Azimli olabilme Yeni deneyimlere ak olma 244 yazma ve almalar yeni ocuklarn var olan kabiliyetlerini olur.

Yaratc

gelitirmelerinde

beceriler

kazanmalarna

yardmc

zgvenlerini artrr. Baarl olma duygusunu tatmin ederek yeni i ve davranlara isteklendirir ve yreklendirir. Yaratc yazma tekniinde rencilerin farkl yeteneklerini kullanacaklar ya da farkl yeteneklere sahip rencilerin yapabilecekleri uygun faaliyetler olduu iin snf iinde yetersiz ve ekingen rencilerin de eitime aktif katlmlar salanr. Yaratc yazma almalar da rencilerin yaratcln, kendine zgrln gelitirici ve kendi kiiliklerini tanmay salayan nitelik tar.

244

Bkz. ztrk, a.g.m, s.78

221

nk yaratc yaz demek, kiinin bir konudaki duygu ve dncelerini hayal gcn kullanarak kendini zgrce ifade etmesidir. renciler yaratc yazma almalarnda farknda olarak veya olamayarak cesaretlerini ve zgvenlerini kullanr ve gelitirirler. Kendi gr ve dncelerini ounluun basksndan ve d beklentilerin geriliminden kurtararak aktarabilirler. Bylece kendilerine olan gveni artar. Bu, dnsel ve duygusal geliimin yannda duygusal zeknn geliimine de katk salar. Kiisel kabiliyet ve eilimlerini kefeden renciler hem daha mutlu hem de daha baarl bir fert haline gelirler. Yaratc yazma almalarnn dier bir faydas da, rencilerin farkl ve zgn fikirler, neticeler elde etmesi neticesinde birbirlerinin fikir ve anlayna ilgi duyarak birbirlerini tanmalarn ve birbirlerine sayglarn artrmaktr. Bylelikle rencilerin kendilerini tanma ve kiiliini gerekletirme srecine olumlu bir katk salanm olunur. 3. rencilerin geliim zelliklerine uygunluu ocuklarda 11 ya itibaryla soyut ve mantk dnebilme yetenei gelimeye balar. ncesinde arlkla imdiki zaman dnmelerine ramen bu yalardan itibaren gelecee ynelik soyut dnebilir, varsaymlarda bulunabilir ve eitli ihtimaller zerinde dnerek akl yrtebilir. Bir konunun farkl ynlerini dnerek bunlarn doruluunu ayr ayr yorumlayabilir. Ayrca gzlemler yaparak bunlardan ilkeler karabilir. 245 Bir problemin farkl zmlerinin olabileceini bilir, yalnz bir gre bal almazlar. Bu dnemde ocuklarda olaylara kendi bak asn oluturma ve yetikinlerden farkl dnme eilimi de ortaya kar. ocuk artk duygu, dnce ve davranlaryla kendi kiiliini aramaya ve oluturmaya balayan bir bireydir.

245

Adnan Kulakszolu, Ergenlik Psikolojisi, stanbul 1999; s.136137

222

4. Avantajl ve snrl ynleri nsanlar yaratltan gelen farkl yaratclk zelliklerine sahiptirler. ocuklarda bulunan bu potansiyel zellikler eitli motivasyonlar ve hedef gstermelerle harekete geirildiklerinde onlarn ne kadar hrikulde iler yapabilecekleri de ortaya kar. Her ocuun genetik zelliklerine gre sahip olduu yaratclk niteliklerinin tevik edilerek bunlar kefetme frsatlarnn verilmesi, onlarn kabiliyet ve becerilerinin gelimesi yan sra birok bakmdan karakter geliimlerinde de olduka nemli bir katks olur. Bu balamda, yaratc yazma tekniiyle ilenen ahlk deerler ocuklarn kendilerine zel yaratc ynlerini kefetmelerini salar. Kendi zel niteliklerini kefeden, becerilerini somut olarak gren ocuklarda kendilerini iyi tanmakla birlikte bir zgven duygusu da geliir. Yaratc yazma teknii bir yazl alma olmas sebebiyle zerinde, ocuklarn szl almalardan daha ok zaman ve emek harcamalarn gerektirir. Bu onlarn dersin konusu olan ahlk deer zerinde daha ok dnmesi buna bal duygu, dnce ve davranlarla daha ok hair neir olmas demektir. renme veya retme faaliyetlerinde yazl almalarn, szl almalardan daha kalc bir faydaya sahip olduu ise bilinen bir gerektir. Yaratc yazma teknii ocuklarn ailesi, yakn evresi ve tabiatla, hayvanlarla veya gereine gre d evreden insanlarla iletiime gemesini gerektireceinden onlarn ok ynl ve sosyal geliimi zerinde olumlu bir etkisi olur. 246 rencilerin retmen ve yaptklar yaratc paylamas yazma almalarn farkl arkada, aileleriyle konular boyutlaryla

kavramalarna yardmc olur. Olaylarn veya olgularn farkl boyutlarn fark etmek onlara bir dnme disiplini ve tecrbesi kazandrr. 6. Amalar

246

Bkz. Katba idem, nsan Aile ve Kltr, s. 53

223

Yaratc

yazma

tekniinin

amalarna

gemeden

nce

genel

anlamyla yaratc yazma almalarnn ocuklar zerinde ulamak istedii hedeflerden sz etmek yerinde olur. Bu balamda yaratc yazma almalarnn genel olarak amac, rencilerdeki yaratclk bilinci ve tutumlarn gelitirmektir. Bunu yaparken onlar yaratclk konusunda bilgilendirmek, onlara yaratc retim teknikleri sunmak, yaratc sorun zme yeteneklerini, yaratc kiilik zelliklerini, yaratc dnme tekniklerini retmek ve yaratc yetenekleri gelitirecek aratrmalar yapmak gibi yedi mhim amatan bahsedilebilir. 247 Bu bakmdan ocuklara kk yalardan uygulanan eitim programlarnda, yaratc dncelere deer vermeyi, zgn dnce retmekten zevk almay, ak grl ve eletiriye ak olmay, zgn olmay, risk almay ve hata yapmaktan korkmamay kazandracak almalara ihtiya duyulmaktadr.

7. Uygulan retmen yaratc yazma tekniini uygularken; a. Yaratc yazma tekniinin plan, materyal ve malzemesini hazrlar ve nceden deneme uygulamas yaparak hazrlklarn snarak uygulamaya hazr hale getirir. b. Faaliyet iin gerekli materyalleri ve ortam nceden hazrlar. c. rencilerini bilgi, duygu, dnce, sezgi ve hayalleriyle birlikte harekete geirecek ekilde almayla grevlendirir. Onlara somut rnekler sunarak kolaylk salar. d. retmen faaliyet ve yazm aamasnda renciye mdahale etmez, ancak ona destek olur ve rehberlik eder. e. alma srecinde retmen rencileri sevdiini onlarn dnce ve duygularna deer verdiini hissettirir. alma

Bkz. Davis, G. & Rimm, S. Education of the gifted and talented, MA: Allyn and Bacon. USA 1998; http://www.ustunler.org/yazilar/beyin_arastirmalari.asp Beyin Aratrmalar Prof. Dr. Fsun Akarsu

247

224

srasnda hata ve yanl yapma endiesine dmemelerini syleyerek kendilerini yreklendirir. f. almalar topladnda, rencilerin ahsn deil yaz ya da almalarn deerlendirir. Her renciyi yreklendirecek ve cesaretlendirecek szler syler. g. Bu almada gzel olann herkesin iin farkl boyutlarn grmesi ve kendi kabiliyetleriyle ahsna zg alma yapmak olduunu vurgular. h. rencilerin i. retmen, almalarn bu almada snfta arkadalar ve evde ve aile dier fertleriyle paylamalarna imkn hazrlar. rencilerin kendileri altklar konular hakknda yeni bir ey kefedip etmediklerini sorar varsa anlatmalarn ister. j. retmen yaratc yazma almalarn ocuklarn geliim zelliklerine gre deerlendirerek elde almalarnda kullanr. ettii verileri dier

F. HEDEF DAVRANI GELM LE

1. Hedef davran geliim lei Hedef davran geliim lei, karakter eitim modelimizde hedeflediimiz ksa ve orta lekli baar ve performans lmek iin hazrlanmtr. Bu, ocuklara kazandrlmas amalanan ahlk deerlerin ne lde gerekletiini grmek bakmndan olduka nemlidir. Semi olduumuz on drt ahlk deer ve bunlarn hedef davranlar ayrca bunlara bal arzu edilen davranlarn renciler tarafndan ne kadar kazanlm olduunu grmek eitim srecinin ynetimi iin zaruridir. 248

lein hazrlanmasnda, T.C. Milli Eitim Bakanl Eitimi Aratrma ve gelitirme Dairesi Bakanl, renci Merkezli Eitim Uygulama Modeli, eserin veri ve rneklerinden faydalanlmtr.

248

225

Hedef davran geliim leinde, rencilerin hedef davranlar konusunda kendi kendilerini deerlendirmeleri ve ayn ekilde retmenlerin onlar zerinde yapt gzlemlerin neticesi olarak onlar deerlendirmesi olarak iki olgu sz konusudur. Bu deerlendirme, modelin uygulanmasndan nce ve uygulanmasndan sonra olmak zere iki aamada gerekleen bir sretir. rencinin kendisini ve retmenin renciyi ayr ayr deerlendirmesi ve bunun karakter eitimi uygulamalarnn ncesinde ve sonrasnda yaplmas ve verilerin ayr ayr hesaplanmas, hedef davran geliim lmnn hem objektif, hem de kolay yorumlanabilir nitelikte olmasn salamaktadr. rencilerin bilgi, duygu ve davran geliimleri arasndaki denge ve sz konusu ahlk deerin karakteristik nitelikleri gz nne alnarak hazrlanan 249 hedef davran geliim lei onlarn tutum ve deerlerini lmenin yan sra performansn da ler. Davran geliim leinden elde edilen veriler nda, karakter eitimi modelinin uygulanmasnda gereken iyiletirme ve tashihler yaplr. Bylece lek uygulamada belirleyici ve yol gsterici bir rol oynar.

2. Amac 10 14 ya ocuklarnn, ortalama zihinsel, duygusal, sezgisel, davran ve ahlk geliim seviyelerinin dikkate alnarak hazrlanan 250 davran geliim leinin ncelikli amac, karakter eitimi modelinin hedef davranlarnn renciler zerinde bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez dzeyinde ne lde gerekletiini ortaya koymaktr. 251 rencilerin dini, kltrel durumlar ve ahlk durumlarnn dikkate alnarak hazrlanan lein amac rencilerin eitim uygulamalarndan sonra hedef davranlar ne lde kazandklarn gstermektir. Karakter

249

250 251

bkz. Barth, James L. ve Abdullah Demirta, a.g.e, bl: 12.1 -12.30

bkz. Snmez, Veysel, Program Gelitirmede retmen El Kitab, s. 17100

bkz., zcan, a.g.e. s. 205

226

eitimi uygulamalarndan nce ve sonra olmak zere iki kez uygulanan lein daha objektif ve tutarl olmas iin hem rencinin kendi gzlemi hem de retmen izlenimleri birlikte deerlendirilir. Bylece lek, retmenin eitim srecini yorumlamasna ileyite strateji ve yaklamlarn belirlemesine yardmc olur. Her ahlk deerin hedef davranlarn lmek zere hazrlanm lekler, eitim program sonunda her renci iin tamam bir arada deerlendirilerek her bir rencinin yllk performansn ortaya koyar. 3. Faydalar Davran geliim leinin faydalarn renciye ve retmene salayaca fayda bakmndan ayr ayr ele alabiliriz. Davran geliim lei, eitim programndan nce kendisine uygulanan renci, bu programda kendisinde nasl bir geliim grlmek istendiinin bilincine vararak, hedef davranlara kar bir ilgi ve istek oluur. Eitim programnda yer alan yani renecei gncel ahlk deerleri duygu, dnce ve davran boyutunda nasl ortaya kacan fark eder. renciler bu lekte kendi kendilerini deerlendirdiklerinden, bunu kendilerine verilen bir deer ve duyulan bir gven olarak alglamaya msait olurlar. Program sonunda kendi ahsiyetlerinde meydana gelmesi beklenen olumlu deiikliklerin ne kadar gerekleip gereklemediine bir lde kendileri karar verdiinden sonular kendileri iin ok nemli hale gelir. lei ikinci kez doldurduktan sonra meydana gelen deiimi yorumlayan renci hangi bakmlardan zayf ve kuvvetli olduunu fark eder ve onu durumunu iyiletirmeye ynlendirir. Bylece rencilerde kendi renmelerinden sorumlu olduklar anlay da geliir. 252 Konuya leinin retmen asndan baktmzda, davran geliim n uygulamasnn retmene rencilerini ahlk deerler

bakmndan daha nitelikli ve ok ynl tanma imkn salamas karmza kar. Program uygulamadan nce ve sonra rencilere uygulanan lek,

252

bkz. renci Merkezli Eitim Uygulama Modeli s. 230

227

karakter eitimi programnn hedeflerinin ne lde gerekletiini ve baarsn grmek bakmndan nemli veriler sunar. lein renci ve retmen tarafndan hem bata hem de sonda uygulanmas neticesinde retmenin rencilerini tanmas iin de bir avantaj salar. Buna gre retmen eitim uygulamasnn sonraki aamalarnda lekten elde ettii verilere gre faaliyetlerine yn verir. 4. Uygulan retmen, hedef davran geliim leini aadaki durumlara ve srasna dikkat ederek uygular: a. Yukarda geen uygun kstaslara gre, her bir ahlk deer iin nceden hazrlanm hedef davran geliim lei, nce programa katlan btn rencilere renci z deerlendirme blm doldurtularak uygulanr. b. retmen bunlar tek tek deerlendirmeden nce her renci iin retmenin deerlendirmesi blmn kendi doldurur. c. retmen, renciyi kendi deerlendirmesini, rencinin kendi kendini deerlendirmesinin puanlarn ayr ayr toplar. Sonra her iki deerlendirmenin genel toplamn karr. d. retmen, eitim modelinin uygulamada bu lekten renci ve snf baznda kacak sonulara gre dilerse, bir takm takdim tehirler, uzatma ve ksaltmalar yapabilir. e. Her ahlk deerin drt farkl teknikle ilenmesinden sonra retmen ayn lei ikinci defa rencilere uygular; ayn ekilde kendisi de lei doldurur. f. retmen renci ve snf baznda ulat neticeleri nceki lekte elde ettii sonularla karlatrmal olarak yorumlar. g. Tespit ettii durumlara ve varsa eksik ve hatalarna gre programn ilerleyen safhalarnda almalarn ve hareket tarzn yeniden deerlendirir. h. retmen snf ve renci baznda yapt deerlendirmeleri bir rapor halinde hazrlar ve daha sonra faydalanmak zere arivler.

228

5. Sonucu yorumlama Davran geliim leinin yorumlanmas be aamada gerekleir. a. retmen her ahlk deerle ilgili her rencinin z deerlendirmesinden elde ettii verilerin puan olarak karln tespit ederek yorumlar. b. Ayn ahlk deerle bantl renci hakknda yapt deerlendirmeyi de puan trnden hesaplayarak ortaya kan durumu yorumlar. c. retmen kendi deerlendirmesiyle rencinin z deerlendirmesini toplam puan trnden hesaplayarak rencinin o ahlk deerle ilgili durumunu tespit etmi olur. d. retmen yukardaki aamay eitim modelinin uygulanmas sonrasnda uygulad lekle tekrar deerlendirir ve sonular yorumlar. e. Son olarak her renci iin birinci lekle, ikinci lek arasndaki farklar karlatrarak olumlu ve olumsuz ynleriyle yorumlayarak bir sonuca ular.

229

4. BLM
KARAKTER ETMNDE MODEL TEKNKLERN SINANMASI
A. Konu ve Problem 253 Karakter eitimi modelindeki tekniklerin verimliliinin snanmas,

modelin fonksiyonelliini ve ie yararln ortaya koymak bakmndan gereklidir. Modelde yer alan Hadise Yorumlama, Yaparak renme, Fotoraf Yorumlama ve Yaratc Yazma olarak yer alan drt farkl teknik, tezin birinci ve ikinci blmlerinde belirtilen bir takm ilke ve prensipleri dikkate alarak denekler zerinde test edilmitir. Aratrma 20072008 retim yl birinci dneminde, Ankara zel Hayat lkretim Okulu, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi retmeni Rabia Arslaner; Adana Yreir Sofulu, mer Kanaatbilen lkretim Okulu, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi retmeni Yaar rakl; stanbul zel rfan lkretim Okulu, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi retmeni Mustafa Top tarafndan farkl ya ve cinsiyetlerden oluan ikier denek grubu (snf) zerinde yaklak 4 hafta boyunca ve gnll olarak gerekletirilmitir. Aratrmann genel problemini, Karakter Eitimi Modelinde kullanlan teknikleri ve uygulama rnekleri, rencilerin karakter geliimine katk salamakta mdr? eklinde ifade edebiliriz. Aratrma da Belirlenen eitim prensipleri ve kullanlan teknikler, rencilerin iin hedef kazanmlar ve temel becerilerini olumlu ynde desteklemekte midir? Modelde kullanlan teknikleri ve uygulamada uyulan prensipler uygulayc retmeni eitim amalarna ulamada fonksiyonel hale getirmekte midir? Model retmenin dersine, ahlk retim alanna katkda bulunmakta mdr? sorularna cevap aranmtr.
253

Aratrma modeli Zeki Arslantrkn , Aratrma Metod ve Teknikleri, adl eserinden hareketle seilmitir.

230

B.

Ama ve nem lkretim DKAB dersi rencilerinin ahlk eitimine destek ve ahlk

geliimlerine yardmc olmak niteliine sahip olmay hedefleyen bu karakter eitim modeli, on drt ahlk deeri, drt teknikle ve belirlenen eitim ilkeleri ve prensipleri dorultusunda hedeflerine ulamay amalamaktadr. Modelde snanmasyla, kullanlan renciler tekniklerin, zerinde uygulama rnekleriyle ve birlikte temel

hedeflenen

kazanmlarn

becerilerin llmesi hedeflenmektedir. Bu yolla, modelin genel anlamda hedeflerine ulamada, hedef kitle zerinde uygulamaya elverili ve belirlenen hedef davranlar kazandrmada verimli olup olamayacan ortaya konmak amac vardr. Bu aratrma, modelin her ahlk deer iin rencilere kazandrmay hedefledii kazanmlar ve temel becerilerin ne kadar mmkn olabildiini grmek ve modelin fonksiyonelliini ve verimliliini ortaya koymak bakmndan nemlidir. C. Hipotez ve Varsaymlar Aratrma sonular iin iki temel hipotezimiz vardr. i. Sfr hipotezi: Gzlenen iki grup (kontrol ve deney grubu) arasnda fark yoktur. H0 (X1-X0)= 0: Kontrol grubuna faktr uygulanmasndan (Y1-Y0) = 0:

nce ve sonra yaplan deneklerin kendi kendilerini deerlendirmesinin sonunda yaplan lmlerin sonucu ntrdr. H0 Kontrol grubuna faktr uygulanmasndan nce ve sonra yaplan uygulayc retmenlerin denekleri deerlendirmesinin sonunda yaplan lmlerin sonucu ntrdr.

231

ii.

Alternatif hipotezler: Gzlenen iki grup arasnda (kontrol ve deney grubu) olumlu veya olumsuz bir fark vardr.

H1

(X1-X0)= 1: Kontrol grubuna faktr uygulanmasndan nce ve (X1-X0)= -1: Kontrol grubuna faktr yaplan deneklerin kendi kendilerini (Y1yaplan

sonra yaplan deneklerin kendi kendilerini deerlendirmesinin sonunda yaplan lmlerin sonucu eksidir. H1 uygulanmasndan nce ve sonra

deerlendirmesinin sonunda yaplan lmlerin sonucu artdr. H1 uygulayc retmenlerin denekleri deerlendirmesinin sonunda

Y0)= 1: Kontrol grubuna faktr uygulanmasndan nce ve sonra yaplan lmlerin sonucu eksidir. H1 (Y1-Y0)= -1: Kontrol grubuna faktr

uygulanmasndan nce ve sonra yaplan uygulayc retmenlerin denekleri deerlendirmesinin sonunda yaplan lmlerin sonucu eksidir. Aratrmann genel ve alt problemleri dorultusunda varsaymlar u ekilde dzenlenmitir. i. ii. Modelde kullanlan teknikler, hedef kazanmlara ulamada etkilidir. Teknikler retmen ve renciler asndan fonksiyonel ve

verimlidir. iii. Model, rencilerin karakter geliimine katk salayacak niteliktedir.

D.

Snrlklar ve Snrlar Aratrma, Adana, Ankara ve stanbul ehirlerinde birer okul zerinde

yaplmtr.

Her

okulda

bir

uygulayc

retmen,

iki

denek

grubuyla

aratrmaya katlmtr. Daha geni apl ve ok ynl bir aratrma yaplabilecei dnlmesine ramen hedef, modelde kullanlan tekniklerin fonksiyonelliinin ve verimliliin snanmas olarak daraltlm, buna gre aratrma kapsam snrlandrlmaya allmtr.

232

Birinci Uygulayc retmen iki denek grubu (7. ve 8. snf) zerinde Drst ve Gvenilir Olmak ve Adaletli, ll Olmak ve Haka Davranmak ahlaki deerleri zerine aratrma yapmtr. kinci Uygulayc retmen Dostluk, komuluk ve akrabalk ilikilerine deer vermek ve Yardmsever ve Cmert olmak zerine; nc Uygulayc retmen ise (6. ve 8. snf zerinde) Drst ve Gvenilir Olmak ve Yardmsever ve Cmert Olmak zerine aratrma yapmtr. Aratrma, okul yetkililerinin ve retmenlerin gnll katlmn

gerektirdiinden bunu kabul eden okullarda yaplmtr. Modelin hedef kitlesi olan ilretim 4.5.6.7.8. snflar rencileri zerinde aratrma yaplabilecei varsaylmasna ramen 4. snf zerinde aratrma yaplamamtr. Uygulayc retmene bal bu problem, uygulayc retmenlerinin mfredat gerei DKAB dersine 4. snftan itibaren derse girmelerinden kaynaklanmtr. retmenlerin rencilerin duygu, dnce ve davranlarn deerlendirebilecek kadar tanyamamalar aratrmann 4. snf rencileri zerinde uygulanabilmesine engel tekil etmitir. Aratrma da lek olarak her ahlki deerin retilmesinde hedeflenen kazanmlarn duygu, dnce ve davran boyutunda lld hedef davran geliim lei kullanlmtr. 254 rencinin kendi kendisini sekiz soruyla deerlendirdii ve retmenin rencisini drt soruyla deerlendirdii bu lekler daha da geniletilebilirve ve snrlar gelitirilebilir u olmasna haliyle ramen yeterli aratrmann grlmtr. E. lgili almalar lkemizde DKAB retim program, derslerin ilenii ve bir takm teklifler, deerlendirmeler ieren birok almalar ve aratrmalar yaplmtr. Bunlardan, bu aratrmayla ilgisi olduunu dndmz bir kan rnek olarak verebiliriz. pratiklii bakmndan anki

254

Aratrmada kullanlan lekler, ikinci blmn alt ksmlarnn sonunda verilen ve her ahlk deer iin ayr hazrlanm hedef davran geliim lekleridir.

233

1. Mustafa cal tarafndan Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersinde Ulalmas Gereken Hedefler ve Gerekleme Oranlar balyla yaplan bu almada DKAB derslerinin sresi, mfredat, kitaplar ve retmenleri hakknda tespitler ve deerlendirmeler bulunmaktadr. Bu erevede dersin hedefleri ve sonular bakmndan deerlendirmeler yaplm deiik kategorilerde baar yzdeleri tespit edilmitir. (Kayseri BAV, 1998, s.101157) 2. MEB Din retimi Genel Mdrl tarafndan lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi retim Programlar ve Bir Uygulama rnei (Ankara Modeli) adyla Mehmet tak, Muhittin Esiz, Yksel Kaymakolu ve dierleri tarafndan hazrlanan bu alma dersin programn tantp ders ileyi rnekleri sunmakta ve programn ileyiine yeni bir yaklam getirmektedir. Ayrca retmene ders ileyi yntemi ve rencileri deerlendirme konularnda klavuzluk etmektedir. (stanbul 2001) 3. Din retiminde Yeni Yntem Araylar Uluslararas Sempozyum Bildiri ve Tartmalar 2830 Mart 2001 stanbul adl organizasyon, MEB Din retimi Genel Mdrl tarafndan dzenlenmitir. Sempozyum, oulcu Toplumda Din Eitimi, Din retiminde Dinler Aras Yntem gibi din retiminde daha baka yntemlerin ele alnd balca konularla dnyada din retimi alannda gelimeleri yanstmaktadr. 4. Halis Ayhan, Hayati Hkelekli, Yurdagl Mehmedolu ve Dierleri tarafndan 19992000 yllar arasnda lkretim 4. il 8. snf ve Ortaretim 1. il 3. snf rencilerinin DKAB dersi zerinde, rencilerin mfredat bilgilerini yeterince renmelerini, dinle ilgili problemlerine tatmin edici cevap bulmalarn, derse ilgilerini, dersin ieriinin rencilerin geliimine uygunluunu, dersin yeterliini ve beklentilere cevap vermesini len bir aratrma yapmlardr. Bu alma neticesinde birok ynden dersin problemlerini ve verimliliini ortaya koyan verilere ulalmtr. (DEM 2004)

234

5. Recep

Kaymakcan

Trkiyede

Din

Eitiminde

oulculuk

ve

Yaplandrmaclk: Yeni Ortaretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Program Balamnda Bir Deerlendirme adl makalesiyle 2005 Ortaretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi program zerine ok ynl ve ayrntl olarak bir analiz yapmtr. Programn ilkeleri ve hedefleri arasnda olan Yaplandrmac Yaklam, oulcu Din retimi ve slm D Dinlerin retimi gibi nemli konuya eletirel ve yapc tenkitler getirmi ve problemlere k tutmutur. (Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri, Ocak 2007, s. 177210)

F.

Aratrma Yntemi 1. Aratrma Modeli almada deney modelli aratrma tercih edilmitir. ki tr hipotez kurgulanmtr. Sfr hipotezi (H0): Gzlenen iki grup

(kontrol ve deney grubu) arasnda farkn yoktur. Alternatif hipotezler(H1): Gzlenen iki grup arasnda (kontrol ve deney grubu) olumlu veya olumsuz bir fark vardr. Her iki hipotez testi iin deime Deime=f(X-Xo) frmlne gre llmtr. Bu tr hipotez testini tercih etmemizin sebebi bu testin, iki veya daha ok eit veya benzer sosyal gruplarn ayn veya farkl faktr/faktrlere maruz braklmas sebebiyledir. sonucunda ortaya kan lm farkllklarn ifade etmesi

Eitim Faktr

X0

X1

Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

235

Toplam Deime=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

Buna gre kontrol grubu deneklerine, kendi kendilerini len X0 testi yaplm sonrasnda drt hafta boyunca eitim faktr uygulanm ardndan deney grubu rencilerine X1 testi yaplmtr. geliim lei olarak hazrlanan ve Bu testler, hedef davran kendi kendilerini rencilerin

deerlendirdikleri sekiz sorudan ibarettir. Testin sorular rencilerin alglama seviyeleri ve deerlendirme yapabilme yetenekleri dikkate alnarak (hibir zaman=1, bazen=2, ounlukla=3, her zaman=4) eklinde drtl derecelendirme leine gre hazrlanmtr. Ayn srete uygulayc retmen kontrol grubu rencilerini hedef davran geliim leinde hazrlanan drt soruyla, Y0 testiyle lm, eitim faktr sonunda deney grubuna da yine ayn drt soruyla Y1 testini yapmtr. Deneklere eitim faktr uygulanamadan nce uygulayc

retmenlerle materyal paylam yaplm ve birebir grlerek aratrma ve uygulamalar hakknda grlmtr. Aratrma srecinde irtibat devam ettirilerek ortaya kan problemler alm, muhtemel sakncalar istiare edilerek srecin salkl ilemesine destek verilmitir. uygulayc retmen birbirinden bamsz ve e zamanl hareket etmilerdir. retmenler Hadise Yorumlama, Yaparak renme, Fotoraf Yorumlama ve Yaratc Yazma (snfa) uygulama yapmtr. Aratrma rencileri sonunda fark kontrol grubu rencileriyle deney grubu tekniklerini srasyla yaklak drt hafta boyunca kesintisiz uygulamlardr. Her retmen iki ayr denek grubuna

arasndaki

Deime=f(X1-X0)

bulunmu

uygulayc

retmenlerin lmndeki fark da Deime=f(Y1-Y0) bulunduktan sonra

Toplam Deime=f(X1-X0)+(Y1-Y0) eklinde hesaplanmtr.

2. Evren ve rneklem

236

Deneklerin hedef davran geliimlerini tam ve doru olarak lmek iin hazrlanan hedef davran zorunlu geliim DKAB leklerinin dersi gren evreni, Trkiyede snf lkretim Okullarnn 4.5.6.7.8.

rencileridir. Aratrma iin ilkretim okullarnn 4.5.6.7.8. snflar arasndan alt farkl rneklem seilmitir. Bunlar ad geen okullardaki snflardan, 18 ila 25 kiiden oluan denek gruplardr. rneklem, Trkiye evreninden, stanbul, Ankara ve Adanadan herhangi bir lt aranmadan seilmitir. Denekler farkl bilgi, ekonomik ve kltr seviyelerine sahiptirler. Sz konusu illerden seilen rneklemlerde lkretim 5. ila 8. snflara ait deiik ya seviyelerinde renciler bulunmaktadr. Bu denek gruplar 69u erkek, 65i kz olmak zere 134 kiiden olumaktadr. 3. Verilerin Toplanmas uygulayc retmen, ikier denek grubu (snf), kontrol grubu ve deney grubu zerinde faktr uygulanmadan nce ve uygulandktan sonra rencilerin kendilerini deerlendirdii ve uygulaycnn rencileri deerlendirdii iki ynl bir lm yapmlardr. Bu lmlerden elde edilen veriler, EK2de tablolar halinde verilmitir. Bu tablolarda aratrmada, hangi faktrn hangi ahlk deer olduu, deneklerin ait olduu snflar, cinsiyetlere gre dalm gsterilmitir. Kontrol grubu zerinde yaplan lmler yukarda belirtilen iki ynyle, Deime=f(X1-X0) formlne gre derecelendirme leine gre rakamsal ve forml olarak ifade edilmitir. Ayn ekilde uygulayc retmenin gzlemleri sonucu lm de Deime=f(Y1-Y0) olarak yine derecelendirme leine gre gsterilmitir. Her lmlerin toplam ve kontrol grubu ve deney grubu arasndaki farklar hesaplanarak
Toplam Deime=f(X1-X0)+(Y1-Y0) eklinde ifade edilmitir. Nihai sonular

ise yine renci baznda eksi (-), art (+) ve ntr ( ) cinsinden belirtilerek % oran cinsinden karlmtr.

237

4. Verilerin zm ve Yorumlanmas Adanadaki uygulayc retmenin iki denek grubu (50 kii) zerinde yapt lm sonunda, hedef davranlarn geliiminde birinci denek grubunda 25 renciden 24nde olumlu deiim gzlenirken, 1 rencide ntr durum ortaya kmtr. Birinci grubun genelinde ortalama geliim oran (+) % 8 dir. Ayn uygulayc retmenin 25 kiilik ikinci denek grubundan 22sinde olumlu deiim, 2sinde olumsuz deiim, 1inde ntr durum llmtr. kinci grubun genelinde ortalama geliim oran (+) % 7,5 tir. Uygulayc retmen, eitim faktrnn derse deiik ynlerden olumlu katksnn olduunu, dersin ileniine canllk ve heyecan getirdiini ifade etmitir. Ankaradaki uygulayc retmen 46 kiiden oluan iki ayr denek grubuyla aratrmaya katlm ve u sonular elde etmitir: Birinci gruptaki 25 renciden 22sinde olumlu deiim; 2sinde olumsuz deiim 1nde ise ntr durum. Birinci grubun genelinde ortalama geliim oran (+) % 9,3 tr. kinci gruptaki 21 renciden 19unun hedef davran geliiminde olumlu deiim meydana gelirken 2sinde olumsuz deiim ortaya kmtr. Ntr durum ise yoktur. Birinci grubun genelinde ortalama geliim oran (+) % 8,1 dir. Bu uygulayc retmen, yeni tekniklerin dersine renk kattn, uygulamann dersinin verimini artrdn ve rencilerin davran geliiminde gzle grlr deiiklikler gzlemlediini ifade etmitir. stanbuldaki uygulayc retmen de iki ayr denek grubu (38 kii) zerinde u sonulara ulamtr: Birinci gruptaki 18 renciden 11inde olumlu deiim; 5inde olumsuz deiim 2sinde ise ntr durum. Birinci grubun genelinde ortalama geliim oran (+) % 4 dr. kinci grupta yer alan 20 renciden, 19unda olumlu deiim meydana gelirken, olumsuz deiim gzlenmemi ancak 1inde ntr durum grlmtr. kinci grubun genelinde ortalama geliim oran (+) % 8,7 dir. nc uygulayc retmen snad tekniklerin rencilerin derse ilgisini ve katlmn artrdn, ancak ders d srece yaylan etkinliklere rencilerin tamamnn katlmn salamakta zorlandn ifade etmitir. Bunu da rencilerin genel olarak dev yapmama

238

isteklerine balamtr. Birinci denek grubu ile ikincisi arasndaki snf bazndaki fark, kendisinin ve rencilerin uygulamaya alk olmamasndan kaynaklandn belirtmitir. 5. Bulgular ve Tartma Karakter Eitimi Tekniklerinin belirlenen ilkelere gre elveriliinin, verimliliinin snanmasn amalayan ve 69u erkek, 65i kz olmak zere 134 kii zerinde ayr retmenin yaklak drt hafta boyunca devam ettii aratrma sonularna gre sz konusu tekniklerin modelin ieriiyle birlikte uygulanmas sonunda u sonulara ulalmtr. Tablo 1. Hipotezlerin dorulanma oranlar
Hipotezlerin Dorulanmas H0 H0 H1 H1 H1 H1 (X1-X0)= 0 (Y1-Y0) = 0 (X1-X0)= -1 (Y1-Y0)= -1 (X1-X0)= 1 (Y1-Y0)= 1 Topl. 268 22 14 31 9 81 111 (X1-X0)= 0 ve H0 % 100 8,2 5,2 11,6 3,4 30,2 41,4 71,6 15 13,4

Aratrma sonularnda H0

(Y1-Y0) = 0

hipotezlerinin doruland ntr deiim oranlar (8,2 ile 5,2) arasndaki fark olaan olarak deerlendirilebilir. Ancak H1
(X1-X0)= -1 ve H1 (Y1-Y0)= -1 hipotezlerinin doruland renci ve retmen lmlerinin sonularndaki

deiim oranlar arasndaki fark (11,6 ile 3,4) yksek grnmektedir. renci deerlendirmelerinin retmen deerlendirmelerine gre, olumsuz deiim oranndan yksek olmas, eitim faktrnn rencilerin nlerine koyduu hedef kazanmlarn kendilerine yksek grnmesinden kaynaklanm olabilir. Kontrol grubu deneklerinin eitim faktrn bilmeden nce daha rahat bir deerlendirme yaparken, faktr sonras daha ciddi ve eletirel bir deerlendirme yapmak durumunda kalmalar da sebepler

239

arasnda saylabilir. Aradaki bu olumsuz deiim farknn retmenler nezdinde te bir oranda kalmas, bu fikri desteklemekle birlikte genel anlamda olumlu ve manidar bir veridir.
H1 (X1-X0)= 1 ve H1 (Y1-Y0)= 1 hipotezinin doruland olumlu

deiim balamnda sz konusu farkn (30,2 ile 41,4) rakamlarnda kalmas, eitim faktrnn olumlu sonularn fark etmede deney gruplarnn anlay birlii iinde olduunu gsteren olumlu bir neticedir. H0 hipotezlerinin doruland kanalda genel orann ok yksek kt dnlebilir. Lakin H0, %13,4 ve H-1, % 15 hipotezlerinin toplamda % 28,4 te kalmas, H+1 hipotezinin 71,6 dorulanma orannn ykseklii yannda, yukarda sz geen grnmeyen etkileri de dikkate aldmzda olduka dk bir seviyeyi ifade etmektedir. Tablo 2. renci baznda toplam deime oranlar
Toplam Deime ve Genelde Hipotezin Dorulanmas => f(X1-X0)+(Y1-Y0) Toplam Deime => f(X1-X0)+(Y1-Y0) = 0 Toplam Deime => f(X1-X0)+(Y1-Y0) = -1< Toplam Deime => f(X1-X0)+(Y1-Y0) = 1< Topl.134 117 10 7 % 100 % 87,3 % 7,5 % 5,2

Bu

aratrma olumlu

neticesinde ve anlaml

Karakter bir

Eitimi

Modelinde

kullanlan varmak

tekniklerin ilkretim 4. ila 8. snf rencilerine belirli ahlk deerleri kazandrmada etkisi olduu sonucuna mmkndr. kili lm sonunda faktrel ahlk deerle ilgili olarak hedef kazanmlarn elde edilmesinde ikili lm ayr ayr gz nne alndnda birincide 30,2 ikincide 41,4 toplamda 71,6 ve her ikisinden kan ortak sonucun edilebilir. % 87,3 olmas olumlu ve arzu edilen bir sonu olarak kabul

240

Tablo 3. Uygulayc retmenler baznda toplam deime oranlar

Uygulayc retmenler Baznda Toplam Deiimler 1. Uygulayc retmen (Adana) 2. Uygulayc retmen (Ankara) 3. Uygulayc retmen (stanbul) Toplam Denek:134 () 3 2 3 (-) 2 4 4 (+) 45 40 31 Deiim % 100 () 6 4,3 7,9 (-) 4 8,7 10,5 (+) 90 87 81,6

50 46 38

Aratrmaya

gre,

uygulayc

retmenlerin

ikier

denek

grubu

zerindeki yapt lmlerde, birinci uygulayc retmenin denek gruplar zerinde % 90 dzeyinde; ikinci uygulayc retmenin % 87 seviyesinde; nc uygulayc retmenin ise 81,6 derecesinde bir deiim tespit edilmitir. Buna gre her uygulayc retmenin denek gruplarna gre, renci baznda ortalama olumlu deiim ortalamas ise srasyla %7,8; % 8,7; % 6,4 tr. Grld gibi uygulayc retmenlerin denek gruplar bazndaki ortalama deiim oran ile renci baznda ortalama deiim oranlarn farkldr. Bu, retmen, renci ve renme ortam gibi birok sebebe bal olabilecei gibi uygulayc retmenin performansyla da ilikilendirilebilir. Ayrca uygulayc retmenlerin deneklerden ald geri bildirimler ve izlenimler aratrmann saysal sonularna ayr bir k tutmutur. Uygulayc retmenlerin dersin ileniine heyecan katmas, zevkli bir eitim ortam olumas, rencilerde gzle grlr deiim tespit etmeleri, renci katlmn yksek olduu bir eitim faktr gzlemlemeleri gibi benzer olumlu izlenimler ve saysal sonularn doruluunu teyit etmek bakmndan ayrca anlaml bir durum olarak deerlendirilebilir.

241

SONU

lkemizde DKAB programyla yrtlen ahlak eitiminde, ders ii ve ders d uygulamalarla her zaman buna destek salayacak daha spesifik ve yeni almalara ihtiya vardr. lkretim DKAB program iinde uygulanacak 4 ila 8. snf

rencilerine ynelik yardmc bir karakter eitimi modeli hazrlamak, bunu yaparken de azami lde Hz. Peygamber (sav) hayatndan evrensel ahlk lleri referans almak, bu almann hareket noktas olmutur. ncelikle gnmzde, baz Batl eitimcilerin ahlk eitimi alannda yapt almalardan ve lkemizdeki ok zengin saylamayacak almalardan faydalanarak ocuklara uygulanacak bir karakter eitiminin nasl olmas gerektii bu eitimin ana hatlaryla ilkeleri ve prensipleri tespit edilmeye allmtr. rencinin renme ortam olan okulda okul ynetimi, retmenler ve okul personelinin misyonu, eitim faaliyetlerinin nitelikleri ve retmen yeterlilikleri ksaca belirlenmeye allmtr. Bu teze konu olan karakter eitim modelinde, rencileri duygu, dnce, davran boyutunda kuatacak ve harekete geirecek; yaparakyaayarak ve aktif renme imknlar salayacak rnek uygulamalarn ilendii eitimi teknikleri gelitirilmeye allmtr. Eitim tekniklerinin rnek uygulamalarnda mmkn olabildiince Hz. Peygamberin hayatndan yaanm olaylar ve gerek olgular seilmitir. retim tekniklerin seilip gelitirilmesinde ve ieriin

oluturulmasnda geni bir ya dilimine hitap edebilmenin zorluklarna ramen hedef kitle olan 1014 ya ocuklarnn ahlk ve zihinsel geliim zellikleri dikkate alnmaya gayret edilmitir. Evrensel ahlk deerlerin retiminde, Hz. Muhammed ahlkn referans alan bir karakter eitimi modeli olabilme amac gden olan bu

242

almann

DKAB

programyla

uyumlu

ve

egdml

yrtlecei

tasarlanmtr. Ahlk deerlerin belirlenmesinde de, Hz. Muhammedin ahlkndan rnekler ve tavsiyeleri esas alnm; ayrca DKAB retim programnn Ahlk ve Hz. Muhammed renme alanlarnn ierii dikkate alnarak on drt temel ahlk deer belirlenmitir. Bunlar: 1. Temiz Olmak 2. Drst ve Gvenilir Olmak 3. Adaletli, ll Olmak ve Haka Davranmak 4. Sorumluluk Sahibi Olmak 5. Yardmsever ve Cmert Olmak 6. efkatli ve Merhametli Olmak 7. Saygl ve taatkr olmak 8. alkan, Sabrl ve Sebatkr Olmak 9. yimser ve mitli Olmak 10. Kanaat Sahibi ve kredici Olmak 11. Dostluk, Komuluk ve Akrabalk likilerine nem Vermek 12. Edepli ve Alak Gnll Olmak 13. Barsever ve Hogrl Olmak 14. Cesur ve Yiit Olmaktr. Bu balamda, belirlenen ahlk deerlerin kazandrlmasnda,

geleneksel eitim anlayndan farkl olarak rencilerin aktif olarak renme srecinde yer alacaklar bir ierik oluturuldu. eriin ilenmesinde ve tekniklerin gelitirilmesinde yine Yaplandrmac Eitim yaklamna uyumlu olmaya dikkat edildi. Hadise Yorumlama, Yaparak renme, Fotoraf Yorumlama,

Yaratc Yazma Karakter Eitimi Modelinde kullanlan tekniklerdir. Bu teknikler ve hazrlanan Hedef Davran Geliim lei ve ahlk deerlerin her biri iin ayr ayr planlanarak hazrland ve uygulaycya bir klavuz niteliinde dzenlendi. Hazrlanan amalanan hedef modeli uygulamaya nceden gemeden ne kadar nce, sahip rencilerin olduklarn

davranlara

belirleyecek ve ayn hususta retmenlerin rencileri hakkndaki tespitlerini ortaya karmak amacyla bir davran geliim lei hazrland. Bu lek programa balamadan nce bir veri olmakla birlikte, program sonunda tekrarlanarak programn uygulamas tamamlandnda kat edilen yolu da gsteren bir lme deerlendirme arac olarak dnld.

243

Bu modelin uygulanmas srasnda retmenin iyi bir model ve rehber olmas, uygulamaya hazr ve yeterli olmas faydasna binaen uygulayc retmenlerin nceden bir hizmet ii eitimden gemeleri alternatif teklifler arasnda dnlebilir. Uygulamada karlaabilinecek zorluklar kabilinden rencilerin nceden bilgilendirilip motive edilerek hazr hale getirilmesini sayabiliriz. Snftaki rencilerin farkl bilgi ve kltr seviyelerine sahip olmas, Hz. Muhammed (sav) hakknda nceden fazla bilgiye sahip olmamalar yine uygulamada karlalacak zorluklar arasnda zikredilebilir. Bu modelin hazrlanmasnda, lkemizde genelde ahlk eitimi zelde ocuklar iin karakter eitimi alannda pratik ve uygulamaya ynelik akademik almalarn ve rnek tekil edecek eserlerin ok olmamas bu almann gerekli akademik olgunlua ulamasn olumsuz etkileyen faktrler arasndadr. Hedef kitlenin (1014 ya) zihinsel ve ahlk geliim zellikleri ve retim tekniklerinin hazrlanp gelitirilmesinde bir takm eksikliklere sebep olmas kabul edilebilir bir durumdur. Ancak eksiklik ve hatalara ramen belirlenen hedef, gelitirilen ierik ve teknikler tezin bir yenilik aray iinde olduunu gstermektedir. Karakter Eitimi Modelinin, retim tekniklerinin elverililiinin ve verimliliinin snanmas iin aratrma yaplmtr. uygulayc retmenin ikier denek grubu zerinde alt bu aratrmann veri ve bulgularna gre, modelde ahlk deerler iin belirlenen hedef davranlar kazandrmada baarl olduunu gsteren sonular ortaya kmtr. 69u erkek, 65i kz olmak zere 134 kii zerinde yaplan aratrma sonularna gre sz konusu tekniklerin, modelin ieriiyle birlikte uygulanmas neticesinde: Hedef davranlarda olumlu deime gsteren renci says: 117 (% 87,3); olumsuz deime grlen renci says, 10 (% 7,5); kendisinde bir deiim grlmeyen renci says ise 7 (% 5,2) olarak tespit edilmitir. Btn bunlar, modelde kullanlan tekniklerin, modelin genel ve zel hedeflerine yaklamasna olumlu bir katkda bulunduu eklinde yorumlanmtr.

244

Karakter eitiminde yenilik ve gelimelerin srekli olmas, buna bal olarak eitim teknik ve materyallerin eitlenmesi, bu modelin bakaca ahlk deerler ve yeni tekniklerle desteklenerek gelitirilmesi ihtiyacn ortaya karacaktr. Netice olarak, rgn retim programlarna ilaveten bu ve benzeri yardmc eitim modelleri kanlmaz bir ihtiyatr. Yaplan bu alma, ilkretim DKAB dersi rencilerinin karakter eitiminde ihtiyaca cevap verebilecek, fonksiyonel, verimli bir model olma arzusundadr.

245

EK1. LKRETM DKAB RETM PROGRAMI RENME ALANLARI, NTELER VE NTE AILIMLARI Tablo 1.1 RENME ALANI: NAN
4. SINIF DN VE AHLAK HAKKINDA NELER BLYORUZ? 1. Gnlk Konumalarmzda Dine likin fadeler 1.1.Bismillhirrahmanirrahim 1.2. Allaha kr 1.3. Helal, Haram, Sevap ve Gnah Kavramlar 1.4. Dilek ve Dualarmzda Din fadeler 1.5. Selamlayoruz 1.6. Kelimeitevhit ve Kelimeiehadeti reniyoruz 2. evremizde Bulunan Din Sembolleri Tanyalm 3. Dini renmenin nemi 4. Din Gzel Ahlaktr 4.1. Gzel Sz Syleyelim 4.2. Gzel Davranlarda Bulunalm 5. Sbhaneke Duas ve Anlam 5. SINIF ALLAH NANCI 1. nsan Akll nanan Bir Varlktr 2. Evrende Bir Dzen Vardr 3. Allah Vardr Birdir 4. Her eyi Yaratan Allahtr 5. Allahn Ei Benzeri Yoktur 6. Allah Her eyi itir, Bilir ve Grr 7. Allahn Her Gc Yeter 8. Allah Bizimle Beraberdir 9. alrm, Allahn Yardmna Gvenirim ve baarrm 10. hls Suresi Ve Anlam 6. SINIF PEYGAMBERLERE VE LAH KTAPLARA NAN 1.Peygamber ve Peygamberlere man 1.1. Peygamberlerin nsanlardan Seilmesinin Nedenleri 1.2. Peygamberlerin Nitelikleri 1.2.1. Doru Olmak 1.2.2. Gvenilir Olmak 1.2.3. Akll ve Zeki Olmak 1.2.4. Gnah lemekten Kanmak 1.2.5. Allahtan Ald Mesajlar Olduu Gibi nsanlara Bildirmek 1.3. Kuranda Ad Geen Peygamberler 1.4. Peygamberlere Gelen Mesajlarn Ortak Amac 2. lah Kitap ve lah Kitaplara man 2.1. Allah Niin Vahiy Gndermitir? 2.2. lah Kitaplar 2.2.1. Tevrat 2.2.2. Zebur 2.2.3. ncil 2.2.4. Kuran 3. Asr suresi ve Anlam 7. SINIF MELEK VE AHRET NANCI 1. Varlklar lemi 2. Meleklere man 2.1. Meleklerin zellikleri Grevleri 2.2. Meleklere mann, Davranlarn Gzellemesine Katks 3. Toplumda Yaygn Olan nanlar 4. Kurana Gre eytan 4.1. eytan Ktln Simgesidir 4.2. eytann Ktlnden Korunma Konusunda tleri 5. Ahirete man 6. Kyamet ve Yeniden Dirilme 7. Dnya Hayatnda Yaplanlarn Karl: Ahiret 8. Ahirete mann Davranlara Etkisi 9. Nas Suresi ve Anlam 8. SINIF KAZA VE KADER 1. Allah Her eyi Bir lye Gre Yaratmtr 2. Kader ve Evrendeki Yasalar 2.1. Fiziksel Yasalar 2.2. Biyolojik Yasalar 2.3. Toplumsal Yasalar 3. nsan radesi ve Kader 3.1. nsann zgrl ve Sorumluluu 3.2. nsann abas: Emek ve Rzk 3.3. Dnya Hayatnn Sonu: Ecel ve mr 4. Allaha Gvenmek (Tevekkl) 5. Ayetel-Krsi ve Anlam
1

Din retimi Genel Mdrl, lkretim DKAB Dersi, retim Program ve Klavuzundan derlenmitir. s.7176

246

Tablo 1.2 RENME ALANI: BADET 4. SINIF 5. SINIF

TEMZ OLALIM 1. Dinim Temiz Olmam stiyor 1.1. Bedenimi Temiz Tutarm 1.2. Elbiselerimi Temiz Tutarm 1.3. evremi Temiz Tutar ve Korurum 1.4. Salm in Temizlik 2. Sznde Durmak, Drst, Gvenilir Olmak ve Temizlik 3. Fatiha Suresi ve Anlam BADET KONUSUNDA BLGLENELM 1. badet Nedir? 2. badetlerle lgili Kavramlar reniyoruz (Farz, Vacip, Snnet) 3. Niin badet Edilir? 4. Balca badetler 5. Camiyi Tanyalm 6. Dua 6.1. Niin Dua Edilir? 6.2. Nasl Dua Edilir? 6.3. Dua badetin zdr 6.4. Kurandan ve Hz. Peygamberden Dua rnekleri 7. Gzel ve Gzel Davran: Salih Amel 8. badetler Davranlarmz Gzelletirir 9. Rabbena Dualar ve Anlam

6. SINIF
NAMAZ BADET 1. Namaz Nedir ve Niin Klnr? 2. Namazn artlar 2.1. Namaza Hazrlk artlar 2.1.1. Abdest, Boy Abdesti (Gusl) ve Teyemmm 2.1.2. Namaza Hazrln Dier artlar 2.2. Namazn Kln artlar 3. Namaza ar: Ezan ve Kamet 4. Gnlk Namazlar (Be Vakit Namaz ) 5. Cemaatle Namaz 6. Cuma Namaz 7. Teravih Namaz 8. Bayram Namaz 9. Cenaze Namaz 10.Namaz Bozan Durumlar 11. Namazn nsana Kazandrdklar 12. Kunut Dualar ve Anlam

7. SINIF
RAMAZAN AYI VE ORU BADET 1. Ramazan Ay ve nemi 2. Oru Nedir? 3. Ramazan Ay ve Orula lgili Kavramlar 3.1. Sahur, msak ve ftar 3.2. Mukabele 3.3. Teravih Namaz 3.4. Fitre 4. Oru Tutarken Nelere Dikkat Etmeliyiz? 5. Orucu Bozan Durumlar 6. Oru badetinin Kiiye ve Topluma Kazandrdklar 7. Ramazan Bayram Sevinci 8. Maun Suresi ve Anlam

8. SINIF
ZEKT, HAC VE KURBAN BADET 1. nsann Paylama ve Yardmlama htiyac 2. slamn Paylama ve Yardmlamaya Verdii nem 3. Paylama ve Yardmlama badeti Olarak Zekt 3.1. Zekt Nedir? 3.2. Zekt Kimler Verir? 3.3. Zekt Nelerden Verilir? 3.4. Zekt Kimlere, Nasl Vermeliyiz? 4. Toplumsal Dayanma badeti Olarak Sadaka 5. Zekt ve Sadaka Verecek Duruma Gelmeye almalyz 6. Yardmlama Kurumlarmz 7. Hac Nedir ve Niin Yaplr? 8. Hac ve Umre ile lgili Kavramlar 9. Haccn nsan Davranlar zerindeki Etkisi 10. Kurban Nedir ve Niin Kesilir?

247

Tablo 1.3 RENME ALANI: HZ. MUHAMMED 4. SINIF 5. SINIF

HZ. MUHAMMED TANIYALIM 1. Hz. Muhammedin Doduu evreyi Tanyalm 2. Hz. Muhammedin Aile Byklerini Tanyalm 3. Hz. Muhammedin Doumu, ocukluk ve Genlik Yllar 3.1. Doumu ve ocukluk Hayat 3.2. Genlik Hayat 4. Hz. Muhammedin ocukluk ve Genlik Yllarndaki Erdemli Davranlar 4.1. Hz. Muhammed Aile Byklerini Sever ve Sayard 4.2. Hz. Muhammed Kt Davranlardan Kanrd 4.3. Hz. Muhammed Hakszlklara Gzel Bir Tavrla Kar kard 5. Kevser Suresi ve Anlam HZ. MUHAMMED VE ALE HAYATI 1. Hz. Muhammedin Evlilii ve ocuklar 2. Hz. Muhammedin Ailesi iindeki rnek Davranlar 2.1. Hz. Muhammed Aile Fertlerini Sever, Aralarnda Ayrm Yapmazd 2.2. Hz. Muhammed Aile Bireylerine Danr ve Grlerine Deer Verirdi 2.3. Hz. Muhammed Akrabay Ziyaret Ederdi 3.Hz. Muhammedin Ailesinin rnek Davranlar 3.1. Hz. Muhammedin Ailesinde Sevinler ve Skntlar Paylalrd 3.2. Hz. Muhammedin Ailesinde Misafire Cmert Davranlrd 3.3. Hz. Muhammedin Ailesinde sraftan Kanlrd 3.4. Hz. Muhammedin Ailesinde Komuluk likilerine nem Verilirdi 3.5. Hz. Muhammedin Ailesinde kszler ve Yoksullar Gzetilirdi 4. Salavat Dualar ve Anlam

6. SINIF
SON PEYGAMBER HZ. MUHAMMED 1.Hz. Muhammedin ars: Mekke Dnemi 1.1. lk Vahiy: Yaratan Rabbinin Adyla Oku! 1.2. Yakn evreye ar 1.3. arnn Yaygnlamas 1.4. Hicret Olay 2. Hz. Muhammedin ars: Medine Dnemi 2.1. Peygamber Mescidi ve Sosyal levi 2.2. Eitim ve retim Etkinlikleri 2.3. Toplumsal Barn Kurulmas 3. Hudeybiye Antlamas ve Mekkenin Fethi 4. Veda Hutbesi 5. Hz. Muhammedin Vefat 6. Nasr Suresi ve Anlam

7. SINIF
BR NSAN VE PEYGAMBER OLARAK HZ. MUHAMMED 1. Hz. Muhammedin nsani Yn 2. Hz. Muhammedin Peygamberlik Yn 2.1. Hz. Muhammed Son Peygamberdir 2.2. Hz. Muhammed Kuran Aklaycdr 2.3. Hz. Muhammed nsanlk in Bir Uyarcdr 2.4. Hz. Muhammed nsanla Bir Rahmettir 2.5. Hz. Muhammed Gzel Ahlakn Tamamlaycsdr

8. SINIF
HZ. MUHAMMEDN HAYATINDAN RNEK DAVRANILAR 1. Hz. Muhammed nsanlara Deer Verirdi 2. Hz. Muhammed Gvenilir Bir nsand 3. Hz. Muhammed Hogrlyd 4. Hz. Muhammed Bilgiye nem Verirdi 5. Hz. Muhammed Danarak Yapard 6. Hz. Muhammed Merhametli ve Affediciydi 7. Hz. Muhammed almay ve Yardmlamay Severdi 8. Hz. Muhammed Sabrl ve Cesaretliydi 9. Hz. Muhammed Zaman yi Deerlendirirdi 10. Hz. Muhammed Hakk Gzetirdi 11. Hz. Muhammed Doay ve Hayvanlar Severdi

248

Tablo 1.4 RENME ALANI: KURAN VE YORUMU 4. SINIF 5. SINIF

KURAN-I KERM TANIYALIM 1. Son lah Kitap Kuran Kerim 2. Kuran- Kerim'in Hz. Muhammede ndirilii 3. Kuran- Kerimin Kitap Hline Getirilmesi ve oaltlmas 4. Kuran- Kerimin Dzeni 4.1 Ayet 4.2. Sure 4.3. Cz KURANDA KISSALAR 1. Kssa nedir? 2. Kuran Kssalarnn Amac 3. Kuranda Peygamber Kssalar 3.1. Allah Arayan nsan: Hz. brahim 3.2. Sevgi ve Merhamet rnei: Hz. Yusuf 3.3. Sabr rnei: Hz. Eyyup 3.4. Bilge nsan: Hz. Lokman 4. Fil Suresi ve Anlam

6. SINIF
KUR'AN-I KERM'N TEMEL ETC NTELKLER 1. slam Dininin Temel Kayna: Kuran 2. Kurann Aklaycl ve Yol Gstericilii 2.1. Kur'anda, nsanAllah likisi 2.2. Kur'anda, nsann nsanla likisi 2.3. Kur'anda, nsannEvrenle likisi 2.4. Kur'anda, AllahEvren likisi 3. Kuran yiye ve Gzele Ynlendirir, Ktlklerden Sakndrr

7. SINIF
KURANDA AKIL VE BLG 1. Akln Din Sorumluluktaki Yeri ve nemi 2. Kuran Aklmz Kullanmamz ster 3. Kuran Doru Bilgiye nem Verir 4. Kuranda Bilgi Edinme Yollar 5. Bilgi Taassubu nler

8. SINIF
SLAM DNCESNDE YORUMLAR 1. Din ve Din Anlay 2. Din Anlayndaki Yorum Farkllklarnn Sebepleri 2.1. nsan Unsuru 2.2. Toplumsal Deiim 3. slam Dncesinde Yorum Biimleri 3.1. nanla lgili Yorumlar 3.2. Fkhi Yorumlar 3.3. Tasavvufi Yorumlar 4. Din Anlayndaki Farkllklar Niin Zenginliktir? 5. Dinde Zorlama Yoktur

249

Tablo 1.5 RENME ALANI: AHLK 4. SINIF 5. SINIF

SEVG, DOSTLUK VE KARDELK 1. Sevmek ve Sevilmek Niin Bir htiyatr? 2. Sevgi Allahn Bize Verdii Bir Nimettir 3. Allah Yarattklarn Sever 4. Dostluk ve Kardeliin Temeli Sevgidir 5. slam Dini Dosta ve Kardee Yaamay tler 6. Yaatmak Sevgi idir SEVIN VE ZNTLERIMIZI PAYLAALIM 1. Paylamak Niin nemlidir? 2. Sevinlerimizi Paylaalm 2.1. Bayramlar Sevinli Gnlerimizdir 2.1.1. Din Bayramlarmz 2.1.2. Mill Bayramlarmz 2.2. Kandil Gecelerimiz 2.3. Dier nemli Gnlerimiz 2.3.1. Cuma Gn Btn Mslmanlar in nemlidir 2.3.2. Ramazan Ayn Sevin ve Heyecanla Karlarz 3. zntlerimizi Paylaalm 3.1. Hastalar Ziyaret Ederiz 3.2. Gemilerimizi Anarz 3.3. Zor Durumda Olanlara Yardm Ederiz 3.4. Engellilere Sevgi ile Bakar, Skntlarn Paylarz 4. Tahyyat Duas ve Anlam

6. SINIF
SLAMIN SAKINILMASINI STED DAVRANILAR 1.Yalan Sylemek ve Hile Yapmak 2. Gybet ve ftira 3. Hrszlk 4. Kskanlk (Haset) 5. Alay Etmek 6. Byklenmek (Kibir) 7. Kt Zanda Bulunmak 8. Bakalarnn Kusurlarn Aratrmak 9. Anne, Baba ve Byklere Saygszlk 10. Kt Davranlar Karsnda Duyarsz Kalmayalm 11. Felak Suresi ve Anlam

7. SINIF
SLAM DNNE GRE KT ALIKANLIKLAR 1. Alkoll ki mek 2. Uyuturucu Kullanmak 3. Kumar Oynamak 4. Kt Alkanlklar Nasl Balyor? 5. Kt Alkanlk ve Davranlardan Nasl Korunalm? 6. Bakalarna Zarar Vermek: Kul Hakk

8. SINIF
DN VE GZEL AHLAK

1. Din Gzel Ahlakl Olmama Nasl Katk Salar? 2. slamda vlen Baz Tutum ve Davranlar 2.1. Doruluk 2.2. Bakalarna Maddi Yardmda Bulunmak (nfak) 2.3. Emaneti Korumak 2.4. Adaletli Olmak 2.5. Kardelik 2.6. Hogr ve Balama 2.7. Alakgnlllk (tevazu) 2.8. Sznde Durmak 2.9. Grgl Olmak 2.10. nsanlara yi Davranmak ve Gzel Sz Sylemek 2.11. Savurganlktan Kanmak

250

Tablo 1.6 RENME ALANI: DN VE KLTR 4. SINIF 5. SINIF

ALE VE DN 1. Aile Toplumun Temelidir 2. Anne-Babam Benim yiliimi ster 3. Kardelerimle yi Geinirim 4. Ailemizde Birbirimize Sayg Gsterir, Yardm Ederiz 5. Ailemizde Birbirimizi Anlamalyz ve Sorunlarmz Birlikte zmeliyiz 6. Aile i likilere Ynelik slamn tleri VATANIMIZI VE MLLETMZ SEVYORUZ 1. Vatan ve Millet Kavramlarn reniyoruz 2. Biz Vatanmz ve Milletimizi ok Severiz 3. Bu Vatanda Hepimiz Bir Milletiz 4. Manevi Deerlerimizi Koruyup Sayg Gsteririz 4.1. Bayramza ve stiklal Marmza Sayg Duyarz 4.2. Gazilerimize Sayg Gsterir, ehitlerimizi Rahmetle Anarz 4.3. Askerlik Yapmak Vatan Borcumuzdur 5. Yurtta Bar, Dnyada Bar Temel lkemizdir

6. SINIF
SLAMYET VE TRKLER 1. Trklerin Mslman Oluu 2. Trkler Arasnda slamn Yaylmasnda Etkili Olan Baz ahsiyetler 2.1. Ebu Hanife 2.2. mam Maturid 2.3. Ahmet Yesev 2.4. Yunus Emre 2.5. Ahi Evran 2.6. Hac Bekta Veli 2.7. Mevln Celleddin- Rumi 3.Trklerin slam Medeniyetine Katklar 3.1 Trklerin Bilime Katklar 3.3 Trklerde Peygamber ve Ehlibeyt Sevgisi

7. SINIF
KLTRMZ VE DN 1. Kltr ve Kltrn geleri 2. Dinin Kltrmz zerindeki Etkileri 2.1. Dilimizdeki Din Motifler 2.2. rf ve detlerimizdeki Din Motifler 2.3. Musikimizdeki Din Motifler 2.4. Mimarimizdeki Din Motifler 3. Laiklik, Din ve Vicdan zgrlnn Garantisidir

8. SINIF
DNLER VE EVRENSEL TLER 1. Din Niin Evrensel Bir Gerekliktir? 2. Niin Birden ok Din Vardr? 3. Gnmzde Yaayan Byk Dinleri Tanyalm 3.1. Hinduizm ve Budizm 3.2. Yahudilik 3.3. Hristiyanlk 3.4. slam 4. Dinlerin ve slamn Evrensel tleri 4.1. Doruluk 4.2. Temizlik 4.3.yilik ve Yardmseverlik 4.4. Byklere Sayg, Kklere Sevgi Gstermek 4.5. Hayvanlara yi Davranmak 4.6. evreyi Korumak 4.7. Zararl Alkanlklardan Kanmak 4.8. Bakalarna Zarar Vermemek 4.8.1. ldrmemek 4.8.2. Hrszlk Yapmamak 4.8.3. Yalanc ahitlik Yapmamak 5. Bakalarnn nanlarna Hogrl Olmak

EK 2: ARATIRMASI BULGULARI VE VERLER

251

Tablo 1.1 Karlatrmal veriler tablosu AHLK DEER Drst ve Gvenilir Olmak
KP: rencinin kendine verdii puan P: retmenin renciye verdii puan

Snf:

DENEKLER Kz: 20 Erkek:5 TOP. FARK

Toplam Deime

FARKLAR
Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Ntr

DENEKLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P

KONTROL GRUBU

DENEY GRUBU
30 16 31 15 29 13 31 15 28 12 30 15 31 16 29 13 30 16 30 15 30 15 31 14 27 14 32 14 24 13 30 15 30 16 31 12 26 13 30 13 30 15 29 15 29 16 30 15 30 15 46 46 42 46 40 45 47 42 46 45 45 45 41 46 37 45 46 43 39 43 45 44 45 45 45

SONU (%)
(+) % 10,4 (+) % 14,6 (+) % 16,7 (+) % 10,4 (+) % 6,3 (+) % 10,4 (+) % 6,3 (+) % 22,9 ( )% 0 (+) % 8,3 ( )% 0 (+) % 2,1 (+) % 2,1 (+) % 2,1 (+) % 2,1 (+) % 6,3 (+) % 6,3 (+) % 10,4 (+) % 8,3 (+) % 16,7 (+) % 12,5 (+) % 6,3 (+) % 6,3 (+) % 6,3 (+) % 6,3

=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

26 15 29 10 22 12 28 13 26 11 25 15 29 15 21 10 31 15 26 15 29 16 30 14 26 14 30 15 25 11 28 14 29 14 27 11 25 10 22 13 27 12 26 15 28 14 29 13 27 15

41 39 34 41 37 40 44 31 46 41 45 44 40 45 36 42 43 38 35 35 39 41 42 42 42

4 1 2 5 7 1 3 2 2 1 5 0 2 1 8 3 -1 1 4 o 1 -1 1 0 1 0 2 -1 -1 2 2 1 1 2 4 1 1 3 8 0 3 3 3 0 1 2 1 2 3 0

5 7 8 5 3 5 3 11 0 4 0 1 1 1 1 3 3 5 4 8 6 3 3 3 3

Tablo 1.2 Karlatrmal veriler tablosu

252

Adaletli, ll Olmak ve Haka Davranmak

KP: rencinin kendine verdii puan P: retmenin renciye verdii puan

AHLK DEER

Snf:

DENEKLER Kz: 14 Erkek:11

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Ntr

FARKLAR
Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

TOP. FARK
Toplam Deime

DENEKLER

KONTROL GRUBU

DENEY GRUBU
31 36 39 35 45 37 37 34 40 43 45 42 40 39 44 43 38 34 38 46 40 44 33 32 42 25 14 22 16 29 16 29 15 31 15 26 13 28 14 26 13 32 16 30 15 30 16 28 16 29 13 30 13 31 16 30 13 28 15 30 14 29 14 29 16 29 13 31 16 27 13 23 11 26 39 38 45 44 46 39 42 39 48 45 46 44 42 43 47 43 43 44 43 45 42 47 40 34 39

SONU (%)

=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP

20 11 22 14 27 12 23 12 30 15 25 12 25 12 23 11 27 13 29 14 31 14 27 15 28 12 27 12 29 15 29 14 25 13 22 12 27 11 30 16 27 13 29 15 22 11 23 9 28

5 3 0 2 2 4 6 3 1 0 1 1 3 2 3 2 5 3 1 1 -1 2 1 1 1 1 3 1 2 1 1 -1 3 2 8 2 2 3 -1 0 2 0 2 1 5 2 0 2 -2

8 2 6 9 1 2 5 5 8 2 1 2 2 4 3 0 5 10 5 -1 2 3 7 2 -3

(+) % 16,7 (+) % 4,2 (+) % 12,5 (+) % 18,8 (+) % 2,1 (+) % 4,2 (+) % 10,4 (+) % 10,4 (+) % 16,7 (+) % 4,2 (+) % 2,1 (+) % 4,2 (+) % 4,2 (+) % 8,3 (+) % 6,3 ( )% 0 (+) % 10,4 (+) % 20,1 (+) % 10,4 (-) % 2,1 (+) % 4,2 (+) % 6,3 (+) % 14,6 (+) % 4,2 (-) % 6,3

14

13

-1

253

Tablo 2.1. Karlatrmal veriler tablosu

AHLK DEER Dostluk, komuluk ve akrabalk ilikilerine deer vermek
KP: rencinin kendine verdii puan P: retmenin renciye verdii puan

Snf: 5 FARKLAR
Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

DENEKLER Kz: 15 Erkek: 10 TOP. FARK

Toplam Deime

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Ntr

DENEK
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P

KONTROL GRUBU

DENEY GRUBU
41 35 36 36 35 33 27 31 34 36 33 33 31 36 32 40 43 37 48 43 38 32 31 40 39 27 15 29 16 27 12 29 11 25 12 27 15 24 14 23 9 27 13 28 15 28 13 28 14 25 10 29 15 26 15 31 14 31 16 29 12 30 16 30 16 30 8 27 10 24 13 30 15 30 15 42 45 39 40 37 42 38 32 40 43 41 42 35 44 41 45 47 41 46 46 38 37 27 45 45

SONU (%)
(+) % 2,1

=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

30 11 25 10 21 15 28 8 27 8 22 11 18 9 23 8 26 8 27 9 22 11 21 12 23 8 27 9 23 9 32 8 31 12 29 8 32 16 31 12 30 8 28 4 24 7 28 12 30 9

-3 4 4 6 6 -3 1 3 -2 4 5 4 6 5 0 1 1 5 1 6 6 2 7 2 2 2 2 6 3 6 -1 6 0 4 0 4 -2 -2 -1 4 0 0 -1 6 0 6 2 3 0 6

1 (+) % 20,1 10 (+) % 6,3 3 (+) % 8,3 4 (+) % 4,2 2 9 11 1 6 7 (+) % 16,7 8 (+) % 18,8 9 (+) % 4 (+) % 8 (+) % 18,8 9 (+) % 5 4 4 -2 3 0 5 -4 5 6 (+) % (+) % (- ) % (+ ) % ( )% (+) % (- ) % 8,3 8,3 4,2 6,3 0 0,4 8,3 0,4 6,7 8,3 (+) % 18,8 (+) % 22,9 (+) % 2,1 (+) % 12,5 (+) % 14,6

(+) % 10,4 (+) % 2,5

254

Tablo 2.2. Karlatrmal veriler tablosu

AHLK DEER YARDIMSEVER VE CMERT OLMAK
KP: rencinin kendine verdii puan P: retmenin renciye verdii puan

Snf: 7 FARKLAR
Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

DENEKLER Kz: 4 Erkek: 17 TOP. FARK

Toplam Deime

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Ntr

DENEK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P

KONTROL GRUBU

DENEY GRUBU 32 12 28 12 30 12 32 12 30 15 30 15 28 11 28 14 30 10 32 12 26 15 31 15 30 15 32 16 28 14 32 16 29 13 23 8 31 14 32 13 24 12 44 40 42 44 45 45 39 42 10 44 41 46 45 48 42 48 42 31 45 45 36

SONU (%)
(+) %

=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

32 8 28 9 31 8 22 14 28 8 30 8 32 8 29 8 31 9 32 7 25 9 32 9 29 9 32 6 32 9 31 10 31 9 29 13 32 9 32 7 26 9

40 37 39 36 36 38 40 37 40 39 34 41 38 38 41 41 40 42 41 39 35

0 4 0 3 -1 4 10 -2 2 7 0 7 -2 3 -1 6 -1 1 0 5 1 6 -1 6 1 6 0 10 -4 5 1 6 -2 4 -6 -5 -1 5 0 6 -2 3

8,3 6,3 6,3 12,5 18,8 14,6 2,1

4 3 3 8 9 7 -1 5 0 5 7 5 7 10 1
(+) % (+) % (+) % (+) % ( ) % (+) % (+) % (+) % (+) % (+) % (- ) % (+) % (+) % (+) %

(+) % 10,4

0 10,4 14,6 10,4 14,6 16,7 2,1 14,6 4,2 18,8 8,3

7 2 -11 4 6 1
(+) % 12,5 (+) % (+) % (- ) % (+) %

2,1

255

Tablo 3.1. Karlatrmal veriler tablosu Drst ve Gvenilir Olmak

KP: rencinin kendine verdii puan P: retmenin renciye verdii puan

AHLK DEER

Snf:

DENEKLER Kz: 7 Erkek: 11 TOP. FARK

Toplam Deime

FARKLAR
Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Ntr

DENEK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P

KONTROL GRUBU

DENEY GRUBU 30 14 30 16 32 10 24 12 30 16 30 16 28 16 32 15 31 10 30 14 28 16 28 14 31 15 29 16 28 16 25 11 30 16 27 12 44 46 42 36 46 46 42 47 41 44 44 42 46 45 44 36 46 39

SONU (%)
( ) % 0 (+) % 2,1 (+) % 12,5 (-) % 4,2 ( ) % 0 (+) % 6,3 (-) % 2,1 (-) % 14,6 (+) % 2,1 (+) % 6,3 (+) % 8,3 (+) % 4,2 (+) % 10,4 (+) % 6,3 (-) % 6,3 (+) % 6,3 (+) % 4,2 (-) % 4,2

=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

31 13 31 14 21 15 28 10 30 16 29 14 29 14 24 16 31 9 29 12 27 13 28 12 29 12 30 12 29 16 26 7 28 15 29 12

44 45 36 38 46 43 43 40 40 41 40 40 41 42 45 33 44 41

-1 1 -1 2 11 -5 -4 2 0 0 1 2 -1 2 8 -1 0 1 1 2 1 3 0 2 2 3 -1 4 -1 0 -1 4 2 1 -2 0

0 1 6 -2 0 3 -1 7 1 3 4 2 5 3 -1 3 3 -2

256

Tablo 3.2. Karlatrmal veriler tablosu Yardmsever ve Cmert Olmak

KP: rencinin kendine verdii puan P: retmenin renciye verdii puan

AHLK DEER

Snf: 6 FARKLAR
Deime=f(X1-X0) Deime=f(Y1-Y0)

DENEKLER Kz: 9 Erkek: 11 TOP. FARK

Toplam Deime

(+) Olumlu (-) Olumsuz ( ) Ntr

DENEK 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P KP P 30 13 28 11 26 15 28 15 30 8 28 10 31 13 26 10 30 12 29 12 27 13 30 11 28 11 27 12 30 9 24 10 27 12 29 8 26 10 29 10 43 39 41 43 38 38 44 36 42 41 40 41 39 39 39 34 39 37 36 39 29 14 29 15 31 16 30 16 31 11 30 14 31 16 28 14 30 14 30 14 31 16 31 14 30 12 30 14 30 11 29 12 31 14 31 12 24 13 29 15 43 44 47 46 42 44 47 42 44 44 47 45 42 44 41 41 45 43 37 44

SONU (%)
( ) % 0 (+) % 10,4 (+) % 12,5 (+) % 6,3 (+) % 8,3 (+) % 12,5 (+) % 6,3 (+) % 12,5 (+) % 4,2 (+) % 6,3 (+) % 14,6 (+) % 8,3 (+) % 6,3 (+) % 10,4 (+) % 4,2 (+) % 14,6 (+) % 12,5 (+) % 12,5 (+) % 2,1 (+) % 10,4

=f(X1-X0)+(Y1-Y0)

-1 1 1 2 5 1 2 1 1 3 2 4 0 3 2 4 0 2 1 2 4 3 1 3 2 1 3 2 0 2 5 2 4 2 2 4 -2 3 0 5

0 5 6 3 4 6 3 6 2 3 7 4 3 5 2 7 6 6 1 5

257

KAYNAKA
AKYZ, Ali, Yaayan Kuran Hazret-i Peygamber, A kitaplar, stanbul, 2003 ALKAN C., D. Deryakulu ve N. imek, Eitim Teknolojisine Giri, Ankara 1995 ARSLANTRK, Zeki, Aratrma Metod ve Teknikleri, FAV Yaynlar, stanbul 1999 AYDIN, Mehmet Zeki, Ailede ocuun Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul 2005 AYHAN, Halis, Eitim Bilimine Giri, ule Yaynlar, stanbul 1997 AYHAN, Halis ve M. Dierleri, Faruk, Din ve Ahlk retiminde retmen Yeni Yaklamlar, DEM Yaynlar, stanbul 2004 BAYRAKTAR, slm Eitiminde renci Mnasebetleri, FAV yaynlar stanbul 1989 BAYRAKTAR, M. Faruk, Trkiyede Vaizlik Tarihesi ve Problemleri, FAV yaynlar stanbul 1997 BARTH, James L. ve DEMRTA Abdullah, lkretim Sosyal Bilgiler retimi, Milli Eitimi Gelitirme Projesi Hizmet ncesi retmen Eitimi, Ankara 1996 BERKOWTZ, W. Marvin, The Science of Character Education, http://wwwhoover.stanford.edu/publications/books/fulltext/character/43.pdf BLECK, Fahrnnisa ve Dierleri, Karakter Eitimi, Kubbealt

Neriyat, stanbul 2005 BLGN, Beyza, SELUK Mualla, Din retimi, Gn Yaynclk, Ankara 2000 BROOKS B. David and Mark E.KANN, What Makes Character Education Programs Work? Educational Leadership, Character Education, Volume 51 Number 3 November 1993

258

BUHR, Eb Abdullah Muhammed b. smail, el-Camius-Sahih, IVIII, stanbul 1981 Byk Larousse, Szlk ve Ansiklopedisi, Geliim Yaynlar, stanbul 1996 AMDB, H. Mahmut, ahsiyet Terbiyesi ve Gazli, FAV Yaynlar, stanbul 1999 AMDB, H. Mahmut, Din Eitiminin Temel Meseleleri, FAV Yaynlar, stanbul 1994 CARLSON, R Neil, Psychology The Science of Behevior, Allyn&Bacon, Boston 1993 Character Education Informational Handbook & Guide, Department of Public Instruction, Public Schools of North Carolina 2001 http://www.ncpublicschools.org/docs/charactereducation/handbook/content. pdf CCELOLU, Doan, nsan ve Davran, Remzi Kitabevi, stanbul 1993 DAVS G., & RMM S., Education of the gifted and talented, MA: Allyn and Bacon. USA 1998 DED, Deerler Eitimi Dergisi, Ensar Neriyat, C.1, say:1 Ocak 2003 DEMREL, zcan, Planlamadan Deerlendirmeye retme Sanat, Pegem A Yaynclk, Ankara 2003 DEMREL, zcan, Kuramdan Uygulamaya Eitimde Program Gelitirme PEGEM yaynclk, Ankara 2000 DKMEN, Hamit, Hz. Peygamberde Hogr ve nsan Sevgisi, ukurova niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, c. III, Say: 2, s.129138, Adana 2003 DLMA, Blent , nsanca Deerler Eitimi, Nobel Yaynlar, Ankara, 2002 DKMEN, stn, letiim atmalar ve Empati, Sistem Yaynclk, stanbul 1994 Eb NUAYM, Ahmed bin Abdillh, Hilyetl-Evliy, I-X, Beyrut 1967

259

Eb DAVD, Sleyman b. Eas es- Sicistan, es-Snen, IV, stanbul 1981 Educational Leadership, David N. Perkins, The Many Faces of Constructivsm Novenber1999, 611 Educational s.6669 Educational Leadership, Jacqueline G.Brooks and Martine G. Boks The Courage ta be Constructivist. November, 1999 Educational Leadership, Hooloway John H. Caution Constructivism Ahead s. 85 November, 1999 Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, Milli eitim aylk, Yaz 2005, Yl 33, say:167 EL-MTTAK, Ali, Kenzl-Umml, I-XVI, Beyrut 1985 EL-ASKALN, bn Hacer, El-sbe f Temyizi's-Sahabe, I-IV, Msr 1939 ERDEM, Hsamettin, Son Devir Osmanl Dncesinde Ahlk, DEM Yaynlar, stanbul 2006 ERDEN, Mnire ve AKMAN, Yasemin, Geliim renme retme, Arkada Yaynlar, Ankara 1998 GORDON, Thomas, Etkili retmenlik Eitimi, YAPA Yaynlar, stanbul 1993 GOUGH, W. Russell, Karakteriniz Kaderinizdir, ev. Gkhan Sezgi, HYB Yaynclk, Ankara 2002, HEYSEM, Hfz Nreddn Ali bin Eb Bekir, Menbaul-Fevid, I-X, Beyrut 1988 HKELEKL, Hayati, Hz. Peygamberin ocuk ve Genlere Yaklam, Hz. Muhammed ve Genlik, Diyanet Yaynlar, Ankara1995. bn-i ESR, sdl-Gbe, I-VII, Khire 1970 bn HANBEL, Ahmed b. Hanbel, Msned-i Ahmed ibn Hanbel, I-VI, ar Yaynlar, stanbul 1981 Mecmauz-Zevid ve Leadership, John Abbott and Terence Ryan, Consstructing Knowledge, Reconstructing Schooling November, 1999;

260

bn HAM, es-Sretn-Nebeviyye, I-II Beyrut 1937 bn MCE, Eb Abdillah Muhammed Abdullah bn Mslim, bn Kuteybe, Snen- bn Mce, I-II, ar Yaynlar, stanbul 1981 KASTALLN, Ebul-Abbs Ahmed bin Muhammed, el-MevhiblLednniye Tercemesi, I-II, (Trc. ir Sadl Abdlbki. Turgut Ulusoy, stanbul 1984) KAITIBAI, idem, nsan Aile ve Kltr, Remzi Kitabevi, stanbul 1996 KAITIBAI, idem, nsan ve nsanlar, BETA Yaynlar, stanbul 1983 KARABABA, Z. Canan, ngilizce Anadili Ders Kitaplarnn ncelenmesi ve Karlatrlmas Milli eitim aylk Eitim ve Sosyal Bilimler Dergisi, YAZ 2005, YIL 33, SAYI:167 KAYA, Mevlt, Din Eitiminde letiim ve Dini Tutum, Ett Yaynlar, Samsun 1998 KAYMAKCAN, Recep, UYANIK, Mevlt, Teorik ve Pratik Ynleriyle Ahlk, DEM Yaynlar, stanbul 2007 KAYMAKCAN, Recep, Trkiyede Din Eitiminde oulculuk ve

Yaplandrmaclk: Yeni Ortaretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Program Balamnda Bir Deerlendirme Kuram ve Uygulamada Eitim Bilimleri Dergisi, Ocak 2007 KERSCHENSTENER, G, Karakter Kavram ve Terbiyesi, Trc. H. Fikret Kanad, Ankara 1977 KULAKSIZOLU, Adnan, Ergenlik Psikolojisi, Remzi Kitabevi, stanbul 1999 KYL, Mustafa, Kresel Ahlk Eitimi, DEM Yaynlar, stanbul 2006 KKEN, A. Glnihal, Felsefe Asndan Eitim, Platon, J.J. Rousseau, B. Russel, Alfa Yaynlar, stanbul 1996 LCONA, Thomas, The Teachers Role in Character Education, Journal of Education, BOSTON UNIVERSITY 1997 LICKONA, Thomas, Eleven Principle of Character Education, Journal of Moral Education, http://www.character.org/principles/ (20 Ekim 2004)

261

MENGOLU, Takiyyettin, Felsef Antropoloji, .. Edebiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1971 MRAS, Kmil, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrd-i Sarh Tercmesi ve erhi, 18, Ankara 1972 Mslim, Eb Hseyin Mslim b. Haccc, el-Camius-Sahih, I-III, stanbul 1981 NESA, Abdurrahman b. uayb, es-Snen, I-VIII, ar Yaynlar stanbul 1981 OUZ Orhan, OKTAY Ayla, AYHAN Halis, 21. Yzylda Eitim ve Trk Eitim Sistemi, SEDAR Yaynclk, stanbul 2001 ORAL, Gnseli, Yine Yaz Yazyoruz, PegemA Yaynclk, Ankara 2003 CAL, Mustafa, ocuk Terbiyesi ve Peygamberimizin Eitim Metodu Diyanet Dergisi Peygamberimiz zel Says, c. XXV, Say: 4, Ankara 1989 CAL, Mustafa, Hz. Muhammedin ocuk Eitimindeki Metodu, Hz. Muhammed ve Genlik, Diyanet Yaynlar, Ankara1995 renci Merkezli Eitim Uygulama Modeli, T.C. Milli Eitim Bakanl Eitimi Aratrma ve gelitirme Dairesi Bakanl, Milli Eitim Basmevi, Ankara 2004 ZBEK, Abdullah, Bir Eitimci Olarak Hz. Muhammed, Esra Yaynlar, Konya 1991 ZTRK, afak, Eitimde Yaratc Dnme, On Dokuz Mays niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, yl 2004, say 18 ROUSSEAU, Emil, Trc. Ali Rza, Meher Emile Yahut Terbiye III. Kitap, Meher Matbas, zmir 1931 SALAM, smail, Hz. Peygamberin ocuk Eitiminde ne kard Hususlar, Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, c. XI, Say 2, Bursa 2002 SELUK, Ziya, Eitim Psikolojisi, Pegem Ankara 1997 SENEMOLU, Nuray, Geliim renme ve retim, Ertem Matbaaclk, Ankara 1997 SNMEZ, Veysel, Program Gelitirmede retmen El Kitab, An Yaynclk, Ankara 2005

262

EMN, Refia, ocukta Ahlk Edebiyat Fakltesi, stanbul 1954

Davran ve Ahlk

Hkm, ..

EMN, Refia, Karekter Formasyonu, .. Edebiyat Fakltesi, stanbul 1968 TABER, Eb Cfer Muhammed bin Cerr, Trih, I-XI, Msr ts. T.C. MLL ETM BAKANLII Din retimi Genel Mdrl, lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersi, (4. 5. 6. 7. 8. SINIFLAR) retim Program ve Klavuzu Ankara 2006 TRMZ, Muhammed bn. s bin Sevre, Snen-t Tirmiz, I-V, ar Yaynlar, stanbul 1981 TTZ Osman, Yeni retim Sistemi, Zambak Yaynlar, stanbul 2005 Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, ,Milliyet, stanbul 1992 VKID, Eb Abdillh Muhammed b. mer, Megz, I-III, Beyrut, 1989 YAKUB, Ahmed bin Eb Yakb bin Cfer, Trhl-Yakb, I-II, Beyrut 1992 YANPINAR Tuba ve YILDIRIM Soner, retim Teknolojileri ve Materyal Gelitirme, Ar Yaynclk, Ankara 1999 YRKOLU, Atalay, Deien Toplumda Aile ve ocuk, Aydn Kitabevi, Ankara, 1983 http://www.egitim.aku.edu.tr/yapilandirma.doc. (19 Ocak 2007) Hasan H. aan, Yaplandrmac renme http://www.funderstanding.com/constructivism.cfm 2006) http://www.teachingvalues.com/principlesummary.html ubat 2005) http://www3.telus.net/linguisticsissues/constructivist.html (11 Mart 2007) (18 (05 Ekim

263