Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 69

e"ldsf

klxnf] v08 M ;"rgf k|ljlwsf] kl/ro, dxTj / pkof]lutf


!= ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw ljifo ;"rL
• ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw Jofks cy{df $= ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u
• ;"rgf tyf ;+rf/sf ljleGg k|ljlw • ;'gsf] km'n kfg]{ s'v'/f
• ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw k|0ffnL • ;"rgf ;+rf/ k|ljlwsf] ¿kdf
• …;"rgf k|ljlwÚ sf] tfTko{ • ;"rgf k|zf]wg k|ljlwsf] ¿kdf
• ;"rgf k|ljlw s] xf] < • oGqpks/0f tyf ;fdu|L pTkfbgdf
• ;"rgf k|ljlwsf ljz]iftf • ;ˆ6j]o/÷cef}lts ;fdu|Lsf] pTkfbgdf
• ;"rgf k|ljlwn] ug{;Sg] k|d'v sfd %= ljsf;zLn b]zsf nflu ;"rgf k|ljlwsf] dxTj
@= ;"rgf qmflGt / dfgj ljsf; • ;"rgf k|ljlw / cfwf/e"t cfjZostfdWo] s'g /f]Hg] <
• dfgj ljsf; / ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] ljsf; • ;"rgf k|ljlwn] k|bfg ug]{ cj;/x¿
• 1fg k|fKt ug]{, ;+u|x ug]{ / k|;f/ ug]{ dfgj Ifdtfsf] • ;"rgf k|ljlw M ;]tf] e"t Û
ljsf; • ljsf;zLn b]zx¿df ;"rgf k|ljlwsf] pkof]usf ljz]if
• ;"rgf / ;~rf/ dfWodsf] ljsf;sf] emns -rf}sf];_ If]qx¿
• dfgj ljsf;sf] ;f+rf] / ;"rs M ;"rgf / 1fg • u|fdL0f ljsf;df ;"rgf k|ljlwsf] e"ldsf
• ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] k|efj • ul/aL 36fpg ;"rgf k|ljlwsf] e"ldsf
• ;"rgf qmflGtsf] nIo / k|efj • ul/a b]zx¿sf nflu tf/laxLg ;"rgf k|ljlw
#= ;"rgf k|ljlwsf cfwf/ • ljsf;zLn b]zx¿df ;"rgf k|ljlw k|j4{gsf nflu ug'{
• sDKo'6/ kg]{ sfd
• g]6js{ • ljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/f
• OG6/g]6 • bf];|f] v08 M g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u oyfy{,
• b"/;+rf/ ;+efjgf / xf“s
• dlN6ldl8of ^= g]kfnsf] nflu ;"rgf k|ljlwsf] dxTj
• ;"rgf ;fIf/tf &= ;"rgf k|ljlwsf cfwf/ / l:ylt
• ;"rgf k|ljlwsf] k|f/De / jt{dfg l:ylt
;"rgf k|ljlwsf] zlQm / g]kfndf o;sf] • ;"rgf k|ljlw gLlt, P]g sfg'g
pkof]u • ;"rgf k|ljlw gLlt lgofds lgsfox¿
n]vs M ljgos'df/ s;h" • ;"rgf k|ljlw ;]jf k|bfg ug]{ lgsfox¿
Power of Information Technology and Its Use • ;+j+lwt ;+3 ;+:yf
in Nepal • hgzlQmM lzIff / ;Lk
- Vinaya Kumar Kasajoo
*= ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u M ;+efjgf / jf:tljstf
© M n]vsdf
klxnf] ;+:s/0f M ;]K6]Da/, @))# -ebf}, @)^)_ • ;+rf/sf] ;+;f/df
d'lb|t ;+Vof M @))) k|lt • k|hftGq / ;'zf;gsf] If]qdf
lstfasf] j]a;fO6 M www.kasajoo.com/itbook • ljsf;sf] If]qdf
l8hfOg M • lzIffsf] If]qdf
Dreams & Ideas Pvt. Ltd. • :jf:Yosf] If]qdf
www.dreamsandideas.com
k|sfzs M • ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t Joj;fodf
Dreams & Ideas Pvt. Ltd. • pBf]u Jofkf/sf] If]qdf
j]a;fO6M www.dreamsandideas.com • ko{6gsf] If]qdf
Od]nM info@dreamsandideas.com • s[lifsf] If]qdf
lqk'/]Zj/, sf7df8f}F,
kmf]g M (*!)$&$$&, (*!)%@&)* • dgf]/+hgsf] If]qdf
km\ofS;M $@^^*@! • ;+:s[lt / wd{sd{sf] If]qdf
d'b|s M OGb|]0fL ckm;]6 k|];, cgfd gu/, sf7df8f}F • ;flxTo / snfsf] If]qdf
df]n M ?= @))÷– -ljBfyL{sf nflu ?= !))÷– ;:tf] sfutdf_ (= cfdhgtfsf nflu ;"rgf k|ljlw
1
• dWo:yx¿sf] e"ldsf ;+o'Qm /fi6«;+3Lo ljsf; sfo{qmd o'Pg8LkLsf] cWoogn] klg
• 6]ln;]G6/ M ufpFn]sf] b}nf]df ;"rgf k|ljlw s] :ki6 kf/]sf] 5 eg] æ1fgsf] ul/aLÆ PSsfO;fF} ztfAbLsf]
;a}eGbf 3fts ul/aL x'g]5 . pQm cWoogsf cg';f/ ;"rgf
• u|fdL0f ;"rgf s]Gb|;+a+wL ;/sf/L of]hgf qmflGtnfO{ cufl8 a9fpg] tLg tTj 5g\ M clt b|'t ultn] kl/jt{g
• ;"rgf k|ljlw / ;fd'bflos ;+rf/sf] d]n eO/x]sf] k|ljlw, clt pRr ultsf] sfo{ ;Dkfbg Ifdtf / 36bf]
• ;fd'bflos /]l8of]df ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u d"No . pbfx/0fsf] nflu ;+rf/ k|ljlwsf] cfwf/ ag]sf] lrksf]
• s]a'n, OG6/g]6 / /]l8of]sf] d]n Ifdtf x/]s jif{ b'O{ u'gf a9b}5 eg] o;sf] df]n tLg u'gf 36\b}5
• cgnfOgsf] ljsNk ;L8L/f]d .
• ;f}o{ phf{af6 rNg] k|ljlwsf] pkof]u cfhsf] o'u ;"rgf k|ljlwsf] o'u xf] . o;df s'g} z+sf 5}g .
!)= ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf ;d:of / xfFsx¿ clxn] g]kfndf klg ;"rgf k|ljlw, ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw,
l8lh6n k|ljlw, dlN6ldl8of, OG6/g]6, ;fOa/:k];, cgnfOg
• kx'Fr / pkof]u kqsfl/tf, Osd;{, Oueg]{G;, Onlg{ª cflb k|fljlws
• ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf ;d:ofx¿ zAbfjnLx¿sf] Jofks k|of]u eO/x]sf] 5 . jf:tjdf ;"rgf /
• ;"rgfk|ljlwnfO{ ;j{;'ne / pkof]uL agfpg] pkfox¿ ;+rf/ k|ljlwsf] ljifo af}l4s tyf k|fljlws JolQm jf
• kl/lzi6 ! M ;fGble{s Pj+ kfl/eflifs zAbfjnL ljz]if1x¿aLr ;Lldt geP/ s[lifnufot ;a} k|sf/sf Joj;fo,
• kl/lzi6 @ M ;Gbe{ ;fdu|L If]q, 5nkmn, uf]i7L, ;ef, ;Dd]ng / b}lgs hLjgsf ljleGg
If]qdf pkof]u x'g yfn]sf] 5 . gLlt lgdf{tf, g]tf, cleg]tf,
e"ldsf pBf]uL, Jofkf/L, ljBfyL{, lzIfs, u[lx0fL, ls;fg, ljsf;]
aL;f}F ztfAbLsf] clGtd dlxgfdf jfl;+u6gdf e]nf ePsf sfo{stf{b]lv lnP/ cfd hgtfsf] ;d]t ;/f]sf/sf] ljifo
cd]l/sL eljioljb\x¿n] s] eljiojf0fL u/] eg] cfufdL rf}yfO eO;s]sf] 5 of] ljifo .
ztfAbLnfO{ ;"rgf qmflGtn] 8f]¥ofpg] 5 . ;"rgf qmflGtn] ;Dk"0f{ o;sf] af/]df yfxf kfpg' dfq} xf]Og o;af/] ljrf/ kf]Vg;Sg'
;+rf/ Joj:yf tyf cy{tGqnfO{ k|efljt kfb}{ dfgj hLjgsf x/]s klg ;fdflhs If]qdf sfd ug]{ ;a}sf] nflu cfjZos eO;s]sf]5
kIfdf k|j]z ug]{5 . ;g\ !(^^ df :yflkt ljZj eljio ;dfhdf . of] s'g} cg';Gwfgsf] nflu lglZrt ljlw kfng u/]/ n]lvPsf]
c;L b]zsf j}1flgsx¿, ljleGg ljifosf ljz]if1x¿ tyf k"j{ k|fl1s jf kf7\o k':ts xf]Og . of] k':ts ;"rgf tyf ;+rf/
/fhgLlts g]tfx¿ ;d]t tL; xhf/ ;b:o 5g\ . o;sf cWoIf k|ljlwsf] uxg k|fljlws cWoog ug]{ lzIfs tyf ljBfyL{sf] nflu
P8jf8{ sf]lg{; eG5g\, æc7f/f}F ztfAbLdf s[lif geP/ o;sf af/]df hfgsf/L jf 1fg /fVg vf]Hg] / /fVg kg]{,
cy{tGqnfO{ cf}Bf]lus qmflGtn] ¿kfGtl/t u/]h:t} ;"rgf qmflGtn] ;dfhsf ;a} If]q jf ju{sf dflg;x¿nfO{
jt{dfg cy{tGqnfO{ ¿kfGtl/t ub}{5 .Æ pkof]uL x'g] u/L tof/ kl/Psf] 5 . k':tssf] k|d'v p2]Zo ;a}
;"rgf qmflGtsf] yfngL em08} Ps bzscl3 OG6/g]6sf] ju{, Joj;fo / If]qsf dflg;x¿nfO{ g]kfnL efiffdf ;"rgf tyf
k|f/Deaf6 ePsf] lyof] . o;sf d'Vo rf/ j6f ljz]iftf 5g\ M ;+rf/ k|ljlwsf cfwf/e"t 1fg;Fu kl/lrt u/fpg' / g]kfndf
ljs]Gb|Ls/0f (decentralization), ljZjLs/0f (universalization), o;sf] dxTj / ;+efjgfaf/] a'\‰g ;3fpg' xf] . of] k':ts k|sfzg
;fdGh:oLs/0f (harmonization) / ug{ ljleGg tl/sfn] ;3fpg] hLjg;fyL u+uf s;h" /
JolQmJolQmnfO{ zlQm x:tfGt/0f (devolution) . gofF cfly{s ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;df nfluk/]sf tLgefO 5f]/fx¿ – clegj,
Joj:yfsf] pNn]vgLo kIf s] xf] eg] of] lg/Gt/ kl/jt{gzLn 5 bLk+s/ / ;/f]j/ ;fy} ldl8of ;le{;]h\ OG6/g];gnsf
. of] Joj:yfdf 1fg (knowledge) g} k|d'v ;+;fwg ag]sf] 5 . ;xof]uLx¿nfO{ klg wGojfb lbG5' .
sf]lg{; eG5g\, æ1fg clt b|'t ultn] ;+;f/s} ;a}eGbf ax'd"No ljgos'df/ s;h"
;fwg aGb}5 . o;n] ;DklQsf] l;h{gf ub}{5 . o;cl3sf] cfly{s k|fljlws zAbx¿sf] JofVof
cfwf/ ag]sf] e"ld, >d, OGwg / k"FhLsf] 7fpF 1fgn] lnFb}5 . k':tsdf k/]sf k|fljlws / kfl/eflifs zAbx¿nfO{ uf9f /
;"rgfsf] lgjf{w k|jfxnfO{ /f]Sg vf]Hg] b]zx¿n] cfkm}nfO{ 58\s] cIf/df 5fk]/ ;Fu;Fu} cYof{pg vf]lhPsf] 5 eg] s]xL
cljsl;ttfsf] cj:yflt/ ws]Ng]5g\ .Æ zAbx?sf] k'5f/sf] kl/lzi6 ! df JofVof ul/Psf] 5 .
cWofo ! k|fKtstf{nfO{ a'‰g ;lhnf] x'g] Pp6f jf w]/} ;+rf/ dfWodx¿ -
ldl8of_ dfkm{t ;"rgf :yfgfGt/0f ug'{, Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw jf Ps JolQmaf6 csf]{ JolQm;Dd k'¥ofpg' ;+rf/ xf] . ;+rf/
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw Jofks cy{df k|lqmofdf kfFr j6f tTjn] sfd u5{g\ M ;"rgf lbg] bftf jf k|]ifsÙ
;"rgfM hfgsf/L / tYof+sx¿ cyf{t\ 8]6fnfO{ ;+sng / k|zf]wg ;"rgf kfpg] k|fKtstf{ jf u|x0fstf{Ù ;+rf/ ug]{ ;fwg jf dfWod
u/L ;'ul7t, ;fy{s / pkof]u ug{;lsg] cfsf/df 9flnPkl5 / k|ljlw jf pkfoÙ ;"rgf jf ;Gb]z tyf lkm8Jofs jf k|ltlqmof .
;"rgf x'G5 . ;'ul7t / pkof]uL ;"rgf ;xL, ;fGble{s, k"0f{, ;/n ¿kdf eGbf, ;Gb]zbftfn] s'g} ;"rgf tof/ kf5{ . p;n]
;Totfsf] k/LIf0f ug{ ;lsg], ljZj;gLo / rflxPsf] a]nfdf To;nfO{ zAb, efiff, Wjlg, lrq cflb s'g} pko'Qm ;+s]tdf 9fN5 -
kfpg;lsg] x'G5 . ;"rgfnfO{ cIf/, c+s, lrq, rnlrq / Wjlgdf Og\sf]8 u5{_ . clg s'g} vf; k|ljlw, dfWod jf ;fwgdfkm{t
k|:t't ug{;lsG5 . ;+rf/M b'O{ JolQm jf kIfx¿aLr af]n]/, n]v]/ k|fKtstf{nfO{ k7fpF5 . k|fKtstf{n] Tof] ;Gb]znfO{ cfkm"n]
jf b'a}n] a'‰g;Sg] ;+s]t jf Jojxf/åf/f ;"rgfsf] cfbfgk|bfg ug'{ a'‰g;Sg] ;+s]tdf 9fN5 -l8sf]8 u5{_ / ;Gb]z a'lemof] ls
;+rf/ xf] . csf]{ tl/sfn] eGg'kbf{ k|]ifs / k|fKtstf{aLr a'lemPg eGg] k|ltlqmof hgfpF5 .

2
;"rgf k|ljlwsf] ;+;f/df ;+rf/ eGgfn] Pp6f sDKo'6/af6 lg/Gt/ gofFgofF rdTsf/ b]vfO/x]sf] 5 . of] k':ts d'Vo ¿kdf
csf]{ sDKo'6/;Dd jf sDKo'6/x¿sf] aLrdf 6]lnkmf]g, dfOqmf]j]e oxL ;"rgf k|ljlwsf] ljifodf xf] .
l/n], :of6]nfO6 ln+s jf s]a'n tf/h:tf ;+rf/sf Ps jf cg]s ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw k|0ffnL
k|ljlw / dfWodåf/f 8]6f k|]if0f ug]{ eGg] a'lemG5 . dfly elgPsf] ;"rgf / k|ljlw eP/ dfq} x'Fb}g . logn] sfd ug{sf]
k|ljlwM ;"rgfnfO{ ;+rf/ ug{ k|of]u ul/g] tl/sf, pkfo, nflu pko'Qm ;"rgf ;+rf/ ug]{ k|0ffnL / kl/l:ylt jf jftfj/0f
k|lqmof, dfWod, ;fwg tyf pkfo / ;fwgnfO{ ;+rfng u/fpg] rflxG5 . ;"rgf k|0ffnL k"/f x'gsf nflu dflg; / k|lqmof x'g'k5{ .
ljlw, ;ˆ6j]o/;d]t ;+rf/ k|ljlw xf] . c+u|]hL efiffdf o;nfO{ o;/L ;"rgf, k|ljlw / ;"rgf k|0ffnL ePkl5 tL ;a}n] sfd ug{sf
6]Snf]nf]hL / lxGbLdf k|f}Bf]lusL elgG5 . k|ljlw xftsf] O;f/f, nflu plrt kl/l:yltsf] cfjZostf x'G5 . kl/l:yltnfO{ ;/sf/L
af]nL, lr7L, 6]lnkmf]gb]lv sDKo'6/ / OG6/g]6;Dd h] klg u}/;/sf/Lnufot ljleGg lgsfox¿, ;d"xx¿, ;"rgf tyf ;+rf/
x'g;S5 . ;]jf k|bfg ug]{ lgsfox¿, ahf/h:tf ;+:yfut ;+/rgfx¿ tyf
;"rgf k|ljlwsf] zlQm / g]kfndf o;sf] pkof]u /fhgLlts k|0ffnL, cy{tGq, ;fdflhs tyf ;f+:s[lts kl/l:ylt,
;"rgf tyf ;+rf/sf ljleGg k|ljlw gLltut tyf sfg'gL k|fjwfgx¿, lzIff, oGqpks/0f / k"jf{wf/
dflg;n] cfˆgf] ;[li6b]lv g} s'g} g s'g} ;+rf/sf pkfo, cflbn] k|efj kf5{ . o;}n] ;"rgf hlt;'s} dxTjk"0f{ eP klg
;fwg jf dfWodsf] pkof]u ub}{ cfO/x]sf] 5 . clxn];Dd dflg;n] To;sf] k|efj s:tf] / s;/L k5{ eGg] s'/fnfO{ lgoGq0f, k|efj /
pkof]u / ljsf; ub}{ cfO/x]sf] ;+rf/sf ;fwg, pkfo jf lgwf{/0f ug]{ tTjx¿ w]/} x'G5g\ . To:t} k|ljlw / k|0ffnL hlt;'s}
k|ljlwx¿nfO{ df]6fdf]6L ¿kdf rf/ efudf afF8\g ;lsG5 M k|efjsf/L eP klg ltgnfO{ dflysf ljleGg s'/fn] lgoGq0f u5{ .
· zf/Ll/s jf cf+lus k|ljlw M dflg;n] ;'?b]lv g} xft o; sf/0f s'g} klg ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwnfO{ cnUu} gx]/Lsg
uf]8fb]lv lbdfu;Dd z/L/sf ljleGg c+ux¿sf] ;+rfng / pkof]u ;DalGwt b]zsf] ;"rgf ;+rf/ k|0ffnLsf] cfwf/df x]g'{k5{ .
u/]/ ;+rf/ ug]{ u/sf] 5 . cljsl;t jf cNkljsl;t ;d'bfox¿ ;"rgf k|ljlwsf] tfTko{
a9L dfqfdf oxL k|ljlwdf lge{/ 5g\ . clxn] klg of] k|ljlwsf] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] kl/efiff / o;n] ;d]6\g] k|ljlw
;a}eGbf w]/} pkof]u eO/x]sf] 5 . t/ km/s s] 5 eg] dflg; / oGq pks/0fx¿sf] af/]df ljleGg JolQm / ;+:yfsf] ;f]rfOdf
hlthlt ljsl;t x'Fb}5 pltplt cf+lus k|ljlwsf] t'ngfdf cGo s]xL leGgtf kfOG5 . s]xLn] On]S6«f]lgs ;fwgx¿sf] d2tn] ;"rgf
k|ljlwsf] pkof]u al9/x]sf] 5 . ;fy} o;sf] pkof]u ug]{ k|zf]wg / ;+k|]if0f ug]{ tyf ;+rf/ ug]{ k|ljlwnfO{ ;"rgf tyf ;+rf/
tl/sf kl/is[t / snfTds x'Fb} uPsf] 5 . k|ljlw dfG5g\ . o;leq /]l8of] / 6]lnlehgh:tf k/Dk/fut
· kf7Ø k|ljlw M dflg;n] leQf, df6f] jf 9'+ufdf ;+s]t sf]/]/ On]S6«f]lgs ;fwg / sDKo'6/, OG6/g]6 tyf tf/hl8t / df]afOn
c?nfO{ ;Gb]z lbg yfn]b]lv g} kf7Ø k|ljlw ;'? ePsf] xf] . of] kmf]g klg k5{g\ . s;}s;}n] 5fkf dfWodnfO{ klg ;"rgf tyf
k|ljlwn] efjnfO{ ;+s]t jf efiffdf, efiffnfO{ lnlkdf / lnlknfO{ ;+rf/ k|ljlwsf] 7"nf] 3]/fleq ;d]6\g] u/]sf 5g\ .
sfutdf ptf5{ . of] k|ljlwdf ;"rgf jf ;Gb]z cIf/df n's]sf] zAbfy{sf] lx;fan] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] af]nLrfnL,
x'G5 . lnlksf] cfljisf/ ePkl5 of] k|ljlwn] klxnf] km8sf] df¥of] xfjefj, k':ts klqsf, /]l8of], 6]lnlehg, 6]lnkmf]g tyf
eg] 5fkfvfgfsf] cfljisf/ ePkl5 of] k|ljlwn] dfgj ljsf;sf] OG6/g]6;Dd ;"rgf / ;+rf/sf] Jofks If]q ;d]6] klg rng
ult g} a9fOlbof] . k|hftGq / dfgjclwsf/nfO{ a9fP/ dfgj rNtLsf] efiff, s'/fsfgL / Jojxf/df On]S6«f]lgS;, sDKo'6/ /
hLjgnfO{ ul/dfdo agfpgdf of] k|ljlwsf] dxTjk"0f{ e"ldsf 5 . b"/;+rf/sf] cfwf/df rNg] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwnfO{ g} a'lemG5
· On]S6«f]lgs k|ljlw M /]l8of] t/+usf] cfljisf/ ePkl5 o;sf] . ;+If]kdf o;nfO{ ;"rgf k|ljlw jf cfO{6L dfq} klg elgG5 . of]
yfngL ePsf] xf] . of] k|ljlwdf ;"rgf jf ;Gb]z ljB't–r'DasLo k':tsdf klg ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] nflu w]/} 7fpFdf ;"rgf
t/+usf] dfWodaf6 k|;fl/t x'G5 . ;"Id ljB'tLo oGq k|ljlw g} elgPsf] 5 .
pks/0fx¿sf] dfWodaf6 of] k|ljlwn] sfd u5{ . dflg;nfO{ ;"rgf k|ljlw s] xf] <
cGtl/If / rGb|dfdf k'¥ofpg, ;+;f/sf 7"nf7"nf ;fd|fHox¿ ;"rgf jf hfgsf/L k|fKt ug]{, e08f/ jf ;+sng ug]{, k|zf]wg ug]{
9fNg / ljZjLs/0fsf] hfnf] km}nfpg of] k|ljlwn] dxTjk"0f{ e"ldsf / ;+rf/ jf k|;f/ ug]{ On]S6«f]lgs tl/sf, pkfo / ;fwgnfO{
v]n]sf] 5 . kf7Ø k|ljlw / ;"rgf k|ljlwsf] aLrsf] k|ljlw ePsf]n] ;"rgf k|ljlw elgG5 . o;df b"/;+rf/ tyf On]S6«f]lgS;nufot
o;nfO{ dfWolds k|ljlw klg elgG5 . o;nfO{ Pgfnu k|ljlw jf ljleGg k|ljlwx¿sf] ;Fu;Fu} pkof]u ul/G5 . o;leq sDKo'6/;Fu
/]l8of] k|ljlw klg eGg ;lsG5 . o;df Pgfnu k|0ffnLdf cfwfl/t ;+a+lwt xf8{j]o/, ;ˆ6j]o/ / cGo pks/0fx¿sf ;fy} b"/;+rf/ /
/]l8of], 6]lnlehg / 6]lnkmf]g ;"IdOn]S6«f]lgs k|ljlwx¿ k5{g\ . o;cGtu{tsf]
k|ljlw k5{ . ;"rgf jf hfgsf/Ldf ljleGg k|sf/sf hfgsf/L jf 8]6f, Wjlg,
· ;"rgf k|ljlw M ;+If]kdf On]S6«f]lgs pkfo tyf ;fwgx¿af6 lrq, rnlrq cflb dlN6ldl8of klg k5{g\ . o;df pkof]u x'g]
;"rgf k|fKt ug]{, k|zf]wg ug]{, e08/0f jf ;+u|x ug]{, l;h{gf ug]{ / ;"rgf b'O{ c+s jf l8lh6 -) / !_ df cfwfl/t x'g] x'gfn] of]
;+rf/ jf k|;f/ ug]{ k|ljlwnfO{ l8lh6n k|ljlw klg elgG5 . 8]6fx¿ hlt;'s} / h'g
k|ljlw ;"rgf k|ljlw xf] . o;df sDKo'6/, o;;Fu ;+j+lwt ¿kdf eP klg sDKo'6/df s]jn ) / ! sf] d]naf6 aGg] x'gfn]
pks/0fx?, sDKo'6/ rnfpg] ;ˆ6j]o/, sDKo'6/x¿aLr ;+rf/ tL b'O{ c+snfO{ csNkgLo ultdf k|zf]wg, k|;f/0f, e08f/0f / k'gM
u/fpg] g]6js{ / b"/;+rf/ k|0ffnL tyf tL ;a}nfO{ ;+rfng ug]{ k|fKt ug{;lsG5 . of] g} ;"rgf k|ljlwsf] d'Vo ;+/rgfTds
;"Id On]S6«f]lgs pks/0fx¿ k5{g\ . of] k|ljlwdf hfgsf/L jf ljz]iftf xf] . oxL ljz]iftfn] ubf{ o;nfO{ csNkgLo sfdx¿df,
8]6fx¿ s]jn b'O{ j6f c+s -l8lh6_, z"Go / Ps c+sdf x'g] ePsf] ljljw ¿kx¿df pkof]u ug{;lsg] ePsf] xf] .
x'gfn] o;nfO{ l8lh6n k|ljlw klg elgG5 . of] k|ljlwn] ljZjdf ;"rgf k|ljlwsf ljz]iftf
3
;"rgf k|ljlwn] ubf{ s'g} klg JolQm jf ;+:yfn] s'g} klg ;fwgx¿ cToGt ;Lldt / ckl/is[t lyP . xft, d'v, cfFvf,
:yfgdf s'g} klg :j¿kdf -lnlk, zAb, lrq, Wjlg jf rnlrqdf_ lbdfu, :j/, af]nL cflb dflg;sf] z/L/sf ljleGg c+ux¿ ;+rfng
clxn] ;Ddsf] ;a}eGbf ;:tf] b/df / l56f] ultdf ;"rgf jf 1fg u/]/ dfq dflg;x¿ cfk;df ;+rf/ ug{;Sy] . dflg;n] ;+rf/sf]
k|fKt ug{, pTkfbg ug{ / To;/L pTkfbg u/]sf] ;"rgf jf 1fgnfO{ nflu efiffsf] pkof]u ug{ yfn]sf] tLg nfv jif{ ePsf] cg'dfg
k|zf]wg (Process), e08f/0f (Store), k'gM pkof]u jf k'gM k|fKt ul/G5, tfklg em08} rfln; xhf/ jif{cl3;Dd dflg; ;+rf/sf]
ug{ (Retrive) tyf sxLF klg k7fpg jf nflu z/L/sf c+u ;+rfngdfly g} lge{/ lyof] . c+u ;+rfng
k|;f/ ug{ (Dissemination) ;+ej ePsf] 5 . ;"rgf k|ljlwsf] k|ljlwaf6 dflg;n] dgsf] efj JoQm ug{ t ;SYof], t/ cfˆgf]
csf]{ k|d'v ljz]iftf dlN6ldl8of jf ax'dfWod x'g' xf] . efjgf / 1fgnfO{ w]/} ;do;Dd ;+ufn]/ /fVg / Ps 7fpFaf6 csf]{
ca ;"rgf / 1fg zAb, cIf/, c+s jf lrqdf ;Lldt 5}g 7fpFdf k7fpg ;Qm}gYof] . u'kmfaf;L dfgjn] leQfdf sf]/]/
. OG6/g]6sf] dfWodaf6 ca cIf/, lrq, rnlrq, Wjlg cflb ;+s]tåf/f ;+rf/ ug{= yfn]b]lv cfˆgf efjgf jf ljrf/nfO{
ljljw dfWodx¿df ;"rgf k|fKt ug{, k|zf]wg, ;+sng, k'g?Tkfbg lglZrt lnlk jf cIf/df n]Vg] Ifdtfsf] ljsf; ug{ dflg;nfO{
/ k|;f/0f ug{ ;lsG5 . la;f}F ztfAbL;Dd ;"rgf / 1fg 5flkPsf em08} tL; xhf/ jif{ nfUof] . dflg;n] lnlksf] pkof]u ug{ yfn]sf]
cIf/h:t} crn / /]l8of] 6]lnlehgn] k|;f/ u/]h:t} PstkmL{ lyof] O;fk"j{ rf/kfFr xhf/ jif{cl3b]lv dfq} xf] . To;kl5 dfq} ;"rgf
eg] PSsfO;f}F ztfAbLdf cfP/ ;"rgf / 1fg ;rn, lqmofzLn / / 1fgnfO{ a8f] d]xgt;fy ;'/lIft /fVg / cf];f/k;f/ ug{ ;+ej
cGtlq{mofTds (Interactive) ePsf] 5 . o;sf] k|efj dfgj eof] . ;g\ !$%% lt/ hd{gLdf u'6]gju{n] 5fkfvfgf cfljisf/
;dfhsf] x/]s kIfdf kl//x]sf] 5 . h}ljs d"n k|j[lQ, hGdhft u/]kl5 dflg;sf] 1fg ;+sng ug]{ / km}nfpg] Ifdtf crfgs
;+:sf/ / k/Dk/fut 1fgn] dfq ca dflg;sf] hLjg rNg ;Qm}g a9Øf] . ;"rgf jf hfgsf/L / 1fgnfO{ s'g} ;+s]t jf lnlkdf
. clxn]sf] dflg; ;"rgf / 1fglagf afFRg g;Sg] x'Fb}5 . afFRgsf] ptf/]/ cyf{t\ lnlvt jf d'lb|t ¿kdf k':ts jf kqklqsf dfkm{t
nfludfq xf]Og hLjg:t/ ;+sng / k|]if0f jf k|;f/0f ug]{ k|ljlwnfO{ xfdL kf7Ø k|ljlw eG5f}F
;kfg{ / ;Ddfg tyf ;'vk"j{s afFRgsf nflu klg p;nfO{ ;"rgf . u'6]gju{sf] k|];n] 306fdf d'l:snn] Ps xhf/ kfgf sfut 5fKg
/ 1fgsf] cfjZostf al9/x]sf] 5 . ;"rgf k|ljlwdf h;n] a9L ;SYof] eg] clxn] j]a ckm;]6 k|];n] 306fdf c;L xhf/ kfgf
kx'Fr kfpF5 / h;n] o;sf] a9L pkof]u ug{;S5 p;}n] cfkm\gf] 5fKg ;S5 . lbglbg} nfvf}Fsf] ;+Vofdf lg:sg] cvaf/, kqklqsf
Ifdtf, ;DkGgtf / zlQm a9fpg;S5 . tyf k':tsn] dflg;sf] 1fg / ;Eotfdf s] k|efj kfl//x]sf] 5
;"rgf k|ljlwn] ug{;Sg] k|d'v sfd eGg] s'/f xfdLn] b]lv/x]s} 5fF} .
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] sxfF s:tf] sfd u5{, s'g lat]sf] ;o, ;jf;o jif{df dflg;n] lah'nL / lah'nLaf6
b]zdf of] slt dxTjk"0f{ x'G5 eGg] s'/f tL b]zsf] ;"rgf k|0ffnL / rNg] 6]lnkmf]g, l;g]df, /]l8of] / 6]lnlehgh:tf ;fwgsf]
kl/j]zdf lge{/ x'G5 . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] b[li6n] sd cfljisf/ u¥of] . o;n] dflg;sf] hfgsf/L / 1fg a9fpg], ;+ufNg]
ljsl;t b]zx¿df of] k|ljlwsf] d'Vosfd ;"rgf cf];f/k;f/ jf / km}nfpg] sfddf lgSs} 7"nf] kl/jt{g Nofof] . On]S6«f]lgs k|ljlw
;+rf/ ug'{dfq} b]lvG5 eg] ljsl;t b]zx¿df of] k|ljlwn] ;"rgf eg]/ lrlgg] of] ;+rf/ k|ljlwn] ljZjdf ;+rf/
;fdu|L pTkfbg, k|ljlw / pks/0f pTkfbg, hl6n,j}1flgs, qmflGtsf] ;"qkft u¥of] . o;n] dfgj ;Eotfdf kf/]sf] k|efj
dxTjk"0f{ ;"rgfsf] k|zf]wg u/]/ b]zsf] cy{tGqdf clwstd tkfO{F xfd|f] ;fd' gofFgofF Pj+ rdTsfl/s ¿kdf b]vf kb}{5 . ca
of]ubfg lbO/x]sf] 5 . cem ;"rgf ;dfhsf] cj:yfdf k'Ugnfu]sf] of] k|ljlwlagfsf] ljZjsf] xfdL sNkgf klg ug{ ;Qm}gf}F . dfgj
bfaL ug]{ hfkfg cd]l/sfh:tf s]xL b]zx¿df of] k|ljlw b]zsf] ;Eotfsf] ;'?b]lv g} rn]sf] zf/Ll/s c+u ;+rfngdf cfwfl/t
cy{tGqsf] k|d'v c+u aGb}5 . k|ljlw clxn] klg emg kl/lis[t ¿kdf dfgj dgsf] cleJolQm
cWofo @ ug]{ sfddf pkof]u eO/x]sf] 5 eg] kf7Ø k|ljlw / On]S6«f]lgs
k|ljlw klg lg/Gt/ ljsl;t x'Fb} dfgj ;EotfnfO{ cufl8
;"rgf qmflGt / dfgj ljsf; a9fpFb}5 . o;}aLr em08} krf; jif{cl3 dfq ;'? ePsf ] OnS] 6f«
l] gs pks/0f, b/" ;r+ f/ / sDKo6' /sf ] dn] af6 kf| be' fj{
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] ljsf; / dfgj ljsf; ePs;f"r] gf k|ljlwn] t emg dfgj ;Eotfsf] Oltxf;df
dflg; / kz'x¿nfO{ 5'§Øfpg] d'Vo tTj k|ljlwsf] csNkgLo rdTsf/ b]vfpg yfn]sf] 5 . xfn j]a k|];n] c;L xhf/
pkof]u ug]{ Ifdtf xf] . dflg;sf] k'vf{n] n¶Ln] kmnkm"n em/fNg, kfgf sfut 5fKg Ps 306f nfU5 eg] xhf/f}F k]hsf] kmfOn
kftn] kfgL pafP/ vfg / l/; sDKo'6/sf] sLaf]8{ lyRg] lalQs} OG6/g]6dfkm{t ljZjel/ km}lnPsf
p7]sf] a]nfdf 9'+uf l6k]/ lxsf{pg yfn]b]lv g} dflg;sf] ljsf; s/f]8f}F sDKo'6/df k'¥ofpg ;lsG5 . cvaf/ jf lstfa
tyf ;d[l4sf] nflu k|ljlwn] dxTjk"0f{ e"ldsf v]Nb} cfO/x]sf] 5 . cf];fg{ oftfoftsf ;fwg / ;8s jf jfo' dfu{ ;fy} ;dosf]
em08} rfln; xhf/ jif{cl3 cf]9f/sf] leQfdf / 9'+ufdf ;+s]t jf cfjZostf x'G5 eg] Pp6f sDKo'6/df ePsf nfvf}F k]hsf ;"rgf
lrq sf]/]/ dflg;n] ljrf/ / ;+rf/ clen]vg -/]s8{_ ug]{ / ;fdu|L s/f}8f}F sDKo'6/df k'/\ofpg g t s'g} oftfoftsf] ;fwg
k'¥ofpg] sfddf k|ljlwsf] pkof]u ug{ yfn]sf] xf] . To; a]nfb]lv rflxG5 g t w]/} ;do g} nfU5 .
g} dfgj ;dfhsf] ljsf;sf] nflu ;"rgf / 1fgn] k|d'v e"ldsf
v]Nb} cfPsf] 5 . clxn] cfP/ dflg;sf] hLjg ;'vdo agfpgsf 1fg k|fKt ug]{, ;+u|x ug]{ / k|;f/ ug]{ dfgj Ifdtfsf]
nflu ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw / h}ljs k|ljlw (Biotechnology) ljsf;
dfly ;a}sf] cfzf s]lGb|t ePsf] 5 . dflg;n] lnlksf] pkof]u ug{ hfg]kl5, laut !) xhf/
k[YjLdf hLj ljsf;sf] qmddf kz' / dflg; 5'l§Pkl5 aif{leq cfˆgf] / ljZjsf] af/]df 1fg k|fKt / ;+u|x ug]{ ult
klg xhf/fF} jif{;Dd dflg;;Fu cfˆgf] efjgf JoQm ug]{ ;+rf/sf csNkgLo 9+un] a9fO/x]sf] 5 . ;g\ !%)) eGbf cl3 ;+;f/el/
4
d'l:sn}n] jif{sf] Ps xhf/ k':ts xftn] n]v]/ tof/ x'Gy] xf]nfg\ . • ;g\ !&)& df klxnf] b}lgs klqsf n08g 8]nL sf]/f06 k|sflzt
Tof] ultn] k':ts k|sflzt ubf{ Psnfv zLif{ssf k':ts tof/ kfg{ x'g
em08} !)) jif{ nfU5 . t/ ;g\ !(%) cyf{t\ 5fkfvfgf yfNof] .
cljisf/ ePsf] rf/ ;o jif{ glaTb} o'/f]kdf Ps jif{df !,@),))) • ;g\ !&(# df k|sfz;Fu /f;folgs k|ltlqmof u/fP/ lrq
zLif{ssf k':ts 5flkg yfn] . ;o jif{df x'g] sfd b; jif{df x'g agfpg
yfNof] . ;g\ !(^) cyf{t\ b; jif{kl5 of] ult a9]/ ;o jif{sf] ;lsG5 eGg] kQf nfUof] . klxnf] k6s kmf]6f]u|flkms lk|ltljDa -
sfd ;f9] ;ft dlxgfdf ug{ ;lsg] eof] . kfFr jif{kl5 g} 5fofl5q_ ;g\ !*@^ df tof/ kf/]sf] dflgG5 .
;+;f/el/ k|ltlbg !))) zLif{ssf k':ts lg:sg yfn] . 1fg jf
hfgsf/L km}nfpg] ult s;/L a9\of] eGg] of] Pp6f pbfx/0f xf] . • ;g\ !*#) ;Dd xft] k|];n] Ps 306fdf @)) k|lt 5fKYof] eg]
em08} ;o jif{cl3 /]l8of]sf] cfljisf/ ePkl5 1fg afkmn] rNg] O+lhgsf] cfljisf/ ePkl5 306fdf $))) k|lt
km}nfpg] ult cem} Jofks / l56f] x'g yfNof] . 1fg jf ;"rgf 5fKg;lsg] eof] .
kfpgsf nflu cIf/ lrGg' kg]{ cfjZostf ePg . 6]lnlehgn] • klxnf] 6]lnu|fkm ;g\ !*#!
o;nfO{ cem cfsif{s / /f]rs klg agfof] . cfw'lgs sDKo'6/sf] • 6]lnkmf]gsf] cfljisf/ ;g\ !*&^
cfljisf/ tyf pkof]u x'g yfn]sf] krf; aif{ x'g yfNof] . o;aLr • u|fdf]kmf]gsf] cfljisf/ ;g\ !*&&
sDKo'6/ / 6]lnkmf]gsf] d]nn] dfgj ;Eotfsf] Oltxf;df • lah'nLsf] cfljisf/ ;g\ !*&(
Pp6f ce"tk"j{ kl/jt{g NofPsf] 5 h;nfO{ xfdL ;"rgf qmflGt
eG5f}F . of] qmflGt ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf cfwfl/t 5 . • a]tf/ 6]lnu|fkm÷/]l8of]sf] sf] cfljisf/ ;g\ !*(%
Jofj;flos tyf k|fljlws ;d'bfodf o;nfO{ cfO{6L, ;"rgf k|ljlw, • /]l8of] k|;f/0f ;'? ;g\ !(@)
l8lh6n k|ljlw, ;"rgfsf] dxfdfu{ (Information Superhighway) • /+lug 6]lnlehg cljisf/ ;g\ !(@%
cflb elgG5 . • Pgfnu sDKo'6/sf] cfljisf/ ;g\ !(#)
;"rgf / ;~rf/ dfWodsf] ljsf;sf] emns • On]S6«f] d]sflgsn sDKo'6/sf] cfljisf/ ;g\ !($$
• dflg;n] tLgnfv jif{ klxn]b]lv efiffsf] pkof]u ug{ yfn]sf] lrGtgdf klg o;n] k|ToIf k|efj kf/]sf] 5 . s'g} ;dfh
cg'dfg 5 . slt ljsl;t 5 eGg] s'/f Tof] ;dfhsf ;b:ox¿n] slt dfqfdf
• u'kmfjf;L dflg;x¿n] #% xhf/ jif{ klxn] n]v]/ ;+rf/ ug]{ 1fg / ;"rgfnfO{ pkof]u jf pkef]u u5{g\ eGg] s'/fn] hgfpg
k|of; yfn]sf] 5 . dfgj ;Eotf b|'t ultn] ;"rgf ;dfh -OGkmd]{;g
yfn] . ;f];fO6L_ cyf{t\ 1fgdf cfwfl/t ;dfh -gn]h a]:8 ;f];fO6L_
• d];f]kf]6fldofaf;Lx¿n] O;feGbf *))) jif{klxn] lunf] df6f]sf] lt/ pGd'v x'Fb}5 . dfgj ljsf;sf] ;"rs ca ef}lts ;'v
;Dd k/]sf] OF6f÷l9Ssf -6ØfAn]6_ df lt/sf] 6'Kkf] jf tLvf] cf}hf/ ;'ljwfsf] pkef]u Ifdtfsf] ;§f ;"rgf / 1fgsf] pknAwtf,
n] n]Vg yfn] . oxL cEof;af6 clxn]sf /f]dg, b]jgfu/L cflb pkof]u ug]{ Ifdtf / kxF'rnfO{ dfGg yflnPsf] 5 . dfgj hfltnfO{
ljleGg lnlkx¿sf] ljsf; ePsf] dflgG5 . h+unaf6 lg:s]/, 3'dGt] / lzsf/L hLjg Tofu]/ a:tL
a;fn]/ ;Eotfsf] ljsf; u/fpg] sfd s[lif k|ljlwn] u/]sf] lyof] .
• dflg;x¿n] %))) b]lv $))) jif{ O;fk"j{ cfˆgf] ljrf/nfO{ o; lx;fan] dfgj ;Eotfdf ePsf] klxnf] qmflGt s[lif qmflGt
s'g} lyof] . kmn:j¿k xhf/f}F jif{;Dd s[lifdf cfwfl/t ;Eotfsf]
;+s]tn] hgfpg n]vg÷lnlksf] pkof]u ug{ yfn] . ljsf; eof] .
• ld;|af;Lx¿n] #%)) jif{ O;fk"j{b]lv n]Vg] sfddf ef]hkq - dflg;n] kf+u|f / jfkmn] rNg] OlGhgsf] cfljisf/ u/]kl5
kkfO/ cf}Bf]lus qmflGtsf] yfngL eof] . cf}Bf]lus qmflGtn] dfgj
;_ sf] pkof]u ug{ yfn] . ;Eotfsf] ljsf; a]Un} 9+un] ug{ yfNof] . gofF jfl0fHo, cy{tGq,
• kmf]gl] ;ofaf;Lx¿n] !&)) jif{ O;fk"j{b]lv @@ cIf/sf] j0f{dfnf /fHo, ;fd|fHo, pklgj]z, ljZjLs/0f -Unf]anfOh];g_ n] ljZjsf]
pkof]u ug{ yfn] . ¿k g} km]l/lbof] . t/ cf}Bf]lus qmflGt ;'? ePsf] kfFr ;o jif{
• ld;|af;Lx¿n] !$^) jif{ O;fk"j{b]lv hfgj/x¿sf] k|zf]lwt glaTb} ;"rgf qmflGtsf] yfngL eof] . cfh xfdL ;"rgf qmflGtsf]
5fnf ;+3f/df 5f}F .
-kfr{d]06_ df n]Vgyfn] . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] k|efj
• lrlgofx¿n] !)$! jif{ O;fk"j{df rn cIf/ -d'e]an 6fOk_ sf] cf}Bf]lus k|ljlwn] dflg;sf] hLjgz}nL, lrGtg, 1fg,
cfljisf/ u/] . lzIff, cfly{s tyf ;fdflhs Joj:yf, snf, ;+:s[ltnufot
• uGg] oGq, ca]s;sf] pkof]u !))) jif{ O;fk"j{b]lv ;'? eof] . hLjgsf x/]s c+udf h'g k|efj kf¥of] Tof]eGbf csNkgLo dfqfdf
;"rgf qmflGtn] k|efj kfg]{ nIf0f b]lvPsf] 5 . ;a}eGbf dxTjk"0f{
• lrgdf &$* jif{ O;fk"j{df klxnf] klqsf 5flkof] . k|efj t o;n] s]6fs]6Lsf] l;Sg] pd]/ / Ifdtfdf kfb}{5 . sDKo'6/
• u'6]gju{n] ;g\ !$%% lt/ 5fkfvfgf agfP/ k':ts 5fKgyfn] . pgLx¿sf] v]nf}gfdfq xf]Og l;Sg] d'Vo ;fwg aGb}5 . pgLx¿n]
• ;g\ !^)) sf] ;'?lt/ cvaf/n] :ki6 ¿k lng yfNof] . sDKo'6/dfkm{t 1fg k|fKt ug]{ s'/fdf cfkm"eGbf cl3sf ;a}
• ;g\ !^$@ df An]h kf:snn] oflGqs u0fs -d]sflgsn k':tfnfO{ pl5Gb}5g\ . afkmn] rNg] OlGhg / /]nn] cf}Bf]lus o'udf
SofNs'n]6/_ cfljisf/ u/] . rdTsf/ u/]em}F ;"rgf k|ljlwn] pBf]u / jfl0fHosf] If]qdf
csNkgLo 9+un] ;Defjgfsf 9f]sfx¿ vf]Nb}5 . o;n] ljZjs}
5
cy{tGq, /fhgLlt / ;dfhsf x/]s c+udf kl/jt{g NofpFb}5 . k|ljlwsf k|d'v cfwf/x¿ sDKo'6/, g]6js{, OG6/g]6, b"/;+rf/,
o;n] ljZjnfO{ g} Pp6f ahf/df kl/0ft ul/lbPsf] 5 . ;fdfgsf] dlN6ldl8of / ;"rgf ;fIf/tf x'g\ .
pTkfbg s'g} ufpFsf] s'gfdf ePtf klg To;sf] ljqmL / ljt/0f sDKo'6/ / l8lh6n k|ljlw
ljZjJofkL / k|lt:kwL{ ePsf] 5 . Ps} jfSodf eGg] xf] eg] ;"rgf cfhef]ln 3/df sDKo'6/ /fVg' km];g, OHht / cfw'lgstfsf]
qmflGtn] dflg;n] lrgf];d]t eO;s]sf] 5 . cfw'lgs k|lt:kwf{Tds ljZjdf s'g} klg
• l8lh6n sDKo'6/sf] ljsf; ;g\ !(%) sf] bzs Joj;fosf] ;kmntfsf]nflu sDKo'6/sf] pkof]u ckl/xfo{ x'Fb}
• On]S6«f]lgs o'u ;g\ !($& — !(&@ uO/x]sf] 5 . o;n] b}lgs hLjgsf x/]s c+unfO{ k|efljt ub}{5 .
• 6«flGh:6/sf] cfljisf/ ;g\ !($& lxFhf];Dd ljBf jf 1fg, wg tyf dfg ;Ddfgsf] nflu ;fIf/ x'g'
• :jrflnt k|f]u|fd /fvL rnfpg ldNg] sDKo'6/sf] cfjZos dflgGYof] eg] cj k/Dk/ut ;fIf/tfn] dfq k'Ub}g .
cfljisf/ ;g\ !(%) sDKo'6/ ;fIf/tflagf casf] ;dfhdf 1fg, wg / ;Ddfg kfpg'
;xh 5}g . /]l8of], 6]lnlehg / oftfoftsf ;fwfgx¿h:t}
• sDKo'6/ o'usf] k|f/De ;g\ !(%! sDKo'6/ klg hLjgsf] c+u aGb} uPsf] 5 .
• /+lug 6]lnlehg k|;f/0f k|f/De ;g\ !(%# sDKo'6/ s] xf] <
• e"pku|x k|If]k0f ;g\ !(%& sDKo'6/ o:tf] oGq xf] h;n] cfb]z cg';f/ b|'t ultdf
• ;+rf/ e"pku|xsf] k|f/De ;g\ !(^@ On]S6«f]lgs 8]6f k|zf]wg u5{ . On]S6«f]lgs 8]6f eg]sf] sDKo'6/n]
• OG6/g]6sf] k"j{¿k ARPAnet sf] :yfkgf ;g\ !(^( a'‰g] ;+s]tdf tof/ kfl/Psf] kf7Ø, lrq, Wjlg, rnlrq cflb
cfwf/e"t ;"rgf ;fdu|L xf] . sDKo'6/n] d'Vo tLg j6f sfd u5{ M
• ;"rgf o'usf] k|f/De ;g\ !(&# o;n] ;'lgof]lht, ;'ul7t tyf lgolGqt ¿kdf tof/ kfl/Psf] ;"rgf
• Ps ju{ ;]lG6ld6/ cfsf/sf] lrkdf b; xhf/ 6«flGh:6/ c6fof] ;fdu|L lnG5 (Input), Tof] ;fdu|LnfO{ To;nfO{ sfd ug]{, l;Sg],
. Pscfk;df ;+rf/ ug]{, Jofkf/ ug]{h:tf x/]s If]qdf kl/jt{g
• ˆofS; d]l;gsf] ;'?jft ;g\ !(&$ Nofpg'sf ;fy} dfgj ;dfh / cy{tGqnfO{ gofF cfsf/df 9fNg] sfd
• klxnf] k;{gn SDKo'6/ -kL;L_ ahf/df cfof] ;g\ !(&% ub{}5 . o;n] ;do / b"/Lsf] aGwgnfO{ dfq tf]8]sf] 5}g clkt' ;+;f/
• sDKo'6/x¿sf] :yfgLo g]6js{ agfpg] Oy/g]6sf] el/sf dflg;x¿nfO{ Pscfk;df ;+jfb ug{ nufP/ pgLx¿aLr
k|f/De ;g\ !(&^ cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts e]befjnfO{ d]6\g] ;Defjgf a9fPsf]5 .
;"rgf k|ljlwn] dflg;sf] hLjgnfO{ w]/} ;lhnf] agfpFb}5 .
• clK6sn kmfOa/ s]ansf] cf/De ;g\ !(&& ;a}eGbf d'Vo s'/f t o;n] ;do / ef}lts b"/LnfO{ d]6fpFb}5 .
• Wjlg l/s8{ ug{ sDKofS6 l8:s -;L8L_ sf] cf/De ;g\ !(*@ lzIff, ;Lk, 1fg / ;"rgf k|fKt ug{ / k|]if0f ug{ clt ;lhnf] ePsf]
• klxnf] ;]n'n/ 6]lnkmf]gsf] cf/De ;g\ !(*# 5 . ljZjel/ km}lnPsf] 1fgsf e08f/df /x]sf k':ts klqsf
• klxnf] ;L8L /f]d / PKkn DoflsG6f]; sDKo'6/ cflbnfO{ lgd]ife/d} 6]a'ndfly Nofpg, x]g{, 5fKg, ;'Gg ;Dej ePsf]
cf/De ;g\ !(*% 5 . oftfoftdf x'g] vr{ / ;donfO{ 36fPsf] 5 . Ps hgf JolQmsf]
ljrf/ jf ;Gb]z If0fe/d} ljZjel/ km}nfpg ;lsg] ePsf] 5 .
• O06/g]6÷ jN8{jfO8j]asf] k|f/De ;g\ !(() lt/
pBf]uL tyf Joj;foLx¿n] cfˆgf] pTkfbg / ;]jfsf] ljqmL
dfgj ljsf;sf] ;f+rf] / ;"rs M ;"rgf / 1fg ljZjahf/df k'¥ofpg yfn]sf 5g\ . 3/d} a;La;L u|fxsn] lrof
æ1fg kl/jt{gsf] phf{ xf]Æ eGg] s'/f ;flat eO;s]sf] 5, skmL vfhf dfq xf]Og b}lgs pkef]usf ;fdfg 3/d} k|fKt ug{;S5 .
lsgls 1fg, hfgsf/L jf ;"rgf km}lng] ultsf] j[lWb;Fu} dflg;n] s'g} klg 7fpFdfa;]/ ljZjsf] s'g} klg 7fpFdf pTkfbg / ljqmL x'g]
gofF 1fg–lj1fgsf] cfljisf/ ug]{ ult klg a9\b} 5 . ;fy} dflg;sf] j:t' lsGg ;lsG5 . ;/sf/n] hgtfnfO{ lbg] ;]jf a9L k|efjsf/L /
hLjg:t/, Jojxf/ / b|'t ultn] k|bfg ug{ ;S5 . ;/sf/L, u}/;/sf/L lgsfox¿ /
cWofo # ;fj{hlgs ;+:yfx¿nfO{ a9L ;Ifd, lhDd]bf/ / kf/bzL{ agfpgsf
;fy} hgtfnfO{ cfˆgf] dt tTsfn hfx]/ ug]{
;"rgf k|ljlwsf cfwf/ ;'ljwf lbP/ ;"rgf k|ljlwn] k|hftflGqs ;dfhsf] lgdf{0fdf of]ubfg
;"rgf k|ljlwsf] ljsf;df qmlGtsf/L kl/jt{g Nofpg] d'Vo sf/s lbg yfln;s]sf] 5 . lzIff, dgf]/+hg, Jofkf/, pBf]uwGbf, :jf:Yo
tTj xf] l8lh6n k|ljlw . cf}Bf]lus o'udf pBf]u wGbfx¿ ljzfn / ;]jf, /fHo Joj:yfkg÷;'zf;g, cfd;+rf/, dfgj ;|f]tsf] ljsf;,
ux|f}F oflGqs pks/0fx¿af6 rNy] . snsf/vfgdf hl8Psf oGqx¿ of]hgf th'{df cflb cgluGtL If]qdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u x'g
klxn]sf 38Lx¿h:t} ;}of}F k'hf{x¿n] ag]sf x'Gy] . ltgnfO{ rnfpg yfn]sf] 5 .
dflg;, 3f]8f, afkm OlGhg, bd -l:k|ª_ cflb zlQmsf] cfjZostf ;"rgf qmflGtsf] nIo / k|efj
x'GYof] . lah'nLsf] cljisf/ ePkl5 snsf/vfgdf pkof]u ul/g] dfgj hLjgdf ;"rgf / ;+rf/sf k|ljlwn] ;j{JofkL
oflGqs pks/0fx¿df w]/} ;'wf/ eof] . lah'nLn] ubf{ g} 6]lnkmf]g, e"ldsf v]Ng yfn]sf] / dflg;sf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lts
nufot ;a} kIfdf o;n] kl/jt{g Nofpg yfn]sf] x'gfn] ;"rgf
/]l8of] cflb ;+rf/ pks/0fx¿sf] cfljisf/ eof] . t/ To; a]nfsf k|ljlwsf] of] o'ufGtsf/L ljsf;nfO{ ;"rgf qmflGt elgPsf] xf] .
/]l8of] / 6]lnkmf]g tyf clxn]sf] /]l8of] / 6]lnkmf]gaLr lgSs} leGgtf jf:tjdf dfgj hLjgsf cfly{s, ;fdflhs /fhgLlts nufot
5 . clxn] 6]lnkmf]g, /]l8of], 6]lnlegh cflb ;+rf/sf k|foM ;a} ;a} lqmofsnfknfO{ 1fgdf cfwfl/t agfpFb} ;Dk"0f{ ;dfhnfO{ g}
dfWodx¿ l8lh6n k|ljlwdf kl/0ft eO;s]sf 5g\ . cfw'lgs ;"rgf 1fgjfg agfpg] qmflGtsf] yfngL xf] of] . o;n] dflg;sf] Pp6}
6
k':tfdf klg ;+:s[lt, rfnrng, lrGtg / cfly{s tyf ;fdflhs cfk"lt{ Joj:yf, d]df]/L, ;L8L /f]d 8«fOe, ˆnkL 8«fOe, PS:kfG;g
Jojxf/df kTofpg} g;lsg] kl/jt{g NofO/x]sf] 5 . sf8{, PS:kfG;g :n6, db/af]8{, ;fp08 sf8{, lel8of] sf8{ tyf
agfpg nufpF5g\ . a}Fs, c:ktfn, b"/;+rf/, hgu0fgf, dt ljleGg sfdsf] nflu ljleGg sf8{, h:t} 6LeL sf8{,
;j]{If0f cflb ljljw sfdsf nflu cfjZostfcg';f/ ;ˆ6j]o/x¿ /flvPsf x'G5g\ .
agfOG5g\ . sDKo'6/nfO{ sfd u/fpgsf] nflu ;a}eGbf klxn] sDKo'6/n] s;/L sfd u5{ <
To;df ;'lgof]lht 8]6f eg'{k5{ . sDKo'6/nfO{ 8]6f pknAw u/fpg] sDKo'6/sf] d'Vo cfwf/ xf] xf8{j]o/ / ;ˆ6j]o/ . xf8{j]o/
pks/0fx¿nfO{ Ogk'6 l8efO; elgG5 . cIf/ 6fOk u/]/ jf eg]sf] sDKo'6/sf] aflx/ / leq ePsf, b]Vg, 5fDg / 5'g ;lsg]
sdf08 lbP/ sfd u/fpg] lsaf]8{, dfp;, 7f]; pks/0f / kf6{k'hf{x¿ x'g\ . h:t} M df]lg6/, dfp;, ;LkLo',
Hjfol:6s, k]g cflb Ogk'6 l8efO; x'g\ . dfp; xftn] rnfpg] sLaf]8{, lk|G6/, l:ks/ cflb ;ˆ6j]o/ eg]sf] sDKo'6/sf
;fgf] pks/0f xf] . o;n] sDKo'6/sf] kbf{df b]lvg] cIf/, lrq jf xf8{j]o/x¿nfO{ sfd u/fpg] cfb]z xf] . ;ˆ6j]o/
;+s]tx¿nfO{ /f]Hg], tndfly / Pp6f kmfOnaf6 csf]{ kmfOndf d'Vo ¿kdf b'O{ k|sf/sf x'G5g\ M ck/]l6ª l;:6d ;ˆ6j]o/ /
n}hfg], sDKo'6/n] ;DkGg ug]{ s'g} sfd ug]{ cfb]z lbg] cflb sfd PlKns];g k|f]u|fd ;ˆ6j]o/ . ck/]l6ª l;:6d ;ˆ6j]o/
u5{ . dfp; ljleGg cfsf/sf / ljleGg sfd ug]{ vfnsf kfOG5g\ sDKo'6/nfO{ ;+rfng u/fpg] cfwf/e"t ;ˆ6j]o/ xf] . o;}sf]
. Hjfol:6s, 6rKof8 / 6«Øfsan klg kbf{df b]lvg] ;+s]tx¿nfO{ cfwf/df PlKns];g k|f]u|fd ;ˆ6j]o/x¿n] sfd u5{g\ . lj+8f]h /
rnfpg] / ljleGg sfd ug{ cfb]z lbg] pks/0fx¿ x'g\ . lngS; ck/]l6ª l;:6d ;ˆ6j]o/sf pbfx/0f x'g\ .
sDKo'6/df 8]6f ;+sng ug]{ Pp6f d'Vo pks/0flsaf]8{ xf] . PlKns];g k|f]u|fd s'g} lglZrt ljifodf lgwf{l/t sfd
lsaf]8{df 6fOk/fO6/df h:t} cIf/ / c+sx¿ 6fOk ug]{ sLx¿sf] ug{sf nflu agfOG5 . pbfx/0fsf] nflu lr7L kq / n]v /rgf
;fy} ljleGg sfd u/fpg] jf sdf08 lbg] sLx¿ x'G5g\ . dfp;n] n]Vgsf] nflu j8{k|f];]l;ª k|f]u|fdsf] pkof]u ul/G5 eg] lx;fa
ug]{ sltko sfd lsaf]8{n] u5{ . lstfa /fVgsf] nflu PsfplG6ª ;ˆ6j]o/ pkof]u ul/G5 . To:t}
:Sofg/ klg Pp6f dxTjk"0f{ Ogk'6 l8efO; xf] . o;n] sfutdf k':ts klqsf n]cfp6 l8hfOg ug{ k]hd]s/, kmf]6f] ;Dkfbg ug{
ePsf lrq tyf cIf/nfO{ sDKo'6/df k7fpg] sfd u5{ . o;n] kmf]6f];k cflb k|f]u|fd pkof]u x'G5 . ljleGg If]qdf sfd ug]{x¿n]
sfutdf ePsf] lrqdf k|sfz k7fP/ To;sf] k|ltljDanfO{ ljleGg cfcfˆgf] sfd / cfjZostf cg';f/ PlKns];g ;ˆ6j]o/x¿ /fVg]
dfqfdf gfk]/ To;}cg';f/ lrqnfO{ l8lh6 (Digit) df kl/0ft u5{ . / aflx/} /fVg] b'O{ k|sf/sf x'G5g\ . df]8]dsf] ;a}eGbf dxTjk"0f{ s'/f
:Sofg/ ljleGg cfsf/ / Ifdtfsf x'G5g\ . o;sf] ult jf l:k8 xf] . df]8]dsf] ultnfO{ la6 k|lt ;]s]08 -
Ogk'6 l8efO;n] 8]6f lbPkl5 sDKo'6/n] 8]6fnfO{ ;+u|x aLkLP;\_ jf lsnf]la6 k|lt ;]s]G8 -s]aLkLP;\_ df gflkG5 . %^,)))
u5{ . 8]6f ;+u|x ug{sf nflu sDKo'6/df ljleGg pks/0f x'G5g\ . aLkLP;\ cyf{t\ Ps ;]s]08df %^,))) la6 a/fa/sf] ;+s]t k7fpg
oL pks/0fx¿nfO{ :6f]/]h l8efO; elgG5 . :6f]/]h l8efO;n] jf k|fKt ug{;Sg] Ifdtf ePsf] df]8]d al9 k|rlnt 5 . df]8]dsf] ult
8]6f jf ;"rgfnfO{ ;+u|x ug]{ / rflxPsf] a]nfdf lemSg] sfd u5{ . hlt w]/} eof] Tolt l56f] Od]n jf OG6/g]6 k|fKt ug{ jf x]g{ ;lsg]
8]6f :6f]/ ug]{ :yfoL pks/0f xf8{l8:s 8«fOe xf] . xf8{l8:s x'gfn] ;do hf]ufpg / 6]lnkmf]gsf] vr{ 36fpg klg w]/} ultsf]
8«fOe jf 5f]6s/Ldf xf8{ 8«fOe sDKo'6/df :yfoL ¿kn] hl8Psf] df]8]d a]; x'G5 .
x'G5 . sDKo'6/df /fVg / lemSg ldNg] xf8{ 8«fOe klg x'G5 . ;a} l8lh6, la6, afO6 / 8]6f
vfnsf 8]6f, kmfOn jf ;"rgf xf8{ 8«fOedf :6f]/ ul/G5 . sDKo'6/n] a'‰g] / v]nfpg] efiff jf ;+s]t b'O{ j6f c+s, ! / ),
xf8{l8:sn] slt 8]6f ;+u|x ug{;S5 eGg] Ifdtf afO6df gflkG5 . dfq xf] . oL b'O{ c+ssf] hf]8LnfO{ afOg/L l8lh6 elgG5 . sDKo'6/n]
klxn] xf8{l8:sx¿ ;fdfGotof d]uf afO6 MB df pknAw x'Gy] Wjlg, lrq, rnlrq, cIf/ cflb s'g} klg ;"rgf jf 8]6fnfO{ log} b'O{
eg] clxn] luuf afO6 GB df kfOG5 . To:t} l;8L /f]d, ˆnkL c+ssf] hf]8fdf kl/0ft u/]kl5 dfq u|x0f, k|zf]wg / pTkfbg
l8:s, yDa 8«fOe, hLk 8«fOe, l8le8L cflbn] klg :yfoL / ug{;S5 . Pp6f ! / Pp6f ) sf] afOg/L l8lh6sf] hf]8fnfO{ la6
c:yfoL ¿kdf elgG5 . sDKo'6/n]
lbOPsf] lgod / cfb]z cg';f/ k|zf]wg u5{ (Process) clg k|of]u ug]{ efiff jf To;sf] lbdfusf] ;a}eGbf ;fgf] OsfO{ la6 xf] .
pTkfbgsf] ¿kdf kl/0ffd lbG5 (Output) . cf7 j6fla6 ldn]/ Pp6f afO6 aG5 . Ps afO6n] s]xL ;"rgf
lbg;S5 , h:t} j0f{dfnfsf] s'g} cIf/ jf yf]Knf / c4{ lj/fdh:tf
sDKo'6/sf c+ux¿ lrGxx¿ . sDKo'6/sf] d]df]/L jf e08f/0f IfdtfnfO{ afO6df gflkG5
Pp6f ;fdfGo sDKo'6/df ljleGg pks/0f jf lx:;fx¿ . !)@$ afO6 a/fa/ Ps lsnf] afO6 / !)@$ lsnf] afO6 a/fa/
x'G5g\ . sDKo'6/sf] lbdfu dflgg] ;]G6«n k|f];]l;ª o'lg6;lxt Ps d]ufafO6 x'G5 .
dxTjk"0f{ oGqpks/0fx¿ Pp6f afs;df /flvPsf] x'G5 . o;nfO{ 8]6f eg]sf] ;"rgfsf] d;nf, hfgsf/L, tYof+s cyf{t\
l;:6d o'lg6 elgG5 . o;n] sDKo'6/sf] ;Dk"0f{ k|0ffnL ;+rfng cfwf/e"t ;fdu|L xf] . of] cIf/, lrq, Wjlg, rnlrq cflb cg]s
u5{ . sDKo'6/n] u/]sf] sfdsf] kl/0ffd cIf/ jf lrqsf] ¿kdf ¿kdf x'g;S5 . t/ sDKo'6/n] v]nfpg] jf ;+sng, k|zf]wg /
df]lg6/ jf l:qmg cyf{t\ kbf{df b]lvG5 . kbf{df b]lvPsf pkof]u ug]{] ;a} 8]6f, rfx] Tof] cIf/df xf];\, rfx] Wjlg, lrq,
kl/0ffd lk|G6/n] 5fK5 . sDKo'6/nfO{ cfb]z lbg] sfd lsaf]8 { / rnlrqdf xf];\, ! / ) x¿df x'G5 .
dfp;n] u5{ . df]8]dn] sDKo'6/nfO{ 6]lnkmf]g;Fu hf]8]/ c? l8lh6n k|ljlw
sDKo'6/x¿;Fu ;+rf/ ug{ / cGo pks/0f ;femf ¿kdf pkof]u gofF ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwnfO{ ;kmn agfpg] Pp6f
ug{ ;3fpF5 . sfd / cfjZostf cg';f/ sDKo'6/df :Sofg/, k|d'v sf/s tTj l8lh6n k|ljlw xf] . clxn] s'g} klg ;"rgfnfO{
6]lnkmf]g ˆofS;, dfOqmf]kmf]g, l:ks/ cflb pks/0fx¿ pkof]u l8lh6n ;+s]tdf kl/0ft ug{ ;lsG5 . l8lh6fOh];g cyf{t\ zAb,
ul/Psf x'G5g\ . l;:6d o'lg6leq xf8{ 8«fOe, ;LkLo", lah'nL Wjlg, lrq, rnlrq ;a} k|sf/sf 8]6fnfO{ l8lh6 jf b'O{ c+ssf]
7
afOg/L k|0ffnLdf kl/0ft ug'{ ;"rgfnfO{ dlN6ldl8of cyf{t\ • kfgL, lah'nL, 6]lnkmf]gsf] dx;'n ltg]{ .
ax'dfWoddf n}hfg ;+ej t'Nofpg] d'Vo s8L xf] . l8lh6df • 3/df b}lgs pkef]usf] ;fdfg ;lsPsf] hfgsf/L lbg] /
kl/0ft ePkl5 sDKo'6/n] ;lhn};Fu To;nfO{ v]nfpg ;S5 . k;naf6 ;fdfg dufpg] .
pkof]ustf{n] ax'dfWoddf sDKo'6/df /x]sf] 8]6fnfO{ cfkm"n]
rfx]h:tf] k|zf]wg ug{;S5 . 8]6f :6f]/ u5{g\ . ˆnkL l8:sdf • 3/leq cfuf] nfUg yfNof], rf]/ k:of], kfgLsf] gn v'n} /Xof]
yf]/}yf]/} 8]6f c:yfoL ¿kdf :6f]/ ug{ / Pp6f sDKo'6/af6 csf]{ eg] To;sf] hfgsf/L lbg] / 3/nfO{ ;'/lIft /fVg] .
sDKo'6/df cf];f/k;f/ ug{ ;lsG5 . l;8L /f]d df w]/} dfqfdf • b}lgs jf efjL sfdsf] of]hgf agfpg] / s'g lbg sxfF hfg' 5,
:yfoL ¿kdf 8]6f ;+sng / cf];f/k;f/ ug{;lsG5 . l;8L /f]ddf s;nfO{ e]6g' 5 jf s] ug{' 5 eGg] hfgsf/L lbg] .
l;+u} lkmNd / 7"nf7"nf lstfax¿ klg c6fpF5g\ . sDKo'6/sf] 8]6f • efG5fdf ksfpg] kl/sf/sf] hfgsf/L lbg] .
k|]f;]; jf k|zf]wg ug]{ d'Vo sfd ;LkLo" cyf{t ;]G6«n k|f];]l;ª • efiff tyf ;Lk l;sfpg] / cfo;|f]t a9fpg] .
o'lg6n] u5{ . ;LkLo" sDKo'6/sf] d'Vo lrk jf lbdfu xf] . • Od]n, OG6/g]6 cflbsf] dfWodaf6 x/]s k|sf/sf ;"rgf / 1fg,
k|f];];/x¿ ljleGg k|sf/sf / Ifdtf jf ultsf x'G5g\ . k|f];];/sf] lr7Lkq, kmf]6f] uLt, ;+uLt k7fpg] / k|fKt ug]{ tyf ;dfrf/ yfxf
ult jf l:k8nfO{ d]ufxh{ (MHz) jf Millions of cycle per kfpg] / k7fpg] .
second df gflkG5 .
s'g} klg sDKo'6/df k|f]ufd rnfpg jf 8]6f k|zf]wg ug{ • uLt ;+uLt ;'Gg], 6LeL tyf rnlrq x]g]{, v]n v]Ng] / cGo
klxnf k|f];];/n] :6f]/]h l8efO;af6 k|f]u|fd / 8]6fnfO{ d]df]/L dgf]/+hg ug]{ .
(RAM) df /fV5 . To;sf/0f Ps}k6s slt j6f, slt 7'nf] / slt • lrq sf]g]{ jf k]l06ª ug]{ .
RffF8f] k|f]u|fd jf kmfOn vf]Ng] eGg] s'/f d]df]/Lsf] Ifdtfdf e/ k5{ • 3/sf] ;/;fdfgsf] ;"rL /fVg] .
. ;LkLo'n] 8]6f k|f];]; u/]kl5 h'g kl/0ffd cfpF5 Tof] ljleGg • JolQmsf] k]zf cg';f/sf u|fxssf] ;"rL / hfgsf/L /fVg] .
¿kdf b]Vg jf pTkfbg ug{ ;lsG5 . h:t} l:qmg jf df]lg6/df • Go'hn]6/, a|f];/, lj1fkg, lgdGq0ff tyf z'esfdgf sf8{, lr7L,
cIf/, lrq / rnlrqsf] ¿kdf x]g{ / l:kls/af6 ;'Gg ;lsG5 eg] ;"rgf cflb yf]/} 5fk] k'Ug] sfd 3/d} ug]{ . o:tf ;fdu|L Od]naf6
lk|G6/af6 5fKg ;lsG5 . l:qmg jf k7fpg] . sDKo'6/n] k|zf]wg jf k|f];]; ug]{ eg]sf] ltg} b'O{ j6f
df]lg6/, l:ks/, lk|G6/ cflb ;fdfGo cfp6k'6 l8efO; cyf{t\ l8lh6 jf c+snfO{ otfptf ug'{ dfq} xf] . efg'eQmsf] /fdfo0f,
pTkfbg pks/0f x'g\ . gf/fo0f uf]kfnsf] uLt, n}gl;+x afFub]nsf] lrq jf d"lt{ cflb h]
sDKo'6/n] u/]sf] sfd df]lg6/ jf l:qmgdf b]lvG5 . lrhnfO{ l8lh6fOh u/] klg sDKo'6/sf] nflu To;sf] s'g} km/s
df]lg6/df b]vfpgsf] nflu u|fkmLs sf8{ rflxG5 . lk|G6/n] cy{ nfUb}g . To;sf] nflu ;a} ;"rgf s]jn ! / )
sDKo'6/n] tof/ kf/]sf] kf7Ø tyf lrq 5fK5 . To;n] lr7Lkq, xf] . oxL l8lh6n :jefjn] ubf{ sDKo'6/df dN6Lldl8of ;Dej
lan, l/kf]6{, Go'hn]6/, k'l:tsf, n]an tyf ljleGg ;fdu|L ePsf] xf] . cfw'lgs ;"rgf k|ljlw olt b|'t, k|efjsf/L / pkof]uL
5fKg;S5 . lk|G6/ ljleGg u'0f:t/, cfsf/ / Ifdtfsf x'G5g\ . ePsf] sf/0f klg oxL xf] .
lk|G6/sf] dbtn] sDKo'6/af6 k':ts, l/kf]6{, d]g', a|f];/, Go'hn]6/ sDKo'6/sf] k|sf/
cflb 5fKg] sfdnfO{ 8]:s6k klAnl;ª elgG5 . sfd ug]{ tl/sf, sfdsf] p2]Zo jf k|0ffnLsf] cfwf/df
• df]8]d M sDKo'6/nfO{ 6]lnkmf]g;Fu s'/fsfgL u/fOlbg] sDKo'6/ ljleGg vfnsf x'G5g\ . sfof{nox¿df 6]a'ndfly c6fpg]
pks/0f df]8]d xf] . ;fgf sDKo'6/nfO{ k|foM k;{gn sDKo'6/ jf kL;L elgG5 . xfn
• df]8]d zAb df]8'n]6/ / l8df]8'n]6/ b'O{ zAb ldnfP/ ahf/df b'O{ k|sf/sf kL;L a9L nf]slk|o 5g\ M cfOaLPd kL;L /
5f]6ØfP/ agfOsf] zAb xf] . sDKo'6/n] l8lh6n PKkn DoflsG6f]; . sDKo'6/nfO{ ju{ cg';f/, k':tf cg';f/ /
k|0ffnLdf sfd u5{ t/ 6]lnkmf]gn] Pgfnu k|0ffnLdf To;n] k|f];]; ug]{ tl/sf cg';f/ d'Vo ¿kdf tLg tl/sfn]
sfd u5{ . leGgfleGg} k|0ffnLdf sfd ug]{ x'gfn] sDKo'6/ / 5'6Øfpg ;lsG5 .
6]lnkmf]gn] l;w} 8]6f cfbfgk|bfg ug{ ;Qm}g . df]8]dn] l8lh6n ju{ cg';f/ M ;'k/ sDKo'6/, d]gk|m]d sDKo'6/, ldgL sDKo'6/ /
;+s]tnfO{ Pgfnu ;+s]tdf / Pgfnu ;+s]tnfO{ l8lh6n ;+s]tdf dfOqmf] sDKo'6/ . c? s'/f ldn]sf] 5 eg] of] juL{s/0faf6
kl/0ft u/]/ b'O{ a]Unfa]Un} k|0ffnLnfO{ cfk;df 8]6f cfbfgk|bfg sDKo'6/x¿sf] ult, cfsf/, df]n, / Ifdtf yfxf nfU5 . k':tf
ug{ ;Sg] agfpF5 . df]8]d sDKo"6/ leq d'6' tyf z/L/sf ljleGg cg';f/ M ;g\ !(%) sf] bzsdf ag]sf, P]ltxfl;s dxTj af]s]sf,
c+usf] ult rfk cflb Pgfnu k4ltn] gflkG5 eg] To;df k|fKt 8]6f UNIVAC h:tf, klxnf] k':tfsf sDKo'6/x¿ EofSo'd 6Ø'a
k|zf]wg / kl/0ffd b]vfpg] sfd l8lh6n k4ltn] u5{ . t}klg clxn] k|ljlwdf cfwfl/t lyP . !(^) sf] bzsdf ag]sf bf];|f] k':tfsf
ljZjdf clwsf+z l8lh6n sDKo'6/ g} k|of]u x'G5 . sDKo'6/x¿df EofSo'd 6Ø'asf] 7fpF 6«flGh:6/n] lnof] . !(^) sf]
sDKo'6/n] 3/leq ug{;Sg] sfd M bzsb]lv g} aGg yfn]sf t];|f] k':tfsf sDKo'6/x¿df 6«flGh:6/sf]
sDKo'6/n] s]s] sfd u5{ eGg] s'/f n]v]/ ;fWo 5}g . t}klg, Pp6f 7fpF lrk jf OlG6u|]6]8 ;ls{6n] lnof] . !(&) sf] bzsdf b]vf
;fdfGo sDKo'6/n] ug]{ sfdaf/] c8sn ug{ ;lhnf]sf nflu Pp6f k/]sf dfOqmf] sDKo'6/x¿h:tf rf}yf] k':tfsf sDKo'6/x¿df ;fgf]
3/]n' kL;Ln] ug{;Sg] 3/leqsf] sfdsf] ;"rL x]/fF} . lrksf] pkof]u x'g yfNof] h;df Pp6} lrkdf xhf/f}F ;ls{6
• lr7L, n]v, syf, sljtf, l6kf]6 cflb n]Vg] . c6fpF5 . ca cfpg] kfFrf}F k':tfsf sDKo'6/x¿ clt ljzfn
• ;a} vfnsf lx;fa lstfa /fVg] . ;+Vofsf ;ls{6x¿ / sDKo'l6ªsf] hl6n k|0ffnLx¿sf ;fy} s[lqd
• b}lgs sfdsf] ljj/0f jf 8fo/L /fVg] . a'l4 / zlQmzfnL k|f];]l;ªsf] d]naf6 ag]sf x'g]5g\ . k|f];]l;ªsf]
tl/sf cg';f/ M sDKo'6/x¿ Pgfnu, l8lh6n / xfOla|8 x'G5g\ .
8
Pgfnu sDKo'6/ w]/}h;f] j}1flgs sfddf h:t} gfk tf}n, ult, kqsf/x¿n] cvaf/ lgsfNg, sfof{nox¿n] ;'Jojl:yt 9+un] sfd
tfkdfg, jfo'sf] ult / lbzf h:tf ef}lts u'0f gfKg pkof]u ug{ sDKo'6/sf] ;s];Dd w]/} pkof]u ul//x]sf 5g\ . cfh ef]ln
ul/G5 . pRr:t/Lo tyf hl6n j}1flgs lrlsT;f;+j+wL sfddf sDKo'6/sf] pkof]u gx'g] Joj;fo / o;sf] pkof]u gug]{ Joj;foL
Pgfnu / l8lh6nsf] d]naf6 ag]sf] xfOla|8 sDKo"6/ k|of]u kfpg ufx|f] x'Fg yfn]sf] 5 .
ul/G5 . pbfx/0fsf] nflu la/fdLsf] g]6js{
Pp6f zx/leq ljleGg efudf /x]sf a}+s, Po/nfOG; w]/} sDKo'6/ / ;+a+lwt pks/0fx¿ jf sDKo'6/sf
cflb ljleGg sfof{nosf cflGtl/s 8]6f cfbfg k|bfg ug{ ;3fpF5 ;d"xx¿ / To;;Fu ;DalGwt lk|G6/ ˆofS; cflb pks/0fx¿nfO{
. o:t} lj:t[t If]qLo g]6js{n] b]zJofkL ¿kdf jf b]zx¿df Ps cfk;df hf]8]/ sDKo'6/ pkof]ustf{x¿n] cfk;df sDKo'6/df
km}lnPsf zfvf sfof{nox¿aLr 8]6f cfbfg k|bfgu5{ . g]6js{sf ePsf kmfOn, ;"rgf / pks/0fsf] afF8r'F8 jf ;femf ¿kdf
cg]s kmfObf 5g\ . o;df cfj4 ePkl5 3/}df jf hxfF a;]/ klg pkof]u ug]{ k|0ffnLnfO{ g]6js{ elgG5 .
sfof{nosf] sfd ug{;lsG5 . Pp6f sDKo'6/df ePsf] kmfOn, 8]6f g]6js{ :yfkgf ubf{ sDKo'6/x¿ / pks/0fx¿nfO{
jf ;"rgf csf]{n] pkof]u ug{;S5 . lr7L, kmfOn jf l/kf]6{ Ps cfk;df tf/åf/f, 6]lnkmf]gnfOgåf/f, lagftf/ jf /]l8of] t/+uåf/f
7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf k'¥ofpg s'g} JolQm jf x'nfs rflxFb}g . s'g} jf b"/;+rf/sf cGo dfWodåf/f hf]l8G5 . o;sf] nflu b"/;+rf/
klg s'/f cfbfg k|bfg ug{ ;do / vr{sf] art x'G5 . Pp6f k|0ffnLsf] cfjZostf x'G5 . b"/;+rf/ dfWodåf/f sDKo'6/
sfof{no jf JolQm;Fu ePsf lk|G6/, ˆofS;, :Sofg/ cflb pks/0f g]6js{df hf]l8Pkl5sf] cj:yfnfO{ cgnfOg (online) elgG5 .
csf]{n] pkof]u ug{;S5 . g]6js{af6 Od]n, ;fd"lxs 5nkmn, o;/L cgnfOg eP/ g]6js{df hf]l8Pkl5 Tof] g]6js{;+u hf]l8Psf
lel8of] sGk|m]G; cflb ug{ ;lsG5 . hlt 6f9f klg s'/fsfgL ug{, xf8{j]o/ oGqpks/0fx¿, ;ˆ6j]o/ k|f]u|fdx¿, 8]6f / ;"rgfx¿
lrq, rnlrq, Wjlg k7fpg / k|fKt ug{ ;lsG5 . cfk;df afF8g / pkof]u ug{;lsG5 .
g]6js{sf] ;'/Iff M sDKo'6/sf] xf8{j]o/ / ;ˆ6j]o/ ;fy} g]6js{ d'Vo tLg k|sf/sf x'G5g\ M :yfgLo g]6js{ (Local
sDKo'6/df /flvPsf dxTjk"0f{ 8]6f, kmfOn, ;"rgf cflbnfO{ Area Network
hf]ufP/ /flvPg eg] ljleGg 36gf jf sf/0faf6 tL ;fdu|Lx¿ = LAN), zx/L If]qleqsf] g]6js{ (Metropolitan Area Network
gi6 x'g ;S5g\ . a}Fssf zfvfx¿aLr x'g] ;"rgfsf] cfbfg = MAN) / lj:t[t If]qLo g]6js{ (Wide Area Network = WAN)
k|bfgnfO{ uf]Ko /fVg a}Fsx¿aLr :yflkt g]6js{df k7fOg] ;"rgf .
uf]Ko /fVg' kg]{ x'G5 . g]6js{x¿nfO{ ;'/lIft ug{sf nflu ljleGg :yfgLo g]6js{af6 Pp6f sfof{no sf]7fdf ejg leqsf
pkfox¿ k|rlnt 5g\ . kmfo/jfn (Firewall) o:t} Pp6f pkfosf] sDKo'6/x¿aLr g]6js{ u/]/ cfk;df 8]6f cfbfgk|bfg ul/G5 eg]
k|rlnt gfd xf] . of] gfd xf8{j]o/ / ;ˆ6j]o/ b'a}sf] nflu zx/L If]qLo g]6js{n] lgsfox¿aLr ;+rf/ Joj:yf hf/L /fVg' lyof]
pkof]u ul/G5 . a}Fsh:tf ;+:yfx¿n] of] pkfo ckgfpF5g\ . s'g} . s]Gb|Lo sdf08df gflesLo xdnf eP/ Wj:t ePsf] v08df
g]6js{df k|j]z u/]/ s'g} kmfOn x]g{ jf k|fKt ug{sf nflu o'h/g]d cd]l/sL ;]gf g]t[TjljxLg xf]nf eGg] /Iff ljefusf] lrGtf lyof] .
/ kf;j8{sf] ;fy} s]xL ;+s]t jfSo jf cIf/x¿ pkof]u ug'{ kg]{ o;}n] ARPAnet sf cg';Gwfgstf{x¿n] of] cj:yfaf6 hf]lug
Joj:yf ul/Psf] x'G5 . k"0f{¿kn] ljs]lGb|t ;+rf/ k|0ffnL ckgfpg] lgwf] u/L o; k|sf/sf]
OG6/g]6 M ;"rgfsf] dxfdfu{ ;"rgf ;+hfnsf] ljsf; u/] . of] g} cfhsf] OG6/g]6sf] cfwf/ aGof] .
;g\ !*$) df 6]lnu|fkmsf] cfljisf/, ;g\ !*&) df sfnfGt/df o;df BITNET, Usenet, UUCP tyf NSFnet nufotsf c?
6]lnkmf]g, ;g\ !(@) sf] bzsdf /]l8of] jf ;g\ !(%) sf] bzsdf g]6js{x¿ klg cfj4 eP . o;/L clxn]sf] OG6/g]6sf] ljsf; ePsf]
6]lnlehgn] h'g rdTsf/sf] cf/De u/]sf] lyof] clxn] xfdL Tof]eGbf xf] .
klg a9L rdTsf/ b]vfpg] k|ljlwsf] OG6/g]6sf] Pp6f d'Vo ljz]iftf s] 5 eg] olb o;sf] s'g} efu gi6
k|f/lDes cj:yfdf 5f}F . o;nfO{ xfdL ;"rgfsf] dxfdfu{ eGb}5f}F . eP/ o;sf] af6f] lju|] klg o;n] t'?Gt} csf]{ af6f] vf]h]/ cfˆgf]
cn]Sh]08/ u|fxd a]nn] 6]lnkmf]g cfljisf/ u/]kl5 ;'?df nIfdf k'Ug;S5 . OG6/g]6nfO{ lgoGq0f jf ;+rfng ug]{ s'g} Pp6f
dflg;x n] cfk;L ;+jfbsf nflu 6]lnkmf]gsf] olt w]/} pkof]u ;+:yf 5}g . o;nfO{ ;+rfng ug{] cGt/f{li6«o lgod sfg'g klg 5}g /
unf{g\ eg]/ sNkgf;Dd klg u/]sf lyPgg\ . t/ cfhsf] ljZj o;df ePsf ;"rgfnfO{ ;]G;/ ug]{ s'g} Joj:yf 5}g . o;sf] s'g}
6]lnkmf]glagf rNg ;Dej b]lvFb}g . To:t} ;"rgfsf] dxfdfu{sf] s]lGb|o sfof{no klg 5}g . o;df s]s] ljifo j:t' 5 eGg] ljifo
eljiodf x'g] rdTsfl/s pkof]usf] sltko kIfaf/] clxn] xfdLn] ;"rL 5}g . jf:tjdf of] :jo+;]jL JolQm / Joj;foL ;+:yfx¿åf/f
ljrf/ klg gu/]sf] x'g;S5 . rln/x]sf] 5 . t/ ;g\ !((@ b]lv Pp6f gfkmf sdfpg] p2]Zo /lxt
laqmL ul/g] ;fdfgsf] n]an jf df]n 5fk]/ 6fF:g] . cflb===== bL OG6/g]6 ;f];fO6L gfds ;d"xn] OG6/g]6sf gLltx¿ /
s]6fs]6LnfO{ k9g / xf]djs{ ug{ ;3fpg] . k|f]6f]snx¿x¿sf] /]vb]v ug'{sf ;fy} dflg;x¿n] o;sf] pkof]u
a'xf/L, HjfOF jf hLjg;fyL vf]Hg ;3fpg] . s;/L u5{g\ / o;k|lt s:tf] k|ltlqmof hgfpF5g\ eGg] s'/fsf] /]vb]v
cGo pkof]u ug]{ u/]sf] 5 .
sDKo'6/sf] pkof]u k|foM ;a}h;f] Joj;fo jf k];fsf OG6/g]6 a|fplhª÷ljr/0f
dflg;x¿n] ul//x]sf 5g\ . Jofkf/Lx¿n] cfˆgf] :6f]/sf] ;fdfgsf] OG6/g]6 pkof]u ug{sf nflu Pp6f pko'Qm sDKo'6/ /
tfhf :6ssf] hfgsf/L /fVg, lan agfpg, lx;fa /fVg / 6]lnkmf]g nfOg clg 6]lnkmf]g / sDKo'6/nfO{ hf]8g] df]8]d rflxG5
u|fxsx¿;Fu ;Dks{ u/]/ Jofkf/ a9fpg sDKo'6/sf] pkof]u . ;fy} s'g} OG6/g]6 ;]jf k|bfosaf6 OG6/g]6 ;'ljwf -PsfpG6_
ul//x]sf 5g\ . 8fS6/x¿n] lj/fdLsf] /]s8{ /fVg, /f]u lng'kg]{ x'G5 . OG6/g]6 ;]jf pknAw u/fpgsf nflu g]kfndf
v'6\Øfpg / pkrf/sf cgsf}F sfddf o;sf] pkof]u ul//x]sf 5g\ ds{G6fOn / jN8{ln+snufot 8]9 bh{ghlt cfOP;kL cyf{t\
. O+lhlgo/x¿n] l8hfOg ug{, of]hgfsf/x¿n] of]hgf agfpg,
9
OG6/g]6 ;]jf k|bfosx¿ (Internet Service Providers) 5g\ . jN8{ jfO8 j]adf s/f]8f}F j]ak]hx¿ x'G5g\ . ljZjel/
cfOP;kLx¿n] JolQm, ;+:yf jf sfof{nox¿nfO{ z'Ns lnP/ u|fxs km}lnPsf OG6/g]6df cfj4 sDKo6' /x¿n ] lbgx F' nfvfsF} f ] ;V+
agfpF5g\ / OG6/g]6 / ;f];Fu ;+alGwt ;]jfx¿ lbgsf] nflu ofdf ja] kh] agfP/ cfcfˆgjf]a ] ;fO6df /flv/x]sf x'G5g\ .
;Dks{ ;'ljwf lbG5g\ . cfOP;kLsf] u|fxs ag]kl5 cfˆgf] o'h/ j]ak]hdf cIf/ / lrq jf kmf]6f] dfq x'Fb}g Wjlg / rnlrq klg
g]d cyf{t\ u|fxsf] ljz]if gfd / kf;j8{ cyf{t\ uf]Ko ;+s]t x'G5 . x'G5 . s'g} klg j]ak]hnfO{ s;}n] klg x]g{, k9\g, ;'Gg ;S5 .
o'h/ g]d / kf;j8{ lbP/ s'g} klg a]nf cfOP;kL;Fu ;Dks{ o:tf j]ak]hx¿sf] ;+sng jf ;+u|xnfO{ j]a;fO6 elgG5 .
ug{;lsG5 / To;} dfkm{t OG6/g]6df ;Dks{ x'G5 . kf;j8{ cfkm"n] ;lhnf]sf] nflu j]a;fO6 eg]sf] lstfa xf] eg] j]ak]h eg]sf] Tof]
rfx]sf] a]nfdf km]g{ ;lsG5 . cfˆg} sDKo'6/ geP klg cfˆgf] jf lstfasf] kfgf xf] . k':tssf] ;'?df k':ts, n]vs, k|sfzssf]
s;}sf] o'h/ g]d / kf;j8{af6 klg h'g sDKo'6/df klg OGkmd]{;g gfd / cGo hfgsf/L 5flkPem}F w]/}h;f] j]a;fO6sf]
;'k/xfOj] cyf{t\ ;"rgfsf] dxfdfu{ eGg] cfn+sfl/s gfdn] o:tf] ;'?df xf]dk]h x'G5 . o;n] k|foM j]a;fO6sf] kl/ro lbG5 / ljifo
;+rf/ ;+hfnnfO{ hgfpF5 hf] ljZjel/ km}lnPsf On]S6«f]lgs ;+rf/ ;"lrsf] sfd u5{ .
;+hfnx¿nfO{ Ps} hfnf]df afFw]/ ljZjel/sf u|fxsx¿nfO{ ltgn] j]a;fO6 x]g{sf nflu j]a a|fph/ / OG6/g]6 sg]S;g
rfx]sf] ;"rgf, 1fg, dgf]/+hg, lzIff, cfly{s cj;/ cflb k|fKt rflxG5 . j]a a|fph/ eg]sf] Ps k|sf/sf] ;ˆ6j]o/ xf] . o;n]
ug]{ / pknAw jN8{ jfO8 j]adf ePsf] j]ak]hx¿ x]g{ ;3fpF5 . j]a k]hdf
u/fpg] ;'ljwf k|bfg u5{ . of] gfd cd]l/sfsf e"tk"j{ pk/fi6«klt ePsf xfOk/ln+sx¿df lSns u/]/ l;w} cfkm"n] rfx]sf] a]jk]hdf
cn uf]/n] /fv]sf x'g\ . ;+If]kdf OG6/g]6n] clt w]/} dfqfdf k'Ug] jf ;"rgf kfpg] k|0ffnLnfO{ xfOk/6]S:6 elgG5 . pbfx/0fsf]
l8lh6n 8]6f cf];f/ k;f/ ug]{ Ifdtf ePsf] b"/;+rf/sf] ;+hfn nflu, tkfO{Fn] x]l//xg' ePsf] s'g} j]ak]h, j8{ kmfOnsf] k]h jf
eGg] a'emfpF5 . oL 8]6fx¿ cf];f/ k;f/ ug]{ sfddf 6]lnkmf]gsf] Od]n k]hdf s'g} zAb h:t} www.thopathopa.com a]Un} /+udf
tf/, 6]lnlehgsf] s]a'n, :of6nfO6sf ;fy} sDKo'6/ / b]lvg;S5 / Tof] zAbdfly s;{/ k'Ug]lalQs} s;{/sf] lrGx km]l/P/
On]S6«f]lgS; ;fwgx¿sf] pkof]u ul/G5 . o;n] dflg;x¿nfO{ cf}Fnfsf] cfsf/ aGg;S5 . o;sf] dtna Tof] zAbnfO{ lSns u¥of]
On]S6«f]lgs ljlwn] Pscfk;df ;+rf/ ug{ ;Ifd agfpF5 . eg] tkfO{F l;w} Tof]
o;dfkm{t s;}n] klg cfkm"n] rfx]sf] ljifoa:t' j]a;fO6 jf k]hdf k'Ug'x'G5 . o:t} s'g} ;+s]t lrGxdfly s;{/
ljZjel/sf s/f]8f}F OG6/g]6 pkof]ustf{;dIf k'¥ofpg;S5 . xfn k'¥ofP/ klg ;f]em} Tof] k]hdf k'Ug;lsG5 . o;/L Ps 7fpFaf6
OG6/g]6n] of] sfd ul//x]sf] 5 . OG6/g]6 ljZjsf ljleGg b]z jf ;lhn};Fu / ;f]em} csf]{ 7fpF jf k]hdf k'Ug] ;Dks{nfO{ xfOk/lnFs
efudf :yflkt sDKo'6/x¿sf] ;fgf7"nf ;+hfnx¿nfO{ hf]8g] elgG5 . j]ak]hx¿df o:tf ln+sx¿ y'k|} x'G5g\ . s'g} klg
;+hfnx¿sf] klg ;+hfn, dxf;+hfn jf g]6js{x¿sf] ljZjJofkL j]a;fO6 a|fph ug{sf] nflu To;sf] o'cf/Pn -o'lgkmd{ l/;f];{
g]6js{ xf] . of] ;+hfndf cfj4 ;a} sDKo'6/x¿n] ;+;f/sf] s'g} nf]s]6/_ yfxf x'g'k5{ . o;nfO{ jN8{jfO8j]adf ePsf] 8s'd]06sf]
s'gfdf eP klg Pscfk;df ;+rf/ ug{, 8]6f cfbfgk|bfg ug{ 6'Fuf] jf 7]ufgf eg] x'G5 . o;nfO{ OG6/g]6 P8«]; klg elgG5 .
;S5g\ . o;dfkm{t ;+;f/e/df ePsf OG6/g]6df hf]l8Psf pbfx/0fsf] nflu ;fOa/ g]kfn gfds OG6/g]6 klqsfsf] o'cf/Pn
sDKo'6/x¿df ePsf c;+Vo 1fg, ;"rgf / ;]jfx¿sf] hfgsf/L www.cybernepal.com.np xf] . ljZjel/ km}lnPsf cgluGtL
kfpg j]a;fO6 / Od]ndfkm{t pknAw ug{ / u/fpg ;lsG5 . j]a;fO6 / ljifox¿dWo] s'g sxfF 5 egL
o;df cfj4 sDKo'6/x¿n] Ps cfk;sf pks/0f / ;]jf;d]t kQfnufpgsf] nflu ;r{ OlGhg tyf j]a l8/]S6«Lsf] pkof]u ul/G5
pkof]u ug{ ;S5g\ . OG6/PlS6e ;'ljwf / dlN6ldl8of OG6/g]6sf .OG6/g]6 pkof]u ug{;lsG5 . s'g} cfOP;kLx¿ Pp6f ;x/df dfq
clt pkof]uL / cfsif{s kIf x'g\ . ;Lldtx'G5g\ eg] s'g} ljleGg ;x/df km}lnPsf, s'g} /fi6«JofkL /
OG6/g]6sf] d'6' jf /Qm ;+rf/ ug]{ d'Vo k|0ffnL eg]sf] clt b|'t s'g} cGt/f{li6«ojf w]/} b]zdf ;Dks{ ePsf x'G5g\ .
ultsf] b"/;+rf/ k|0ffnL xf] . b"/;+rf/sf] zlQmzfnL k"jf{wf/lagf Pp6f sDKo'6/df cfcfˆgf] o'h/ g]d / kf;j8{ pkof]u
OG6/g]6 rNg ;Qm}g . ;+;f/el/ km}lnPsf ljleGg b"/;+rf/ u/]/ w]/} hgfn] kfn}kfnf] OG6/g]6 x]g{ / OG6/g]6;Fu ;DalGwt
k|0ffnLx¿ / tL k|0ffnL;Fu cfj4 s/f]8f}F Jofkfl/s, ;/sf/L, cGo ;'ljwf pkof]u ug{;S5g\ . ;fdfGo sDKo'6/af6 klg OG6/g]6
u}/;/sf/L, z}lIfs, dgf]/+hgfTds g]6js{x¿ ldn]/ OG6/g]6 rN5 x]g{;lsG5 . sDKo'6/ / cfOP;kLaLr ;Dks{ ug{ pko'Qm 6]lnkmf]g
. nfOg rflxG5 . xfn g]kfnsf clwsf+z ;x/L If]qdf ljBdfg
Oltxf; 6]lnkmf]g nfOgaf6 OG6/g]6 pkof]u ug{ jf Od]ndfq klg rnfpg
;g\ !(^( df ;+o'Qm /fHo cd]l/sfsf] klZrdL t6df P8efG:8 ;lsG5 . t/ ltgsf] Ifdtf (Bandwidth) km/s km/s 5 .
l/;r{ k|f]h]S6 Ph]G;Ln] k|of]usf] ¿kdf rf/ j6f sDKo'6/ hf]8]/ Jof08ljy sdhf]/ ePsf 7fpFdf OG6/g]6 ;Dks{ /fd|f] x'Fb}g . eP
OG6/g]6sf] yfngL ePsf] xf] . o;nfO{ ARPAnet (Advanced klg l9nf x'G5 . o;af6 vr{ / ;do a9L nfU5 . df]afOn
Research Project Agency net) elgGYof] . of] k|f]h]S6sf] p2]Zo kmf]gaf6 klg OG6/g]6 rnfpg;lsG5 . t/ of] ;'ljwf ;Lldt 5 .
o'4df gflesLo cfqmd0f ePsf] l:yltdf klg cd]l/sL ;]gfsf] df]jfOn kmf]gsf] ;]6df ePsf] ;fgf] kbf{d} OG6/g]6 x]g{ ;lsg]
sdf08sf ljleGg c+u / tL c+u cGtu{tsf hgr]tgf km}nfpg tyf ;'ljwf klg pknAw
cg]sf}F sfd ug{ ;lsG5 . o;df clxn] ;+o'Qm /fi6«;+3sf ;a} eO;s]sf] 5 . g]kfndf klg o;sf] k|rng a9\b}5 .
lgsfo / ltgsf sfo{qmdb]lv lnP/ ufpFsf] Pp6f u}/;/sf/L OG6/g]6 a|fph ug{ jf x]g{sf] nflu dfq s'g} ljz]if
;+:yf;Dd / eQmk'/sf] df6fsf] d"lt{ a]Rg]b]lv lnP/ ljZjJofkL tflnd jf ;}4flGts 1fg jf lzIffsf] cfjZstf x'Fb}g . t/ 5f]6f]
Dofs8f]gfN8 /]:6'/]G6 / l8:g]Nof08sf] dgf]/+hgsf] Jofkf/ / ;]jf cjlwsf] cfwf/e"t tflnd lng'k5{ . o;sf] pkof]u slt
kfpg;lsG5 . k|efjsf/L / pkof]uL 9+un] ug]{ eGg] s'/f cEof; / p2]Zodf e/
k5{ . OG6/g]6af6 w]/} nfe kfpgsf nflu o;n] k|bfg ug]{ ljleGg
10
k|sf/sf ;'ljwfaf/] hfgsf/L x'g'k5{ . s'g j]a;fO6 sxfF km]nfk5{ klg :k]; jf 7fpF ls/fofdf lng' k5{ . cyf{t\ j]a;fO6nfO{ j]a
egL hfGg ;s]g eg] ;do / k};fsf] gf]S;fgL x'G5 . cfkm"nfO{ ;e{/df /fVg' k5{ . o;nfO{ j]a xf]l:6ª elgG5 . j]a xf]l:6ª ug]{
rflxPsf] ljifosf] hfgsf/L sxfF kfOG5 eGg] s'/f cEof;n] klg sfd ofx", u'u'n cflb k|rlnt ;r{ OlGhg x'g\ . j]a l8/]S6«Ldf
l;sfpF5 . j]a;fO6x¿sf]
clxn] ;"rgf ;fIf/tf (Infrormation Literacy) sf] s'/f 7]ufgf / ljj/0f ;+sng u/]/ /flvPsf] x'G5 .
lgSs} rrf{df cfPsf] 5 . ;xL ;"rgf ;xL 7fpFdf vf]Hg / ;xL cfkm\gf] j]a;fO6 s;/L /fVg] <
9+un] pkof]u ug{sf] nflu ;"rgf ;fIf/tf x'g' cfjZos 5 . cfhef]ln o'jf tyf lszf]/x¿n] cfˆgf] kmf]6f], kl/ro,
xfn OG6/g]6dfkm{t lgDglnlvt ;]jfx¿ pkof]u eO/x]sf 5g\ ;Gb]z, ;+uLt cflb /fv]/ JolQmut j]a;fO6 agfpg' km];gh:t}
M eO;s]sf] 5 eg] ;/sf/L, u}/;/sf/L, Jofkfl/s, cf}Bf]lus, wfld{s,
jN8{ jfO8 j]a ;fdflhs ;+:yfx¿n] cfˆgf] p2]Zo, sfd, kl/ro, ;]jf / pTkfbg
8An'8An'8An' cyf{t\ jN8{ jfO8 j]a ;a}eGbf a9L pkof]u tyf ;fj{hlgs lxtsf hfgsf/L /fv]/ cfˆg} j]a;fO6 agfP/
x'g] / cfsif{s ;+rf/ dfWod xf] . of] ljZjJofkL sDKo'6/ ;+hfn OG6/g]6df /fVg] rng lgSs} al9/x]sf] 5 . clwsf+z ;+:yfx¿sf]
OG6/g]6sf] clt /f]rs, 1fgj4{s, dgf]/+hgsf/L /dfOnf], l56f] tyf nflu of] clgjfo{ cfjZostf eO;s]sf] 5 . clt sd vr{df cfˆgf]
;lhnf] lsl;dn] ;+rfng ug{;lsg] kIf xf] . o;af6 k':ts klqsf kl/ro, k|rf/, hg;]jf / Jofkf/ ug]{ of] clt k|efjsf/L / ;/n
k9\g, ;+uLt ;'Gg, ;fdfg lsGg / a]Rg, lkmNd x]g{, v]n v]Ng, hflu/ dfWod ag]sf] 5 .
vfg, Jofkf/ ug{ ljleGg k|sf/sf ;]jf k|bfg j]a;fO6 /fVgsf] nflu j]a;fO6 /fVg] ;+:yf jf JolQm
ug{, lzIff xfl;n ug{, ;fj{hlgs lxtdf hgjsfnt jf cfGbf]ng :jo+n] j]a;fO6af/] ;a} s'/f hfGg / ;s];Dd cfkm}n] ug'{ a]; x'G5
rnfpg, nj]a;fO6df s] /fVg] eGg] lg0f{o u/]kl5 j]a;fO6sf] 8f]d]g t/ ;a}n] o;f] ug'{ ;+ej / cfjZos klg x'Fb}g . o;sf nflu
g]d cyf{t\ gfd / 7]ufgf btf{ ug'{k5{ . h:t} M ljleGg Jofj;flos ;+:yf tyf JolQmx¿sf] ;xof]u kfOG5 . Pp6f
www.companyname.com . of] sfd s'g} pBf]u, Joj;fo jf ;kmn j]a;fO6 /fVg / ;+rfng ug{ lgDg lnlvt sfd ug'{ jf
;+:yf ;/sf/L sfof{nodf btf{ ubf{ To;sf] gfd / 7]ufgf btf{ ;+:yfx¿sf] ;]jf k|fKt ug'{kg]{ x'G5 . ;a}eGbf klxn] t j]a;fO6 lsg
u/]h:t} xf] . 8f]d]g g]d /lh:6/ ug]{ sfd OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{ /fVg], s;sf] nflu /fVg] eGg] s'/f :ki6 x'g'k5{ . clg ljifoj:t'
sDkgL -cfOP;kL_ jf j]a klAnl;ª sDkgLx¿n] u5{g\ . of] sfd tof/ kfg'{k5{ . j]a;fO6 eg]sf] OG6/PlS6e cyf{t\ cGtlq{mofTds
g]kfnleqs} sDkgLx¿n] ug{;S5g\ . 8f]d]g g]d ;f]em} OG6/g]6af6 k':ts xf] hxfF kf7s jf bz{sn] lstfasf] kfgf kN6fPeGbf
klg /lh:6/ ug{ ;lsG5 t/ o;sf] k};f ltg{sf nflu cGt/f{li6«o ;lhnf];Fu cfkm"n] rfx]sf] ljifosf] kfgf kN6fpg;S5 . sfutdf
dfGotf k|fKt qm]l86 sf8{ rflxG5 . 5flkg] k':tsdf cIf/ / lrqdfq x'G5, t/ j]ak]hdf :j/ / rnlrq
j]a;fO6 /fVg]x¿n] cfˆgf] j]a;fO6sf] 8f]d]gsf] gfd z'Ns klg x'G5 . o;}n] j]a;fO6df /fVgsf] nflu kf7Ø ;fdu|Lsf ;fy}
lt/]/ btf{ u/fpg' k5{ . OG6/g]6sf] pkof]unfO{ a9fpgsf nflu lrq, rnlrq, Wjlg cflb klg x'g' a]; x'G5 . To;f] t clwsf+z
sltko sDkgLn] 8f]d]g /lhi6/ / xf]l:6ª lgMz'Ns klg u5{g\ . j]a;fO6 k9\gdfq ;lsg] cIf/ / lrqdfq ePsf x'G5g\ . j]a;fO6df
.np n] g]kfnaf6 /lh:6/ ul/g] j]a;fO6nfO{ hgfpF5 . .com
s]s] ljifo ;fdu|L /fVg] egL lg0f{o ug]{, tL ljifox¿ a6'Ng] / tof/
afx]s cGo k|rlnt 8f]d]gx¿ x'g\ M .edu, .gov, .mil, .net, .org . kfg]{ sfd j]a;fO6 /fVg rfxg] JolQm jf ;+:yfsf] xf] . To;kl5
ug'{kg]{
oL gfdn] ljleGg ljifosf j]a;fO6 eGg] hgfpF5g\ . h:t} .com. sfdsf] nflu j]a;fO6 ;]jf pknAw u/fpg] sDkgLsf] ;]jf lng' a];
n] Jofkfl/s p2]Zosf] j]a;fO6 hgfpF5 eg] x'G5 . ;fgf tyf demf}nf sDkgL jf ;+:yfx¿n] cfkm}n] k|fljlws
.edu n] z}lIfs, .gov n] ;/sf/L, .mil n] ;}lgs, .net n] g]6jls{ª
/fv]/ j]a;fO6sf ;Dk"0f{ sfd cfkm} ug'{ cJofjxfl/s / dxFuf] klg
clg .org n] u}/;/sf/L ;+:yfsf j]a;fO6 eGg] a'lemG5 . t/ xfn x'G5 . vf; u/]/ ;"rgf k|ljlws} If]qdf ;]jf k'¥ofpg] ;+:yfx¿n] dfq
cfP/ of] juL{s/0f Tolt :ki6 ¿kdf nfu" ePsf] b]lvFb}g . j]a;fO6 /fVg], lgoldt ¿kn] gjLs/0f ug]{ cflb sfd cfkm}n]
j]a;fO6sf] l8hfOg Jofj;flos tyf cfsif{s 9+un] ug'{ jf ug{;S5g\ .
u/fpg' k5{ . a]a;fO6 l8hfOg ug{sf] nflu k|mG6k]h / l8«dlje/ j]a;fO6df cfˆgf] Od]n 7]ufgf agfpg ;Sg'x'G5 .
h:tf l8hfOlgª ;ˆ6j]o/ / cGo u|flkms ;ˆ6j]o/ pkof]u ul/G5 OG6/g]6sf] j]a;fO6df /fv]sf] s'/f h;n] klg x]g{;S5 eg] Od]n
. j]a;fO6 l8hfOg ug]{ sfd Jofj;flos l8hfOg/ JolQm jf 7]ufgfdf k7fPsf] s'/f k|fksn] dfq} x]g{;S5 . Od]n k7fpFbf
sDkgLx¿n] u5{g\ . j]a;fO6 OG6/g]6df /fVg' eg]sf] ;+;f/el/sf w]/}hgfsf] 7]ufgf n]v]/ Ps} k6sdf w]/}hgfnfO{ Pp6} lr7L
hf];'s}n] klg x]/f];\ eg]/ xf] . o;}n] j]a;fO6sf] ;kmntfsf] Pp6f k7fpg;lsG5 . o;af6 6]lnkmf]g vr{ / ;do hf]luG5 . h;n]
cfwf/ ;s];Dd w]/}nfO{ Tof] ;fO6 a|fph u/fpg' xf] . Od]n k7fPsf] 5 p;}nfO{ ToxL Od]ndf hjfkm k7fpg] Joj:yf
o;sf] nflu j]a;fO6 /fd|/L l8hfOg ug'{k5{ . ;fdu|L klg klg x'G5 . To:t} cfkm"n] kfPsf] Od]n c? w]/} hgfnfO{ Ps} rf]l6
cfsif{s / pkof]uL x'g'k5{ . /fd|/L l8hfOg ul/Psf] j]ak]hdf k7fpg klg ;lsG5 . Od]ndfkm{t s'g} Go'h u|'k jf ln:6;e{df
;fdu|Lx¿ cfsif{s, pkof]uL 9Fun] ;hfOPsf] / x]bf{ cfsif{s x'G5, cfˆgf] Od]n 7]ufg btf{ u/fP/ tfhf ;dfrf/, s'g} ljifoaf/]
s/f]8f}F j]a;fO6x¿sf] eL8df :ki6 lrlgG5, 8fpgnf]8 ug{ hfgsf/L, cfkm"n] cWoog cg';Gwfg ug]{ ljifoaf/] jf cfkm"n]
;lhnf] / l56f] x'G5, s'g} klg a|fplhª ;ˆ6j]o/af6 a|fph ug{ cg'/f]w u/]sf] ljifosf] hfgsf/L kfpg;lsG5 . Od]nsf]
;lsG5, kf7Ø ;fdu|Lx¿ kl9/x'Fh:tf] nfU5, hfgsf/Lx¿ gsf/fTds kIf s] 5 eg] Od]n h;n] jf h'g gfdsf] JolQmn]
sf]rfsf]r u/L lbSsnfUbf] 9+un] /flvPsf] x'Fb}g, ck8]6 ug{ ;lhnf] k7fPsf] egL lr7Ldf n]lvPsf] x'G5 Tof] gfdsf] JolQmn] gk7fPsf]
x'G5 tyf lgoldt ¿kdf ck8]6 ul/Psf] x'G5 . s'g} sfof{no jf x'g;S5 . o;sf/0f ;xL s'/f hfGg plNnlvt JolQmnfO{ 6]lnkmf]g
pBf]u Joj;fo ;+rfng ug{ 3/ axfndf lnPh:t} j]a;fO6 /fVg u/]/ ;'lglZrt ug'{kg]{ x'G5 . cGo Joj;fosf] cfrf/ ;+lxtfh:t}
11
Od]naf/] klg s]xL ;+lxtf jf lgodx¿ ag]sf5g\ . gofFgofF ldN5 . lgoldt ¿kdf OG6/g]6 pkof]u ug]{x¿dWo] clwsf+z jf
lgodx¿ klg cfpFb}5g\ . em08} ;}s8f c;LeGbf w]/}n] OG6/g]6 Od]nsf] nflu rnfpF5g\ .
Rof6 Od]n lr7L ePsf]n] o;nfO{ k9\g] / cfjZos eP Od]n rnfpgsf] nflu sDKo'6/df cfp6n's PS:k|]; / o'8f]/f
hjfkm lbg] ul/G5 eg] Rof6df tfTtft} cyjf pxL ;dodf -l/on h:tf] ;ˆ6j]o/ x'g'k5{ . tkfOF{ OG6/g]6 ;Dks{df x'g'x'G5 eg]
6fOd_ b'O{ hgfn] jf ;fd"lxs ¿kdf sDKo'6/df n]v]/ s'/fsfgL tkfOF{n] x6d]n, ofx' cflb
ug{;S5g\ . o;sf pkof]ustf{ jf u|fxsn] sDKo'6/df cfˆgf] s'/f OG6«fg]6
n]V5 / lSns ug]{ lalQs} p;n] rfx]sf] cgnfOgdf OG6«fg]6 :yfgLo sDKo'6/x¿sf] ;+hfn xf] . s'g} vf; ;+:yf
ePsf] JolQmsf] sDKo'6/df Tof] s'/f b]lvG5 . csf]{n] To;sf] jf sfof{noleq ;"rgfsf] ;femf pkof]u jf cfbfg k|bfgsf nflu
hjfkm jf k|ltlqmof To;} u/L k7fpF5 . o;/L ljZjsf] s'g} efudf o;sf] pkof]u ul/G5 . o;sf] pkof]u kmfOn jf 8s'd]06x¿ /
a;]sf] eP klg cfk;df pxL ;dodf ljrf/ cfbfg k|bfg x'G5 . ;ˆ6j]o/x¿ ljt/0f, 8]6fa]; ;dIf kx'Fr tyf tflndsf] nflu
OG6/g]6n] pknAw u/fpg] ljljw ;]jfx¿dWo] o'jf tyf ul/G5 . OG6«fg]6 OG6/g]6;Fu cfj4 x'g klg ;S5 gx'g klg ;S5
lszf]/x¿n] w]/} pkof]u ug]{ ;'ljwf Rof6 xf] . Rof6 ug]{x¿ pxL . o;nfO{ OG6«fg]6 elgPsf] sf/0f s] xf] eg] o;df OG6/g]6df
;dodf cgnfOgdf x'g'k5{ . ljleGg ljifodf 5nkmn ug]{ Go'h h:t} j]a k]hx¿ x]g{ ;lsG5 . ;fy} o;df OG6/g]6df pkof]u
u|'k ePh:t} ljleGg ljifodf 5nkmn ug]{ Rof6 klg x'G5 . o:tf] ul/g] j]a a|fph/h:tf sltko ;ˆ6j]o/x¿ pkof]u x'G5g\ .
Rof6 ;d"xdf x'G5 . cyf{t\ w]/} hgfn] vf; ljifodf Ps} ;dodf o;cGtu{t Od]n, Pkm6LkL, Go'hu|'k / d]lnª ln:6 klg k5{g\ t/
cfcfˆgf] ljrf/ n]lv/x]sf x'G5g\ . ljleGg ;+:yfx¿n] o:tf Rof6 o;sf] pkof]u OG6«fg]6 /fVg] ;+:yfleq jf To;sf ;b:ox¿n] dfq
;'ljwf pknAw u/fPsf x'G5g\ . ug{ ;S5g\ .
Rof6sf] cfljisf/ ;g\ !(** df lkmgNof08sf Jarkko b"/;+rf/
Oikarinen n] u/]sf lyP . ;+;f/sf s'g} klg efusf dflg;x¿ Wjlg, lrq, 8]6f tyf ljljw k|sf/sf ;"rgfnfO{ tf/, clK6sn
s'g} klg a]nf Rof6 cyf{t\ ljleGg sDkgLn] u5{g\ . j]a ;e{/ nfOg jf /]l8of] t/+usf] dfWodaf6 pNn]vgLo b"/Ldf k'¥ofpg' jf
eg]sf] ljzfn dfqfdf 8]6f ;+sng / k|f];]; ug{ ;Sg] zlQmzfnL k|]if0f ug'{ b"/;+rf/ xf] . ;+If]kdf o;nfO{ On]S6«f]lgs ;+rf/ elgG5 .
sDKo'6/ xf] . j]a ;e{/x¿ rf}la;} 306f OG6/g]6;Fu hf]l8Psf b"/;+rf/sf] ljsf;n] ubf{ ca Wjlg jf :j/dfq xf]Og kf7Ø ;fdu|L,
x'G5g\ . j]a;fO6 x]g{ rfxg] hf];'s}nfO{ klg j]a ;e{/n] p;n] x]g{ lrq, rnlrq, ;+uLtnufot ljljw k|sf/sf ;"rgfnfO{ Ps 7fpFaf6
rfx]sf] kmfOn p;n] rfx]sf] h'g;'s} a]nfdf klg pknAw u/fpF5 . csf]{ 7fpFdf k7fpg ;lsG5 . ;"rgf k|ljlwsf] d'Vo cfwf/ b"/;+rf/
j]a;fO6 /fVg]x¿n] j]a xf]l:6ªug]{ ;+:yfnfO{ j]a;fO6sf] kl/df0f xf] . b"/;+rf/sf] ;fwg / k|ljlwdf
jf cfsf/ tyf :j¿k jf u'0f cg';f/ jflif{s z'Ns ltg'{k5{ . csNkgLo ljsf; ePsf] kmn:j¿k ;"rgf qmflGt ;+ej ePsf] xf] .
kf7Ø ;fdu|Ldfq ePsf] j]a;fO6sf] nflu yf]/} z'Ns nfU5 eg] b"/;+rf/sf] ljsf;n] ljsf;zLn b]zx¿sf] nflu cfw'lgs ljZj
>Jo tyf rnlrq cflb ePsf j]a;fO6sf] a9L z'Ns nfU5 . cy{tGqdf gofF cfly{s cj;/x¿sf] 9f]sf vf]n]sf] 5 . b"/;+rf/sf]
l8hfOg ul/Psf] j]a;fO6nfO{ j]a ;e{/df /fv]kl5 h;n] klg ljsf;;Fu cfly{s ljsf;sf] ;f]emf] ;DaGw b]lvG5 .
OG6/g]6df x]g{;S5 . o;/L j]a;fO6sf] ljifo j:t' tof/ ug]{b]lv b"/;+rf/sf k"jf{wf/ :yfkgf ug{ ufx|f] ePsf ljsf;zLn
lnP/ j]a ;e{/df /fVg] k|lqmofnfO{ j]a klAnl;ª jf j]a k|sfzg b]zx¿sf] nflu lagf tf/sf] b"/;+rf/ k|0ffnLn] ;:tf] / ;/n ¿kdf
elgG5 . b"/;+rf/ ;'ljwf k'¥ofpg] cj;/ a9fPsf] 5 .
Ps kN6 j]a k|sfzg u/]kl5 j]a;fO6df /flvPsf ljifo cg';f/ ca Pp6f ufpFnfO{ csf]{ ufpF;Fu hf]8g] sfd k[YjLsf]
a]nfa]nfdf tfhf jf ck8]6 ul//xg' k5{ . cgnfOg ;dfrf/ lbg] sIfdfly :yflkt ;+rf/ e"pku|xx¿ -sDo'lgs];g :of6]nfO6_ n]
j]a;fO6x¿n] s]xL 306f la/fP/ tfhftfhf ;dfrf/ lbG5g\ eg] ub}{5g\ . k[YjLsf] ;'ud, b'u{d, kxf8 sGb/f, vf]Fr, agh+un, d?e"ld,
cfˆgf ;]jf jf pTkfbgsf] lj1fkg ug]{ j]a;fO6x¿n] ;]jf jf dxf;fu/ ;a} 7fpFdf ;+rf/sf= laGb'x¿df ;"rgf ;+k|]if0f u/]/
pTkfbgdf s]xL kl/jt{g geP;Dd ck8]6 gug{;S5g\ . j]a;fO6 ;+rf/sf] ;+hfn -g]6js{_ :yfkgf ug]{ sfd ;+rf/ e"pku|xx¿n]
ck8]6 ug]{ sfd klg j]a l8hfOg/x¿n] u5{g\ . t/ sltko JolQm ul//x]sf 5g\ . k[YjLsf] sIfdf ljleGg prfO / ultdf 3'ld/x]sf
jf ;+:yfn] cfkm} klg ck8]6 u5{g\ . xhf/f}F e"pku|xx¿n] ljZjel/ 6]lnkmf]g, 6]lnlehg, /]l8of] tyf 8]6f
s;}n] j]a;fO6 x]/]kl5 k|ltlqmof hgfpg gfd, 7]ufgf / ;+k|]if0f ;]jf pknAw u/fO/x]sf 5g\ . ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;
ljrf/ klg n]vL k7fpg] Joj:yf sltko j]a;fO6x¿df ul/Psf] ;Fu;Fu} o:tf e"pku|xsf] ;+Vof klg lg/Gt/ al9/x]sf] 5 . ;+jfb
x'G5 . cfkm\gf] j]a;fO6 slt hgfn] jf lbgsf] slt k6s x]¥of], ul//x]sf x'G5g\ . Rof6 ug]{ dflg;x¿ cfk;df ckl/lrt x'g;S5g\ .
sxfFsxfFaf6 x]¥of] eGg] h:tf hfgsf/L lbg] Joj:yf klg o;n] Ps csf{sf] ljrf/, ;+:s[lt, tyf ;fj{hlgs rf;f]sf ljifox¿
j]a;fO6df /fVg ;lsG5 . a'‰g ;3fpg;S5 . Rof6df cg]s lsl;dsf dflg;x¿ e]l6g ;S5
Od]n . sf]xL af}nfxfh:tf / sf]xL cZnLn ljrf/ kf]Vg] klg x'G5g\ .
OG6/g]6 ;]jf lnPkl5 :jtM Od]n ;]jf kfOG5 . t/ sltko cj:yfdf Rof6df ;do latfpg' Joy{ / lg/y{s klg x'G5 .
g]kfndf ljleGg OG6/g]6 ;]jf k|bfosx¿n] Od]n ;]jf dfq} klg o;}n] cfkm"n] rfx]sf] / cfjZos ;d"xdf Rof6 ug'{ a]; x'G5 .
pknAw u/fpF5g\ . tkfOFsf] OG6/g]6df kx'Fr 5 jf cfˆg} Od]n d]lnª ln:6
Psfp06 5 eg] tkfOF{sf] cfˆg} Od]n 7]ufgf klg kSs} x'g'k5{ . Od]ndfkm{t w]/} dflg;x¿nfO{ Ps} k6s Pp6} jf ljleGg
Od]n 7]ufgfdfkm{t tkfOF{ Ps ;o ;Q/LeGbf w]/} b]zsf s/f]8f}F ljifosf] lr7L jf ;Gb]z k7fpg] d]lnª ln:6 elgG5 . o;df gfd
Od]n 7]ufgf ePsf dflg;x¿;Fu lr7L / ;+b]z cfbfg k|bfg ug{ / Od]n 7]ufgfx¿sf] ;"rL agfP/ Pp6f ;d"xdf /flvPsf] x'G5 /
;Sg'x'G5 . lr7Ldf kmfOn, ;+uLt, lrq, rnlrq klg ;dfj]z ug{

12
To;nfO{ Pp6f gfd lbOPsf] x'G5 . Tof] gfddf Od]n k7fpFbf :jtM sdhf]/L x6fpg ;lsG5 . tfdf]sf] tf/ jf kmfOa/ clK6S;
;a}sf] 7]ufgfdf Pp6} lr7L hfG5 . grflxg] x'gfn] of] ;:tf] klg x'G5 . afSnf] a:tLsf] nflu of]
o'hg]6÷Go'hu|'k k|0ffnL a9L pkof]uL x'G5 .
;fj{hlgs rf;f]sf s'g} vf; ljifodf w]/} dflg;x¿aLr uf]hLdf af]s]/ lxF8g ldNg] :of6]nfO6 kmf]gaf6
5nkmn rnfpgsf nflu Go'hu|'ksf] pkof]u ul/G5 . o;df cfsfzdf 3'ld/x]sf] ;+rf/ e"epu|x;Fu ;f]em} ;Dks{ u/]/ :yfgLo
;xefuLx¿n] s'g} vf; ljifodf cfˆgf] ljrf/ n]v]/ k7fpF5g\ / ¿kdf cGt/f{li6«o 6]lnkmf]g jftf{ ug{' ;fdfGo eO;s]sf] 5 . o;n]
Go'hu|'ksf ;a} ;b:ox¿n] x]g{, k9\g ;S5g\ . o;df n]v, /rgf, / ubf{ xjfOhxfh, kfgLhxfh, /]n jf df]6/df ofqf ul//x]sf]
d"n jf klxn]sf] /rgf;Fu ;+a+lwt yk n]v, :ki6Ls/0f tyf k|Zgf]Q/ dflg;n] klg :of6]nfO6 kmf]gaf6 hxfF klg s'/fsfgL ug{ jf
x'g;S5 . of] Ps k|sf/sf] ljrf/ d+r jf rf}tf/L xf] . ;+rf/sf cGo dfWod pkof]u ug{;S5 . kxf8L tyf b'u{d :yfgsf]
Pkm6LkL nflu :of6]nfO6 ;+rf/sf] ;lhnf] ;fwg aGb}5 . k|ljlw / ahf/sf]
OG6/g]6sf] kmfOn 6«fG;km/ k|f]6f]sn -Pkm6LkL_ pkof]u u/]/ ljsf;n] ubf{ :of6]nfO6 kmf]g ;:tf] klg x'Fb}5 . ljZj cy{tGqdf
6f9f6f9fsf sDKo'6/df kmfOn k7fpg jf tL sDKo'6/df /x]sf kmfOn nufgLsf] lx;fan] b"/;+rf/ pBf]u :jf:Yo ;]jf / a}+lsªkl5
8fpgnf]8 ug{ ;lsG5 . ;a}eGbf 7"nf] pBf]udf k5{ . On]S6«f]lgs ¿kdf ;"rgf k|fKt ug]{
OG6/g]6 6]lnkmf]gL k|zf]wg ug]{ / k|;f/ ug]{ sfd ljZjdf h'g a]un] a9b}5 ToxL
OG6/g]6sf] ljZjel/ km}lnPsf] ;+hfnnfO{ pkof]u u/]/ Ps a]un] b"/ ;+rf/ pBf]u klg al9/x]sf] 5 . Psflt/ b"/;+rf/ :jo+
sDKo'6/af6 csf]{ sDKo'6/df cyjf sDKo'6/af6 6]lnkmf]gdf klg Pp6f pTkfbg / ;]jfsf] Jofkf/ ePsf] 5 eg] csf]{lt/
s'/fsfgL ug]{ gofF k|ljlw OG6/g]6 6]lnkmf]gL xf] . of] k|ljlwdf b"/;+rf/n] cGo pBf]uwGbf, pTkfbg, Jofkf/ / ;]jfnfO{ k|j4{g ug]{
6]lnkmf]gsf] k/Dk/fut cGt/f{li6«o nfOg pkof]u gul/sg sfd ul//x]sf] 5 .
OG6/g]6sf] ;+hfn pkof]u ul/g] x'gfn] cGt/f{li6«o 6]lnkmf]g k'/fgf] vfnsf] 6]lnkmf]g nfOgdfkm{t s'/fsfgL dfq
;Dks{sf] nflu of] k|ljlw ;:tf] / nf]slk|o x'Fb}5 . x'g]5g\ . ug{;lsG5 . cIf/, lrq cflb k7fpg] / cGo ;]jf To;n] lbg
OG6/g]6sf] clxn] c8sn ug{ g;lsg] vfnsf pkof]ux¿ x'g ;Qm}g . lel8of] cyf{t\ rnlrq k|]if0f ug{sf nflu emg w]/} Ifdtf
yfNg]5 . clK6sn kmfOa/ OG6/g]6 / cGo ;]jfsf] nflu ;a}eGbf (Bandwidth) ePsf] 6]lnkmf]g nfOg rflxG5 . hlt w]/} Jof08ljy
l56f] k|ljlw xf] . kmfOa/ clK6S;sf] Ifdtf olt ljzfn 5 ls eof] plt l56f] ;"rgf jf 8]6f j;f/k;f/ ug{ ;lsG5 . xfn
o;n] Ps};fy 6]lnkmf]g, 6]lnlehg, OG6/g]6 cflb ;a} vfnsf ljZjsf ;f7L s/f]8eGbf w]/} 3/x¿nfO{ hf]8g] tfdf]sf] tf/sf]
;+rf/ ;]jf lbg;S5 . xfn of] k|0ffnL dxFuf] 5 t/ rfF8} g} o;sf] 6]lnkmf]g nfOgn] a9Ldf %^,))) la6 -%^ lsnf]afO6_
Jofks pkof]u x'g] ;Defjgf 5 . 6]lnkmf]gaf6 OG6/g]6 k/Dk/fut k|lt;]s]08sf] ultn] 8]6f ;+k|]if0f ug{;S5 . o;}n] OG6/g]6nfO{ oxL
tfdf]sf] b'O{ j6f tf/df cfwfl/t k|0ffnLdf clxn]sf] nflu ult cyf{t\ %^ lsnf]afO6 k|lt;]s]08sf] ultn] 8]6f ;+k|]if0f ug{]
ljsf;zLn b]zx¿n] e/ gk/L ;'v 5}g . t/ l8lh6n ;A:qmfOa/ u/L ldnfOPsf] 5 . t/ sDKo'6/x¿n] of]eGbf b'O{ ;o u'gf a9L
nfOg (DSL) k|ljlwsf] d2tn] of] k|0ffnLsf] IfdtfnfO{ krf; u'gf a]un] 8]6f ;+k|]if0f ug{ ;S5g\ . OG6/g]6 pkof]ustf{x¿ klg pxL
a9fOPsf] 5 . ca k'/fgf] vfnsf] 6]lnkmf]g nfOgaf6 klg !=% dGb ultn] OG6/g]6 rnfpg cEo:t eO;s]sf 5g\ . of]
d]ufafO6 pgLx¿sf] jfWotf klg xf] . t/ cfpFbf rf/kfFr jif{leq} ljsl;t
k|lt;]s]08sf b/n] 8]6f k|fKt ug{ / )=% d]ufafO6 k|lt;]s]08sf b]zx¿df pRr Jof08ljysf] cyf{t\ a|f]8Jof08sf] pkof]u ;'?
b/n] 8]6f k7fpg ;lsG5 . a|f]8Jof08sf] t'ngfdf 8LP;Pn lgSs} x'g]5 . o;af6 Psflt/ 8]6f ;+k|]if0fsf] ult lgSs} a9g]5 eg]
;:tf] 5 . ljsf;zLn b]zx¿df ljBdfg k/Dk/fut tfdf]sf] b'O{ csf]{lt/ sDKo'6/sf] pkof]u gofFgofF sfddf x'g yfNg]5 .
j6f tf/df cfwfl/t 6]lnkmf]g k|0ffnLsf] Ifdtf a9fP/ OG6/g]6sf] a|f]8Jof08df cfwfl/t OG6/g]6 pkof]u ug{] u|fxsx¿n]
nflu pko'Qm agfpg xfn OlG6u|]68 ;le{; l8lh6n g]6js{ Wjlg, 6]lnlehg / OG6/g]6 ;Fu;Fu} rnfpg ;Sg]5g\ . pgLx¿sf]
(ISDN) k|ljlw k|rlnt 5 . cfOP;8LPgsf] p2]Zo ljBdfg 1fg / ;"rgf vf]Hg] / k|fKt ug]{ ult lgSs} a9\g]5 . :jf:y ;]jf,
6]lnkmf]g g]6js{sf] 7fpF lng' xf] . g]kfnh:tf] k"0f{tof l8lh6n lzIff cflb 3/}df jf sfof{nodf a9L k|efjsf/L / ;'ne x'g]5 .
k|0ffnL ckgfPsf] b]zdf ljBdfg 6]lnkmf]g k|0ffnLsf] Ifdtf rf}la;} 306f OG6/g]6 v'nf x'g]5 . cyf{t\ ;a}
a9fpgsf nflu of] k|ljlw pkof]uL dflgG5 . 3/, sfof{no, Jofkf/ tyf ;]jfx¿ hlxn] klg k|ToIf ;Dks{df jf
:of6]nfO6dfkm{t OG6/g]6 b'u{d If]qsf nflu pko'Qm cgnfOg ;fdu|L rfx]sf] tl/sfn] pkof]u ug{;Sg'x'G5 .
;+rf/ dfWod xf] . k[YjLsf] sIfdf ljleGg prfOdf :yflkt dlN6ldl8ofsf] of] u'0fnfO{ cGtlqm{ofTds cyf{t\ OG6/PlS6e elgG5
eljiodf :yfkgf ul/g] ;+rf/ e"pku|xx¿sf] hfnf]n] clt ;/n .
9+un] eljiodf ;+rf/sf ;a} k|sf/sf ;]jf pknAw u/fpg]5g\ . dlN6ldl8ofsf pkof]ux¿ M
g]kfnh:tf] ef}uf]lns ljifdtf ePsf] / ufpF g} ufpF ePsf] b]zsf] dlN6ldl8of ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf] kl5Nnf] pknlAw
nflu of] k|0ffnL lgs} pkof]uL x'g]5 . ;]n'n/ kmf]g jf ToxL xf] / xfn;Dd dflg;n] pkof]u u/]sf ;+rf/ dfWodx¿dWo]
k|0ffnL;Fu ldNg] nf]sn dlN6KjfOG6 l8l:6«Jo';g ;le{; (LMDS) ;a}eGbf ;zQm / k|efjsf/L, b|'t / ;/n dfWod xf] . o;sf]
a9L Jof08ljysf] OG6/g]6 ;]jf pknAw u/fpg] s]xL ;:tf] k|0ffnL pkof]u dfgj hLjgsf] x/]s I]fqdf ug{;lsG5 . o;n] lzIff k|fKt
xf] . o;sf] ;+rfng xfn sf7df8fF} / s]xL ;x/df ;+rflnt ug]{ sfdnfO{ ;/n, cfsif{s / /dfOnf] klg
df]afOn kmf]g h:t} u/L 7fpF7fpFdf 6fj/ /fv]/ /]l8of] t/+usf] agfPsf] 5 . dgf]/+gh pBf]udf gofFgofF rdTsf/ yk]sf] 5 .
dfWodaf6 ;+rfng x'G5 . o;sf] l;Ugn 8fF8f, kxf8, h+un / Jofkf/ Joj;fonfO{ ljZjJofkL / ;/n agfPsf] 5 . :jf:Yo
jiff{n] vNjlng] x'gfn] x/]s If]qdf b'O6f 6«f+l:d6/ /fv]/ of] ;]jfdf gofFgofF cfofd yKb} o;nfO{ Jofks / ;'ne agfpFb}5 .
13
/fHo Joj:yfkgsf zf;g oGqnfO{ bIf, kf/bzL{, lhDd]jf/o'Qm, Pl8l6ª / Plgd];g k|f]u|fdx¿sf] dbtn] ;a} vfnsf lrq,
hgtfsf] glhs tyf k|hftflGqs agfpg ;3fpFb}5 . rnlrq, /]vflrq, Plgd];g tyf lel8of] lkmNdx¿ sDKo'6/df
dlN6ldl8ofn] ;"rgf kfpg] / k|;f/ ug]{ sfddf rdTsf/ /fv]/ x]g{ k|zf]wg ug{, ;+u|x ug{ / k|]if0f ug{ ;lhnf] ePsf] 5 .
b]vfPtf klg o;n] w]/} sfd ug{ afsL g} 5 . clxn] o;nfO{ To:t} ;a} vfnsf WjlgnfO{ l8lh6n k|0ffnLdf /]s8{ ug{ ljleGg
dflg;sf] :j/ lrGg nufpg] k|of; eO/x]sf] 5 . dflg;sf] :j/ pks/0f / pkfox¿ alg;s]sf] 5 h;n] clt pRr:t/sf] :6]l/of]
lrGg;Sg] ePkl5 w]/} sfd d'vs} e/df x'g]5 . s'g} s'/f 5fKg, ;fp08 k}bf ug{;S5 . kmn:j¿k ca sDKo'6/ 1fg / dgf]/+hgsf]
s'g} lkmNd x]g{ sDKo'6/nfO{ af]n]/ sdf08 lbP Pp6} ;fwg ag]sf] 5 . o;df tkfO{F pRru'0f:t/sf] uLt ;+uLt
k'Ug]5 . cgk9 / ckf+ux¿nfO{ of] ;'ljwf a/bfg ;flat x'g]5 . ;'Gg, lkmNd x]g{, kf7Ø ;fdu|L k9g, v]n v]Ng ;Sg'x'G5 / cfkm}
dlN6ldl8ofaf6 lzIff klg ljleGg dfWodsf ;"rgf
dlN6ldl8ofn] ubf{ ca l;:gf] nfP/ afnaflnsfnfO{ cIf/ / dgf]/+hg pTkfbg / ljt/0f ug{ ;Sg'x'G5 . dlN6ldl8ofsf] csf]{
lrgfpg' kg]{ hdfgf ;lsof] . casf s]6fs]6Lx¿ ;fg}b]lv sDKo'6/ d'Vo ljz]iftf s] xf] eg] o;sf] ;+rfngdf tkfOF ;xefuL aGg
rnfP/ cfkm}n] j0f{dfnf, ul0ft / lrqsnfnufot ljleGg snf ;Sg'x'G5 . sDKo'6/df pknAw lrq rnlrq jf Wjlg cflb
l;Sg ;S5g\ . ca pgLx¿n] lghL{j lstfasf kfgfdf c dfg] lx;fa /fVg, lr7Lkq, l/kf]6{, n]v /rgf n]Vg, tYof+s k|zf]wg ug{,
cgf/ eg]/ cIf/df jf /]vf lrqdf k9g'sf] ;§f clen]v /fVg, sDKo'6/ dfkm{t a}7s / uf]i7Ldf sfo{kq jf ljrf/
sDKo'6/df c dfg] cgf/ eGg] zJb ;'Gg, cgf/sf] lrq b]Vg / k|:t't ug{ ;Sg] ;Lkx¿ k5{g\ . ;"rgf ;fIf/tf df sDKo'6/
cgf/sf] af]6df km"nk\'mn]/ kmn kmn]sf] ;d]t x]g{;S5g\ . s]6fs]6Ln] ;fIf/tfsf ;fy} ;"rgf k|fKt ug]{, ;"rgfsf] cy{ a'‰g], ;"rgf
cgf}7fcgf}7f syfsf ljlrqsf kfqx¿n] clego u/]sf] x]b}{ 1fg pTkfbg ug]{ tyf ;+rf/dfkm{t c?;Fu ldn]/ sfd ug]{ ;Lk
lj1fgsf s'/fx¿ l;Sg;S5g\ . dlN6ldl8ofn] l;Sg] / /dfOnf] hfGg'k5{ .
s'/fsf] d]n ul/lbPsf] x'gfn] afnaflnsfn] /dfOnf] ubf{ub{} ;"rgf ;fIf/tfn], ljz]if u/L OG6/g]6n] o:tf]
l;ls/x]sf x'G5g\ . pgLx¿nfO{ cfkm"n] l;Sb}5' ;dfhsf] lgdf{0f ub}{5 hxfF s'g} klg 7fpFsf dflg;x¿n] s'g} klg
eGg] yfxf geOsg l;S5g\ . o;/L l;Sg] tl/sfnfO{ P8'6]Gd]G6 a]nf ;+;f/sf] s'g} klg efudf lgjf{w ¿kdf ;"rgf jf hfgsf/L
cyf{t\ lzIff/~hg klg elgG5 . Plgd];g, uLt, ;+uLt, ljlrqsf lng / lbg ;S5g\ . ;"rgf ;+hfn -OGkmd]{;g g]6js{_ xfd|f] b}lgs
cfjfhx¿, rnlrq / 76Øf}nf s'/fx¿n] el/Psf z}lIfs hLjg / cy{tGqsf] clt cfjZos c+u x'g yfln;s]sf] 5 .
sfo{qmdx¿ afnaflnsfx¿n] cfkm}n] rnfpg;Sg] OG6/PlS6e OG6/g]6sf] k|of]u a9g'sf] ;Fu;Fu} of] s'/f :ki6 x'Fb}5 ls ca
x'G5 . o:tf sfo{qmdx¿n] s]6fs]6Lx¿nfO{ Psflt/ cIf/ / c+s sDKo'6/ rnfpg] / ;"rgf k|fKt ug]{ ;Lk hfg]/ dfq} k'Ub}g, ;"rgf
lrGg, ;fdfGo lx;fa ug{ l;sfpF5g\ eg] csf]{lt/ ;+hfnsf] ljzfn e08f/af6 cfkm"nfO{ rflxg] ;"rgf k|fKt ug'{ / tL
dlN6ldl8of ;"rgfnfO{ cfˆgf] jf ;d'bfosf] lxtdf k|of]u ug{ hfGg' cfhsf]
;g !((^ df klxnf] k6s g]kfnaf/] dlN6ldl8of ;L8L k|lt:kwf{o'Qm ;dfhdf afFRgsf nflu clgjfo{ eO;s]sf] 5 . oxL
/f]d k|sflzt eof] . lrofsf] sk la;fpg] Kn]6 hqf], uf]nf], ;LknfO{ ;"rgf ;fIf/tf elgG5 . lxFhf] xfdL sDKo'6/ ;fIf/tfsf]
l6gkftf hlQs} kftnf] ;f] ;L8L /f]ddf ;ft xhf/ k[i7sf] kf7Ø s'/f uYof}{+ eg] cfh Toltn] dfq k'Ub}g .
;fdu|L, !@) j6f /+lug kmf]6f], @* j6f lzIff, pBf]uwGbf tyf dflg;sf] b}lgs hLjgdf ;"rgf
rnlrqsf 6'qmfx¿ / afx| j6f g]kfnL uLtx¿ 5g\ . sDKo'6/sf] k|ljlwsf] pkof]usf] cfwf/df ;"rgf ;fIf/tfnfO{ o;/L kl/eflift
kxF'r ePsf] hf];'s}n] klg g]kfnaf/] cfkm"n] vf]h]sf] hfgsf/L k9\g, ul/Psf] 5 M 1fgdf cfwfl/t ;dfhdf sfd ug{sf nflu l8lh6n
x]g{, ;'Gg;S5 . dfgf}F tkfOF{nfO{ OGb|hfqfaf/] hfGg dgnfUof] . k|ljlw, ;+rf/sf ;fwgx¿, tyf÷jf g]6js{ pkof]u u/L ;"rgf
sDKo'6/sf] s]xL sL lyRg]lalQs} jf dfp; rnfP/ tkfO{Fn] k|fKt, Jojl:yt, ;dGjo, d"Nof+sg / l;h{gf ug'{ ;"rgf ;fIf/tf
sDKo'6/df OGb|hfqfaf/] n]lvPsf] s'/f k9\g kfpg'x'G5 . ;fy} xf] .
OGb|hfqfsf] kmf]6f]dfq xf]Og 6]lnlehgdf em}F hfqf ePs} x]g{ of] kl/iffefn] ;"rgf ;fIf/tfsf kfFr tTjx¿nfO{
;Sg'x'G5 . OGb|hfqfdf ahfOg] afhf / ehgx¿ klg ;'Gg kfpg' cf}FNofPsf] 5 M kx'Fr jf k|fKt ug'{ M ;"rgfsf] af/]df hfGg', ;"rgf
x'G5 . ;fy} g]kfnsf ljleGg nf]sw'g / uLtx¿ ;'Gg;Sg'x'G5 . sxfF 5, sxfFaf6 / s;/L kfpg;lsG5 egL yfxf kfpg' / ;"rgf
h'g zLif{ssf] hfgsf/L rflxof] Tof] hfgsf/L kf7Ø, >Jo, b[Zo / k|fKt ug'{ . Jojl:yt ug'{ M k|fKt ;"rgf s'g} sfd jf p2]Zosf
rnlrqsf] ¿kdf cfgGb lng ;Sg'x'G5 . o;/L kf7Ø, Wjlg, lrq nflu pkof]u ug{] pkfo jf of]hgf agfpg' . ;dGjo ug'{ M
/ rnlrqsf] d]nnfO{ ax'dfWod jf dlN6ldl8of elgG5 . ;"rgfsf] cy{ a'‰g', cYof{pg' . ;"rgfsf] ;f/ lvRg', c?
ljt]sf b; jif{df sDKo'6/n] sfd ug]{ tl/sfdf w]/} km/s ;"rgfx¿;Fu bfFHg', ;dfg / leGg s'/fx¿ ku]{Ng' . d"Nof+sg ug'{ M
kl/;s]sf] 5 . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf cfPsf] csNkgLo ;"rgfsf] u'0f, ;fGble{stf, pkof]lutf jf bIftf cflbaf/] lg0f{o
kl/jt{gn] ubf{ sDKo'6/sf] sfo{s'zntf, tLj|tf, Ifdtf / ug'{ . pgLx¿sf] ;f]Rg], ts{ ug]{ / /rgfTds sfd ug]{ zlQmnfO{
sfo{z}nLdf ljzfn kl/jt{g cfPsf] xf] . kmn:j¿k sDKo'6/n] hufpF5g\ . jf:tjdf dlN6ldl8ofn] l;Sg] l;sfpg] jf lzIffsf]
cIf/ c+sx¿df dfq ;"rgf lng], k|zf]wg ug]{ / lbg] sfddf If]qdf ce"tk"j{ Pj+ rdTsf/L kl/jt{g NofPsf] 5 . zAbsf]z /
;Lldt geP/ lrq, rnlrq, Wjlg cflb ljljw dfWodx¿sf] ljZjsf]z M clxn] ljZjsf gfdL zJbsf]z / ljZjsf]ifx¿ ;L8L
;"rgf u|x0f, k|zf]wg, ;+sng, k'g?Tkfbg / k|;f/0f ug{;S5 . /f]ddf / j]a;fO6x¿df pknAw 5g\ . tL sf]zx¿ k':tseGbf
sDKo'6/sf] of] ax'dfWoddf sfd ug]{ IfdtfnfO{ dlN6ldl8of lgs} ;:tf, /fvgw/g ug{ ;lhnf], b/fh klg grflxg] , pkof]u
elgG5 . :Sofg/, l8lh6n l:6n Sofd]/f, l8lh6n lel8of] Sofd]/f ug{ klg clt l56f] ;fy} ax' dfWodsf ePsf] x'gfn] ;fx|} pkof]uL,
h:tf lrq tyf rnlrqnfO{ sDKo'6/df /fVg] pks/0f / lel8of] /dfOnf / sfutdf 5flkPsf k':tseGbf stf xf] stf k|efjsf/L
/ 1fgj4{s 5g\ . ltgdf kz'klIf af]n]sf], dflg; gfr]sf], gfdL
14
g]tfx¿s} :j/df pgLx¿sf] efif0f ;'Gg kfOG5 . jf:tjdf lx:;f o:tf] oGqpks/0f pTkfbgn] cf]u6]sf] 5 . #_ dfly
ax'dfWoddf tof/ kfl/Psf oL sf]zx¿ 1fgsf vfgL x'g\ / Tof] plNnlvt clwsf+z pks/0fx¿ clxn] l8lh6n k|ljlwaf6 rN5g\ .
vfgL vGg kl;gf r'xfpg' kb}{g xfF:b} /dfpFb} 1fgsf] e08f/df tL pks/0f rnfpgsf nflu PlKns];g ;ˆ6j]o/ tyf k|f]u|fd
:jtGq ¿kn] 3'Dg ;lsG5 . ;ˆ6j]o/x¿sf] cfjZostf x'G5 . sDKo'6/nufot ljleGg
dlN6ldl8ofaf6 dgf]/+hg M sDKo'6/df tf; v]Ng', ljleGg oGqpks/0f ;+rfng ug]{ ;ˆ6j]o/sf] pTkfbg ;"rgf k|ljlwsf]
k|lt:kwf{Tds v]n v]Ng', lkmNd x]g'{, uLt ;+uLt ;'Gg', 6]lnlehg csf]{ dxTjk"0f{ kIf xf] . $_ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]usf] rf}yf] kIf
x]g{' lxFhf]cfh ;fdfGo s'/f eO;Sof] . l;g]df pBf]udf Plgd];g dfly plNnlvt k|lqmof, k|ljlw / pks/0fx¿sf] k|of]u u/]/
tyf ljleGg ;ˆ6j]o/x¿sf] dbtn] c;+ej b[Zox¿sf] lkmNdx¿ pTkfbg x'g] ;"rgf -lkmNd, 6]ln>[+vnf
agfpg] sfd ;lhnf] ePsf] 5 . ;:tf] / ;lhnf];Fu :t/Lo uLt, cflb_ ;+rf/ ug'{ cyf{t Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpF;Dd k'¥ofpg',
;+uLt j;f/k;f/ ug]{, /]s8{ ug]{ sfd klg ;fdfGo k|;f/ ug'{ l;h{gf ug'{ M k|fKt ;"rgf kl/dfh{g, sfof{Gjog,
eO;s]sf] 5 . dgf]/+hg pBf]usf] If]qdf dlN6ldl8ofn] rdTsf/ g} l8hfOg, gjLg pkof]u jf n]vgåf/f h'g p2]Zosf nflu ;"rgf
u/]sf] 5 eg] klg x'G5 . vf]lhPsf] xf] Tof] p2]Zo k"/f ug{ ;3fpg] ;"rgf l;h{gf ug'{ .
dlN6ldl8ofsf ;+efjgfx¿ pbfx/0fsf nfluM tkfO{FnfO{ kf]v/f hfg' 5 . s] ug]{ <
lzIff, :jf:Yo, dgf]/+hg, Jofkf/, k|zf;g, ;dfh;]jf, ;'/Iffsf] ;"rgfdf kx'Fr M kf]v/f s;/L hfg] eGg] ;"rgf jf hfgsf/L
If]qdf dfqxf]Og ca wd{sd{, rf8kj{, wfld{s cg'i7fg tyf tkfO{Fn] sxfFaf6 / s;/L kfpg' x'G5 < s;};Fu df}lvs ¿kdf jf
;+:sf/x¿df ;d]t dlN6ldl8ofsf] kof{Kt pkof]u x'g yfn]sf] 5 . 6]lnkmf]gaf6 ;f]w]/, lstfadf k9]/, Od]n u/]/ jf j]a;fO6 x]/]/
dfgj hLjgsf] s'g} klg kIf ca o;sf] pkof]uaf6 a+lrt /xnf klg of] ;"rgf k|fKt ug{;Sg' x'G5 . s'gs'g ;+rf/ dfWoddf
eGg ufx|f] 5 . k|ljlwsf] lg/Gt/ ljsf;n] ubf{ dlN6ldl8of lbgx'F tkfO{Fsf] kxF'r 5 / tL dfWodx¿dWo] s'g dfWod slt e/ kg{
emgemg ;:tf], ;lhnf] / /dfOnf] x'Fb} uO/x]sf] 5 / of] ;j{JofkL of]Uo / l56f] 5 < tL dfWodaf6 a; ;]jf / xjfOhxfh ;]jfaf/]
aGb}5 . lj:t[t hfgsf/L xfl;n ug'{x'G5 . ;"rgf Joj:yfkg M k|fKt ;a}
;"rgf ;fIf/tf hfgsf/LnfO{ tkfO{Fn] Ps} 7fpFdf /fVg'x'G5 / ltgsf] juL{s/0f
dflg;n] k9g n]Vg yfn]b]lv pm tLg k|sf/sf ;fIf/tfsf] ug'{x'G5 . h:t}, a; ofqf / xfjfOhxfh ofqf;DaGwL b"/L, ;do,
cj:yfaf6 u'h|Fb}5 . k9g, n]Vg / ;fdfGo lx;fa ug{ ;Sg] ef8f OToflb hfgsf/L 5'6\ofpg'x'G5 . ;"rgfsf] ;dGjo÷/f]hfO M
IfdtfnfO{ k/Dk/fut ;fIf/tf elgG5 eg] sDKo'6/ ;fIf/tfleq k|fKt hfgsf/Lsf] cfwf/df / ofqfsf cfjZostf / p2]Zosf]
;fwf/0f jf k|rlnt sDKo'6/sf ;fdfGo cf}hf/x¿ rnfpg, Od]n cfwf/df kmfObf a]kmfObf 5'6Øfpg'x'G5 . ;"rgfsf] d"Nof+sg M
k7fpg / k|fKt ug{, n]vf, ofqfsf] nflu pknAw ;]jfx¿, ltgsf] ;do, ef8f cflb ljleGg
cWofo $ s'/fx¿sf] cfwf/df s'g ;]jf a]; egL d"Nof+sg ug'{x'G5 . clg,
;"rgf l;h{gf M o:tf] ;"rgf l;h{gf ug'{x'G5 hf] tkfO{FnfO{ kf]v/f
;"rgf k|ljlwsf] pkof]u hfgsf nflu ;do, k};f, ;'ljwf / ofqfsf] p2]Zo cflb ;a} b[l6n]
pko'Qm x'G5 . jf:tjdf cfOnfu]sf] ;d:of ;dfwfg ug{, s'g}
;'gsf] km'n kfg]{ s'v'/f sfd k"/f ug{ jf nIfdf k'Ug ;"rgf k|ljlw tyf ;"rgf ;+hfnaf6
;"rgf k|ljlwsf] pkof]u eGgfn] ;fdfGotM ;"rgf, 1fg, kmfObf p7fpg;Sg' g} ;"rgf ;fIf/tf xf] . o;n] d'Vo ¿kdf
dgf]/+hg, lzIff cflb ljleGg ljifoj:t' ;+rf/ ug]{ k|ljlw eg]/ s;/L lg0f{odf k'Ug], ljrf/ jf wf/0f agfpg] jf
a'‰g] ul/G5, t/, ;+rf/ k|ljlw oltdf dfq} ;Lldt 5}g . ;d:of ;'Nemfpg] eGg] s'/fdf hf]8 lbG5 . ;"rgf ;+hfnsf]
pbfx/0fsf nflu cd]l/sfdf aGg] s'g} lkmNd jf6]lnl;l/on cyf{t\ dfWodaf6 c?;Fu ldn]/ sfd ug'{ clt cfjZos tyf dxTjk"0f{
6]lnlehgdf k|;fl/t x'g] sfo{qmd ljZjsf xhf/f}F l;g]df ;Lk xf] . ;+If]kdf, ;"rgf ;fIf/tf eg]sf] ;"rgf k|ljlw tyf
xnx¿ / :of6]nfO6 Pj+ :ynLo -6]/]:6]l/on_ 6]lnlehg ;+hfnsf] dbtn] ;d:of ;dfwfg ug{;Sg] Ifdtf xf] . hf] JolQm
:6];gdfkm{t s/f]8f}F bz{sx¿;dIf k'U5 . d"n ¿kdf tL lkmNd jf a9L ;"lrt x'G5 p;n] a9L ;xL lg0f{o ug{ / of]hgf agfpg ;S5
6]ln>[+vnfx¿ c+u|]hL efiffdf ag] klg ljleGg b]zdf tL . of] gofF s'/f xf]Og t/ plxn] ;"rgfsf ;fwg / ;|f]tx¿dfly
sfo{qmdx¿ tTsfn :yfgLo tyf /fli6«o efiffx¿df :j/ xfnL - ;Lldt JolQmx¿sf] Psflwsf/ x'GYof] eg] xfn cfP/ ;"rgf
8laª_ em08} ;f]xL ;dodf k|;f/0f x'G5 . c/af}F 8n/ sdfpg] of] k|ljlwn] k|bfg u/]sf] hfb'u/L zlQmnfO{ pkof]u u/]/ clwstd
dgf]/+hg pBf]u cd]l/sfsf] cy{tGqdf ;'gsf] km'n kfg]{ s'v'/fsf] nfe lng;Sg] Ifdtf h;n] klg xfl;n ug{;S5 .
¿kdf lrlgG5 .
Pp6f lkmNd jf 6]ln>[+vnf agfpg]b]lv bz{s;dIf ;"rgf k|ljlwsf] zlQm / g]kfndf o;sf] pkof]u
k'¥ofpFbf;Dd ;"rgf k|ljlwsf] em08} rf/ tl/sfn] pkof]u ul/Psf] • Od]n / OG6/g]6af6 ;"rgf, hfgsf/L / 1fg cfbfgk|bfg
x'G5 . !_ lkmNd agfpg syfj:t' ;+sng n]vg, hfgsf/L ;+sng ug{;lsG5 .
/ k|zf]wgh:tf klxnf] r/0fsf] sfddf ;"rgf k|ljlwsf] kof{Kt 6]lnkmf]g, ˆofS;, x'nfsh:tf c? tl/sfn] ;"rgf cfbfgk|bfg
pkof]u x'G5 . @_ lkmNd ;'l6ª u/]b]lv ;Dkfbg, pTkfbg, ljt/0f u'g{eGbf of]
u/L bz{ssf] cfFvf cufl8 k'¥ofpFbf;Dd cjZos Sofd]/f, :6'l8of] tl/sf lgSs} ;:tf] / l56f] x'G5 .
pks/0f, k|;f/0f oGq, :of6]nfO6, 6]lnlegh :6];g, s]a'n 6LeL, • rfx]sf] ljifodf cfjZos ;"rgf / 1fg vf]Hg / kfpg;lsG5 .
6]lnlehg ;]6, lkmNdxn / To;df cfjZos pks/0f h:tf OG6/g]6 jf:tjdf 1fgsf] e08f/ xf] . o;nfO{ ljZjsf ljzfn
cgluGtL oGq pks/0fx¿sf] pTkfbg :jo+ klg ;"rgf k|ljlwsf] k':tsfnox¿;Fu bfFHg ;lsG5 .
csf]{ dxTjk"0f{ pkof]u xf] . cd]l/sf / hfkfgsf] cy{tGqsf] 7"nf]
15
• ljZjel/sf] ahf/df rflxPsf] ;fdfg vf]Hg / lsGg;lsG5 . zAb On]S6«f]lgssf] klxnf] cIf/ …OÚ hf]8]/ gofF zAb agfpg] rng
s;};Fu cg'/f]w ug'{kb}{g / lj1fkgsf] y'k|f] rfxfg'{ klg kb}{g . 5 . h:t} M Od]n, Osd;{, Oueg]{G;, O8]df]qm];L, Onlg{ª,
• :yfgLo pTkfbg ljZj ahf/df k|rf/ ug{ / a]Rg;lsG5 . k|rf/ Ohg{lnHd cflb . dfly plNnlvt ljifox¿sf] 1fg / ;"rgf kfpg
ug{sf] nflu cvaf/, /]l8of]df h:tf] OG6/g]6df 3]/} vr{ nfUb}g / jf k7fpg g]6js{ jf OG6/g]6 rnfpg' kg]{ x'gfn] tL ljifo jf
of] ljZjJofkL klg x'G5 . ;fdfg a]r]sf] e'QmfgL tTsfn} :yfgLo zAbsf] cul8 …OÚ sf] ;§f cgnfOg zAb klg k|rlnt 5 . h:t}
a}+sdf cfOk'U5 . cgnfOg hg{lnhd, cgnfOg sGk|m]G;, cgnfOg d]l8l;g,
cgnfOg P8's];g cflb . g]kfnL efiffdf klg c+u|]hL zAbsf]
• ;+;f/sf] ljleGg efusf cvaf/, /]l8of] 6]lnlehg cflb 7ØfSs} ldNg] g]kfnL zAb gePsf] cj:yfdf O / cgnfOg zAbs}
cfd;+rf/ dfWodaf6 tTsfn ;dfrf/, ;"rgf, dgf]/+hg tyf k|rng al9/x]sf] 5 . h:t} M Od]n, cgnfOg
ljljw ;fdu|L x]g{;lsG5 . of] k|foM lgz'Ns jf clt sd vlr{nf] kqsfl/tf jf O kqsfl/tf, cgnfOg k"hf, cgnfOg >f4 cflb .
x'G5 . xfn;Dd g]6 jls{ª / cem} ljz]if ¿kdf OG6/g]6 g} ;"rgf ;+rf/
• ljZjlel/sf ljZjljBfno, sn]hdf pknAw lzIff, kf7\oqmd, k|ljlwsf] cfwf/ xf] . ctM ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u eGg' d'Vo
5fqj[lQ af/] hfgsf/L kfpg, tL ;+:yfdf egf{ x'g / 5fqj[lQ ¿kdf OG6/g]6sf] pkof]u xf] . x'gt o;sf] pkof]u s;n] s'g
kfpg;lsG5 . ;do art x'G5 . s;}sf] l;kmfl/;lagf cfk\mg} b]zdf s;/L u5{ eGg] s'/f ToxfFsf] k"jf{wf/nufot w]/} s'/fdf
of]Uotfsf] e/df ljZjsf pRr:t/Lo lzIf0f ;+:yfx¿df :t/Lo e/k5{, t}klg sf7df8f}Fh:tf] zx/L If]qdf o;sf] pkof]u
lzIff / 5fqj[lQsf] cj;/ kfOG5 . lgDglnlvt sfddf ug{;lsG5 M lx:;f xf] . hfkfg, cd]l/sf,
• 8fS6/n] la/fdLsxfF gk'uL sg /f]u hfFr]/ cf}ifwL lbg jf l;+ufk'/h:tf b]zx sf] /fli6 o cy{tGqdf o:tf pks/0fx sf]
pkrf/sf cGo pkfo ug{;S5 . ufpF tyf b'u{d :yfgdf /f]usf] pTkfbg / Jofkf/n] dxTjk"0f{ of]ubfg lbPsf] 5 . ;"rgf k|ljlwsf]
lgbfgsf nflu of] lgSs} pkof]uL x'G5 . ljsf;, lj:tf/ / pkof]udf j[l4;Fu;Fu} o; k|sf/sf] ;fdu|L,
• ljBfno guO{ 3/df a;La;L lzIff xfl;n ug{, k/LIff lbg / xf8{j]o/sf] pTkfbg al9/x]sf] 5 . cf}Bf]lus d'n'sx sf] cy{tGq
k|df0fdq k|fKtug{;lsG5 . hflu/ vfFb} k9\g]x¿sf nflu o;n] j[lQ la:tf/} ;"rgf k|ljlw ;fdu|Lsf] pTkfbglt/ a9b} uPsf] b]lvG5 . t/
ljsf;sf] /fd|f] cj;/ lbG5 . ljsf;zLn b]zx df ;"rgf k|ljlw;Fu ;DalGwt oGq
pks/0fx sf] pTkfbg / lgof{t u/]/ cy{tGq alnof] agfpg] Ifdtf
• cg';Gwfgstf{x¿n] ;lhn};Fu cfjZos ;"rgf ;fdu|L kfpg sd} b]lvG5 .
;S5g\ . cfkm"n] cg';Gwfg ug{ nfu]sf] ljifoaf/] hfgsf/L k7fpg
cg'/f]w ub}{ p;n] Od]n k7fpg jf OG6/g]6sf] pkof]u ug{;S5 . $ ;km\6j]o/ cef}lts ;fdu|Lsf] pTkfbgdf
ToxL ljifodf klxn] ul/Psf cg';Gwfg kqx¿ x]g{kfpF5 / ef}lts ;fdfg, oGqpks/0f pTkfbgh:t} cef}lts, cfFvfn] gb]lvg]
cg';Gwfg ug{ ;lhnf] x'G5 . t/ tL oGqpks/0fx ;+rfng ug{ geOgx'g] PlKns];g k|f]u|fdx
cyf{t\ ; 6j]o/ sf] pTkfbg ;"rgf k|ljlw;Fu ;+a+lwt csf]{
• ljleGg ljifodf sfd ug]{, hgjsfnt ug]{ ;+:yfx¿n] cfk\mgf dxTjk"0f{ pTkfbg xf] . ; 6j]o/ sf] pTkfbg / Jofkf/n] g} lan
s'/f u]6\;nfO{ aL; jif{leq ;+;f/s} ;a}eGbf wgf9 dflg; agfPsf] xf] .
;lhn};Fu c?;dIf k7fpg / hgjsfntsf] ljifonfO{ of] If]qdf clxn];Dd cd]l/sfs} jr{:j 5 . ; 6j]o/ agfpgsf
km}nfpg;S5g\ . xf] . of] kIfnfO{ hg;fwf/0fn] lbglbg} k|ToIf nflu kmnfd, k]6 f]n, vlghh:tf ef}lts sRrf kbfy{ / ;8s,
pkof]u ug]{ x'gfn] w]/} dflg;x¿n] ;"rgf k|ljlw eGgfn] ;"rgf xjfO tyf ;d'b|L oftfoftsf] ;fwg grflxg] x'gfn] g]kfnh:tf]
k|ljlwsf] of] kIfnfO{ a9L a'‰g] u/]sf 5g\ . o;/L ljsl;t tyf pBf]usf] nflu rflxg] ;|f]t ;fwgljlxg / e"kl/j]li7t d'n'ssf nflu
ljsf;zLn b]zx¿n] cfˆgf] kl/l:ylt / Ifdtfcg';f/ ;"rgf tyf of] pBf]u lgSs} pkof]uL x'g;S5 . lbdfu jf af}l4s Ifdtf s'g}
;+rf/ k|ljlwsf] pkof]u d'Vo ¿kdf rf/ k|sf/n] ul/x/]sf b]zsf] lghL ;DkQL xf]Og . clxn] klg sltko g]kfnLx g]kfnleq}
5g\ M a;]/ ; 6j]o/ pTkfbg ug{] sfddf nflu/x]sf 5g\ . sltko
! ;"rgf ;+rf/ k|ljlwsf] ¿kdf g]kfnLx cd]l/sfdf gfdL ; 6j]o/ sDkgLdf sfd ul//x]sf 5g\
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]u g]kfnh:tf] ljsf;zLn . ljsf;zLn b]zx sf k|ltefzfnL o'jfx sf] nflu of] If]q lgSs}
d'nsdf d'Vo ¿kdf ;"rgfsf] cf];f/k;f/sf] nflu ePsf] b]lvG5 . cfsif{s / hLjg:t/ psf:g] cj;/ xf] . ljsf;zLn b]zsf
pbfx/0fsf nflu g]6jls{ª u/]/ jf OG6/g]6sf] pkof]u u/]/ lzIff, dflg;x n] ;"rgf k|ljlwsf] If]qdf s]jn lbdfu nufP/ 3/df
:jf:Yo, s[lif, dgf]/+hg, pBf]u, jfl0fHo, ko{6g cflb dxTjk"0f{ a;La;L sdfpg] cj;/ / If]qx cg]s 5g\ . o;sf] nflu pko'Qm
ljifosf 1fg / ;"rgf ;+rf/ jf k|;f/ u/]/, k|zf]wg tyf ;+sng k"jf{wf/ / kl/j]z x'g' cfjZos 5 . o;sf] nflu Od]n / OG6/g]6sf]
u/]/ b]z / ;dfhsf] cfly{s, ;fdflhs, ;f+:s[lt ljsf;df pkof]u ubf{ vr{ nfUb}g nfu] klg lgSs} yf]/} nfU5 .
dxTjk"0f{ sfd x'g yfn]sf 5g\ . o; k|sf/sf] pkof]u 1fg / ljleGg Joj;fodf nfu]sf Joj;foLx n] cfkm\gf] Joj;fo
;"rgfnfO{ cf];f/k;f/ ug]{ sfddf ;Lldt ePsf] x'gfn] of] s]jn / ;Lk a9fpgsf nflu rflxg] ;"rgf / 1fg ;lhn};Fu kfpg;S5g\ .
;"rgf ;+rf/ k|ljlw xf] . clwsf+z b]zn] ;"rgf k|ljlwsf] oxL kIf ljZjsf s'g} klg efudf a:g] dflg;;Fu s'/fsfgL ug{
jf e"ldsfsf] a9L pkof]u ul//x]sf 5g\ . oxL kIfnfO{ kof{Kt ldqtf ug{ / /dfOnf];Fu ;do latfpg;lsG5 . hLjg;fyL /f]Hg]
dfqfdf pkof]u ug{;s] klg sfddf klg OG6/g]6, Od]n / Rof6 pkof]uL eO/x]sf] 5 .
b]zsf] cy{tGq, lzIff, :jf:Yo, k|zf;g / ;fdfhdf w]/} pNn]vgLo @ ;"rgf k|zf]wg k|ljlwsf] kdf
kl/jt{g Nofpg;lsG5 . g]kfndf klxnf] sDKo'6/ hgu0fgfsf] tYof+s k|zf]wg ug{sf]
;"rgf ;+rf/ ug{] of] On]S6«f]lgs dfWod ePsf] x'gfn] h'g nflu NofOPsf] lyof] . clxn] e"ld;'wf/ ljefun] g]kfne/sf
ljifodf o;sf] pkof]u ul/G5 Tof] ljifo jf zAbsf] cufl8 c+u|]hL hUufhldg, hUufjfn / df]xLx¿sf] nut tof/ kfb}{5 . Tof] tof/
16
ePkl5 s'g} klg dflg;sf] gfddf g]kfndf slt hUuf, s:tf] ;DaGwx¿nfO{ alnof] agfpg;lsG5 . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf]
hUuf 5 eGg] s'/f t'?Gt} yfxf kfpg;lsG5 . hgu0fgf, oxL df}lns ljz]iftfn] ubf{ of] k|ljlw dfgj ljsf;sf]
s[lifu0fgfh:tf a]na]nfdf x'g] /fli6«o :t/sf sfo{qmdsf nflu zlQmzfnL sf/s aGg;S5 . of] k|ljlwsf ljz]iftf / o;n]
dfq xf]Og lgjf{rg cfof]u, dGqfnox¿, ljefux¿, a}+sx¿, ljsf;zLn b]zx¿df s'gs'g If]qdf s;/L of]ubfg lbg;S5
u}/;/sf/L ;+:yfx¿ tyf :yfgLo lgsfox¿df klg w]/}yf]/} dfqfdf eGg]af/] hfkfgdf ePsf] hL * sf] ;Dd]ngn] v6fPsf] l8lh6n
eP klg tYof+s / ;"rgfsf] y'k|f] x'G5 / ltgnfO{ pkof]u ug{ ck/Ro'lg6L Olgl;Pl6e gfds sfo{bnn] o;/L :ki6 kf/]sf] 5 M
ltgsf] k|zf]wg ug'{k5{ . ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; gePsf] eP of] • ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw ;j{Jofks / ;j{sflns 5 . o;nfO{
sfd ug{ lgs} d]xgt / w]/} dlxgf jf jiff}{F nfUYof] . t/ clxn] JolQmut sfd, Jofkf/ tyf ;/sf/L sfdnufot dflg;sf ;a}
nfvf}F ljBfyL{sf] k/LIffsf] glthf klxn]eGbf lgSs} sd ;dodf vfnsf ultljlwx¿df
lgsfNg / k|;f/ ug{;lsG5 . ljh'nL / 6]lnkmf]gsf] nfvf}F ;+Vofdf cWofo %
lan / /l;b t'?Gt} tof/ x'G5 .
;"rgf ;+rf/ ug]{ sfdsf] t'ngfdf ;"rgf k|zf]wg ug]{
sfd cln dxFuf] x'G5 . o;sf] nflu a]Un} / dxFuf] ;ˆ6j]o/sf]
ljsf;zLn b]zsf nflu
cfjZostf k5{ . s'g} lgsfo jf ;+:yfsf] cfjZostfcg';f/ ;"rgf k|ljlwsf] dxTj
;k\m6j]o/ agfpg lgSs} vr{ nfU5 . o;}n] ;fgf ;+:yfx¿n] Tof] ;"rgf k|ljlw / cfwf/e"t cfjZostfdWo] s'g /f]Hg] <
vr{ wfGg;Qm}gg\ . ef}lts ;|f]tn] ljkGg t/ dfgj ;|f]tn] ;DkGg ljZjsf cf7 wgf9Ø b]zsf /fi6«k|d'vx¿sf] ;g\ @)))
g]kfnh:tf] b]zsf o'jfx¿nfO{ ;ˆ6j]o/ agfpg] / ;"rgf df hfkfgdf ePsf] a}7sn] -hL *_ ul/a d'n'sx¿sf] pGgltsf]
k|zf]wg ug]{ tflnd lbg;lsof] eg] g]kfnd} a;La;L ljZjel/sf nflu ;"rgf k|ljlwdf nufgL ug{ hf]8 lbFbf l/gdf 8'a]sf b]zx¿sf]
sDkgLx¿sf] nflu sfd ug{ / cfsif{s cfDbfgL ug{] af6f] l/g df]rg ug]{ dfu ul//x]sf xhf/f}F k|bz{g–sf/Lx¿n] æxfdLn]
v'nfpg;lsG5 . sDKo'6/ vfg ;Qm}gf}FÆ eGg] gf/f nufpFb} Nofk6k sDKo'6/ hnfP/
# oGqpks/0f tyf ;fdu|L pTkfbgdf lj/f]w hgfPsf lyP . bftf /fi6«x¿n] k|ljlwdf a9L hf]8 lbg yfn]
sDKo'6/, 6]lnkmf]g /]l8of] 6]lnlehg, l8lh6n Sofd]/f, eg] k/Dk/fut ljsf; ;xfotf 36\g;S5 eGg] w]/}sf] lrGtf lyof] .
lk|G6/, :Sofg/, b"/;+rf/ k|0ffnL, OG6/g]6 k|0ffnL cflb ;+rfng ug{ ;g\ @))! df O6nLdf ePsf] a}7sn] km]l/ klg ;"rgf k|ljlwnfO{
rflxg] oGq pks/0fb]lv e"pku|x;Ddsf ljleGg k|sf/sf ;fdfg ul/a /fi6«sf] ljsf;df nufpg' kg]{ s'/fdf hf]8 lbof] . ;+o'Qm /fi6«
pTkfbg ;"rgf k|ljlwsf] cleGg s'g} ufpFdf df]6/ af6f] k'u]kl5 df]6/ ;+3Lo ljsf; sfo{qmd -o'Pgl8kL_ n] k|sflzt u/]sf] dfgj ljsf;
r9g]x¿dfq} xf]Ogg\ gr9g]x¿ klg k|ltj]bg @))! n] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw / h}ljs k|ljlwn]
k|efljt x'G5g\ To:t} ;"rgf k|ljlwn] o;sf] pkof]u ug]{x¿nfO{ dfq} jf:tjd} ljZjdf ul/aL 36fpg;S5 eGg] ts{ cl3 ;f/]sf] 5 .
xf]Og sDKo'6/ g} gb]v]sf jf 6]lnkmf]gdf slxNo} gaf]n]sfx¿sf] 6]lnkmf]gsf] ;Dks{n] hfb'sf] 58Ln] em}F ;a} ;d:of ;'NemfpF5 egL
hLjgnfO{ klg k|efljt kf5{ . 7fGg] dflg;x¿sf] ;+Vof lbglbg} al9/x]sf] 5 . ;"rgf k|ljlwdf kl5
;fdflhs, cfly{s tyf ef}uf]lns ¿kn] PSnfPSn} k/]sf kl/of] eg] dfgj ljsf;sf] bf}8d} kl5 kl/g]5 eGg] wf/0ffn] ljleGg
b]zx¿n] ef]Ug' k/]sf afwf c8rgx¿ x6fP/ tyf ;"rgf, 1fg tyf b]zsf of]hgfsf/ / gLlt lgdf{tfx¿ rlGtt eP/ sfd ul//x]sf
lzIffdf hgtfsf] kx'Fr ;/n agfP/ ;fy} ljkGg / kfvf k/]sf b]lvG5g\ .
hgtfnfO{ pgLx¿sf] hLjgnfO{ k|efj kfg]{ s'/fx¿df cfkm} lg0f{o ljZjsf em08} b'O{ c/a dflg;x¿ :jR5 / ;'/lIft vfg]
lng;Sg] agfP/ ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] ljsf;zLn b]zx¿sf] kfgLaf6 a+lrt 5g\ . tLg c/a dflg;x¿n] Go"gtd ;/;kmfOsf]
;d[l4df dxTjk"0f{ of]ubfg ug{;S5 . gofF ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] ;'ljwf kfO/x]sf 5}gg\ . /f]u, ef]s, clzIff cflbn] u|:t tyf
ljkGg ;d'bfo / /fi6«sf ;fd' Jofks cj;/x¿ k|bfg u/]sf] 5 . ljsf;sf Go"gtd k"jf{wf/x¿sf] cefj ePsf b]zx¿sf nflu
ljZjsf] ;"rgf / 1fgsf] e08f/;dIf kx'Fr k'¥ofPsf] 5 . ;/sf/sf] vfBfGg, s[lif, :jf:Yo ;]jf, :s'n, vfg]kfgL, l;+rfO, ;8s cflbsf
bIftf, Jofkf/Lx¿sf] gfkmf, lzIffyL{x¿sf] 1fg, Joj;foLx¿sf] nflu ;|f]t / ;fwgsf] cefj eO/x]sf] cj:yfdf b"/;+rf/, :of6]nfO6,
sf/f]af/, ls;fg / ;fgf pBdLx¿sf] ahf/ a9fpg] cj;/ lbPsf] 5 df]afOnkmf]g, sDKo'6/ cflbdf ul/a b]zsf b'n{e ;|f]t / ;fwg vr{
. u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ :yfgLo cfjfh ljZj;fd' k'¥ofpg ug'{ cfjZostf geP/ ckJoo jf ;f]v xf] eGg] ts{ ug]{x¿sf] sdL
;3fPsf] 5 . b'u{d tyf u|fdL0f If]qdf a:g] ljkGg ;d'bfox¿nfO{ 5}g .
ljsf; / cy{tGqsf] d"nwf/df Nofpg dbt ub}{5 . la;{g} gx'g] s'/f sf/f]af/ ug{ ;3fpg] x'gfn] aLrsf] gfkmf jf sld;gdf
s] xf] eg] cf}Bf]lus k|ljlweGbf of] k|ljlw km/s 5 . of] k|ljlwsf] hfg] vr{ 36\5 . o;n] n]gb]gdf ;/ntf / lz3|tf dfq xf]Og
nflu sf]Onf, t]n, kmnfd, kfgL, gbLgfnf, ;d'b| cflb k|s[lts ahf/df Psflwsf/nfO{ klg 36fpF5 .
;|f]teGbf klg dflg;sf] lbdfu / dfgjLo ;|f]tsf] a9L cfjZostf / • ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw s'g} :yfg jf If]qdf ;Lldt geP/ of]
pkof]u x'G5 . ul/a /fi6«x¿ dfgj ;|f]tsf wgL 5g\ . o;}n] ;"rgf ljZjJofkL x'G5 . ;+hfn cyf{t\ g]6js{x¿ l;h{gf u/]/ tyf
tyf ;+rf/ k|ljlwn] ljsf;zLn d'n'sx¿sf] nflu ce"tk"j{ cj;/ a9fP/ o;n] ;f+:s[lts tyf efiffut Jojwfgx¿ kf/ ug{;S5 .
k|bfg u/]sf] 5 . o;n] JolQm / ;d"xx¿nfO{ hxfF a;]/ klg sfd ug{ ;Sg] agfpF5
;"rgf k|ljlwn] k|bfg ug]{ cj;/x¿ . :yfgLo ;d'bfox¿nfO{ /fli6«otf;Fu ;/f]sf/ g/fvL ljZj cfly{s
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] ljBdfg ;+rf/ / ;"rgf k|0ffnLsf] lx:;f aGg ;3fpF5 . :yfgLo pTkfbgn] ljZjJofkL
k|0ffnLsf] pkof]usf] If]qnfO{ csNkgLo 9+un] a9fpg;S5 . ahf/ kfpg;S5 . o;n] ljBdfg gLlt, /fi6«/fi6«aLr
o;af6 gofF cfly{s tyf ;fdflhs ;DaGwx¿ l;h{gf ug{ / tL
17
;Demf}tfx¿ / /fi6«leq k|rlnt P]gsfg'g / lgodx¿nfO{ xfFs pBf]ux¿sf] k'gM ;'?jft ePsf] 5 . ef}lts j:t'sf] 7fpFdf af}l4s
lbG5 . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf oL ljz]iftfx¿n] ubf{ l;h{gfh:tf cef}lts ;DklQx¿ d"Nojfg aGb}5g\ . cyf{t\ ef}lts
ljsf;nfO{ cl3 a9fpg of] zlQmzfnL ;fwg aGg;S5 . dfn;fdfg pTkfbg ug]{x¿sf] eGbf cef}lts af}l4s j:t' pTkfbg
;"rgf k|ljlw M ;]tf] e"t ug]{x¿sf] cfDbfgL a9b}5 . k/Dk/fut snsf/vfgf vf]Ngsf nflu
;"rgf k|ljlw, l8lh6n k|ljlw, ;fOa/ k|ljlw, OG6/g]6 hUuf hldgnufot ef}lts k"jf{wf/ v8f ug{ h'g ljzfn nufgL
cflb ljleGg gfdn] lrlgg] of] gofF ;"rgf k|ljlwnfO{ olt w]/} If]q rflxG5 Tof]eGbf lgSs} sd nufgLaf6 ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf
tyf sfddf olt w]/} tl/sfn] pkof]u ug{ ;lsG5 ls clxn] cfwfl/t pBf]uwGbf, pTkfbg / ;]jf tyf gofF vfnsf / a9L
To;sf] cg'dfgdfq ug{;lsG5 . o;nfO{ nf]ssyfsf] ;]tf] e"t;Fu nfebfoL sf/f]af/ ug{ ;lsG5 . o;/L of] If]qdf k|j]z ug{sf nflu
bfFHg' a]; xf]nf . Tof] e"tnfO{ jzdf kfg{ ;lsof] eg] To;af6 cfOnfUg] afwfx¿ 36]sf 5g\ eg] k|lt:k4f{ a9]sf] 5 .
dgn] rfx]sf] sfd u/fpg;lsG5 elgGYof] . ;"rgf k|ljlw Tof] • ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] Jofkf/df aLrdf gfkmf vfg]
sfNklgs e"teGbf klg sfdnfUg] 5 . t/ o;af6 clxn];Dd larf}lnofx¿sf] e"ldsfnfO{ 36fP/ pTkfbs / pkef]QmfaLr ;f]em}
h]hlt sfd lnOPsf] 5 jf sfd lng;lsG5 eg]/ sNkgf ul/Psf] ;Dks{ /fVg jf cfk;d}
5 Tof] t o;sf] jf:tljs pkof]lutf jf Ifdtfsf] ;fx|} ;fgf] :jf:Yo If]qdf ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]usf] gd'gf M
lx:;f xf] egL j}1flgsx¿ eG5g\ . s'g} klg 7fpFdf ;+rf/ ;'ljwf x]Nyg]6
k'u]kl5 To;sf] pkof]u ljleGg sfdsf nflu x'gyfN5 . hflu/ x]Nyg]6 k|0ffnL dfkm{t ljsf;zLn b]zx¿df :yfgLo
vfg, lzIff xfl;n ug{, lzIf0f ;+:yf vf]Hg, dfn;fdfgsf] efpm 6]lnkmf]g nfOgaf6 rNg] ;fdfGo Od]naf6 :yf:Yof]krf/ ;DaGwL
yfxf kfpg, cfˆgf] pTkfbg / ;Lk ljqmL ug{, b]z ljb]zsf hfgsf/L clt yf]/} vr{df cbfgk|bfg ug]{ sfd s]xL jif{b]lv
;dfrf/ tTsfn hfGg, r]tgf km}nfpg, hgjsfnt ug{, ;/sf/ / eO/x]sf] 5 . vf; u/L cf}ifwf]krf/ ug]{ 8fS6/x¿ / :jf:Yo
ljleGg lgsfox¿n] pknAw u/fpg] ;]jf, ;'ljwfx¿ ;/n tl/sfn] sfo{stf{x¿n] :yfgLo 6]lnkmf]gaf6 ;xsdL{ lrlsT;sx¿sf]
k|fKt ug{ dflg;x¿n] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]u ug{ ;Nnfx ;xof]u, lrlsT;fzf:qsf gjLgtd hfgsf/L, lrlsT;f
yfN5g\ . hfgsf/L jf ;"rgf t'?Gt} / ;lhn};Fu kfPkl5 pgLx¿n] ;+a+wL k':tsfnodf kx'Fr, dxfdf/Lsf] r]tfjgL tyf gofFgofF
cfˆgf] ;/f]sf/sf lg0f{ox¿ tTsfn} / cfkm"nfO{ kmfObf x'g] 9+un] cg';Gwfgaf/] hfgsf/L ;f6f;f6 ug{ x]Nyg]6sf] pkof]u ul//x]sf
ug{ yfN5g\ . o;af6 dflg;x¿n] :jf:Yo, lzIff, ahf/, ;Lk, cfo 5g\ . x]Nyg]6 ;]jf :yfgLo tyf cGt/f{li6«o bftfx¿sf] ;xof]udf
a9fpg] s'/f cflbsf af/]df hfgsf/L kfpF5g\ / Tof] hfgsf/LnfO{ ;]6nfOkm gfds gfkmf gsdfpg] ;+:yfn] pknAw u/fO/x]sf] 5 .
cfˆgf] hLjg:t/ ;kfg{] sfddf pkof]u ug{;S5g\ . k9g jf x]Nyg]6sf] pkof]u 8]9;o b]zsf aL; xhf/hlt :jf:ysdL{x¿n]
hflu/ vfg ul/ /x]sf 5g\ . clk|msfdf o;sf] ;a}eGbf a9L k|efj b]lvPsf] 5
nufpg ;lsG5 . o;n] Ps} kN6 w]/} sfd u5{ ;fy} of] k|ljlw . ToxfF ;x/ / ufpFnfO{ hf]8g], pkof]ustf{x¿sf] Ifdtf a9fpg],
sfdsf] :jefj jf cfjZostfcg';f/ 9fNg ;lsg], nlrnf] klg 5 ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t ;]jfx¿sf] dfu a9fpg] / st}st}
. Jofj;flos ¿kn] ;+efJo ;]jfx¿ k|bfg ug]{ sfd klg eO/x]sf] 5
• ;Dks{sf] ;+hfn sfod ug]{ d'Vo sf/s tTj ;"rgf tyf ;+rf/ . x]Nyg]6 dfkm{t :jf:Yo If]qdf p7fO/x]sf nfex¿sf] s]xL
k|ljlw xf] . o;n] ;+hfn jf g]6js{sf] kx'Fr ePsfx¿nfO{ hlt w]/} pbfx/0f o:tf 5g\ M
pkof]u ug{;Sof] plt w]/} kmfObf lbnfpF5 . • df]hflDas, tfGhflgof / o'ufG8fsf zNolrlsT;sx¿n]
• ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] ;"rgf / 1fg k|;f/ ug]{ sfdnfO{ lj/fdLs]f pkrf/ ub}{ ;h{/Lsf gofF tl/sf l;Sg x]Nyg]6sf]
a9fpF5 . o;nfO{ ef}uf]lns ;Ldf jf aGwgx¿n] 5]Sb}g . pkof]u ub}{5g\ .
kmn:j¿k b'u{d :yfgdf a:g] ;d'bfox¿ klg ljZjJofkL • hflDaofdf pkrf/ ;DaGwL 8]6f a6'Ng Pstfsf ;ft ;o
;+hfnsf] c+u aG5g\ / l;4fGttM ljZjsf] ;"rgf, 1fg / lsnf]ld6/ ;Dd ofqf ug'{kYof]{ eg] clxn] x]Nyg]6sf] Od]naf6 ;a}
;+l:s[ltdf ;a} JolQmsf] kx'Fr x'G5 . 8]6f k7fOG5 .
• ;"rgf k|ljlwdf ePsf] ljifoa:t' 7f]; ¿kdf geO{ l8lh6n / • Olyof]lkofdf 8fS6/x¿n] lj/fdLx¿ hfFRg] ;do ldnfpg
cef}lts -er'{cn_ ¿kdf x'g] x'gfn] To;nfO{ hltw]/} k|lt jf x]Nyg]6sf] pkof]u u5{g\ . plxn] lj/fdL hDdf eP klg 8fS6/
;+Vofdf pTkfbg u/] klg To;sf] vr{ guGo x'G5 . ljifoj:t' jf cfpg] lgZro x'Fb}gYof] .
sG6]G6 h'g ¿kdf / hlt 7"nf] dfqfdf eP klg km/s kb}{g . ;fy} • s+uf]df :yfgLo ljz]if /f]usf lj/fdLsf] k|ult ljj/0f k7fpg]
k|]if0f jf ;"rgf j;f/k;f/ ug{ klg ljz]if vr{ nfUb}g . sfddf x]Nyg]6sf] pkof]u eO/x]sf] 5 .
• ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] ;"rgfnfO{ lagf s'g} afwf ;+u|x jf • uflDaofdf eO/x]sf] dn]l/of ;+a+wL cg';Gwfgsf] lgoldt l/kf]6{
e08f/0f ug{, k'gM k|fKt ug{, k|zf]wg ug{, /f]Hg, ljt/0f ug{ / x]Nyg]6 dfkm{t o'/f]kl:yt :jf:Yo lzIf0f ;+:yfx¿df k7fOG5 .
afF8r'F8 ug{ ;Sg] x'gfn] ;fdfg / ;]jfsf] pTkfbg, ljt/0f / ljsf;zLn b]zsf w]/} lrlsT;sx¿sf nflu P8\; tyf pi0f
ahf/df o;n] ;sf/fTds e"ldsf v]N5 . kmn:j¿k Jofkf/ / k|b]zdf nfUg] /f]ux¿sf] pkrf/ / cf}ifwLaf/] hfgsf/Lx¿, afn
cfly{s sf/f]af/ ;/n / k|efjsf/L x'G5 . /f]u tyf hg:jf:Yoaf/] ;"rgf k|fKt ug]{ d'Vo ;|f]t g} x]Nyg]6 xf] .
• ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] NofPsf] sfo{ s'zntfdf j[l4 / 6f9f, ljb]zdf uPsf cfkmGt / ;fyLefOx¿;Fu lg/Gt/ ;Dks{
To;sf] kl/0ffd :j¿k vr{df cfPsf] sdLn] ubf{ k/Dk/fut eO/xG5 . w]/} lbg;Dd x'nfsLsf] af6f] x]// a:g'kb}{g . ljb]z
pBf]u wGbfx¿df gofFgofF pTkfbg, ;]jf / ljt/0f k|0ffnLx¿sf] uPsfx¿n] sdfPsf] k};f ;lhn};Fu :jb]zdf lelqG5 . :yfgLo
ljsf; ePsf 5g\ . ;fy} gofF Pj+ df}lns tyf k"/} gofF vfnsf pTkfbg / ;]jfn] cGt/f{li6«o ahf/
18
kfpF5 . kfNkfsf] Pp6f ufpFdf ljZjsdf{x¿n] agfPsf] tfdf]sf ug'{k5{ . z}lIfs ljifoj:t'sf uxlsnf / Jofks sfo{qmdx¿ tof/
efF8fs'F8f OG6/ g]6sf] dfWodaf6 cGt/f{li6«o ahf/df laqmL kfg'{ / ltgnfO{ wfGg] / Jojl:yt ug]{ ;Lk / Ifdtf xfl;n ug'{
eO/x]sf] 5 . -x]g'{;\ rf}sf]; M Pp6f k|d'v xfFs xf] . ljifoj:t'nfO{ Jofks / clt ljleGg
OG6/g]6af6 efF8fsf] Jofkf/_ . g]kfndf a;]/ of] k|ljlw kf7sx¿;dIf k'¥ofpg] kl4lt -PlKns];g_ ljsl;t ug'{ klg
pkof]u u/]/ ;+;f/sf 7"nf7"nf ljZjljBfno, k':tsfno, k|fylds sfo{ xf] .
;+u|xfno, cvaf/, /]l8of], 6]lnlehg, lel8of] cflb x]g{ ;lsG5 . ;|f]t M www.unisa.co.za
gfd rn]sf sDkgLsf pTkfbg / ;]jf kfpg ;lsG5 . ;+;f/sf cfly{s cj;/
h'g;'s} s'gfaf6 klg g]kfnsf tf/] xf]6nx¿df sf]7f a's ug{, ;"rgf k|ljlwn] ljleGg tl/sfn] cfly{s pGgltsf] cj;/
6«]lsªsf] sfo{qmd agfpg, un}Frf, kl:dgf / x:tsnfsf ;fdfg lbG5 . Jofj;flos
lsGg, xjfOhxfhsf] l6s6 a's ug{ ;lsG5 . lzIff, ;"rgf, s';ntf a9fpg], lj:t[t cfly{s ;+hfn tyf ahf/sf ultljlwdf
dgf]/+hg, pBf]u, Jofkf/, sfof{no ;+rfng, ;/sf/ ;+rfng, ;lqmotf;fy
;'zf;g, a}+lsª, s[lif, oftfoft htftt} of] k|ljlwsf] pkof]u lzIff
lbglbg} al9/x]sf] 5 . ljsf;zLn b]zx¿df lzIff / lzIf0fsf] u'0f:t/, Ifdtf /
ljsf;zLn b]zx¿df ;"rgf k|ljlwsf] pkof]usf ljz]if ;Lk a9fpg tyf nb'u{d If]qdf lzIff / lzIf0f k'¥ofpg ljleGg
If]qx¿ tl/sfn] ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u eO/x]sf] 5 . ljsf;zLn
/fi6«;+3Lo ;x;|fAbL lzv/ ;Dd]ngn] ljsf;sf nflu b]zx¿sf] cjZostf / Tof] cfjZostf k"/f ug]{ pko'Qm k|ljlwsf]
ckl/xfo{ kfFr If]q – :jf:Yo, lzIff, cfly{s cj;/, ;anLs/0f / ¿kdf b"/lzIff -l8:6]G; nlg{ª_ ;"rgf k|ljlwsf] o; If]qdf ;kmn
;xeflutf tyf jftfj/0f – df ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]u pkof]usf] pbfx/0fsf] ¿kdf lnOG5 . ef}uf]lns, cfly{s tyf
a9fpg;s] ljsf;zLn /fi6«x¿sf] pGgltsf] ult a9fpg ;lsg] cg]sf}F sl7gfOn] ubf{ pRr lzIff xfl;n ug{ g;s]sf
lgisif{ lgsflnPsf] 5 . dflg;x¿sf] nflu o;n] lgSs} ;3fPsf] 5 . ;+;f/sf 5 j6f
;a}eGbf 7"nf b"/ lzIff ljZjljBfnox¿ ljsf;zLn b]zx¿ —
:jf:Yo OG8f]g]l;of, sf]l/of, lrg, 6sL{, yfONof08 / ef/tdf 5g\ . ;"rgf
ljsf;sf] kmfF6df ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]usf] k|ljlwn] ljZjJofkL :t/df j}1flgs vf]h cg';Gwfg ug{ ;3fPsf]
Pp6f d'Vo If]q :jf:Yo xf] . hgtfsf] :jf:Yo l:ylt ;kfg{sf 5
nflu ;"rgf tyf ;+rf/ eg] k|fljlws / Jofj;flos tflnddf lbg] sfddf klg
k|ljlwnfO{ cgluGtL tl/sfn] pkof]u ug{;lsG5 . ljleGg o;sf] dxTjk"0f{ e"ldsf 5 . k|lzIfs tyf lzIfsx¿ tof/ kfg{df
ljsf;zLn d'n'sx¿df b'u{d :yfgdf :jf:Yo ;Nnfx lbg, /f]u o;sf] ljz]if of]ubfg 5 . cfjZos ;\"rgf ;+sng u/L ljleGg
lgbfg / pkrf/ ug{ o;sf] pkof]u eO/x]sf] 5 . ufpFsf 7fpFdf a;]sf JolQmx¿ ldn]/ kf7Øqmd, kf7Ø k':ts tyf lzIf0f
la/fdLsf] l8lh6n Sofd]/fn] kmf]6f] lvr]/ zx/df a:g] 8fS6/sxFf ;fdu|Lx¿ ;:tf] / :yfgLo ¿kdf pTkfbg ug{ tyf z}lIfs
/f]usf] lgbfg ug{ k7fpg], :jf:Yo ;+a+wL cg';Gwfg ug]{, Joj:yfkgsf] sfddf klg ;"rgf k|ljlwn] ;lhnf] kf/]sf] 5 . b"/
8fS6/x¿n] cfk;df ;/;Nnfx u/]/ lj/fdLsf] lz3| / ;xL pkrf/ lzIff afx]s klg lzIffsf] If]qdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u cgluGtL
ug]{, :jf:Yo sfo{stf{x¿nfO{ tflnd lbg], lj/fdLx¿sf] hfgsf/L - 5g\ . lh1f;' ljBfyL{ tyf cg';Gwfgstf{x¿n] OG6/g]6sf] ;d'b|df
8]6f_ /fVg], cf}ifwL tyf pks/0fx¿ k|fKt ug]{ cflb sfddf 8'a'NsL dfg{ hfg] eg] 1fgsf] vhfgf e]§fpg;S5g\ . Od]n /
ljleGg b]zdf o;n] e"ldsf v]ln/x]sf] 5 . sfo{qmd pknAw l8:s;g u|'ksf] dbtn] ljZjdf 5l/Psf ljz]if1 tyf
u/fpF5 . ljBfyL{x¿n] OG6/g]6af6 o'lg;sf] eJo hfgsf/x¿af6 cfkm"nfO{ rflxPsf] ;"rgf / 1fg ;lhn};Fu k|fKt
k':tsfnosf] klg pkof]u ug{;S5g\ . ug{;S5g\ .
k|ToIf k|efj blIf0f clk|msL ljZjljBfno -o'lg;f_ df b"/lzIff
o'lg;fsf] b"/lzIff sfo{qmdn] k|ltjif{ Ps nfv la; xhf/ blIf0f clk|msfsf] of] ;a}eGbf k'/fgf] ljZjljBfno xf] .
ljBfyL{x¿nfO{ lzIff k|bfg u5{ . tL ljBfyL{dWo] w]/}h;f] clk|msfsf ;fy} of] ljZjs} 7"nf b"/lzIf0f ;+:yfx¿dWo] Pp6f xf] . o'lg;fsf
/ s]xL c? ljsf;zLn b]zx¿sf x'G5g\ . cfjf;Lo k|df0fdq, l8Knf]df / l8u|Lb]lv 8fS6/ tx;Ddsf 5 j6f
ljZjljBfnoLo lzIffsf] bfFhf]df b"/lzIff sd vlr{nf] -*) k|ltzt ˆofsN6Lsf — cf6{;\, Osf]gf]ldS; / Dofg]hd]G6 ;fOG;, sfg'g,
sd_ x'G5 . ljBfyL{x¿n] cfˆgf] Joj;fo jf sfd g5fl8sg hxfg lj1fg, lzIff / k|ljlw, tyf wfld{s cWoog — kf7Øqmdx¿n]
kl/jf/ kfNb} cfˆg} ;'/df pRr lzIff xfl;n ug{;S5g\ . cGt/f{li6«o dfGotf kfPsf 5g\ . SofDk;x¿af6 lbOg] lzIffsf
dlxnfx¿nfO{ sfd / lzIffsf] cj;/ lbP/ o'lg;fn] n}+lus ;fy} o'lg;fn] OG6/g]6 / cgnfOg Snf;?d, lel8of] / cl8of]
;dtfnfO{ k|j4{g u5{ . o'lg;fsf %^ k|ltzt ljBfyL{ / %! n]Sr/ tyf x'nfsdfkm{t klg z}lIfs e"ldxLg leNn hfltsf @!
k|ltzt sd{rf/L dlxnf 5g\ . o'lg;fn] blIf0f clk|msfleq jif]{ uf]j4{g b'O{ jif{hlt cl3 dlxgfsf] #%)) ¿k}ofF -ef/tLo_
Jofj;flos sfd÷hflu/sf] cj;/ pknAw u/fpF5 . z}lIfs, sdfpFy] . ufpFsf] ;"rgfno cyf{t\ ;fOa/ lsof]:sdfkm{t pgn]
k|zf;lgs / ;xfos sd{rf/L;d]t #,))) sd{rf/L 5g\ jl/kl/sf ahf/df cgfh / cGo s[lif pkhsf] efpm a'‰y] .
xf“sx¿ ufpFn]x¿sf] ph'/L, l;sfot / ljleGg vfnsf lr7Lkq Od]naf6
o'lg;fsf] kf7Øqmd :t/Lo / z}lIfs ljifoj:t'sf] cfbfgk|bfg lul/lbGy] . hUufhldgsf] k"hf{, cGo ;/sf/L sfutkq
lx;fan] ;fGble{s 5g\, tfklg o;n] lbg] cgnfOg lzIffnfO{ / ;"rgfx¿ k'¥ofpFy] . ;fy} pgL ufpFsf kGw|;f]x| hgf
Jofks ¿kn] km}nfpgsf nflu cg]sf}F dxTjk"0f{ xfFsx¿sf] ;fdgf s]6fs]6Lx¿nfO{ sDKo'6/ klg l;sfpFy] .
19
ef/ts} k"jL{ ;d'b|L t6df l:yt kl08r]/Ldf ;+rflnt o:t} ;"rgf ls;fgx¿n] pgLx¿nfO{ rflxg] dxTjk"0f{ hfgsf/Lx¿ h:t},
s]Gb|x¿n] ;d'b|df df5f dfg{ hfg nfu]sf dfemLx¿nfO{ ;d'b|sf] cfkm"n] pTkfbg u/]sf] pAhgLsf] :yfgLo dfq xf]Og ljleGg k|fGt
df};d, df5f kfOg;Sg] 7fpF, ahf/ efpm cflb dxTjk"0f{ / ljZjs} ahf/ efpm, cfkm"n] lsGg' kg]{ dn aLpnufot s[lif /
s'/fx¿sf] hfgsf/L lbP/ dfemLx¿sf] hLjg:t/ psf:g b}lgs pkef]usf ;fdfgx¿sf] ahf/ efpm, df};dsf] af/]df
;3fO/x]sf 5g\ . dxf/fi6«sf pv' / skf; v]tL ug]{ ls;fgx¿nfO{ hfgsf/L cflb kfpF5g\ . b]x/L;f/L ufpFdf ;+rflnt ;"rgfnosf
;"rgf k|ljlwn] pgLx¿sf] v]tLsf] lgoldt cg'udg ug]{, ;"rs cyf{t ;+rfns uf]j4{g c+uf/Ln] sfd ug{ yfn]sf] jif{ lbg
pTkfbgsf] cg'dflgt kl/df0fsf] yfxf lbg], 7Ls ;dodf pTkfbg klg ePsf] 5}g . t/ pgL eG5g\, æof] d]l;gsf] af/]df hlt w]/}
sf/vfgfdf k'¥ofpg], pTkfbgsf] u'0f:t/ hfFr]/ hfGof] plt w]/} cfDbfgL x'Fbf] /x]5 . o;sf ;+rfns / o;af6
sf/vfgf;Fu ;Dks{ ul/lbg] / dfnsf] plrt df]n lbnfOlbg] ;fy} pknAw x'g] ;"rgfsf] pkof]ustf{ b'a}nfO{ o;n] kmfObf lbG5 . of]
pgLx¿sf] sf/f]af/sf] lx;fa /flvlbg] sfddf ;3fO/x]sf] 5 . t crDd}sf] k|ljlw /x]5 .Æ
klxn] sf/vfgfdf hfg jf cfkm"n] pTkfbg u/]sf] dfn;fdfgsf] dlxgfsf] b'O{ kN6 aL/axfb'/ sf/sfvfgfdf ag]sf
efpm a'‰g / a]rlavg ug{sf] nflu w]/} k6s ;x/ ahf/ wfpg' efF8fx¿ lnP/ sf7df8f}F k'U5g\ / x:tsnf ;+3nfO{ tof/L dfn
kYof]{ . xKtf}Fsf] ;do nfUYof] eg] clxn] ;a} a'emfpF5g\ . ;+3n] tL dfn ;fdfg OG6/g]6dfkm{t ljZjahf/sf
sfd ufpFd} a;La;L t'?Gt} x'g yfn]sf] 5 . To;}n] ToxfFsf pv', Jofkf/Lx¿;Dd k'¥ofpF5 . sf7df8fF}df ;+3sf] cfˆg} k;n klg 5
skf;, b"w pTkfbs ls;fgx¿sf] ;xsf/L ;+:yfsf sd{rf/Lx¿n] . ;+3n] ;g\ !((( df rfln; xhf/ cd]l/sL 8n/ a/fa/sf]
ljxfg sfof{no v'Ng] lalQs} sDKo'6/nfO{ w'k aQL afn]/ k"hf tfdf]sf efF8fs'F8f a]r]sf] lyof] . OG6/g]6df tL efF8fs'F8fsf] ;lrq
u5{g\ . hfgsf/L /fVg yfn]kl5 Jofkf/ b'O{ u'gf a9]sf] 5 . ;+3n] g]kfnL
ljsl;t d'n'sx¿sf] bfFhf]df ef/tdf b"/;+rf/sf sfl/u/x¿sf] ;LknfO{ ljZj ahf/df k'¥ofpg ;3fO/x]sf] 5 .
k"jf{wf/x¿ lgs} yf]/} 5g\ . ToxfF 6]lnkmf]gsf] pkof]u ug]{ æ;+3n] em08} kGw| jif{b]lv cfˆgf Ps xhf/ ;b:ox¿n]
dflg;x¿sf] cf};t ;+Vof klg yf]/} 5 . ljh'nLsf] ;'ljwf klg tof/ kf/]sf x:tsnfsf ;fdfg lgof{t ug]{ sfd ul//x]sf] 5
Tolt w]/} 5}g . l5gl5gdf nfOg uP/ x}/fg kf5{ . t}klg ;"rgf tfklg OG6/g]6n] gofF ahf/ vf]lnlbPsf] 5 .Æ ;+3sf 8fO/]S6/
k|ljlwn] ToxfFsf ufpFn]x¿sf] hLjgdf kl/jt{g Nofpg dxTjk"0f{ dL/f e§/fO{ eGg'x'G5 . ædflg;x¿ /fd|f] cfDbfgL x'g] hflu/sf]
e"ldsf v]Ng yfn]sf] 5 . ufpFn]x¿sf] nflu clt cfjZos vf]hLdf sf7df8f}Fdf cf]Ol/G5g\ . t/ w]/}n] kfpFb}gg\ . pgLx¿
hfgsf/L k|fKt ug]{, ufpFn]n] pTkfbg u/]sf dfn ;fdfgx¿sf] ufpFd} a;]/ klg :t/Lo hLjg afFRg ;S5g\ .Æ pxfFsf] egfO 5 .
ahf/ vf]Hg], hLjgdf slxNo} OG6/g]6 grnfPsf ljZjsdf{x¿ cfˆgf] ufpFd}
larf}lnofx¿nfO{ x6fpg], gofFgofF / a9L nfebfos ahf/ vf]Hg] a;]/ cfkm"n] hfg]sf] k':t}gL sfd u/]/ /fd|f] hLjg afFRg kfPsf]df
cflb sfd u/]/ ;"rgf k|ljlwn] ufpFn]x¿nfO{ k|ToIf kmfObf k'¥ofO OG6/g]6k|lt s[t1 5g\ .
/x]sf] 5 . ;fef/M dlgiff cof{n, g]kfnL 6fOD; ;fKtflxs,
;|f]t M cfp6n's, clk|n (, @))! @@ – @* l8;]Da/ @)))
efulng nufpg], / /f]huf/sf cj;/ lbnfP/ o;n] ufpFsf dflg;x¿sf] bIftf a9fP/ pgLx¿nfO{ /fd|f]
cfDbfgL a9fpg / ul/aL 36fpg ;3fpF5 . ufpFdf pTkfbg /f]huf/L lbnfpg, ufpFaflx/ / b]zaflx/ ;d]t /f]huf/Lsf] cj;/
a9fpg / cfDbfgL a9fpg ;"rgf k|ljlwn] cg]s k|sf/n] dbt u5{ vf]Hg ;"rgf k|ljlwn] lgSs} ;3fpF5 . ef/tsf] ufpFsf] nflu
. :yfgLo hgtf / ;d'bfonfO{ cfk;df ;dfwfgsf pkfox¿ ag]sf] tf/fxf6 kf]6{n ufpFdf ljleGg ;]jfaf/] hfgsf/L lbg] / ;]jf
afF8r'F8 ug{, cfkm"n] pTkfbg u/]sf] dfn;fdfg / cGg kmnkm"n k'¥ofpg] lgSs} pkof]uL k|of; xf] . x]g{';\ www.tarahaat.com
t/sf/L cflbsf] ahf/, ahf/ efpm kQfnufpg / ahf/df o;df :yfgLo efiffdf lrqsf] ;xfotfn] cIf/ glrg]sf
k'¥ofpg, s[lifsf] nflu rflxg] df};d, dnvfb tyf k|ljlwsf dflg;x¿n] klg cfkm"n] rfx]sf] ;]jf sDKo'6/df vf]Hg / ;'Gg
pkof]uL s'/fx¿ yfxf kfpg o;n] lgSs} ;3fpF5 . ;S5g\ . ljleGg b]zdf :yflkt 6]ln;]G6/x¿n] klg ljleGg
;"rgf k|ljlwsf] pkof]u x'g] sltko ufpFsf ls;fgx¿n] k|sf/n] ufpFn]x¿sf] cfjZostf k"/f ul//x]sf cg]s pbfx/0f
glhssf] ahf/df cfkm"n] pTkfbg u/]sf] s[lif kbfy{x¿sf plrt kfpg;lsG5 .
efpm gkfPsf] cj:yfdf 6f9f6f9fsf ahf/x¿sf] efpm a'em]/ OG6/g]6af6 ef“8fsf] Jofkf/
kmfObf kfpg yfn]sf 5g\ . pgLx¿n] kfNkfsf tfdf]sf efF8f agfpg] ljZjsdf{x¿n] sDKo'6/
cGt/f{li6«o ahf/ efpm klg a'lem/fv]sf x'G5g\ / Jofkf/Lx¿;Fu s:tf] x'G5 eGg] gb]v] klg sDKo'6/dfkm{t x'g] Osd;{n] pgLx¿sf]
s;]/ efptfpm ug{ ;S5g\ . ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u x'g yfn]sf hLjg:t/ psf:g / efUo km]g{ ;3fO/x]sf] 5 . o; k6ssf]
ufpFx¿df ;/sf/L sfd, n]gb]g tyf Jofkf/df bnfnL ug]{ lqm;d;sf] cj;/df sDKo'6/af6 dfn;fdfg lsGg] ;+;f/e/sf
dflg;x¿ x6\g', sfd l56f] x'g' / :yfgLo lgsfox¿df e|i6frf/ dflg;x¿n] ljz]if vfnsf] pkxf/ OG6/g]6dfkm{t lsGg vf]h] /
36\g' of] k|ljlwaf6 ufpFn]x¿n] kfpg yfn]sf d'Vo kmfObfx¿ x'g\ sltkon] kfNkfdf ag]sf tfdf]sf udnf / ljleGg vfnsf
. efF8fs'F8fx¿ lsg] . cd]l/sf / o'/f]ksf dflg;x¿ OG6/g]6af6
ef/tsf] ufp“sf] cg'ej lsgd]n ug{ / qm]l86 sf8{af6 OG6/g]6dfkm{t g} k};f ltg]{ gofF
ef/tsf] dWo k|b]zsf] wf/ lhNnfsf ljleGg ufpFx¿df s]xL kl/kf6Lk|lt lgSs} cfslif{t ePsf 5g\ . Osd;{sf] gfdn] lrlgg]
;dob]lv ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t 1fgb"t sfo{qmd nfu" ul/Psf] of] gofF k|0ffnL ljZjel/ g} nf]slk|o x'Fb}5 .
5 . o;cGtu{t u|fd k+rfot sfof{nox¿df æ;"rgfnoÆ cyf{t\ g]kfnL ;+:sf/;Fu ulx/f] ¿kdf ufFl;Psf] tfdf]sf
;"rgf tyf ;+rf/ s]Gb|x¿ ;+rfng ul/Psf 5g\ . ;"rgfnox¿df efF8fx¿ agfpg] sfd kfNkfsf ljZjsdf{x¿n] ;of}F jif{b]lv ub}{
20
cfO/x]sf 5g\ . t/ lat]sf tL; jif{otf ef/tsf sf/vfgfx¿df u|fdL0f kmf]g a+unfb]zsf] u|fdL0f Onfsfsf dlxnfx¿nfO{
ag]/ g]kfnL ahf/df tfdf]sf efF8fx¿ Jofks ¿kdf km}lnPkl5 cfly{s ¿kn] ;an agfO{ ul/aL 36fpg] p2]Zon] u|fdL0f a}+sn] nfu"
ljZjsdf{x¿ cfˆgf] k':t}gL k]zfaf6 lj:yflkth:t} ePsf lyP . u/]sf] of]hgf xf] . u|fdL0f a}+s / u|fdL0f kmf]gsf] ;d"xn] 6]lnkmf]g
jif{ lbghlt cl3 kfNkfdf ag]sf snfTds efF8fx¿ OG6/g]6df k|0ffnL, df]afOn kmf]gsf] g]6js{b]lv ufpFsf dlxnfx¿nfO{ df]afOn
b]lvg yfNof] . ;fdflhs pQ/bfloTjn] k|]l/t Jofkfl/s kmf]g lsGg C0f lbg] sfd u5{ . kmf]gwgL dlxnfn] k};f lnP/ ufpFdf
sDkgLx¿n] o:tf] k/Dk/fut k]zfnfO{ k|f]T;fxg lbg yfn] . kmf]g ;]jf pknAw u/fpFl5g\ . ls;fg, ;fgf Jofkf/L, ufpFaflx/
pgLx¿n] ljZjsdf{x¿n] agfPsf] efF8fsf] ;lrq hfgsf/L sfddf hfg] HofdL tyf ;d'bfosf ljleGg ju{sf dflg;x¿n] k};f
OG6/g]6df /fVg'sf ;fy} tL efF8fx¿ lsg]/ cGt/f{li6«o ahf/df lt/]/ kmf]g pkof]u u5{g\ . tL dlxnfn] z'Ns lnP/ aflx/af6 cfPsf]
k'¥ofpg] Joj:yf u/] . :yfgLo ahf/df ;Lldt /x]sf] efF8fn] kmf]gsf] ;Gb]z klg k'¥ofOlblG5g\ .
ljZjsf] ljzfn ahf/ kfof] . kmn:j¿k ljZjsdf{x¿sf] k|ToIf k|efj
k/Dk/fut k]zf km]l/ df}nfof] . pgLx¿sf] cfo;|f]t crfgs a9Øf] Ps xhf/ ufpFdf 6]lnkmf]g afFl8Psf] 5 . ^–& jif{leq
. k':t}gL k]zf 5f8]/ ef/tdf gf]s/L ug{ uPsf anaxfb'/ kfFr nfv u|fxsx¿nfO{ 6]lnkmf]g afF8g] nIf 5 . To;dWo] ^*,
h:tf sfl/u/x¿ ufpFd} kms]{/ tfdf] lk6\g yfn] . afnfh' k|fljlws ))) kmf]g ufpFsf] nflu 5'6ØfOg] 5 . ufpFn] kmf]gn] kmf]gwgL,
lzIffnodf rf}w jif{cl3 efF8f agfpg] tflnd kfPsf w]/}h;f] dlxnfx¿sf] cfDbfgL a9fPsf] 5 . kmf]g k|of]u ug]{x¿,
aL/axfb'/ ljZjsdf{sf] cfˆg} sf/vfgf 5 . ToxfF k}Flt; hgf w]/}h;f] ls;fgx¿n] ahf/, df};d, ls/f / k|fs[lts k|sf]ksf
tGg]/Lx¿n] sfd kfPsf 5g\ . pgLx¿sf] dlxgfjf/L cfDbfgL af/]df hfgsf/L kfP/ cfˆgf] pTkfbg / cfDbfgL a9fPsf
#%))b]lv &))) ¿k}ofF;Dd 5 . hUuf hldg gePsfx¿n] hUuf 5g\ . kmf]g ePsf ufpFsf ls;fgx¿n] cfˆgf] s[lif pTkfbgsf] !)
lsGg yfn]sf 5g\ eg] w]/}h;f]n] 3/sf] 5fgf l6gn] 5fPsf 5g\ . k|ltzt;Dd a9L efpm kfpF5g\ . pgLx¿ v]tLkftLsf] nflu rflxg]
;a}n] cfˆgf s]6fs]6LnfO{ :s'ndf k9\g k7fpF5g\ . laplahg / cGo ;fdfg /fd|f] u'0f:t/sf] tyf rflxg] a]nfdf
;anLs/0f / ;xeflutf kfpg] s'/fdf 9'Ss ePsf 5g\ . kmf]gwgLx¿sf] cfDbfgLsf] 7"nf]
;"rgf k|ljlwn] cfdhgtf / ljleGg ;+:yfnfO{ cfk;df efu pgLx¿sf] kl/jf/sf] /fd|f] lzIff / :jf:Yo ;]jfdf vr{ x'G5 .
jf lgsfox¿aLr ;"rgf afF8r'F8 ug{, cfk;df ax; 5nkmn s[lif, kz'kfng, k|s[lts ljklQsf] a]nfdf ;]jf, ;'/Iff ;]jf cflb
rnfpg k|]l/t u5{ . o;/L, hgtfsf] ;]jf ug{ a;]sf ;/sf/L, ;/sf/n] lbg] ljleGg vfnsf ;]jfdf ufpFn]x¿sf] ;xh kx'Fr
c4{;/sf/L, tyf u}/;/sf/L lgsfox¿nfO{ ePsf] x'gfn] k|fs[lts k|sf]ksf] a]nfdf p4f/sfo{ rfF8} x'G5 .
cfdhgtfk|lt lhDd]jf/, pgLx¿sf] sfdsfjf{xL kf/bzL{ agfpg, ;dfhdf ck/fwsf] ;+Vof 36]sf] 5 . kz'x¿ csfndf db}{gg\ .
e|i6frf/ 36fpg / l56f] / ;/n 9+un] ;]jf k'¥ofpg ;"rgf ;|f]t M www.devmedia.org/documents/ACF1055.htm
k|ljlwn] dxTjk"0f{ e"ldsf v]N5 . tldngf8" l:yt, ef/tsf] jftfj/0f
;+ejtM ;a}eGbf klxnf] On]S6«f]lgs ufpF lt?jo'/df hgtfn] k]G;g ;"rgf k|ljlwn] jftfj/0f cg'udg / k|efj cWoog
a'‰g], C0f lng], lt/f]e/f], Jofh, ls:tf / z'Ns a'emfpg], hUufsf] k|0ffnLnfO{ ;'wf/]/, jftfj/0fLo cfGbf]ngnfO{ cufl8 a9fP/ tyf
l/s8{ yfxfkfpg], hGd tyf d[To' btf{sf] k|s[of k"/f ug]{ ;|f]tx¿sf] s'zn / lbuf] pkof]u ug{ ;Ifd agfP/ lbuf] jftfj/0f
sfd cgnfOg cyf{t\ OG6/g]6af6 ug{ yfn]sf 5g\ . plxn] Joj:yfkgdf dxTjk"0f{ of]ubfg lbg;S5 . ;fGble{s tyf
;/sf/L C0f lng 5 dlxgfeGbf w]/} ;do nfUYof] eg] ca tLg ljZj;gLo tYof+ssf] cefjdf k|efjsf/L ¿kn] jftfj/0f
xKtfdf C0f kfpg;lsg] ePsf] 5 . Joj:yfkg ug{;lsFb}g . ;"rgf k|ljlwn] tYof+s ;+sng, k|zf]wg /
;"rgf k|ljlwn] ef}uf]lns b"/L / afwfsf] c8rglagf k|;f/ ug{ ;3fpF5 h;n] ubf{ jftfj/0fsf] cj:yf / ;d:of
dflg;x¿ / ;+:yfx¿nfO{ cfk;df ;Dks{, s'/fsfgL, 5nkmn ug{ df};d kl/jt{g, h}ljs ljljwtfaf/] a'‰g / kfl/l:ylts cj:yfsf]
;3fpF5 . o;n] ljrf/ cfbfgk|bfg ug]{ cj;/ a9fpF5 . s'/fsfgL, cg'udg ug{ ;lhnf] x'G5 . kmn:j¿k ;+/If0fsf] sfdnfO{
5nkmn, ljrf/ ljdz{ k|hftGqdf ;xeflutf / k|hftGqsf] a9fpg;lsG5 . g]kfndf c?0f gbLsf] hnfzosf] nflu e"ld
;'b[9Ls/0fsf nflu clt cfjZos s'/f x'g\ . kmn:j¿k ;"rgf ;|f]tsf] tYof+s e08f/ tof/ kfg{ sDKo'6/ Od]lhª k|ljlw pkof]u
k|ljlwn] k|hftGqnfO{ alnof] agfpF5 . lyrf]ldrf]df k/]sf ul/Psf] lyof] . o;af6 klxnf] k6s k"/} pkTosfsf] e"pkof]u
;d"xx¿n] klg ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u u/]/ Gofo kfpg ;S5g\ . gS;f tof/ eof] / jftfj/0fLo ;d:of jf vt/fsf
d]lS;sf] ;x/df Pp6f sf/vfgfdf sfd ug]{ dlxnfx¿n] Hofnfsf] If]qx¿ kQf nfUof] . s'g} If]qsf] e" Joj:yfkg sfo{qmd tof/ kfg{
s'/fdf cfkm"x¿ dsf{df k/]sf] cg'ej u/L Soflnkmf]lg{ofl:yt of] k|ljlwn] dxTjk"0f{ sfd u5{ . ljsf;zLn b]zx¿df jftfj/0fLo
Pp6f ;+:yf;Fu Od]naf6 sf/vfgfsf] af/]df vf]lhlgtL ug{ cg'/f]w ljgfzsf] cg'udg ug{ / To;sf] b'ikl/0ffd 36fpg ;"rgf tyf
u/] . sf/vfgfsf] cg';Gwfgsf] l/kf]6{ cfPkl5 dlxnfx¿ cfˆgf] ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]u al9/x]sf] 5 . o;df pkof]u ul/g] e"
hflu/sf] ;'/Iff / /fd|f] Hofnf kfpgsf nflu sf/vfgfsf] gfkmf pku|xn] df};d, jiff{, af9L, h+un ljgfz cflbsf] e/kbf]{ ;"rgf
gf]S;fg / sf/f]af/sf] tYof+s;lxt sf/vfgf Joj:yfkg;Fu pknAw u/fP/ jftfj/0f ljgfz, ;+/If0f / b}jL k|sf]k 36fpg
jftf{sf] 6]a'ndf a;] . o;n] pgLx¿nfO{ cfˆgf] kIfdf ts{ ug{ dxTjk"0f{ of]ubfg lbG5 .
alnof] agfof] . ;"rgf kfPkl5 dflg;x¿ ;an x'G5g\ . pgLx¿ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u u/]/ JolQm tyf ;+:yfx¿n]
larf/ kf]Vg / ts{ ug{ ;S5g\ . r'gfj tyf :yfgLo /fhgLltdf jftfj/0f ;+/If0fsf] ultljlw, k}/jL tyf hgdt lgdf{0f /
pgLx¿sf] egfO / ljrf/sf] k|efj x'G5 . hgk|ltlglwx¿ dflg;x¿nfO{ vt/faf6 ;r]t ug]{ sfd ;lhnf]l;t ug{;S5g\ .
pgLx¿k|lt a9L lhDd]jf/ aGgyfN5g\ . eljiodf jftfj/0f ;+/If0f ug]{ ;+3if{df ;"rgf k|ljlwn] dxTjk"0f{
a+unfb]zsf] u|fdL0f kmf]g e"ldsf v]Ng;S5 .
21
Unf]an km/]:6 jfr (GFW) ufpFn]nfO{ rflxg] ;a}eGbf dxTjk"0f{ ;"rgf s[lifsf] nflu
Unf]an km/]:6 jfr OG6/g]6n] hf]8]sf () eGbf w]/} :yfgLo rflxn] laplahg, dnvfb, s[lif pTkfbg a]Rg] ahf/, ahf/ efpm,
jg n;d"xx¿sf] cGt/f{li6«o g]6js{ xf] . o;n] ljZjel/ jg df};dsf] hfgsf/L, afnL / kz'x¿df nfUg] /f]u / ltgsf] /f]syfd
ljgfzsf] b/ 36fpg / jg k}bfjf/af6 rNg] pBf]u wGbfx¿nfO{ / pkrf/, k|fs[lts k|sf]ksf] k"j{ hfgsf/L, k|lt:kwL{ s[ifssf]
kf/bzL{ / lhDd]jf/ agfpg rfxG5 . o;sf] ;'?jft ;g\ !((& df pTkfbgaf/] ;"rgf cflb x'g\ . ;fy} ufpFn]x¿nfO{ s[lif / cGo
ljZjsf] jg ;Dkbfdfly ;f+uf]g]6 (SANGONet) blIf0f clk|msfdf cfwf/e"t cfjZostf k'¥ofpg :yflkt lgsfox¿, s[lif;+a+wL
ljsf; / dfgjclwsf/ sfo{stf{x¿sf nflu :yflkt On]S6«f]lgs cg';Gwfg ug]{ JolQm / lgsfox¿;Fu ufpFn]x¿nfO{ ;Dks{ ul/lbg'
;"rgf tyf ;+rf/ ;+hfn xf] . o;n] cfˆgf] j]a;fO6 klg clt cfjZos x'G5 . cWoogaf6 s] b]lvPsf] 5 eg]
www.sn.apc.org/sangonet df ljsf; / dfgjclwsf/sf] If]qdf ufpFn]nfO{ ;a} vfnsf] ;"rgf Ps} rf]l6 k|jflxt ug'{eGbf
sfd ug]{ dflg;x¿nfO{ ;f] ljifodf ;fGble{s ;"rgf pknAw pgLx¿nfO{ rflxg] ljz]if If]q, h:t} s[lif, :jf:Yo cflb, sf]
u/fpF5 / pgLx¿nfO{ cfk;df 5nkmn ug{] ;'ljwf lbG5 . o;n] ;jf{+uk"0f{, ;fGble{s ;"rgf lbg' a9L pkof]uL x'G5 . ufpFdf ;"rgf
u}/;/sf/L ;+:yfx¿, ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx¿ / lghL If]qsf k|jflxt ug{ k':ts, kqklqsf, kf]:6/, k+kn]6, /]l8of], 6]lnlehg
;+:yfx¿aLr On]S6«f]lgs ;+rf/ ug]{ Ifdtf a9fpg ;3fpF5 . cflb ljljw k/Dk/fut dfWodx¿sf] pkof]u eO/x]sf] 5 tfklg
kf/bzL{ ;/sf/, ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw, lzIff, :jf:Yo, cy{tGq, /]l8of],
>d, dlxnf, dfgjclwsf/ tyf jftfj/0f ;f+uf]g]6sf k|d'v ljifo ljz]if u/L ;fd'bflos jf ufpFn] /]l8of] a9L k|efjsf/L b]lvPsf] 5
x'g\ . ;f+uf]g]6 P;f]l;P;g km/ k|f]u|]l;e sDo'lgs];g -PkL;L_ . k/Dk/fut ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw / gofF k|ljlwaLr Pp6f
gfds gfkmf gsdfpg] ;+:yfsf] ;b:o xf] . d'Vo leGgtf s] 5 eg] /]l8of] 6]lnlehgh:tf dfWodx¿ PstkmL{
k|ToIf k|efj 5g\ . cyf{t\ sfo{qmd pTkfbs / k|;f/sn] k|:t't ug]{ sfo{qmd /
;f+uf]g]6n] ;fGble{s ;"rgfsf] cfwf/df lg0f{o ug{ nufP/ ltgn] tf]s]sf] ;dodf dfq tL ;fwgx¿ x]g{ ;'Gg ;lsG5 . t/
JolQm / ;+:yfx¿nfO{ ;an agfpF5 . ;f+uf]g]6n] pknAw u/fPsf] gofF ;"rgf k|ljlwdfkm{t u|fxs jf pkef]Qmfx¿n]
Od]n / c? ;]jfx¿ pkof]u u/]/ cfkm"n] /f]h]sf] ljifo / ;dodf ;"rgf / 1fg k|fKt ug{ tyf
u}/;/sf/L tyf cGo ;+:yfx¿n] a9L bIftf;fy tyf k|efjsf/L ;f]wvf]h, df]nefpm ug{ / bf]xf]/f] ;+rf/ ug{;S5g\ .
9+un] ;+rf/ ug{;S5g\ . u}/;/sf/L ;+:yfx¿ vf; u/L ;"rgf vt/fsf] af/]df :ki6 lrq hgtf;fd' /fVgsf] nflu
k|ljlwsf] ;Lkaf6 a+lrt ;fgf / demf}nf ;+:yfx¿n] ;f+uf]g]6sf] ul/Psf] lyof] . hLPkm8An'n] jgn] 9fs]sf] e"efu / o;sf] cj:yf
;:tf] z'Nssf] ;]jfaf6 kmfObf p7fpF5g\ . pgLx¿sf] cfGtl/s ;fy} jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]ux¿n] ljgfz ul//x]sf] jg
Ifdtf / sfo{s'zntf a9fpg klg o;af6 ;xof]u x'G5 . If]qsf] clen]v /fVg e"pku|xsf] lrq, ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnL -
xf“s hLcfO{P;_, gS;f agfpg] ;ˆ6j]o/, OG6/g]6 / k|ToIf ko{j]If0fsf]
e/kbf]{ / vr{n] wfGg;lsg] b"/;+rf/ / lah'nLsf] pkof]u u5{ . oL ;a} ;"rgf OG6/g]6df /flvG5 . jftfj/0fLo
k"jf{wf/sf] cefj clxn] klg ;f+uf]g]6sf] ;]jf pkef]u ug{ k|]l/t gLlt tyf ;Demf}tf kfng gug]{ sDkgLx¿sf] gfd klg o;df
ug]{ sfddf tuf/f] ag]sf] 5 . ;fy}, dflg;x¿ tyf ;+:yfx¿n] /flvG5 .
cfˆgf] ;"rgf cfbfg k|bfg ug]{ / ;+rf/ ug]{ sfdnfO{ ;kfg{ ;"rgf k|ToIf k|efj
tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pkof]u k|efjsf/L 9+un] ug{;S5g\ tfklg hLPkm8An'n] jg k}bfjf/ pkof]u ug]{ sDkgLx¿sf]
;"rgfnfO{ ;dlGjt sfo{df ¿kfGtl/t ug{ alnof] g]t[Tj / Jojxf/nfO{ ;"Id tyf j:t'ut ¿kn] cWoog ul//x]sf] 5 . of]
Joj:yfkg Ifdtfsf] cfjZostf x'G5 . ;|f]t M ;d"xn] cf7 b]zdf sfd ul//x]sf] 5 / s]xL jif{leq @% b]zdf
www.sn.apc.org/sangonet sfd ug]{ p2]Zo /fv]sf] 5 . hLPkm8An'n] ;/sf/x¿, :yfgLo
;d:ofsf] of] >[+vnfnfO{ /f]Sg jf sd ug{ s[lif pTkfbgsf] lgsfo / ;d'bfox¿, pkef]Qmfx¿ / ;lqmotfjfbLx¿nfO{ jgdf s]
nflu afof]6]Sgf]nf]hL cyf{t\ s[lif pTkfbg a9fpg] k|ljlwn] eO/x]sf] 5 eGg] ;"rgf pknAw u/fpF5 / k|efjsf/L jg
;3fpg;S5 eg] s[lifsf nflu cfjZos ;fdu|L, s[lif ahf/, tyf Joj:yfkg ug{ ;3fpF5 . o;n] e"pku|x k|0ffnLaf6 gkfOg] /
cfwf/e"t cfjZostf k"/f ug{ ;3fpg] ;"rgf / ;/sf/x¿n] ;xh ¿kdf gkfpg] ;"rgf klg kfpg;S5 .
1fg ;lhnf], ;:tf] / k|efjsf/L ¿kdf kfpgsf] nflu cfw'lgs ;|f]t M www.igc.org , www.globalforestwatch.org
;"rgf k|ljlwn] dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng;S5 . pkof]uL k|ljlw, u|fdL0f ljsf;df ;"rgf k|ljlwsf] e"ldsf
To;nfO{ pkof]u ug]{ tl/sf / Jojxf/sf] 1fg ;xL JolQmsf] ljsf;zLn b]zdf *) k|ltzteGbf w]/} dflg; ufpFdf a:5g\ .
xftdf k'¥ofpg;s] dfq} Tof] pkof]uL x'G5 / ;"rgf k|ljlwn] of] zx/sf] t'ngfdf ufpFdf vfg]kfgL, lzIff / :jf:Yo, ;/;kmfO,
sfd a9L k|efjsf/L 9+un] ug{;S5 . jf:tjdf ufpFsf] ljsf;sf] ;'/Iff, kf]if0f / vfBfGgh:tf cfwf/e"t cfjZostfx¿sf] k|foM
nflu ;a}eGbf ;:tf] / ;lhnf] nufgL 1fg xf] . o;n] g} vfBfGg, sdL x'G5 . hLjg si6s/ x'G5 . cNkfo'df d[To' x'G5 . ;'ljwfsf]
lzIff, :jf:Yo, ;/;kmfO, kf}li6s cfxf/, ;'/Iff clb vf]hLdf dflg;x¿ ufpFaf6 zx/lt/ cf]Ol/G5g\ / ;x/df klg
ljsf;sf cfwf/ :yfkgf ug{ ;3fpF5 / ufpFdf afFRg] cfwf/ / cfwf/e"t cfjZostfsf] vfFrf] a9\5 . olb ufpFdf plrt ;dod}
:t/ a9fpg;S5 . cfw'lgs ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] pkof]uL afFRgsf nflu cfjZos k"jf{wf/ / hLljsf]kfh{gsf nflu ;fwg /
1fg, ;Lk / k|ljlw 5f]6f] ;dodf, ;lhn};Fu ;xL JolQmsf] xftdf cj;/ kof{Kt dfqfdf k'ofpg ;lsPg eg] ufpF l/lQFb} hfg] /
k'ofpg ;3fpF5 . dflg; ;"rgf;DkGg ePkl5 dfq cfly{s tyf zx/x¿df hg;+Vofsf] rfk a9]/ cfwf/e"t cfjZostfsf k"jf{wf/
;fdflhs kl/jt{gsf] nflu ;r]t / cu|;/ x'G5 . / ;]jfx¿ etfe'+u x'g] l:ylt cfpg;S5 . ufpF l/lQFbf Psflt/
zx/sf] cj:yf lau|G5 csf]{lt/ s[lif, ag, hn;|f]tnufotsf
22
k|fs[lts ;|f]t / ;fwgsf] plrt pkof]u / ;+/If0f x'g;Qm}g . ;fy} ufpFn]x¿nfO{ lgDglnlvt If]qdf kmfObf k'¥ofpg;S5 M lg0f{o
k/Dk/fut 1fg, k|ljlw / ;Lk, ;+:s[lt, k|lqmof M ufpFdf af6f] s'nf] agfpg], :yfgLo ;/sf/ r'Gg]b]lv
efiff tyf dxTjk"0f{ dfgj ;+;fwgsf] lj:yfkg / nf]k klg lnP/ ;+;bdf k|ltlglw /f]Hgsf nflu ;d]t ;xL, pkof]uL,
x'ghfG5 . ;fGble{s / tfhf ;"rgfsf] cfjZostf x'G5 . To:t} ufpFn]sf]
;fdfgsf] ;"rgf lbG5g\ . ufpFsf o'jfx¿n] /f]huf/L kfpg] hLjgsf cfly{s ;fdflhs kIf / eljionfO{ k|efljt kfg]{ sltko
cj;/ a9\5 . s]Gb| cfkm}n] klg ;Lkd"ns tflndx¿ ;+rfng u/]/ of]hgf, cfof]hgf / lg0f{ox¿ ufpFn]x¿n] g} lng'kg]{ x'G5 . ;"rgf
:j/f]huf/sf] cj;/ l;h{gf ug{;S5 . k|ljlwn] l56f] / ;lhnf];Fu ;jf{+uk"0f{, ;d;fdlos
ul/aL 36fpg ;"rgf k|ljlwsf] e"ldsf / vf]h]sf] ;"rgf / 1fg pknAw u/fP/ ufpFn]x¿nfO{ ;xL / 7f];
l8kf6{d]G6 km/ OG6/g];gn 8]enKd]G6 -8LPkmcfO{8L_ lg0f{o ug{ ;3fpF5 . ahf/sf] hfgsf/L M ls;fgx¿n] cfˆgf]
gfds a]nfotL ;+:yfn] ul/aL 36fpg ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pTkfbgsf] ahf/ vf]Hg, k|bz{g ug{ / /fd|f] df]n kfpg kqklqsf,
dxTjsf] af/]df cWoog u/fPsf] lyof] . cWoogsf] lgisif{ 5 M != ˆofS; / 6]lnkmf]geGbf ;"rgf k|ljlw a9L pkof]uL x'G5 . ufpFsf
ul/aLsf] sf/0f cfwf/e"t ;|f]t / ;fwgsf] sdLdfq} xf]Og . pTkfbsx¿n] klg :yfgLo pTkfbgsf] ljZj ahf/
ul/aLsf w]/} tyf hl6n sf/0fx¿ x'G5g\ . ul/ax¿ cfˆgf] kfpg;S5g\ . ufpFn] hgtfsf] ;zQmLs/0f M ufpFn]x¿sf] cfjfh,
hLjgsf] nflu / b}lgs u'hf/f ug{sf nflu geOgx'g] ;"rgfaf6 ljrf/, efjgf JoQm ug]{ cj;/
a+lrt x'G5g\ . cfkm"n] pTkfbg ug]{ dfn;fdfg / s[lif pkhsf] a9fP/ ufpFn]x¿nfO{ cfTdljZjf;, cfTd;Ddfg lbG5 / alnof]
ahf/ efpaf/], :jf:Yo;DaGwL hfgsf/Laf/], ;/sf/L / ;fj{hlgs agfpF5 . kmn:j¿k ljsf; k|lqmofdf ;3fpm k'U5 . ufpFn]x¿
lgsfox¿sf] u7g / ltgLx¿n] k|bfg ug]{ ;]jf tyf cfˆgf] af]Ng yfn]kl5 :yfgLo lgsfob]lv gLlt lg0f{o tx;Dd k|efj k5{,
clwsf/af/] pgLx¿nfO{ yfxf x'Fb}g . cfˆgf] eljio lgwf{/0f ug]{ ;'zf;g a9g] / k|hftGq alnof] x'g] ;Defjgf a9\5 .
of]hgf agfpg] / lg0f{o ug]{ ;+:yfx¿ / tL ;+:yfx¿sf cfk;L ;'ljwfljxLg÷kfvfk/]sf ;d'bfox¿nfO{ nfe M ;'ljwfljxLg ju{,
zlQm;DaGwaf/] pgLx¿nfO{ s]xL klg yfxf x'Fb}g . cfˆgf] vf; u/L afnaflnsf, dlxnf, ckf+u, blntx¿sf] nflu sfd ug]{
hLjg:t/ ;'wfg{;Sg] ;+:yfx¿, ljsf;, k|hftGq / dfgjclwsf/sf] nflu nl8/x]sf
;"rgf, lzIff / ljsf;sf ;Lkx¿;Dd pgLx¿sf] kxF'r x'Fb}g . ;+3;+:yfx¿dfkm{t pgLx¿n] ck|ToIf kmfObf kfpF5g\ .
pgLx¿nfO{ cfjZos ;|f]t;fwg / ;]jf pknAw u/fpg] ;/sf/L / /f]huf/Lsf] cj;/ M ufpFdf 6]ln;]G6/ jf To:t} vfnsf] ;"rgf
u}/;/sf/L ;+:yfx¿ tyf ahf/;dIf pgLx¿sf] kx'Fr x'Fb}g . s]Gb| eof] eg] ltgn] ufpFn]x¿nfO{ lzIff / /f]huf/L nufot
cfDbfgL a9fpg] sfdaf/] hfgsf/L / o:tf cj;/x¿sf] ;"rgfdf ljljw cj;/, ;]jf /
pgLx¿sf] kx'Fr g} x'Fb}g . • cfO{;L6Lsf] lj:tf/, o;;DaGwL pBdzLntf tyf cg;Gwfg,
@= ;"rgf tyf ;+rf/sf] k|jfxnfO{ a9fP/ ul/aL ;fy} ;"rgfsf] lgjf{w÷:jtGq k|jfxnfO{ clej[l4 ug]{ jftfj/0f
36fpg] sfddf ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] dxTjk"0f{ e"ldsf agfOg'k5{ .
v]Ng'k5{ . xfnsf jif{x¿df w]/}h;f] OG6/g]6 / df]afOn kmf]gh:tf • ul/ax¿nfO{ pgLx¿sf] ;"rgf tyf ;+rf/ cfjZostfx¿ k"/f
k|ljlwsf] ljsf;df Wofg s]lGb|t ePtf klg ul/aLsf] ug{ ;3fpg'k5{ .
lj?4 n8gsf nflu /]l8of] 6]lnlehgh:tf ;"rgfsf] ;fwgx¿ • of] sfddf cGt/f{li6«o ;d'bfosf] Wofg cfslif{t ug'{ /
dxTjk"0f{ 5g\ lsgls ul/a d'n'sx¿df df]afOn kmf]g / pgLx¿sf] ;xof]u a9fpg'k5{ .
OG6/g]6eGbf /]l8of] / 6]lnlehg a9L Jofks dfqfdf km}lnPsf 5g\ • cfO{;L6Lsf af/]df cGt/f{li6«o d+rx¿df x'g] n]gb]g 5nkmndf
. ;dfhdf ljljw ljrf/ x'sf{pg / ;"rgf k|jfx a9fpg 5fkf ljsf;zLn d'n'sx¿sf] cfjfhnfO{ alnof] agfpg'k5{ .
dfWodsf] klg dxTj 5 . Unf]an g]6js{ jf OG6/g]6df ghf]l8P
klg sDKo'6/ ;dfhsf] x/]s c+usf] Ifdtf a9fpg] dxTjk"0f{ ul/a b]zx¿sf nflu tf/laxLg ;"rgf k|ljlw
cf}hf/ xf] . ljsf;nfO{ cl3 a9fpg] / ul/aL 36fpg] sfddf gofF xfn} ;+o'Qm /fi6«;+3n] ljsf;zLn b]zx¿df ;"rgf k|ljlw,
k|ljlwx¿n] ;"rgf / 1fgsf cfwf/e"t e"ldsfx¿nfO{ abNb}gg\, g vf; u/L OG6/g]6 ;'ljwf ;'ne ug{sf] nflu tf/laxLg k|ljlwdf
t :yflkt ;"rgf / ;+rf/sf k|ljlwx¿nfO{ cf]em]ndf g} kf5{g\ . hf]8 lbPsf] 5 . xn;fn} ljsl;t ePsf] of] jfo/n]; OG6/g]6
t/, ltgLx¿n] ;"rgf / 1fg k|ljlwnfO{ ;+If]kdf jLkmL -jfo/n]; lkm8]ln6L_ cyf{t\ tf/ljxLg
km}nfpg, pknAw u/fpg, cfbfgk|bfg ug{ / k|efj a9fpg gofF k|ljlwk|lt cg'/fu elgG5 . ;+;f/sf w]/} b]zx¿df b'u{d tyf
cj;/x¿ l;h{gf u5{g\ . 5l/P/ a;]sf ufpF / a:tfLx¿df vDaf uf8]/ tfdf]sf] tf/ tfg]/
ufpFdf ;+rf/ k|0ffnL ;+rfng ubf{ ufpFn]x¿sf] 6]lnkmf]g ;'ljwf k'¥ofpg', cfly{s, ef}uf]lns, ;'/Iff tyf ljljw
;xeflutf eof] eg] dfq pkof]uL aGg;S5 . cfw'lgs ;"rgf b[li6sf]0fn] clt sl7g / k|foM c;+ej ePsf] x'gfn] of] jLkmL
k|ljlwsf] pkof]u ufpFn]x¿ cfkm}n] ug{;Sg] l:ylt sd} b]lvG5 . k|ljlwn] tL b]zx¿df ;"rgf / 1fgsf] vf8n sd ug{ dxTjk"0f{
o;l:yltdf k/Dk/fut cfd;+rf/ dfWodx¿;Fu cfw'lgs ;"rgf cj;/ k|bfg u/]sf] 5 . t/ clxn];Dd klg clwsf+z ljsf;zLn
k|ljlwsf] d]nf u/fP/ pkof]u ug{ ;lsof] eg] pQm dfWod / b]zx¿ tf//lxt k|ljlw ckgfpg s'/fdf bf]wf/df 5g\ .
cfdhgtf b'a} nfeflGjt x'g;S5g\ . dfWodx¿n] Od]n / OG6/g]6 ljsf;zLn b]zx¿sf] nflu jLkmL k|ljlwsf] pko'Qmtfsf]
dfkm{t ;:tf] / l56f] ;xL / ;fGble{s ;"rgf kfpg;S5g\ eg] af/]df uPsf] h'gsf] cGTolt/ -@))#_ Go'of]s{df ;+o'Qm /fi6«;+3n]
ufpFn]n] cfkm"n] rfx]sf] ;"rgf dfUg / ufpFn] /]l8of] jf cGo cfof]hgf u/]sf] ;Dd]ngdf efulng] @)) eGbf w]/} ;xeuLx¿
;fwgdfkm{t ;"rgf kfpg;S5g\ . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw ;a} ljsf;zLn ljZjsf gLlt lgdf{tfx¿n] tf//lxt OG6/g]6 cyf{t\
;d:ofsf] cr's cf}ifwL t xf]Og, t}klg o;n] ljkmL ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf] nflu k|fyldstf

23
lbg'k5{ eGg] s'/fdf ;xdt ePsf lyP . ljsl;t / ljsf;zLn dfgj Ifdtf — 1fgsf] If]qdf sfd ug]{x¿sf] hdft tof/
b]zx¿aLr / ljsf;zLn b]zleq klg l8lh6n l8efO8 cyf{t\ kfg'{k5{ . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw pkof]ustf{x¿sf] k|fljlws ;Lk
1fg / ;"rgfsf] vf8n 36fpg ljkmLsf] ljsf;df w]/} b]z a9fpg'k5{ . :yfgLo Joj;foLx¿sf] Jofj;flos sfo{s';ntf /
/ ;+:yfx¿ nfluk/]sf 5g\ . Joj:yfksLo Ifdtf ;'b[ ug'{k5{ .
#= ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] JolQmut ;"rgfsf] vfFrf] k"/f gLlt — kf/bzL{ tyf ;do / If]q :ki6 tf]lsPsf] gLlt tyf
ug]{b]lv :jf:Yo, lzIff, jftfj/0fh:tf ;fdflhs cfly{s s'/fx¿ k|lqmof tof/ kfg'{k5{ . :j:y / v'nf k|lt:kwf{nfO{ k|f]T;flxt
;fy} /fHo Joj:yfkg, cy{tGq, gful/s ;dfhsf] e"ldsf cflbnfO{ ug'{k5{ . gLlt nfu" ug{sf nflu ;+:yfut Ifdtf ;'b[9 agfpg'k5{
kf/bzL{, pQ/bfloTjk"0f{ / :jR5 agfpg .
dxTjk"0f{ e"ldsf v]Ng;S5 . cWoogn] ul/aL 36fpg ;"rgf Jofj;flostf — k'FhL jf nufgL tyf cGo cfly{s ;'ljwf
k|ljlwn] v]Ng] e"ldsfnfO{ o;/L ;f/ ¿kdf ;lhnf];Fu k|fKt ug{;lsg] x'g'k5{ . cGt/f{li6«o tyf :yfgLo
k|:t't u/]sf] 5 M ahf/df k'Ug] ;'ljwf x'g'k5{ . plrt s/ Joj:yf tyf ;DklQdf
!= ;f] cWoogsf] k|of]hgsf] nflu ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw clwsf/ ;DaGwL sfg'gL Joj:yf x'g'k5{ . Jofkf/ tyf cfly{s
-cfO{;L6L_ sf] kl/efiff o:tf] ul/Psf] 5 M o:tf] k|ljlw h;n] sf/f]af/ ;/n tyf s'zn÷;Ifd agfpg'k5{ . ;"rgf tyf ;+rf/
ljB'tLo ;fwgx¿sf] k|of]u u/]/ ;"rgf k|zf]wg / k|;f/ tyf k|ljlwsf] dfu b]zleq} a9fpg k|]l/t ug'{k5{ .
;+rf/ sfo{nfO{ ;xh agfpF5 . of] kl/efiffn] cfO{;L6Lsf ;Dk"0f{ ljifoj:t' / pkof]lutf — :yfgLo hgtfnfO{ sfd nfUg],
If]q, /]l8of] / 6]lnlehgb]lv k/Dk/fut / df]afOn 6]lnkmf]g;Dd pgLx¿sf] cfjZostf / dfu cg';f/sf ;"rgf
tyf sDKo'6/ / OG6/g]6nfO{ ;d]6\5 . ;fdu|Lx¿÷ljifoj:t' tof/ kfl/g' k5{ .
@= of] k|ljlwdf nfUg] ljzfn vr{ / o;sf] hl6ntf;Fu ul/a dflysf] /0fgLlts 9fFrf Ps} rf]l6 nfu" ug'{k5{ eGg] 5}g .
hgtfnfO{ tTsfn k'¥ofpg'kg]{ cfwf/e"t cfjZostfaLr olt 7"nf] ljsf;sf k|of;x¿n] ef]Ug' k/]sf Jofjxfl/s ;Ldfx¿ a'‰g' clt
lj/f]wfef; b]lvG5 ls bftf /fi6«x¿ bft[;+:yfx¿ ;fy} :jo+ cfjZos 5 . s'g} Pp6f If]qdf sfd u/]/ klg ljsf;sf nfex¿
;xof]u kfpg] ul/a b]zn] klg gkfOg] t xf]Og, t/ ;a} c+unfO{ Ps} rf]6L
o;df vr{ ug'{ plrt xf]nf egL s]xLn] z+sf JoQm u5{g\ . t/ kl/rfng ug{ ;lsof] eg] kmfObf w]/} x'G5 .
s]xLn] eg] of] k|ljlw;Fu ljsf;zLn b]zx¿sf] eljio ufFl;Psf] ljkmLsf kmfObfx¿
b]V5g\ / ljZjdf a9\bf] l8lh6n l8efO8nfO{ cGt/f{li6«o k|of;af6 ljkmLdf k|of]u x'g] 6«fG;ld6/n] s'g} klg vfnsf] 8]6f
36fpg'k5{ egL hf]8 lbG5g\ . k7fpg nfO;]G; lng gkg]{ vfnsf] /]l8of] t/+usf] pkof]u u5{ .
#= cWoogn] s] lgisif{ lgsfn]sf] 5 eg] cfO{;L6L cfkm}df tL /]l8of] t/+ux¿ sDKo'6/ tyf c? oGqpks/0fx¿n] OGk|mf/]8
;fWo jf nIo xf]Og . l8lh6n l8efO8 36fpg' jf k|ljlwnfO{ l/l;e/ kf]6{dfkm{t k|fKt u5{g\ . ljkmLnfO{ lgoddf afFWg;lsFb}g .
km}nfpg'eGbf o;n] ul/aL 36fpg] cGt/f{li6«o nIf xfl;n ug{ of] pBf]u xf] / o;sf] :t/ ;+;f/e/ Pp6} x'G5 . o;n]
slQsf] k|ult u5{ eGg] s'/fdf o;sf] ;kmntf gflkg'k5{ . t}klg, a|f]8Jof08sf] OG6/g]6 ;'ljwf lbO/x]sf] 5 . oL rf/ u'0fx¿n]
ul/ax¿sf] ;"rgf cfjZostf k"/f ug{' / ;"rgf– o;nfO{ ljZjel/ ;:tf] / lgSs} pkof]uL agfPsf] 5 . cd]l/sfdf
;DkGg ;dfh lgdf{0f ug{' ul/aL 36fpg] k|of;sf] Pp6f dxTjk"0f{ x/]s ldg]6 #) hgf gofF u|xsx¿n] of] ljkmL k|ljlw ckgfpFb} 5g\
lx:;f xf] . plrt 9+un] pkof]u u/]df ;"rgfsf] k|jfx a9fpg] / . 7"nf zx/L Onfsfdf ljkmL ;]jf ;j{AofkL / ;j{sflns x'Fb}5 eg]
hgtfnfO{ ;an agfpg] sfddf cfO{;L6Lsf] lgs} 7"nf] e"ldsf gofFgofF Joj;foLx¿ / Jofkf/sf cu'jfxn] of] k|ljlwnfO{ b|'t
x'G5 . ultn] c+ufln/x]sf 5g\ . ljZj a}+ssf] ;"rgf tyf ;+rf/
$= cWoogn] bft[;+:yfx¿nfO{ oL sfdx¿ ug{ l;kml/; u/]sf] lgb]{zssf c'g;f/ of] k|ljlwsf] Ifdtf / ;kmntf ljsl;t
5M b]zx¿df xf]Og ljsf;zLn b]zx¿df k/LIf0f x'g]5, lsgls tL
• ul/aLsf] ;"rgf / ;+rf/ kIfnfO{ d"n wf/df Nofpg' tyf ljsf; b]zx¿df tf/ tfg]/ a|f]8Jof08sf] 6]lnkmf]g ;'ljwf
k|lqmofdf cfO{;L6Lsf] plrt pkof]u ug'{k5{ . lbg' lgs} ufx|f] 5 . ljkmLnfO{ ljkGg u|fdL0f Onfsfdf k'¥ofpg
• ul/aL lgjf/0f ug]{ /fli6«o /0fgLltdf ;"rgf tyf ;+rf/sf cfOnfUg] s]xL xfFsx¿ o:tf 5g\ M ufpFdf rflxg] oGqpks/0f,
ljifox¿nfO{ ;dfj]z ug'{k5{ . xf8{j]o/ k'¥ofpg' tyf u|fdL0f k"jf{wf/sf nflu lgSs} alnof /
ljsf;zLn b]zx¿df ;"rgf k|ljlw k|j4{gsf nflu udL{ ;bL{ tyf ljifd xfjfkfgLdf klg sfd ug]{, d/Ddt ;Def/
ug{ ;lhnf] vfnsf alnof ;fdfgsf] cfjZotf x'G5 . o;afx]s
ug'{kg]{ sfd tL pks/0fx¿ lemsfpgsf nflu nfUg] afwf c8rgx¿, h:t}
l8lh6n ckRo'{lg6L Olgl;Pl6e sfo{bnn] ljsf;zLn dxFuf] eG;f/ dx;'n, ;fdfg lemsfpg k"/f ug'{kg]{ em+eml6nf]
b]zx¿df ;fdflhs tyf cfly{s ljsf;sf] ult a9fpg] sfddf k|lqmof tyf eG;f/ sfof{nodf dlxgf}F em'nfpg] k|j[lQ h;n] ubf{
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] zlQmnfO{ pkof]u ug{sf nflu oGqpks/0fx¿ pkof]ustf{sf] xftdf kbf{;Dd lalu|;s]sf
cfjZos /0fgLltsf] 9fFrf tof/ kf/]sf] 5 . oL kfFr j6f x'g;S5g\ .
/0fgLlts If]qx¿sf] cfk;df 3lgi6 ;DaGw 5 . To;}n] ;a}df tf/ljxLg OG6/g]6 k|ljlwsf nfex¿nfO{ ljrf/ ubf{
plQs} Wofg k'¥ofpg' h?/L 5 . tfdf]sf] tf/sf] hfndf h]lnP/ ;+rf/ ug]{ hdfgfsf] cGTo eO;]sf]
k"jf{wf/ — ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] ;+hfn v8f ug'{k5{ . 5 . o;}n] ca tfdf]sf] tf/df cfwfl/t k"jf{wf/df nufgL ug'{sf]
;j{JofkL kx'Frsf] Joj:yf ug'{k5{ . ljsf;sf pRr ;§f kmfOa/ clK6s g]6js{ lgdf{0fdf hf]8 lbg'k5{ . nufgLsf]
k|fyldstfx¿nfO{ k"/f ug]{ Ifdtf a9fpg] sfo{qmddf s]lGb|t b[li6n] ljkmL k|ljlwsf] nflu kmfOa/ clK6shlt vlr{nf] 5}g,
x'g'k5{ .
24
tfklg of] cem} klg dxFuf] 5 . o;sf] :yfkgfdf eGbf ;+rfngdf /fhgLlts, cfly{s tyf ;fdflhs kl/l:yltsf] cfjZostf k5{ .
w]/} vr{ nfU5 . o;}n] vr{ 36fpg ax'/fli6«o sDkgLx¿, ljsf;] ;j{k|yd ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwnfO{ :yfgLo jf /fli6«o ;Gbe{df
lgsfox¿, ;/sf/L ;+/rgf / ;fdYo{ tyf ;/sf/L / lghL s;/L pkof]u ug]{ eGg] s'/f a'‰g'k5{ . /0fgLltut
;fem]bf/Lsf]nfO{ kl/rfng u/]/ o;nfO{ ;:tf], ;/n / ;j{;'ne sfo{qmdx¿aLrsf ldlxg ;DaGwx¿nfO{ Wofgdf /fVg'k5{ . o;df
agfpg ;lsG5 . -;|f]t M ;Dd]ngsf] l/kf]6{_ k|ToIf jf ck|ToIf e"ldsf v]Ng]x¿ tyf o;af6 nfe kfpg] jf
cWofo ^ k|efljt x'g]x¿ h:t} :yfgLo ;d'bfo, ;/sf/L, u}/;/sf/L lgsfo
tyf gLlh Jofj;flos If]q ;fy} ax'd'vL ;+:yf cflbsf] ;xeflutf,
g]kfnsf] nflu ;"rgf k|ljlwsf] e"ldsf / argj4tf clt dxTjk"0f{ x'G5 . afwf c8rg km'sfpg
/ gofF tyf df}lns ;dfwfg vf]Hg ;/sf/ k|d'vx¿sf] g]t[Tj
dxTj cfjZos x'G5 .
;d'b| ;txb]lv &) ld6/b]lv *))) ld6/eGbf cUnf] sd ljsl;t /fi6«x¿sf] cfˆg} vfnsf cfjZostf
e"agf]6, c;+Vo vf]nf gfnf, 8fF8fsfF8f cflb ljifd ef}uf]lns x'G5g\ . ltgsf cfjZostf cg'¿ksf k|ljlwx¿sf] ljsf;,
;+/rgfn] ubf{ oftfoft / ;+rf/ ;'ljwfaf6 a+lrt, / cfk;df kl/dfh{g / cg's"ng ug{ tyf cfOnfUg] ;d:ofx¿ ;dfwfg
ljR5]lbtÙ ljzfn l5d]sLx¿sf] aLr cjl:yt x'gfn] e"/fhgLlts ug{sf nflu /fli6«o / cGt/f{li6«o lghL pBf]ux¿n] Psh'6 eP/
¿kn] k/lge{/, ;d'b|L dfu{af6 a+lrt, pBf]u wGbfsf] ljsf;sf sfd ug'{k5{ . ljsf; nIfcg'¿k ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf]
nflu cfjZos vlgh tyf cGo k"jfwf{/x¿s]f cefjn] u|:t, pkof]u eO/x]sf] 5 ls 5}g eGg] s'/fdf gful/s ;dfh hfu?s
o'uf}Fsf] ;fdGtL / lkt[;QfTds dfgl;stfn] kLl8t tyf ljljw x'g'k5{ . df}lns tyf gjLg b[li6sf]0f tyf g]t[Tjaf6 ;sf/fTds
hflt, hghflt tyf cflbaf;L / efiffefifL, wd{, ;+:s[lth:tf kl/l:yltsf] l;h{gf u/]/ dfq} ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwnfO{
ljljwtfk"0f{ / c;dfg cGofok"0f{ ;fdflhs ;+/rgfn] ubf{ ljsf;sf] sfddf nufpg;lsG5 . k|ljlwdf cfwfl/t cGo
ljsf;df kl5 kb}{ uPsf] g]kfnn] ;]jfx¿x¿ x'g\ . of] If]qdf g]kfnn] cg'ej xfl;n ul/ klg ;s]sf]
s[lif qmflGt / cf}Bf]lus qmflGtaf6 kmfObf p7fpgg;Sg' :jefljs} 5 . g]kfnn] jiff}F{b]lv ;]gfdf tyf s'nL, b/afg, efF8f df‰g]h:tf
lyof] . clxn] ef}uf]lns ljifdtf, e"/fhgLlts jfWotf, k|fs[lts sd cfDbfgL x'g] vfnsf sfddf nfvf}F g]kfnLx¿nfO{ ljb]zdf
;|f]tsf] cefj, e"kl/j]li7ttf, ;fdGtL dfgl;stf, cg]s k|sf/sf k7fP/ clxn] klg b]zsf] cy{tGqdf pNn]vgLo of]ubfg
ljljwtf cflb afwfx¿n] 5]Sgg;Sg] ;"rgf k|ljlwsf] ¿kdf k'¥ofO/x]sf] 5 . olb Tof] hgzlQmnfO{ ;"rgf k|ljlwsf]
g]kfnsf] ;fd" Pp6f ck"j{ cj;/ cfPsf]5 . dWod:t/;Ddsf] ePklg tflnd lbP/ k7fpg;lsof] eg]
of] jf:tljstf xf] ls clxn] klg clwsf+z g]kfnLx¿ ltgLx¿sf] cfDbfgL w]/} u'gf a9g;S5 . b]zleq} klg cGo sfdsf]
;kmf vfg]kfgL, kf]lifnf] cfxf/, u'0f:t/Lo lzIff tyf :jf:Yo kfl/>ldssf] t'ngfdf sDKo'6/sf] sfd ug]{ hgzlQmsf] kfl/>lds
;]jfaf6 a+lrt 5g\ . ;fdfGo pkrf/ kfP lgsf] x'g;Sg] /f]u / w]/} 5 . c? vfnsf /f]huf/L a9fpgsf nflu w]/} nufgL, sRrf
ef]sn] aif]{gL ;}s8fF} dflg;x¿ csfndf d5{g\ . xhf/f}F dlxnf / kbfy{, ahf/, oftfoft cflb rflxG5 eg] ;"rgf k|ljlwdf nufgL
afnaflnsx¿ ;'/lIft ¿kdf ;'Ts]/L x'gg;s]/ tyf s'kf]if0fsf] ug{ / o;;+a+wL Joj;fo ug{ w]/} nufgL
sf/0fn] Hofg u'dfpF5g\ . cfwfhlt g]kfnLn] cIf/ lrGb}gg\ . rflxFb}g / ahf/, oftfoft, sRrf kbfy{sf] em+em6 klg x'Fb}g . s]xL
;}s8f Psn] klg cvaf/ k9\b}gg\ . clxn] klg ;}s8f gAa] sDKo'6/, 6]lnkmf]g nfOg, lah'nL / lbdfu eP k'U5 . o;af6
dflg;sf nflu ;"rgf / 1fg k|fKt ug]{ k|d'v ;|f]t dflg;dfq} xf] jftfj/0f b"lift klg x'Fb}g .
.PSsfO;f}F ztfAbLsf] k|f/Dedf htftt} ;"rgf k|ljlwsf] kmfObfsf] g]kfnn] w]/} klxn]b]lv ko{6g / hnljB'tnfO{
s'/f rn]sf] a]nfdf g]kfnh:tf] cNk lzlIft / cNk ljsl;t b]zn] g]kfnsf] cy{tGqdf of]ubfg lbg;Sg] d'Vo cfwf/ dfGb} cfPsf] 5
o;af6 s] / s;/L kmfObf p7fpg ;S5 eGg] k|Zg p7g' . t/ clxn] cfP/ ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t Joj;fosf] ;+efjgf
:jefljs xf] . cfO6Lsf] ;'ljwf pknAw x'Fb}df cyjf ljZjJofkL lgSs} a9]sf] 5 . lah'nL pTkfbg u/] klg a]Rgsf] nflu l5d]sL
;"rgf ;+hfn;Fu ;Dkls{t x'Fb}df hgtfsf g'gt]nsf ;d:of kSs} d'n'ssf] d'v tfSg'k5{ . ko{6gdf klg cfGtl/s tyf
klg ;dfwfg x'Fb}gg\ . t/ ljZj;Dks{sf] clt dxTjk"0f{ dfWod jfXo ;'/Iff, /f]usf] dxfdf/L cflbn] a]nfa]nfdf x|f; cfO/x]sf] 5
OG6/g]6 / Od]n o:tf] ;fwg xf] h;n] ljsf; k|lqmofdf cgluGtL . ltgLx¿sf] bfFhf]df ;"rgf k|ljlw a9L ;'/lIft / lg/fkb Joj;fo
;Defjgfx¿ pknAw u/fpF5 . ljsf;nfO{ cl3 a9fpg] OGwg b]lvPsf] 5 . t];|f] cWofodf pNn]v ul/Psf ;"rgf k|ljlwsf rf/
;"rgf / 1fg xf] . OG6/g]6n] ;"rgf / 1fgnfO{ clt ;lhnf], ;:tf] k|sf/sf pkof]ux¿dWo] g]kfndf clxn] d'Vo ¿kn] tLg k|sf/sf]
/ l56f] ultdf pknAw u/fpF5 . pkof]u b]lvPsf] 5 M ;"rgf ;+rf/ ug]{ k|ljlwsf] ¿kdf, ;"rgf
ljrf/ k'¥ofpg' kg]{ s'/f k|zf]wg k|ljlwsf] ¿kdf / ;ˆ6j]o/sf]
dfgj ljsf;sf] nflu ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] pTkfbgdf . s]xL dfqfdf xf8{j]o/sf] pTkfbg / Jofkf/ klg ePsf]
pkof]lutf / k|efj :ki6 x'Fbfx'Fb} klg of] s'/f la;{g' x'Fb}g ls s'g} b]lvG5 . ljsf;zLn / cf}Bf]lus b]zx¿aLr Jofkf/ a9fpg]
klg k|ljlwsf] dfgj ;dfhsf ;a} c+un] ;dfg ¿kdf nfe kfpg sfddf OG6/g]6sf] pkof]lutf lbglbg} al9/x]sf] 5 . OG6/g]6n]
;Qm}ggg\ . s]xL c+u kfvf k5{g\ . k|ljlw :jo+ s'g} ;d:ofsf] ;:tf] / l56f] ;+rf/ k|bfg ug]{ x'gfn] sDKo'6/ k|f]u|fldªb]lv lnP/
;dfwfg xf]Og . To;nfO{ s;/L / s;sf] lxtdf pkof]u ul/G5 sfof{noLo sfdh:tf ;]jfx¿ ;d]t OG6/g]6 dfkm{t ljsf;zLn
eGg] s'/f lgwf{/0f ug]{ t dflg;n] l;h{gf u/]sf] /fhgLlts, b]zx¿n] cf}Bf]lus b]zx¿df a]Rg ;S5g\ .
cfly{s tyf ;fdflhs Joj:yfn] g} xf] . o;}n] ;"rgf k|ljlwaf6 g]kfnd} a;]/ o'/f]k / cd]l/sfsf Jofkfl/s sDkgLx¿sf] sfd
nfeflGjt x'gsf nflu klg dfgj Ifdtfsf] ljsf;sf ;fy} cg's"n ul/lbg] ;]jfx¿sf] oxfF ;+rfng eO/x]sf 5g\ . ;:tf] >dsf]
sf/0fn] o:tf sfdx¿ ljsf;zLn b]zx¿lt/ cf]Ol/g] 7"nf]
25
;+efjgf 5 . aflx/ jf ljb]z guO{ 3/d} a;La;L ul/g] sDKo'6/ s]Gb|sf] :yfkgf eof] . bz jif{kl5 csf]{ hgu0fgf x'Fbf
6]lnsDo'6, 6]nLjs{ jf 6]ln;le{; al9/x]sf] 5 . o;n] sDKo'6/sf] a]nfotaf6 csf]{ sDKo'6/, Tolt a]nfsf] ;a}eGbf ljsl;t
cufl8 a;]/ ljZjJofkL ;+hfn (www) sf] dfWodåf/f o;/L cfOl;Pn @(%) NofOof] . To;df Ps d]ufafO6 ¥ofd,
pknAw x'g] 1fg / ;"rgfsf] pkof]u cfd hgtfn] l;w} ug{ g;s] ^$) d]uf afO6sf] xf8{l8:s / *)) luuf afO6sf] :6f]/]h Ifdtf
tfklg clxn] klg g]kfnnufot ljZjsf cg]s cNk ljsl;t lyof] . ;Dk"0f{ oGq rf/ OsfOdf afFl8P/ ag]sf] lyof] . clxn]sf]
b]zsf ;/sf/L, u}/;/sf/L / :yfgLo lgsfox¿ tyf pBf]uL Pj+ sDKo'6/ rnfpg]x¿ Tof] sDKo'6/sf] Ifdtf / sfd ug]{ tl/sf
Joj;foLx¿n] Od]n / OG6/g]6sf] dfWodaf6 ljleGg vfnsf ;'Gbf xfF:g;S5g\ t/ Tof] sDKo'6/ Tolt a]nfsf] ;a}eGbf ljsl;t
kmfObf p7fO/x]sf5g\ / Tof] kmfObf hgtfnfO{ klg k'¥ofO/x]sf sDKo'6/ dflgPsf] lyof] / rflxg]hlt sfd klg lbPsf] lyof] . Tof]
5g\ . Psflt/ ljkGgtfn] k/fsfi6f gfWg yfn]sf] 5 eg] csf]{lt/ sDKo'6/n] s]Gb|nfO{ yk bz jif{;Dd sfd lbof] . g]kfndf ;g\
;DkGgtfn] 9f]sf 3R3RofO/x]sf] 5 . ljkGgtfnfO{ c:yfoL pkfo !(&( df klxnf] dfOqmf] sDKo'6/ agfpg] d'lg zfSo ;Q/Lsf]
ckgfP/ 3kfpg] ls ;DkGgtfnfO{ 3/df a;fP/ ljkGgtfnfO{ bzssf] ;'?df a]nfotdf On]lS6«sn OlGhlgol/ª cWoog ug'{sf
;bfsf] nflu nv]6g] < of] b'ljwf g]kfnsf] dfq} xf]Og g]kfnh:tf ;fy} sDKo'6/ sf] sv/f klg l;ls/x]sf lyP . !(&@ df g]kfn
clwsf+z ljsf;zLn b]zx¿sf] klg xf] . cfP/ ;/sf/L ;]jf ub}{ pgn] s]xL cg';Gwfg u/] . To;kl5 pgL
;"rgf k|ljlw jf cfO6L dfkm{t g]kfndf klg clxn] 5fqj[lQ kfP/ k|mfG; uP . Tolt a]nf cfOaLPdn] dfOqmf]sDKo'6/
ljleGg If]qsf ;dembf/ tyf k|ltefjfg dflg;x¿n] cg]s nfe ahf/df Nofpg] k|of; ub}{ lyof] . k|mfG;af6 kms{Fbf pgn] sDKo'6/
p7fO/x]sf 5g\ . Jofkf/Lx¿n] cfˆgf] sf/f]af/ ljZjahf/df agfpgsf nflu rflxg] ;fdfgx¿ cfkm";Fu} NofP . g]kfn cfPkl5
km}nfO/x]sf5g\ . ljBfyL{, cg';Gwfgstf{ tyf j'l4hLjLx¿n] pgn] cfˆg} 3/sf] Pp6f sf]7fdf dfOqmf]sDKo'6/ agfP / blIf0f
ljZj1fgsf] e08f/af6 ;xh, ;/n / ;:tf]df cd"No 1fg PlzofnL If]qLo ;Dd]ngsf] cj;/df sf7df8f}Fdf k|bz{g u/] .
k|fKt ul//x]sf 5g\ . snfsf/, ;+uLtsf/, slj, ;flxTosf/, !(*# df d'lg zfSon] b]jgfu/L lnlk agfP/ g]kfndf sDKo'6/sf]
kqsf/ ;a}n] pkof]u a9fpg ;3fP . ToxL jif{ ds{G6fOn sDkgLn] sDKo'6/sf]
cfˆgf snfs[lt, uLt, ;+uLt, sfJo, ;flxTo, kqklqsf, cvaf/, sf/f]af/ ;'? u/]kl5 g]kfndf ;"rgf k|ljlwdf cwfl/t Jofkf/ ;'?
lrq, rnlrq cflb kf7Ø, >Jo, b[Zo cflb dfWoddf cfwfl/t ePsf] xf] . ljsf;zLn b]zx¿df /f]huf/Lsf] cj;/ a9fPsf] 5 .
s[ltx¿ If0fe/df ljZjJofkL u/fpFb}5g\ . ;/sf/L, u}/;/sf/L a]/f]huf/ o'jfx¿ 3/af/L a]r]/ ljb]zdf sfd ug{ ef}Ftfl/g' gkg]{
tyf lghL ;+:yfx¿ sf]xL klg of] k|ljlwsf] nfeaf6 a+lrt x'g cj:yf cfPsf] 5 . ca g]kfnLx¿ ljb]zdf rf}sLbf/L ug]{ jf
rflx/x]sf 5}gg\ . cfO6L olt ;/n / ;:tf] dfWod aGb}5 ls xf]6ndf efF8f df‰g] sfd gu/L ;"rgf k|ljlwsf] ;Lk l;s]/ 3/}df
o;sf] pkof]u ug]{ g]kfnLx¿sf] ;+Vof aflif{s ;}s8f @) eGbf w]/} klg /fd|f] cfDbfgL x'g] hflu/ vfg;S5g\ .
b/n] a9\b}5 . ca o;af6 k|ToIf jf ck|ToIf kmfObf glnPsf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u ca xjfO{ ofotfoft, a}+s,
dflg;x¿ kfpg ufx|f] 5 . ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t Joj;fodf 6]lnkmf]g, lah'nL, vfg]kfgL, 7"nf pBf]u Joj;fo, ko{6g, Jofkf/,
g]kfnn] hf]8 lbg'kg]{ csf]{ dxTjk"0f{ sf/0f s] 5 eg] g]kfnL c:ktfn, ljZjljBfno, /]l8of], 6]lnlehg, kqklqsf, ;/sf/L tyf
pTkfbg / ;]jfsf] vkt jf ahf/ g]kfnleq cToGt ;Lldt 5 . u}/;/sf/L sfof{no, dgf]/+hg pBf]u, oxfF;Dd ls wd{sd{df klg
oxfF 8fS6/ / OlGhlgo/x¿;d]t a]/f]huf/ aGg yfn]sf 5g\ . eO/x]sf] 5 . o;sf] pkof]u gePsf] jf ug{g;lsg] If]qsf] gfd
$@ k|ltzteGbf w]/} dflg; ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf] cj:yfdf lng ca d'l:sn eO;s]sf] 5 . jf:tjdf ;"rgf k|ljlw ca
ax';+Vos g]kfnLx¿n] bfdL a:t' jf ;]jf pkef]u ug]{ ;+efjgf g]kfnsf] nflu zf]vsf] s'/f geP/ ckl/xfo{ s'/f ePsf] 5 .
5}g . ljZjsf] ;jf{lws hg;+Vof ePsf b'O{ l5d]sL b]zx¿sf] dfgjclwsf/, k|hftGq / ;'zf;g :yfkgf ug{
;:tf] pTkfbgsf ;fd' g]kfnL dfnfdfgn] l5d]sL ahf/df cGt/f{li6«o lgsfox¿n] ;/sf/nfO{ ;"rgf k|ljlwsf] ;xf/f lng k|]l/t
k|lt:kwf{ ug{ ux|f] ePsf] cg'ej ul//x]s} 5f}F . ctM g]kfnn] ub}{ / ;3fpFb} 5 . :yfgLo lgsfob]lv dGqfno, lgjf{rg cfof]u,
cGt/f{li6«o ahf/ vf]Hg}k5{ . rfx] ljb]zdf sfdbf/ k7fpg] s'/fdf clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]u, k|x/L, Gofofno cflb k|;fzg
xf];\ jf c? k|sf/sf ;]jfsf] nflu . lagf oftfoftsf] em+em6 tyf hg;/f]sf/sf lgsfox¿df ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u u/]/ ltgsf]
g]kfnn] cGt/f{li6«o ahf/df :t/Lo / ;xh ¿kdf k'¥ofpg;Sg] sfdnfO{ k|efjsf/L agfpg ;"rgf k|ljlwnfO{
pTkfbg ;ˆ6j]o/ / ;"rgf ckl/xfo{ dflgPsf] 5 . 5f]6s/Ldf, b]zsf] /fhgLlt, k|zf;g, ljsf;,
cWofo & pBf]u, Jofkf/, lzIff, :jf:Yo, ;+rf/, oftfoft, ljh'nL, 6]lnkmf]g,
dgf]/+hg, ;flxTo, snf, s[lif, ko{6g cflb ;Dk"0f{ sfddf clxn]
g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf cfwf/ / ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u eO/x]sf] 5 .
;"rgf k|ljlw gLlt / sfg'g
l:ylt ;"rgf k|ljlw gLlt @)%& M
;"rgf k|ljlwsf] k|f/De / jt{dfg l:ylt /fli6«o of]hgf cfof]u / lj1fg tyf k|ljlw dGqfnon]
g]kfndf ;"rgf k|ljlw lelqPsf] ;g\ !(&! df xf] w]/} cWoog, 5nkmn, uf]i7L u/L ljleGg sfo{bn agfO{ @)%&
. Tof] ;fndf ePsf] /fli6«o hgu0fgfsf] tYof+s k|zf]wg ug{ bf];|f] ;fndf tof/ kf/]sf] ;"rgf k|ljlw gLltn] ;'?df lgSs} :jfut
k':tfsf] cfO{aLPd !$)! sDKo'6/ NofOPsf] lyof] . o;df 8]6f kfPsf] lyof] . o;n] ;"rgf k|ljlwsf] cfwfdf b]zsf] rf}tkmL{
e08f/0f ug{ 6]ksf] k|of]u x'GYof] / 8]6f OG6«L ug{ Kjfn k/sf ljsf; ug]{ cj;/ k|bfg u5{ eGg] ljZjf; lnPsf dflg;x¿n]
k+rsf8{ k|of]u ul/GYof] . Tof] sDKo'6/ d]l;g lgSs} 7"nf] l;+u} o;sf] sfof{Gjog x'g] s'/fdf 7"nf] cfzf u/]sf lyP . o;sf]
sf]7fhqf] lyof] . Tof] d]l;gsf] lhDdf lng / ;+rfng ug{ /fli6«o kl/sNkgf a8f] ;'Gb/ 5 M æcfpFbf] kfFr jif{leq g]kfnnfO{ ;"rgf

26
k|ljlwsf] ljZj dfglrqdf :yflkt ug'{ .Æ o;sf] /0fgLlt emg tfGg], gfr ufg, snf ;+:s[lt, ;flxTo cflb em08} ;a}h;f]
cfsfif{s 5 M æ;"rgf k|ljlwsf] ;~hfn sfdsf] nflu ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u lg/Gt/ al9/x]sf]
-g]6js{_ nfO{ u|fdL0f If]q;Dd lj:tf/ ug]{, g]kfnnfO{ ;"rgf 5.
k|ljlwdfkm{t cGt/f{li6«o ahf/df :yflkt ug]{, cfufdL kfFr jif{leq tj/af6 k|of]u ug{ jf To:tf clen]vdf u}/ sfg"gL
;"rgf k|ljlw;Fu ;DalGwt ;]jf (Software tyf Hardware) sf] tj/af6 kl/jt{g ug]{ sfo{nfO{ lgoGq0f u/L ;"rgf k|ljlwnfO{
lgsf;L ¿= !) c/a k'¥ofpg]===Æ cflb . ;fy} o;sf] sfo{gLlt ;/sf/, ;/sf/L lgsfo / JolQm ;d]tsf] ;/sf/L, Jofj;flos /
lgSs} dxTjfsf+IfL 5 M æ;g\ @)!) ;Dddf ;a}nfO{ sDKo'6/ Jofkfl/s sfd sf/jfxLdf ;d]t clwstd k|of]u ug{ u/fpg
lzIffÆ . ;"rgf k|ljlw gLltsf] e"ldsfn] b]zsf] jf:tljstf a'em]sf] jf~5gLo ePsf]n], ===== ;+;bn] of] P]g agfPsf] 5 .Æ ljw]ossf]
b]lvG5 M æg]kfnh:tf ljZjsf cNkljsl;t d'n'snfO{ lzIff, ¿kdf /x]sf] ;f] P]g clxn] Oltxf; alg;s]s]f 5 . ;"rgf
:jf:Yo, s[lif, ko{6g, Jofkf/ cflb ljleGg If]qdf ;"rgf k|ljlw sf] k|ljlwsf] b|'t ljsf;n] ubf{ clxn] ;f] P]gsf sltko s'/fx¿df
k|of]uaf6 tLa| ultdf ljsf; ug]{ cj;/ k|fKt ePsf] 5 . o; c;fGble{s eO;s]sf 5g\ . P]gsf] cefjn] ubf{ g]kfndf ;"rgf
k|ljlwsf] Jofks lj:tf/af6 cfly{s ;'b[9Ls/0f, k|hftflGqs d"No k|ljlwsf] ljsf;, o;sf] pkof]u tyf ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t
tyf dfGotfsf] ljsf;, cfly{s ;|f]t / ;fwgsf] ;dfg'kflts Joj;fo kl5 k/]sf] 5 tyf ;"rgf k|ljlwsf] cfwf/df x'g]
ljt/0f Pj+ hgtfdf r]tgfsf] clej[l4 x'g uO{ hLjg:t/df ;'wf/ ck/fwx¿ a9]sf 5g\ .
x'g] / cGttf]uTjf u/LaL lgjf/0fdf 7"nf] d2t k'Ug] b]lvG5 . bzf}“ k+rjifL{o of]hgfsf] gLlt tyf sfo{qmd
;"rgf k|ljlw g} g]kfnsf] ef}uf]lus ljifdtfdf sdL Nofpg] Ps xfn rfn" bzf}F k+rjifL{o of]hgfdf ;"rgf k|ljlw gLlt tyf
;zQm k"jf{wf/sf ¿kdf :yflkt x'g]5 . cfufdL sfo{qmdnfO{ b]z ljsf;sf] nflu dxTjk"0f{ ;fwgsf] ¿kdf lnP/
jif{x¿df ljZj dfglrqdf ;"rgf k|ljlwsf] If]qdf ljsl;t o;sf] ljsf;df lgSs} hf]8 lbOPsf] 5 . ;f] of]hgfdf 3f]lift
/fi6«x¿ / o; g]kfndf clxn] ;fgf] sf]7fdf sDKo'6/sf k"hf{x¿ gLlt tyf sfo{gLltx¿sf] ;f/ o:tf] 5 M
hf]8g] b]lv lnP/ %)) hgfeGbf w]/} sd{rf/L /fv]/ pBf]u ug]{
;"rgf k|ljlw;DaGwL pBf]u jf sDkgLx¿sf] ;+Vof %)) • ;fd'bflos txdf ;j{;fwf/0f hgtfsf] kx'Fr ;"rgf ;]jfx¿df
gflw;s]sf] 5 . To:t}, ;fgf] sf]7fdf rf/kfFr j6f sDKo'6/ /fv]/ k'¥ofpg ;"rgf k|ljlw;+a+wL lzIff tyf tflnd, ;f] k|ljlw;Dd
sDKo'6/sf] sv/f l;sfpg]b]lv lnP/ cGt/f{li6«o dfGotfk|fKt kx'Fr / o;sf] pkof]uaf6 k'¥ofpg;lsg] ;]jfx¿sf] lj:tf/df
kf7Øqmdcg';f/ tflnd lbg] ;+:yfx¿sf] ;+Vof klg xhf/ pk/f]Qm tLg j6} kIfnfO{ ;Fu;Fu} ljsf; ul/g] 5 . lghL If]qsf]
gfl3;s]sf] cg'dfg 5 . g]kfndf sltko sDkgLx¿n] clxn] ;+nUgtfdf ;"rgf k|ljlwsf] cg';Gwfg tyf ljsf; / lj:tf/
ljZj:t/s} PlKns];g ;ˆ6j]o/x¿ agfO/x]sf 5g\ . a}+s, ul/g]5 .
Jofkfl/s sDkgL / ;/sf/L sfof{nosf] n]vf /fVg] :t/Lo • ;"rgf k|ljlwsf] lj:tf/ u/L s[lif, lzIff, :jf:Yo tyf
;ˆ6j]o/x¿ oxLF pTkfbg eO/x]sf 5g\ . ;ˆ6j]o/ pTkfbgdf s[lifj:t'sf] d"No Pj+ cfk"lt{ l:ylt cflbaf/] dxTjk"0f{ ;"rgf
dfq ljz]iftf xfl;n u/]sf ;+:yfx¿sf] ;+Vof Ps bh{ghlt 5 ;]jfx¿ u|fdL0f If]qx¿df klg ;fd'bflos ;"rgf s]Gb|dfkm{t
eg] 3/d} a;]/ ljb]zL, cGt/f{li6«o sDkgLx¿sf] nflu ;ˆ6j]o/ pknAw u/fpg hf]8 lbOg]5 . OG6/g]6df g]kfnL ljifoj:t' ePsf
agfOlbg] JolQmx¿sf] ;+Vof klg w]/} 5 . ;fdu|Lsf] clej[l4 ug]{ / g]kfnL snf, ;+:s[ltsf] hu]gfP ug]{ tyf
sf7df8f}Fdf 8]9 nfveGbf w]/}n] OG6/g]6 / Od]n u|fdL0f If]qsf] ljsf; ug]{ vfnsf ljifoj:t' :yfgLo efiffdf tof/
pkof]u ul//x]sf] cg'dfg 5 . sf7df8f}Fl:yt OG6/g]6 ;]jf ul/g]5 . ufpF ljsf; ;ldltx¿df klg OG6/g]6 ;'ljwfo'Qm u|fdL0f
k|bfosx¿af6 @% xhf/ u|fxsn] OG6/g]6 / Od]n ;]jf lgoldt ;"rgf s]Gb|x¿ :yfkgf ub}{ nlug]5 .
¿kdf lnO/x]sf 5g\ . OG6/g]6 / Od]n k|of]u ug]{x¿sf] ;+Vof • ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf nflu z}lIfs tflndx¿ k|j4{g ug{'sf
jflif{s @) b]lv #) k|ltzt;Dd al9/x]sf] 5 . ;"rgf k|ljlwsf ;fy} lzIffsf] u'0f:t/df ;'wf/ Nofpg ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u
s'g} ljifodf lzIff jf tflnd xfl;n u/]sf sl/a @))) o'jfx¿ ul/g]5 . æ;g\ @)!) ;Dddf ;a}nfO{ sDKo'6/ lzIffÆ eGg] Pp6f
x/]s jif{ of] If]qdf k|j]z ub}{ 5g\ / tLdWo] em08} cfwf ljb]zdf bL3{sfnLg sfo{qmd agfOg]5 / qmdzM clgjfo{ ¿kdf
hfg] u/]sf] cg'dfg 5 . sltko o'jfx¿ oxLF a;]/ ljb]zL ljBfnox¿df sDKo'6/ lzIffsf] k7gkf7g u/fOg]5 . ;/sf/L tyf
sDkgLx¿sf] nflu sfd ul//x]sf 5g\ . lghL b'a} If]qsf] ;+nUgtfdf bIf hgzlQm tof/ ul/g]5 . ;"rgf
g]kfnsf] lzlIft hgdfg; clxn] ;"rgf k|ljlw, k|ljlw;DaGwL ljleGg txsf :t/Lo If]qdf kl5 kg]{ /fi6«x¿sf]
ljz]if u/L sDKo'6/ lzIffk|lt lgSs} pT;'s / hfu?s b]lvG5 . cfly{s l:yltdf 7"nf] cGt/ cfpg]5 . o:tf] l:yltn] lg/Gt/tf
ufpF7fpFdf sDKo'6/ tflnd s]Gb| v'n]s 5g\ . sDKo'6/ ghfgL /fd|f] kfpg' ljsl;t /fi6«x¿sf nflu klg ;xh ljifo x'g ;Sb}g . o;
sfd kfOGg eGg] efjgf alnof] x'Fb}5 . sDKo'6/ hfb"sf] ;Gbe{df cGt/f{li6«o ;d'bfoaf6 cNkljsl;t /fi6«x¿nfO{ ;"rgf
afs;h:tf] sf}t'sdo a:t' geP/ hLjgdf / b}lgs Jojxf/df k|ljlwsf] ljsf;df ;xof]u k'Ug;Sg] pRr ;Defjgf 5 . xfd|f]
rflxg] pks/0f aGb}5 . ;/sf/L / u}/;/sf/L lgsfox¿n] h:tf] cNkljsl;t /fi6«sf nflu o:tf] ;xof]un] /fli6«o ljsf;df
hgtfnfO{ k'¥ofpg' kg]{ ;]jf tyf ;'ljwf ca sDKo'6/sf] pkof]un] 7"nf] e"ldsf v]Ng] s'/f :ki6 5 . o; kl/k|]Iodf ;"rgf k|ljlwnfO{
ubf{ k|efjsf/L aGg yfn]sf] 5 . ;f+;b, lhNnf / ufpFsf g]tfb]lv l56f]eGbf l56f] ljsf; u/L /fli6«o cy{tGqdf 6]jf k'¥ofpg ;"rgf
lnP/ hLjg ;fyL /f]Hg] sfddf klg sDKo'6/ / ;"rgf k|ljlwn] k|ljlw gLltsf] cfjZostf 5 .Æ gf} bkmfdf ljeflht ;f] gLltn]
;3fpFb} 5 . hGd, d[To' btf{, /fxbfgL lng], s/ ltg]{, ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; lglDg ;"rgf k|ljlwsf] kx'Fr ;j{;fwf/0f
hUufhldgsf] clen]v /fVg], vfgf ksfpg], s[lif;+a+wL ;"rgf / hgtfdf k'¥ofO{ o;sf dfWodaf6 /f]huf/Ldf clej[l4 ug]{, 1fgdf
1fg kfpg], s[lif ahf/ a'‰g], dfn;fdfg a]Rg], ko{6sx¿nfO{ cfwfl/t ;dfh (Knowledge Based Society) sf] lgdf{0f ug]{,

27
tyf 1fgdf cfwfl/t pBf]ux¿ (Knowledge Based Industries) g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0f, g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfg, /]l8of] k|;f/
sf] :yfkgf ug]{ p2]Zo lnPsf] 5 . ;]jf ljsf; ;ldlt -/]l8of] g]kfn_, g]kfn 6]lnlehg, /fli6«o
dflysf p2]Zox¿ k"/f ug{sf nflu !% a'Fb] ;dfrf/ ;ldlt, uf]/vfkq ;+:yfg, rnlrq ;+:yfg, /]l8of]
/0fgLltÙ tL /0fgLltx¿ sfof{Gjog ug{ !& a'Fb] ;"rgf k|ljlw gLlt lk|mSj]G;L dxfzfvf, k|]; sfplG;n g]kfn cflb lgsfox¿ k5{g\ .
/ #^ a'Fb] sfo{gLlt cg';/0f ug]{ pNn]v ul/Psf] 5 . ;fy} ;f] ;"rgf k|ljlw;+a+wL gLlt, P]g, lgod agfpg], nfu" u/fpg] lhDdf
gLltdf k|wfgdGqLsf] cWoIftfdf /fli6«o ;"rgf k|ljlw ljsf; lj1fg k|ljlw dGqfnosf] ePtf klg of] k|ljlwnfO{ ;+rfng ug]{
kl/ifb, kl/ifbcGtu{t lj1fg tyf k|ljlw dGqLsf] cWoIftfdf d'Vo cfwf/ b"/ ;+rf/ ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfnosf] dftxtdf kg]{
/fli6«o ;"rgf k|ljlw ;dGjo ;ldlt u7g ul/g], tyf lj1fg tyf ePsf] x'gfn] b'O{ hgzlQmsf] cfjZostf kl/k"lt{ ug{ :jb]zL
k|ljlw dGqfnocGtu{t /fli6«o ;"rgf k|ljlw s]Gb| :yfkgf ul/g] z}lIfs ;+:fx¿nfO{ ;xof]u ul/g]5 . ;"rgf k|ljlw If]qsf] ljsf;sf
Joj:yf ul/Psf] 5 . nflu u}/cfjf;Lo g]kfnLx¿nfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 .
;|f]t M www.most.gov.np • ;/sf/L lqmofsnfkx¿nfO{ kf/bzL{ agfpg, ;/sf/L ;]jf k|bfg
/fli6«o ;"rgf k|ljlw gLlt hlt;'s} cfsif{s eP klg ug]{ k|0ffnLnfO{ ;Ifd / k|efjsf/L agfpg tyf ljQLo Joj:yfkg
To;sf] sfof{Gjog kIf lgSs} tLtf] 5 . gLlt ag]sf] tLg jif{ / k|zf;lgs Ifdtfsf] ;'wf/ ug{ ;"rgf k|ljlwnfO{ pkof]u ul/g]5
eO;Sbf klg To;nfO{ nfu" ug{sf] nflu rflxg] P]g sfg'g, . o; qmddf ljB'tLo k|zf;g k|ljlw -O uegf{G;_ nfO{ klg
lgodfjnL alg;s]sf] 5}g . k|ofudf NofOg]5 . ;/sf/L sfof{nox¿df sDKo'6/sf] k|of]u
;"rgf k|ljlw P]g Jofks ug{ tLg jif]{ sfo{qmd agfO{ nfu" ul/g]5 . ;a} dGqfno,
;"rgf k|ljlw gLlt sfof{Gjog ug{sf nflu ;/sf/n] @)%& ;fnd} ljefu tyf sfof{nox¿nfO{ OG6/g]6af6 hf]l8g]5 / cGo
ljB'tLo sf/f]jf/ / l8hL6n x:tfIf/ P]g, @)%& sf] th'{df u/]sf] lgsfox¿nfO{ klg OG6/g]6dfkm{t cfj4 x'g k|f]T;fxg ul/g]5 .
b]lvG5 . k|:tfljt ;f] P]gsf] k|:tfjgfdf elgPsf] 5 M æljB'tLo • ;"rgf k|ljlw tyf o;;+a+wL k"jf{wf/ ljsf;sf lgldQ :jb]zL
tYof+s cfbfg–k|bfgsf] dfWodaf6 jf cGo s'g} ljB'tLo ;+rf/ tyf ljb]zL nufgLnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . lghL If]qsf]
dfWodaf6 x'g] sf/f]jf/nfO{ e/kbf]{ / ;'/lIft ;xeflutfdf pko'Qm :yfgx¿df ;"rgf k|ljlw kfs{ :yfkgf
agfO{ ljB'tLo clen]vsf] l;h{gf, pTkfbg, k|zf]wg, ;+ro, k|jfx ul/g]5 . ;"rgf k|ljlw If]qdf ;+nUg Joj;foLx¿nfO{ dfucg';f/
tyf ;Dk]|if0f k|0ffnLsf] dfGotf, ;Totf, cv08tf tyf b"/;+rf/ tyf ljB't ;]jf pknAw u/fOg]5 .
ljZjzgLotfnfO{ k|dfl0fs/0f Pj+ lgoldt ug{, Joj:yf ug{ / • ljB'tLo Jofkf/ -Osd;{_, ljB'tLo lzIff -OPh's];g_, b"/:jf:Yo
ljB'tLo clen]vnfO{ cgflws[t -Ox]Ny_, ljB'tLo x'nfs -Okf]:6_ cflbsf] k|j4{g / uf|dL0f If]qdf
• ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t pBf]ux¿ h:t} ;ˆ6j]o/ ljsf;, k|ljlw x:tfGt/0f ug{ ;"rgf k|ljlwsf] k|of]u ul/g]5 . b"/;+rf/
pTkfbg tyf k|of]u;+a+wL pBf]u / ;]jf h:t} 8]6fOG6«L, tyf ljB't ;]jf pknAw ePsf :yfgx¿sf lzIf0f ;+:yf /
l8lh6fOh];g, d]l8sn 6«fG;lqmK;g, sn ;]G6/, j]a sG6]G6 c:ktfnx¿nfO{ ;"rgf k|ljlw;+a+wL ;]jfsf] k|of]u ug{ k|f]T;fxg
l8hfOg cflb ljsf;sf nflu cfGtl/s tyf j}b]lzs nufgL ul/g]5 . ljB't ;]jf pknAw gePsf :yfgx¿df klg ;f}o{ phf{sf
cfsif{0f ug{ rflxg] pko'Qm jftfj/0f l;h{gf ul/g]5 . dfWodaf6 ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;nfO{ 6]jf lbOg]5 .
• ;"rgf k|ljlw tyf ;f];+a+wL ;]jfx¿sf] Jofkf/, ljsf; tyf • /]l8of] 6]lnlehgnufot OG6/g]6 tyf OG6«fg]6sf] dfWodaf6
lj:tf/sf nflu zfxL g]kfnL /fhb"tfjf;x¿df cfjZos Joj:yf b"/lzIf0f -l8:6ØfG; nlg{ª_ k|0ffnL ;'? ul/g]5 . :s'n g]6, l/;r{
ldnfOg]5 . g]6, sd;{ g]6h:tf g]6jls{ª / ax'eflifs sDKo'l6ªsf] ljsf;
• ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf nflu ;"rgf k|ljlw gLltåf/f lglb{i6 ul/g]5 .
;+:yfut ;+/rgfnfO{ k|efjsf/L ¿kdf cufl8 a9fOg] 5 tyf • b"/;+rf/ pkrf/ -6]lnd]l8l;g_, b"/ lzIf0f, b"/ k|zf]wg, tyf
u|fdL0f b"/;+rf/ ljsf;sf nflu b"/;+rf/sf ;+/rgfx¿ ;"rgf ljB'tLo Jofkf/sf] k|j4{gsf nflu cfjZos sfg'gL k"jf{wf/x¿
k|ljlwd}qL -cfO6L k|m]08nL_ agfOg]5 . lgdf{0f /g]5 . ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf ;Gbe{df af}l4s
;|f]t M www.npc.gov.np ;DklQ;DaGwL clwsf/ -OlG6n]Sr'cn k|k6L{ /fO6_ sf] ;+/If0fsf
;"rgf k|ljlw gLlt lgofds lgsfox¿ nflu Joj:yf ePsf sfg'gL ;+/rgfsf] cfjZos ;'b[9Ls/0f
/fli6«o of]hgf cfof]u ul/g]5 .
/fli6«o of]hgf cfof]u g]kfnsf] ljsf;sf] of]hgf / • b"/;+rf/ tyf b"/;+rf/ ;]jf;Fu ;+a+lwt oGqpks/0fx¿sf]
gLlt agfpg] k/fdz{bftf lgsfo xf] . o;n] /fli6«o ljsf; u'0f:t/, ;]jfsf] u'0f:t/ lgwf{/0f ug]{ / nfu" u/fpg],
kl/ifbsf] lgb]{zgcGtu{t gLlt / of]hgf tof/ kf5{ . cfof]un] • b"/;+rf/ ;]jf ;+rfng stf{x¿nfO{ Ohfht lbPafkt lnOg]
;/sf/nfO{ ah]6sf] afF8kmfF6 ug]{ sfddf klg ;'emfpm lbG5 . ;fy} z'Nsx¿sf] lgwf{/0f / lgodg ug]{ .
;/sf/n] u/]sf ljsf;sf sfd / of]hgfx¿sf] cg'udg / • b"/;+rf/ ;]jf k|bfosx¿sf] pks/0fx¿sf] u'0f:t/ hfFRgsf
d"Nof+sg klg u5{ . lj:t[t hgsf/Lsf nflu x]g';\ M nflu lgoldt ¿kdf cg'udg ug]{,
www.npc.gov.np . ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfno • ;]jf k|bfosx¿aLr jf ;]jf k|bfos / u|fxsx¿aLr ljjfb
;+rf/ If]qsf] gLlt, of]hgf, sfo{qmd agfpg] / p7]df To;sf] lg/fs/0f ug]{, tyf
nfu" ug]{ lhDd]jf/L ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfnosf] xf] . of]
dGqfnocGtu{t x'nfs ;]jf ljefu, ;"rgf ljefu, d'b|0f ljefu, • b"/;+rf/ ;]jfsf] ljsf; ug{ >L % sf] ;/sf/n] ckgfpg'kg]{
gLlt, of]hgf / sfo{qmdaf/] ;/sf/nfO{ ;'emfj lbg] .
lj:t[t hfgsf/Lsf nflu x]g'{;\ M www.nta.gov.np
28
/fli6«o ;"rgf k|ljlw ljsf; kl/ifb :jb]zL / ljb]zL nufgLstf{x nfO{ ;+nUg u/fpg], ;"rgf
;"rgf k|ljlw gLltdf ;"rgf k|ljlw If]qsf] ljsf; k|ljlw ;DaGwdf Ps ktf Nofpg cfjZos sf]l8 (coding) /
/ lj:tf/sf nflu ;"rgf k|ljlw;DaGwL gLltsf] k'g/fjnf]sg tyf :t/ lgwf{/0f (Standardize) sf] Joj:yf u/L sfof{Gjog / cg'udg
kl/dfh{g, jflif{s k|ult ;dLIff / cfOkg]{ ;d:ofsf] ;dfwfgsf ug]{ .
;fy} cfjZos cGo sfo{x¿ ug{ /fli6«o ;"rgf k|ljlw kl/ifb u7g ;|f]t M ;"rgf k|ljlw gLlt, @)%& www.nta.gov.np
ug]{ k|fjwfg 5 . kl/ifbsf] cWoIfdf k|wfgdGqL, pkfWoIfdf lj1fg ;"rgf k|ljlw ;]jf k|bfg ug]{ lgsfox
tyf k|ljlw dGqfno dGqL, tyf ;b:ox¿df ;"rgf tyf ;~rf/ g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfg
dGqL, /fli6«o of]hgf cfof]usf pkfWoIf / ;"rgf k|ljlw x]g]{ k[i7e"ld
;b:o, cy{, pBf]u jfl0fHo tyf cfk"lt{, sfg'g Gofo tyf ;+;bLo, æg]kfndf 6«+s 6]lnkmf]g ;]jf s/Lj cf7 bzs cufl8b]lv
hn;|f]t, lj1fg tyf k|ljlw dGqfno, lzIff tyf v]ns"b dGqfno, :yfkgf eO{ b"/ ;+rf/sf] >Lu0f]z ePsf] xf] . ljqmd ;Djt\ @))^
;"rgf tyf ;+rf/ dGqfnosf ;lrjx¿, sDKo'6/ lj1 k|ltlglw, ;fndf cfsfzjf0fL ;]jf ;'? eP tfklg ljqmd ;Djt\ @)!@
ljZjljBfno÷/f]gfi6 -tLghgf_, sDKo'6/ P;f]l;P;g ckm ;fndf #)) nfOgsf] x:t ;+rflnt l;=lj= PS;r]~hsf] :yfkgf
g]kfnsf cWoIf, g]kfn pBf]u jfl0fHo dxf;+3sf cWoIo, ePb]lv dfq ;j{;fwf/0fsf] k|of]usf nflu 6]lnkmf]g pkof]udf
lghL If]qsf ;"rgf k|ljlwdf ;+nUg JolQmx¿ -tLghgf_, b"/;~rf/ cfPsf] b]lvG5 . b"/;+rf/sf] ljsf;nfO{ ult k|bfg ug{ @)!^
k|flws/0fsf cWoIf, tyf ;b:o ;lrjdf /fli6«o ;"rgf lj1fg ;fndf æ6]lnsDo'lgs]zg ljefuÆ sf] u7g eO{ b"/;+rf/ ljsf;
s]Gb| (NITC) sf sfo{sf/L lgb]{zs /xg] Joj:yf 5 . sfo{df qmdzM lj:tf/ x'Fb} @)#@ ;fndf g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgsf]
/fli6«o ;"rgf k|ljlw ;dGjo ;ldlt :yfkgf kl5 dfq r/0fa4 ¿kdf b"/;+rf/ If]qsf] ljsf; tyf
;"rgf k|ljlw;DaGwL cg';Gwfg tyf ljsf; ug{, o; lj:tf/n] ult lng yfn]sf] kfOG5 .Æ — /fli6«o b"/;+rf/ gLlt
If]qsf nflu cfjZos hgzlQm ljsf; ug{, ;"rgf k|ljlw ljifosf] æg]kfndf b"/;~rf/ ;]jfsf] yfngL l9n} u/L eof] . ;g\ !(!$ df
kf7Øqmd ljsf; ug{, lghL If]qdf ;~rflnt sDKo'6/ tflndsf] k|fOe]6 a|f~r PS;r]~hsf ¿kdf DofUg]6f] ;]6x¿sf] k|of]u eof] .
u'0f:t/df ;'wf/ u/L :t/ lgwf{/0f Pj+ ;f]sf] cg'udg ug{ / cGo csf]{ jif{ v'nf tf/ nfOg k|0ffnLaf6 nfdf] b"/Lsf] ;~rf/ dfWod
ljb]zL z}lIfs ;+:yfx¿;Fu ;DaGw ufF:g]h:tf dGqfnoaLr ;dGjo ;'¿ eof] . ;g\ !(^# df cd]l/ sL ;xof]udf :jrflnt 6]lnkmf]g
x'g g;s]df ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; plrt ¿kdf x'g;Qm}g . x]g'{;\ M PS;r]~h k|0ffnL leqØfOPkl5 dfq g]kfndf cfw'lgs
www.moic.gov.np b"/;~rf/sf] yfngL ePsf] xf] . ;g\ !(^( df klxnf] r/0fsf] b"/
lj1fg tyf k|ljlw dGqfno ;~rf/ ljsf; sfo{qmd ;'¿ eof] . ;g\ !((& ;Dd ljZj a}+sn]
g]kfnsf] ljsf;df lj1fg / k|ljlwsf] pkof]u kfFrj6f C0f ;xof]u sfo{qmddfkm{t\ g]kfnsf] b"/;~rf/ ljsf;
a9fpg] nIf lnP/ @)%# h]7df lj1fg tyf k|ljlw dGqfnosf] sfo{qmddf ;3fof] .
:yfkgf ul/Psf] lyof] . dGqfnon] /fli6«o of]hgf cfof]u;Fu ldn]/ æo;} cjlwdf b"/;~rf/ ;+:yfg P]g, @)@* cg';f/ ;g\ !(&% df
;"rgf k|ljlw gLlt @)%& tof/ kf/]sf] lyof] . ;fy} ;"rgf g]kfn b"/ ;~rf/ ;+:yfgsf] :yfkgf eof] . krxQ/} lhNnfdf
k|ljlw;Fu ;DalGwt P]g, tyf lgodfjnL th'{df / sfof{Gjog ug]{ 6]lnkmf]g nfOg k'Uof] . s]xL g]kfnLx¿n] ljz]if1tf klg xfl;n u/]
lhDdf oxL dGqfnosf] xf] . ;"rgf k|ljlw gLltcg';f/ u7g ePsf] . b"/;~rf/ P]g, @)!( n] g]kfn b"/;~rf/ ;+:yfgnfO{ b"/;~rf/
/fli6«o ;"rgf k|ljlw ljsf; kl/ifbsf] ;b:odf of] dGqfnosf ;DaGwL ;Dk"0f{ ;]jfsf nflu Psflwsf/ k|bfg u/]sf] lyof] . t/
dGqL / ;du| ¿kdf dGqfnosf] k|d'v e"ldsf x'G5 . To:t}, ;g\ !((& df 3f]if0ff ePsf] b"/;~rf/ P]g, @)%# n]
kl/ifbsf] gLlt lgb]{zg / b}lgs sfd x]g]{ /fli6«o ;"rgf k|ljlw g]kfn b"/;~rf/ ;+:yfgsf] Psflwsf/sf] l:ylt tf]8]sf] 5 .
;dGjo ;ldlt, /fli6«o ;"rgf k|ljlw s]Gb| tyf ;"rgf k|ljlw kfs{ b"/;~rf/ If]qnfO{ lgoldt ug{ tyf b"/;~rf/ ;]jf
klg oxL dGqfnosf] ;/f]sf/df k5{ . x]g'{;\ M www.most.gov.np ;~rfnsx¿nfO{ Ohfht k|bfg ug]{nufotsf sfddf ;dGjo ug{
g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0f æ/fli6«o ;"rgf k|ljlw ;dGjo ;ldltÆ u7g ul/Psf] 5 . lj1fg
g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0f g]kfnsf] b"/;+rf/;DaGwL tyf k|ljlw dGqLsf] cWoIftfdf u7g ePsf] ;f] ;ldltdf /fli6«o
gLlt, P]g, lgod kfngf u/fpg] lgsfo xf] . b"/;+rf/ P]g @)%# tyf of]hgf cfof]usf ;"rgf k|ljlw ljifo x]g]{ ;b:o pkfWoIf tyf
b"/;+r/ lgodfjnL @)%# cg';f/ o;sf] u7g @)%$ ;fndf ePsf] /fli6«o ;"rgf lj1fg s]Gb (NITC) sf sffo{sf/L lgb]{zs, ;b:o–
xf] . g]kfndf b"/;+rf/ ;]jfsf] ljsf;, lj:tf/ / ;+rfngsf nflu ;lrj 5g\ . ;b:ox¿df ljZjljBfnosf pks'nklt @ hgf, cy{
cg's"n tyf k|lt:kwf{Tds jftfj/0f tof/ kfg]{ p2]Zon] o;sf] dGqfno, pBf]u jfl0fHo tyf cfk"lt{ dGqfno, lj1fg tyf k|ljlw
:yfkgf ePsf] xf] . b"/;+rf/ ;]jfnfO{ e/kbf]{ / cfdhgtfsf] nflu dGqfno, lzIff tyf v]ns"b dGqfno, ;"rgf tyf ;~rf/
;'ne tl/sfn] pknAw u/fpg' clw/fHoel/ ufpF tyf dGqfnosf ;lrjx¿, ;"rgf k|ljlwlj1 @ hgf, sDKo'6/
gu/ If]qdf cfwf/e"t b"/;+rf/;]jf pknAw u/fpg cfjZos P;f]l;P;g ckm g]kfn / pBf]u jfl0fHo dxf;+3sf k|ltlglwx¿
Joj:yf ug'{ u'0f:t/Lo ;]jf k|bfg u/fpg] sfd ;'lglZrt u/fP/ 5g\ .
pkef]Qmfsf clwsf/ / lxtsf] /Iff ug'{ tyf b"/;+rf/ ;]jf / ;'ljwf /fli6 o ;"rgf k|ljlw s]Gb|
pknAw u/fpg] JolQm jf lgsfox aLr ;dGjo / :j:y k|lt:kwf{ /fli6 o ;"rgf k|ljlw s]Gb| (National Information
u/fpg] Joj:yf ug'{ o;sf p2]Zo x'g\ . Technology Center) lj1fg tyf k|ljlw dGqfnocGtu{t 5 .
oL p2]Zox k"/f ug{sf nflu k|flws/0fn] cfjZostfg';f/ o;sf If]qLo / lhNnf:t/sf sfof{nox sf]
lgDglnlvt sfd ul//xsf] 5 M lghL If]qsf b"/;+rf/ ;]jf :yfkgf ug{;lsg] Joj:yf 5 . o;n] ug]{ sfdx o; k|sf/ 5g\ M
;+rfng ug]{x nfO{ Ohfhtkq lbg], b"/;+rf/ ;]jf ;+rfng ug{ ;"rgfsf] 8]6f a}+s (Data Bank) sf kdf sfo{ ug'{sf ;fy}
29
;/sf/L sfof{nox sf] sDKo'6/ clen]vLs/0f (Computerisation) Psflwsf/ sf] l:yltsf] cGTo eP/ lghL If]qn] k|j]z u/]sf] 5 .Æ
/ ljifoj:t' (Content) sf] ljsf; tyf lj:tf/ ug{ ;xof]u ug]{, — ;"rgf k|ljlw gLlt @)%&
/fli6 o ;"rgf k|ljlw ljsf; kl/ifb\ / /fli6 o ;"rgf k|ljlw g]kfndf b"/;~rf/sf] ljsf;sf] emns -O:aL ;Djtdf_
;dGjo ;ldltsf] ;lrjfnosf kdf sfd ug'{sf ;fy} ;"rgf sf7df8f}Fdf klxnf] 6]lnkmf]g nfOg !(!#
lj1fg / ;"rgf k|ljlw;DaGwL gLlt Pj+ of]hgf sfof{Gjog :jrflnt PS;r]~h !(#^
ug]{ u/fpg], cg'udg Pj+ ;'kl/j]If0f ug]{ / lghL If]qn] u/]sf 6]lnu|fd ;]jfsf] :yfkgf !(%)
sfdx nfO{ lgodg ug]{ / oL sfo{x sf ;DaGwdf kl/ifb\df PrPk\m l;Dkn]S; jfo/n]; !(%!
k|ltj]bg k]z ug]{, >L % sf] ;/sf/sf ;a} k|sf/sf klxnf] klAns PS;r]~h !(%!
sDKo'6/;DaGwL sfddf ;xof]u k' ofpg] . To:t} >L % sf] sf7df8f}+df klxnf] :jrflnt klAns PS;r]~h !(^#
;/sf/sf ;a} lgsfox sf] j]a;fO6 l8hfOg klxnf] cGt/f{li6«o /]l8of] ln+s -ef/t / kls:tfg_ !(^%
(Webste Design), cBfjlws (Update) Pj+ ;~rfng (Operation) k|yd !))) nfOg Ifdtfsf] :jrflnt PS;r]~h !(^%
ug{ ;xof]u k' ofpg] / /fli6 o :t/df ;a} lsl;dsf 6]n]S; ;'?cft !(&@
tYof \sx ; \sng u/L 8f6f l8kf]lh6/L (Data depository) sf /fli6«o dfOqmf]j]e ln+s Aofsaf]g !(&%
kdf sfd ug]{, ;u/dfyf e'–pku|x s]Gb| :of6]nfO6 cy{ :6]zg !(*#
;"rgf k|ljlwsf] :j:y ljsf;sf nflu lgofds (Regulator) sf l8lh6n PS;r]~h !(*$
kdf sfd ug]{, tyf cGt/b]lzo 6+«s ;]jfsf] ;'?cft !(*$
g]6js{ l8lh6nnfOh]zg !((& cGt/f{li6«o 6+«s ;]jfsf] ;'?cft !(*&
jL/u+h–/S;f}n lj l8lh6n clK6sn kmfOj/ ln+s cGt/f{li6«o u]6j] PS;r]~h !(**
:yfkgf !((& lh=P;=Pd= df]jfOn ;]jfsf] ;'?jft !((( clK6sn kmfOj/ g]6js{ :yfkgf !((%
/]l8of] k]lhË !((( P;=l8=Pr= dfO{qmf]j]e /]l8of] sfof{Gjog OG6/g]6 ;]jf !((%
@))) g]b";+åf/f OG6/g]6 ;]jfsf] ;'? @))) ;Dk"0f{ 6«fG;ld;g g]6js{ l8lh6n g]6js{df kl/0ft !((^
k]–kmf]g ;]jfsf] ;'? @))! ljz]if u|fdL0f b"/;~rf/ sfo{qmd cGt//fli6«o u]6 j] PS;r]~h :yfkgf !((^
cGtu{t le–:of6 / 8An'=Pn=Pn= ;]jf ;'?jft @))@ k"j{–klZrd le–:of6 ;]jfsf] ;'?cft !((^
clK6sn /fhdfu{ lgdf{0f ;'? @))# gofF gDal/+ª of]hgfsf] ef/t / cGt/f{li6«o hut;Fu Wjlg tyf ;a} k|sf/sf 8]6f
sfof{Gjog @))# lk|k]8 df]afOn ;]jf ;'? @))# ;+k|]if0f ug{sf nflu ;+rf/ e"pku|x, Tof];Fu ;Dks{ u/fpg] e"pku|x
b"/;+rf/ ;]jf ;+rfng k|0ffnL s]Gb| cy{:6];g, 6«fG;ld;g ln+s, b]zJofkL dfOqmf]j]e d]g 6«fG;ld;g
;"rgf k|ljlwsf] d"n cfwf/ b"/;+rf/sf] e"ldsf x'G5 . ln+s jf Josaf]g, :k/ ln+s, kmfOa/ clK6s tf/ cflb ljleGg
g]kfndf b"/;+rf/ ;]jf k|bfg ug]{ sfddf lghL If]qsf] ev{/ev{/ ln+sx¿sf] pkof]u ul/Psf] 5 .
k|j]z x'g yfn]sf] 5 . clxn];Dd of] ;]jf g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgs} ;+rf/ e"pku|x
Psflwsf/ / lhDdfdf 5 . g]kfndf ;+rfng eO/x]sf] b"/;+rf/ ;]jf ;+;f/df klxnf] 6]lnkmf]g jftf{ ;g\ !*&^ df
k|0ffnLsf d'Vo rf/ c+u 5g\ M PS;r]+h, 6«fG;ld;g, PS;]; g]6js{ / 6]lnkmf]gsf cfljisf/s u|fxd a]nsf] 3/sf] Pp6f sf]7faf6 csf]{
oGqpks/0f . sf]7faLr ePsf] lyof] . klxnf] ;+rf/ e"pku|x cnL{a8{ cGtl/Ifdf
PS:r]+h k7fPkl5 6]lnkmf]g jftf{ cGtl/Ifdf 3'ld/x]sf dfgj lgld{t
@)%* ;fnsf] g[z+; b/af/ xTofsf08sf] e"pku|xsf] dfWodaf6 x'gyfNof] . kmn:j¿k clxn] uf]hLdf
cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf tTsfnLg o'j/fh lbk]Gb|n] df]afOn c6fpg] :of6nfO6 kmf]g / e"pku|xaLr l;w} ;Dks{ u/L ljZjsf]
kmf]gdf sf];Fu / slt a]/ s'/fsfgL u/]sf lyP eGg] ;"rgf s'g} klg s'gfaf6 csf]{ s'gf;Dd lxF8bflxF8b}, uf8Ldf u'8b} jf
6]lnkmf]g PS;]+haf6 yfxf ePsf] lyof] . PS:r]+hn] 6]lnkmf]g snx¿ xjfOhxfhdf p8b} 6]lnkmf]gdf s'/f ug{ ;+ej ePsf] 5 .
lglb{i6 7fpFdf k'¥ofpgsf nflu ;Dks{ ln+s jf g]6js{x¿sf] OG6n:of6, sf]D:of6 cflb ljleGg gfdsf Jofkfl/s
aLraLrdf l:jlrª ug]{, u|fxsn] slta]/ kmf]g u¥of] eGg] l/s8{ :of6nfO6x¿sf] ljsf; ePsf] 5 . Pp6} :of6nfO6n] xhf/f}F
/fVg] / lan agfpg] tyf b"/;+rf/ cfjfudgsf] lgoGq0f ug]{ sfd 6]lnkmf]g nfOg ;+rfng ug{;Sg] ePsf] 5 . Jofkfl/s
u5{ . g]kfndf xfn !^& PS;r]+h 5g\ . ltgLx¿sf] s'n Ifdtf :of6nfO6x¿n] ljljw k|sf/sf ;]jf lbO/x]sf 5g\ . Pp6f
em08} ;f9] rf/ nfv 6]lnkmf]g nfOgsf] 5 eg] ;f9] tLg nfveGbf zx/af6 k|;fl/t 6]lnlehg sfo{qmd b]zJofkL / cGt/f{li6«o
w]/} nfOg afFl8Psf] hutdf k|;f/ ug{, s]an ' 6]lnlehgsf] Joa;fo km}nfpg ;+ej
5 . p2]Zo;lxt ;f]xL P]g cGtu{t g]kfn b"/;~rf/ k|flws/0f ePsf] 5 . ;f/df ljZj g} Pp6f ufpFdf kl/0ft ug]{ -Unf]an
u7g ul/Psf] 5 . clxn];Dd cfwf/e"t 6]lnkmf]g ;]jfdf g]kfn len]h_ kl/sNkgf :of6nfO6s} b]g xf] . ;+rf/ e"pku|xsf]
b"/;~rf/ ;+:yfgs} Psflwsf/ sfod 5 . ;g\ @))$ ;Dddf eg] ljsf;sf] qmddf clxn] l8lh6n 8]6f k|]if0f ug]{ eL:of6
;Dk"0f{ cfwf/e"t ;]jfdf k|lt:kwf{ x'g]5 . -e]/L :dn Pkr{/ 6ld{gn_ n] Wjlg, lrq,
æ;g\ !((% df g]kfndf lghL If]qsf] ;lqmotfdf rnlrq cflb ljleGg ¿ksf 8]6f k|;f/ ug]{ sfddf qmflGt
OG6/g]6 ;]jf ;'¿ eof] . ;g\ @))) sf] cGTolt/ cfOk'Ubf NofPsf] 5 . cfw'lgs OG6n:of6 e"pku|xn] Ps} ;dodf Ps
OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{ ;+:yfx¿sf] ;+Vof Ps bh{g k'u]sf] 5 . nfveGbf w]/} 6]lnkmf]g ;ls{6 ;+rfng ug{;S5 . e"pku|xsf]
k]lhª ;]jf k|bfg ug]{ ;+:Yffx¿sf] ;Vof a9]sf] 5 eg] ;]n'n/ Ifdtf a9g'sf ;fy} k[YjLdf /x]/ Tof];Fu ;Dks{ ug]{ / :ynLo
df]afOn 6]lnkmf]g ;]jfdf klg g]kfn b"/;~rf/ ;+:yfgsf] g]6js{df 8]6f k|]if0f ug]{ cy{:6];gsf] Ifdtf klg lgSs} a9]sf] 5 .

30
;+rf/ e"pku|x;Fu g]kfnaf6 ;f]em} ;Dks{ ug]{ klxnf] cy{:6];g u/fpg yflnPsf] 5 . b'u{d :yfgdf / nfdf] b"/Ldf sf]clS;on
sf7df8f}F anDa'l:ylt ;u/dfyf e"pku|x cy{:6];g xf] . o;nfO{ s]a'n tfGbf nfUg] vr{ / c? hf]lvdx¿sf] bfFhf]df :of6]nfO6
g]kfn b"/;+rf/sf] cGt/f{li6«o u]6 j] jf d"n 9f]sf klg elgG5 . kmf]gsf] vr{ lgs} sd x'G5 . o;sf] Pp6f sdhf]/L s] 5 eg]
:of6]nfO6af6 c? b"/;+rf/ ;]jf k|bfg ug]{ lgsfox¿n] Wjlg :of6]nfO6x¿ xhf/f}F lsnf]ld6/ dfly cGtl/Ifdf x'g] / /]l8of]
k|;f/ jf OG6/g]6 6]lnkmf]gsf] ;'ljwf pknAw u/fpg] cj;/ t/+u ToxfF k'u]/ kms{g s]xL ;do nfUg] x'gfn] :of6]nfO6
gkfP;Dd ;+:yfgsf] nflu of] ;'gsf] km'n kfg]{ s'v'/f ag]sf] 5 k|0ffnLdfkm{t 6]lnkmf]g ubf{ s]xL a]/ /f]lsO{/f]lsO{ s'/f ug'{kg]{ x'G5
lsgls ;+:yfgsf] ;a}eGbf w]/} cfDbfgL x'g] cGt/f{li6«o 6]lnkmf]g . ctM o;nfO{ PstkmL{ k|;f/0fsf] nflu pko'Qm dflgG5 .
sn o;}dfkm{t ;+rfng x'G5 . k"j{—klZrd clK6sn kmfOa/ ln+s
6]lnkmf]gsf] l:jlrª pks/0fn] s'g gDa/df kmf]g b"/;+rf/ ;]jfnfO{ e/kbf{] tyf gjLgtd ;"rgf k|ljlw ;+rfng
8fon ul/of] eg] a'‰5 / Tof] gDa/sf] kmf]g jf u|fxs;Dd k'Ug] ug{;Sg] u/L :t/Lo agfpg k"j{klZrd /fhdfu{sf] ;Fu;Fu}
g]6js{x¿sf] af6f] vf]lnlbG5 . Pp6f zx/leqsf 6]lnkmfgx¿aLr clK6sn kmfOa/ tf/ lj5Øfpg] sfd wdfwd eO/x]sf] 5 . of]
;Dks{ ug{ ;a}eGbf yf]/} g]6js{sf] pkof]u x'G5 kl/of]hgf k"/f ePkl5 o;n] g]kfnsf] b"/;+rf/ If]qdf b|'t ultdf
eg] cGt/f{li6«o 6]lnkmf]g snsf] nflu ljleGg tx / k|ljlwsf Ps} ;dodf xhf/f}F u|fxsx¿n] :j/ / 8]6f, lrq, rnlrq ;+k|]if0f
g]6js{x¿sf] cfjZostf x'G5 . s]xL jif{cl3 ;Dd g]kfndf klg ug]{ ljZj;gLo 6«fG;ld;g ln+s cyf{t km/flsnf] ;Dks{ dxfdfu{
l:jlrª ug]{ sfd dflg;n] xftn] uYof]{ eg] ca ;a} l:jlrª pknAw u/fpg] 5 . clK6sn kmfOa/ tfdf]sf] tf/ xf]Og .
:jrflnt ePsf] 5 h;nfO{ c6f]d]l6s PS;r]+h elgG5 . of] sfd jf:tjdf of] l;;fsf] 9'+u|f] xf] . o;sf leQfdf ;+s]tx¿ k|sfzsf]
ca sDKo'6/n] u5{ . cfw'lgs sDKo'6/sf] ;"rgf k|zf]wg ug]{ ultdf k|;f/ x'G5 . Pp6f dl;gf] tf/af6 Ps} ;dodf xhf/f}F
Ifdtf csNkgLo ¿kdf a9]sf] x'gfn] ca hlt;'s} 6f9fsf ;+s]t k|;f/ x'g;S5 . cyf{t Pp6f tf/af6 xhf/f}F 6]lnkmf]g nfOg
u|fxsx¿n] klg l;w} kmf]g 8fon ug{;S5g\ . 6]lnkmf]g nfOgx¿ ;+rfng x'g;S5 . of] tf/ wfuf]eGbf dl;gf] x'G5 . n'uf l;pg]
w]/} Jo:t ePsf] / pknAw gePsf] cj:yfdf l:jlrªdf hl8Psf] ;fwf/0f l;of]sf] Kjfndf o:tf w]/} tf/x¿ l5/fpg;lsG5 . 7"nf]
sDKo'6/n] sd Jo:t nfOg vf]h]/ l56f] ;Dks{ u/fpg ;xof]u dfqfdf Ps} ;dodf c;+Vo ;+s]tx¿ k|sfzsf] ultdf lagf afwf
klg u5{ . Jojwfg cfjfudg ug{;Sg] x'gfn] cfw'lgs ;"rgf k|ljlwsf] nflu
l:jlrª ug]{ sDKo'6/n] s'g kmf]g gDa/af6 s'g Wjlg, lrq, rnlrq / ljleGg
kmf]g gDa/df slt a]nf slt a]/ ;Dks{ u¥of] eGg] clen]v /fV5 k|sf/sf 8]6f cf];f/k;f/ ug{ clK6sn kmfOa/ clt pko'Qm x'G5 .
. To;sf] lx;fa u/]/ lan tof/ kf5{ / cfjZos k/]sf] a]nfdf o;n] b"/;+rf/ pBf]udf ;fx|} vlr{nf] / k'/fgf] vfnsf tfdf]sf]
b'3{6gf, ck/fw / ck/fwL kQf nufpg] sfd klg ug{;S5 . tf/sf] clt pko'Qm ljsNk k|bfg u/]sf] 5 .
cft+sjfb lj/f]wL cleofgf cd]l/sfn] cft+ssf/Lsf] :j/ lrGg] clxn] klg sf7df8f}Fsf] l/ª/f]8;Fu;Fu} tyf zx/leqsf
sDKo'6/ k|of]u u/]/ Tof] :j/ s'g l:jlrª cyf{t\ s'g z/xaf6 sltko PS;r]+hx¿ clK6sn kmfOa/af6 hf]l8Psf 5g\ . ;fy}
cfPsf] xf] egL kQf nufP/ sfjf{xL ug]{ Ifdtf xfl;n u/]sf] 5 / g]kfn / ef/tsf ;LdfjtL{ gu/x¿ — jL/u+h / /S;f}n,
o;/L pknAw ;"rgfsf] cfwf/df sltko cj;/df k|Tofqmd0f klg lj/f6gu/ / kmf/la;u+h, sfs8leQf / cQf/L, e}/xjf / ;'gf}nL
u/]sf] 5 . — aLr kmfOa/ clK6s dfkm{t b"/;+rf/ ;]jf pknAw eO/x]sf] 5 .
6«fG;ld;g dfOqmf]j]e ln+s
b]zleq / aflx/ b"/;+rf/sf] ;Dks{ dxfdfu{ M 6«fG;ld;g w]/} 6f9f;Dd ;+s]t k|;f/ ug]{ csf]{ ;fwg /]l8of] t/+u
ln+s xf] . sf]clS;on s]a'nsf] cfljisf/ x'gcl3 b'O{ dxfb]zx¿aLr
Pp6f sf]7faf6 csf]{ sf]7faLr kmf]gdf s'/f ubf{ / ;+rf/ ug{ sd lk|mSj]G;Lsf w]/} zlQmzfnL n+u j]e /]l8of] t/+usf]
g]kfnaf6 ljZjsf] csf]{5]pm cd]l/sfsf] s'g} zx/df s'/f ubf{ pkof]u ul/GYof] . Ps k6sdf Pp6feGbf w]/} ;Dks{ ug{ ufx|f]
Wjlg / 8]6f cfjfudg ug{sf] nflu rflxg] k|;f/0f k|0ffnL km/s x'GYof] . of] w]/} dxFuf] klg x'GYof] . o;sf] t'ngfdf pRr
x'G5 . Pp6f sf]7faf6 csf]{ sf]7fdf kmf]g ubf{ jf 8]6f cfbfg lk|mSj]G;Lsf] dfOqmf]j]e /]l8of] t/+uaf6 Ps} ;dodf w]/} hgfn]
k|bfg ubf{ Pp6f s]a'n tf/n] sfd ug{;S5 eg] cd]l/sfb]lv s'/f ug{;S5g\ . of] k|0ffnLdf tf/ grflxg] x'gfn] sf]clS;on
g]kfn;Dd Tof] sfd ubf{ sf]clS;on s]a'n, kmfOa/ clK6s s]a'n s]a'neGbf of] ;:tf] x'G5 . :ynLo 6«fG;ld;g ln+sdf dfOqmf]j]e /
, dfOqmf]j]e / n+uj]e /]l8of] t/+u, ljleGg k|sf/sf /]l8of] ;+s]t sf]clS;on s]a'n ldnfP/ pkof]u ul/Psf] x'G5 . g]kfnsf]
k[YjLsf] Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf k'¥ofpg k[YjLjl/kl/ 3'ld/x]sf ef}uf]lns l:yltnfO{ clxn];Dd oxL pkfonfO{ pko'Qm dfg]/
;+rf/ e"pku|xx¿, 6«fG;ld;g 6fj/, l/lk6/ 6fj/h:tf :ynLo - b]zJofkL 6«fG;ld;g ln+s sfod ul/Psf] 5 . g]kfnsf] l5d]sL
6]/]l:6«on_ ;+/rgfx¿ ;+nUg x'G5g\ . clxn] ljZjsf k|d'v b]zsf sltko zx/x¿;Fu dfOqmf]j]e ln+sdfkm{t hf]l8Psf 5g\ .
zx/x¿nfO{ ;+rf/n] hf]8gsf nflu dfOqmf]j]e, b]zleq b"/;+rf/ ;Dds{ sfod ug]{ sfd b]zsf d'Vo zx/x¿ —
sf]clS;on s]a'n, clK6sn kmfOa/ / ;+rf/ e"pku|xnfO{ ldnfP/ sf7df8f}F, lj/f6gu/, eb|k'/, jL/u+h, hgsk'/, /fhla/fh, e}/xjf,
pkof]u ul/Psf] 5 . g]kfndf ljleGg lhNnf ;b/d'sfdx¿, c+rn g]kfnu+h, kf]v/f, wgu9L dx]Gbgu/ cflb — nfO{ hf]8g] sfd
/ If]qx¿aLr tyf pknAw u/fpg;SYof] . nfdf] b"/Lsf] nflu dfOqmf]j]e d]g 6«fG;ld;g ln+sn] ul//x]sf] 5 . tL d]g 6«fG;ld;g
hldg / ;d'b|leq cf]5ØfOg] kmfOa/ clK6s s]a'n jf clK6sn ln+saf6 lhNnf, b'u{d If]q / ufpFsf PS;r]+hx¿;Fu ;Dks{
kmfOa/ tf/ lgSs} pkof]uL dflgG5 . dfOqmf]j]e /]l8of] t/+u cUnf] u/fpg] sfd :k/ ln+sn] u5{ . sltko cj:yfdf :k/ ln+s /
6]lnkmf]g 6fj/x¿dfkm{t dfq} xf]Og eL:of6h:tf ;+rf/ PS;r]+h aLr ;Dks{ hf]8gsf nflu l/lk6/ :6];g jf 6fj/
e"pku|x¿dfkm{t klg k|]if0f u/]/ b'u{d :yndf ;+rf/ ;]jf pknAw agfOPsf x'G5g\ . 6«fG;ld;g ln+s tyf :k/ ln+s PS;r]+h;Fu
31
hf]l8Psf] x'G5 / PS;r]+haf6 sf]clS;on s]a'n jf tf/sf] rflxg] u'0f:t/sf] 5}g . kmfOa/ clK6s tf/ lj5Øfpg] sfd k"/f
dfWodaf6 3/3/df 6]lnkmf]g nfOg ljt/0f ul/Psf] x'G5 . Pp6f ePkl5 b]zsf] ;+rf/ d]?b08 dfOqmf]j]e ln+ssf] t'ngfdf lgSs}
zx/leq b"/;+rf/sf nflu ;Lldt 6«fG;ld;g ln+ssf] cfjZostf ;Ifd, ljZj;gLo / u'0f:t/Lo x'g]5 . of] kl/of]hgf cGtu{t
k5{ eg] ljZjsf ljleGg s'gfaLr ;+rf/ ug{ ljleGg vfnsf k"j{df eb|k'/b]lv klZrddf ndxL;Dd / sf]xnk'/b]lv
6«fG;ld;g ln+sx¿ rflxG5 . 6]lnkmf]gsf] b'O{5]pm aLr hlt w]/} g]kfnu+h;Dd kmfOa/ clK6s tf/ la5ØfOg] 5 . o;sf] s'n
b"/L eof] jf hlt w]/} r/0f / k|sf/sf 6«fG;ld;g k|ljlw / nDafO *(! lsnf]ld6/ x'g]5 . ;fdfGotof of] tf/ k"j{klZrd
pks/0fsf] ;+nUgtf eof] l;Ugn -Wjlg / 8]6f_ sf] u'0f:t/ Tolt /fhdfu{sf] 5]j}5]pm hldgeGbf 8]9 ld6/d'lg lj5ØfOg] 5, t/
w]/} v:sg] x'gfn] l;Ugnsf] :t/ sfod /fVg To;sf] zlQm s8f 9'+Uofg hldgdf Ps ld6/ tndfq} ufl8g] 5 . k'n / sNe{6
a9fpg'kg]{ x'G5 . 6«fG;ld;g ln+ssf pks/0f / k|ljlwx¿ s'g} ePsf 7fpFdf alnof] hLcfO{ kfOkaf6 tf/
3/leqsf] nflu ;Ifd / nlug] 5 . of]hgf k"/f ePkl5 eb|k'/b]lv emfkfsf] uf]bf/;Dd
pko'Qm x'G5 eg] s'g} cGtl/Ifdf pko'Qm x'G5g\ . sf]clS;on la5ØfOg] (% lsnf]ld6/ clK6sn tf/af6 @( j6f PS;r]+h
s]a'nnfO{ w]/} 6f9f k'¥ofpg vlr{nf] x'G5 / o;n] ;Lldt ;+Vofdf hf]l8g] 5 . uf]bf/b]lv gjnk/f;Lsf] sfjf;f]tL;Ddsf] #@#
dfq ;+s]t k|;f/ ug{;S5 . h:t} klxnf] k6s cd]l/sf / lsnf]ld6/sf] b"/Ldf @* j6f PS;r]+h hf]l8g] 5g\ . clg
o'/f]kaLr ;+rf/ ug{ ;g\ !(%^ df P6nfl06s dxf;fu/d'lg sfjf;f]tLb]lv g]kfnu+haLr @&$ lsnf]ld6/ nfOgdf @@ j6f
lj5ØfOPsf] sf]clS;on s]a'nn] #) Rofgndfq} 5 . e"pku|Lo PS;r]+h x'g]5g\ . o;/L !* lhNnfsf &( j6f PS;r]+hx¿ /
;+rf/ k|0ffnL lbglbg} ;:tf] x'Fb}5 . sd prfOdf cjl:yt nf] kf6g u]6 j]sf] Pp6f PS;r]+h / u/L *) j6f PS;r]+hx¿ /
cla{6 :of6]nfO6n] ubf{ ca k"/} ljZj :yfgLo kmf]gsnsf] afsL PS;r]+hx¿ dfOqmf]j]eaf6 hf]l8P/ Pp6f alnof] /fli6«o
k|0ffnLdf hfg] t/v/df 5 . tf//lxt 6]lnkmf]gsf] ljsf;n] ubf{ ;Dks{ d]?b08 cyf{t\ Jofsaf]g 6«fG;ld;g ln+s tof/ x'g]5 .
:ynLo ;+/rgfdf nfUg] vr{ hf]lug] / of] k|0ffnL jf:tjdf ul/a o;sf] ;b'kof]u ePdf b]zsf clwsf+z zx/x¿n] sf7df8f}Fs}
b]zx¿sf] nflu pko'Qm x'g] s'/fsf] w]/}n] c8sn ul/;s]sf 5g\ . h:tf] :t/Lo, e/kbf]{ / b|'t OG6/g]6 ;]jf kfpg]5g\ . kmn:j¿k
o:tf]df k'/fgf] tf/o'Qm k|0ffnLsf] nflu nufgL ug'{ jf To;dfly b]zsf] ljsf;df o;n] alnof] 6]jf lbg]5 . ef/t ;/sf/sf] Ps
a9L e/ kg'{ pko'Qm b]lvFb}g . ;fy} xfn ef/sf] ;xof]udf ca{ #% s/f]8 cg'bfg ;xof]udf ef/tsf] ;L6LcfO{Pn sDkgLn]
alg/x]sf] of] kmfOa/ clK6s nfOgn] g]kfnsf] eGbf ef/tsf] a9L of] kl/of]hgf @))$ cu:6;Dd k"/f ug]{ nIf 5 .
;]jf ug]{ 5 eGg] sltkon] cg'dfg u/]sf 5g\ . lsgls lbNnLnfO{ g]kfnsf] b"/;+rf/nfO{ e/kbf]{, :t/Lo / ;Ifd
k"jL{ ef/t;Fu hf]8g pQ/ k|b]z / ljxf/nfO{ 5n]/ ;f]em} g]kfn agfpg] of] of]hgf dxTjk"0f{ x'Fbfx'Fb} klg o;sf af/]df ljleGg
eP/ pQ/L efudf tf/ k'¥ofpFbf e/tsf] xhf/f}F lsnf] ld6/sf] z+sf / cfnf]rgf klg ePsf] 5 . b]zdf JofKt lx+;fTds
kmfOa/ clK6s lj5Øfpg] vr{ hf]luG5 . olb o:tf] xf] eg] cfGbf]ngsf] rk]6fdf k/]/ clxn] Ps ;oeGbf w]/} b"/;+rf/sf
;"rgfsf] uf]kgLotf / ;'/Iffsf] b[li6n] klg of] kl/of]hgf g]kfnsf] 6fj/x¿ lau|]sf 5g\ / !( lhNnf k/Dk/fut 6«fG;ld;g ln+saf6
lxtdf gx'g;S5 . PS;]; g]6js{n] PS;r]+h / u|fxssf] kmf]gaLr a+lrt eP/ tf//lxt eL:of6 / :of6]nfO6 kmf]g k|0ffnLsf] pkof]u
;Dks{ u/fpF5 . ;fdfGotof :yfgLo PSr]+hb]lv u|fxssf] kmf]g;Fu ug'{kg]{ ePsf] 5 . of] cj:yfdf hldgd'lg af6 nlug] olt
;Dks{ ug]{ sfd tfdf]sf] tf/n] u5{ . t/ ca /]l8of] l;Ugndf dxTjk"0f{ nfOg s;/L ;'/lIft x'g;S5 eGg] k|Zgsf] ;lhnf]
cfwfl/t df]afOn kmf]g, jfo/n]; nf]sn n"k, dfOqmf]j]e ln+s, hjfkm 5}g . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf lg/Gt/ / lgs} l56f]l56f]
/]l8of] k]lhªh:tf k|ljlwx¿ a9L ;:tf], ;lhnf] / e/kbf]{ x'Fb} ljsf; eO/x]sf] 5 . ca s]xL jif{ tf//lxt b"/;+rf/ k|0ffnLn]
uPsf 5g\ . ufpFufpFdf 6]lnkmf]g PS;]; g]6js{sf] ¿kdf k|e'Tj hdfpg]5 eGg] s'/f lglj{jfb 6]lnkmf]g ;]jf la:tf/ M gjf}+
eLPrPkm, o'PrPkm, df6{;\ k|0ffnLx¿sf] pkof]u eO/x]sf] 5 . k~rjifL{o of]hgfsf] cGTo ;Dddf 6]lnkmf]g ;]jf gk'u]sf
g]kfndf b"/;+rf/ ;j{;'ne u/fpgsf nflu ;a}eGbf 7"nf] r'gf}lt dWodf~rn, klZrdf~rn, dWoklZrdf~rn tyf ;'b'/klZrdf~Rfn
g} PS;]; g]6js{sf] lj:tf/ xf] . o;df ljsf; If]qsf uflj;x¿df g]b";+n] cfwf/e"t 6]lnkmf]g ;]jf lj:tf/
s'n nufgLsf] $) k|ltzt;Dd vr{ x'g] u/]sf] 5 . ;'/Iff / ug]{ of]hgf 5 . k"jf{~rn ljsf; If]qdf lghL If]qjf6 b"/;+~rf/
b'u{d:ynsf] sf/0fn] xfn s]xL lhNnfdf ;f]em} :of6]nfO6af6 ;]jf pknJw u/fpg]af/] g]kfn b"/;+~rf/ k|flws/0fjf6 sf/jfxL
l;Ugn u|x0f / k|;f/ ug{;Sg] :of6]nfO6 kmf]gsf] pkof]u x'g eO/x]sf] 5 . b]zsf] s'g}klg efudf /x]sf JolQm tyf ;+:yfaf6
yfn]sf] 5 . oGqpks/0fx¿ tyf ltgnfO{ ;+rfng / Jojl:yt ug]{ cfwf/e"t 6]lnkmf]g ;]jfsf] dfu ePsf] ^ dlxgfleq ;]jf
k|0ffnL, lah'nL, jftfg's"ng cflb b"/;+rf/ ;]jf k|0ffnLsf] u'0f:t/ lbg;lsg] Joj:yf ug]{ tyf d'Vo zx/x¿df 6]lnkmf]g dfu ePsf]
sfod ug]{ k|d'v c+u x'g\ . ;ft lbgleq 6]lnkmf]g ;]jf pknJw u/fpg;Sg] kl/l:yltsf]
b"/;+rf/ ;]jfsf] jt{dfg cj:yf lgdf{0f ug]{ nIf /flvPsf] 5 . ;+:yfgn] OG6/g]6 ;]jfnfO{
g]kfn b"/;~rf/ ;+:yfgn] k|bfg ul//x]sf ;]jfx¿ M clw/fHoJofkL agfpg ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;df al9 k|f]T;fxg
!= cfwf/e"t 6]lnkmf]g ;]jf ug]{Ù d'Vo d'Vo zx/x¿df a|f]8Jof08 Aofsaf]g ln+s :yfkgf ug]{
h8fg ePsf] PS;r]~h Ifdtf $,#$,)$# tyf pBf]u tyf jfl0fHo If]qdf b"/;~rf/ ;]jfsf] cfjZostfnfO{
latl/t 6]lnkmf]g nfO{g ;+Vof #,^@,#%# k"lt{ ug]{ ;]jf / cfw'lgs k|ljlw leq\ofpFb} hfg] nIf /fv]sf] 5 .
;+rflnt PS;r]~h ;+Vof !^& ;|f]t M g]=k"=;+ sf] k|sfzg -@)^) c;f/;Dd_
t/ b]zleqsf k|d'v gu/x¿aLrsf PS;r]+hx¿ lghL If]qsf b"/;+rf/ tyf cfO6L ;]jf k|bfosx¿
dfOqmf]j]e ln+s sf] dfWodaf6 b"/;+rf/ ;]jf ;+rfng eO/x]sf] 5 b"/;+rf/ ;]jfnfO{ g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0fsf]
. of] k|0ffnL ljzfn dfqfdf :j/, lrq, rnlrq k|]if0f ug{sf nflu Psflwsf/af6 d'Qm u/]/ lghL If]qnfO{ klg ;xefuL agfpg
32
cGt/f{li6«o bafjsf] kmn:j¿k g]kfn b"/;+rf/ P]g @)%# aGof] . rnfpg;lsG5 . sG:6n];gsf] ;]jfdfkm{t (( b]zdf s'/fsfgL
;f] P]gsf] cfwf/df s]xL lghL If]qsf sDkgLx¿nfO{ b"/;+rf/ ;]jf ug{;lsG5 .
;+rfng ug]{ lg0f{o ePtf klg clxn];Dd sfof{Gjog ePsf] :of6nfO6 kmf]g ;+rfng ug]{ Ifdtf g]kfn b"/;+rf/
5}g . b"/;+rf/ ;]jfn] k|bfg ug]{ EjfO; jf Wjlg k|]if0f ug]{ ;+:yfg;Fu klg 5 . To;n] clt cfjZos jf ;+s6 k/]sf] a]nfsf]
clwsf/ ;g\ @))$ ;Dd ;+:yfnfO{ dfq} 5 eg]/ ts{ cufl8 nflu eg]/ &% yfg :of6]nfO6 kmf]g NofPsf] 5 . @)%( sf]
;fl/P klg lghL If]qsf] k|j]zdf w]/} afwfx¿ 5g\ h;af/] ;"rgf :ylut ;+;bLo lgjf{rgsf] cj;/df k|of]u ug{ egL tL ;]6
k|ljlwsf] ljsf;sf ;d:of / NofOPsf lyP .
xfFsx¿ zLif{s cWofodf 5nkmn ul/Psf] 5 . tyflk oxfF Ohfht /]l8of] k]lhª ;]jf M
kfP/ b"/ ;+rf/ ;]jf k|bfg ug]{ t/v/ ul//x]sf s]xL sDkgLx¿ / /]l8of] k]h/ uf]hLdf c6fpg] ;fgf] pks/0f xf] .
OG6/g]6 ;]jf k|bfg ul//x]sf sDkgLx¿sf] af/]df rrf{ ul/Psf] 5 k]h/ lng] JolQmnfO{ s;}n] s'g} 5f]6f] ;Gb]z, jf 6]lnkmf]g ug{
. cfu|x u/]sf] ;Gb]z lbof] eg] k]h/df cfjfh cfpF5 jf sDkg
8An'PnPn cg'ej ug{;lsG5 . To;sf] ;fgf] kbf{df x]/]/ cfjZos lgb]{zg jf
g]kfnL / ef/tLo sDkgLx¿sf] nufgLdf v'n]sf] cg'/f]w yfxf kfOG5 . o;af6 PstkmL{ ;Gb]z k|fKtx'G5 .
o'gfO6]8 6]lnsd lnld6]8 -o'l6Pn_ n] jfo/n]; nf]sn n"k - k]h/jfnfn] k]h/ sDkgLdf kmf]g u/]/ lj:t[t ;Gb]z kfpg;S5
8An'PnPn_ k|ljlwdf cfwfl/t 6]lnkmf]g ;]jf ;+rfng ug]{ Ohfht jf ;fdfGo 6]lnkmf]gdfkm{t ;Gb]zbftf;Fu s'/fsfgL ug{;S5 .
kfPsf] 5 . kf]xf]/ g} Ohfht kfPsf] of] sDkgLn] Ps jif{leq} g]kfn /]l8of] k]lhª k|fln, ef6e6]gL -sf7df8f}F pkTosfsf nflu_Ù
sf7df8f}F pkTosfsf tLg lhNnfdf %&,!)) 6]lnkmf]g nfOg l;6L k]lhª ;le{;, sflnsf:yfg -sf7df8f}F pkTosf, k"jf{Frn,
ljt/0f ug]{ / c? b'O{ jif{leq pkTosfaflx/sf !@ j6f k|d'v dWodf+rn / klZrdf+rn ljsf; If]q_, s]P6L OhL k]h k|fln,
zx/x¿ Go'/f]8 -sf7df8f}F / klZrdf+rn ljsf; If]q_, clUg k]lhª ;le{;,
/fli6«o 6]lnkmf]g 3gTj !=%$ l8NnLahf/ -sf7df8f}F_, l8lh6n 6]Nsd OG6/g];gn k|fln -
b"/;~rf/ ;]jf k'u]sf uf=lj=;=;+Vof !,&^! sf7df8f}F_ n] pkTosf / aflx/sf nflu a]Unfa]Un} /]l8of]
@= df]jfOn 6]lnkmf]g ;]jf k]lhª ;]jf ;+rfng ug]{ Ohfht lnPsf 5g\ .
h8fg l:jr Ifdtf -kf]i6–k]8_ &),))) OG6/g]6 ;]jf k|bfosx¿ -cfOP;kL_
h8fg l:jr Ifdtf -lk|–k]8_ $),))) g]kfndf OG6/g]6 / Od]n ;]jf ;+rng ug]{ sfddf
latl/t df]jfO{n 6]lnkmf]g ;+Vof $),^!$ lghL If]qsf ;+:yfx¿sf] lgSs} dxTjk"0f{ e"ldsf 5 . l5d]sL
df]jfO{n ;]jf k'u]sf lhNnf @! d'n'sx¿df ;/sf/sf] lgoGq0fdf /x]sf] lgsfon] dfq} of] ;]jf
-lk|–k]8 ;]jf lgs6 eljiodf g} ;+rfng x'g] ._ yfn]sf lyP eg] g]kfndf of] ;]jf lghL If]qsf] cu'jf ;+:yf
#= OG6/g]6 tyf O–d]n ;]jf M ds{G6onn] ;'? u/]sf] lyof] . ;/sf/sf] :jfldTjdf /x]sf] b"/;+rf/
OG6/g]6 u|fxs ;+Vof @,#*& ;+:yfgn] @)%* b]lv of] ;]jf ;'? u/]sf] 5 .
O–d]n u|fxs ;+Vof !,!%# g]kfndf OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug{ Ohfht lnPsf lghL
$= ljz]if u|fdL0f b"/;~rf/ cfof]hgf If]qsf ;+:yfx¿sf] ;+Vof !* k'lu;s]sf] 5 . tLdWo] !% hltn]
le–:of6 cfof]hgf ;]jf k|bfg ul//x]sf 5g\ . s]xLn] sf7df8f}F pkTosfaflx/sf s]xL
le–:of6 6ld{gn h8fg ;+Vof %* zx/L If]qdf klg ;]jf k|bfg ul//x]sf 5g\ . OG6/g]6 ;]jf k|bfg
;+rflnt le–:of6 6ld{gn ;+Vof %$ ug{ Ohfht kfPsf !* j6f ;+:yfx/dWo] !^ j6f ;+:yfx¿
ljtl/t 6]lnkmf]g nfOg ;+Vof & sf7df8f}Fdf 5g\ . Pp6f kf]v/f / csf]{ w/fgdf 5 . cfwf
le–:of6af6 ;+rflnt PS;r]~h ;+Vof -hf]d;f]d_ ! bh{geGbf -kf]v/f, aL/u+h, e/tk'/, a'6jn, ag]kf, e}/xjf,
8An'= Pn= Pn= cfof]hgf lj/f6gu/, w/fg, O6x/L, latf{df]8, x]6f}F8f, g]kfnu+h_df 6]lnkmf]g
8An'=Pn=Pn= ;+rflnt lhNnf+ ;+Vof # ;'ljwf k'¥ofpg] nIf lnPsf] 5 . o;n] ljt/0f ug]{ s'n
-gjnk/f;L , ¿kGb]xL tyf slknj:t'_ 6]lnkmf]gsf] ;}s8f !% u|fdL0f If]qdf x'g] k|ltj4tf JoQm ul/Psf]
8An'=Pn=Pn= ;]jf lj:tf/ ul/Psf ufflj; ;+Vof %# 5 . g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0fn] :jLs[t u/]sf] dx;'n b/ cg';f/
8An'=Pn=Pn= ;]jfjf6 ljtl/t nfO{g ;+Vof !@! o;n] lng] w/f}6L / ;]jf z'Ns ;+:yfgn] xfn lng] eGbf s]xL sd
6]ln3gTj M gjf}F k~raifL{o of]hgfsf] cGtdf /fli6«o 6]lnkmf]g x'g]5 .
3gTj k|lt g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgn] tf/ k'¥ofpg ufx|f] u|fdL0f
!)) JolQm !=#% /x]sf]df bzf}F of]hgfsf] cGTo;Dddf /fli6«o tyf b'u{d Onfsfdf 6]lnkmf]g ;]jf k'¥ofpgsf nflu k/LIf0fsf]
6]lnkmf]g 3gTj k|lt !)) JolQm @=& k'¥ofpg] nIf /flvPsf] 5 . ¿kdf n'lDagL c+rnsf s]xL lhNnfdf tf//lxt 6]lnkmf]g ;]jf
o;df lghL ;]jf k|bfosaf6 pknAw x'g] 6]lnkmf]gsf] ;+Vof pknAw u/fpg ef/tsf] lxdf+rn ˆo'rl/l:6s sDo'lgs];g
;dfj]z ePsf] 5}g . df]jfOn 6]lnkmf]g 3gTj gjf}+ k~rjifL{o lnld6]8 -PrPkm;LPn_ ;Fu ;Demf}tf u/L ;]jf ;'? u/]sf] 5 .
of]hgfsf] cGt;Dddf cg'dflgt )=! /x]sf]df bzfF} of]hgfsf] clxn] of] gd'gf kl/of]hgfsf] ¿kdf gjnk/f;L, ¿kGb]xL /
cGt;Dddf )=^ k'¥ofpg] nIf 5 . o;df ;Defljt lghL df]jfOn slknj:t'df ;+rfng eO/x]sf] 5 . ;'?df of] k|0ffnL u'NdL,
;]jf k|bfosaf6 pknAw x'g] ;]jf ;dfj]z ePsf] 5}g . c3f{vfFrL / kfNkfsf ufpFx¿df klg nfu" ug]{ of]hgf lyof] t/
;+rfng ul//x]sf cGt/f{li6«o u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] of] ;]jf ;'/Iffsf sf/0fn] kxf8L lhNnfx¿df of] of]hgf nfu" ul/Pg . xfn
pkof]u ug{yfn]sf 5g\ . of] kmf]gaf6 OG6/g]6 / ˆofS; klg of] k|0ffnLdf w]/} sdL b]lvPsf] 5 / u|fxsx¿ c;Gt'i6 5g\ . olb
33
of] ;kmn ePdf klZrdf+rnsf !^ j6} lhNnfdf of] k|0ffnL nfu" s;}n] j]a;fO6 agfpg rfXof] eg] xf]l:6ª sDkgLn] Tof]
ug]{ of]hgf lyof] t/ o;af/] k'glj{rf/ ug'{kg]{ cj:yf cfPsf] 5 . j]a;fO6nfO{ rflxg] :k]; jf 7fpF pknAw u/fpF5 . w]/} ;fdu|L
:of6nfO6 kmf]g ePsf] jf lrq, lel8of] jf Wjlg;lxtsf] j]ak]h 5 eg] w]/} 7fpF -
:of6nfO6 cyf{t\ ;+rf/ e"pku|x;Fu ;f]em} ;Dks{ ug]{ d]ufafO6_ rflxG5 . cfjZos d]ufafO6sf] cfwf/df jflif{s
:of6nfO6 kmf]g xf]l:6ª z'Ns ltg'{k5{ . yf]/}n] b]zsf s]xL 7"nf, vf; u/L t/fO{
;]jfsf] nflu g]kfndf b'O{ j6f ljb]zL sDkgL — sG:6n];g k|fln If]qsf zx/x¿df OG6/g]6 ;]jf lbO/x]sf 5g\ . pkTosf aflx/sf]
/ PEsf] P;LOP; OG6/g];gn — n] Ohfht kfPsf 5g\ . Od]n / OG6/g]6 ;]jf pkTosfdfeGbf w]/} dxFuf] 5 . OG6/g]6 /
sG:6n];gn] ;+o'Qm c/a Old/]6;\sf] y'/fof :of6nfO6 Od]n ;]jf ;+rfngdf lghL If]qsf sDkgLx¿ cufl8 /x] klg tL
6]lnsDo'lgs];g k|flnsf] :of6nfO6 ck/]6/af6 g]kfndf ;]jf sDkgLx¿ g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgsf k"jf{wf/x¿sf] ;xof]u lng
;+rfng u5{ eg] PEsf]n] P;LOP; OG6/g];gn lnld6]8, ad{'8f afWo 5g\ . lghL If]qsf cfOP;kLx¿n] cGt/fli6«{o sDkgLx¿nfO{
:of6nfO6 l;:6daf6 6]lnkmf]g ;]jf ;+rfng u5{ . sG:6n];gn] k};f lt/]/ cGt/f{li6«o ;]jf g]kfndf pknAw u/fPtf klg ;f] ;]jf
@)^) a}zfv !^ ut]b]lv ;]jf ;+rfng u/]sf] 5 . :of6nfO6 ;f]em} :of6]nfO6af6 cfOP;kLsf] cfˆgf] g]6js{df hf]8g k|fljlws
6]lnkmf]g ;]6sf] df]n clxn] em08} *% xhf/ k5{ / ;]jf z'Ns klg ¿kn] ;lhnf] ePklg sltko sfg'gL
lgSs} rsf]{ 5 . k|ltsn z'Ns klg ;fdfGo 6]lnkmf]g snsf] afwfx¿ 5g\ . EjfO; cyf{t\ Wjlg k|]if0f ug]{ Psflwsf/
bfFhf]df w]/} dxFuf] 5 . t/ k|fKt snsf] z'Ns nfUb}g . g]kfnleq ;+:yfgnfO{ dfq 5 . cfOP;dLx¿n] s]jn 8]6f ;+k|]if0f ug{kfpF5g\
s'/f ubf{ xfn s/;lxt ;fdfGotof k|ltldg]6 () ¿k}ofF z'Ns . csf]{ k|d'v afwf ef}lts k"jf{wf/sf] xf] . cfOP;kLx¿sf] ;e{/b]lv
ltg'{ k5{ . a]Unfa]Un} d'n'ssf nflu km/skm/s kfFr j6f Jof08 u|fxsf] sDKo'6/;Dd ;fdfGo tfdf]sf]
k|of]u ug]{ / To;cg';f/ z'Ns klg km/s 5 . o;df lk|k]8 cyf{t\ tf/, /]l8of] l;Ugn jf lnhnfOgdfkm{t ;Dks{ ug{ pgLx¿n]
lglZrt ;dosf nflu klxn] g} z'Ns ltg]{ Joj:yf klg ;+:yfgsf] klAns l:jlrª 6]lnkmf]g g]6js{ -kLP;6LPg_ dfly e/
5 . clxn];Dd sG:6n];gaf6 zfxL g]kfnL ;]gf / b'u{d lhNnfdf gk/L x'Fb}g . sf7df8f}F aflx/ OG6/g]6 Od]n ;]jf k'¥ofpg klg
sfo{qmd OP;kLx¿n] eL:of6 ls/fof lt/]/ lhNnfdf l:yt
efof g]6 k|fln, sf7df8f}F PS;r]+hx¿dfkm{t dfq u|fxs;Dd k'Ug;S5g\ . o;sf]nflu
ah| g]6 k|fln, sf7df8f}F ;+:yfgn] tf]s]sf] z'Ns / lgodx¿ dfGg'kg]{] jfWotf 5 .
;}n'ª 86sd k|fln, w/fg OG6/g]6 / Od]n ;]jf k|bfg ug{ Ohfht lnPsf cfOP;kLx¿
km]jf g]6 k|fln, sf:sL Soflk6n cgnfOg k|fln, sf7df8f}F
;|f]t M www.nta.gov.np ds{06fOn sDo'lgs];G; k|fln, sf7df8f}F
eL:of6 ;]jf k|bfosx¿ tyf u|fxsx¿ jN8{ln+s sDo'lgs];G; k|fln, sf7df8f}F
g]kfnleq eL:of6 k|of]u u/]/ 6]8f 6«fGkm/ ;]jf sDKo'6/Nof08 sDo'lgs];G; l;:6d ln, sf7df8f}F
pknAw u/fpg] sfd ljleGg ;+rf/ ;+:yfx¿n] ul//x]sf 5g\ . Pr6LkL sDo'lgs];g k|fln, sf7df8f}F
o;afx]s sltko ljQLo sDkgLx¿ tyf cGt/f{li6«o ;+:yfx¿n] lxdfnog cgnfOg k|fln, sf7df8f}F
eL:of6 ;]jf lnP/ b]zel/sf cfˆgf sfof{nox¿aLr g]6js{ Unf]an OG6/g]6 ;le{;]h k|fln, sf7df8f}F
sfod u/]sf 5g\ . ds{G6fOn clkm; l;:6d k|fln, sDo'lgs];g Pe/]:6 g]6 k|fln, sf7df8f}F
P08 sDo'lgs]6 -g]kfn_ k|fln, jN8{ln+s sDo'lgs];G; k|fln, OGkmf]sd k|fln, sf7df8f}F
Unf]an OG6/g]6 ;le{;]h k|fln, g]kfn u]6j] sDo'lgs];g k|fln, cglnld6]8 g'ldl8of k|fln, sf7df8f}F
OGkmf]sd k|fln, gfDr] g]6js{ k|fln, j]a ;km{ g]kfn sDo'lgs];g g]6js{ 6]Sgf]nf]lhh k|fln, sf7df8f}F
k|fln, :Sjfo/ g]6js{ k|fln / cglnld6]8 g'ldl8of k|flnn] g]kfn u]6j] sDo'lgs];g k|fln, sf7df8f}F
u|fxx¿nfO{ eL:of6dfkm{t 8]6f ;+k|]if0f ug]{ ;]jf k|bfg ug]{ g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfg, sf7df8f}F
nfO;]G; lnPsf 5g\ . :Sjfo/ g]6js{ k|fln, sf7df8f}F
eL:of6 k|of]u ug{sf] nflu hg'h'g 7fpF jf zx/df ;ˆ6j]o/ lgof{tstf{x¿ tyf ;/sf/aLr ;dGjo
ln+s hf]8g] xf] tLtL 7fpFx¿sf] nflu a]Unfa]Un} Ohfht lng'kg]{ ug]{5 . lj1fg tyf k|ljlw dGqfnocGtu{tsf] of] kl/of]hgfsf]
Joj:yf 5 . kmn:j¿k s'g} a}+s jf cfOP;kLsf] g]kfnsf bz j6f kl/sNkgf em08} b; jif{cl3 ul/Psf] lyof] . sfe|] lhNnfsf]
zx/df zfvf 5g\ / tL 7fpFx¿df eL:of6dfkm{t ;]jf ;]jf ag]kfdf em08} @@& /f]kgL hUufdf dGqfnon] pRr ultsf] 8]6f
pknAw u/fpg'k¥of] eg] ;f] ;+:yfn] bz j6f nfO;]G; lng'k5{ . sDo'lgs];g ;'ljwf tyf u'0f:t/Lo OG6/g]6 ;]jf;lxtsf] k|:tfljt
g]kfndf pkTosf aflx/ OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{ cfOP;kLx¿, kfs{sf] k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{ sfd yfln;s]sf] 5 . kfs{ tof/
a}Fsx¿, s]xL 7"nf pBf]u / 7]s]bf/ sDkgLx¿n] w]/}n] u|fxsx¿nfO{ ePkl5 o;n] ;"rgf k|ljw pBf]u tyf Joj;foLx¿nfO{ rflxg]
;]jf k|bfg ug{ / s]xLn] cfGtl/s k|of]usf] nflu eL:of6 ;+rfng u'0f:t/Lo k"jfwf{/, ejgsf] nflu hUuf, e/kbf]{ ljh'nL, kfgL / b|'t
ug]{ nfO;]G; lnPsf 5g\ . ultsf] 6]lnkmf]g / 8]6f sDo'lgs];g ;]jf, ;ef–;Dd]ng cfof]hgf
j]a xf]l:6ª / l8hfOlgª sDkgLx¿ ug]{ xn / ;'ljwfx¿, ef]hgfno, kfx'gf3/, a}+s, k':tsfno,
cWoogsIf, Sna, dgf]/+hgsf] Joj:yf, k;n OToflb Ps} 7fpFdf
OG6/g]6 ;]jf hgtf;Dd k'¥ofpg] sfddf b"/;+rf/ pknAw x'g] 5 . cg'dlt k|fKt ug]{, eG;f/;DaGwL tyf ;/sf/L
k"jf{wf/ / cfOP;kLsf] e"ldsfkl5 j]a xf]l:6ª, j]a l8hfOlgª txdf ug'{kg]{ ;Dk"0f{ sfd oxLFaf6 x'g]5 . ;"rgf k|ljlw;DaGwL
sDkgLx¿ ;fy} ;fOa/ Sofkm] / 6]ln;]G6/x¿sf] e"ldsf x'G5 . pBf]usf] ljsf; b|'t ultn] u/fpg], pRr Ifdtfsf] ;xhstf{sf]
34
¿kdf cfO6L kfs{sf] kl/sNkgf ul/Psf] xf] . o;df ljb]zL ;"rgf k|ljlw kfs{ cyf{t\ cfO6L kfs{ g]kfnaf6
nufgLstf{x¿nfO{ klg nufgL ug{ k|f]T;flxt ul/g] 5 . ;ˆ6j]o/ lgsf;L ug]{ k|d'v p2]Zon] :yfkgf ug{ nfluPsf] 5 .
cfO6L kfs{sf k|d'v p2]Zox¿ M o;sf] nflu kfs{n] e/kbf]{ pRr ultsf] 8]6f sDo'lgs];g ;]jf
• 8]6f sDo'lgs];g, cltcfjZos sDKo'6/ ;'ljwf, ;'ljwfo'Qm pknAw u/fpg] tyf cfO6L;DaGwL ;fdfg, ;]jf / xfn g]kfnsf
38]/L, cGo cfjZos ;'ljwf / dgf]/+hgsf ;fwgh:tf k"jf{wf/x¿ cfOP;kLx¿n] cfcfˆg} u'0f:t/ agfpg nflu/x]sf 5g\ .
tyf ;|f]tx¿sf] :yfkgf / Joj:yfkg ug'{Ù cfO:kfgn] OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{ sfddf /fli6«o u'0f:t/ -g]kfn
:6f088{_ sfod ug]{ ;f]r agfPsf] 5 . cfO:kfgsf] csf]{ dxTjk"0f{
• ;ˆ6j]o/sf] ljsf;df nfUg], lgsf;L ug]{ / ;]jf k|bfg ug]{ of]hgf OG6/g]6 ;]jf k|bfosx¿sf] Pp6f OG6/g]6 PS;r]+h
Joj;foLx¿nfO{ k}7f/L k|df0fLs/0f, ;ˆ6j]o/sf] d"Nof+sg, :yfkgf ug'{ xf] . of] PS;r]+h :yfkgf ePkl5 g]kfnleq
kl/of]hgf :jLs[lth:tf ;]jfx¿ k|bfg ug]{ ;fy} tL Od]n k7fpg cGt/fli6«o af6f], OG6/g];gn Jof08ljy, sf] pkof]u
Joj;foLx¿nfO{ k|ljlwsf] d"Nof+sg, ahf/ ljZn]if0f, ahf/ ug'{ kg]{5}g . g]kfnleqsf cfOP;kLx¿sf Od]n u|fxsx¿n]
juL{s/0f, ahf/ ;xof]u cflb ;]jfåf/f ;3fpg] . Joj;foLx¿nfO{ g]kfns} cfOP;kLsf] csf]{ u|fxsnfO{ k7fpg] Od]n ;f]
tflnd lbg] tyf ;ˆ6j]o/ k|ljlw / ;ˆ6j]o/ OlGhlgol/ªsf] PS;r]+hdfkm{t cfk;df cfbfgk|bfg x'g]5 . o:t} g]kfnleqsf
If]qdf l8hfOg / ljsf; ug{ k|f]T;flxt ug]{ tyf j]a;fO6x¿ g]kfns} u|fxsn] x]g{ l56f] / ;lhnf] x'g]5 .
• ;ˆ6j]o/ pBf]u–Joj;fosf] nflu ;/sf/sf] tkm{af6 ul/g] g]kfn OG6/g]6 o'h;{ u|'k (NIUG)
:jLs[lt / gLlt sfof{Gjog;DaGwL ;Dk"0f{ sfdsf ;fy} k}7f/L g]kfndf OG6/g]6 / Od]n pkof]u ug{ OR5's
k|df0fkq hf/L ug]{, ;ˆ6j]o/ d"Nof+sg, k|df0fLs/0f cflb ljljw dflg;x¿n] ;'?df ljrf/ ljdz{ ug]{ cgf}krfl/s ;d"xsf] ¿kdf
sfdx¿ Ps} 7fpFaf6 ug]{ . ;g\ !((& df g]kfn OG6/g]6 o'h;{ u|'ksf] :yfkgf u/]sf x'g\ .
;|f]t M www.most.gov.np o;n] gjfuGt'sx¿nfO{ gofF ;"rgf k|ljlwnfO{ nf]slk|o agfpg /
j]a;fO6sf] xf]l:6ª w]/}h;f] cd]l/sfl:ylt ljzfn o;sf] pkof]u ug{ k|]l/t ug]{ p2]Zon] tflnd klg ;+rfng
sDKo'6/x¿df ul/G5 . g]kfndf b'O{ bh{g hlt xf]l:6ª ug]{ u/]sf] lyof] . !((* df of] u}/;/sf/L ;+:yfsf] ¿kdf btf{
sDkgLx¿n] xfn of] ;]jf k'¥ofO/x]sf 5g\ . tL sDkgLx¿dWo] eP/ ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdfkm{t ;dflhs ;]jf / ljsf; ug]{
sltkon] 8f]d]g g]d cyf{t\ j]a;fOnfO{ lrgfpg] / kQfnufpg] klxnf] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw d"ns u}/;/sf/L ;+:yf aGof] .
7]ufgf klg lbG5g\ . j]a l8hfOg/x¿n] j]ak]h agfpg] sfd u5{g\ g]kfndf cgnfOg ;"rgf pknAw u/fpg] sfddf of]ubfg lbg] jf
. s'g} lrq gePsf] s]jn s]xL kf7Ø ;fdu|L dfq} ePsf] ;fdfGo To;df kx'Fr ePsfx¿nfO{ ;]jf k'¥ofpg] sfddf pTs[i6tf xfl;n
j]ak]h klg x'g;S5 . lrq, rnlrq, Wjlg, uLt, ;+uLt ePsf] klg ug]{Ù ;"rgfsf] dxfdfu{ OG6/g]6 / o;;Fu ;+a+lwt k|ljlws]f
x'g;S5 . cfsif{s / k|efjsf/L j]ak]h agfpg bIf pkof]uaf/] 1fg a9fpg]Ù :yfgLo ljifoj:t'df :yfgLo efiffdf
j]a l8hfOg/sf] cfjZostf x'G5 . j]a;fO6 agfpg] sfd ;fdfGo ;fdu|L tof/ kfg{ k|]l/t ug]{Ù g]kfndf On]S6«f]lgs k|sfzg ug]{ d+r
tflnd lnP/ hf];'s}n] klg ug{;S5 t/ cfsif{s, :t/Lo, pkof]uL pknAw u/fpg] tyf ;fwf/0f g]kfnLx¿nfO{ ;"rgf k|ljlwdf
j]a;fO6 agfpgsf] nflu l8hfOlgªsf] cjwf/0f a'em]sf] / ;f] cfwfl/t ;dfwfgx¿df kx'Fr k'¥ofpg ;3fpg] of] ;+:yfsf k|d'v
j]a;fO6sf] ljifoj:t' / p2]Zo /fd|/L cWoog cg';Gwfg u/]sf] p2]Zo x'g\ .
l8hfOg/n] dfq ug{;S5 . g]kfndf em08} b'O{ bh{g j]a l8hfOg g]kfn OG6/g]6 o'h;{ u|'kn] cfˆgf] p2]Zo k"lt{ x'g]
ug]{ sDkgLx¿ 5g\ h;n] cGt/f{li6«o :t/sf] j]ak]h u/L !((* df OGb|]0fL "INDRENI" gfds lgMz'Ns OG6/g]6 ;]jf
agfO/x]sf 5g\ . :yfkgf u/]sf] lyof] . o;n] ;:tf] b/df OG6/g]6 ;]jf pknAw
;fOa/ Sofkm], 6]ln;]G6/ / ;"rgf s]Gb|x¿ u/fpg] sfo{qmd /fv]sf] lyof] . OGb|]0fLsf] p2]Zo :yfgLo kmf]g]sn
;fOa/ Sofkm]sf] d"n cy{ o:tf] skmL xfp; jf u/]/ cGt/f{li6«o sfd ug'{ lyof] . o;n] g]kfng]6 NepalNet gfds
rd]gf u[x xf] hxfF k};f lt/]/ OG6/g]6 x]g]{ Joj:yf x'G5 . ljsf;d"ns g]6js{ ;+rfng ug{ klg ;xof]u k'¥ofPsf]
OG6/g]6df dflg;x¿n] Rof6 k|f]u|fdaf6 jf Od]n k7fP/ 5nkmn, 5 . ;|f]t M www.nepaliug.org.np
s'/fsfgL ug]{ cef}lts -er'{cn_ rf}tf/LnfO{ klg ;fOa/ Sofkm] ;+a+lwt ;+3;+:yf sDKo'6/ P;f]l;P;g g]kfn (CAN)
elgG5 . clxn] g]kfndf ;a}h;f] zx/L If]qdf / s]xL u|fdL0f sDKo'6/ P;f]l;P;g ckm g]kfn, ;+If]kdf Sofg, sf]
If]qdf klg cfdhgtfnfO{ OG6/g]6 ;]jf k'¥ofpg] sfd rd]gf/lxt :yfkgf !((@ l8;]Da/df ePsf] xf] . of] gfkmf sdfpg] p2]Zo
;fOa/ Sofkm]x¿ / stfst} 6]ln;]G6/x¿n] ul//x]sf 5g\ . cfk;L gePsf] u}/;/sf/L ;+:yf xf] . o;df sDKo'6/ / ;"rgf k|ljlw;Fu
k|lt:kwf{n] ubf{ ;fOa/ Sofkm]x¿sf] z'Ns pNn]vgLo ¿kn] 36]sf] ;DalGwt Joj;foLx¿, ljz]if1x¿, lgdf{tfx¿ tyf ;+3;+:yfx¿
5 . pkTosf aflx/sf sltko zx/x¿df ;d]t k|lt306 @) 5g\ . Sofgsf] p2]Zo sDKo'6/ / ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u / k|j4{g
¿k}ofF lt/]/ OG6/g]6 pkof]u ug{;lsg] ePsf] 5 . s]xL ljsf;] ug{ tyf sDKo'6/ lj1fg;DaGwL ;fIf/tf / ;Lk ljsf; ug{
;+:yfx¿n] hgtfdf ;"rgf k|ljlwsf] kx'Fr ;'ne u/fP/ ;"rgf / cfjZos sfo{gLlt agfpg ;xof]u ug'{ xf] . o;n] cfˆgf
1fgdf kx'Fr a9fpg] p2]Zon] ufpFdf 6]ln;]G6/x¿ :yfkgf sfo{qmdx¿;Fu ;DalGwt JolQm, ;+3;+:yf tyf sDkgLx¿nfO{
ul//x]sf 5g\ . ;+o'Qm /fi6«;+3Lo lgsfox¿n] :yfgLo lgsfox¿ cfjZos ;'ljwfx¿ lbnfpg] / pgLx¿sf] xs /Iff ug]{ p2]Zo
uflj;, gu/kflnsf tyf ;/sf/L sfof{nox¿df OG6/g]6sf] lnPsf] 5 . ;fy} cfˆgf ;a} ;fwf/0f, ;+:yfut tyf dfgfy{
pkof]u a9fpg] kl/of]hgf yfn]sf 5g\ . ;/sf/n] ufpFufpFdf ;b:ox¿nfO{ ;xof]u / ;'ljwf pknAw u/fpg' klg o;sf] p2]Zo
!%)) ;"rgf s]Gb| :yfkgf ug]{ of]hgf agfPsf] 5 . xf] . sDKo'6/ k|ljlwsf] ;+:yfut ljsf; ug]{, sDKo'6/ lzIff /
cfO6L kfs{ tflndsf] ;dGjo
35
a9fpg] / :t/Ls/0f ug{], sDKo'6/ Joj;fodf nfu]sfx¿aLr sf7df8f}F ljZjljBfnosf] :s'n ckm Dofg]hd]06sf]
;dGjo a9fpg,] uf]i7L, sfo{zfnf, 5nkmn tyf tflnd OPdaLP klxnf] ;]d]:6/sf ljBfyL{x¿sf] Pp6f ;d"xn] u/]sf]
sfo{qmdx¿ cfof]hgf tyf ;+rfng ug{] tyf k/fdz{ ;]jf pknAw cWoogsf] glthfcg';f/ /fli6«o / ljZjJofkL cy{tGqsf] ;Gbe{df
u/fpg], sDKo'6/ / ;"rgf k|ljlwsf] If]qdf b]zleq / aflx/sf sfd Jofj;flos ;+:yfx¿nfO{ /fd|f] bIftf xfl;n u/]sf cGt/f{li6«o
ug]{ ;+3;+:yfx¿;Fu 1fg, ;Lk / k|ljlw cfbfgk|bfg ug]{ tyf :t/sf] Jofj;flos hgzlQm pTkfbg ug{ ;"rgf k|ljlwsf]
k|ljlw x:tfGt/0f, lgsf;L, k}7f/L / /fli6«o gLlt agfpg] sfddf u'0f:t/Lo tflnd / :t/Ls/0fsf] vfFrf] 5 . o;sf] nflu
;3fpg] cflb ultljlw o;n] ul//x]sf] 5 . hgzlQmM lzIff / ;Lk
Sofgn] x/]s jif{ ;"rgf k|ljlw k|bz{gL u/]/ g]kfndf ;"rgf ;"rgf k|ljlw gLlt @)%& n] cfufdL kfFr jif{sf nflu
k|ljlwsf] r]tgf km}nfpg / of] k|ljlwnfO{ nf]slk|o agfpg g]kfnsf nflu jflif{s lgDg:t/Lo tLg xhf/, dWod:t/Lo Ps
dxTjk"0f{ of]ubfg lbO/x]sf] 5 . xhf/ / pRr:t/Lo tLg ;o hgzlQmsf] vfFrf] kg]{ cg'dfg u/]sf]
;|f]tM www.can.org.np 5 . ;g\ @))) b]lv @)!@ ;Ddsf nflu s/La %) xhf/ pRr
OG6/g]6 ;]jf k|bfos ;+:yfx¿ (ISPAN) bIftf;lxt s'n Ps nfv #@ xhf/ hgzlQm cfjZos kg]{ csf]{
g]kfndf OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{ lghL If]qsf cg'dfg ul/Psf] 5 . oL s'/fx¿nfO{ Wofgdf /fv]/ k|:6
;+:yfx¿sf] ;+:yf …OG6/g]6 ;le{; k|f]efO8;{ P;f]l;P;g ckm p2]Zo / sfo{qmd;lxt hgzlQm ljsf; sfo{qmd th'{df /
g]kfnÚ, ;+If]kdf cfO:kfg g]kfndf OG6/g]6sf] ljsf; tyf sfof{Gjog u/L /fli6«o kl/sNkgf ;fsf/ kfg'{kg]{ s'/f ;f] gLltn]
lj:tf/df k|efj kfg{;Sg] ljifox¿df 5nkmn ug]{ d+rsf] ¿kdf cf}FnofPsf] 5 . sDKo'6/ P;f]l;P;g g]kfnsf cg';f/ clxn]
;g\ @))! df u7g ePsf] xf] . o;sf] d"n p2]Zo ;j{;fwf/ 0fsf] xf8{j]o/, ;ˆ6j]o/, g]6jls{ª, OG6/g]6, 8]6f k|f];]l;ª, lzIff tyf
lxtdf OG6/g]6sf] k|j4{g ug'{, ljZjdf OG6/g]6sf] tLj| ultdf tflnd, 8]:s6k klAnl;ª cflb ;"rgf k|ljlwsf ljljw If]qdf bz
eO/x]sf] ljsf;sf] cg'¿k g]kfndf klg To;sf] kmfObf k'¥ofpg] xhf/eGbf w]/} dflg;x¿ nfu]sf 5g\ . sDKo'6/ tflnd lbg]
ultljlwx¿ ug'{, OG6/g]6 Joj;fodf Jofkfl/s p2]Zodfq geP/ ;+:yfx¿ Ps xhf/hlt 5g\ . o;sf ;fy} cgnfOg k/LIf0f ;'ljwf
;]jfsf] efjgf klg xf];\ eGg] xf] . / b"/lzIff sfo{qmd klg ;'? ePsf] 5 .
;~rfng ug]{ ;+:yfx¿ ufpFufpFdf klg e]l6G5g\ . ;g\ !(&! df hgu0fgfsf nflu bf];|f] k':tfsf] æd]g
o:tf clwsf+z k|lzIf0f ;+:yfx¿n] lbg] tflndn] hgtfdf k|]mdÆ sDKo'6/ - cfOaLPd !$)!_ leqØfPkl5 g]kfndf ;"rgf
sDKo'6/k|lt ?lr / ;"rgf k|ljlwaf/] r]tgf hufP tfklg ltgn] k|ljlw;Fu ;DalGwt hgzlQm ljsf;sf] sfd klg yflnPsf] xf] .
k|bfg ug]{ u/]sf] w]/}h;f] tflnd /fli6«o tyf cGt/f{li6«o lghL If]qn] ;g\ !(*@ df sDKo'6/ k|of]u tyf tflnd pknAw
ahf/x¿sf] cfjZostf k"/f ug]{ vfnsf eg] 5}gg\ . l5d]sL u/fpg yfn]sf xf] . ;"rgf k|ljlw gLlt;+a+wL sfo{kqcg';f/
b]zx¿sf] t'ngfdf g]kfndf lzIffdf nufgL ;du| ¿kdf yf]/} 5 g]kfndf k|fljlws lzIffsf] yfngL ;g\ !($) sf] bzssf] ;'¿df
.cg';Gwfg tyf ljsf;df nfu]sf j}1flgs tyf Ol~hlgo/x¿sf] g} ePsf] eP klg On]lS6«sn Ol~hlgol/ªsf] k7gkf7g eg] ;g\
;+Vof g]kfndf ;aeGbf yf]/} 5 . cGo d'n'sx¿n] ;"rgf k|ljlw !(^) sf] bzssf] dWolt/ ;'¿ eof] . To;sf] em08} @% jif{kl5
If]q / vf;u/L ;"rgf k|ljlw pBf]unfO{ h'g pRr k|fyldstf OlGi6Ro"6 ckm Ol~hlgol/ª\n] On]S6«f]lgS; tyf On]lS6«sn
lbPsf 5g\ g]kfnn] lbg ;s]sf] 5}g . ;"rgf k|ljlwaf6 nfe Ol~hlgol/ª ljifodf :gfts :t/sf] k9fO yfNof] . ;g\ !(() sf]
lngsf nflu of] If]qsf] lzIffdf nufgL ga9fOx'Fb}g . g]kfndf bzsdf Psflt/ lghL If]qsf] ;xeflutfdf j[l4 eof] eg] csf]{lt/
;"rgf k|ljlwsf] lzIffdf :ki6 ¿kdf b]lvg] sdhf]/L s] xf] eg] sf7df8f}F ljZjljBfnonufotsf z}lIfs ;+:yfx¿n] ;"rgf
o;sf] ljsf; of]hgf lagf eO/x]sf] 5 / lzIffdf u'0f:t/ lgwf{/0f k|ljlw;DaGwL k7gkf7g ;'? u/] .
/ lgoGq0f ug]{ lgsfosf] cefj 5 . kmn:j¿k ljleGg ;+:yfx¿n] pRr:t/sf] ;"rgf k|ljlw lzIffsf nflu o'jfx? ljb]zdf
cfcfˆg} Ifdtfcg';f/ tflnd lbO/x]sf 5g\ . ;du|df g]kfnsf] hfg] rng 5Fb}5 . clxn] b]zleqsf rf/j6f ljZjljBfnox¿df
;"rgf k|ljlwl;t ;DalGwt hgzlQmsf] l:ylt ;Gtf]ifhgs 5}g . a;]{gL em08} kGw| ;o ljBfyL{x¿n] ;"rgf k|ljlw;Fu ;DalGwt
o'jf k':tfnfO{ ;"rgf k|ljlw If]qdf cfslif{t ug{ / o;df cf}krfl/s lzIff xfl;n ul//x]sf 5g\ . s]xL
l6sfO/xg w]/} sfd ug{ afsL 5 . ;"rgf k|ljlw gLlt;DaGwL cGt/f{li6«o Voflt kfPsf k|lzIf0f ;+:yfx¿n] klg g]kfndf ;"rgf
sfo{kqdf æ;a}sf nflu sDKo'6/Æ sfo{qmd cGtu{t k|ljlwsf] tflnd lbP/ pRr:t/Lo hgzlQmsf] vfFrf] k"/f ub}{5g\ .
;g\ @)!) ;Dddf ;a} ljBfyL{, lzIfs, k|zf;s tyf ljb]zL ljZjljBfnox¿;Fu ;DaGwg k|fKt u/]/ ;"rgf
;/f]sf/jfnfx¿nfO{ sDKo'6/ lzIff k|bfg ug]{, 5flgPsf ljBfno k|ljlw;DaGwL lzIff lbg] sn]hx¿ klg v'ln/x]sf 5g\ . cf}krfl/s
tyf SofDk;x¿nfO{ æ;]G6/ km/ PlS;n]G;Æ sf ¿kdf ljsf; u/L tyf cgf}krfl/s tflnd sfo{qmd
gd"gf ;"rgf k|ljlw s]Gb|sf] e"ldsf v]Ng lbg] / ;g\ @))% cWofo *
;Dddf OG6«fg]6 tyf OG6/g]6dfkm{t ;"rgf ;~rf/ k|ljlwdf b"/
lzIf0f sfo{qmd ;~rfng ug]{, ;g\ @)!) ;Dddf ljBfnox¿ g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u
tyf !) hf]8 b'O{ sfo{qmdx¿df sDKo'6/ lzIff clgjfo{ ug]{, ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u sxfF s;/L / s'g ¿kdf eO/x]5
/fli6«o z}lIfs ;~hfnsf] :yfkgf ug]{, ;"rgf k|ljlw lzIff;DaGwL egL ug]/ ;fWo 5}g . ufla;b]lv dGqfno;Dd, k|fylds
hfgsf/L k|bfg ug{ ;~hfnsf] s]Gb|Lo gf]8nfO{ z}lIfs ;"rgf ljBfnob]lv ljZjljBfno;Dd, ;fgf k;nb]lv l8kf6{d]G6n
k'nsf] ¿k lbg], / ¿lr /fVg] If]qnfO{ lhNnf tyf If]qLo :t/df :6f]/;Dd, a; oftfoftb]lv xjfO oftfoft;Dd,
o; ;~hfndf nufgL ug{ cg'dlt lbg] s'/fx¿ /flvPsf 5g\ , gl;{ª xf]db]lv lzIf0f c:ktfn;Dd, leQ]klqsfb]lv
h'g lgSs} dxTjfsf+IfL b]lvG5 . 6]lnlehg;Dd, cfo{3f6b]lv kz'kltsf] k"hf;Dd, 3/sf] efG;fb]lv
36
tf/] xf]6n;Dd, /fhgLlt, cy{tGq, ;dfh;]jf, wd{sd{, s[lif, kmf]gdf dfq xf]Og /]l8of]df klg s'/f ul//x]sf 5g\ . PkmPd
Jofkf/, b}lgs Jojxf/ ;j{q eO/x]sf] 5 . ;"rgf k|ljlwn] /]l8of]sf] ;+Vof /fhwfgLdf b; / aflx/ kGw| u/L klRr;
/f]huf/sf] cj;/, ljb]z Jofkf/, ljsf;sf] ult, /fHo zf;gsf] k'lu;s]sf] 5 . of] cem} ylkFb} 5 . To:t} 6]lnlehg :6];gsf] ;+Vof
bIftf, kf/blz{tf / pQ/bfloTj, ahf/, gful/s ;]jf, ;fj{hlgs klg a9b}5 . ufpFufpFdf 6]lnlehg sfo{qmd x]g{;lsg] ePsf] 5 .
;]jfsf] If]q / u'0f:t/ a9fO/x]sf] 5 . g]kfndf vf; u/L lgof{t oL ;a}n] dflg;x¿nfO{ ;';"lrt x'g, af]Ng, ljrf/ kf]Vg / lg0f{o
Jofkf/df o;sf] ;a}eGbf a9L pkof]u eO/x]sf]5 . To:t} k|lqmofdf efu lng pS;fpFb}5 .
cGt/f{li6«o, /fli6«o / :yfgLo ljsf;] ;+:yfx¿n] o;sf] clwstd v'nf, kf/bzL{ / cgj/t 5nkmn g} k|hftGqsf]
kmfObf p7fO/x]sf 5g\ . lzIff, ko{6g, pBf]u, Jofkf/, ;'zf;g, cfTdf xf] . ;+rf/ljxLgtfn] cljZjf;, e|d l;h{gf u5{ / k|hftGq
k|hftGq, dfgjclwsf/, :jf:Yo, ;fj{hlgs ;]jf, ;dfh ;]jfsf] cf]OnfpF5 . leGg leGg ;+:sf/ / ;+:s[ltsf dflg;x¿aLr hlt
If]qdf o;sf] pkof]u eO/xsf] 5 . 5f]6s/Ldf, ;"rgf k|ljlwsf] w]/} ;+rf/ eof] plt w]/} k|hftGq df}nfpF5 .
pkof]u g]kfndf ;"rgf / 1fg k|;f/ ug]{ ;+rf/ ;fy} b'O{ ;+:s[ltsf] e]6n] ljsf;sf] ult tLa| x'G5 .
k|ljlwsf] ¿kdf, :jb]z / ljb]zdf pknAw u/fpg] ;"rgf k|zf]wg cfd;+rf/df nflu ;"rgf k|ljlw
k|ljlwsf] ¿kdf, ;ˆ6j]o/ pTkfbg u/]/ ljb]zL d'b|f leq\ofpg] OG6/g]6sf] ;'ljwfn] ubf{ ;+;f/el/ g} kqsf/x¿n]
sfddf / s]xL dfqfdf xf8{jo] /sf] lgdf{0f, P;]lDalnª / Jofkf/df clwstd kmfObf lnPsf 5g\ . pgLx¿nfO{ ;"rgfsf] ;|f]t;Dd
— rf/ k|sf/n] — eO/xsf] 5 . g]kfndf Jofjxfl/s ¿kdf ;"rgf k'Ug, ;"rgf ;+sng, n]vg / k|]if0f ug{ lgSs} ;lhnf] ePsf] 5 .
k|ljlwsf] pkof]u s'gs'g If]qdf s;/L eO/x]5 / o;sf kmn:j¿k kqsf/x¿sf] ;Lk a9b}5 / w]/} kqsf/x¿ ca
;+efjgfx¿ s;/L al9/x]5g\ eGg] emns tnsf s]xL lk|mnfG;/ cyf{t\ :jtGq kqsf/ aGb}5g\ . csf]{ k|efj, ljZj >d
pbfx/0fx¿n] lbg;S5g\ M ;+u7gsf] k|ltj]bgcg';f/, dlxnfx¿sf] ;+Vof kqsfl/tfdf a9]sf]
;+rf/sf] ;+;f/df 5 . ca klqsfdf ;dfrf/ n]v jf kmf]6f] k7fpgsf] nflu x'nfs,
s'/fsfgL, 5nkmn a9\b}5 ˆofS; jf dflg;sf] k|of]u ug'{ kb}{g . sDKo'6/df tof/ kf/]sf]
plxn] x'nfsLx¿ ufpFdf lr7L afF8g hfFbf emf]nfel/ ;fdu|L kne/d} ljleGg ldl8ofnfO{ k7fpg ;lsg] x'gfn] kqsf/
lr7L / sfut d;L snd af]s]/ hfGy] . lr7L afF8]kl5 s;}n] tyf n]vsx¿ Pp6fdfq klqsfdf afFlwg rfxGgg\ . Ps} rf]l6 w]/}
hjfkm k7fpg vf]Hof] eg] x'nfsLn] ufpFn]n] eg]cg';f/ p;}sf] ldl8ofdf k7fpg;Sg] ePsf]n] kqsf/, :tDesf/, n]vsx¿nfO{
efsfdf lr7L n]lvlbGYof] . o:tf] ug]{ x'nfsLn] ufpFdf /fd|} :jfut o;n] lgSs} kmfObf k'¥ofPsf] 5 . Toltdfq xf]Og
;Tsf/ kfpFYof] . clxn] ef/tsf ufpFx¿df x'nfsLx¿ pgLx¿n] ljZjsf] s'g} klg efuaf6 ;+rfng x'g] ldl8ofsf] nflu
Jofj;flos tflnd tyf lzIffsf] u'0f:t/ ga9fO x'Fb}g ;fy} n]Vg jf tL ldl8ofn] v6fPsf] sfd ug{;S5g\ . oL ;'ljwfx¿af6
tflndk|fKt hgzlQmnfO{ b]zleq} /f]s]/ /fVg pko'Qm /f]huf/Lsf] efiff cg'jfbsx¿n] klg nfe p7fO/x]sf 5g\ .
cj;/ cfjZos 5 . ;"rgf k|ljlwsf] If]qdf sfo{/t hgzlQmsf] lr7L;Fu} s;}n] df]afOn kmf]g / s;}s;}n] ;fgf]
bIftf a9fpg ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw lzIffdf k|j]z ug{ / j[lQ sDKo'6/ klg af]s]/ hfG5g\ . sDKo'6/df Od]n kfpg] / k7fpg]
ljsf; ug{ cfwf/e"t k|df0fLs/0f ug'{ pko'Qm x'g] ;f] cWoogn] Joj:yf x'G5 . ufpFdf k'u]/ x'nfsLn] sDKo'6/df 6]lnkmf]gsf] tf/
;'emfj lbPsf] 5 . tflnd lbg] ;+:yfx¿sf] nflu jf df]afOn kmf]g hf]8]/ Od]n rnfpF5 / sDKo'6/ rnfpg ghfGg]
;'emfOPsf dfkb08x¿dWo] u'0f:t/ k|0ffnLsf] Joj:yfkg, ;]jf ufpFn]x¿sf] ljb]z / zx/af6 cfPsf lr7L k9]/
of]hgfsf] k|lqmof, ;]jfsf zt{x¿df ;xdlt, ;|f]t / ;]jfx¿sf] ;'gfOlbG5 . s;}sf] hjfkm n]Vg' k¥of] eg] p;}n] n]v]/ k7fOlbG5 .
Joj:yfkg, ;]jf pknAw uf/fpg] sfd, u'0f:t/ Joj:yfkg olb s'g} ufpFn]n] aflx/ a;]sf cfkmGt;Fu kmf]gdf s'/f ug{ rfXof]
k|0ffnLsf] k|efjsfl/tfsf] cg'udg, ;xL sfd / sd{rf/L tflnd eg] x'nfsLn] df]afOn kmf]g ug{ lbG5 . oL sfd u/]afkt x'nfsLn]
k5{g\ . cWoogn] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw tflnd;Fu ;+a+lwt ;a} ufpFn];Fu z'Ns lnG5 . clxn] sf7df8f}Fsf lzlIft / ;DkGg
lqmofsnfkx¿– af/] k"jf{wf/ tof/ kfg{, lgoGq0f, lgodg / dflg;x¿;Fu x'nfsaf6 lr7L k7fpFbf slt k};fsf] l6s6 6fF:g'k5{
cg'udg ug{ Pp6f alnof] lgofds lgsfosf] :yfkgf ug'{kg]{ eg]/ s;}n] ;f]Wof] eg] sd}n] ;xL hjfkm lbg;Snfg\ lsgls
;'emfj lbPsf] 5 . ;/sf/L / lghL If]q ldn]/ To:tf] lgsfo u7g pgLx¿n] vfddf lr7L /fv]/ l6s6 6fF;]/ x'nfsaf6
x'g'kg]{ ;'emfj lbOPsf] 5 . ;/sf/n] P]glgod nfu" u/fpg] gk7fPsf] w]/} eof] . vfdsf] sfd lajfx j|tjGw tyf ;fj{hlgs
lgoGq0fsf/L e"ldsf v]Ng' / lghL If]qn] k/LIf0f tyf :t/Ls/ sfo{qmdsf] lgDtf] afF8g] sfddf dfq} ;Lldt ePsf] 5 .
0fsf] ljlw lgwf{/0f ug{ ;3fpg' pko'Qm x'G5 . ;fy} g]kfndf zx/af;Lx¿ lr7L xf]Og Od]n k7fpF5g\, s'/fsfgL xf]Og Rof6
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf nflu hgzlQm pTkfbg ug'{ g]kfnsf] u5{g\ . plxn] o'jf / lszf]/x¿ u'Rrf 808Llaof] tf; v]n]/ ;do
nflu dfq xf]Ogljb]zsf] nflu klg xf] eGg] s'/f la;{g' x'Fb}g . kmfNy] eg] clxn]sf o'jf / lszf]/x¿ 306f}F Rof6 u5{g\ jf
eLcf]cfOkL -EjfO; cf]e/ OG6/g]6 k|f]6f]sn_ k|ljlw OG6/g]6sf] er'{cn ;+;f/df dUg x'G5g\ . g]kfn clw/fHoe/
w]/} k|rlnt 5 . OG6/g]6 ;]jf k|bfosx¿n] eLcf]cfOkL k|of]u u/]/ ljtl/t 6]lnkmf]g nfOg tLg nfv ;Q/L xhf/ k'lu;s]sf]
sDKo'6/af6 ;fwf/0f 6]lnkmf]gdf :j/ ;fg]{ Joj:yf u/]kl5 5 . o;sf] dtna lbglbg} rf/kfFr nfv dflg;x¿ cfk;df
6]lnkmf]gaf6 sDKo'6/df, sDKo'6/af6 6]lnkmf]gdf / kmf]gaf6 s'/fsfgL u5{g\ . o'uf}Fb]lv gaf]nL a;]sf g]kfnLx¿ ca af]Ng
kmf]gdf s'/f ug{ ;Dej x'G5 . kmn:j¿k OG6/g]6 ;]jf lnPsf yfn]sf 5g\ . ef}uf]lns aGwg, oftfoftsf] sl7gfO, hflt, wd{,
s'g} klg sDKo'6/af6 ljb]zdf kmf]g ug{;lsG5 . o;sf] nflu ;+:s[lt, efiff / ;+:sf/sf] aGwg
www.dialpad.com / www.mediaring.com h:tf km's]sf] 5 . hftLo, eflifs, n}+lus, wfld{s e]befj cGt gtf]l8P
j]a;fO6x¿sf] pkof]u ul/G5 . dflg;x¿ OG6/g]6, Od]n / klg ;+rf/df tf]l8Psf] 5 . tf]l8Fb}5 . g]kfnsf] PsLs/0fsf] nflu
cflbslj efg'eQmn] gu/]sf] sfd ;"rgf k|ljlwn] ub}{5 .
37
;"rgf k|ljlwn] b]zleq dfq} xf]Og ;+;f/sf] s'g} klg b]zdf a;]sf ug{ yfnsf] lyof] . clxn] o;n] ;dfrf/ a'n]l6g 5fKg aGb
dflg;x¿;Fu ;:tf]df s'/fsfgL ug{ ;Dej agfPsf] 5 . of] ul/;sf] 5 / ;Dk"0f{ ;dfrf/ a'n]l6gx¿ tyf kmf]6f]x¿ cfˆgf
k|ljlwnfO{ OG6/g]6 6]lnkmf]gL elgG5 . k|rlnt 6]lnkmf]g pkof]u u|fxsx¿nfO{ g]6js{dfkm{t pknAw u/fpF5 . g]kfnsf] s'g} klg
u/]/ g]kfnaf6 cd]l/sfdf kmf]g ug'{k¥of] eg] em08} @)) ¿k}ofF efudf 6]lnkmf]g / sDKo'6/ pkof]u u/]/ z'Ns lt/]/ /f;;sf]
nfU5 eg] OG6/g]6af6 6]lnkmf]g ubf{ !) ¿k}ofFdf ug{ ;dfrf/ x]g{;lsG5 .
;lsG5 . OG6/g]6sf] dfWodaf6 :j/ k7fpg] sfd ;g\ !((% b]lv sflGtk'/ l;6L sn]hn] l/kf]6{/x¿sf nflu ;lhnf]
;kmntfk"j{s ;+rfng x'g yfn]sf] xf] . o;sf] nflu pkof]u ul/g] ;ˆ6j]o/ tof/ kf/]sf]5 . o;sf] pkof]u u/]/ ;Dafbbftfx¿n]
k|ljlwsf] ljsf; lgSs} b|'t ultn] eO/x]sf] 5 ;fy} ljleGg vfnsf ;+slnt ;dfrf/nfO{ sDKo'6/df n]v]/ kmf]6f] klg ;Fu} /fv]/
;ˆ6j]o/x¿ klg pkof]udf cfPsf] 5 . :j/nfO{ c? 8]6f;Fu tTsfn} cfˆgf] ldl8of sfof{nodf k7fpg;S5g\ .
ld;fP/ OG6/g]6 dfkm{t cf];f/k;f/ ug]{ j]a;fO6df :j/ / cfd;+rf/sf] cy{ abln+“b}5
rnlrq klg /fVg;lsg] ePsf] x'gfn] l;4fGttM x/]s @)%* h]7 !( ut] /fhb/af/df ePsf] xTofsf08sf]
sDKo'6/ /]l8of] :6];g / 6]lnlehg :6];g x'g;S5 . ca /]l8of] a]nfdf g]kfndf OG6/g]6nfO{ ;dfrf/sf] ;|f]tsf] ¿kdf ;a}eGbf
g]kfn, sflGtk'/ PkmPd, aLaL;L sf] 6]lnlehg / /]l8of]sf w]/} pkof]u ul/Psf] lyof] . To; a]nf aLaL;L, ;LPgPg / g]kfn
;dfrf/ / d'Vo sfo{qmdx¿ OG6/g]6df klg ;'Gg / x]g{;lsG5 . leqs} s]xL cgnfOg Go'hdf dfq} xf]Og JolQmut ¿kdf klg
OG6/g]6n] klqsf, /]l8of] / 6]lnlehgsf] sfd ug{ yfn]kl5 cfkm"v'zL, dgu9Gt ;dfrf/x¿ j]a;fO6df /flvPsf lyP .
cfd;+rf/sf] kl/efiff, e"ldsf / cfrf/ ;+lxtfaf/] k'glj{rf/ ug'{ s;};Fu OG6/g]6 hf]l8Psf] sDKo'6/ / sDKo'6/ rnfpg] s]xL vf;
kg]{ ePsf] 5 . s'g} klg ;dfrf/ cvaf/df 5flkg'eGbf klxn] ;Lk eof] eg] p;n] cfkm"n] rfx]sf] s'/f zAb cIf/, Wjlg, lrq
ljZjsf s'g} klg efudf a;]/ x]g{ k9\g ;lsg] ePkl5 tyf rnlrq;lxtsf] cfˆg} ;+rf/ dfWod agfP/ tTsfn ljZjel/
cfd;+rf/sf k/Dk/fut dfWodx¿sf] dxTj 36\g' :jfefljs xf] . km}nfpg;S5 . o;sf] dtna xf] ;"rgf k|ljlw cfkm} cfd;+rf/
;'?df sDKo'6/, ˆofS;, :Sofg/, Od]n, Go'hu|'k, l8:s;gh:tf ag]sf] 5 . s'g} ;fj{hlgs jf kl/jfl/s 36gf eof] ls To;sf]
gofFgofF cf}hf/x¿n] kqsf/x¿nfO{ l/kf]l6{ª, ;Dkfbg / ldl8of ;dfrf/ / kmf]6f] j]a;fO6df
pTkfbg ug{ ;3fof] h;nfO{ sDKo'6/ Pl;:6]8 hg{lnhd elgG5 . /fVg] rng g]kfndf klg ;'? eO;s]sf] 5 . OG6/g]6df kx'Fr
;fy} ;"rgf k|ljlwn] ldl8ofnfO{ clt b|'t ultdf Ps} k6sdf ePsf] sf]xL klg dflg; cfkm} ;+jfbbftf, ;Dkfbs / k|sfzs klg
c;+Vo nIfdf k'¥ofpg / kf7s, >f]tf jf bz{sx¿af6 l56f] / aGg;S5 . OG6/g]6df kf7Ø ;fdu|Ldfq} xf]Og Wjlg / rnlrq
7"nf] kl/df0fdf k|ltlqmof kfpg dbt u¥of] eg] clxn] cfP/ klg /fVg ;lsG5 . o;/L hf];'s}n] /]l8of] / lel8of] k|;f/0f
k/Dk/fut cfd;+rf/sf] kl/b[Zodf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]uaf6 ug{;S5 .
ul/g] gofF vfnsf] cfd;+rf/ — Ohg{lnhd, OG6/g]6 hg{lnhd, g]kfnleqaf6 k|sflzt klxnf] OG6/g]6 DoflUhg
cgnfOg kqsfl/tf cflb — ljleGg ¿kdf k|fb'ef{j ePsf] 5 . ;fOa/ g]kfn , www.cybernepal.com.np xf] . o;sf] ;'?jft
o;n] Psflt/ k/Dk/fut ldl8ofnfO{ k|efjsf/L agfpg ;3fPsf] clegj s;h" / bLk+s/ s;h"n] dfr{ !((* b]lv u/]sf x'g\ .
5 eg] csf]{lt/ To;sf] dxTj 36fPsf] klg 5 . o;df g]kfnsf] dgf]/+hg pBf]u, l;g]df, ;+uLt, g]kfn
cgnfOg kqsfl/tf ;'Gb/L;DaGwL hfgsf/Lx¿, lkmNdsnfsf/x¿sf] kmf]6f] lel8of] /
t'?Gtft'?Gt} ;dfrf/, lrq, rnlrq tyf Wjlg g]kfnL uLtx¿ /flvPsf 5g\ . oxfFaf6 sltko g]kfnL
;+;f/el/ km}nfpg;lsg] tyf o;df ;]G;/ nufpg g;lsg] ufosx¿sf] uLt ;'Gg;lsG5 . g]kfndf OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{
ePsfn] OG6/g]6 kqsfl/tf k/Dk/fut kqsfl/tfeGbf zlQmzfnL Pp6f k|d'v cfOP;kL jN8{ln+sn] ;fOa/ g]kfn j]a;fO6
/ k|efjsf/L ;flat ePsf] 5 . aLaL;L, ;LPgPgh:tf rf}la;} OG6/g]6df /fVg ;3fPsf] 5 . o;sf] d'Vo p2]Zo g]kfndf gofF
306f 6]lnlehg k|;f/0f ug]{ ;+:yfx¿n] klg j]a;fO6 /fv]/ ;"rgf k|ljlwnfO{ nf]slk|o agfP/ o;sf] pkof]u a9fpg' xf] . -
lg/Gt/ ;dfrf/ k|jfx ul//x]sf 5g\ . g]kfndf klg uf]/vfkq ;|f]t M b sf7df08f} kf]:6 b}lgs, !* dfr{, !((* g]kfnaf/]
;+:yfg, sflGtk'/ k|sfzg, sfdgf k|sfzg cflb kqklqsf k|sfzg hfgsf/L lbg] kf]6{n / j]a;fO6x¿ w]/} 5g\ . t/ tL ;a}nfO{
ug]{ ;+:yfx¿n] cfcfˆgf] j]a;fO6 /fv]/ cgnfOg k|sfzg klqsfsf] bhf{df /fVg ldNb}g . sltkon] lgoldt ¿kdf gjLs/0f
ul//x]sf 5g\ . ;fy} ltgLx¿n] lgoldt lg:sg] cvaf/ klg u5{g\ eg] sltkon] dlxgf}F;Dd klg af;L ;dfrf/, hfgsf/L
j]a;fO6df /fVg] u/]sf 5g\ . clxn] g]kfnsf sltko b}lgs, /fv]sf x'G5g\ . g]kfndf cgnfOg kqsfl/tfsf] ;a}eGbf sdhf]/
;fKtflxs, kflIfs tyf dfl;s klqsfx¿ j]a;fO6df x]g{;lsG5 . kIf s] 5 eg] g]kfnsf ax';+Vos ;+rf/sdL{x¿ ;"rgf k|ljlwaf/]
g]kfnaflx/ g]kfnLx¿n] g]kfn;+a+wL ;dfrf/ ePsf] j]a;fO6 /fv]/ cgle1 5g\ / sDKo'6/df w]/}sf] kx'Fr 5}g .
cgnfOg kqsfl/tf ;'? u/]sf] w]/} eO;s]sf] 5 . g]kfndf sltko k|sfzgx¿n] /x/ u/]/ j]a;fO6 /fv]sf 5g\ . t/ o;sf]
OG6/g]6sf] ;'?jft ug]{, s'g} klg ljifodf cg';Gwfg u/L n]Vgsf] af/]df hfGg] / o;df nfu]sfx¿n] klg lhDd]jf/L dx;'; u/]/
nflu ;+a+lwt ljifosf xhf/f}F j]a;fO6 pknAw 5g\ . g]kfndf klg hfFu/;fy a]nfa]nfdf j]a;fO6df ePsf ljifoj:t'x¿ gjLs/0f
hgu0fgf, lgjf{rg, clVtof/ b'¿kof]u, k|x/L, ;]o/ dfs]{6, Jofkf/, ub}{gg\ . kmn:j¿k lgoldt ¿kdf ;dfrf/sf] ;|f]tsf] ¿kdf
ahf/ efpm cflb ljleGg ljifodf ;+a+lwt lgsfox¿, cg';Gwfg j]a;fO6sf] pkof]u ug]{ g]kfnLx¿sf] ;+Vof ;fx|}
tyf cWoog ;+:yfx¿n] j]a;fO6df hfgsf/L /fv]sf] x'gfn] g]kfnL yf]/} 5 .
kqsf/x¿nfO{ klg ca cg';Gwfgsf] nflu w]/} ;lhnf] eO;s]sf] j]a;fO6sf] ;"rgfsf] ljZj;gLotf
5 . g]kfnsf] Psdfq ;dfrf/ ;ldlt /fli6«o ;dfrf/ ;ldltn] k/Dk/fut cfd;+rf/ pTkfbg ug]{ ;|f]tsf] :ki6
@)%# kmfu'g & ut]b]lv cfGtl/s ¿kdf g]6jls{ª u/]/ k"jf{Frnsf] kl/ro, 7]ufgf / sfg'gL dfGotf x'G5 . t/ j]a;fO6df h;n] klg
lj/f6u/sfof{no;Fu / sfof{noleq ;dfrf/ ;+k|]if0f tyf u|x0f
38
;"rgf /fVg;S5 . cfd;+rf/df u]6lsk/ x'G5, cyf{t\ To;df hgk|ltlglw, Gofofno, cfd;+rf/, /fhgLlts lgsfox¿, dtbftf
k|sflzt k|;fl/t x'g] ;fdu|L nlIft ju{sf] nflu pko'Qm x'G5 x'Fb}g gful/sx¿ cflb_ n] /fhgLlts / /fHoJoj:yfsf] ;+/rgfleq /x]/
s]nfP/ /flvPsf] x'G5 / s;}n] o;sf] lhDd]jf/L lnPsf] x'G5 . :yfgLo lgsfob]lv /fli6«o / cGt/f{li6«o :t/;Dd ;"rgf tyf
j]a;fO6sf] nIo :ki6, ;Lldt / u}/lhDd]jf/ x'g;S5 . o;df ;+rf/ k|ljlw / /0fgLltnfO{ pkof]u ug'{ O8]df]qm];L xf] . o;df
h;n] h] dg nfUof] Tof] ;fdu|L /fVg;S5 . o;nfO{ /f]Sg ufx|f] 5 Od]n, OG6/g]6, kmf]g tyf cGo k|ljlwsf ;fy} k/Dk/fut ljlwx¿
. j]a;fO6df dflg;x¿ k|foM 5f]6f] ;dfrf/ jf hfgsf/L, 36gfsf] pkof]u u/]/ hgtfsf ;d:of ;dfwfg ug{ gful/s ;dfhsf]
;dfrf/, xf8{Go'h k9\5g\ . ljZn]if0f ul/Psf] jf cYof{OPsf] Jofks ;xeflutf x'G5 .
;dfrf/ k9b}gg\ . kmntM j]a;fO6n] ubf{ d"n wf/sf ldl8ofn] O8]df]qm];Ldf hgk|ltlglw, gLlt lgdf{tfx¿, ;/sf/L
klg ;dfrf/sf] cy{ nufpg] jf ljZn]if0f ug]{ e"ldsf 36fpFb}5g\ . sd{rf/Lx¿sf ;fy} gful/sx¿sf] ;lqmo ;deflutf x'g'k5{ . hlt
OG6/g]6af6 k|ltlqmof÷lkm8Jofs k7fpg ;lhnf] x'g] x'gfn] w]/} gful/s Ol;l6hg eP Tolt w]/} O8]df]q]m;L k|efjsf/L x'G5 .
kf7sx¿sf] lkm8Jofs kfOg] dffqf / ult a9]sf] 5 . 7"nf Ol;l6hg ePgg\ eg] O8]df]qm];Lsf] dtna x'Fb}g . O8]df]qm];L
6]lnlehg sDkgL / ;"rgf k|ljlwsf] cu'jf pBdL ds{G6fOnn] ljsf;zLn b]zx¿sf nflu dfq} xf]Og ljZjs} k'/fgf] k|hftflGqs
!((( sf] cu:6df g]kfndf klxnf] cgnfOg kqsfl/tf ;'? u/]sf] k/Dk/f ePsf ljsl;t d'n'sx¿sf] nflu klg gofF If]q / r'gf}lt
xf] . To;sf] www.nepalnews.com ljb]zdf klg lgSs} nf]slk|o klg xf] . o;sf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu w]/} cg';Gwfg
5 . of] j]a;fO6dfkm{t g]kfnsf @) j6f b}lgs, ;fKtflxs, kflIfs cWoog ug{ afsL g} 5 . klxn] O8]df]qm];L clg Oueg{d]G6 ls
tyf dfl;s klqsfx¿ klg x]g{;lsG5 . o;df g]tfx¿sf] /fli6«o Oueg{d]06af6 O8]df]qm];L eGg] ax; cem} 6'FluPsf] 5}g .
dxTjsf efif0f, ah]6 efif0f klg ;'Gg;lsG5 / 5f]6f5f]6f lel8of] Oueg]{G;af/] ;"rgf k|ljlw gLltsf] /fli6«o kl/sNkgf
;dfrf/ klg x]g{;lsG5 . g]kfndf /fhb/af/ xTofsf08sf] g]kfnsf] ;"rgf k|ljlw gLltdf Oueg]{G;nfO{
;dfrf/ k|]if0f ug]{ sfddf cgnfOg kqsfl/tfn] dxTjk"0f{ e"ldsf ljB'tLo ;'zf;g elgPsf] 5 . o;;+a+wdf sfo{kqsf] kl/sNkgf
v]n]sf] lyof] . o:tf] 5 M ;'zf;gsf nflu /fli6«o ;"rgf k|ljlw ;~hfnsf]
OG6/g]6dfkm{t ul/g] kqsfl/tf O–kqsfl/tf, O– ljsf;, ;/sf/L sfof{nox¿nfO{ sDKo'6/ clen]vL sfof{nodf
k|sfzg, cgnfOg kqsfl/tfnfO{ b'O{ efudf afF8g;lsG5 . Ps ¿kfGt/ ug]{, s]Gb|b]lv :yfgLo ;/sf/;Dd ;"rgf k|0ffnLsf]
vfnsf] kqsfl/tfdf ljleGg kqklqsfaf6 ;dfrf/ / cGo ljsf; tyf sfof{Gjog g} ljB'tLo ;'zf;gsf] /fli6«o kl/sNkgf
;fdu|Lx¿ lnP/ /flvG5 . l;+u} klqsf klg o;df /fv]sf] kfOG5 . xf] . ;'zf;g k|of;sf cGt/lglxt nIox¿ lgDgfg';f/ /x]sf 5g\M
t/ csf]{ vfnsf] klqsfn] s]jn cfkm}n] vf]h]/ NofPsf] ;dfrf/ / • ;/sf/L ;]jfx¿ ;dod}, k|efjsf/L / kf/bzL{ ¿kdf k|bfg ug'{,
;fdu|L j]a;fO6df /fV5 . g]kfnGo'h jf:tjdf j]a klqsf xf],
;fy} of] Go'h kf]6{n klg xf] . o;n] cfkm}n] :jtGq ¿kn] ;+sng • ;/sf/L ljefux¿aLr ;~rf/ / ;"rgf cfbfgk|bfg l:yltnfO{
/ ;Dkfbg u/]sf ;dfrf/sf ;fy} ljleGg klqsfsf ;dfrf/ klg /fd|f] agfpg', dflg;x¿nfO{ ldn]/ k|efjsf/L ¿kdf sfd ug{ /
lbG5 . o;sf ;+of]hs bLk]z /f0ffsf cg';f/ b}lgs $),))) ;"rgf tyf cvaf/x¿n] OG6/g]6df cfˆgf] k|sfzg, k|;f/0f
eGbf w]/} dfl;x¿n] of] j]a;fO6 x]5{g\ . tLdWo] ;}s8f !% /fVg'sf] Pp6f k|d'v sf/0f oxL xf] . ;"rgf k|ljlwn] ljBdfg,
g]kfnleqaf6 x]g]{x¿ x'G5g\ . o;sf ;Dkfbs ef]nf /f0ffsf k/Dk/fut ljlw, sfg'gnfO{ pl5g]sf] 5 . ljleGg b]zdf sfg'gdf
cg';f/ o;df rf}la;} 306f ;dfrf/ gjLs/0f ul/G5 . ljb]zdf OG6/g]/ / l8lh6n ;fdu|Lsf] :yfg st} e]l6Gg . ljBdfg sfg'gn]
a:g]x¿sf] nflu of] j]a klqsf g]kfnsf] ;dfrf/sf] e/kbf]{ ;|f]t ;"rgfsf] l8lh6n ¿knfO{ :jLsf/ u5{ ls ub}{g :ki6 5}g .
ag]sf] 5 . -;|f]t M Ct'/fh ;'j]bL, b /fOlgª g]kfn b}lgs, % h'g, g]kfnsf kqklqsfx¿ OnfOa|]/Ldf
@))#_ ljb]zaf6 ;+rflnt ljleGg cgnfOg klqsfx¿dWo] k|]; sfplG;n g]kfndf clen]vsf] ¿kdf /x]sf
cd]l/sfdf sfo{/t g]kfnL kqsf/x¿sf] ;+:yf g]klnh cd]l/sg @)#)÷#! b]lvsf cvaf/, kqklqsfx¿ :Sofg u/]/ l8lh6n ¿kdf
hg{ln:6 P;f]l;P;g -gfhf_ n] jfl;+U6gaf6 ;+rfng u/]sf] kl/0ft ug]{ / sDKo'6/df x]g{ ldNg] / ;L8L /f]ddf /fv]/ afF8g;lsg]
g]kfnLkf]:6, www.nepalipost.com, lgs} pkof]uL cgnfOg sfd ;'? eO;s]sf] 5 . of] sfd k"/f ePkl5 g]kfnL kqsfl/tfsf]
klqsf xf] . of] g]kfnL efiffdf 5 . o;df cd]l/sfdf a:g] dxTjk"0f{ Oltxf; ;'/lIft x'g]5 / cWoog cg';Gwfg ug{
g]kfnLx¿sf] ;dfrf/sf ;fy} g]kfnsf dxTjk"0f{ ;dfrf/, l6Kk0fL rfxg]x¿sf] nflu of] cd"No ;|f]t x'g]5 . k|]; sfplG;n g]kfnsf]
tyf n]vx¿ tyf ;flxlTos ljwfsf ljljw ;fdu|Lx¿ klg j]a;fO6 www.presscouncilnepal.org df sfplG;nsf ultljlw,
/flvPsf 5g\ . gfhfsf cWoIf tyf o;sf ;Dkfbs lul/z To;sf] kl/ro / k|]; sfplG;n P]g / lgodfjnL, kqsf/ cfrf/
kf]v/]nsf cg';f/ o;sf] k|d'v p2]Zo cd]l/sfdf a:g] ;+lxtf g]kfnL / c+u|]hL eiffdf x]g{ ;lsG5 . ;fy} sfplG;nsf
g]kfnLx¿aLr g]kfnsf] efiff, ;+:s[lt / k/Dk/f hf]ufpg' xf] . lgoldt k|sfzgx¿ / >L % sf] ;/sf/åf/f kqklqsfsf] ljsf;sf
o;sf] ;'?jft cu:6 @))! df ePsf] xf] . ;Dkfbs kf]v/]nsf nflu ;'emfj lbg @)%(.(.( df ul7t sfo{bnsf] k|ltj]bg klg
cg';f/ b}lgs @))) eGbf w]/} dflg;x¿n] of] j]a;fO6 x]5{g\ . x]g{;lsG5 .
-;|f]t M Ct'/fh ;'j]bL, b /fOlgª g]kfn b}lgs, @( d], @))#_ k|hftGq / ;'zf;gsf] If]qdf
sfddf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u lbglbg} al9/x]sf] 5 g]kfndf s]xL jif{cl3 ;f+;bx¿nfO{ lgMz'Ns OG6/g]6
. ;"rgf k|ljlw pkof]u u/]/ k|hftGqnfO{ alnof], lbuf] / ;'ljwf lbOPsf] lyof] . o;af6 ;f+;bx¿n] hgdt a'‰g] ;Defjgf
k|efjsf/L agfpg] ljlw O8]df]qm];L xf] . To:t}, k|zf;gnfO{ a9]sf] / pgLx¿sf] lg0f{o Ifdtf a9fpg] ;+efjgf ePtf klg of]
hgd'vL, hgtfk|lt ;+j]bgzLn / lhDd]jf/ agfO{ ltgLx¿sf] ;'ljwfsf] s] slt pkof]u eof] eGg] s'/fsf] d"Nof+sg ug{ afsL g}
sfd sfjf{xL kf/bzL{ agfpg / e|i6frf/ 36fpg] sfdnfO{ 5 . t/ o;df cGtlg{lxt p2]Zo O8]df]qm];L xf] . l8lh6n
Oueg]{G; elgG5 . k|hftflGqs c+ux¿ -;/sf/, lgjf{lrt 8]df]qm];L sf] kl/ro lbFb} n]vs x]u / nf]8/ n]V5g\, ædha't
39
k|hftGqsf nflu ;/sf/ / gful/s ;dfhaLr, ;/sf/ / • k|fljlws tyf ;fdflhs kl/jt{g;Fu ;fd~h:o sfod ug{ tyf
zfl;taLr alnof] / cGtlqm{ofTds ;Dks{ x'g'k5{ === . k|zf;gsf] sDKo'6/ k|0ffnL / pks/0fx¿sf] clwstd k|of]u u/L
xfdLx¿;Fu /fli6«o / :yfgLo ;/sf/÷k|zf;gn] j]a;fO6, Od]n / sfuh/lxt k|zf;gsf nflu hgzlQm ljsf; ug'{,
On]S6«f]lgs dtbftf ufO8sf] dfWodaf6 gful/sx¿;Fu cGtlqm{of • ;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ sDKo'6/o'Qm agfpg' tyf hgtfn] lgMz'Ns
ug]{ ;+efjgfx¿ 5g\ .Æ dtbftfx¿n] :yfgLo hfgsf/L / tYofª\s kfpg;Sg] k|0ffnLsf] ljsf; ug'{,
lgsfob]lv ;+;b;Dd hgk|ltlglw r'Gg], hgk|ltlglwn]
dtbftfx¿sf] tfhf dt jf ljrf/ lg/Gt/ yfxf kfpg], ;/sf/L, • ;/sf/L sfd sf/jfxLnfO{ kf/bzL{ / pQ/bfoL agfpg' .
u}/;/sf/L tyf lghL lgsfox¿n] k|bfg ug]{ ;]jf ;'ljwf / ;fdfg k|hftGq / ;'zf;gsf nflu ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u slt Jofks
a9L u'0f:t/Lo, lhDd]jf/ / kf/bzL{ agfpg], e|i6frf/ 36fpg] If]qdf x'g;S5 eg]/ cg'dfg ug'{ ufx|f] 5 . t}klg oxfF s]xL
cflb ljleGg dtbftf gfdfjnL j]a;fO6df / 3/}df a;L dtbfg M jf:tljstf / s]xL kl/sNkgfdf cfwfl/t pbfx/0fx¿ k|:t't 5g\ M
lgjf{rg cfof]un] b]zsf ;Dk"0f{ dtbftfx¿sf] gfdfjnL cfˆgf] hgdt a'‰g M clxn] ljleGg cgnfOg klqsfx¿ / j]a;fO6x¿n]
j]a;fO6df /fVg] ePsf] 5 . s;}n] klg cfˆgf] gfd x]g{, lgoldt ¿kdf k|Zg /fv]/ ;+lIfKt pQ/ lbg cg'/f]w u5{g\ /
a;fO;/fO, pd]/ k'u]sf], lax] ePsf] hfgsf/L lbP/ gfdfjnLdf j]a;fO6df lbOg] pQ/sf] cfwf/df s'g} klg ljifodf hgdt s] 5
;+zf]wg u/fpg;S5 . ;fy} dtbfg :yndf guO{ dtbftf egL n]V5g\ . /fhgLlts bndfq xf]Og Jofkf/L tyf pBf]uLx¿n]
gfdfjnLdf lbOPsf] sf]8 gDa/sf] cfwf/df OG6/g]6af6 dtbfg klg o;af6 nfe kfpF5g\ . nf]slk|o pDd]åf/sf] rog M r'gfjdf
ug{;S5 . /fhgLlts bnx¿n] pDd]åf/ 5fGgsf nflu dtbftfx¿;Fu cfˆgf]
;+o'Qm/fHo cd]l/sfsf] /fi6«kltsf] ;g\ @))$ df x'g] j]a;fO6dfkm{t cg'/f]w ug{;S5g\ . dflg;x¿n] Od]n jf
r'gfjdf b]zaflx/ a;]sf cd]l/sL gful/sn] ;+;fsf] s'g} klg OG6/g]6af6 cfkm"n] /f]h]sf pDd]åf/sf] gfdsf] ;'emfj k7fpg
s'gfdf xf]6n, xjfOhxfh, /]n, 6\jfOn]6 hxfFaf6 klg ;S5g\ . k|hftflGqs k|lqmof ckgfP/ pDd]åf/ 5fGbf
OG6/g]6dfkm{t ef]6 xfNg kfpg] ePsf 5g\ . of] ;'ljwf clxn] dtbftfx¿sf] dgdf kf6L{k|lt ;Ddfg a9\5 / lgjf{rg kl/0ffd
cd]l/sfsf b'O{ /fHo — ;fpy Sof/f]nfOgf / xjfO{ — tyf c? klg ;sf/fTds x'g;S5 . hgtfsf] cfjfh ;+;bdf M ;f+;bx¿n]
s]xL /fHosf s]xL lhNnfdf a;f]af; ug]{ ljb]zdf /x]sf ;]gf, j]a;fO6dfkm{t ;+;bdf 5nkmn eO/x]sf] ljifoaf/] cfkm\gf
s"6gLlts lgof]u, lk;sf]/ tyf cGo sfd ul//x]sf gful/sx¿n] dtbftfsf] dt a'em\g;S5g\ . clwsf+z ;f+;bx¿n] oxL ljlw
kfpg]5g\ . o;cl3 ljb]zdf sfd ul//x]sf cd]l/sL gful/sx¿n] ckgfP/ cfˆgf] lgjf{rg If]qsf hgtfsf] dt a'em]/ ;+;bdf
x'nfsdfkm{t dtkq kfP/ dtbfg u/L x'nfsdfkm{t k7fpFbf xKtf}F dtbfg ug{ yfn] eg] hgtfsf] lxt x'g] ljw]osx¿ kl/t x'g
;do nfUYof] . ca s]xL ;]s]08d} of] yfN5g\ . hglj/f]wL ljw]osx¿ ldlNsFb} hfG5g\ .
sfd ;DkGg x'g]ePsf] 5 . ;fy} uPsf] r'gfjdf h:tf] dtkqsf] sDKo'6/ k|of]u ug]{ klxnf] uflj;
j}wtfsf] ljjfb klg o; k|ljlwdf x'g]5}g . nlntk'/, % a}zfv -/f;;_ – nlntk'/ lhNnfsf] ;}+a'
dGqfnox¿ sDKo'6/df M lj1fg tyf k|ljlw dGqnon] ufpF ljsf; ;ldlt k|zf;sLo sfd sf/jfxL l56f]5l/tf] / e/kbf]{
g]kfnsf ;a} eGqfnox¿ / hg;]jf;Fu ;f]em} ;+a+lwt k|d'v tl/sfn] ;DkGg ug{ sDKo'6/ k|ljlw ;+rfng ug]{ clw/fHosf]
ljefu, ;+:yfg, k|flws/0f / cGo lgsfox¿sf] j]a;fO6 agfpg] / klxnf] uflj; ePsf] 5 . pQm uflj;sf cWoIf cd[t v8\sfsf
;a} dGqfno / ljefux¿sf] g]6jls{ª ug]{ sfd yfn]sf] 5 . of] cg';f/ uflj;df n]vf / u|fdL0f clen]v /fVg, k|zf;sLo sfd
sfd lhNnf:t/sf sfo{nox¿;Dd ul/g] ePsf]5 .x]g'{;\ ug{ / :yfgLo afl;GbfnfO{ OG6/g]6 Od]nnufot ljljw ;"rgf
Mwww.nepalhmg.gov.np, www.nepaldemocracy.org ;'ljwf lbg sDKo'6/ k|ljlw ;+rfng ul/Psf] xf] . ;|f]t M sflGtk'/
e"ld;DaGwL ljj/0f / dfnkf]t M e"ld;'wf/ ljefun] dfnkf]t, b}lgs, @)%& a}zfv, ^ lhNnf k|zf;g sfo{no wgs'6fn] OG6/g]6
e"ld;'wf/ / gfkL sfof{onx¿df 5l/P/ /x]sf b]zel/sf] hldg, j]a;fO6 www.dhankutacdo.com vf]nL sfof{noaf6 k|bfg
hUufwgL / df]xLsf] ljj/0f sDKo'6/df /fv]/ PsLs[t ¿kdf ul/g] ;]jf;'ljwf / lhNnfsf] kl/ro To;df /fv]sf] 5 . of]
x]g{;lsg] Joj:yf u/]sf] 5 . ;a}sf] crn;DklQ To;af6 :ki6 j]a;fO6df lhNnfsf] P]ltxfl;s / ko{6sLo :ynsf] kl/ro,
x'G5 . OG6/g]6af6} hUufsf] lt/f] ltg{;lsG5 . o;af6 hUufsf] k|zf;g sfof{noaf6 lbOg] ;]jf;'ljwf / tL ;]jf;'ljwf lnFbf
xbaGbL tf]Sg, a9L hUuf x'g]x¿sf] tYof+s lgsfNg, ;/sf/sf] ckgfpg'kg]{ k|lqmof, ckf+u;DaGwL ;+3;+:yfsf] ljj/0f /flvPsf] 5
:jfldTjdf /x]sf hUufhldgsf] ljj/0f tof/kfg{ ;lhnf] ePsf] . ;f] sfof{noaf6 xfn;Dd ljtl/t kf;kf]6{sf] ljj/0f, sfof{nosf
5 . k'/fgf] tl/sfn] sfut, kmfOn / sk8fsf kf]sfdf /x]/ gi6 sd{rf/Lx¿sf] kmf]6f];lxtsf] kl/ro ;d]t /flvPsf] 5 .
x'gnfu]sf clen]vx¿ ca ;'/lIft x'g]ePsf 5g\ . o;n] ef}uf]lns sfof{nosf k'/fgf gi6 x'g] cj:yfdf k'u]sf
;"rgf k|0ffnL tof/ kfg{ klg ;3fpg]5 . ;|f]tx¿sf] afF8kmfF8 ug{ kmfOnx¿af6 ^))) gful/stf ljj/0f ;fy} bz xhf/ /fxbfgLsf]
;Ifd agfpg', ljj/0f oxfFsf] sDKo'6/df /lv;lsPsf] 5 . ca ljZjsf] h'g;'s}
s'gfaf6 hf];'s}n] klg wgs'6fnfO{ lrGg ;lsG5 / k|zf;g
• gful/snfO{ /fd|f] ;]jf pknAw u/fpg ;/sf/nfO{ ;Ifd
sfof{nosf ;'ljwf tyf s'g} sfd ug'{k¥of] eg] cfjZos kg]{
agfpg', sfuhftaf/] yfxf x'G5 . ;|f]t M sflGtk'/ b}lgs, @)^), c;f/ @!
• sDKo'6/ ;~hfnsf] dfWodaf6 dGqfno, ljefu, lgb]{zgfno o:t} u/L clw/fHosf s]xL lhNnf, gu/kflnsf tyf uflj;x¿sf]
tyf sfof{nox¿aLr Ps cfk;df ;"rgf -tYofª\s, kf7Ø / b[Zo clen]v, gful/stf, /fxbfgL, hGd tyf d[To' btf{ cflb
;fdu|L_ cfbfgk|bfg ug'{, clen]vx¿ sDKo'6/df /fVg] / cgnfOg ;]jf k|bfg ug]{ k|of;
eO/x]sf] 5 . o;sf] nflu d'Vo ¿kdf ;+o'Qm /fi6«;+3Lo ljsf;
sfo{qmn] ljleGg kl/of]hgfdfkm{t ;3fO/x]sf] 5 . 6]lnkmf]g,
40
ljh'nL, vfg]kfgLsf] dx;'n M g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgsf u|fxsx¿n] rfxg]x¿sf nflu l56f], 5l/tf] / ;lhnf] x'g;Sg] atfOPsf] 5 .
cfˆg] dfl;s ljn OG6/g]6af6 x]g{;S5g\ . cGo sltko e|i6frf/ tyf cg'lrt sfo{ u/L clVtof/sf] b'/kof]u u/]sf]
;+:yfgx¿n] u|fxsx¿sf] lan OG6/g]6df /fv]sf 5g\ / sf]8 gDa/ ljifodf k/]sf] ph'/Lsf ;+DaGwdf eP u/]sf sfd sf/jfxLx¿sf
k|of]u u/]/ lan x]g{ / e'Qmfg ug{;lsG5 . af/]df ;j{;fwf/0f hgtf kqsf/, tyf >L % sf] ;/sf/sf
sf:sL dfnkf]tdf æcgnfOgÆaf6 sfd ;'? ;DalGwt lgsfodf hfgsf/L k'¥ofO e|i6frf/lj?4 hgr]tgf
b'O{ jif{sf] k|of;kl5 sf:sL dfnkf]tdf sDKo'6/ clej[l4 ug]{ clek|fon] pQm a'n]l6g k|sflzt ug{ yflnPsf]
…cgnfOgÚ af6 sfd ;'? ul/Psf] 5 . k'/fgf 98\8fnfO{ lj:yflkt cfof]usf ;x;lrj lbg]zxl/ clwsf/Ln] atfpg'eof] . a'n]l6gdf
u/L ;a} sfd sDKo'6/ cgnfOgaf6 ;? ug]{ of]hgf ;/sf/n] e|i6frf/;DaGwL n]vsf cltl/Qm cfof]usf] sfo{If]q sfo{k|0ffnL,
sf:sL / eQmk'/sf b'O{ dfnkf]t sfof{nodf Ps};fy ;'? u/]sf] e|i6frf/ / cg'lrt sfo{sf] lrgf/L, k|]; rrf{, cfof]usf
lyof] . wld/fn] vfPsf / Roflt+b} uPsf bzsf}F cl3sf ;|]:tfaf6 ultljlwx¿, e|i6frf/;DaGwL d'2fdf cbfntaf6 ePsf s]xL
8f6f OG6«L ug{ Ps jif{ nfu]sf] lyof] . )%* r}tb]lv g} 8f6f /fVg] lg0f{ox¿ tyf e|i6frf/;DaGwL ljb]zL ;dfrf/;d]t ;dflji6
sfd ;'? ul/Psf] lyof] . To;sf nfludfq} Psbh{g k|fljlws 5g\ . ;fy} pQm a'n]l6gdf e|i6frf/ cg'lrt sfo{sf af/]df
sd{rf/L vl6Psf lyP . klxnf] r/0fdf sDKo'/6/af6 …xs sf/jfxL cl3 j9fpg] pkfox¿ klg lbOFb} hfg] ;x;lrj
x:tfGt/0fÚ ;DjGwL sfdx¿ ;'? ul/g] / kl5 hUuf /f]Ssf, wgL clwsf/Ln] atfpg'eof] . j]a;fO6 tyf a'n]l6gdfkm{t e|i6frf/
k'hf{ k|df0fkq ;d]t To;}af6 lk|G6 u/]/ lbg] of]hgf 5 . ;DaGwdf hfgsf/L /fVg rfxg] sfg'gsf ljBfyL{x¿ / To;
e";"rgf tyf clen]v ljefun] b]zel/sf hUuf Pp6} sf]7fdf a;]/ ;DaGwdf cg';Gwfg ug{ rfxg]n] ;d]t nfeflGjt aGg;Sg]
x]g{ ;lsof];\ eGg] p2]Zo /fvL o:tf] sfo{qmd ;'? u/fPsf] xf] . atfOPsf] 5 .
o;nfO{ cGo lhNnfdf klg yk ul/+b} nluPsf] 5 . o; jif{ ;fef/ M uf]/vfkq @)%* kmfu'g &
bh{geGbf a9L lhNnfx¿df sDKo'6/ ck/]6/sf] b/aGbL lbP/ sfd lghfdtL ;]jf M lghfdlt lstfavfgfn] g]kfnsf
;'? u/fOPsf] 5 . sf:sL / eQmk'/df …gd'gfÚ sfo{qmdsf] ¿kdf nueu 8]9 nfv sd{rf/Lx¿dWo] em08} Ps nfv sd{rf/Lx¿sf]
;'? ul/Psf] xf] . ljj/0f -l;6/f]n kmfd{sf] cfwf/df_ sDKo'6/df /fv]sf] 5 . ;?jf
;|f]tM sn'rGb| Gof}kfg] sflGtk'/ @)^) ;fpg # a9'jf, lgj[lQe/0f cflbsf] n]vf ;a} 5n{u+ ¿kdf x]g{;lsG5 .
gful/s ;]jf M xfn;Dd s]xL gu/kflnsf / ufpF sd{rf/L ;+ro sf]if M sd{rf/L ;+ro sf]if, g]kfnu+h zfvfdf
ljsf; ;ldltx¿n] cfˆgf] j]a;fO6df gful/sx¿nfO{ lbOg] sDKo'6/ cgnfOg ;]jf ;'? ePkl5 sf]ifaf6 ;fk6L lng rfxg]
;]jfsf] ljj/0f / kmf/fdx¿ /fv]sf 5g\ . OG6/g]6 dfkm{t hGd ;+rostf{x¿nfO{ dfu kmf/d btf{ u/fPsf] s]xL ldg]6leq} ;fk6L
d[To' btf{, a;fO;/fO, ljjfx btf{ kmd{ e/]/ k7fpg / hjfkm k|fKt ug{;Sg] ;'ljwf pknAw ePsf] 5 . cgnfOg ;]jfsf]
kfpg ;lsG5 . gful/stf tyf ljleGg sfdsf] l;kmfl/; klg ;'?jftaf6 ;+rostf{sf] vr{, ;do / ofqfsf] hf]lvddf /fxt
OG6/ g]6af6 lng;lsG5 . pbfx/0fsf nflu e/tk'/ k'¥ofpg ;lsPsf] s'/f sd{rf/L ;+ro sf]if g]kfnu+h zfvfn]
gu/kflnsfsf] j]a;fO6 www.bharatpurmun.org.np / x]6f}F8f hgfPsf] 5 . sf]ifsf kfFr j6f zfvfdWo] of] ;'ljwf pknAw ePsf]
gu/kflnsfsf] j]a;fO6 www.hetaudamun.org.np x]g{ ;lsG5 . g]kfnu+h t];|f] zfvf xf] / of] ;'ljwf ;j{k|yd utjif{sf] dlxgfdf
oL a]j;fO6dfkm{t gu/af;Lx¿n] 3/d} a;La;L sDKo'6/af6 kf]v/f zfvfdf ;'? ePsf] lyof] . cgnfOg ;]jfsf] dfWodaf6
gu/kflnsfn] lbg] ;]jf ;'ljwf lng;lsG5 . gu/kflnsfnfO{ dWo klZrdf+rn / ;'b"/ klZrdf+rn If]qsf ;+rostf{
ltg'{kg]{ s/ b:t'/ ltg{;lsG5 / hGd, d[To', lax], ;+a+wljR5]b, sd{rf/Lx¿n] lx;fa stfa x]g]{, ;fk6L jf cly{s e'QmfgL lng
a;fO;/fO btf{ cflb sfd u/fpg rflxg] kmf/fd eg{;lsG5 . /fhwfgL wfpg'kg]{ jf zfvf sfof{nodf ;Dks{ u/L s]Gb|af6
o;af6 gu/kflnsfx¿sf] sfo{s'zntf a9g'sf ;fy} bIftf, lgsf;f slxn] cfpF5 eg]/ s'/]/ a:g'kg]{ ;d:of ;dfKt ePsf] 5
kf/blz{tf / lhDd]jf/L klg a9g;S5 / gful/sx¿n] l56f] 5l/tf] . -;|f]t M uf]/vfkq b}lgs, @)%*, ebf} @$_
;]jf kfpg;S5g\ . clVtof/df Od]ndfkm{t ph'/L lbg ;lsg] o:tf] ;'ljwf ca c? If]qdf klg ;'? ePsf] 5 .
sf7df8f}+, kmfu'g ^ ut] . sxLF st} e|i6frf/ ePsf] jf cGo sd{rf/L ;+ro sf]ifn] j]a;fO6df ;a} sd{rf/Lx¿sf] vftf
clgoldttf ePsf] kfOPdf ca clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg /flvlbPsf] 5 . sf]8 gDa/ k|of]u u/]/ s;}n] klg cfˆgf] vftfdf
cfof]unfO{ Od]ndfkm{t hfgsf/L, ph'/L jf ;'/fsL lbg;lsg] slt /sd hDdf eof] egL x]g{;S5 . e|i6frf/Lx¿dfly sfjf{xL M
ePsf] 5 . ph'/L lbg] jf cfof]usf sfd st{Jo / cGo ef/tdf txNsf 86 sd www.tahelka.com
lqmofsnfkx¿sf af/]df hfgsf/L lbg] p2]Zon] cfof]uåf/f n] ;Qf?9 bnsf g]tfn] 3'; lnO/x]sf] b[Zo b]vfOlbFbf ToxfFsf]
vf]lnPsf] www.akhtiyar.org.np nfO{ cfh ;fj{hlgs ul/Pkl5 /fhgLlts If]qdf lgSs} 7"nf] xnrn ePsf] lyof] . To;sf] k|efj
;f] ;'ljwfsf] hf] sf]xLn] klg pkof]u ug{;lsg] atfOPsf] cem} x/fPsf] 5}g . ToxfF e|i6frf/ ug]{ sd{rf/L, Jofkf/L / cGo
5 . pQm j]a;fO6df cfof]usf] ;+/rgf If]qclwsf/, e|i6frf/ lgsfox¿sf] af/]df hfgsf/L lbg] w]/} j]a;fO6x¿ 5g\ . g]kfndf
;DaGwdf sfd ug]{ ;+:yfgx¿sf] hfgsf/L / e|i6frf/;DaGwL clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg cfof]un] cfˆgf] j]a;fO6
;dfrf/;d]t /flvPsf] cfof]udf jl/i6 OlGhlgP/ cf]dw/fgGb www.akhtiyar.org.np df y'k|} pkof]uL ;fdu|L /fv]sf] 5 . o;df
/fhf]kfWofon] atfpg'eof] . ;fy} pQm j]a;fO6df cfof]un] s;/L e|i6frf/sf] sfjf{xLdf d'2f rnfOPsf / rln/x]sf dflg;x¿sf]
sfd u5{ eGg] af/]sf] hfgsf/L / cfof]uaf6 ePsf sfd gfd / d'2fsf] ljj/0f v'nfOPsf] 5 .
sf/afxLx¿sf] jflif{s k|ltj]bgx¿ /flvg] hfgsf/L >L ds{G6fOn / s]g6/ sDo'lgs];gn] eL:of6af6
/fhf]kfWofon] lbg'eof] . o; lsl;dsf] Joj:yfn] kbf{ k5fl8 a;]/ OG6/g]6 ;]jf ;'? u/]kl5 dx]Gb|gu/df OG6/g]6 ;]jf lng] ;+:yf /
e|i6frf/ tyf clgoldttf ug]{sf] af/]df ;'/fsL lbg kl/jf/x¿sf] ;+Vof pNn]vgLo ¿kdf a9]sf] 5 tyf sDKo'6/

41
lzIffk|lt cfsif{0f lgSs} a9]sf] 5 . sDKo'6/ tflnd lbg] ;+:yfx¿, cGofok"j{s y'lgof] jf s;}sf] dfgjclwsf/ xgg eof] eg] Gofo
k|lzIffyL{x¿sf] ;+Vof klg pNn]vgLo ¿kdf a9]sf] lbnfpgsf nflu ;+;f/sf s'gfsfKrfaf6 ;+a+lwt b]zsf] ;/sf/
5 . Ps bh{g hlt klqsfdf sfd ug]{ em08} b'O{ bh{g k|d'v;dIf xhf/f}F nfvf}F cg'/f]wkq Od]naf6 k'U5 . dfgj
kqsf/x¿n] :yfgLo k|lzIf0f s]Gb|d} tflnd lnP/ sfd ul//x]sf clwsf/jfbL ;+:yfx¿sf] j]a;fO6n] ljz]if ;fdu|Lx¿ /fv]/ ;f]
5g\ . @)^) c;f/b]lv lhNnf ljsf; ;ldltn] g]kfn kqsf/ ljifonfO{ rrf{df NofpF5g\ .
dxf;+3sf] sfof{nodf klg cljlR5Gg OG6/g]6 ;'ljwf pknAw ;"rgf k|ljlw k|of]u ug]{ cu'jf lhNnf M s+rgk'/
u/fPsf] 5 . lhNnfsf lah'nL / 6]lnkmf]g gk'u]sf uflj;x¿nfO{ dxfsfnLkfl/ g]kfnsf] bf]wf/frfFbgL uflj;df ;d]t
bf];|f] r/0fdf /fv]/ ToxfF ;f}o{ zlQmaf6 j}slNks ljh'nL lgsfNg] s+rgk'/ lhlj;n] OG6/g]6 k'¥ofO;s]sf] 5 . ljsf;sf] ultdf kl5
/ 6]lnkmf]g nfOg k'¥ofpg] sfd eO/x]sf] 5 . k/]sf] ;'b"/ klZrdf+rnsf] ;a}eGbf klZrdsf] lhNnf s+rgk'/n]
dfgjclwsf/jfbL cfGbf]ng M :yfgLob]lv cGt/f{li6«o ;'zf;gdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]udf pkTosfaflx/ gd'gf
:t/;Dd dfgjclwsf/ sf] xgg, cGofo cTofrf/sf] lj/f]wdf b]vfPsf] 5 . s+rgk'/ lhNnf ljsf; ;ldltsf ;Dk"0f{
/fli6«o tyf ljZjJofkL hgdt tof/ ug]{, zf]lift kLl8tx¿sf] sfd sDKo'6/af6 x'G5 / ;a} sDKo'6/sf] g]6jls{ª ul/Psf] 5 .
lxtdf sfd ug{sf] nflu ;xof]u h'6fpg], ;df p2]Zo ePsf ;+:yf lhNnf tyf uflj;x¿sf] gS;f, ljleGg hfgsf/L, hGd tyf d[To',
/ sfo{qmdx¿aLr ;xof]u / ;dGjo ug]{, g]6jls{ª ug]{, ljjfx, a;fO;/fO btf{, hUufsf] ljj/0f cflb ljljw hfgsf/L
ljz]if p2]Zosf nflu k}/jL ug]{ tyf ljleGg vfnsf ;]jf k'¥ofpg] sDKo'6/df /flvPsf] x'gfn] of]hgfx¿ agfpg / gful/sx¿nfO{
sfddf ;"rgf k|ljlwsf] cTolws pkof]u eO/x]sf] 5 . ;]jf ;'ne u/fpg ;lhnf] ePsf] 5 . dx]Gb|gu/ gu/kflnsf /
g]kfnsf sltko dfgjclwsf/afbL ;+:yfx¿n] cfGtl/s lx+;f tyf ;a} uflj;sf] g]6jls{ª u/]/ ;"rgf k|ljlwsf]
cGt/f{li6«o ;lGw tyf ;Demf}tfsf] kfng eP gePsf] cg'udg ug]{ clwstd pkof]u ug]{ of]hgf cGtu{t @)%* df3;Dddf cf7
sfd ul//x]sf 5g\ . /fli6«o dfgjclwsf/ cfof]un] Od]n Go'h j6f uflj;nfO{ OG6/g]6df hf]l8;s]sf] lyof] .
a'n]l6gdfkm{t dfgjclwsf/sf] cg'udg / dxTjk"0f{ 36gfx¿sf] afF8g] / kfpg] cj;/ cfPsf] 5 . kmn:j¿k kl/jt{g / ljsf;sf]
hfgsf/L lbO/fv]sf] 5 . OG;]sn] cfˆgf] j]a;fO6 ult klg crfgs a9]sf] 5 .
www.insec.org.np df dfgjclwsf/;+a+wL cWoog cg';Gwfgsf clxn]sf] o'udf k/nf]s ;'wfg]{ 1fgn] dfq}
glthfx¿ / ljljw ;fdu|L /fVg'sf ;fy} Od]n a'n]l6gdfkm{t afFRg;lsGg . afFRgsf nflu ug'{kg]{ sfd, ;Lk / 1fg tyf b}lgs
dfgjclwsf/ xgg\sf 36gfsf tfhf hfgsf/L / ;DalGwt cGo hLjgdf kfng gul/gx'g] s'/fx¿ olt w]/} eO;s] ls ca k':t}gL
ultljlwx¿ lgoldt ¿kdf k7fpg] u/]sf] 5 . l;leS6 jf afh]n] gfltnfO{ afa'n] kgfltnfO{ x:tfGt/0f ug]{ k/Dk/fut
www.cvict.org.np, dfgjclwsf/ tyf k|hftflGqs cWoog s]Gb| 1fgn] afFRg d'l:sn 5 . v]tLkftL, kz'kfng, ahf/, lzIff,:jf:Yo,
www.cehurdes.org.np cflb ljleGg dfgjclwsf/;Fu ;+a+lwt ;/;kmfO, pBf]u Joj;fo cflbsf] If]qdf k/Dk/fut 1fgn] sfd
;+:yfx¿n] cfcfˆgf] Od]n a'n]l6g tyf j]a;fO6 dfkm{t b]zsf] grNg] eO;s]sf] 5 . ljb]zdf efF8f df‰g jf b/afgL ug{ hfg]
dfgjcwlsf/sf] l:yltsf] af/]df hfgsf/L lbP/ r]tgf hufpg] / lbg klg ca w]/} afsL 5}g . ;"rgf, 1fg / ;Lk geO{ ljb]zdf
k}/jL ug]{ sfd ul//x]sf 5g\ . ;fdfGo sfd kfpg klg ufx|f] eO;ssf] 5 . of] l:yltdf ;}s8f
;dflhs kl/jt{gsf nflu k}/jL ;f7L cgk9 g]kfnLnfO{ k/Dk/fut tl/sfn] cIf/ lrgfP/ lzlIft
dlxnf, afnaflnsf, blnt, pk]lIft ju{x¿dfly x'g] agfpg w]/} ;do / cs"t ;|f]tsf] cfjZostf x'G5 . of] xfFs
lx+;f cGofo cGofrf/sf] lj/f]w ug]{ / kLl8tx¿sf] p4f/ ug'{sf ;fdgf ug{ ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn] dfq ;S5 . cfw'lgs dfgj
;fy} pgLx¿sf] kIfdf ck/fw cg';Gwfg / lgoGq0f M gSsnL ljsf;sf tLg k|d'v nIf — cfwf/e"t cfjZostfsf] kl/k"lt{,
x:tfIf/, x:tn]vg cflb kQf nufP/ ck/fw lgoGq0f ug]{ sfddf ;Ddfgk"j{s afFRg] / ;'vdo hLjg — k|fKt ug{ ;"rgf / 1fgsf]
;"rgf k|ljlw lgSs} cufl8 5 . k|x/L / k|zf;gn] ck/fwL k|d'v e"ldsf x'G5 . 1fg / ;"rgf k|;f/, u|x0f, k|zf]wg, ;+sng
kQfnufpg, ck/fwLx¿sf] kmf]6f] / ;"rgf tTsfn ljZjJofkL ug]{ ;a}eGbf k|efjsf/L ;fwg cfw'lgs ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwn]
¿kdf km}nfpg / k|df0f k/LIf0f ug]{ sfddf lgSs} pkof]u ug{ k|bfg u/]sf] x'gfn]
yfn]sf] 5 . a}+sx¿n] klg gSsnL d'b|f / r]sdf ul/Psf] x:tfIf/ clxn]sf] ljsf;sf s'g} klg k|of;, gLlt, of]hgf, kl/of]hgf,
hfFRg] sfddf o;sf] pkof]u ul//x]sf 5g\ . cfof]hgf, sfo{qmd cflbdf ;"rgf k|ljlwnfO{ a]jf:tf ug{ ldNb}g .
cGofosf] lj/f]w M s]xL ;docl3 /f;;sf] ;|f]t pNn]v ub}{ Pp6f ;"rgf k|ljlwsf] e"ldsf gePsf] ljsf; kl/of]hgf, ljsf;] ;+:yf
;dfrf/ 5flkPsf] lyof] h;df sf7df8f}F d?6f]nsf l8NnL tyf sfo{qmdsf] sNkgf klg ug{;lsFb}g . JolQmsf] JolQmTj
t'nfw/n] w]/} sfof{nox¿df ljsf;b]lv lnP/ ;fdflhs, cfly{s, /fhgLlts, ;f+:s[lts,
Od]n k7fP/ aL P08 aL c:ktfnsf] l;sfot u/]sf wfld{s, eflifs, tyf lzIff, :jf:Yo, ef]hg, ;'/Iffnufot dfgj
lyP . Od]ndf pgsL cfdf lrgLlx/fnfO{ ;fdfGo h/f] cfP/ hLjgsf] nflu cfwf/e"t cfjZostfsf] u'0f:t/Lo kl/k"lt{sf nflu
c:ktfndf nu]sf] / ef]ln kN6} s'g} tof/Llagf ltgsf] zNolqmof ;"rgf k|ljlwn] of]ubfg lbO/x]sf] 5 . /fli6«o gLlt lgdf{0fb]lv
ul/Pkl5 ltgsf] lgwg ePsf] hfgsf/L lbOPsf] :yfgLo sfo{qmd ;+rfng / ;]jf pknAw u/fpg] sfddf ;"rgf
lyof] . cr]n s'g} klg ;fj{hlgs ;]jf lbg] ;/sf/L, u}/;/sf/L, k|ljlwsf] dxTjk"0f{ e"ldsf 5 .
lghL ;+:yf, :jf:y ;]jf, lzIf0f ;+:yf cflbaf6 s;}dfly cGofo ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnL M of]hgf agfpg] j}1flgs cfwf/
eof] jf ;xL 9+un] ;]jf kfPg eg] kLl8t kIfn] pkef]Qmfsf lhcfOP; cyf{t\ ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnL -lhof]u|flkms
lxtsf nflu ;+rflnt j]a;fO6x¿ dfkm{t cfˆgf] s'/f :ki6 OGkmd]{;g l;:6d_ n] sDKo'6/sf] dbtn] ljleGg k|sf/sf
kfg{;S5 . kLl8t kIfn] Od]naf6 xhf/f}F JolQmnfO{ hfgsf/L lbg] ef}uf]lns 8]6fnfO{ ;+of]hg, ljZn]if0f u/]/ a'‰g ;lhnf] x'g] u/L
sfd g]kfndf klg ;'? eO;s]sf] 5 . s'g} b]zdf kqsf/nfO{
42
k|:t't u5{ . h:t}, s'g} lhNnf jf ufpFsf] gS;f x]/]/ Tof] ufpF jf jftfj/0f ;+/If0f tyf k}/jL
lhNnfdf vfg]kfgLsf ;|f]tx¿ sxfFsxfF 5g\ < :s'n sxfF 5 < lSng OghL{ g]kfnn] @)%( h]7b]lv jftfj/0f;+a+wL
a:tL, dlGb/, v]t, ag, r/g, k'n, wf/f cflb sxfF 5g\ eGg] yfxf lgSs} w]/} hfgsf/L lbg] kf]6{n www.environmentnepal.com
kfpg ufx|f] x'G5 . lhcfOP;n] s'g} klg 7fpFsf] s'g} klg ef}lts, ;+rfng u/]sf] 5 . o;df g]kfnsf] jftfj/0fsf ljljw kIf;Fu
;fdflhs, cfly{s, ;f+:s[lts ;+/rgf / ultljlwnfO{ :ki6 ¿kn] ;+a+lwt ;dfrf/, n]v cflb 8fpgnf]8 ug{;lsg] ;fdu|Lx¿,
b]vfOlbG5 . n8g], ;dflhs kl/jt{sf nflu k}/jL ug]{ g]kfnsf cGtjf{tf{, jftfj/0fsf] If]qdf sfd ug]{ cu'jfx¿sf] ljrf/, xflh/L
ljleGg ;+:yfx¿n] cfcfˆgf] j]a;fO6dfkm{t ljZj:t/df cfjfh hjfkm, jftfj/0faf/] ;+lIfKt tyf pkof]uL s'/fx¿sf ;fy} phf{,
p7fpg ;"rgf k|ljlwsf] k|z:t dfqfdf pkof]u ul//x]sf 5g\ . jftfj/0f, h}ljs ljljwtf, kof{j/0f, l;d;f/ If]q, /fli6«o lgs'+h
afn lxtsf] sfddf cu'jf ;+:yf l;ljgsf] j]a;fO6 www.cwin- cflbaf/] hfgsf/L /flvPsf] 5 . g]kfnsf] jftfj/0faf/] 5nkmn
nepal.org df ;+:yfsf k|sfzg tyf gjLgtd hfgsf/Lx¿ ug]{ ynf]sf] ¿kdf klg o;nfO{ /flvPsf] 5 . o;dfkm{t
g]kfnL, c+u|]hL, k|m]+r / hd{g efiffdf /flvPsf] 5 . g]kfnsf ljBfyL{x¿n] ljz]if1x¿;Fu 5nkmn ug{;S5g\ . tyf jftfj/0fLo
afnaflnsfx¿sf] cj:yfaf/] hfGg of] j]a;fO6 lgSs} pkof]uL 5 ¿kn] xfgL/xLt s[lif tyf cGo pTkfbgsf]
. afn>d zf]if0fsf] lj?4 ljZjofqf sfo{qmdn] ;+rfng u/]sf] ljqmL ug{ klg o;n] ;3fpF5 . afnaflnsfx¿nfO{ jftfj/0fLo
j]a;fO6 www.childlabournews.info df ljleGgb]zsf ;+/If0fsf] r]tgf hufpg] p2]Zon] :yfkgf ePsf] ;+:yf PSsf
afnaflnsfsf] zf]if0f / zf]if0fsf] lj/f]wdf p7fOPsf sbdx¿ tyf cyf{t\ Ogef/Gd]G6n SofDk km/ sGh/e];g cj]o/g];n] cfˆgf]
afnlxt;DaGwL pkof]uL hfgsf/L kfOG5 . j]a;fO6 www.ecca.org.np df ;+:yfsf] sfo{qmd, ultljlw,
dlxnfx¿sf] ;zQmLs/0fsf] nflu ;+rfl/sf ;d"x, k|sfzg, pTkfbg, ;fem]bf/ ;+:yfx¿, ultljlw / pTkflbt
;fyL, / ;]G6/ km/ lnun l/;r{ P08 sle{;sf] ;fem]bf/Ldf dlxnf ;fdfgsf kmf]6f]x¿ /fv]sf] 5 .
clwsf/ k}/jL sfo{qmdåf/f ;+rflnt dlxnfnf j]a g]kfn jftfj/0f kqsf/ ;d"x, g]km]hn] cfˆgf]
www.mahilaweb.org.np df g]kfndf n}+lus ;dtf tyf dlxnf j]a;fO6 www.nefej.org.np df ;+:yfsf >Job[Zo, /]l8of]
xslxtsf] af/]df ;+rflnt cfGbf]ng, sfo{qmd, of]hgf tyf ljljw nufot ljleGg ultljlwsf] hfgsf/L lbg'sf ;fy} jftfj/0f tyf
hfgsf/Lsf] vhfgf kfOG5 . dlxnf kqsf/x¿sf] ;+:yf ;+rfl/sf h}ljs ljljwtf ;+/If0fsf] k}/jL ug]{ ;fdu|Lx¿ /fv]sf] 5 .
;d"xsf] j]a;fO6 www.sancharika.org df ;+rf/;+u ;+a+lwt jftfj/0f ;+/If0f / ;'wf/sf] nflu k}/jL ug]{ of] ;+:yfn] ;+rf/sf
n]v, n]vdfnf, ljleGg dfWoddfkm{t k}/jL ug]{ qmddf ;"rgf k|ljlwsf] klg kof{Kt
ultljlw, kl/of]hgf tyf sfo{qmdx¿sf] hfgsf/L /flvPsf 5g\ . pkof]u ul//xsf] 5 . To:t} lSng OghL{ g]kfnsf] j]a;fO6
cl:dtf dlxnf k|sfzg u[x sf] j]a;fO6 www.asmita.org.np df www.cen.org.np df klg jftfj/0f ;+/If0f;+a+wL sfo{qmd tyf
;+rf/åf/f dlxnfx¿sf] xslxtdf k}/jL, n]v /rgfx¿ tyf of]hgfx¿ / ljljw hfgsf/L kfOG5 . lhcfOP;n] sDKo'6/df s'g}
ljleGg hfgsf/L x]g{ ;lsG5 . klg hUufhldg, e"efusf] dflyNnf] ;txdf ePsf k|fs[lts tyf
blntx¿sf] xslxtsf] nflu sfo{/t ;+:yfx¿, dfgj lgld{t a:t' jf ;+/rgfx¿sf] clen]vg, ;+sng / ljZn]if0f
kqsf/x¿sf] ;+:yf hfu/0f ldl8of ;]G6/, u/L kxf8, vf]nfgfnf, af6f], 3/uf]7, ljh'nL, 6]lnkmf]g nfOg,
www.jagaranmedia.org.np hgpTyfg k|lti7fg kfgLsf kfOk cflb :ki6 b]vfpg] b'O{–cfoflds jf tLg–cfoflds
www.jupdalitmedia.org.np cflb ljleGg ;+:yfx¿, cflbjf;L lrq tof/ kfg{;S5 . o;af6 s'g} j:t'x¿sf] b"/L ;xL ¿kdf yfxf
tyf hghfltsf] xslxtsf] nflu sfd ul//x]sf ;+:yfx¿sf klg nfUg;S5 . ufpFdf vfg]kfgL of]hgf agfpg' k¥of] eg] kfgLsf]
cfcfˆg} j]a;fO6x¿ 5g\ . x]g'{;\ M www.nefen.org , d'xfg sxfF 5 a:tL sxfF
www.tamangghedung.org.np jf s;/L 5l/P/ a;]sf] 5 . sxfF kfgLsf] wf/f /fv] w]/} 3/nfO{
ljsf;sf] If]qdf ;'ljwf x'G5 < kfgLsf] d"n 6Øf+s sxfF agfpg' k5{, sxfF cUnf]
dfgj ;dfhdf kl/jt{g Nofpg] d'Vo tTj ;"rgf / 1fg sxfF le/fnf] 5 cflb s'/f yfxf ePkl5 vfg]kfgLsf] of]hgf agfof]
xf] . plxn] b'O{ leGg ;d'bfo, ;dfh, ;+:s[lt / /fi6«sf] e]63f6, eg] w/}nfO{ pkof]uL, lskmfotL / ;+rng tyf ;+ef/ ug{ klg
d]n jf d'7e]8 x'Fbf Ps csf{sf /fd|f / g/fd|f s'/fx¿sf] ;"rgf / ;lhnf] x'G5 . o;sf] nflu lhcfOP;sf] ;xof]u lng' a]; x'G5 .
1fg k|fKtx'GYof] h;n] Pscsf{df kl/jt{g lhcfOP;sf] nflu rflxg] tYof+sx¿ gS;f,
Nofpg ;3fpFYof] . ;+rf/sf ;fwg / k|ljlwx¿sf] ljsf;;Fu} e"pku|xaf6 lvlrPsf kmf]6f]x¿ tyf cGo lnlvt jf d'lb|t ;fdu|L
;"rgf / 1fg u|x0f ug]{ dfWod / k|ljlwdf kl/jt{g cfof] . clxn] cflb ljleGg ;|f]taf6 lnOG5 . sDKo'6/n] tL 8]6fnfO{ ljleGg
cfP/ ;"rgf k|ljlw dfgj Oltxf;df ;a}eGbf l56f], ;lhnf], ;:tf] ju{df afF85 / ljifo cg';f/ l8lh6n ¿kdf a]Unfa]Un} lrq jf
/ k|efjsf/L 9+un] ;"rgf / 1fg ul/x/]sf 5g\ . sltn] k[YjLsf] gS;f tof/ kf5{ . o;/L tof/ kfl/Psf lrq jf gS;fx¿ kqkq
df};dsf] cWoog u/]/ s[ifsx¿nfO{ ;3fO/x]sf 5g\ . s]xLn] jf tx txdf x'G5g\ . h:t} ufpFsf] vf]nfgfnfsf] Pp6f gS;f 5 .
;d'b|leq s'g7fpFdf df5f w]/} 5 egL df5f pBf]uLx¿nfO{ kmfObf csf]{ gS;fdf af6fx¿ b]vfOPsf 5g\ / csf]{ gS;fdf ufpFsf]
k'¥ofO/x]sf 5g\ . s]xLn] k[YjLsf] ue{df /x]sf] vlgh / vfgLsf] a:tL b]vfOPsf] 5 . vf]nfgfnfsf] gS;fdfly af6f]sf] gS;f
n]vfhf]vf ub}{5g\ . s'g 7fpFdf v]tLdf ls/f jf /f]u nfu]sf] 5, vK6ØfP/ /flvof] eg] s'gs'g 7fpFdf vf]nf tg'{k5{ jf k'n k'n];f
sxFf ;nxn] xdnf ug]{ ;+efjgf 5, sxfF ;}lgs ultljlw a9]sf] 5 agfpg' k5{ eGg] :ki6 x'G5 . To;dfly a:tLsf] gS;f vK6Øfof]
cflb s'/fsf] hfgsf/L ;xL 9+un] lbg] e"pku|xx¿ lgSs} bIf eg] a:tLb]lv k'n k'n];f stL 6f9f x'G5 eGg]
ePsf 5g\ Unf]an kf]lh;lgª l;:6d -hLkLP;_ k|ljlwn] b]lvG5 . To:t} ljleGg gS;f vK6ØfpFb} hfFbf k'n agfpg' kg]{
/fi6«x¿sf] ;Ldf/]vf lgwf{/0f / `lg/LIf0f ug]{b]lv x/fPsf] la/fnf] 7fpFsf] hldg pko'Qm 5 ls 5}g, af6f] g} km]g'{k5{ ls < vf]nfn]
e]§fpg klg ;xof]u ub}{5 . k'n / a:tLnfO} gf]S;fg kfg]{ ;+efjgf s]s:tf] 5 cflb ljleGg
43
hfgsf/L k|fKt x'G5 / s'g} klg of]hgf agfpg ;lhnf] x'G5 . :yfgLo u}/;/sf/L ;+:yfx¿nfO{ OG6/g]6;+a+wL kl/ro sfo{qmd,
o;sf] cfwf/df ag]sf] of]hgf ;xL / ;kmn x'g] ;+efjgf w]/} x'G5 tflnd, OG6/g]6 pkof]u ug]{ ;'ljwf tyf sltko ;+:yfnfO{
. sDKo'6/df of] k|0ffnLn] ;o kq;Ddsf gS;fx¿ ldnfP/ OG6/g]6sf] z'Ns;d]t ltl/lbP/ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]lutf;Fu
b]vfpg ;S5 .j8fsf] ;fgf] a:tLb]lv ;du| d'n'ssf] ;"rgf ;'kl/lrt u/fPsf] lyof] .
PsLs[t u/L ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnLdf Jojl:yt ug]{ sfo{ clxn] clxn] g]kfndf sfo{/t ;+o'Qm /fi6«;+3Lo
clw/fHosf ^^ lhNnfdf ;'? ePsf]5 . lgsfox¿, cGt/f{li6«o, If]qLo, /fli6«o / :yfgLo u};;x¿sf]
e"pku|xsf] ;xof]u / hLkLP; cgluGtL j]a;fO6x¿ ;+rflnt 5g\ . o'Pgl8kLsf] ljleGg
clxn] k[YjLeGbf dfly cGtl/Ifsf] ljleGg prfOdf kfl/of]hgf dfkm{t dGqfno, ljefu, lzIf0f ;+:yfx¿, lhlj;, gu/
dfgj lgld{t xhf/f}F e"pku|xx¿ -:of6]nfO6_ 3'ld/x]sf 5g\ . kflnsf, uflj;, ;fdflhs kl/jt{g / ljsf;sf nflu sfo{/t
tLdWo] sltko ;+;f/e/ ;+rf/sf] ;+hfn agfpg] sfddf pkof]u u};;x¿ tyf s[lif tyf Jofkfl/s ;+:yfx¿nfO{ j]a;fO6 agfpg
eO/x]sf 5g\ eg] sltkon] dflyaf6 hf;';L SofDk; tyf / OG6/g]6df hf]8g tflnd, hgzlQm tyf ljleGg vfnsf] ;xof]u
ljZjljBfnox¿ / ljb]zL lzIff tyf k|lzIf0f ;+:yfx¿;Fu ul//x]sf] 5 . To:t} cGo bft[ ;+:yf tyf ;fem]bf/ ;+:yfx¿n] klg
;+a+wg u/L ;"rgf k|ljlw lzIff lbg] ;+:yfx¿ v'n]sf 5g\ . l;Sg] g]kfnsf u}/;/sf/L, Jofj;flos, s[lif,
l;sfpg] sfddf ;"rgf k|ljlw M ;"rgf k|ljlwn] l;Sg] l;sfpg] Jofkfl/s ;+:yf tyf ;+u7gx¿nfO{ klg j]a;fO6 ;+rfng ug{
sfdnfO{ /dfOnf], k|efjsf/L, ;/n / l56f] klg agfOlbPsf] 5 . ;3fO/x]sf 5g\ .
s]6fs]6Lx¿n] ca s dfg] sdn jf P km/ PKkn eg]/ 3fF6L lzIffsf] If]qdf
;'sfP/ 3f]Sg' kb}{g . dfp; rnfP/ s cIf/df lyRbf jf lSns lzIffsf] nflu ;"rgf k|ljlw M 1fg u|x0f, ;+sng /
ubf{ sdnsf] km"n km'n]sf] b]lvG5 eg] P cIf/df lyRbf 7"nf] :ofpm k|;f/ ug'{ g} ;"rgf k|ljlwsf] k|d'v ljz]iftf ePsf] x'gfn] o;sf]
kmn]sf] b]lvG5 . clg sDKo'6/af6} s / …sdnÚ ;a}eGbf a9L pkof]u lzIff If]qdf x'g' :jefljs / ckl/xfo{;d]t
cfjfh ;'lgG5 . k':ts jf kf6Lsf] ;§f sDKo'6/ / ;L8L/f]daf6 5 . lzIff / ;"rgf k|ljlwsf] s'/f ubf{ b'O6f s'/f Wofgdf /fVg'kg]{
pgLx¿n] /dfOnf];Fu svu jf PaL;L8L l;Sg;S5g\ . kf7Ø x'G5 M lzIff k|fKt ug{ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u
;fdu|L M sDKo'6/df ePsf x/]s 8]6f ;lhn};Fu ;L8Ldf /fVg / ;"rgf k|ljlw l;sfpg lzIff . ca v]tLkftL, n'uf l;pg], skfn
;lsg] / h'g;'s} kf7Ø, b[Zo, Wjlg / rnlrq t'?Gt} csf]{ ;L8Ldf sf6g]h:tf ;fdfGo ljifob]lv lnP/ hl6ntd ljifosf] k9fOdf
gSsn ptfg{ ;lsg] ePkl5 ca xhf/f}F ¿k}ofF kg]{ k':ts ;o b'O{ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u x'g yfn]sf] x'gfn] k|fylds ljBfnob]lv
;o kg]{ ;L8Ldf kfOg yfn]sf] 5 . x/]s sIffsf kf7Øk':ts, ljZjljBfno;Dd, sv/f l;Sg]b]lv uxg cg';Gwfg
ufO8 a's, sIff sf]7fsf] n]Sr/ ;:j/ ;L8Ldf k9\g, xg{ / ;'Gg ug{ ;"rgf k|ljlw, vf; u/L sDKo'6/ ;fIf/tf clgjfo{ eO;s]sf]
kfOG5 . OG6/g]6sf] ;+;f/df k;]kl5 h'g;'s} 5 . g]kfnsf zx/L If]qsf, vf; u/L lghL ljBfnox¿df sDKo'6/
ljifodf klg xhf/f}F ;fdu|Lx¿ e]6fpg;lsG5 . o;n] ubf{ ljBfyL{, lzIff clgjfo{h:t} alg;s]sf] 5 . csf]{lt/ ;"rgf k|ljlwdf
cg';Gwfgstf{ tyf lzIfsx¿nfO{ k':ts af]Sg', k':tsfnodf hfg' cfwfl/t pBf]u Joj;fo, pTkfbg, ;]jf ;+rfng cflb sfdsf
jf ahf/df uP/ bfdL k':tsx¿ lsGg' kb}{g . pRr dfWolds nflu ;"rgf k|ljlw;+a+wL, dWod tyf pRr k|fljlws lzIffsf]
lzIff ljefun] k|fylds txb]lv dfWolds tx;Ddsf kf7Øqmd, cfjZostf x'G5 . o;sf] nflu klg g]kfnsf sn]
kf7Øk':ts, z}lIfs tYof+s / lzIff;DaGwL hfgsf/Lx¿ xf] . o;sf] df]n ;f9] b'O{ 8n/ lyof] . rf/ nfveGbf w]/}
www.doe.gov.np j]a;fO6df /fv]sf] 5 . pkTosfleqsf ;/sf/L dflg;x¿n] of] k':ts df]n lt/]/ 8fpgnf]8 u/]sf lyP . t/
ljBfnox¿df lgMz'Ns OG6/g]6 ;]jf pknAw u/fpg] Joj:yf pgsf] bf];|f] pkGof; b Knfg]6 Oa'ssf] ¿kdf Tolt ;kmn ePg .
eO;s]sf] x'gfn] j]a;fO6df /flvPsf kf7Ø ;fdu|Lx¿ lgMz'Ns Oa's ;kmn eof] eg] n]vsx¿ / kf7sx¿sf] ;f]em} ;Dks{ /
8fpgnf]8 ug{ ;lsg] ePsf]5 . Oa's M s'g} klg kf7Ø ;fdu|L n]gb]g x'g] x'gfn] gfd rn]sf n]vsx¿sf] nflu k|sfzssf]
tyf lrqx¿ l8lh6n :j¿kdf kl/0ft u/]/ sDKo'6/ jf cGo b[Zo cfjZostf gx'g;S5 . Oa'ssf] klxnf] cjwf/0fut 9fFrf !($%
pks/0f -l8:Kn] l8efO;_ sf] dfWodaf6 ljt/0f ug]{ / k9g], x]g]{ df tof/ kl/Psf] lyof] . Tolt a]nf sDKo'6/sf] ljsf; ev{/ ;'?
k|ljlw jf ;fwgnfO{ Oa's elgG5 . o;sf] ljt/0f OG6/g]6dfkm{t ePsf] lyof] . !(&) sf] bzsdf cd]l/sfsf] :jtGqtfsf] 3f]if0fkq,
;lhn} / ;:tf];Fu ug{;lsG5 . o;nfO{ ;+sng u/]/ /fVg b/fh ljlnod ;]S;lko/sf gf6sx¿ cflb dxTjk"0f{ kf7Ø
rflxFb}g . ;fdu|Lsf] sDKo'6/Ls[6 ¿k tof/ kfg{ k|f]h]S6 u'6]gau{ yflnPsf]
slxn] sflxF On]S6«f]lgs kf7Ø ;fdu|LnfO{ ;+sng / k|bz{g ug]{ lyof] . !(() df ;f]gL skf]{/];gn] ;L8L /f]daf6 k':ts k9\g]
pks/0fnfO{ klg Oa's eGg] ul/G5 . pks/0f agfPsf] lyof], t/ Tof] ahf/df rn]g . jN8{jfO8j]a ;'?
clxn] g]kfnL efiffdf klg ;}s8f}F k':ts Oa'ssf] ePkl5 On]S6«f]lgs kf7Ø ;fdu|Lx¿ w]/} ;+Vofdf pknAw x'gyfNof]
¿kdf OG6/g]6df pknAw 5g\ . of] k':ts n]vssf b'O{ j6f . !((* df xftdf lnP/ k9\gldNg] klxnf] Oa's pks/0f aGof] .
k':tsx¿ — æyf]kfyf]kfÆ n3'syf ;+u|x / æ;fd'bflos /]l8of]Æ — o;df !),))) k[i7 kf7Ø ;fdu|L c6fpFYof] .
OG6/g]6df x]g{;lsG5 . www.thopathopa.com / -;|f]t M dfOqmf];ˆ6 OGsf6f{ OG;fSnf]lkl8of, @))@_
www.kasajoo.com j]a;fO6af6 tL k':tsx¿ 8fpgnf]8 ug{ ;a}eGbf 7"nf] Ok':tsfno M cd]l/sf / a]nfotsf
;lsG5 . /fli6«o of]hgf cfof]u, dGqfno / ljefux¿ tyf ljZjljBfnox¿ / k':tsfnox¿n] cgnfOg k':tsfno cyf{t\
sltko ;+3;+:yfx¿n] g]kfndf ;"rgf k|ljlwaf/] r]tgf hufpg OnfOa|]/L ;'? u/]sf 5g\ . www.fathom.com j]a;fO6df
o;nfO{ nf]slk|o agfpg tyfcfkm}n] o;sf] pkof]u u/]/ pbfx/0f /flvPsf] of] Ok':tsfnodf cgnfOg ;Dks{ u/]kl5 k':tsx¿ x]g{,
b]vfpg] / cu'jfO ug]{ sfddf ljsf;] u}/;/sf/L ;+:yfx¿sf] k9\g, / ;fg{;lsG5 . of] cgnfOg lzIff ;|f]tdf n]Sr/ ;'Gg, n]v,
dxTjk"0f{ of]ubfg 5 . ;'?df Ol;df]8n] c? cGt/f{li6«o, /fli6«o /
44
cGtjf{tf{x¿ / k|bz{gx¿ x]g{ tyf lgMz'Ns ;]ldgf/df efu lng w]/} las]sf] pNn]vgLo k':ts 5f8g g;Sg]x¿sf nflu a/bfg
;lsG5 . ;+;f/sf sltko k':tsfnox¿n] sfut/lxt ;flat x'Fb}5 . o;af6 dfGotfk|fKt l8u|L jf k|df0fkq k|fKt u/]/
k':tsfnosf] cjwf/0ffcg';f/ sfd ul//x]sf 5g\ . g]kfnsf] k'/fgf] /f]huf/L / Joj;fo a9fpg;lsG5 .
k':tsfno la|l6; sfplG;nsf] k':tsfnodf klg k]k/n]; nfOa|]/L kqfrf/ / OG6/g]6sf] dfWodaf6 pRr lzIff cWoog
;'? ePsf] 5 . lel8of] sGk|m]lG;ª / cgnfOg Snf; M g]kfnsf] ug{;lsg]
s'g} sIff sf]7f jf ;ef sIfdf a;]sf ljBfyL{ / lzIfsx¿ jf sf7df8f}F, ;fpg !@ ut] . tkfO{Fn] pRr lzIff u|x0f
jQmf / >f]tfx¿ tyf cd]l/sf jf s'g} b]zsf] sIff sf]7f jf ;ef ug]{ ;kgf b]Vg'ePsf] 5 t/ ;Fw} SofDk; wfpg ;Sg'x'Gg jf
sIfdf a;]sf ljBfyL{ / lzIfsx¿ jf jQmf / >f]tfx¿n] Ps pd]/sf sf/0f SofDk; hfg nfh dfGg'x'G5 eg] of] lrGtf lnO/xg'
csf]{nfO{ x]g{ / k|Zgf]Q/ ug{;Sg] k|0ffnLnfO{ lel8of] sGk|m]lG;ª kb}{g lsgls lxdfnog v'nf lzIff -xf]k_ n] tkfOFsf] OR5f k"/f
elgG5 . b"/lzIffsf] nflu of] clt pkof]uL k|ljlw xf] lsgls ul/lbg]5 . xf]ksf ;Nnfxsf/ gL/ zfxsf cg';f/ kqfrf/,
o;dfkm{t Ps hgf lzIfsn] ;+;f/el/ km}lnPsf sltko 6]lnlehg jf ODKo'6/ OG6/g]6sf dfWodaf6 pRr lzIffsf]
sIffx¿df Ps} ;dodf n]Sr/ ug{ / ljBfyL{x¿;Fu ;jfn hjfkm cWoog ug{;lsg] 5 . xf]kn] cfh cfof]hgf u/]sf] sfo{qmddf
ug{;S5 . ljleGg :yfgdf a;]sf a'l4hLjLx¿ tyf kqsf/x¿ / v'nf tyf b"/lzIff k|0ffnL cg';f/sf] ;f] dfWodaf6 lnOg] lzIff
g]tfx¿aLr k|ToIf s'/fsfgL u/fpg] of] lgSs} pkof]uL ;fwg xf] . cf}krfl/s ;/x dfGotf g} dfGotf /xg] pxfFn] atfpg' eof] .
o;af6 oftfoft / xf]6nx¿df x'g] vr{ hf]luG5 / ;dosf] art pxfFsf cg';f/ lqe'jg, k"jf{+rn, kf]v/f, db|f; / elh{lgof
x'g] s'/f t 5Fb}5 . ljZjljBfnodf k9fOg] ljleGg ljifox¿ o;/L cWoog ug{;lsG5
g]kfnL efiffdf of]hgf, gLlt, P]g, sfg'g, . zx/L If]qdf a:g g;Sg] ljBfyL{sf nflu /fd|f] cj;/ x'g]5 .
lgodfjnL, sfo{kqx¿ tyf ljleGg pkof]uL ;fdu|Lx¿ :gfts tyf :gtsf]Q/ txsf ljleGg @^ ljifodf cWoog
j]a;fO6df /fv]sf 5g\ . j]a;fO6df zAbsf]z / Jofs/0f klg ug{;lsG5 . ;fef/ M uf]/vfkq b}lgs, @)^) ;fpg !#
kfOG5 . t/ g]kfnLdf clxn];Dd ;f] k|of; ePsf] 5}g . s'g} Onlg{ª M OG6/g]6af6 h'g;'s} ljifosf] 1fg / ;Lk l;Sg] l;sfpg]
klg k':ts cfˆgf] sDKo'6/df 8fpgnf]8 u/]kl5 To;nfO{ rfx]sf] sfd Onlg{ª xf] . OG6/g]6af6 vfgf ksfpg], skfn sf6\g], n'uf
a]nfdf x]g{ / g]6js{dfkm{t c?nfO{ k7fpg;lsG5 . sfutdf l;pg], 3/]n' ;fdfg d/dt ug]{, 3/, sfof{no / Joj;fo
5flkPsf k':tssf] t'ngfdf Oa'ssf w]/} kmfObf 5g\ . sDKo'6/sf] Joj:yfkg ug]{, ahf/ vf]Hg] clb cgluGtL sfd s'/f l;sfOG5 .
kbf{df Ps} k6sdf w]/} Oa's vf]n]/ pkof]u ug{;lsG5 . n]vs, s'g ljifosf] 1fg s'g j]a;fO6df kfOG5 egL hfGg' cfjZos 5
kqsf/ tyf cg';Gwfgstf{x¿n] Ps} rf]6L ljZjsf]if, l/kf]6{x¿, gq j]a;fO6sf] eL8df x/fOg] 8/ x'G5 . ;"rgf ;fIf/tf n]
sfo{kqx¿, gLlt / P]gsfg'gsf k':tsx¿ sDKo'6/sf] kbf{df OG6/g]6df cfkm"nfO{ rflxg] ;"rgf / 1fg vf]Hg] Ifdtf a9fpF5 .
vf]n]/ x]g{ / cfkm"nfO{ rflxPsf] ;"rgf pkof]u ug{ tyf ;Fu;Fu} dlN6ldl8of / OG6/PlS6e k|ljlwn] ubf{ Onflg{ªnfO{ cToGt} /f]rs
sDKo'6/df n]Vg Pj+ ;Dkfbg ug{;S5g\ . ljBfyL{x¿nfO{ emf]nfel/ /
ux|'Fuf] u/L k':ts af]Sg'kb}{g . ljBfnodf ePsf] sDKo'6/ / g]6js{ k|efjsf/L agfPsf] 5 . ljZjljBfnox¿ sIffsf]7f, tflnd xn,
pkof]u u/]/ kf7Øk':ts tyf cgluGtL ;Gbe{ ;fdu|Lx¿ k':tsfnodf nufgL sd u/]/ cef}lts ljZjljBfnodf nufgL
/f]hL/f]hL pkof]u ug{;S5g\ . ub}{5g\ . ef}lts lgdf{0fsf] bfFhf]df cef}lts ljBfno w]/} ;:tf] /
OG6/g]6df pknAw Oa'sx¿ s'g} lgMz'Ns 8fpgnf]8 ;/n x'g;S5 . g]kfndf lel8of] sGk|m]lG;ª ;]jf ;+rfng ug]{
ug{ ;lsG5 eg] s'g} k};f lt/]/ dfq pkof]u ug{ ;lsG5 . k':ts k|ljlw / pks/0f g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgn] @)%* ;fnd}
5fKg gkg]{ x'gfn] k|sfzssf] vr{ klg hf]luG5 . n]vsx¿n] leq\ofO;s]sf] lyof] . ;+:yfgn] sf7df8f}Fleq ljleGg 7fpFx¿aLr
;lhn};Fu cfˆgf] s[lt OG6/g]6df /fVg;S5g\ . gjf]lbt tyf sf7df8f}F / lj/f6gu/aLr lel8of] sGk|m]lG;ªsf] ;kmn k|of]u
n]vsx¿sf nflu of] yk ;'ljwf xf] . Oa'ss} nflu ljz]if vfnsf] ul/;s]sf] 5 . ljZj a}+ssf] g]kfnl:yt sfof{non] of] ;'ljwf
sDKo'6/ klg ag]sf] 5 . of] sDKo'6/ lstfah:t} pkof]u ug{ Ohfht lnPsf] b]lvG5 . xfn c? s]xL ;+:yfx¿ klg
cfsf/sf] xNsf x'G5 . of] pks/0f af]s] kl5 emf]nfel/ lstfa lel8of] sGk|m]lG;ª ;]jf pknAw u/fpg;Sg] ePsf 5g\ . k/LIffsf]
af]Sg'kb}{g . o;nfO{ OG6/g]6df hf]8]/ rfx]sf] j]a;fO6 x]/]/ k':ts glthf M kf]xf]/ kx|f/;Dd P;Pn;Lsf k/LIffyL{x¿n] glthf x]g{
jf cg';Gwfg ;fdu|L vf]Hg ;lsG5 . cgnfOg k':ts k9\g klg cvaf/ s'g'{kYof]{ . a]nfdf cvaf/ x]g{ cvaf/sf] sfof{no aflx/
;lsG5 / OG6/g]6af6 k':ts 8fpgnf]8 u/]/ ;'/lIft u/L rfx]sf] xf/fn'5 ug'{kYof]{ / of] d];f]df slxn]sflxF s'6fO vfg'kYof]{ . b'u{d
a]nfdf k9\g klg ;lsG5 . o;df ;}s8f}F k':ts c6fpF5 ;fy} lhNnfsf ljBfyL{n] t w]/} lbgkl5 dfq} cvaf/ x]g{ kfpFy] . t/
o;df Pp6f zAbsf]z klg x'G5 . o;sf] kfgf kN6fpg' kb}{g . clxn] P;P;nL, pRr dflj tyf ljZjljBfnosf k/LIffsf
lSns ug]{ lalQs} s'g} klg k]h jf ljifodf t'?Gt} k'luG5 . glthfx¿ j]a;fO6df /flvPsf] x'gfn] h;n] klh hxfFaf6 klg
Oa'ssf sdhf]/ kIfx¿ klg 5g\ . w]/} dflg;x¿nfO{ sDKo'6/sf] t'?Gt} glthf x]g{;S5 .
kbf{df k9g ufx|f] nfUg;S5 . kf7Ø ;fdu|LnfO{ l8lh6n ¿kdf sn]h, ljZjljBfno / 5fqj[lQsf] vf]hL tyf tof/L M P;Pn;L
9fn]/ k|bz{g ug]{ / 8fpgnf]8 ug]{ k|ljlw, ;ˆ6j]o/ rfF8}rfF8} kf; ePkl5 s] k9\g] sxfF k9\g], s'g sn]h, SofDk; jf
km]l/g;S5 . gofFgofF sDKo'6/df k'/fgf] ;ˆ6j]o/ gx'g;S5 . ljZjljBfnodf s] k9fO x'G5, s;n] ljBffyL{x¿nfO{ ;'ljwf,
Oa'ssf] df]n, n]vs:j, kf7Ø;fdu|L rf]l/g] tyf ;ˆ6j]o/sf] 5fqj[lQ lbG5 cflb k|Zgx¿sf] hjfkm kfpg ca zx/ jf ljb]z
:t/Lo dfgssf] cefj cflb sf/0fn] 7"nf k|sfzsx¿n] Oa's wfpg kb}{g . g]kfnsf sltko sn]hx¿n] clxn] cfcfˆgf]
k|sfzg ug{ Tolt w]/} rf;f] b]vfPsf 5}gg\ . j]a;fO6df o;af/]df hfgsf/L /fv]sf 5g\ . www.afterslc.com
pkGof;sf/ :6]kmg ls+u cfkm}n] dfr{ @)))df
Oa'ssf] ¿kdf k|sfzg u/]sf] pkGof; /fOl8ª b a'n]6 Ps} k6s
45
j]a ;fO6df klg eljiosf] k9fO / sn]hx¿af/] u/fPsf] 5 . www.healthnet.org n] :jf:Yo lzIff;+a+wL ;fdu|L,
hfgsf/L kfpg;lsG5 . ljb]zL ljZjljBfnox¿sf] sf];{ x]/]/ cg';Gwfgsf tfhf hfgsf/L, 8fS6/x¿aLr 5nkmn, ljz]if1x¿sf]
cfkm"nfO{ dg k/]sf] ljifodf k9\g g]kfnaf6} egf{ kmf/d eg{ /fo ;'emfj, ;fd'bflos
;lsG5 . tL ;+:yfx¿n] lbg] ;'ljwf / 5fqj[lQaf/] oxLFaf6} :jf:Yosf] If]qdf
;'lglZrt u/]/ ljb]zdf 9'Ss eP/ k9g hfg ;lsG5 . ljb]zdf g]kfnsf 8S6/x¿n] ;g\ !((% b]lv x]Nyg]6dfkm{t
k9g hfgsf nflu TOEFL / IELTS h:tf, efiff;+a+wL s]xL cfk;df :j:Yo;+a+wL ljrf/ ljdz{, 5nkmn ug]{ ;'ljwfsf] pkof]u
cfwf/e"t 1fg / Jojxf/sf] k/LIff lbg'k5{ . ;f];+a+wL lzIff ub}{ cfPsf lyP . clxn] cfP/ :jf:Yo If]qdf la/fdL hfFRg], /f]u
;L8Laf6 xfl;n ug]{ / k/LIff lbg] ;'ljwf OG6/g]6df pknAw 5 . v'6Øfpg], cf}ifwf]krf/sf] k/fdz{ lbg], /ut bfg lbg], /ut,
b"/lzIff M 3/df jf sfof{nodf a;]/ :jb]z / ljb]zsf lb;flk;fa hfFRg] cflb sfddf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u ;'? x'g
ljZjljBffnoox¿af6 ;+rflnt kf7Øqmdcg';f/ cWoog ug]{, nfu]sf]5 . sltko ;]jfx¿ ;'? eO;s]sf 5g\ . g]kfn /]8qm;
cEof; ug]{ / k/LIff lbg] k|0ffnL nfO{ ;f];fO6Lsf] An8 a}Fsn] ;+rfng u/]sf] j]a;fO6
l8:6ØfG; nlg{ª cyf{t\ b"/lzIff elgG5 . klxn] of] www.bloodmembers.com n] /ut bfg ug{ rfxg] jf /utsf]
x'nfs jf /]l8of]af6 ;+rfng ul/GYof] eg] clxn] OG6/gg]6n] ubf{ vfFrf] k/]sf JolQmaLr ;Dks{ ul/lbg] / o;af/] ljljw hfgsf/L
b"/lzIff lgs} ;lhnf] / k|efjsf/L ePsf] 5 . lel8of] sGk|m]lG;ª pknAw u/fpF5 . /ut rflxof], OG6/g]6df
;'ljwfn] ubf{ ca Ps hgf n]Sr//n] ;}s8f}F sIffdf Ps} ;dodf www.bloodmembers.com j]a;fO6dfkm{t /ut bfg u/L
sIff lng / xhf/f}F ljBfyL{x¿;Fu 5nkmn ug{;S5g\ . b"/lzIff :jo+;]jf ug{ rfxg]x¿n] cfˆgf] gfd cfkm} btf{ ug{;S5g\ .
jf:tjdf ul/ab]zsf ljBfyL{ tyf ef}lts, cfly{s, ;fdflhs tyf OG6/g]6 ;'ljwf ePsf] g]kfnsf] s'g} klg zx/ / ufpFb]lv lnP/
zf/Ll/s cflb ljleGg sf/0fn] 3/ jf sfo{:yn hfgsf/L ljZjsf s'g} klg b]zdf /x]sf c:ktfn jf gl;{ªxf]ddf /x]sf]
lbg;lsG5 . b'u{d jf b"/:y :jf:Yo rf}sLdf lel8of] jf l:6n tkfO{Fsf lj/fdLsf nflu cfjZos k/]sf] u|'ksf] /ut sxfF a:g]
l8lh6n Sofd]/f /fv]/ ;'ud :yfgdf a:g] 8fS6/n] la/fdLsf] s'g :jo+;]js;Fu 5 eg]/ kQfnufpg ;Sg'x'g]5 . aL/u+hdf /x]sf
l:ylt x]g{ ;S5 . o;af6 la/fdLnfO{ vt/f sd x'G5 / ;do la/fdLsf cfkmGtx¿n] of] j]a;fO6df cfˆgf] la/fdLnfO{ cfjZos
hf]luP/ la/fdLn] ;dod} pkrf/ kfpg;S5 . h'Dnf x'Dnfsf k/]sf] u|'ksf] /ut aL/u+hd} /x]sf :jo+;]jsx¿sf] gfd 7]ufgf
la/fdLn] klg sf7df8f}Fsf ;'ljwfo'Qm c:ktfnsf 8fS6/x¿sf] kQfnufP/ /ut bfgsf nflu cg'/ f]w ug{;S5g\ eg] a]nfotdf
;]jf kfpg;S5g\ . of] k':tssf n]vssf] b'O{ k6s d'6'sf] afOkf; xf];\ jf cd]l/sfdf hxfF klg /ut bfg ug]{ :jo+;]js / /ut
zNolqmof eO;s]sf] 5 . kxnf] k6s ef/tdf ;g\ !((@ df rflxg] la/fdLaLr k'nsf] sfd ug{ of] j]a;fO6 agfOPsf] xf] . —
;h{/L ePkl5 ;+rf/sf] cefjn] 8fS6/;Fu ck/];gkl5sf] lgoldt /fdz/0f kf08], sflGtk'/, a}zfv @&, @)%(
hfFr / k/fdz{ lng / cf}ifwLdf ;'wf/ ug{ ;lsPg . kmn:j¿k Od]l8l;g M OG6/g]6af6 pknAw x'g] oL ljleGg vfnsf ;]jfx¿
bf];|f] k6s @))! df a}Fssdf zNolqmof ug'{k¥of] . clxn] g]kfndf Od]l8l;g, 6]lnd]l8l;g, g]6 8S6/ cflb gfdn] lrlgg yfn]sf] 5 .
lgoldt k/LIf0f u/fP/ To;sf] l/kf]6{ Od]naf6 k7fPkl5 t'?Gt} g]kfnh:tf] b'u{d / :jf:Yo ;]jf / lrlsT;s;dIf clt sd kx'Fr
;+j+lwt 8fS6/n] Od]naf6 hjfkm, ;'emfj k7fpg] u/]sf 5g\ . km]l/ ePsf] b]zdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u u/]/ cfjZos ;]jf
km]l/ hFrfpgsf] nflu ef/t jf yfONof08 hfg'kg]{ b'n{e ;fwg / k'¥ofpg;lsg] kof{Kt ;+efjgfx¿ 5g\ . b'u{d If]qdf a:g]
;do hf]luPsf] 5 . la/fdLx¿ / cGosf/0fn] rnlkm/ ug{ g;Sg] la/fdLx¿nfO{
hxfF a;]sf] la/fdLn] klg 8fS6/;Fu t'?Gt ;Dks{ ljz]if1 8fS6/sxfF hFrfpg n}hfg g;lsg] / 8fS6/nfO{ klg
ug{;Sg], hlt;'s} 6f9f a;]sf] 8fS6/n] klg la/fdL hfFr]/ k/fdz{ la/fdLsxfF k'¥ofpg g;lsg] cj:yfdf la/fdLnfO{ :yfgLo
lbg;Sg], la/fdLsf] lgbfg / pkrf/;+a+wL ;a} ;"rgfx¿ l8lh6n :jf:YosdL{n] cgnfOg ;Dks{ ub}{ 8S6/sf] lgb{]zg cg';f/
¿kdf ;+sng ug{ / tTsfn pknAw ug{;lsg], vr{ / ;do la/fdLnfO{ hfFRb} 8fS6/nfO{ rflxPsf] pNn]v ul/Psf] lyof] . t/
hf]lug] cflb Od]l8l;gsf kmfObf x'g\ . g]kfndf ;"rgf k|ljlw b]zleq plrt gLlt, k"jf{wf/ / P]g sfg'gsf cfefjn] ubf{ of]
gLltdf Ox]Ny cyf{t\ b"/:jf:Yo / 6]lnd]l8l;g cyf{t\ b"/pkrf/ If]qdf g]kfn c?sf] bfFhf]df lgs} k5fl8 k/]sf] 5 . ;ˆ6j]o/
;]jf a9fpg cfjZos k"jf{wf/ lgdf{0f ug]{ s'/f pNn]v 5 . pBf]uaf6 g]kfnn] ;fFRr} g} nfe lng] xf] eg] o;sf] nflu gLlt,
6]lnd]l8l;gåf/f ;du| :jf:Yo ;]jf k|0ffnLsf] cg'udg tyf P]g sfg'g k"jf{wf/ ljb]zL tyf cfGtl/s nufgL, pko'Qm hgzlQm
Joj:yfkg ug{ ;lhnf] x'g'sf ;fy} lrlsT;sLo ;"rgf tTsfn pTkfbg, u'0f:t/df lgoGq0f, ljb]zL ljlgdodf ;x'lnot
k|]if0f ug{;lsG5 . dxfdf/L km}lnPsf] a]nfdf o;sf] cg'udg ug{ nufotsf ljleGg ljifodf cg's"n jftfj/0f agfpg' cfjZos 5
;lhnf] x'G5 . :jf:Yo sfo{stf{ tyf ljBfyL{x¿n] :jf:Yof]krf/ / .
lrlsT;f;+a+wL 1fg, ;"rgf / k|sfzgx¿ tTsfn, ;/n / ;:tf]df ;sf/fTds sbd
kfpg;S5g\ . :jf:Yo ;]jf / /f]usf] af/]df hgr]tfgf sDKo'6/ ;ˆ6j]o/ lgdf{tf sDkgLx¿n] ;/sf/af6
km}nfpg] sfddf OG6/g]6 / Od]nsf] Jofks pkof]u ug{;lsG5 . lgof{tssf] dfGotf gkfPsfn] Psflt/ cj}w ¿kn] ;ˆ6j]o/
ljsf;zLn b]zx¿df ;"rgf k|ljlwdfkm{t ;/n ¿kdf ;]jf k7fpg] k|rng a9]/ /fh:j u'd]sf] 5 eg] csf]{lt/ s/ ltg]{
k'¥ofpg] p2]Zon] cd]l/sf / o'/f]ksf sltko u}/;/sf/L sDkglx¿n] a9L s/ ltg'{k/]sf] 5 . lgof{ltt a:t'df s/ 5'6sf
cGt/fli6«o ;+:yfx¿ nflu/x]sf 5g\ . www.telemed.org df nflu sDkgLn] ;Demf}tfkq, OEEjfO; skL, Koflsª ln:6, sfuf]{
:jf:Yo lzIff;+a+wL c;+Vo 1fgsf] e08f/ kfpg ;lsG5 . lan, a}+s e'QmfgL / aLdf ;+a+wL sfuhft k]z ug'{k5{ . t/,
cd]l/sfl:yt u}/Jofkfl/s ;+:yf ;]6nfOkmn] k[YjLdfly tNnf] ;ˆ6j]o/ OG6/g]6sf] dfWodaf6 k7fOg] x'Fbf ;Demf}tfkq, OGEjfO;
sIfdf :yflkt x]Ny:of6 @ gfds e"pku|xdfkm{t ljsf;zLn skL / a}+s e'QmfgL dfq} sDkgLn] b]vfpg;S5 . sf7df8f}Fsf
b]zdf :jf:y ;+a+wL ;"rgf k|]if0f / e08f/0f ug]{ ;]jf pknAw
46
em08} bz j6f sDkgLx¿n] hd{gL, g]b/Nof08, k|mfG;, hfkfg, k|ljlw;DaGwL cWoog u/]sf] lyof] h;df ;"rgf k|ljlw pBf]unfO{
cd]l/sf, a]nfot nufotsf b]zx¿df ;ˆ6j]o/ / d]l8sn !% b]lv @) jif{sf] cjlwdf jflif{s Ps ca{ cd]l/sL 8n/ a/fa/
6«fG;lqmK;g tof/ ul//x]sf 5g\ . g]kfndf lgdf{0f ul/Psf lgsf;L ug{;Sg], d'n'ss} ;a}eGbf 7"nf] lgsf;L pBf]usf ¿kdf
;ˆ6j]o/ c?lt/sf] t'ngfdf () k|ltzt;Dd ;:tf / …OSj]NnL :yfkgf ug{ ;lsg] ef}uf]lns lx;fan] g]kfnnfO{ Pp6f kmfObf s]
u'8Ú ePsf sf/0f o:tf] pBddf nufgL ug{ ljb]zLx¿ pT;'s 5 eg] of] cd]l/sfsf] l7s ljk/Lt efudf k5{ . ToxFf /ft x'Fbf
x'Fbfx'Fb} klg s/ 5'6 gePsf sf/0f To:tf] sfg'g kv]{/ a;]sf 5g\ oxfF lbg x'G5 . o;}n] cd]l/sfdf /ftL lbg'kg]{ ;]jf g]kfnaf6
. sf]7fdf sDKo'6/ /fv]/ l;w} ;ˆ6j]o/ lgof{t ug]{ JolQmx¿n] lbpF;} lbg;lsG5 . sltko ;]jf /ftL dxFuf] x'G5 . ;fy}
ljlwjt btf{ ePsf sDkgL a/fa/s} sf/f]af/ ul//x]sf 5g\ . cd]l/sfdf lbpF;f]sf] t'ngfdf /ftL kmf]gnfOg sd Jo:t x'G5 .
OG6/g]6af6 k7fOPsf] ;ˆ6j]o/sf] /]s8{ gx'g] x'Fbf s;n] slt o; sf/0f klg g]kfnnufotsf of] If]qsf b]zx¿df /x]sf sn
…pTkfbgÚ k7fof] / To;afkt slt /sd k|fKt x'G5 eg]/ df]6fdf]6L ;]G6/n] lbg] ;]jf cd]l/sfsf] nflu a9L pko'Qm x'G5 .
cg'dfg dfq} ug{;lsG5 . ljb]zLn] lt/]sf] k};f g]kfnL sDkgLx¿n] sn ;]G6/n] lbg] ;]jf ljleGg k|sf/sf 5g\ . tL
ljb]zL a}+sdf / fVg] jf To;sf] dWo] w]/} k|rlnt ;]jf d]l8sn 6«fG;lqmK;g xf] . lrlsT;s jf
;§fdf dfn;fdfg lemsfpg] ;d]t u/]sf 5g\ . lrlsT;f If]q;Fu ;+a+lwt JolQmx¿n] la/fdL hfFRbf l6kfPsf
ev{/} cfPsf] ;"rgf k|ljlw P]gn] -ljw]os <_ s'/fx¿ jf d]l8sn l/s8{x¿ ;xL / b|'t 9+un] tof/ kfg]{ sfdnfO{
;ˆ6j]o/nfO{ lgof{tof]Uo a:t'sf] ;"rLdf /fvL )=% k|ltzt eG;f/ d]l8sn 6«flG;lqmK;g elgG5 . o:tf l/s8{x¿df la/fdLsf] /f]usf]
z'Ns tf]s]sf] 5 . o;n] sDkgLnfO{ s/ 5Ngaf6 /f]Sg;S5 t/ ;Dk"0f{ hfgsf/L tyf ljBdfg zf/Ll/s cj:yfsf] hfgsf/L,
JolQmnfO{ eg] c;/ kfg{;Sb}g . —uf}/j/fh pkfWofo, lxdfn va/ c:ktfn jf lSnlgsnfO{ rflxg] hfgsf/L, cf}ifwLsf] gfd,
klqsf, ! – !% df3, @)%& 5nkmn ug]{ ;'ljwf pknAw u/fpF5 . lrlsT;f;+a+wL lgb]{zg, Nofa l/kf]6{, PS;/] l/kf]6{, 8fS6/sf]
of] j]a;fO6 :jf:Yo;+a+wL ljljw ;"rgf lgb]{zg tyf ;'emfj cflb ;"rgfx¿ k5{g\ . o:tf hfgsf/Lx¿
/ 1fgsf] e08f/ g} xf] . o:tf 6]lnd]l8l;g;+a+wL cg]sf}F j]a;fO6 ljb]z, vf; u/L cd]l/sfaf6, EjfO; kmfOndf jf
/ kf]6{nx¿ OG6/g]6df e]§fpg;lsG5 . :j/sf] ¿kdf ;fy} l8lh6n / 6]kdf klg k|fKt x'G5 . :j/sf]
;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t Joj;fodf ¿kdf cfPsf tL ;fdu|LnfO{ ljsf;zLn b]zdf kf7Ø jf 6]S:6df
;km\6j]o/ pTkfbg / lgof{t sDk'6/df n]v]/ k|]ifs ;+:yfdf k7fOG5 . of] sfd ug]{nfO{ d]l8sn
æd]l;gn] k9\g, ;Rofpg tyf ;Dkfbg ug{] u/L d]l;gleq 6«fG;lqmK;lg:6 jf Pd6L elgG5 . Pd6Ln] xfn Ps 306fsf] !)
/flvPsf] jf l/s8{ ul/Psf] lgb]{zg, tYof+s, Wjlg jf lrq g} b]lv @) 8n/ kfl/>lds kfpF5 . g]kfnn] sn ;]G6/dfkm{t
;ˆ6j]o/ xf] . o;cGtu{t s'g} a:t' jf ;]jfsf] cfjZostf– lbO/x]sf ljljw ;]jfx¿dWo] ef}uf]lns ;"rgf
ljZn]if0f, ;+:yf jf pBf]u Joj;fosf] Joj:yfkg jf k|0ffnLsf] k|0ffnL ;]jf klg xf] . ljb]zsf s'g} gu/, lhNnf jf a:tLsf] sfut
uxg ljZn]if0f, k|0ffnL l8hfOlgª, ;f+s]lts juL{s/0f -sf]l8ª_, jf cGo ¿kdf ePsf] gS;fnfO{ l8lh6n k|0ffnLdf abNg] sfd
k/LIf0f, clen]vg, Kofs]lhª, u'0f:t/ lgoGq0f tyf sfof{Gjog g]kfnsf sn ;]G6/x¿n] ug{ yfn]sf 5g\ . To:t}, ladf;DaGwL
h:tf pk– k|lqmofx¿ k5{g\ . ;ˆ6j]o/ pTkfbgsf ljljw sfd sfutkq, a}Fssf sfut kqx¿, qm]l86 sf8{sf 8]6fx¿ eg]{,
cGtu{t Kofs]h ul/Psf ;ˆ6j]o/x¿, s;}sf] cfjZostfcg';f/ kf;a's eg]{ cflb ljleGg dWod bhf{sf sfdx¿ sn
ag]sf -6]n/d]8_ ;ˆ6j]o/ tyf sDKo'6/;Fu} cfPsf -ODa]8]8_ ;]G6/x¿dfkm{t eO/x]sf 5g\ .
;ˆ6j]o/x¿ 3/]n' tyf cGt/f{li6«o ahf/df a]Rgsf] nflu ;'wf/ jf hf]lvd M sn ;]G6/ P;f]l;P;gsf] :6Øf088{ af]8{sf
ljsf; ug]{ sfd klg k5{ . ;ˆ6j]o/sf] pkof]u u/L ;"rgf ;b:o l;df]g /f]Gsf]/fgLsf cg';f/ a]nfotdf sf]Onf vfgL, l:6n
k|ljlwsf] d"Nodf clej[l4 ug'{ g} ;ˆ6j]o/ k|of]u jf ;"rgf k|ljlw sf/vfgf / uf8L pTkfbs ;+:yfx¿df sfd ug]{ ;a}
;]jf xf] . 8]6f OG6«L, l8lh6fOh]zg, d]l8sn 6«fG;lqmK;g, sn sd{rf/Lx¿sf] s'n ;+VofeGbf sn;]G6/df sfd ug]{ dflg;x¿sf]
;]G6/, j]a sG6]G6 l8hfOg nufotsf s'/f ;"rgf k|ljlw ;]jf;Fu ;+Vof w]/} 5 . ljsl;t b]zaf6 ljsf;zLn b]zdf
ufFl;Psf 5g\ .Æ — sn;]G6/sf] sfd gk7fpg /fhgLlts bafa a9g] ;Defjgf 5 .
;"rgf k|ljlw gLlt tyf /0fgLlt;+a+wL sfo{kqx¿, olb o;f] eof] eg] g]kfnsf] sn ;]G6/ Joj;fodf klg o;n]
/f=of]=cfof]u, af6 . ;ˆ6j]o/ pBf]un] ;ˆ6j]o/ pTkfbg tyf wSsf k'¥ofpg] lglZrt 5 .
k|of]u b'a}nfO{ ;d]6]sf] x'G5 . of] pBf]uaf6 pTkflbt a:t' lgof{t OG6/g]6 ;]jf / ;fOa/ Sofkm]
ug{ ef}lts oftfoft rflxFb}g . ljb]zL d'b|f sdfpg / /f]huf/L g]kfndf OG6/g]6sf] pkof]u ug]{x¿sf] ;+Vof Psb]lv
lbnfpg clxn] of] pBf]un] dxTjk"0f{ e"ldsf v]Nb}5 . of] pBf]un] 8]9 nfv k'u]sf] cg'dfg 5 . OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug]{ Ohfht
jftfj/0f ljgfz ub}{g . ;ˆ6j]o/ pTkfbg pBf]usf nflu cToGt kfPsf !* j6f cfOP;kLx¿dWo] !% j6fn] of] ;]jf k'¥ofO/x]sf
bIf hgzlQm rflxG5 . g]kfndf lghL If]qn] ;g\ !(*) sf] 5g\ . s]xLn] /fhwfgLaflx/ klg eL:of6sf] dbtn] of] ;]jf pknAw
bzsdf ;ˆ6j]o/ ljsf; tyf k|of]usf] If]qdf k|j]z u¥of] / ;g\ u/fO/x]sf 5g\ . pgLx¿sf] OG6/g]6 u|fxs -Psfp06
!(() sf] bzsdf ;"rgf k|ljlwhGo j:t' tyf ;]jfsf] Jofkf/, xf]N8/_ ;+Vof @% xhf/ gfl3;s]sf] 5 . Ps hgf u|fxssf]
tflnd, 8]:s6k k|sfzg, j]a k|sfzg, ;ˆ6j]o/ ljsf;, kf;j8{af6 w]/}n] OG6/g]6 k|of]u ug]{ / ;fOa/ Sofkm]x¿n] klg
;Nnfxsf/ ;]jf h:tf Joj;fox¿ lgs} km:6fP . l5d]sL u|fxsx¿nfO{ OG6/g]6 pkof]u u/]sf] ;dosf] lx;fan] z'Ns lnP/
b]zx¿sf] t'ngfdf g]kfnn] ;ˆ6j]o/sf] lgsf;L lgSs} klxn] ;]jf lbg] x'gfn] OG6/g]6 pkof]u stf{sf] ;+Vof 8]9 nfvsf]
yfn]sf] lyof] ;"rgf tyf ;~rf/ dGqfno / g]kfn b"/;~rf/ xf/fxf/Ldf ePsf] cg'dfg ul/Psf] xf] . clxn] OG6/g]6sf] u|fxs
k|flws/0fnfO{ ;3fpg ljZj a}ª\sn] ;g\ !((* df ;"rgf z'Ns c;Lldt -cglnld6]8_ pkof]usf] nflu jif{sf] bzxhf/
¿k}ofFsf] xf/fxf/Ldf 5 .
47
clxn] /fhwfgL aflx/sf 7"nf, vf; u/L t/fO e]ssf, Sofd/fb]lv lnP/ cfˆgf] 3/v]t;d]t OG6/g]6dfkm{t laqmL ug{
zx/x¿df u|fxsx¿nfO{ sDKo'6/, Od]n, OG6/g]6sf] ;'ljwf lbg] j]a;fO6df /fVg;S5 . Osd;{df ;fdfg / ;]jf pTkfbs tyf
s]Gb|, ;"rgf s]Gb| jf ;fOa/ Sofkm]x¿ w]/} ;+Vofdf v'n]sf 5g\ . pkef]QmfaLr ;f]em} ;Dks{ / sf/f]af/ x'g] x'gfn] aLrsf
k|lt:kwf{n] ubf{ z'Ns klg 36]/ em08} @) ¿k}ofF k|lt306f ePsf] Jofkf/Lx¿nfO{ gfkmf jf sld;g Vjfpg' kb{}g . lj1fkg vr{ sd
5 . sltko ;fOa/ Sofkm]x¿ / 7"nf sfof{nox¿n] x'G5 . 3/ axfn / oftfoftsf] vr{ x'Fb}g . kmn:j¿k
cfOP;kLx¿af6 lnh nfOg lnP/ OG6/g]6 rnfO/x]sf 5g\ h;n] ;fdfg / ;]jfsf] df]n sd x'G5 . uLt, rnlrq, tyf cGo ;]jf
ubf{ pgLx¿sf] sfof{nodf cljlR5Gg OG6/g]6 ;'ljwf pknAw 5 . cflb cef}lts a:t'x¿ t'?Gt} u|fxs;dIf k'¥ofpg;lsG5 . s[ifs
sn ;]G6/ tyf ;fgf sn ;]G6/ Joj;fodf csf]{ 7"nf] vt/f k|ljlwsf] ljsf;
sn ;]G6/ g]kfndf km:6fO/x]sf] ;"rgf k|ljlwdf xf] . ef]ln af]n]sf] s'/f n]Vg] k|ljlwsf] ljsf; ePkl5 tyf
cfwfl/t Joj;fo xf] . sn ;]G6/df ljb]z, vf; u/L cd]l/sf / oftfoft, a}Fs lx;fa, ahf/ efpm cflbaf/] hfgsf/L lbg] sfd
o'/f]kaf6 s'g} sfd ug]{, ;"rgf jf ;]jf lbg] cg'/f]w jf cfb]z k|Kt ldl;gn] g} :jrflnt ¿kdf ug{ yfn]kl5
x'G5 / oxfFsf] sDkgLn] cfb]zcg';f/sf] sfd ul/lbP afkt k};f ljsl;t b]zx¿n] ljsf;zLn b]zx¿sf sn ;]g6/x¿sf] pkof]u
kfpF5 . pbfx/0fsf] nflu, cd]l/sfdf s;}nfO{ xjfOhxfhsf] ofqfsf] ug'{gkg]{ cj:yf cfpg;S5 .
;do tflnsf rflxof] eg] p;n] ;+a+lwt xjfOhxfg sDkgLdf kmf]g 6]lnjs{ M 3/af6 clkm;sf] sfd
u5{ jf Od]n k7fpF5 . cd]l/sfdf To:tf] ;f]wk'5sf] hjfkm lbgsf] sfof{nodf sfd ug]{ sd{rf/Lx¿nfO{ 3/d} jf
nflu ToxLFsf] dflg;nfO{ hflu/ lbP/ /fVg' eGbf g]kfnh:tf] ;:tf] sDKo'6/ ePsf] 7fpFdf -js{:6];g_ a;]/ sfd u/fpg] k|0ffnLnfO{
hgzlQm kfOg] b]zsf] s'g} sDkgLnfO{ To:tf ;f]wk'5sf] hjfkm lbg] cgnfOg js{, OsDo'6, 6]lnsDo'6, 6]lnjs{ cflb ljleGg gfd lbOsf]
lhDdf lbg' w]/} ;:tf] k5{ . To;}n] To:tf hfgsf/L vf]Hg] ;f]wk'5– 5 . o;sf] d'Vo kmfObf uf8L r9]/ clkm;df hfFbf cfpFbf nfUg] vr{
kmf]gsn jf Od]nsf] hjfkm g]kfns} sDkgLn] lbG5 . o;afkt / ;do, jftfj/0fdf t]n / w'jfFn] x'g] k|b"if0f 36fpF5 . ;fy}
g]kfnsf] sn ;]G6/n] xjfOhxfh sDkgLaf6 k};f kfpF5 . yf]/} clkm;sf] axfn / ;+rfng vr{ sd x'G5 . cgsn ;kf]6{ vf]Hg]x¿n]
zAbdf eGg'kbf{ sn ;]G6/sf] sfd ;d'b|kf/Lsf sDkgLx¿sf] nflu l56f] ;]jf kfpF5g\ . k'm;{tsf] ;do a9\5 . cf/fd;fy
g]kfnaf6 ul/g] ;]jf xf] . o;sf] nflu dWod bhf{sf] hgzlQm eP sfd ug{;lsG5 . lrGtf / wk]8L sd x'G5 . ljsl;t b]zx¿df
k'U5 . 6]lnjs{sf]
hLkLP; ;]jfdf k[YjLeGbf !! xhf/ dfOndfly l:yt k|rng lgs} al9/x]sf] 5 . lgoldt hflu/]x¿ klg 3/df a;La;L
e"pku|xn] zx/ tyf a:tLdf /x]sf l/l;e/x¿nfO{ ;+s]t k7fpF5 . clkm;sf] sfd ug{yfn]sf 5g\ . g]kfnh:tf] /fhgLlts cl:y/tfsf
kfNt' ufO{a:t', s's'/ la/fnf jf uf8L cflb bfdL ;fdfgdf em08} %) sf/0fn] w]/} x8tfn / aGb eO/xg] 7fpFdf 6]lnjls{ª lgs} pkof]uL
u|fd tf}nsf] ;]G;/ pks/0f h8fg ul/G5 . ;]G;/ pks/0fnfO{ b]lvG5 . 6]lnsDo'6sf nflu ;fdfGotof sDKo'6/ / cfjZos
z/L/leq h8fg ug'{ kb}g 3fF6Ldf em'08ØfO lbP k'U5 . df]afOn ;ˆ6j]o/, df]8]d / 6]lnkmf]g nfOg, / ;+rf/ ;'ljwf rflxG5 .
kmf]g;Fu kmf]gsf] 6fj/n] 6]lnkmf]g l;Ugn k|;f/ u/]em}F ;]G;/n] k|;f/ 6]lnsDo'6 cN5L nfu]/ ckgfOg] k|0ffnL xf]Og . o;df lgDg s'/f
u/]sf] l;Ugn l/l;e/ 6fj/n] u|x0f u/]/ :of6]nfO6df k7fO/xG5 . x'g'k5{ M lbOPsf] sfd ;dodf k"/f x'g'k5{ / k|efjsf/L 9+un] x'g'k5{ .
;]G;/n] k7fPsf] ;+s]tsf] ;do / lbzfsf] cfwf/df :of6]nfO6n] 3/df a;]sf] sd{rf/L sfdsf] a]nfdf pknAw x'g'k5{ jf cgsn
u|xssnfO{ kfNt' hLjhGt' / uf8L sxfF 5 eGg] ;xL hfgsf/L lbG5 ;]jf vf]Hg]n] tTsfn ;]jf kfpg'k5{ . 3/df klg clkm;df
. clxn] o;sf] k|of]u s]6fs]6Lx¿, j[4j[4f tyf dfgl;s cj:yf l7s h:t} k"/f ;do lbg'k5{ . ;fdfGotof clkm; / 3/aLr lgSs} b"/L
gePsf dflg;x¿sf] nflu klg ug{ yflnPsf] 5 . of] ;]jf k|bfg x'g'k5{ .
u/]afkt ;]sdn] s's'/ kfns u|fxsx¿af6 btf{z'Ns $# 8n/ / hLkLP; M x/fPsf] s's'/b]lv ufl8;Dd vf]Hg ;xfos
dfl;s z'Ns & 8n/ lnG5 . s's'/ x/fP/ ;f]wk'5 ubf{ k|lt agdf rg{ uPsf] ufO{ x/fof] ls < 3/df kfn]sf] s's'/
;f]wk'5sf] @ 8n/ lnG5 . la/fnf] sxfF uof] < kfs{ ul//fv]sf] sf/ s;n] nUof] < oL s'/fsf]
pBf]u Jofkf/sf] If]qdf hjfkm vf]Hg hf]vgf x]/fpg hf]ltif jf wfdL emfFqmLsxfF hfg' kb}{g
Osd;{÷ljB'tLo Jofkf/ ca . hLkLP; cyf{t\ Unf]an kf]lh;lgª l;:6daf6 ca x/fPsf] s'g}
Osd;{ cyf{t\ On]S6«f]lgs Jofkf/ OG6/g]6sf] dfWodaf6 klg a:t' t'?Gt} kQf nufpg ;lsg] ePsf]5 . hfkfgsf] clkm; tyf
ul/g] cfly{s sf/f]af/ xf] . o;af6 ljleGg dfn ;fdfg / 3/df ;'/Iff ;]jf lbg] sDkgL ;]sdn] :of6]nfO6sf
cef}lts ;]jfsf] vl/blaqmL ug{;lsG5 . Osd;{df j]a;fO6df ;xfotfn] rNg] hLkLP; k|0ffnL nfu" u/]/ cfˆgf u|fxsx¿sf] x/Psf]
dfn ;fdfg, tyf ;]jfx¿sf] u'0f:t/, df]n / cGo ljj/0f cIf/, kfNt' hfgj/ b]lv bfdL dfn;fdfg kQf nufP/ pgLx¿sf] lrGtf
lrq jf rnlrqsf] ¿kdf lbOG5 / To;nfO{ x]/]/ OR5's u|fxsn] x6fOlbg] ;]jf ;'? u/]sf] 5 . /sd :yfgfGt/0f ug{', 8«fˆ6 agfpg',
OG6/g]6af6} ;f] ;fdfg jf ;]jf vl/b ug{ c8{/ lbg;S5 . u|fxsn] 6«fen;{ r]s vl/b laqmL ug'{ tyf cGo k|sf/sf a}+lsª sf/f]af/
a}+ssf] sf8{ k|of]u u/]/ e'QmfgL u5{ / ljqm]tfn] pko'Qm ug'{ xf] . g]kfnsf sltko a}+sx¿n] u|fxsx¿nfO{
dfWod jf ;fwgaf6 dfn;fdfg u|fxssxfF k'¥ofpF5 . rnlrq, a}+sdf wfpg' gkg]{ u/L Oa}+lsª jf OG6/g]6af6 a}+lsª sf/f]af/ ug]{
uLt, ;+uLt, l6s6 a'lsª ug]{, jf cGo dgf]/+hsf ;]jf, Oa's, ;'ljwf lbg yfn]sf 5g\ . t/ pko'Qm sfg'g / k"jf{wf/sf]
;"rgf ;]jf, sn;]G6/, ladf, sfg'gL ;]jf, 3/hUuf lsga]rsf] ckof{Kttfn] ubf{ Oa}+lsª clxn] k|f/lDes cj:yfd} 5 .
bnfnL cflb cef}lts a:t' jf ;]jf k'¥ofpg] / e'QmfgL ug]{ sfd O;lkª÷;fOa/ k;n
OG6/g]6af6} ;DkGg x'G5 . s'g} klg JolQm Pp6f sDKo'6/ / g]kfndf klg k;ndf guOsg k;ndf ePsf ;fdfg
6]lnkmf]g ;'ljwfsf] cfwf/df cGt/f{li6«o Jofkf/L aGg;S5 . p;n] /f]hL/f]hL lsGg] Osf8{ jf a}+ssf] qm]l86 sf8{af6 k};f ltg]{ /
cfkm";Fu ePsf] t/ cfkm"nfO{ sfd gnfUg] lstfa, sDKo'6/, ;fdfg 3/ jf sfof{nod} a'lemlng] O;lkª ;'? ePsf] s]xL jif{
48
eO;s]sf] 5 . d'+rfxfp; 86 sd, 7d]n 86 sd, g]kfn;k 86 bafa k/]/ wgL /fi6«x¿n] o;df c+s"z gnufpnfg\ eGg ;lsFb}g .
sd cflb bh{gf}F g]kfnL j]a;fO6x¿ OG6/g]6df 5g\ . 7d]n 86 ctM o;n] ljZjdf JofKt wgL / ul/a b]zx¿aLrsf] vf8n
sd j]a;fO6af6 g]kfn aflx/sf g]kfnL jf s;}n] klg g]kfndf 36fpF5 ls a9fpF5 eGg] s'/f clxn] g} lglZrt ¿kdf eGg;lsGg
a:g] cfkmGt jf lk|ohgx¿nfO{ bz}F, ltxf/, gofF jif{, lqm;d;, . t} klg clxn] o;n] g]kfnh:tf ljkGg b]zx¿sf nflu
hGdlbg, cfdf, af sf] d'v x]g]{ lbg tyf ljleGg rf8kj{sf ljZjahf/df Jofkf/ ug]{ cj;/ k|bfg u/]sf] 5 .
cj;/df pkxf/ k7fpg ;S5 . bxL, km'n, ld7fO{, s]s, kmnkm"n, o'Pg8LkLn] ufpF gu/ ;fem]bf/L sfo{qmdcGtu{t
km"nsf] dfnf jf u'R5f, bf}/f;'?jfn, ;f8Lrf]nf], ;'s'Gbf, sn; g]kfnsf s]xL lhNnfdf pBf]u jfl0fHo ;+3x¿nfO{ j]a;fO6
cflb ;u'gsf ;fdfg nufot em08} Psxhf/ lsl;dsf agfOlbP/ Osd;{nfO{ a9fpg ;3fO/x]sf] 5 .
;fdfgx¿df /f]h]/ cfkmGtnfO{ k7fpg ;lsG5 . pkxf/ lbFbfsf] Oa}+lsª
kmf]6f] lvr]/ k7fOlbg] Joj:yf klg 5 . k|To]s ;fdfg / ;]jfsf] Oa}+lsª eg]sf] 3/ jf hxfFaf6 klg a}+sdf vftf vf]Ng',
df]n %) cd]l/sL 8n/ nfU5 . qm]l86sf8{af6 pQm /sd g]kfnsf] cfˆgf] vftfdf sl /sd 5 egL x]g'{, Pp6f vftfaf6 csf]{ vftfdf,
a}Fsdf hDdf ug{;lsG5 . o:tf] ;'ljwf lbg] c? klg j]a;fO6 Pp6f a}+saf6 csf]{ a}+sdf ;u/dfyf r9\g] qmddf s'g} klg a]nf, s'g}
g]kfndf v'n]sf 5g\ . www.nepalhomepage.com g]kfnsf klg prfOdf a;]/ Nofk6k / df]afOn kmf]g hf]8]/ OG6/g]6 rnfpg'
Jofkf/L / u|fxsx¿sf nflu lgSs} pkof]uL j]a;fO6 xf] h;df ca gf}nf] s'/f ePg . ;fy} o;af6 5f]6f] lel8of] sfo{qmd klg
ljleGg pBf]u, Jofkf/, x:tsnf, xf]6n, ko{6gnufotsf k7fpg ;lsg] x'gfn] s;}n] klg lel8of] hf]l8Psf] l8lh6n
g]kfn;+a+wL hfgsf/Lsf] e08f/ g} kfpg;lsG5 . d'+rfxfp;n] Sofd]/faf6 5f]6f]5f]6f] k|ToIf k|;f/0f ug{ ;Dej ePsf] 5 .
cfˆgf] j]a;fO6 www.munchahouse.com df b}lgs pkef]usf s[lifsf] If]qdf
/ 3/fo;L cfjZostfsf cg]s ;fdfg /fVg'sf ;fy} vfgfsf] s[lifsf] If]qdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u clxn] d'Vo ¿kdf s[lif
kl/sf/ klg ;hfPsf] 5 . u|fxsn] ljleGg tf/] xf]6ndf tof/ pTkfbgsf]
kf/]sf kl/sf/ kmf]6f] x]/]/ /f]h]/ 3/d} lemsfpg;S5 . www.food- ahf/ efp / /fli6«o / cGt/f{li6«o ahf/sf dfuaf/] a'‰g,
nepal.com df g]kfnL vfgfsf ljz]if kl/sf/x¿ x]g{ ;lsG5 . df};dsf] eljioaf0fL ug{, /f]uJofwLsf] k"j{hfgsf/L / lgoGq0f ug{
o;df s;}n] klg cfkm"n] hfg]sf] g]kfnL kl/sf/ agfpg] tl/sf eO/x]sf] 5 . t/ o;sf] pkof]u ljsl;t b]zsf ls;fg tyf b"w,
k7fpg / To;df ePsf kl/sf/ ksfP/ vfg;S5 . ljz]if u/L df;', km'n tyf df5f Joj;foLx¿n] k|r"/ dfqfdf ul//x]sf 5g\ .
ljb]zdf a:g] g]kfnLx¿ / g]kfnsf] kl/sf/ ld7f] dfGg]x¿sf nflu l:j8]gsf] sfNdf/ k|fGtsf] Pp6f ufpFdf of] k':ts n]vsn] ufO{
ljb]zdf g]kfnL vfgf ksfpg of] j]a;fO6 pkof]uL b]lvG5 . uf]7df o;sf] pkof]u x]g]{ cj;/ kfPsf] lyof] . uf]7sf x/]s
www.dhukuti.com csf]{ pkof]uL j]a;fO6 xf] hxfF g]kfnL ufO{sf] sfg jf 3fF6Ldf 6«fG;ld6/ hl8Psf] 5 . ufO{ uf]7df jf
x:tsnfsf ;fdu|L nufot cfw'lgs ;fdfg / k':tsx¿ klg rf}/df hxfF eP klg 6«fG;ld6/n] ufO{sf] tfkqmd, /Qmrfk cflb
/flvPsf 5g\ . ljleGg hfgsf/L uf]7sf] sDKo'6/df k7fO/xG5 . ufO{n] bfgf
pBf]ux¿n] ljleGg /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ahf/df vfPsf] /]s8{ klg /fV5 . s'g} ufO{n] b'O{ k6s jf csf]{ ufO{sf]
cfˆgf] pTkfbgsf] df]n yfxf kfpg / rfx]sf] ahf/df a]Rg;S5g\ . bfgf vfg vf]Hof] eg] bfgf vfg] efF8fsf] lasf]{ cfkm} aGb x'G5 .
Osd;{ Jofkf/L / pkef]QmfaLr, Jofkf/L Jofkf/LaLr -aL 6' aL_ , s'g} ufO{sf] b"w b'x'g afsL 5 ls, ufO{n] ax/ vf]h]sf] 5 ls <
Jofkf/L / ;/sf/aLr, ;/sf/ / pkef]QmfaLr tyf pkef]Qmf ufO{nfO{ ;+rf] 5}g ls cflb w]/} k|sf/sf hfgsf/L sDKo'6/n] /fV5
pkef]QmfaLr klg x'g;S5 . o;sf] nflu 6]lnkmf]g, OG6/g]6 / cfjZos lgb]{zg lbG5 . ToxfF xfd|f] ufpFdf h:tf] Psb'O{ j6f
sg]S;g, j]a;fO6, pko'Qm ;ˆ6j]o/ ufO{ kfNg] rng 5}g . Pp6f uf]7df Ps ;oeGbf w]/} ufO{ x'G5g\ .
/ xf8{j]o/, kof{Kt Jof08ljy, sf8{af6 e'QmfgL x'g] a}+lsª k|0ffnL, To;}n] ;"rgf k|ljlwsf] dbt glnO{ ;a} ufO{sf] Joj:yf ug{ ufx|f]
P]g lgod, ;'/Iff, 9'jfgL;]jf cflb k"jf{wf/x¿sf] cfjZostf x'G5 x'G5 .
. g]kfnh:tf] e"kl/j]li7t d'n'sdf Osd;{ ljb]z Jofkf/sf] cToGt} ef/t / a+unfb]zsf ufpFsf ls;fgx¿n] klxn] cfˆgf]
pko'Qm dfWod x'g;S5 . sd vr{df g]kfnL ;fdfg cGt/f{li6«o v]tsf] cgfh a]Rg zx/ ahf/ hfg'kYof]{ jf z/xaf6 cfPsf
ahf/df k'¥ofpg ;lhnf] x'G5 . g]kfnL Joj;foLx¿sf] k|lt:kwf{ Jofkf/LnfO{ a]Rg'kYof]{ . clxn] ufpFufpFdf ePsf ;"rgfnox¿df
Ifdtf a9\5 . g]kfnsf] nflu Osd;{ cToGt pkof]uL x'Fbfx'Fb} klg /flvPsf sDKo'6/df ufpF glhssf] ahf/ b]lv cGt/f{li6«o ahf/df
o;sf] ljsf; gx'g'df On]S6«f]lgs cGgsf] efpm s] 5 egL pgLx¿n] a'‰g kfpF5g\ . kmn:j¿k
sf/f]af/nfO{ dfGotf lbg] / lgodg ug]{ P]g lgodsf] cefj g} d"n pgLx¿ 7lugaf6 hf]luG5g\ . o;/L dxf/fi6«sf skf; pTkfbs
;d:of b]lvPsf] 5 . P]g lgodsf] cefjdf On]S6«f]lgs l;Ug]r/ / ls;fg, a+ufn / s]/nfsf df5f pTkfbs dfemLx¿, xl/of0ff /
On]S6«f]lgs ;Demf}tfn] dfGotf kfPsf] 5}g . af}l4s ;DklQdfly k+hfasf ux'F pTkfbs ls;fgx¿n] cfˆgf] dfnsf] /fd|f] df]n
clwsf/ / pkef]Qmfsf] clwsf/sf] /Iff, ;'/Iff, uf]Kotf / kfO/x]sf 5g\ . g]kfndf pTkflbt s[lifhGo j:t'sf] cflwsfl/s
ljZj;gLotf cflb ;d:ofx¿sf] lg/fs/0f ug'{ klg afsL g} 5 . hfgsf/L lbgsf nflu Pu|Lk|fO;g]kfn www.agripricenepal.com
Osd;{n] Jofkf/af/] dflg;sf] ;f]rfOdf dfq xf]Og j]a;fO6 @)%( ebf} ! ut]b]lv ;'? ePsf] 5 . o;df dx]Gb|gu/,
Jojxf/df klg kl/jt{g NofpFb}5 . cfly{s ljZjLs/0fsf] gofF, s}nfnL, bf+u, afFs], ;'v]{t, ¿kGb]xL, kfNkf, tgx'F, sf:sL, sf7df8f}F,
k|efjsf/L / b"/ufdL kl/0ffd Nofpg] k4ltsf] ¿kdf o;nfO{ dsjfk'/, lrtjg, wg'iff, df]/+u, emfkf, w/fg, wgs'6fsf], !* d'Vo
lnOFb}5 . o;n] /fi6«sf] ;LdfnfO{ klg k|efj kfg]{ x'gfn] o;sf] ahf/sf !%) eGbf w]/} s[lif pTkfbgsf] d"No;"rL /flvPsf] 5 .
k|efj /fli6«o / cGt/f{li6«o ahf/df dfq} xf]Og /fhgLltdf ;d]t
kg]{ b]lvG5 . clxn] o;af6 ul/a b]zsf ;fgf pTkfbsx¿n] klg ko{6gsf] If]qdf
kmfObf lng] ;+efjgf b]lvP klg ef]ln ljZj Jofkf/ ;+u7gdfly
49
k':ts, klqsf, /]l8of] jf 6]lnlehgh:tf ldl8ofeGbf cd]l/sfdf a;]/ g]kfnd} >f4
j]a;fO6 xf]6n tyf ko{6g Joj;foLx¿sf nflu lgSs} k|efjsf/L, ;d'Gb|kf/ a;] klg lxGb' wdf{jnDaLn] k':tf}Fb]lv rNb}
;:tf] / ;lhnf] dfWod xf] . g]kfnsf] af/]df hfgsf/L lbg] klxnf] cg';/0f ub}{ cfPsf] k/Dk/fnfO{ lg/Gt/tf lbg rfxg'x'G5 <
j]a;fO6 g]kfn e|d0f jif{sf] pknIfdf ;g\ !((( df tof/ rfxg'x'G5 eg] Ps5fs] a:g] tof/L u/] x'G5 . j]e—kfs{ g]kfnn]
ul/Psf] lyof] . g]kfnsf xf]6nx¿ / ko{6g Joj;foLx¿n] z'qmaf/ dWo/ft ;fj{hlgs u/]sf] j]a;fO6df pknAw cgnfOg
g]kfndf OG6/g]6 ;'? ePsf] a]nfb]lv g} j]a;fO6df xf]6nsf] >f4 ;]jfsf] dfWodaf6 klxnf] ltlyd} >f4 ug{;lsG5 . o:tf] ;]jf
ljj/0f, g]kfnsf ko{6sLo :ynx¿sf] ljj/0f, ;f+:s[lts ;df/f]x, pknAw www.jhacas.com sf] dfWodaf6 ljZjsf s'g} klg s'gfdf
hfqf, kj{, hflt, hghflt, wfld{s :yn cflbsf af/]df /x]sf lxGb'n] cf/fWob]j kz'kltgfysf] dlGb/ kl/;/l:yt
ko{6sx¿nfO{ sfd nfUg] / nf]Eofpg] vfnsf hfgsf/Lx¿ /fVg cfo{3f6d} cfˆgf] lkt[hgnfO{ >f4 ck{0f ug{;S5g\ . kz'kltdf z'4
yfn]sf lyP . g]kfnsf] af/]df dlN6ldl8of ;L8L agfP/ oxfFsf] a|fXd0fåf/f k"0f{ k|lqmof cjnDag u/L To;sf] ;lrq ljj/0f
ko{6g pBf]usf] ljsf; ug]{ k|of; ;/sf/n] @)%# ;fnd} u/]sf] ;DalGwt JolQmnfO{ k7fOlbg] Joj:yf sDkgLn] u/]sf]5 . sDkgLn]
lyof] . clxn] g]kfnsf clwsf+z 7"nf xf]6n, ko{6g Joj;foLx¿, l;h{gf u/]sf] O–>f4;DaGwL ;ˆ6j]o/sf ljsf;sf sf/0f ca
jfo';]jf tyf ;DalGwt cGo ;]jfx¿n] cfcfˆgf] j]a;fO6 /fv]/ wd{eL? g]kfnLn] lkt[sf] d[To' ePsf] b'vb lbg dgdf s'07f af]s]/
ljZjsf ko{6sx¿nfO{ cfslif{t ug]{ k|of; ul//x]sf 5g\ . sltko a:g' kb}{g . xf]6n xf];\ ls Gofgf] zogsIfdf a;]/ sDKo'6/ vf]n]/
j]a;fO6x¿ g]kfnLx¿sf] nflu klg g]kfn;+a+wL 1fg / ;"rgfsf j]a;fO6sf] gfd 6fOk u/]kl5 aQL aln/x]sf] / 6'KkL kfn]sf]
/fd|f ;|f]t x'g\ . kl08tsf] b[Zo b]Vg;lsG5 . To;df lSns u/]kl5 cfpg] /lh:6«];g
o;} d];f]df @)^) h]7df ;+:s[lt, ko{6g tyf kmd{df >f4 ug]{ JolQmsf] gfd, uf]q, d[t JolQmsf] gfd, d[To' ltly,
gful/s p•og dGqfnon] gofF www.tourism.gov.np j]a;fO6 6fOk ug'{k5{ . sDkgLn] To:tf] c8{/ kfpg] lalQs} kl08tsf] Joj:yf
;+rfng u/]sf] 5 . of] j]a;fO6 klxn]sf j]a;fO6x¿ / g]kfnsf] u/L kz'kltdf >f4 u/L To;sf]
hfgsf/L lbg] cGo j]a;fO6x¿sf] bfFhf]df lgSs} cfsif{s, x]g{ t:aL/ k7fOlbG5 . -;fef/ M ljhoafa' vqL, sflGtk'/ b}lgs, @)%*,
;lhnf] / ljljw ljifosf] hfgsf/L d"ns 5 . o;df g]kfnsf ;a} ebf}, !^_ j]a;fO6 g]kfnL / c+u|]hLdf 5 . of] j]a;fO6af6 s[lif
lxdfnx¿, wfld{s tyf dgf]/d :ynx¿, xf]6n, 6«fen Ph]G6x¿, pTkfbgsf] ;fdfGo hfgsf/L lng'k/]df lgMz'Ns / ljz]if hfgsf/L
6«]lsª l/hf]6{ cflbsf af/]df hfgsf/L /flvPsf] 5 . of] lng'k/]df z'Ns lt/L u|fxs aGg'k5{ .
j]a;fO6af6 ljZjsf] s'g} efuaf6 klg lxdfn r9\g] Ohfht dgf]/+hgsf] If]qdf
lng;lsg] Joj:yf ul/Psf] 5 . dlN6ldl8ofn] dgf]/+hgsf] If]qdf qmflGtsf/L
s]xL jif{cl3 Pshgf kj{tf/f]xLn] ;+s6fkGg cj:yfdf kl/jt{g cfPsf] 5 . /fdfo0f, dxfef/t, k'/f0f tyf nf]s
d[To'k"j{ cfˆgf] kl/ jf/;Fu :of6nfO6 kmf]gdfkm{t s'/f u/]sf] ufyfx¿sf sfNklgs :ju{ gs{ tyf hfb'u/L rdTsf/ / ljlrqsf
36gf lgSs} rlr{t ePsf] lyof] . kj{tf/f]xLx¿n] Ohfht lnP/ jf kfqb]lv lnP/ k|fUP]ltxfl;s hLj 8fOg;f]/sf hLjGt
glnP/ ;]6nfO6 kmf]gsf] k|of]u ug{ yfn]sf] w]/} eO;s]sf] 5 . ca rnlrqx¿, e"t k|]t tyf hfb'u/ / af]S;Lsf syfx¿ Xof/L
cfP/ ;u/dfyf / nf]T;] lxdfn cleofgdf kf]6/h:tf sfNklgs p8fgx¿ 6]lnlehg / l;g]df xnsf] kbf{df
hfg] ko{6sx¿sf] nflu ;u/dfyf k|b"if0f lgoGq0f ;ldltn] b]lvg' ca cgf}7f] nfUb}g . Plgd];g tyf ˆNof;h:tf cg]sf}F
;u/dfyf cf/fx] /0fsf ] :j0f { dxfT] ;jsf ] cj;/df @)^) az} ;ˆ6j]o/n] hLjhGt'nfO{ dfgjkfqsf] ¿kdf Jojxf/ u/]sf] b]vfpg
fvbl] v; u/dfyfsf] cfwf/ lzlj/df OG6/g]6 ;]jf ;'? pknAw ;lhnf] agfPsf] 5 . olt dfq xf]Og ca snfsf/sf] cg'xf/sf]
u/fPsf] 5 . o;sf] nflu cfjZos k|fljlws Joj:yf OG6/g]6 ;]jf Pp6f kmf]6f]dfq lvr]/ Tof] snfsf/n] v]n]sf] l;+u}
k|bfos ;+:yf jN8{ln+sn] u/]sf] 5 . o;nfO{ rflxg] ljh'nL ;f}o{ lkmNd agfpg ;Dej ePsf] 5 . ;+:ff/sf] s'g} klg efudf s;}n]
zlQmaf6 lng] Joj:yf ul/Psf] 5 . b"/;+rf/ cgnfOg ePsf] sDKo'6/df s;}n] uLt jf ;+uLt ;'lg/x]sf] 5 eg]
;Dks{ eL:of6 6ld{gn h8fg u/]/ :of6]nfO6af6 lnOPsf] 5 / Tof] uLt ;+uLt hf];'s}n] cfˆgf] sDKo'6/df 8fpgnf]8 ug{;lsg]
Nofk6k sDKo'6/df OG6/g]6 x]g{;lsG5 . ;u/dfyfsf] pQ/L efu ;ˆ6j]o/ alg;s]sf] 5 . ;L8L /f]ddf l;+u} rnlrq c6fpg] /
lrglt/ eg] lrlgofx¿n] clxn] Jofks dfqfdf df]afOn kmf]g h'g;'s} sDKo'6/df x]g{;lsG5 . Pp6f ;L8Ldf ;o b'O{ ;o
k|of]udf NofPsf 5g\ . km:j¿k uLtx¿ c6fpF5g\ . Jn'–/]–l8:sdf !# 306f nfdf] 6]lnlehg
;+:s[lt / wd{sd{sf] If]qdf sfo{qmd /]s8{ ug{;lsG5 . !=@ ldnLld6/ kftnf] of] l8:sdf @&
j]a;fO6df kz'kltgfysf] k"hf luufafO6 d]df]/L c6fpF5 . o;n] k|lt;]s]08 #% d]ufafO6sf] b/n]
kz'klt If]q ljsf; sf]ifn] @)^) h]7b]lv 8]6f 6«fG;ld6 ug{;S5 . clxn] s]xL lkmNd ljt/s sDkgLx¿n]
www.shripashupatinath.org j]a;fO6 ;+rfng u/]/ ljZjsf] k};f lnP/ u|fxssf] dfucg';f/sf lkmNdx¿ OG6/g]6af6
s'g} klg 7fpFaf6 kz'kltgfysf] k"hf ug]{ Joj:yf u/]sf] 5 . 8fpgnf]8 ug]{ ;'ljwf pknAw u/fPsf 5g\ . k};f
j]a;fO6df /flvPsf] cgnfOg k"hf kmf/fddf k"hf ug{ rfx]sf] lt/]/ lglZrt ;dosf nflu xnLp8sf gjLgtd lkmNdx¿ g]kfnd}
JolQmsf] gfd tyf ;Dks{ ug]{ 7]ufgf e/]/ s'g >]0fLsf] k"hf ug]{ 8fpgnf]8 u/]/ x]g{ ;lsG5 . cd]l/sfsf] lkmNdL gu/ xlnp8df
xf] ToxLcg';f/sf] /sd a}Fs, qm]l86sf8{ jf cGo dfWodaf6 ag]sf] s'g} klg rnlrq ca s]xL 3+6fleq} ljZjsf cg]s efudf
sf]ifnfO{ k7fPkl5 sf]ifn] ;f]xL cg';f/ k"hf ul/lbG5 / kz'kltsf] ToxfFsf dflg;n] af]Ng] efiffdf 8a u/]/ 6]lnlehg /
k|;fb b|'tt/ dfWod, x'nfs jf s'l/o/ ;]jfaf6 eQmsf] 7]ufgfdf lkmNdxnx¿df b]vfpg;lsG5 . s/f}8f}F ¿k}ofFsf] nufgL clxn]
k7fOlbG5 . j]a;fO6df eQmhgx¿sf] u'gf;f] / ;'emfjsf] nflu dlN6ldl8of pBf]udf eO/x]sf] 5 .
a]Un} kmfd{ /flvPsf] 5 . dgf]/+hg pBf]u clxn] ljZjs} ;a}eGbf nfebfos
pBf]usf] ¿kdf km:6fO/x]sf] 5 / g]kfndf klg o;sf] k|efj
50
ljleGg ¿kdf kl//xsf] 5 . On]S6«f]lgs ldl8ofsf] e"ldsf ca h}g dlGb/x¿sf] la:t[t ljj/0f /flvPsf] 5 . ;fy} o;df h}g;Fu
k|hftGqsf] kx/]bf, hgtfsf] ;]jsaf6 km]l/P/ s]jn ;'gsf] km'n ;DalGwt ;dfrf/, sfo{qmd cflb af/] klg hfgsf/L lbOPsf] 5 .
kfg]{ s'v'/f aGb}5 . of] j]a;fO6 @)%( ebf}b]lv OG6/g]6df /flvPsf] xf] .
j]a;fO6df k':tsfnosf] ljj/0f ;flxTo / snfsf] If]qdf
g]kfnsf] Vofltk|fKt dbg k'/:sf/ k':tsfno sf] j]a;fO6 j]a;fO6df l;+uf] k':ts
www.mpp.org.np df @)^) h]7b]lv k':tsfnodf ;+slnt ;fd'bflos ljsf;sf] nflu ;fd'bflos /]l8of] zLif{ssf] ^$
!(!@$ k':tssf] ljj/0f /flvPsf]5 . ;f] ljj/0fdf k':tsfnodf k[i7sf] k':ts OG6/g]6df /flvPsf] / 8fpgnf]8 ug{ tyf h;sf] klg
ePsf k':tsx¿ k':tssf] zLif{ssf] cfwf/df, n]vssf] gfdsf] lk|G6/af6 5fKg ldNg] g]kfnsf] klxnf] OG6/g]6 k':ts xf] . of] k':ts
cfwf/df, k|sfzssf] gfdsf] cfwf/df klg ;+;f/el/af6 x]g{ @)%& ;fnsf] cflv/Llt/ OG6/g]6df /flvPsf] xf] . of] k':ts
;lsG5 . dbg k'/:sf/ k':tsfnon] g]kfnL lnlknfO{ :t/Ls/0f kL8LPkm kmDof{6df ePsf] x'Fbf g]kfnL lnlkdf slQklg ljs[t gkf/L
u/]/ sDKo'6/n] a'‰g;Sg] agfpg] k|of; ul//x]sf] 5 . of] sfd sDKo'6/sf] kbf{df k9\g ;lsG5 . ljgos'df/ s;h"åf/f lnlvt of]
;DkGg ePkl5 g]kfnL lnlk / efiff j]ak]hdf h:tfsf] t:t} x]g{ k':ts www.kasajoo.com j]a;fO6df 5 . ;fdfGotofM ^ ldg]6df
kfOg] 5 ;fy} g]kfnL lnlkd} sdf08 lbP/ sDKo'6/ rnfpg;lsg]5 l;+u} lstfa 8fpgnf]8 ug{;lsG5 . of] k':ts ljsf; ;+rf/ s]Gb|n]
. d'lb|t ¿kdf klg k|sflzt u/]sf] 5 . -;|f]t M g]kfn ;dfrf/kq
j]a;fO6df g]kfnL ;flxlTos klqsf b}lgs, @)%*, a}zfv !#_
x'gt g]knL efiffsf ljljw ljifo ;d]6]sf s]xL kflIfs tyf dfl;s www.thopathopa.com g]kfnL ;flxTosf] klxnf] j]a;fO6 /
klqsfx¿ j]a;fO6df /fVg yflnPsf] s]xL jif{ eof] t/ j]a;fO6df OG6/g]6df
/flvPsf] ljz'4 g]kfnL ;flxlTos klqsf dw'ks{ xf] . of] klqsf /flvPsf] klxnf] ;flxlTos k':ts xf] . o;df of] k':ts n]vsåf/f
uf]/vfkq ;+:yfgsf] dfl;s k|sfzg xf] . ljb]zdf cWoog/t n]lvPsf *) j6f n3'syfx¿sf] ;+sng yf]kfyf]kf n3'syf ;+u|x
g]kfnLx¿n] ;':s]/f / k/b]z gfds ;flxlTos OG6/g]6 klqsf /flvPsf] 5 . o;sf] d'lb|t ¿kdf k|sfzg u+uf s;h"åf/f @)%&
j]a;fO6df /fv]sf 5g\ . g]kfnL–cd]l/sL ;flxTo ;dfhsf] ;fndf ul/Psf] xf] / ToxL jif{ j]a;fO6df /flvPsf] xf] . o;df
;lqmotfdf ;+rflnt ;':s]/f j]a;fO6 www.suskera.com n] ljleGg ePsf /]vflrq ;lxtsf k|To]s syf a]Unfa]Un} j]ak]hdf /flvPsf
g]kfnL ;flxTosf/x¿sf] s[lt g]kfnL / c+u|]hL efiffdf OG6/g]6df 5g\ . oL syfx¿ gfkmf gsdfpg] p2]Zon] h;n] klg k'gM k|sfzg,
/fv]sf] 5 . ;fy} g]kfnL lkmNd tyf snfaf/] rrf{ / lrqx¿ klg k|;f/0f ug{;S5 .
o;df /flvPsf 5g\ . jN8{jfO8 g]kflnh :6'8]G6;\ cu{gfOh];gn] g]kfnL jfª\donfO{ cfO6Ldf /fVbf cfOnfUg] ;d:of
;+rfng u/sf] k/b]z www.paradesh.com n] g]kfnL / ljb]zL g]kfnL efiff / lnlkdf sDKo'6/ sdf08 M g]kfndf
;flxTosf/x¿sf] s[lt snfs[lt tyf cGtjf{tf{ j]a;fO6df /fVg] k|rlnt k|foM ;Dk"0f{ sDKo'6/ c+u|]hL efiffsf] sdf08n] rN5 .
u/]sf] 5 . @)%( df3] ;+qmflGtb]lv g]kfnsf] d}lynL efiffsf] klxnf] g]kfnLefifLx¿n] lgjf{w ¿kdf sDKo'6/ / cfO6L rnfpgsf] nflu
OG6/g]6 klqsf kNnj www.pallavmithila.mainpage.net ;'? g]kfnL efiff / lnlksf] sdf08n] rNg] sDKo'6/ ;ˆ6j]o/ aGg'
ul/Psf] 5 . of] klqsf cfjZos 5 . xfn g]kfnL ahf/sf pkef]Qmfx¿sf] l:yltnfO{ x]bf{
sf7df8f}Fl:yt d}lynL ljsf; d+rsf] tkm{af6 wL/]Gb| k|]difL{åf/f g]kfnL efiffdf rNg] sDKo'6/ ;ˆ6j]o/ agfpg] cj:yf sd}
;Dkfbg tyf k|sfzg ul/G5 . o;df d}lynL efiffdf ljljw b]lvG5 . lnlksf] ;d:ofM xfn sDKo'6/df n]lvg] b]jgfu/L jf
;flxlTos ;fdu|L /flvPsf 5g\ . x/]s dlxgf o;sf ;fdu|Lx¿ g]kfnL lnlk lagf s'g} :t/ cfkm"v'zL agfOPsf x'g\ . a]Unfa]Un}
cBfjlws ul/G5 . kmG6sf] nflu sL af]8{sf] a]Unfa]Un} sL lyRg'kg]{ cj:yf 5 . Pp6f
j]a;fO6df ;flxTo jg dxf]T;j slj åfl/sf >]i7 / kmG6df n]lvPsf] kf7Ø ;fdu|L csf]{ kmG6df
syfsf/ hn]Zj/L >]i7n] k|ltjif{ lrtjgsf] h+undf cfof]hgf ug]{ kl/0ft ubf{ jf j]a ;fO6df /fVbf tL h:tfsf] t:t} kl/0ft x'Fb}gg\
;flxTo jg dxf]T;jx¿dWo] @)%( ;fndf cfof]lht !% cf}F . o;n] ubf{ s]xL cIf/x¿ k9g ;lsFb}gg\ .
jgdxf]T;j sfo{qmd ;lrq ¿kdf www.thopathopa.com/chitwan !(*) sf] bzsb]lv g} sDKo'6/df b]jgfu/L lnlksf]
j]a;fO56df /flvPsf] 5 . o;df ;f] jgdxf]T;jsf ;xefuLx¿sf] k|of]u eO/x]sf] 5 . t/ Ps¿ktf jf :t/Ls/0fsf] cefjn] ubf{
;lrq kl/ro / s]xL ;h{ssf ;flxlTos s[ltx¿ klg /flvPsf 5g\ cfkm"v'zL agfOPsf lnlkaf6 ;d:ofx¿ cfPsf 5g\ . Pp6f
. kmG6df n]lvPsf] s'/f csf]{ kmG6df km]bf{ h:tfsf] t:t} cIf/ gaGg]
OG6/g]6af6 blIf0fsfnLsf] k"hf x'gfn] ;do / d]xgt v]/ uO/x]sf] 5 . of] ;d:of ;'Nemfpgsf]
emsf; 86 sdn] cfˆgf] j]a;fO6df nflu ;g\ !((& df g]kfnL kmG6 :t/Ls/0f ;ldlt
www.manakamana.com, www.onlineshraddha.com, u7g ePsf] lyof] . ;ldltsf] k|of;n] sfd w]/} cufl8 al9;s]sf]
www.dakshinkalionline.com , www.dashain-tihar.com h:tf
5 . o;} d];f]df ;"rgf k|ljlw;+a+wL jflif{s pT;j tyf k|bz{gL
j]a;fO6 /fv]/ ljb]zaf6} blIf0fsfnL tyf dgsfdgfdf af]sf Sofg OGkmf]6]s @))# sf] cj;/df dbg k'/:sf/ k':tsfnon]
r9fpg], cfo{3f6df >f4 ug]{, bz}Fltxf/df g]kfnsf cfkmGtnfO{ g]kfnL kmG6 :t/Ls/0f of]hgf cGtu{t klxnf] r/0fcGtu{t tof/
v;Laf]sf / cGo pkxf/ k'¥ofpg] k|of; u/]sf] b]lvG5 . t/ oL kf/]sf] o'lgsf]8 ljt/0f u/]sf] lyof] . o;nfO{ nfu" ug{;s]df
k+lQmx¿ n]Vbf s'g} klg j]a;fO6 ;lqmo lyPgg\ . ;"rgf k|ljlwdf g]kfnL afª\dosf] k|of]u w]/} ;lhnf] x'g;S5 .
www.thamel.com n] klg bz}Fdf af]sfnuot ljleGg k|sf/sf
o;af/] yk hfgsf/L www.mpp.org.np df kfpg;lsG5 . ;fy}
pkxf/ k'¥ofOlbg] Joj:yf u/]sf] 5 . g]kfn h}g 86 sd o; cfof]hgfsf k|f]h]S6 8fO/]S6/ cd/ u'?ª;Fu Od]n
www.nepaljain.com g]kfnsf] klxnf] h}g j]a;fO6 xf] . o;df
g]kfnsf h}gx¿sf af/]df cBfjlws hfgsf/L, 8fO/]S6/L tyf
51
amar.gurung@info.com.np df ;Dks{ ug{;lsG5 . gofF s'/fsf] hl6n tyf cw'lgs x'G5g\ pltplt dflg;sf] ;f]Rg] tl/sf /
8/ M clxn] klg k|foM w]/} g]kfnL ;h{sx¿n] n]vgsf] k'/fg} k|ljlw k|:t't ug]{ z}nL hl6n tyf gofF x'Fb}hfG5 . kmn:j¿k o;sf]
k|of]u ul//x]sf 5g\ . w]/} s[lt k|sflzt eO;s]sf / lgoldt k|efj /rgf jf s[lt tyf ljwf / z}nLdf k5{ . ;|i6fx¿ dfWodsf]
¿kdf n]lv/x]sf sltko n]vsx¿ sDKo'6/df n]Vg 8/fpF5g\ . sL cg's"n rNg afWo x'G5g\ . o;n] ;flxTo jf nlntsnfsf]
af]8{ lyRg] ls ;f]Rg] eGg] lrGtf pxfFx¿df clxn] klg 5 . gofF ljwfnfO{ klg k|efljt gkf/L 5f]8b}g . gofF ;"rgf k|ljlwsf] Pp6f
k|ljlwk|lt gsf/fTds wf/0ff clwsf+z dflg;x¿sf] :jefj klg xf] k|d'v ljz]iftf s] xf] eg] of] lbgx'F ;:tf] ;/n
. of] wf/0ffn] g]kfnL ;flxTonfO{ / zL3| x'Fb}5 . kmn:j¿k g]kfnL jfª\donfO{ yf]/} ;dodf ;s];Dd
klg gsf/fTds k|efj kf/]sf] 5 . PSsfO;fF} ztfAbLsf] cfO6L w]/} / ljljw If]q / ju{sf >f]tf jf bz{s;dIf k'¥ofpg ;lsg]
k|ljlwnfO{ gckgfO{ g]kfnL jfªdosf] ljsf; ug'{ ;Dej 5}g . ePsf] 5 . gofFgofF dfWod kfP/ k'/fgf n]Vo jf d'lb|t /rgfx¿n]
g]kfnL jfª\do j]a;fO6df lsg < rdTsfl/t ¿kn] bz{s;fd' k|:t't x'g] cj;/ kfpg yfn]sf 5g\ .
clxn] klg g]kfnLdf 5flkg] k':tsx¿ Ps ;+:s/0fdf ;fy} nf]k x'g nfu]sf s[ltx¿sf] ;"rgf k|ljlwdfkm{t ;+/If0f ug'{ /
;fdfGotof Ps xhf/ k|lt 5flkG5g\ . ckm;]6 k|ljlwdf 5fKbf Ps k'gM pTkfbg ug'{ ;lhnf] ePsf] 5 . u'0f:t/Lo ;+uLt l;h{gf /
xhf/ yfg lstfa 5fDg dxFuf] k5{ . d'b|0f vr{, n]cfp6 l8hfOg / k|;f/0fdf cfO6Ln] qmflGtsf/L k/jt{g NofP em}F ;flxTo l;h{gf
n]vssf] d]xgt ;a} hf]8bf 8]9 ;o k[i7sf] lstfa xhf/ yfg 5fKbf ug]{ / cfd g]kfnL kf7s;dIf k|efjsf/L 9+un] k'¥ofpg] sfddf
Ps yfg lstfasf] df]n em08} Ps ;o ¿k}ofF k5{ . t/ Ps xhf/ klg cfO6Ln] dxTjk"0f{ / b"/ufdL e"ldsf v]Ng ;Sg] s'/fdf z+sf
yfg lstfa g]kfnel/ k'¥ofpg / lasfpg em08} kfFr jif{ nfU5 . 5}g . vfFrf] 5 g]kfnL ;h{sx¿sf] hfFu/, d]xgt / b"/ b[li6sf] .
g]kfnL kf7sx¿ ca g]kfndf dfq ;Lldt 5}gg\ . g]kfn aflx/sf j]a;fO6df snfs[lt
vf; u/L ;d'b|kfl/ a:g] g]kfnLx¿sxfF lstfa k'¥ofpg' a]Un} ;d:of sf7df8f}F l:yt snf / ;+rf/;Fu ;DalGwt ;+:yf
5 . j]a;fO6df lstfa /fVg' ;lhnf] / ;:tf] dfq xf]Og Ps} ;dodf :kfOgL Jofan/n] cfˆgf] j]a;fO6 www.spinybabbler.org df
nfvfF} kf7s;dIf k'Ug klg ;lsG5 . s'g b]zsf slt kf7sn] g]kfnL snfsf/x¿ n}gl;+x afª\b]n, cd/ lrqsf/, ls/0f dfgGw/,
lstfa x]/] egL yfxf kfpg klg ;lhnf] 5 . b sfp06/ 86 sdsf] 6]saL/ d'lvof, pQd g]kfnL, zzLsnf ltjf/L, zzL zfx cflbsf
ut jif{sf] l/kf]6{ cg';f/ æyf]kf yf]kfÆ n3'syf ;+u|x g]kfnafx]s lrq snfs[ltx¿ /fv]sf] 5 . ;f] ;+:yfn] @)%& ;fpgb]lv
Sofgf8f, c:6«]lnof, cd]l/sf, l;Fufk'/ nufot ljleGg b]zdf a:g] snfs[ltx¿ j]a;fO6df /fVg yfn]sf] xf] .
kf7sx¿n] x]l//x]sf lyP . @))@ sf] hgj/L @@ sf] lbg Ps} g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u
lbgdf %@ hgfn] of] k':ts x]/]sf lyP eg] xfn o;sf] b}lgs g]kfndf ljut !) jif{b]lv gf6s, vf; u/L ;8s
Go'gtd bz{s !^ hgf 5g\ . cfO6Ln] lstfa 5fKbf nfUg] sfut gf6s ljwfdf ljz]if of]ubfg lbg'sf ;fy} of] ljwfdf gofFgofF k|of]u
d;L, 5fkfvfgf rnfpFbf / lstfa 9'jfgL ubf{ nfUg] OGwg hf]ufP/ ul//x]sf] / hgtfsf] nflu hg gf6Ø, ;fd'bflos gf6s cflb
aftfj/0fnfO{ ;sf/fTds k|efj kf5{ . OG6/g]6df /+lug lrq 5fKbf gofFgoFf cjwf/0ffsf] ljsf; ul//x]sf] cf/f]x0fn] cfˆgf] ultljlwaf/]
d;L / sfut klg nfUb}g . lstfa /fVg b/fh klg rflxFb}g . hfgsf/L lbgsf] nflu j]a;fO6sf] k|of]u ul//x]sf] 5 . x]g'{;\ M
sDKo'6/ / 6]lnkmf]g ePsf] s'g} klg 7fpFaf6 k9\g / 5fKg ;lsG5 . www.aarohantheatre.org . o;n] u'?s'n gfd /fv]/ g]kfndf klxnf]
o;/L ag / jftfj/0f hf]ufpg klg ;xof]u k'U5 . gofF ;"rgf gf6s l;sfpg] ljBfno ;+rfng ul//x]sf] 5 . ;fy} o;sf afns[i0f
k|ljlwdf g]kfnL efiff / lnlksf] k|of]u a9]kl5 To;df Ps¿ktf ;d gf6Øzfnfdf a]nfa]nfdf Vofltk|fKt gf6sx¿sf] d+rg eO/xG5,
Nofpgsf] nflu lnlksf] :t/Ls/0f ug'{ kg]{ x'G5 / zAbsf]z klg h;sf] hfgsf/L ;f] j]a;fO6af6 kfpg / l6s6 a's ug{ klg
tof/ kfg'{ kg]{ x'G5 . o;n] ubf{ g]kfnL efiff / lnlksf] k|of]udf xfn ;lsG5 . ljkGg tyf zf]liftkLl8t hgtfsf] hLjg:t/ psf:gsf
b]lvPsf efiffut nflu gf6s ljwfnfO{ cf}hf/sf] ¿kdf pkof]u ug{' o;sf] Pp6f
/ Jofs/0fut q'6L / c/fhstf ;dfKt eO{ Ps ¿ktf cfpg;S5 . ljz]if cjwf/0ff xf] . o;sf] af/]df cg';Gwfg / k|of]u eO/x]sf] 5 /
cGo k':tsem}F g]kfnL k':tsnfO{ klg j8{ kmfOndf h:t} kL8LPkm l5d]sL d'n'sx¿af6 klg o; ljifodf cg';Gwfg, cEof; tflnd
kmfOndf lstfas} cfsf/df / lstfa kN6fPh:t} PsPs kfgf lng / lbg oxfF cfO/xG5g\ .
kN6fP/ x]g{ / ;f]em} cfkm"n] rfx]sf] kfgf kN6fpg l;sG5 . l;+u} z'esfdgf Osf8{
lstfa Od]ndf P6]r u/]/ k7fpg klg ;lsG5 . OG6/g]6df cfsif{s z'esfdgf / awfO sf8{x¿ /fVg
ef}lts k"jf{wf/sf] sdL M gofF ;"rgf k|ljlwsf] nflu yfn]sf] w]/} jif{ eO;Sof] . g]kfndf klg o'jfju{df o;sf] k|rng
sDKo'6/ xf8{j]o/ To;nfO{ rnfpg] l;:6d jf ;ˆ6j]o/, 6]lnkmf]g al9/x]sf] 5 . t/ /fli6«o lbj; tyf g]kfnL ;+:s[lt / g]kfnsf]
nfOg / ljh'nL geO x'Fb}g . g]kfndf /fhwfgL / df]km;naLr ;f}Gbo{ emNsfpg] Osf8{x¿ ePsf] j]a;fO6sf] cefj xfn} l8«D;
ef}lts k"jf{wf/sf] b[li6n] ;fx|} w]/} cGt/ 5 . df]km;ndf OG6/g]6 P08 cfOl8ofhn] k"/f u/]sf] 5 . www.ecards.com.np df s]jn
/ Od]n rnfpg' /fhwfgLsf] bfFhf]df dxFuf] 5 . pknAw 6]lnkmf]g g]kfnL b[ZofjnL, dlGb/, hghflt, e]ife"iff, uxgf, gfr, d"lt{,
nfOgsf] Jof08ljy sd x'gfn] OG6/g]6 /fd|/L rnfpg ;lsFb}g . ;f+:s[lts rfnrng emNsfpg] () k|ltzt hlt cfkm}n]
;fOa/ slk/fO6 sfg'gsf] cefj M g]kfnL ;flxlTos s[ltx¿nfO{ lvr]sf df}lns kmf]6f]sf sf8{x¿ /flvPsf 5g\ . o;af6 s'g} klg
OG6/g]6df /fVgsf] nflu pko'Qm k|ltlnlk clwsf/ P]g dflg;n] s'g} klg cj;/sf] nflu ;'xfpg] Osf8{df ;Gb]z n]v]/
lgodx¿sf] cefj 5, h;n] ubf{ g]kfnL ;|i6fx¿sf] lxt ;+/If0f k7fpg ;S5 . xfn of] ;a}eGbf w]/} k|of]u x'g] g]kfnL Osf8{
x'g ;Sb}g . ;f/ M k|l;4 ;+rf/ljb Dofs n'xfgn] eg]sf lyP, j]a;fO6 xf] .
ædfWod g} ;Gb]z xf] .Æ xfdL o;f] eGg] cj:yfdf t 5}gf}F t/ c+u|]hL efiff a'‰g;Sg] / :yfgLo efiffdf pNyf u/]/
dfWodn] ;Gb]znfO{ w]/} tl/sfn] k|efljt / lgolGqt u5{ eGg] a'emfpg;Sg] x'g'k5{ . dWo:yx¿n] ;"rgf k|ljlw, o;sf]
s'/fdf z+sf 5}g . ;+rf/ dfWodx¿ hlthlt pkof]lutf, cfdhgtfsf] ;"rgf cfjZostf cflb a'em]sf] x'g'k5{ .
52
;fy} pgLx¿ ljZj;gLo x'g'k5{ . o:tf dWo:yx¿ ljBfno, Sna, 5 . o;af/] ljsf;zLn /fi6«sf nflu ;"rgf k|ljlwsf] dxTj
u};;h:tf :yflkt ;+:yfx¿sf] cu'jfOdf :yfkgf ug{ klg ;lsG5 zLif{sdf kfFrf}F cWofodf 5nkmn eO;s]sf] 5 .
. uflj;h:tf hglgjf{lrt :yfgLo ;/sf/n] klg ;+rfng dWo:yx¿sf] e"ldsf
ug{;S5g\ . x'nfs, 6]lnkmf]g sfof{no, kL;Lcf]x¿n] klg dWo:ysf] g]kfndf ufpFufpFdf 6]lnkmf]g ;'ljwf k'¥ofpg kL;Lcf]
e"ldsf v]Ng;S5g\ . pbfx/0fsf nflu 6]lnkmf]g ;'ljwf k'u]sf] k|0ffnL nfu" ul/Psf] 5 h;cg';f/ ufpFdf s;}sf] kmf]g cfof] eg]
x'nfsdf Ps b'O{ j6f sDKo'6/ /fv]/ dfl;s jf k6s] z'Ns lnP/ p;nfO{ af]nfOlbg] / s;}n] kmf]g ug'{k¥of] eg] kL;Lcf]df cfP/ kmf]g
;}of}F JolQmnfO{ Od]n Psfp06 ;+rfng ug]{ ;'ljwf lbg;lsG5 . ug]{ ul/G5 . of] k|0ffnL g]kfndf ;kmn b]lvPsf] 5 . o:t} Joj:yf
;"rgf k|ljlw eg]s} sNkgfzLn dl:tissf] pkh ePsf] x'Fbf ;"rgf k|ljlw cfdhgtf;Dd k'¥ofpgsf nflu klg ug{ ;lsG5 .
;lqmo, l;h{gzLn lbdfun] :yfgLo cfjZostf / ;|f]t ;fwgsf] clxn] zx/L If]qdf ;fOa/Sofkm]dfkm{t cfdpkef]Qmfx¿n] ;"rgf
pknAwtfsf] cfwf/df gofFgofF ;]jf ;+rfng ug{;S5 . k|ljlwsf] pkof]u ul//x]sf 5g\ . of] k|0ffnLnfO{ dWo:ytf k|0ffnL
6]ln;]G6/ M uf“pn]nfO{ ;"rgf k|ljlw eGg;lsG5 . cfdhgtf;Dd ;"rgf k|ljlw, vf; u/L sDKo'6/ /
ljsf;zLn b]zsf clwsf+z hgtf cfkm}n] sDKo'6/ /fv]/ ;"rgf Od]n ;'ljwf k'¥ofpg s:tf] vfnsf] dWo:y k|0ffnL pko'Qm x'G5
k|ljlwsf] pkof]u ug{ ;Qm}gg\ . vf; u/L ufpFdf a:g], ul/a / eGg] s'/f cg';Gwfgsf] ljifo
c+u|]hL k9g n]Vg g;Sg] dflg;x¿n] clxn] OG6/g]6 pkof]u ug]{ x'g;S5 . t}klg c? b]zsf] cg'ejsf] cfwf/df dWo:yx¿sf]
;Defjgf b]lvFb}g . t/ pgLx¿nfO{ ;"rgf k|ljlwsf] nfeaf6 6f9f ljz]iftf / s]xL ;+efljt 9fFrfx¿sf] af/]df 5nkmn ug'{ a]; xf]nf .
/fVg' jf j+lrt ug'{ cGofo xf] . clxn] ;"rgf k|ljlw, vf; u/L o:tf dWo:yx¿ ;s];Dd :yfgLo x'g'k5{ . :yfgLo hgtfsf] cfly{s
OG6/g]6nfO{, ljsf;zLn b]zx¿df cfdhgtf;dIf k'¥ofpg] cj:yfn] wfGg;Sg] vfnsf] x'g'k5{ . hgtfsf] cfjZostf k"/fug]{ /
k|efjsf/L dfWodsf] ¿kdf 6]ln;]G6/ pkof]uL dfGg yflnPsf] 5 . cfjZostf a'‰g;Sg] x'g'k5{ .
o;af6 ;fd"lxs ¿kdf sDKo'6/ / 6]lnkmf]g ;+rfng ub}{ yf]/} cfd hgtfsf] nflu ;"rgf k|ljlw
;dod} w]/}nfO{ ;+rf/ ;'ljwf lbg;lsG5 . o;/L s'g} ;d'bfo jf >Ln+sfsf] sf]6dn] ;fd'bflos /]l8of]df /]l8of] /
ufpFnfO{ cfw'lgs ;+rf/ ;'ljwf lbg] pkfonfO{ ;fd'bflos ;+rf/ OG6/g]6sf] kx'FrnfO{ ld;fOPsf] 5 . >f]tfx¿n] kmf]g u/]/ jf lr7L
s]Gb| jf 6]ln;]G6/ klg eGg] ul/G5 . k7fP/ u/]sf] k|Zg jf cg'/f]wcg';f/sf] hgsf/L /]l8of] sfo{qmd
6]ln;]G6/ ljsf;zLn b]zsf ufpFn]x¿nfO{ ;"rgf k|:t'tstf{n] j]a;fO6df x]/]/ >f]tfx¿nfO{ rflxg] ;"rgf
k|ljlwdf kx'Fr k'¥ofpg] / o;af6 nfe lbnfpg] pkfo xf] . /]l8of]dfkm{t k|;f/0f u5{g\ . j]a;fO6df ePsf ;"rgfx¿nfO{
6]ln;]G6/ o:tf] s]Gb| xf] hxfF sDKo'6/, 6]lnkmf]g, ˆofS;, /]l8of] ufpFn]n] a'‰g] u/L JofVof ug]{ sfddf jlsn, 8fS6/ cflb
cflb ;+rf/sf] ljleGg ;'ljwf pknAw x'G5 . ToxfF ufpFn]x¿n] ljz]if1x¿sf] dbt lnOG5 . ;fGble{s :yfgLo ljifoj:t' s;/L
6]lnkmf]gsf ;fy} ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw, vf; u/L OG6/g]6sf] pknAw u/fpg] eGg] s'/fsf] Pp6f /fd|f] pbfx/0f kf]08]r]/Ldf
;/n tyf ;'ljwfhgs 9+un] pkof]u ug{;S5g\ . o;df b"/lzIff rnfOPsf] ;"rgf k;n OGkmf];k xf] . k/LIf0fsfndf :yfgLo
klg ;dfj]z x'g;S5 . clzlIft tyf sDKo'6/ rnfpg ghfGg] hgtfnfO{ s]s:tf hfgsf/L jf ;"rgf cfjZos x'G5g\ egL
dflg;n] klg sDKo'6/sf] kbf{df b]lvg] lrqsf] cfwf/df cfkm}n] klxrfg ul/;s]kl5 ufpFsf :jo+;]jsx¿n] :yfgLo 8]6fa]; jf
sDKo'6/ rnfP/ jf s;}sf] dbtn] cfkm"nfO{ rflxPsf] hfgsf/L ;"rgf e08f/ tof/ kf/] . To;df sd cfDbfgL x'g] ufpFn]
lng, ljb]zdf a;]sf cfkmGtx¿;Fu kqfrf/ s'/fsfgL ug{;S5 . u[x:ysf nflu ;/sf/n] ;+rfng u/]sf] sfo{qmdaf/] hfgsf/L,
o;sf] nflu p;n] clnslt z'Ns ltg'{k5{ . ufpFn]x¿nfO{ of] s[lifsf nflu rflxg] dn tyf lapsf] efpm, ljleGg ahf/df
k|ljlw pkof]u ug{ cEo:t agfpgsf nflu st} st} of] ;]jf cgfhsf] efpm, afnLsf] ladf / kl/jf/ ljdf of]hgfx¿af/]
l;Q}df klg pknAw u/fOPsf] x'G5 . hfgsf/L, wfg / pv' afnLnfO{ ls/faf6 hf]ufpg] of]hgf,
cWofo ( c:ktfn, 8fS6/, kz'lrlsT;sx¿ / ljz]if1x¿sf] kmf]g
8fO/]S6/L, /]n / a;sf] ;do tflnsf, kz':jf:Yo, tyf
cfdhgtfsf] nflu ;"rgf k|ljlw kz'kfngaf/] hfgsf/L /flvPsf lyP .
6]ln;]G6/ pkof]uL agfpgsf nflu /fVg'kg]{ s]xL ljifoj:t' M
g]kfnsf] ;"rgf k|ljlw gLltn] ;g\ @)!) ;Dd ;a}sf]
nflu sDKo'6/ lzIff eGg] g]kfnsf] ;Gbe{df clt dxTjfsf+IfL • ;/sf/L ;]jf, ;'ljwf, of]hgf cflbaf/] hfgsf/L .
/0fgLlt th'{df u/]tf klg o;leq lglxt p2]Zo cfdhgtfnfO{ • hGd, d[To' btf{ ug]{ ;'ljwf .
;"rgf k|ljlwsf] nfe lng;Sg] t'Nofpg' xf] eGg] s'/f emlNsG5 . • hg;+Vof, s[lif pTkfbg, l;+rfO, lzIff, of]hgf OToflb ;a}
;/sf/n] bzf}F k+rjifL{o of]hgfdf !%))) dflg;nfO{ sDKo'6/ k|sf/sf tYof+s / lg/Gt/ gjLs/0f .
lzIff lbg] nIf /fvL sfd ;'? ul/;s]sf] 5 g]kfndf cfdhgtf
;dIf ;"rgf k|ljlwsf] kxF'r guGo 5 / o;sf] d"n sf/0f • ljb]zdf /f]huf/L, ;]gfdf etL{, ;/sf/L hflu/af/] hfgsf/L .
b"/;+rf/sf] k"jf{wf/sf] cefj ;fy} r]tgf / lzIffsf] sdL xf] eGg] • ljb]zaf6 jf zx/af6 ufpFdf k};f k7fpg] Joj:yf .
s'/f af/+af/ pNn]v eO;s]sf] 5 . of] l:yltdf ;a} g]kfnLnfO{ • s[lif ahf/, pTkfbg a]rlavg, k/Dk/fut tyf gofF k|ljlw,
sDKo'6/ rnfpg l;sfpg ;lsFb}g g t ;a}sf] 3/3/df sDKo'6/ lap, dn, ahf/ efpm, df};d, s[ifssf cGo cfjZostfx¿af/]
/ OG6/g]6 ;'ljwf k'¥ofpg ;lsG5 . t/ cfd hgtfnfO{ of] hfgsf/L .
k|ljlwaf6 nfeflGjt u/fpg cGo pkfox¿ 5g\, h;sf] k|of]u • zx/ ahf/, ljb]zdf lzIffsf] cj;/af/] hfgsf/L .
g]kfnh:tf ljkGg / sd lzlIft hgtf a:g] b]zx¿df eOx/sf] • ufpFsf] jflif{s tyf k+rjifL{o ;/sf/L, :yfgLo of]hgf /
ah]6sf] hfgsf/L .
53
• kf7Ø, >Jo tyf rnlrqdf lg/If/n] klg a'‰g ;Sg] u/L ljZjel/sf o'jfx nfO{ ;"rgf k|ljlwsf] kx'Fr k'ofpg] p2]Zon] ul7t
8]6fa]; :yfkgf / ;+rfng . ljZjJofkL OG6/g]6 o'jf d~r Dof08]6 km/ b km\o'r/ / jN8{Eo'
• oftfoft, a;sf] ;do tflnsf . OG6/ g];gn ldn]/ gjnk/f;Ldf b'O6f, bf8=, w'lnv]n / kfn' df
PsPs 7fpFdf OG6/g]6o'Qm ;+rf/ s]Gb| :yfkgf ug]{ lgwf] u/] .
• dxTjk"0f{ 6]lnkmf]g gDa/ . kfn' df klxn]b]lv ;fd'bflos ;+rf/ sfo{qmdn] ;fd'bflos >j0f
ljleGg ljsf;zLn b]zx¿df ljleGg df]8]nsf 6]ln;]G6/x¿sf] s]Gb| -cl8of] 6fj/_ ;+rfng ul//x]sf] x'gfn] kfn' o;sf nflu
k/LIf0f tyf pkof]u eO/x]sf] 5 . st} o;nfO{ 6]ln;]G6/, st} lgSs} pko'Qm lyof] . of] sfo{qmdsf] Pp6f dxTjk"0f{ kIf s] 5 eg]
;fOa/ Sofkm] t st} ;fOa/ lsof]:s gfd lbOPsf] 5 . sltko o;df k|ljlwnfO{ ;fwgsf] kdf dfq pkof]u ul/G5 . k|ljlwnfO{
;kmn ePsf 5g\, sltko Jofkfl/s lx;fan] 3f6fdf rn]sf 5g\ . s] sfddf nufpg] eGg] lg0f{o ;d'bfon] g} u5{ .
s]xL t ko{6sx¿sf] nflu dfq} pkof]u eO/x]sf 5g\ . ;j{k|yd ljleGg 7fpFsf o'jfx nfO{ e]nf u/fP/ 5nkmn rnfOof] .
6]ln;]G6/x¿ s'g} ;fgf / lghL Joj;foLn] rnfPsf 5g\ eg] s'g} sDKo'6/ / OG6/g]6df kx'Fr ePkl5 s]s] sfd ug{;lsG5 eGg]
kl/of]hgf cGtu{t ;xfotfaf6 rn]sf 5g\ . lghL Joj;foLn] 5nkmn eof] . ;d'bfosf] lxtdf sDKo'6/ / OG6/g]6sf] s;/L
rnfPsf 6]ln;]G6/x¿ gfkmf x'g] jf vr{ wfGg ;lsg] 7fpFdf pkof]u ug{
Jofkfl/s lx;fan] rnfOPsf x'gfn] ltgLx¿ ;DkGg o'jf ;lsG5 egL hfg]kl5 ca cfcfkm\gf] ;d'bfosf] nflu s'gs'g sfd
u|xsx¿sf] kx'Frdf eP klg vf; ufpFn] hgtfsf] cfly{s tyf ug]{ eGg] lg0f{o ug]{ / sfo{qmd agfpg] lhDdf klg o'jfx s} lyof] .
ef}lts kx'Fraflx/ 5g\ . ltgn] pknAw u/fpg] ljifj:t' klg pgLx nfO{ s;}n] klg ;d'bfosf] enfOsf] nflu of] sfd ug'{k5{
:yfgLo cfjZostfcg';f/sf x'Fb}gg\ . o;sf] ljk/Lt, aflx/L eg]/ nfb]gg\ .
;xfotfaf6 rnfOPsf 6]ln;]G6/x¿ cfly{s ¿kn] k|foM lbuf] geP ;d'bfosf] eljio / b}lgs hLjgnfO{ k|efj kfg]{
klg ufpFsf ul/a ;d'bfosf nflu pkof]uL b]lvPsf 5g\ . s'/fx s]s] x'g\ . ;+rf/n] o;df s] k|efj kf5{ eGg] s'/fx
ljsf;] ;+:yfåf/f jf ltgsf] dbtn] rnfOPsf 6]ln;]G6/x¿ a9L ;d'bfosf o'jfx n] cl8of] 6fj/ rnfpFbfb]lv g} cg'ej ug{
ul/a / kfvfk/]sf ;d'bfox¿nfO{ nlIft ul/Psf x'G5g\ . ;fy} yln;s]sf lyP . ;dfhsf cu'jf tyf k|f}9x ;Fu ;d'bfosf nflu
ltgn] ufpFn]x¿nfO{ rflxg] ljifoj:t', tflnd, ;Lk, ;fdflhs dxTjk"0f{ / lg0ff{os s'/fx df o'jfx n] ;+jfb rnfpg] of]
tyf :jf:Yo / lzIff ;]jf cflbdf hf]8 lbG5g\ . o;sf] ljk/Lt dxTjk"0f{ cj;/ lyof] . ;/;kmfOb]lv s[lif, lzIff,
gfkmf sdfpg] p2]Zon] rnfOPsf Jofj;flos 6]ln;]G6/ tyf ehg, uLt, gf6s, rnlrq cflb ;f+:s[lts, wfld{s /
;fOa/ Sofkm]x¿sf] k|efj u|fdL0f If]qdf gx'g' :jfefljs xf] dgf]/+hgfTd ;fdu|L .
lsgls ufpFdf gfkmf x'Fb}g . dtbftf gfdfjnL .
ljBfno tyf SofDk;x¿n] klg 6]ln;]G6/ rnfPsf hUuf hldg / dfnkf]tsf] nut tyf lt/f] ltg]{ Joj:yf .
b]lvG5g\ . ljBfno ejgdf / ToxLFsf lzIfs, ljBfyL{ jf vfg]kfgL lah'nL cflbsf] dx;'n ltg]{ Joj:yf .
sd{rf/Lx¿af6 rnfOg] x'gfn] o;sf] ;+rfngdf sd vr{ nfU5 . u|fdL0f ;"rgf s]Gb|;+a+wL ;/sf/L of]hgf
;fy} ljBfnon] kf7Øqmddf ;"rgf k|ljlw ljifo ;dfj]z u/]/ yk lj1fg tyf k|ljlw dGqfnon] bzf}F of]hgf cjlwel/df
;]jf k|bfg ug{;S5 . sd vr{df tflnd rnfpg;lsG5 . t/ b]zsf ljleGg ufpFdf kGw|;o u|fdL0f ;"rgf s]Gb| vf]Ng] nIf
o:tf 6]ln;]G6/x¿n] ufpFn]x¿sf nflu cfˆgf] 9f]sf vf]Ng] pbf/tf /fv]sf] 5 . ;"rgfsf] kx'Fr ;j{;fwf/0f;Dd k'¥ofO{ o;sf]
b]vfpg' k5{ . ;d'bfo;Fu ldn]/ sfd ug'{k5{ tyf :yfgLo dfWodaf6 /f]huf/L a9fpg], 1fgdf cfwfl/t Joj;fo a9fpg],
hgtfsf nflu pkof]uL tyf ;fGble{s ljifoj:t' pknAw s[lif ahf/ la:tf/ ug]{ cflb p2]Zon] oL s]Gb|x¿ :yfkgf ug{
u/fpgdf Wofg lbg' k5{ . lbuf]kg, ;:tf] / k|efjsfl/tfsf] nfluPsf x'g\ . k|To]s s]Gb|df b'O6f sDKo'6/, b'O6f l8lh6n
lx;fan] ;d'bfo / ljBfnosf] ;+o'Qm k|of;df ;+rflnt Sofd/f, Pp6f :Sofg/, Pp6f lk|G6/, Pp6f kmf]6f]skL d]l;g, Pp6f
6]ln;]G6/x¿ a9L k|efjsf/L x'g;S5g\ . ;"rgf tyf ;+rf/ ˆofS; d]l;g / Ps nfOg 6]lnkmf]g x'g]5 . oxfF /flvg] sDKo'6/df
k|ljlwnfO{ cfdhgtf;dIf k'¥ofpg] / pgLx¿sf] lxtdf pkof]u g]kfnL lnlk / g]kfnL efiffsf] k|of]u ul/g]5 . o;n] ufpFn]x¿nfO{
ug]{ w]/} pkfox¿ 5g\ . sfd / p2]Zo x]/]/ ljleGg tl/sf ljleGg Od]n, OG6/g]6, 6]lnkmf]g, ˆofS;sf] ;'ljwf lbg]5 . ;'?df afSnf]
sfddf pkof]u ug{ ;lsG5 . t/ ToxL tl/sf a9L ;kmn x'G5 a:tL ePsf] / 6]lnkmf]g / lah'nLsf] ;'ljwf k'u]sf ufpFdf o:tf
h;df :yfgLo ljifoj:t' w]/} x'G5 , ax';+Vos lg/If/ / ul/a s]Gb|x¿ vf]lng]5g\ .
hgtfsf nflu klg rflxg], pgLx¿sf] ?lr / cfjZostf ;+u d]n ;f] kl/of]hgfsf] k/LIf0f sfo{qmdsf] ¿kdf lj1fg
vfg] / pgLx¿s} efiffdf ljifo j:t' x'G5 . tyf k|ljlw dGqfnon] o'Pgl8kLsf] ;xof]udf …ljsf;sf nflu
eg]/ 8/fpg' kb}{g . rfx]sf] ;dodf OG6/g]6af6 ;dfrf/ ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwÚ cu'jf kl/of]hgf ;+rfng ub}{5 . of]
;'Gg;S5g\ . To:t} kl/of]hgf cf]vn9'+uf, ;'g;/L, kj{t, 8f]6L, bfª, 88]Nw'/f, g'jfsf]6,
g]kfnaf6 k|sflzt x'g] sltko g]kfnL / c+u|]hL efiffsf c5fd / a}t8L u/L gf} lhNnfsf !% uflj;df nfu"
b}lgs / ;fKtflxs cvaf/x¿ OG6/g]6 dfkm{t ljZjel/ k9g ul/g] 5 . s]Gb|sf] ;+rfng tLg ;b:oLo ;"rgf kl/rfng ;dGjo
;lsG5 . oxL k|ljlwnfO{ pkof]u u/]/ b'u{d ufpFx¿df ;+rfng ;ldltn] ug]{5 . ;ldltdf 6]ln;]G6/ Dofg]h/, k|fljlws /
ul/g] 6]ln;]G6/, cl8of] 6fj/, ;"rgf s]Gb| cflbdfkm{t ufpFn]x¿n] ;d'bfosf ;b:o x'g]5g\ . :yfgLo zf;g P]gcg';f/ ;ldltsf]
klg cfkm"n] rfx]sf] ;"rgf / 1fg vf]Hg, kfpg, / lgo'lQm lhlj;n] ug]{5 . o;afx]s ufpFdf Pp6f 6]ln;]G6/
pkof]u ug{;S5g\ . dsjfgk'/ lhNnfsf] kfn' df ;+rflnt ;"rgf pkef]Qmf ;ldlt x'g]5 h;df ;"rgf k|ljlwdf ?lr /fVg] :yfgLo
k|ljlw kl/of]hgfn] o'jfx nfO{ cfkm\gf] / ufpFsf] eljiosf] af/]df dflg;x¿ x'g]5g\ . -;|f]t M uf]/vfkq b}lgs, @)^) c;f/ ^_
5nkmn ug{ / of]hgf agfpg nufpg] ;Defjgf b]vfPsf] 5 . ;"rgf k|ljlw / ;fd'bflos ;+rf/sf] d]n
54
cfw'lgs ;"rgf k|ljlw / k/Dk/fut ;"rgf k|ljlwsf] hgtfnfO{ kmfObf x'g] s'/f 5g\ eg]/ 5nkmn rnfpF5g\ . pgLx¿n]
d]nn] rdTsf/L k|efj pTkGg ug{;S5 . ufpFsf cl8of] 6fj/, cfkm\gf] ljsf; s;/L
;fd'bflos /]l8of]x¿n] OG6/g]6dfkm{t tfhf va/ lnP/ ufpFdf x'G5 / cfDbfgL s;/L a9fpg ;lsG5 eGg] af/]df gofFgofF
;'gfpg;S5g\ . sltko PkmPd :6];gx¿n] g]kfndf of] sfd ul/x]sf ljrf/x¿ Nofpg yfn]sf 5g\ .
5g\ . clxn] /]l8of] g]kfn / sflGtk'/ PkmPdn] k|;fl/t t/ of] kl/of]hgf ;d:of/lxt eg] 5}g . af/+af/
u/]sf ;dfrf/x¿ j]q;fO6df /fVg] ul/Psf] x'Fbf >f]tfx¿n] ;dfrf/ ljh'nLsf] nfOg sfl6G5 sDKo'6/ lalu|/xG5 . d/dt ug{sf nflu
5'6\nf a]nfa]nfdf sDKo'6/ af]s]/ sf7df8f}F k'¥ofpg'k5{ . sDKo'6/ s;/L
;fd'bflos /]l8of]df ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u rnfpg] eGg] pko'Qm tflndsf] cefj ;a}sf] ;d:of xf] .
ljsf;zLn b]zx¿df ;fd'bflos /]l8of]n] :yfgLo pgLx¿nfO{ OG6/g]6 rnfpg] tflnd lbOPsf] eP tfklg cfkm"nfO{
hgtfsf nflu 6]ln;]G6/sf] ;'ljwf pknAw u/fPsf pbfx/0fx¿ rflxg] ljifo s;/L vf]Hg] jf ;r{ OlGhgsf] k|efjsf/L 9+un]
5g\ . ufpFn]nfO{ cfjZos ;"rgf 1fg / dgf]/+h lbg] dfq} xf]Og pkof]u s;/L ug]{ eGg] tflnd lbOPsf]
ufpFn]n] vf]h]sf] ;"rgf pknAw u/fpg] dfWod jf bf]xf]/f] ;+rf/ 5}g . o;n] ubf{ Pp6f ljifo vf]Hg w]/} ;do nfU5 . vr{ w]/} x'G5
dfWodsf] ¿kdf xfn ljZjsf ljsf;zLn b]zx¿df ;fd'bflos . Pp6f dfq} 6]lnkmf]g nfOg / Ps ;]6 dfq} sDKo'6/ ePsf]
/]l8of] lgSs} k|efjsf/L / nf]slk|o aGb}5g\ . ;"rgf k|ljlwsf] 7fpFdf w]/} hgfn] 6]lnkmf]gsf] nflu s'g'{kg]{ x'g;S5 jf aflx/af6
pkof]un] ubf{ ;fd'bflos /]l8of] ;/n, ;:tf] / k|efjsf/L klg cfpg] 6]lnkmf]g /f]lsg;S5 . ;d:of cfPkl5 ;dfwfg klg x'Fb}u5{
ag]sf] 5 . sDKo'6/df :6'l8of] M lr7Lkq jf kf08'lnlk, n]v cflb . kfn'ªsf o'jfx¿n] ef]u]sf] ;d:of / pgLx¿n] u/]sf] gofF
n]Vg] / sfo{qmd tyf l/s8{x¿ ;"rLj4 tyf juL{s/0f ug]{h:tf sfdaf6 c? ufpF7fpFsf c;+Vo o'jfx¿n] kmfObf p7fpg;S5g\ .
;fdfGo sfddf sDKo'6/sf] pkof]u w]/} klxn]b]lv x'g yfn]sf] xf] . tf; / Sof/daf]8{ v]n]/ laTg] ;do 6f9f6f9fsf
/]l8of] :6'l8of]sf] e08f/ jf cfsf{Oadf ;+slnt uLt, ;+uLt, ckl/lrt dflg;x¿;Fu kl/ro a9fP/ tyf cfˆgf] / ufpFn]sf
cGtjf{tf{ cflb l/s8{ ul/Psf ;fdu|Lx¿sf] y'k|f]af6 rflxg] s'g} nflu pkof]uL hfgsf/L h'6fP/ ;b'kof]u ug{;lsG5 . cfˆgf
ljifo jf ;du|L km]nf kfg{ sDKo'6/n] ;lhnf] kf/]sf] 5 . ;a} ljrf/, cfjfh / klxrfg ca ufpFdf dfq ;Lldt g/xL ljZjel/
;fdu|Lsf] OG8]S; -;"rL_ / Sof6nu sDKo'6/df /fv]sf] v08df km}lnPsf] yfxf kfPkl5 kfn'ªsf o'jfx¿sf] lxDdt lgSs} a9]sf] 5
;DalGwt ljifosf] af/]df ;+lIfKt ;"rL / ljj/0f ;fy} ;f] ;fdu|L . ;|f]tM kfn'ª :6f]/L, uf}/j/fh pkfWofo, g]kfnL 6fOD;, @$–#)
sxfF slt gDa/sf] 6]kdf 5 eGg] hfgsf/L;d]t t'?Gt} yfxf cu:t, @))@
kfpg;lsG5 . sDKo'6/af6 sfo{qmd pTkfbg M l8lh6n /]lsl8{ªn] >Ln+sfdf /]l8of]dfkm{t uf“pn]x¿sf] OG6/g]6df kx'“r
ubf{ Sof;]6 6]kdf x'g] vr{ 36]sf] 5 / :j/sf] u'0f:t/ a9]sf] 5 . sf]6dn] ufpF g} ufpFsf] a:tL ePsf] em08} !%)))
s'/fsfgL, ;+uLt, ;fp08 Okm]S6, lh+un cflb /]l8of] sfo{qmdsf hg;+Vof ePsf] lgjf{rg If]q xf] . oxfFsf] ;fd'bflos /]l8of]
nflu rflxg] ;Dk"0f{ ;fdu|L sDKo'6/sf] Pp6f xf8{l8:sdf :yfgLo dflg;x¿ / OG6/g]6sf] d]n u/fOlbg] k|efjsf/L ;fwgsf]
/fVg;lsG5 . Ps} kN6 !% hgf;Dd sfo{qmd pTkfbsx¿n] ¿kdf /]l8of]nfO{ pkof]u ug]{ gf}nf] / df}lns k/LIf0f ynf] ag]sf]
a]Unfa]Un} sDKo'6/ 6ld{gn rnfP/ Pp6f xf8{l8:sdf ePsf 5 . of] /]l8of] :6];gn] x/]s lbg æ/]l8of]af6 OG6/g]6 ljr/0fÆ -
;fdu|L /f]Hb} sfo{qmddf ld;fpg, sfo{qmd agfpg / ;Dkfbg /]l8of] a|fplhª b OG6/g]6_ sfo{qmd k|;f/ u5{ . sfo{qmd k|;f/
ug{;S5g\ . tof/ ePsf] sfo{qmd xf8{l8:sdf /fv]kl5 olt ah] eO/x]sf] a]nfdf ;fd'bflos /]l8of] sfo{qmd k|;f/sx¿n] /f]lhPsf]
of] sfo{qmd k|;f/0f ug'{ eg]/ j]a;fO6df pknAw ;"rgfaf/] 5nkmn ug]{ / To;sf] cy{ nfpg] /
sDKo'6/nfO{ cfb]z lbg;lsG5 . :6'l8of]df sd{rf/L ga;] klg JofVof ug{] sfd u5{g\ . o;df c+u|]hL efiff a'‰gg;Sg] / cfkm}n]
sfo{qmdx¿sf] >[+vnf qmlds ¿kdf k|;f/0f ug{ ;lsG5 . o;/L ;Lw} OG6/g]6 rnfpgg;Sg] dflg;x¿sf nflu OG6/g]6df pknAw
oGqpks/0fsf] vr{ / dflg;sf] d]xgt 36]sf] 5 . ;"rgfnfO{ ;lhnf];Fu :yfgLo efiffdf a'emfpg] / OG6/g]6sf]
;fd'bflos /]l8of] / OG6/g]6sf] d]n M :jf:Yo, ;'ljwf k'¥ofpg] ul/G5 .
s[lif, jf jftfj/0f– ;DaGwL ;"rgf OG6/g]6af6 k|fKt u/]/ tyf >f]tfx¿n] cfkm"n] rfx]sf] s'g} ljifosf] ;"rgf lbg cg'/f]w
:jf:Yo sfo{stf{x¿, s[lif sfo{qmdsf cu'jfx¿ jf ;fdfGo ug{;S5g\ . ahf/ efpmsf] 36a9, s[lif, ul/aL 36fpgsf nflu
ufpFn]x¿nfO{ OG6/g]6dfkm{t k|ljlws ljz]if1x¿;Fu ;Dks{ u/fP/ cfjZos ;Lk / pkfo, cf}krfl/s tyf cgf}krfl/s z}lIfs
s'g} ljifo jf ;d:ofaf/] /]l8of]dfkm{t 5nkmn u/fpg ;fdu|L, :jf:Yo pkrf/, cf}ifwL cflbaf/] hfgsf/L ljz]if pkof]uL
;lsG5 . ljleGg ;d'bfox¿nfO{ Pscsf{;Fu ;Dkls{t u/fP/ ;"rgf x'g\ . o'g]:sf] / >Ln+sf ;/sf/sf] of] cu'jf kl/of]hgfn]
pgLx¿nfO{ sfd nfUg] ljifox¿df jf ;d:of / ;dfwfgx¿sf JolQmut ¿kdf ;Lw} jf cfkm}n] OG6/g]6 ljr/0f ug{ rfxg]
af/]df cgnfOg 5nkmn rnfpg ;lsG5 . :jf:Yo tyf cfDbfgL dflg;x¿sf] nflu klg OG6/g]6 Sofkm]df lgz'Ns OG6/g]6 ;]jfsf]
a9fpg] ljljw ljifodf pgLx¿n] sfo{qmd agfO;s]sf lyP . kxF'r tyf b'O{ j6f sDKo'6/ 6ld{gn pknAw u/fPsf] 5 .
sDKo'6/ / OG6/g]6df kx'Fr ePkl5 :yfgLo o'jfx¿sf] hfFu/ emg o;sf ;fy} /]l8of]n] cfˆgf >f]tfx¿n] k|foM cg'/f]w
a9Øf] . cleefjsx¿n] klg cfkm\gf 5f]/f5f]/LnfO{ of] sfddf u/]sf ;"rgfx¿sf] hfgsf/Lsf] e08f/ -8]6fa];_ klg tof/ kfb}{5 .
xf}:ofP . kRrL; hgfsf] ;d"xdf clxn] !% b]lv @% jif{;Ddsf o;df ;+slnt hfgsf/L w]/}h;f] :yfgLo efiffdf, :yfgLo
o'jfx¿ 5g\ . tLdWo] !! hgf k'?if 5g\ eg] ax';+Vos dlxnf 5g\ ljsf;sf nflu cfjZos / :yfgLo ?lrcg';f/sf x'G5g\ .
. of] kl/of]hgfdf dlxgfsf] b'O{ kN6 ;d"xsf ;b:ox¿ e]nf eP/ OG6/g]6df kfOg] tof/L ;"rgfx¿ :yfgLo dflg;x¿sf nflu
cl8of] 6fj/df k|;f/0f ug]{ sfo{qmdsf] pTkfbg tyf OG6/g]6af6 Tolt pko'Qm gx'g] x'gfn] :yfgLo cfjZostf cg';f/ 8]6fa];
g]6jls{8+ ug]{af/] 5nkmn u5{g\ . :yfgLo hgtfsf] lxtsf nflu tof/ ug'{ h?/L x'G5 . ;fef/ M sDo'lg6L /]l8of] Xof08a's,
s:tf] sfo{qmd cfjZos 5 tyf s'gs'g j]j;fO6df :yfgLo
55
o'g]:sf], @))! zx/sf cvaf/ ufpFdf M sf7df8f}Faf6 k|sflzt x'g] Wjlg cflb /]s8{ ug{ ;lsG5 . cl8of] Sof;]6 / lel8of] Sof;]6sf]
cvaf/x¿sf k|d'v ;dfrf/ oxfFsf PkmPd :6];gx¿n] Psflaxfg} bfFhf]df of] w]/} ;:tf] / pTkfbg ug{ ;lhnf] klg 5 . uLt ;'Gg]
3/3/df k'¥ofP/ b]zsf] /fhgLlts tyf cGo ultljlwaf/] Sof;]6nfO{ ;"rgf / 1fg lbg] ;'Gg] klqsfdf kl/0ft u/]/
cfdhgtfnfO{ ;"lrt ug{ dxTjk"0f{ sfd ;fd'bflos /]l8of] cfdhgtfnfO{ kmfObf k'¥ofP em}F lkmNd x]g]{ / uLt ;'Gg] ;L8LnfO{
sfo{qmdx¿nfO{ OG6/g]6;Fu ld;fpg' ufpFn]x¿;dIf k'Ug] klg 6]lnkmf]g nfOg gk'u]sf t/ ljh'nL k'u]sf 7fpFdf ;"rgf /
/fd|f] pkfo xf] . /]l8of] :6];gdf OG6/g]6 ;'ljwf 5 eg] sfo{qmd 1fg km}nfpg] sfddf k|efjsf/L 9+un] pkof]u ug{;lsG5 .
pTkfbsx¿n] cfˆgf >f]tfx¿sf] rf;f]sf ljifox¿sf] hfgsf/L pbfx/0fsf nflu :yfgLo lgsfon] gu/af;L jf ufpFn]x¿nfO{ lbg]
OG6/g]6sf] ljzfn e08f/df vf]Hg;S5g\ . ;fy} OG6/g]6df ;]jfsf] af/]df hfgsf/L tyf hGd, d[To', a;fO;/fO btf{,
pknAw ;"rgfsf] cfwf/df pgLx¿n] ;d'bfosf ;b:ox¿n] gful/stf jf /fxbfgLsf]
p7fPsf ljz]if k|Zg jf lh1f;fx¿sf] pQ/ lbg klg l;kmfl/; cflb uflj;n] lbg] ;]jfsf] nflu rflxg] kmf/fdx¿
;S5g\ . o;/L 6]lnkmf]g hf]8g] sNkgf gu/]sf 3/x¿df ;d]t ;L8Ldf /fv]/ afFl8of] eg] ;L8L 8«fOe ePsf sDKo'6/x¿dfkm{t
OG6/g]6sf] nfe k'¥ofpg;lsG5 . sfo{qmd pTkfbgdf OG6/g]6sf] hgtfn] hfgsf/L kfpg / kmfd{ e/]/ lk|G6/af6 5fk]/ yf]/} ;dod}
;xof]u M sfo{qmd pTkfbgsf nflu /]l8of] :6];gn] OG6/g]6af6 ;DalGwt lgsfodf k'¥ofpg ;lsG5 . ;f] lgsfon] klg sDKo'6/df
ljleGg k|sf/sf ;"rgfsf] ljzfn e08f/ kfpg;S5 . pbfx/0fsf /flvPsf] clen]vsf] cfwf/df cfjZos ;]jf tTsfn e/]/ jf
nflu, w/}h;f] ;dfrf/bftf ;+:yfx¿ / cgnfOg ;L8Laf6} ;f/]/ gful/sx¿nfO{ ;]jf lbg;S5 . OG6/g]6
cvaf/x¿ OG6/g]6df kfOG5g\ . To:t} ljsf;] ;+:yfx¿, rnfpg c+u|]hL a'‰g}kg]{ jfWotf ePsf] cj:yfdf ;L8Ldf g]kfnL
u}/;/sf/L tyf ;/ sf/L lgsfox¿, ljZjljBfnox¿ cflbsf efiffdf sfd ug{;lsg] x'gfn] klg c+u|]hL ga'lemg] ufpF7fpFsf
;"rgf kfpg;lsG5 . o;sf ;fy}, OG6/g]6af6 :jf:Yo, lzIff, nflu of] Joj:yf a9L k|efjsf/L x'g;S5 .
dlxnf clwsf/h:tf ;fd'bflos /]l8of]sf nflu dxTjk"0f{ ljifox¿ ufpF / lhNnfsf] ef}uf]lns ;"rgf k|0ffnLaf6 tof/
/ >Jo sfo{qmdx¿ klg ;fg{ -8fpgnf]8_ / /]l8of]af6 kfl/Psf ;"rgf / 1fgsf e08f/x¿ -8]6f a];_ tyf
k'gM k|;f/0f ug{;lsG5 . dGqfno;Ddsf] cfjZos hfgsf/L ufpFufpFdf k'¥ofpg ;L8Lsf]
OG6/g]6dfkm{t ;fd'bflos /]l8of]x¿n] cfkm"n] k|of]u ug{' pko'Qm pkfo x'g;S5 . o;/L dGqfno, ljefu /
pTkfbg u/]sf /]l8of] sfo{qmd ;f6f;f6 ug{;S5g\ . jg jN8{, ;+a+lwt nfOg Ph]G;Lsf ;"rgf / tYof+sx¿ ;L8Laf6 ufpFufpFdf
Unf]an /]l8of] ;le{; tyf P–OGkmf]hh:tf ;]jfx¿n] cfˆgf] k'¥ofpg' w]/} ;/n, ;:tf] / l56f] klg x'G5 . 6]lnkmf]g jf OG6/g]6
j]a;fO6df cGo pTkfbsx¿sf] /]l8of] sfo{qmd /fVg lbG5g\ ;'ljwf gePsf 7fpFdf of] tl/sf pkof]uL / k|efjsf/L x'g;S5 .
h'g sfo{qmd c? pTkfbsx¿n] klg pkof]u ug{;S5g\ . To:t} c? ul//x]sf 5g\ . To:t} sDo'lgs];g sg{/n] sf7df8f}Fsf
pTkfbsx¿n] /fv]sf sfo{qmdx¿ klg cGo pTkfbsx¿n] pkof]u cvaf/x¿sf k|d'v ;dfrf/ 6]lnkmf]gaf6 k9]/ ;fd'bflos /]l8of] /
ug{ / k|;f/ ug{;S5g\ . ;fd'bflos /]l8of]n] cfˆg} j]a;fO6 /fv]/ cGo PkmPd :6];gx¿dfkm{t ufpFufpFdf k'¥ofO/x]sf] 5 . of] sfd
cfˆgf]af/] hfgsf/L lbg;S5g\ . OG6/g]6af6 cem} Jofks ¿kdf / k|efjsf/L 9+un] ug{;lsG5 .
;fd'bflos /]l8of]dfkm{t 6]ln;]G6/ M ufpFn] 6]ln;]G6/ ufpF3/df sf7df8f}Faf6 k|sflzt x'g] cvaf/sf ;dfrf/x¿,
cyf{t\ ;"rgf s]Gb|sf] p2]Zo ufpFn]x¿sf] nflu ;"rgf kfpg;Sg] vf;u/L /fhglts 36gf / ljZn]if0f yfxf kfpg] lgSs} pT;'stf
ynf] agfpg' xf] . oxfF l;Q}df jf s]xL z'Ns lt/]/ ufpFn]x¿n] x'G5 . k|hftGqsf] k'g:yf{kgfkl5 of] ?lr :ki6 ¿kdf a9]sf] xf] .
cfkm"nfO{ rflxPsf] ;"rgf kfpg;S5g\ . o;nfO{ ;fd'bflos /]l8of] @)%( ;fn c;f]hkl5 /fhgLlts ultljlwdf cfdhgtfsf] ?lr
:6];g;Fu hf]l8of] eg] o;sf] k|efj a9\5 . ufpFn]x¿n] /]l8of]af6} cem} a9]sf] 5 . OG6/g]6sf] dfWodn] sf7df8f}Faf6 dfq xf]Og
cfkm"n] vf]h]sf] jf dfu]sf] ;"rgf kfpg;S5g\ . o:tf] 6]ln;]G6/n] lhNnfsf ;b/ d'sfdx¿af6 k|sflzt x'g] ;dfrf/kq k"/} cvaf/
OG6/g]6 ;]jfsf ;fy} ;fj{hlgs 6]lnkmf]g / ˆofS; ;]jf, lel8of], jf dxTjk"0f{ k[i7 jf v08nfO{ :Sofg u/]/ jf l8lh6n Sofd/faf6
cl8of]–leh'cn ;fdu|L / k':tsfno ;'ljwf klg lbg;S5 . s'g} j]ak]hdf /fv]/ tTsfn} ;j{JofkL agfpg;lsG5 . PkmPd /]l8of],
6]ln;]G6/n] Sof;]6 / l/s8{x¿ a]Rg], lel8of] / cl8of]–leh'cn cl8of] 6fj/ jf h'g;'s} ldl8ofn] klg To;nfO{ k'gM k|rf/ k|;f/
pks/0fx¿ ef8fdf nufpg] 8]:s6k klAnl;ª / kmf]6f]skL ;]jf u/]/ cfdhgtf;Dd tTsfn tL ;fdu|L k'¥ofpg;S5g\ .
lbg]h:tf sfdx¿ ug{;S5g\ . o;/L 6]ln;]G6/nfO{ cfTdlge{/ 6LeL s]a'n, OG6/g]6 / /]l8of]sf] d]n
agfpg;lsG5 . ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf /]l8of]dfq o:tf] ;fwg xf]
6]k jf cl8of] Sof;]6df e/]/ ufpFufpFdf k7fpg] uy]{ . h;sf] ;a}eGbf w]/} pkof]u ul/a hgtfn] ug{;S5g\ . /]l8of]sf]
k/b]zdf a;]sf cfkmGt;Fu 6]kdf af]n]/ lr7L ;Gb]z cfbfgk|bfg k/Dk/fut Ifdtf / e"ldsf a9fpg] sfddf OG6/g]6n] dxTjk"0f{
ug]{ pkfo lg/If/x?sf nflu pkof]uL dfWod ag]sf] 5 . clxn] e"ldsf v]Nb}5 . :yfgLo cfjfhnfO{ ljZjJofkL agfpg] sfd
klg ^) k|ltzt ufpFdf 6]lnkmf]g k'u]sf] 5}g . 6]lnkmf]g k'u] klg l8lh6n /]l8of] k|;f/0f, sDKo'6/ k|;f/0f tyf s]a'n 6LeLsf]
OG6/g]6 rnfpg sl7gfO k/]sf 7fpFx¿df tf/dfkm{t /]l8of] k|;f/0f cflb k|ljlwn] ul//x]sf] 5 . Psflt/
cgnfOg ;+rf/sf] ljsNkdf ;L8L /f]d k7fpg / ljqmL ljt/0f OG6/g]6dfkm{t :j/ k|;f/0f ug]{ ;'ljwfn] ubf{ OG6/g]6 hl8t x/]s
ug{;lsG5 . cgk9x¿nfO{ ;'gfpg / cdhgtfsf nflu ;fGble{s sDKo'6/ /]l8of] ;]6 aGg;S5 eg] csf]{lt/ j]a;fO6 ;+rfng ug]{
/ pkof]uL ;"rgf / 1fg pgLx¿n] a'‰g] efiff / z}nLdf ufpFdf x/]s JolQm jf ;+rfnsn] cfˆgf] :j/ sfo{qmd OG6/g]6dfkm{t
k'¥ofpg æ;'Gg] klqsfÆ -cl8of] Sof;]6_ / lel8of] Sof;]6 k|of]u k|;f/0f ug{;Sg] ePsf 5g\ . ;fy} clxn] cfP/ g]kfndf klg s]a'n
u/]h:t} OG6/g]6df /flvg] ;fdu|L / To;n] lbg] ;]jf cflb ;L8Ldf 6LeL ;]jf k|bfosx¿n] s]a'ndfkm{t OG6/g]6 ;'ljwf lbg;Sg]
/fv]/ sDKo'6/ ePsf hf];'s}n] kflg pkof]u ug]{ Joj:yf ug{ Joj:yf x'Fb}5 . tL s]a'ndfkm{t /]l8of] k|;f/ ubf{
;lsG5 . ;L8L /f]ddf xhf/f}F kfgf / kf7Ø ;fdu|L, lrq, rnlrq,
56
slQ klg yk vr{ pks/0f jf nfO;]G; rflx+b}g / s]a'neGbf ;fnsf] c;f/;Dddf g]kfnsf ^^ lhNnfsf !!)@ uflj;df em08}
em08} @%–#) ld6/k/ ;Dd /]l8of] ;'Gg;lsG5 . oL k|ljlwx¿n] @% xhf/ kl/jf/ jf sfof{non] ;f}o{ phf{sf] pkof]u
cfdhgtf;dIf ;"rgf k|ljlwsf] kx'Fr ;/n, ;:tf] / u'0f:t/Lo ul//x]sf 5g\ . ;f}o{ phf{sf] dfu lbglbg} al9/xs]f 5 . g]kfndf
x'g] s'/fdf z+sf 5}g . clxn] lah'nL gk'u]sf ufpFx¿df klg ;f}o{ zlQm pkof]u u/]/
cgnfOgsf] ljsNk ;L8L /f]d pHofnf] kfg]{, 6]lnlehg, /]l8of], sDKo'6/ / 6]lnkmf]g ;+rfng ug]{
lghL If]qdf PkmPd /]l8of] k|;f/0f ug]{ k|fjwfg gx'Fbf;Dd ul/Psf] 5 . g]kfndf xfn k|rlnt ;f}o{ zlQm pTkfbg k|ljlwdf
sltko ;+:yfx¿n] hgtf;dIf k'¥ofpg'kg]{ ;"rgf, ;dfrf/ / ljljw lbgel/ hDdf ePsf]
ljifosf 1fgsf/Lx¿ ;'Gg] lah'nL a]6«Ldf ;+sng u/]/ ;fFem pkof]u ul/G5 . xfn lah'nL
cWofo !) gk'u]sf sltko b'u{d lhNnfdf u}/;/sf/L ;+:yfx¿n] ;f}o{
lah'nLaf6 sDKo'6/, OG6/g]6 / cGo ;+rf/ ;]jf pkof]u ul//x]sf
;"rgf k|ljlwnfO{ ;j{;'ne agfpg ;d:of / xf“sx¿ 5g\ . g]kfndf ;"rgf k|ljlwnfO{ ufpFufpFdf k'¥ofpg / o;af6
kx'“r / pkof]u hgtfnfO{ kmfObf lbnfpgsf nflu ;f}o{ phf{sf] ljsf; ug'{
g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf] d'Vo p2]Zo b]zsf] cfjZos 5 .
cfly{s ljsf;df ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u a9fP/ b]zdf ul/aL dfnlbE;sf] !)=@& / a+unfb]zsf] 6]ln8]lG;6L )=%%
36fpg ;3fpg' dflgPsf] 5 . o;sf] nflu cfdhgtf;dIf ;"rgf -ljZjs} ;a}eGbf sd_ 5 eg] pQ/L l5d]sL b]z lrgsf]
k|ljlw k'¥ofP/ dfq} x'Fb}g hgtfnfO{ ;"rgf k|ljlwsf] dxTjk|lt ;r]t 6]ln8]lG;6L @$=(* 5 . g]kfnleq klg sf7df8f}F pkTosf /
u/fP/ hgtfnfO{ o;sf] pkof]u ug{;Sg] agfpg'k5{ . csf]{ zAbdf, aflx/sf] b"/;+rf/sf] l:yltdf sxfnLnfUbf] leGgtf 5 . g]kfnsf]
Psflt/ ;"rgf k|ljlwnfO{ cfdhgtfsf] kx'Frdf k'¥ofpg] xfFs 5 eg] s'n hg;+Vof @#)))))) dWo] ;}s8f !% eGbf sd
csf]{lt/ hgtfnfO{ ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u ug{;Sg] hg;+Vof zx/L If]qdf a:5g\ . sf7df8f}F pkTosfleq em08} @)
Ifdtf lbnfpg' k/]sf] 5 . ;fy}, cfw'lgs ;"rgf k|ljlw cyjf nfv df cyf{t\ s'n hg;+Vofsf] ( k|ltzt a:5g\ / b'O{ s/f]8 b;
OG6/g]6sf] d'Vo cfwf/ g} b"/;+rf/ ePsf] x'gfn] ;"rgf k|ljlwsf] nfv dflg; pkTosf aflx/ a:5g\ . t/ sf7df8f}Fdf a:g] (
ljsf;sf] d"n xfFs g} b"/;+rf/ / ljh'nLsf] pknAwtf xf] . k|ltzt hg;+Vosf] lx:;fdf s'n 6]lnkmf]g nfOgsf] ^* k|ltzt
l8lh6n l8efO8 cyf{t\ ;"rgfsf] vf8n k5{ eg] (! k|ltzt hg;+Vofsf] nflu s]jn #@ k|ltzt 6]lnkmf]g
;"rgf k|ljlwsf] pkof]u k|efjsf/L 9+un] ug{;Sg] / nfOg pknAw 5 . o; lx;fan] sf7df8f}F pkTosfleqsf]
g;Sg] dflg;x¿, ;d'bfox¿, b]zx¿ / Pp6} b]zleqsf ljleGg 6]ln8]lG;6L @# k|ltzt 5 eg] pkTosf aflx/sf] 6]ln8]lG;6L
efux¿sf] aLrdf cGt/fn jf vf8n dfgj Oltxf;df gofF s'/f )=!$ k|ltztdfq} 5 . ^) k|ltzt ufpFdf 6]lnkmf]g k'u]sf] 5}g .
xf]Og . t/ of] vf8n clxn] cfP/ ce"tk"j{ ¿kdf al9/x]sf] 5 . g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgsf] df]afOn kmf]g Ifdtf &) xhf/ nfOg 5
k|ljlwsf] c;dfg kx'Fr / pkof]un] ljZjsf clwsf+z . o;dWo] ;fpg d;fGt;Dd $) xhf/ nfOg afFl8;lsPsf] 5 .
dflg;x¿nfO{ cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;sf nfex¿af6 a+lrt $) xhf/dWo] sf7df8f}Fdf #% xhf/ / aflx/ % xhf/hlt df]afOn
u/fpFb}5 . OG6/g]6 / Od]nh:tf gofF ;"rgf tyf ;+rf/sf k|ljlw kmf]g afFl8Psf] 5 . sf7df8f}F pkTofleq OG6/g]6 / Od]n pkof]u
/ ;fwgx¿ k|efjsf/L 9+un] pkof]u ug{ ;Sg] / g;Sg]x¿aLrsf] ug]{x¿sf] ;+Vof 8]9 nfv gfl3;s]sf] 5 eg] pkTosf aflx/
vf8nnfO{ hgfpgsf] nflu clxn] æl8lh6n l8efO6Æ zAbfjnL OG6/g]6 ;]jfsf] cj:yf l67nfUbf] 5 .
sf] k|rng al9/x]sf] 5 . sDKo'6/, b"/;+rf/, On]S6«f]lgs pks/0f, OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug{ Ohfht kfPsf !* j6f
lah'nLh:tf ;"rgf k|ljlw ;+rfngsf k|d'v k"jf{wf/x¿sf] ;+:yfx¿dWo] !^ j6f ;+:yfx¿ sf7df8f}Fd} cjl:yt 5g\ . afsL
pknAwtf, ltgdf hgtfsf] kx'Fr / pkof]u ug]{ Ifdtf s'g} b'O{dWo] Pp6f kf]v/f / csf]{ w/fgdf 5 . tLdWo] !% hltn] ;]jf
;dfhdf l8lh6n l8efO8 slt km/flsnf] 5 egL gfKg] s]xL lbO/x]sf 5g\ . cfwf bh{geGbf yf]/}n] b]zsf s]xL 7"nf, vf; u/L
cfwf/ x'g\ . t/fO{ If]qsf zx/x¿df OG6/g]6 ;]jf lbO/x]sf 5g\ . pkTosf
;f}o{ phf{af6 rNg] k|ljlwsf] pkof]u aflx/sf] Od]n / OG6/g]6 ;]jf pkTosfdfeGbf w]/} dxFuf] 5 /
;"rgf k|ljlw rnfpg] phf{ lah'nL xf] . lah'nLlagf u'0f:t/ w]/} tNnf] 5 . g]kfnaf6 ;+rflnt s'n j]a;fO6x¿dWo]
sDKo'6/, Od]n, OG6/g]6 tyf b"/;+rf/sf pks/0fx¿ rNb}gg\ . ;}s8f (% eGbf w]/} j]a;fO6 sf7df8f}F pkTosfleqsf JolQm,
t/ g]kfndf nueu ;os8f aL; kl/jf/n] dfq} lah'nL pkef]u ;+:yf, sDkgL tyf cGo lgsfox¿sf] 5 . sf7df8f}F pkTosf /
ug{ kfPsf 5g\ . o:tf] cj:yfdf ;"rgf k|ljlwsf] pkof]u s;/L aflx/sf] aLr b"/;+rf/ ;'ljwfdf ePsf] of] e]befjsf] vf8n /
x'g;S5 < cGtl/Ifdf klg lah'nL k7fpg ldNb}g, t}klg ToxfF ;du|df /fli6«o ¿kd} b"/;+rf/ ;]jfsf] bogLo l:yltsf] nflu
:yflkt xhf/f}F e"pku|xx¿n] sfd ul//x]sf 5g\ . e"pku|xnfO{ b]zsf] ljifd ef}uf]lns l:ylt, ul/aL, rsf]{ z'Ns cflb ljleGg
lah'nLsf] cfk"lt{ ug]{ sfd To;df hl8Psf ;f}o{ Kofgnn] u5{ . sf/0fx¿ atfOPtf klg o;sf] nflu b"/;+rf/;+a+wL lgoGq0fsf/L
g]kfndf 3fdaf6 lah'nL lgsfn] / ladfg:ynsf ;+rf/ pks/0f gLlt g} k|d'v ¿kdf lhDd]jf/ b]lvG5 . g]kfnsf] b"/;+rf/sf]
;+rfng ug]{ sfd klxnf] k6s ;g\ !(^) sf] bzsdf eb|k'/ lat]sf] bz jif{sf] Oltxf; s]nfpg] xf] eg] of] s'/f 5n{Fu x'G5 .
ljdfg:yndf ul/Psf] pNn]v kfOG5 . g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgn] ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf] d]?b08 g} b"/;+rf/ ePsf]n] b"/;+rf/sf]
klxnf] kN6 !(&$ df bdf}nLdf 3fd lah'nLsf] k|of]u u/]sf] xf] . lgoGq0fsf/L gLltsf] k|ToIf k|efj g]kfnsf] ;"rgf k|ljlwsf]
;/sf/n] 5}6f}F k+rjifL{o of]hgfb]lv ;f}o{ phf{df hf]8 lbPsf] xf] . ljsf;df k/]sf] :ki6 5 . ;"rgfsf] vf8n ljsl;t / ljsf;zLn
xfn ;/sf/ n] aL; jif]{ gjLs/0fLo phf{ gLltcg';f/ ;f}o{ phf{ b]zx¿aLr dfq xf]Og Pp6} b]z / ;d'bfoleq klg ljleGg
k|j4{gsf nflu C0f, cg'bfg / k|ljlws ;xof]u lbFb} cfPsf] 5 . ju{x¿sf] aLrdf klg of] vf8n a9\bf] 5 . b]zsf] ;du| /
of] sfddf ljb]zL ;+:yfx¿n] klg ;xof]u ul//x]sf 5g\ . @)^) Gofok"0f{ ljsf;sf] nflu of] vf8n 36fpg' clt cfjZos 5 .
57
k|ljlw / pks/0fdf kx'“rdf c;dfgtf P]g / gLlt hlt ;'Gb/ b]lvP klg To;sf]
kmf]g ug{ b'O{ lbg lxF8]/ vf]6fªaf6 ef]hk'/ cfpg'kg]{ Jofjxfl/s kIf eg] lgSs} s'¿k b]lvG5 . lsgls gLltn] lnPsf
jfWotf -sflGtk'/ b}lgs, @)^) ;fpg @^_, aofln; xhf/ p2]Zox¿, vf; u/L :j/ ;+rf/ -EjfO; sDo'lgs];g_ / lghL If]qsf]
x'DnLnfO{ Pp6f 6]lnkmf]g -:k];6fOd b}lgs @)^) h]7 &_, gAa] ;+nUgtf / ;]jfsf] pbf/Ls/0f / ljljlws/0f cem} klg ;+:yfgs}
xhf/ ef]hk'/af;L ;+rf/ ;]jfaf6 a+lrt -sflGtk'/ b}lgs @)%( Psflwsf/leq lg;fl:;Psf] 5 .
ebf} @&_, Ps sn kmf]g ug{ tLg lbgsf] ofqf Û -sflGtk'/ b}lgs, b"/;+rf/ lghL If]qdf, Jojxf/df xf]Og sfutdf
@)%( ebf} @*_, 6]lnkmf]g ug{ 306f}F nfOg a:5g\ d':tfª\uLx¿ - b"/;+rf/ ;]jfnfO{ g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgsf] Psflwsf/af6
sflGtk'/ b}lgs, @)%( c;f]h %_, ls;fgn] klg OG6/g]6 rnfP/ d'Qm u/]/ lghL If]qnfO{ klg ;xefuL agfpg] k|of; / cg'ej lgs}
Jofkf/ ug'{kg]{ -uf]/ vfkq b}lgs @)%& d+l;/ @(_, ;f9] tLg lttf] 5 . lghL If]qsf] e"ldsf lagf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; /
jif{leq k|To]s uflj;df b'O{ nfOg 6]lnkmf]g ;'ljwf k'Ug] -g]kfn cfdhgtf;Dd kx'Fr x'gg;Sg] s'/f lglZrt eO;s]kl5 ;fy}
;dfrf/kq b}lgs, @)%^ d+l;/ !^_, ;+rf/ ;Dks{ ljR5]b ePsf ljZjLs/0fsf] nfe cfdhgtfdf k'¥ofpg b"/;+rf/nfO{ pbf/Ls/0f /
!( lhNnfdf 6]lnkmf]g ;]jf ;+rfng ul/g] -uf]/vfkq lghLs/0f ug'{kg]{ ljZjJofkL bafa cfPkl5 g]kfnn] klg
b}lgs, @)%( c;f]h @(_, ljB't\ ;'ljwf kfO/x]sf afx| xhf/ cGt/f{li6«o d+rx¿df em08} bz jif{cl3b]lv b"/;+rf/sf] lghLs/0f,
u|fxs cft+ssf sf/0f xfn ljB't\ ;]jfaf6 a+lrt -uf]/vfkq pbf/Ls/0f / ;s];Dd sd lgoGq0f ug]{ k|ltj4tf hgfpFb} cfPsf]
b}lgs, @)%( c;f]h !*_, Aof6«L gkfpFbf /]l8of] ;'Ggaf6 /f]NkfnL xf] . t/ ;/sf/L k|ltj4tf sfutd} ;Lldt 5 jf b]vfj6L ¿kddf
a+lrt -sflGtk'/ b}lgs, @)%( c;f]h !_, b'O{ ca{ kGw| s/f]8 dfq 5 .
ljB't\ dx;'n afsL -:k];6fOd b}lgs_ . o:tf ;dfrf/ pbfx/0fsf nflu @)%& ;fnsf] ;'?lt/} g]kfn b"/;+rf/
zLif{sx¿ g]kfnsf cfd;+rf/ dfWodx¿df b}lgsh;f] b]Vg kfOG5 k|lws/0fn] v]tfg ;d"xn] ef/tLo sDkgL;Fu ldn]/ u7g u/]sf]
. l;+ufk'/df df]afOn kmf]g pkof]u ug]{x¿sf] ;+Vof @))# h'gdf :kfO; ;]n g]knfnfO{ df]afOn kmf]g ;]jf ;+rfng ug]{ cg'dlt lbg]
*) k|ltzt gfWof] . tf/jfnf kmf]g pkof]u ug{]x¿sf] ;+Vof $%=( lg0f{o u/]sf] lyof] . t/ lg0f{o sfof{Gjog gx'Fb} g]kfn b"/;+rf/
k|ltztdf em/]sf] 5 . ljZjsf] s'n hg;+VofdWo] cfwfeGbf w]/} ;+:yfg sd{rf/L ;+3n] ;f] lg0f{o sfof{Gjog gu/fpg e]befjsf]
dflg; a:g] Plzof dxfb]z clxn] ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwsf] dfgl;s vf8n b"/;+rf/ ;'ljwfsf] afwfnfO{ gLlt, P]g / lgod
;a}eGbf km:6fpFbf] ahf/ ag]sf] 5 . ;jf c/j hg;+Vof gfw]sf], agfP/, gofF k|ljlw / nufgL leq\ofP/ ;dfwfg ug{ ;lsPnf t/
pQ/sf] l5d]sL lrgdf df]afOn kmf]g pkof]u ug]{x¿sf] ;+Vof !% g]kfndf b"/;+rf/dfq xf]Og ;du|df ;"rgf k|ljlws} ljsf;df
k|ltzteGbf w]/} k'lu;s]sf] 5 eg] Ps c/aeGbf w]/} hg;+Vof afwf k'¥ofpg] k|d'v sf/s tTj ef}lts eGbf klg dfgl;s xf] h'g
ePsf] blIf0fsf] l5d]sL ef/tdf klg df]afOn kmf]g / ;"rgf tyf xfd|f] ;fdGtL ;+:sf/ / lkt[;QfTds lrGtgdf u8]/ a;]sf]
;+rf/ k|ljlwdf ce"tk"j{ ljsf; eO/xsf] 5 . lrgsf] xf8{j]o/ 5 . g]kfndf kl/jf/leq, ;dfhdf / ;/sf/L tyf u}/;/sf/L ;a}
pBf]u / ef/tsf] ;ˆ6j]o/ pBf]usf] ljsf;n] ;"rgf ;dfhsf] sfof{nox¿df jl/i7tfqmdsf] Pp6f l;F9L -xfO/fsL{_ 5 h'g l;F9L
l;h{gfdf w]/} cl3 a9]sf ;"rgf / ;+rf/sf] If]qdf klg nfu" x'G5 . of] l;F9Ldf ;a}eGbf
hfkfg / cd]l/sfnfO{ ;d]t lrlGtt agfpg yfn]sf] 5 . al/i7;Fu ;a}eGbf w]/} s'/f, ;"rgf jf 1fg ePsf] jf x'g'k5{ /
ljsl;t d'nsx¿sf] s'/} 5f8f}F ;"rgf k|ljlwsf] p;}sf] lgoGq0fdf ;a} ;"rgf / 1fg x'g'k5{ . ;/sf/L sfof{nodf
If]qdf s]xL jif{cl3 ;Dd g]kfneGbf kl5 k/]sf] ef/t klg clxn] PdP k9]sf] d'lvof / aLP k9]sf] xflsd x'g'x'Fb}g . s'g} ljifo klg
b"/;+rf/sf] If]qdf g]kfneGbf lgSs} cufl8 al9;s]sf] 5 . @)^) xflsdn] eGbf dftxtsf sd{rf/Ln] w]/} hfGg' jf hfg]sf] x'g' x'Fb}g
c;f/;Ddsf] tYof+scg';f/ g]kfnsf] 6]ln8]lG;6L cyf{t\ !)) hgf . o;}n] g]kfnsf sfo{nox¿df sDKo'6/x¿sf] g]6jls{ª u/]/ ;"rgf
dflg;sf] nflu !=%^ 6]lnkmf]g nfOg pknAw 5 ;fs{ / 1fgsf] kmfOn jf e08f/ ;a}n] b]Vg;Sg] u/L jf pkof]u
;+u7gsf c? b]z, e'6fgsf] @=*$, ef/tsf] #=(*, kfls:tfgsf] ug{;Sg] u/L /fVg' xflsdx¿sf] nflu ;xh eO;s]sf] 5}g .
@=$*, dGqfnoleq, dGqnox¿aLr / dftxtsf ljefu / sfof{nox¿sf
;"rgf k|ljlwnfO{ ;j{;'ne agfpg ;d:of / xf“sx? aLr g]6jls{ª c;kmn x'g' jf sfd gug'{sf] k5fl8 Pp6f d"n
nflu g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0fsf] u7g ePsf] s'/f sf/0f oxL xf] .
b"/;+rf/gLlt df pNn]v ul/Psf] 5 . b"/;~rf/ gLlt @)%^ sf] g]kfnsf sfof{nox¿df sDKo'6/ cfPsf] w]/} jif{;Dd
p2]Zo M /fi6«n] cËLsf/ u/]sf] cfly{s pbf/Ls/0f Pj+ v'nfkgsf] klg Tof] rnfpg] lhDdf 6fOlk:6s} 7flgof] . xflsd, ;'Aaf jf
cjwf/0ff cg'¿k b"/;+rf/ If]qdf klg pbf/Ls/0fsf] gLlt nfu" u/L v/bf/n] sDKo'6/ rnfpg' ckdfg 7fGg]x¿ g]kfndf cem} klg 5g\
lghL If]qsf] ;d]t ;xeflutfdf :jR5 k|lt:kwf{Tds jftfj/0fdf . clxn] klg sltko xflsdx¿ cfˆgf] Od]n clkm;sf] sDKo'6/df
pRr:t/Lo, e/kbf]{ Pj+ plrt ;]jf z'Nsdf ljleGg lsl;dsf grnfP/ 3/sf] sDKo'6/df rnfpF5g\ . of] xflsdL / ;fdGtL ;f]r
b"/;+rf/ ;]jfx¿ ;j{;'ne jgfpg' b"/;+rf/ gLltsf] d'Vo p2]Zo gTofu];Dd ;"rgf k|ljlwsf] oy]i7 nfe kfpg]
/x]sf] hgfOPsf] 5 . jt{dfg / eljiosf] dfusf] k"lt{, Jofks tyf ;+efjgf 5}g .
;j{;'ne kx'Fr -o'lge;{n PS;];_, u|fdL0f tyf b'u{e If]qdf b"/;~rf/ ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf ;d:ofx¿
;]jf, cfly{s bIftf, k"+hL nufgLdf ;'b[9Ls/0f, g]kfn b"/;~rf/ gLlt, P]g lgod / Jojxf/ aLrsf] vf8n
;+:yfgsf] ;+/rgfdf kl/jt{g, k|lt:kwf{af6 u|fxsnfO{ ;]jf k|bfos b"/;+rf/ P]g, @)%# M b"/;+rf/sf] If]qdf pbf/Ls/0fsf]
/f]Hg cj;/ lbg], :jR5 cGt/cfj4tf cyf{t\ ;]jf k|bfosx¿sf] Ps gLlt ckgfpg, o; If]qsf] ljsf; Pj+ lj:tf/sf] sfo{df lghL
csf{sf pks/0f aLr pko'Qm :yfgx¿df :jR5 cGt/cfj4tf -OG6/ If]qsf] ;d]t ;xeflutf u/fpg tyf b"/;+rf/ ;]jfx¿ ;lhn} /
sg]S;g_ cflb p2]Zo ;f] gLltsf] /x]sf] 5 . plrt d"Nodf pknJw u/fpg] p2]Zon] b"/;+rf/ P]g, @)%#
58
NofOPsf]Ù ;f] P]gn] b"/;+rf/ If]qsf] ljsf;nfO{ cfw'lgstftkm{ v]tfg ;d"xsf] egfOcg';f/ bz nfv u|fxsnfO{
pGd'v u/fPsf] tyf P]gsf] p2]Zocg'¿k g]kfndf b"/;+rf/ ;]jf 6]lnkmf]g ;]jf k'¥ofpg] p2]Zon] pgLx¿n] ;f] of]hgfdf bz s/f]8
ljsf;sf] ultdf tLj|tf Nofpg b"/;+rf/ g]6js{ ;+rfns / ;]jf ¿k}ofF vr{ ul/;s]sf lyP . cbfntdf d'2f k/]sf] / km};nfkl5
k|bfosx¿af6 :jR5 k|lt:kwf{Tds jftfj/0fdf ;]jf ;+rfng ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfnosf] lk|mSj]G;L ljt/0f dxfzfvfn]
u/fpg] sfdsf] lk|mSj]G;L lgwf{/0f ug{ cf7 dlxgf;Dd em'nfPsf] x'Fbf
;"rgf k|ljlwnfO{ ;j{;'ne agfpg ;d:of / xf“sx? sDkgL 3f6fdf uof] . cGTodf ;a} s'/f ldn]kl5 ;/sf/n] yk 8]9
;"rgf k|ljlwsf] ljsf;df dxTjk"0f{ e"ldsf v]n]sf s/f]8
cfOP;kLx¿ ;fy} b"/;+rf/nufot ;"rgf k|ljlwdf cfwfl/t ¿k}ofFsf] a}+s Uof/]06L dfUof], h'g s'/f klxn] pNn]v g} lyPg .
;fgfltgf ;]jf lbg] JolQm tyf ;fgf Joj;foLx¿dfly ;/sf/ / kmn:j¿k v]tfg ;d"xn] Tof] kl/of]hgfnfO{ :ylut u¥of] . g]kfn
;+:yfgsf] Jojxf/n] b"/;+rf/ eg]sf] ;+:yfgsf] Psnf}6L ;DklQ xf] b"/;+rf/ k|flws/0fsf] egfOcg';f/ ;f] ;d"xn] bz jif{kl5 b'O{
/ o;df s;}sf] klg e"ldsf ;+:yfgnfO{ ;Xo 5}g eGg] :ki6 v/a ¿k}ofF gjLs/0f b:t'/ a'emfpg] egL lgSs} a9L /sd sa'n
b]vfpF5 . ;/sf/ / ;+:yfgn] cg]s k|sf/sf] cfly{s tyf sfg'gL u/]sf] x'Fbf ;/sf/n] ;'?df ;f] sDkgLaf6 s]xL k|ltj4tf rfx]sf]
af]em nfb]/ OG6/g]6 ;]jf cfdhgtfsf] nflu b'n{e t'NofPsf] 5 . xf] . :kfO;n] ;'?df of] s'/f d+h'/ u/] klg kl5 of] ;t{ k"/f
;+:yfg cfkm}n] klg OG6/g]6 ;]jf ;+rfng u/]/ k|lt:kwf{df pq]sf] ug{;s]g . kmn:j¿k sDkgLsf] cfly{s l:ylt ga'‰bf;Dd
5 . ;+:yfg / lghL If]qsf cfOP;kLx¿aLr k|lt:kwf{ kxndfg / nfO;]G; /f]lsPsf] 5 . t/ of] s'/f lglZrt 5 ls :kfO; ;]n
l;s'6]aLr s':tLsf] v]nh:t} xf] . 6]lnkmf]g nfOg lbg] Ifdtf eP/ g]kfnn] a]nfd} sfd ug{ kfPsf] eP clxn] g]kfnsf] 6]ln8]lG;6L /
klg ;+:yfgn] cfOP;kLx¿nfO{ pgLx¿n] dfu]hlt 6]lnkmf]g nfOg ;"rgf k|ljlwsf] pkof]usf] :t/ a]Un} eO;Sg] lyof] . o;}aLr
lbO/x]sf] 5}g . clxn] !* j6f cfOP;kLx¿n] ;+rfng u/]sf] g]kfn / ef/tsf sDkgLx¿sf] ;fem]bf/ ;+:yf o'gfO6]8 6]Nsd
OG6/g]6 ;]jf k|of]u ubf{ 6]lnkmf]g nfOgsf] pkof]u u/]afkt lnld6]8n] 8An'PnPn k4ltdf cfwfl/t tf//lxt 6]lnkmf]g ;]jf
;+:yfgnfO{ em08} #% s/f]8 cfDbfgL x'G5 . of] cfDbfgLdf ;+rfng ug]{ cg'dlt kfPsf] klg jif{ lbg lalt;s]sf] 5 .
cfOP;kLx¿sf] b]gnfO{ ;/sf/ / ;+:yfg b'a}n] laNs'n} a]jf:tf sDkgLn] nfO;]G; / lk|mSj]G;L afkt z'Ns clg u|fdL0f
u/]sf 5g\ . o;df cfOP;kLx¿sf] lx:;fsf] t sNkgf klg b"/;+rf/ ljsf; sf]ifsf] nflu;d]t u/L em08} bz s/f]8 ¿k}ofF
ul/Psf] 5}g . a'emfO;s]sf] atfPsf] 5 . To;n] u/]sf] cfDbfgLdf $ k|ltzt s/
6]lnkmf]g dx;"n ;+;f/df ;a}eGbf ;:tf] eGg] / @ k|ltzt u|fdL0f b"/;+rf/ ljsf; s/ nfUg]5 . sDkgLn] g]kfn
;+:yfgsf] unt bfaL 5 . l5d]sL b]z ef/td} df]afOn kmf]gsf] b"/;+rf/ ;+:yfgsf] xfnsf] b/eGbf ;:tf]df cGt{/fli6«o, cGtb]{zLo
dx;"n g]kfnsf] eGbf w]/} ;:tf] eO;s]sf] 5 . To;dfly g]kfndf 6«+ssn / :yfgLo 6]lnkmf]g ;]jf pknAw u/fpg] 3f]if0f ul/;s]sf]
b"/;+rf/ ;+:yfgnfO{ ltg'{kg]{ z'Nsdf ;/sf/n] @^=% k|ltzt s/ 5 . o;}aLr of] sDkgLn] lnld6]8 df]laln6Lsf] Ohfht lnP/
lnG5 . of] s/ ;+;f/df ;a}eGbf dxFuf] xf] . cfOP;kLx¿n] cglnld6]8 df]laln6L k|0ffnLsf] pks/0f h8fg u/L clgoldttf
Jof08ljysf] nflu a]Un} / :yfgLo PS;]; g]6js{sf] nflu a]Un} u/]sf] cf/f]kdf sDkgL dfly sfjf{xL x'g] ;dfrf/ k|sfzdf cfPsf]
z'Ns ;+:yfgnfO{ ltg'{k5{ . ef]ln ;+:yfgnfO{ sDkgLdf kl/0ft u/] 5 . -g]kfn ;dfrf/kq, @)^), ;fpg & ut]_ . o;n] ubf{ of]
klg p;s} k"jf{wf/x¿ pkof]u ug'{kg]{ jfWotf /x];Dd s'g} klg sDkgLn] klg lgwf{l/t ;dodf ;]jf ;+rfng ug]{ s'/fdf z+sf
cfOP;kLn] To;sf] k|lt:kwf{ ug{;Sg] l:ylt b]lvFb}g . o;sf] nflu p7]sf] 5 .
t p;sf k"jf{wf/x¿nfO{ afOkf; u/]/ ;f]em} ljb]z / u|fxs;Fu lng'k5{ . o;/L nfOg lnFbf cfOP;kLx¿n]
;Dks{ ug{;Sg] k|ljlw cGt/f{li6«o ;+:yf, g]b";+ / ;/sf/nfO{ ljleGg k|sf/sf z'Nsx¿
gckgfO{ ;'v} 5}g . b]zdf b"/;+rf/nfO{ lgodg ug]{ :jtGq lgsfo ltg'{k5{ . pbfx/0fsf nflu, @)%* h]7df ;/sf/n]
g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0fnfO{ ljleGg ;]jf k|bfosx¿nfO{ Ohfht cfOP;kLx¿dfly ljleGg s/ a9fPkl5 cfOP;kL jN8{ln+sn] ;f9]
lbg] clwsf/ / k|bfosx¿aLr ljjfb p7]df lg0f{o ug]{ clwsf/ rf/ d]ufafO6 8]6f j;f/k;f/ ug{;Sg] Jof08ljysf] pkof]u
lbOPsf] 5 . t/ k|flws/0fsf] u7g ;/sf/n] ug]{, d'Vo ;]jf u/]afkt ?= b'O{ s/f]8eGbf w]/}sf] ljb]zL d'b|f e'QmfgL
k|bfos b"/;+rf/ ;+:yfg ;/sf/ sf] ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfnosf] ug'{kg]{ eof] . klxn] ljb]zL d'b|f e'Qmfg ;'ljwf lbPafkt tLg
cwLgdf x'g] clg dGqfnosf] ;lrj g} ;+:yfgsf] cWoIf x'g] k|ltzt z'Ns ltg'{ kYof]{ eg] Tof] z'Ns a9fP/ !% k|ltzt ul/of] .
Joj:yfn] ubf{ aflx/ hlt pbf/ b]vfpg vf]h] klg o;/L ?= ^ nfvhlt lt/]sfn] ?= !% nfv ltg'{kg]{ eof] . o;/L
jf:tjdf k|flws/0f ;/sf/ / ;+:yfgsf] lxtljk/Lt hfg g;Sg] cfOP;kLx¿n] ljb]zL sDkgLnfO{ ;]jf lnPafkt z'Ns, ;f] z'Ns
:ki6} 5 . ljb]zL d'b|fdf ltl/lbPafkt # k|ltzt -a9fP/ !% k|ltzt
k|flws/0fsf] lj?4 cbftndf ph'/L gnfUg] / s'g} klg ul/Psf]_ 6L8LP; z'Ns, s'n cfDbfgLsf] $ k|ltzt /f]oN6L, !)
ph'/L ;/sf/;dIf dfq} ug{ kfOg] k|fjwfg ePsf] x'gfn] To:tf] k|ltzt d"No clej[l4s/ -Eof6_, @ k|ltzt u|fdL0f b"/;+rf/
ph'/Lsf] s'g} cy{ b]lvFb}g . ;jf]{Rr cbfntdf l/6 lgj]bg lbof] . ljsf; z'Ns, clg d'gfkmfdf @% k|ltzt cfos/ a'emfpg'k5{ .
@)%* cyf{t\ Ps jif{kl5 ;jf]{Rr cbfntn] ;f] l/6 vf/]h @)%& ;fnsf] sflt{sdf ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfno /
ul/lbof] . olb lg0f{o ug]{lalQs} cg'dlt kfPsf] eP ;ft dlxgf cfOP;kLx¿aLr lk|mSj]G;Lsf] pkof]usf] cfwf/df Ohfht
leq :kfO; ;]nn] cflxn] g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgn] lbPsf] gjLs/0f b:t'/ lng]af/]df ljjfb p7]sf] lyof] . s]xL jif{cl3
;'ljwfeGbf w]/} ;'ljwfx¿ ePsf] df]afOn kmf]g ;]jf ;+rfng ug]{ dGqfno / cfOP;kLx¿aLr ^$ lsnf] afO6 k|lt;]s]08nfO{ Ps
3f]if0ff u/]sf] lyof] . EjfO; Rofgn dfg]/ k|ltjif{ lk|mSj]G;L nfO;]G; z'Nsafkt #)
xhf/ ¿k}ofF / To;sf] %) k|ltztsf b/n] gjLs/0f z'Ns lng]
;xdlt ePsf] lyof] . o;aLr cfOP;kLx¿sf] ;]jf Joj;fo
59
a9]sf]n] ltgLx¿n] lk|mSj]G;L Ifdtf a9fP/ b'O{ d]uf afO6 dGqfnon] tLg jif{leq ljleGg txsf %) xhf/ dflg;nfO{
k|lt;]s]08;Dd k'¥ofPsf 5g\ . dGqfnon] cfOP;kLx¿n] a9L /f]huf/Ld"ns sDKo'6/ k|lzIf0f lbg] nIf ah]6sf] cefjdf gf} xhf/
lk|mSj]G;L k|of]u u/]sf]n] a9L /sd ltg'{k5{ eGg] c8fg lnPsf] dflg;df ;Lldt ePsf] 5 . !%)) ufpF ljsf; ;ldltdf u|fdL0f
lyof] . dGqfnon] eg]cg';f/ lk|mSj]G;Lsf] z'Ns ltg]{ xf] eg] Ps ;fd'bflos ;"rgf s]Gb| :yfkgf ug]{ kfFr jif]{ sfo{qmd b'O{ jif{ laTbf
d]uf afO6 lk|mSj]G;L k|of]u ug'{ kg]{ cfOP;kLn] em08} ;f9] rf/ !& ufla;df gd'gf sfo{qmdsf] ¿kdf ;Lldt 5 .
nfv ¿k}ofF Ohfht gjLs/0f z'Ns ltg'{kg]{ x'G5 egL afO; s/f]8sf] ;Qnkf6L <
cfOP;kLx¿ eG5g\ . 5fn ug]/ k};f sdfpg] / OG6/g]6nfO{ ag]kfdf @@ s/f]8 ¿k}ofFdf ;"rgf k|ljlw kfs{ aGg
hgtfsf] kx'Frdf k'¥ofpg afwf kfg]{ of] klg Pp6f tl/sf b]lvG5 . nfu]sf] w]/} jif{ eO;Sof] . o;sf] nflu clxn];Dd ;ft s/f]8 ¿k}ofF
6]lnkmf]g, Od]n tyf OG6/g]6sf] pkof]u ul/a vr{ eO;s]sf] 5 / of] jif{ 5 s/f]8 ¿k}ofF 5'6ØfOPsf] 5 . cfO{6L
hgtfsf] nflu xf]Og . of] dWod / pRr ju{sf] nflu xf] . kfs{ eg]sf] jf:tjdf o:tf] cef}lts ;+/rgf xf] h;leq /x]/ sfd
pgLx¿n] ;'ljwf kfPeg] hlQ klg s/ ltg{;S5g\ eGg] ;f]r ug]{ ljleGg lgsfox¿n] Pp6f ljz]if Joj:yf, g]6js{, tyf lgod
;/sf/ / ;+:yfgsf] b]lvG5 . hgtfn] ;'ljwf kfpg\, b]zdf ;"rgf sfg'gcGtu{t /x]/ sfd u5{g\ / /fHon] lbg] ;'ljwf tyf cGo
k|ljlwsf] ljsf; eof] eg] cfly{s sf/f]jf/ / cj;/ a9]/ ;|f]tx¿af6 k|fKt x'g] nfesf] xsbf/ x'G5g\ . o;sf] nflu kvf{nn]
b]znfO{ g} kmfObf x'G5 eGg] b"/b[li6sf] cefj 5 . ;+:yfgsf] 3]l/Psf] ef}lts ;+/rgfleq a:g' cfjZos 5}g . of] t ;"rgf
ultljlw b"/;+rf/ ;]jf lghL If]qnfO{ lbg] elgP klg s]jn k|ljlwsf] d"n cjwf/0ffs} lvnfkm xf] . 6]lnjs{sf] o'udf ef]ln of]
jfo/n]; nf]sn n"k -8An'PnPn_ h:tf] ;Lldt df]laln6L ef}lts kfs{ afO; s/f]8sf] ;Qnkf6Ldf kl/0ft gxf]nf eGg ;lsGg
k|0ffnLdfq lbOg] x'gfn] b"/;+rf/ ;+:yfgsf] df]afOn kmf]gsf] . a? of] ah]6 b"/;+rf/sf] lj:tf/ / ljsf;df jf OG6/g]6
t'ngfdf To;sf] cfsif{0f gx'g] s'/f :ki6 5 . o;af6 klg ;/sf/ pkof]ustf{x¿nfO{ ;'ljwf lbg] sfddf vr{ u/]sf] eP pNn]vgLo
/ k|flws/0fsf] nflu ;+:yfgsf] lxt g} ;jf]{kl/ /x]sf] b]lvG5 . pknlAw x'g;SYof] . g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] :t/Lo lzIff lbg]
clxn]sf] k|ljlwsf] ljsf;n] ubf{ s;}n] OG6/g]6 k|of]u u5{ eg] p2]Zo lnP/ ljb]zdf a:g] g]kfnLx¿n] w]/} k6s k|of; ul/;s]sf
p;n] :jtM ljleGg ;'ljwfx¿ pkof]u ul//x]sf] x'G5 h'g s'/f 5g\, t/ :ki6 gLlt / b[li6sf]0fsf] cefj / dGqfnox¿aLr
cfOP;kLx¿nfO{ klg yfxf gx'g;S5 . t/ P]gdf b"/;+rf/sf ;dGjon] ubf{ k|foM ;a} lg/fz eO kms]{sf 5g\ .
Od]n÷OG6/g]6, lel8of] 6]S:6, ˆofS; d]n, cl8of] sGk|m]lG;ª, ;'b"/ klZrddf ef/tn] agfO lbg] elgPsf] ;"rgf k|ljlw cWoog
nf]sn 8]6f sDo'lgs];gh:tf ljljw ;]jfx¿ Pp6} k|ljlwaf6 ;+:yfg klg clglZrt cj:yfdf /x]sf] b]lvG5 .
lbg;lsg] x'gfn] tL ;]jf ;+rfng ug{ a]Unfa]Un} Ohfht lng'kg]{ ljB'tLo sf/f]af/ ljw]ossf] ljrNnL Û
Joj:yf laNs'n} cJofjxfl/s b]lvG5 . ;/sf/n] @)%& ;fnd} æljB'tLo sf/f]jf/ / l8hL6n
gofF k|ljlwcg';f/ ca cfOP;kLx¿n] ;+:yfgsf] x:tfIf/ P]g, @)%&Æ sf] th'{df u/]sf] b]lvG5 . k|:tfljt ;f]
s'g} k"jf{wf/ / ;]jf pkof]u gu/L sg cfˆg} tf//lxt g]6js{ jf ljw]osdf æljB'tLo :j¿kdf ul/Psf] x:tfIf/ -l8lh6n l;Ug]r/_
s]a'n 6]lnlehgh:tf] tf/af6 OG6/g]6 ;]jf k|bfg ug{;Sg] k|ljlw nfO{ j}wflgstf k|bfg ub}{ ljB'tLo clen]vx¿nfO{ sfg'gL
cfO;s]sf] 5 t/ o;af/]df sfg"g / gLlt df}g 5 . of] k|ljlwsf dfGotfÆ k|bfg ug]{Ù ljlgdo clwsf/ kqx¿, crn ;DklQsf] xs
nflu ;]jf k|bfosx¿n] yk nufgL ug{'k5{ t/ u|fxsx¿n] ;:tf]df x:tfGt/0f ug]{ lnvtx¿, o:tf] ;DklQdfly xs jf :jfldTj
l56f] 5l/tf] ;]jf kfpg;S5g\ . eL:of6sf] pkof]u g]kfnh:tf] hgfpg] lnvtx¿, jf/];gfdf, lkm/fbkq, k|ltpQ/kq, jf o:t}
ef}uf]lns ljifdtfePsf] b]zsf] nflu a/bfg cGo k|sf/sf cbfntL sf/afxLdf k|of]u x'g] lnvtx¿ tyf
g} xf] t/ o;sf] Ohfht b:t'/ / 7fpFklR5] a]Unfa]Un} Ohfht k|rlnt sfg'gn] ljB'tLo
lng'kg]{ k|fjwfg sDd/ efFRg] vfnsf] 5 . pbfx/0fsf nflu olb :j¿kdf /fVg gx'g] egL :ki6 tf]s]sf lnvtx¿afx]ssf cGo
s'g} cfOP;kLn] g]kfnsf %) j6f gu/kflnsfdf OG6/g]6 ;]jf ;fdu|Lx¿df ljB'tLo clen]v sfg'gL ¿kdf dfGo x'g] Joj:yf
;+rfng ug{ rfx]df To;n] %) j6f nfO;]G; lng'k5{ / k|To]s ul/Psf] lyof] . sd{rf/Lsf] lxt;Fu a9L hf]l8Psf] b]lvG5 . ;fy}
nfO;]G;afkt To;n] tL;tL; nfvsf] b/n] !% s/f]8 ¿k}ofF cGt/f{li6«o PS;r]+hdf s]xL cGt/f{li6«o txsf Jofkf/L /
b:t'/ a'emfpg'k5{ . clg oGq pks/0fsf] nflu nufgL sxfFaf6 sd{rf/Lsf] dflkmof xfjL eO/x]sf] cg'dfg klg a]nfa]nfdf ul/G5
h'6fpg] < t/ ;/sf/n] eL:of6sf] nflu Ohfht lbP afkt s]xL .
kfgf sfutafx]s s]xL vr{ ug'{ kb}{g . s] of] 5fn ug]/ k};f k|flws/0fn] u|fdL0f b"/;+rf/ ljsf; sf]ifsf] nflu s]xL
sdfpg] sfdh:t} ePg / < k+rfotL Joj:yfnfO{ ljsNk/lxt k|ltzt s/ ;]jf k|bfosx¿af6 p7fpg] Joj:yf u/]sf] 5 t/ Tof]
dflgPem}F b"/;+rf/sf] nflu g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgnfO{ lglj{sNk sf]ifsf] ;+rfng s;n] ug]{ eGg] :ki6 5}g . s'g} If]q ljz]if jf
;]jfk|bfos jf k|0ffnLsf] ¿kdf h;/L ljsf; ul/of] Tof] 9fFrf / s'g} u|fdL0f If]qdf b"/;+rf/sf] ljsf;sf] gfddf s'g} sDkgL
dfgl;stf cem} klg km]l/Psf] b]lvPsf] 5}g . b]zdf ;"rgf ljz]ifnfO{ cg'lrt nfe k'¥ofpg sf]ifsf] b'¿kof]u x'g] ;+efjgf 5
k|ljlwnfO{ ;fFRr} g} ul/aL 36fpg] sfddf pkof]u ug]{ xf] eg] of] . xf8{j]o/ / ;ˆ6j]o/df ! k|ltzt eG;f/ dx;'n b/ s]jn lzIff
9fFrf / dfgl;stf TofUg' klxnf] cfjZostf xf] . If]qsf] nflu / cfO6L kfs{df cjl:yt pBf]ux¿sf] nflu ;Lldt
;"rgf k|ljlw Joj;fodfly 9f8 ef“Rg] s/ ul/Psf] 5 . cfO6L kfs{sf] cl:tTj g} gePsf] cj:yfdf of]
cfOP;kLx¿n] u|fxsx¿nfO{ ;]jf lbgsfnflu tyf slyt eG;f/ ;'ljwf klg b]vfj6L g} 5 . ;a} 36gfjnLnfO{ x]bf{
cGt/f{li6«o g]6js{;Fu ;Dks{ u/L 8]6f cfbfgk|bfg ug{sf nflu g]kfndf b"/;+rf/nfO{ lghLs/0f / pbf/Ls/0f ug]{ k|of;x¿
ljb]zL sDkgLx¿;Fu :of6]nfO6 ;]jf lnPsf x'G5g\ . g]b";+af6 cGt/f{li6«o hutnfO{ b]vfpg] d's'08f] dfq xf] eGg] s'/f :ki6
6]lnkmf]g nfOgnufot w]/} k|sf/sf ;]jfx¿ lj1fg tyf k|ljlw x'G5 .
dxTjfsf+IfL ;"rgf k|ljlw gLlt Û
60
æd'n'sdf JofKt xTof, lx+;f, cft+s / ef}lts ;+/rgf ;d]t pkef]u u/]afkt ljleGg k|sf/sf s/ lt/fpg] k|j[lQ
Wj+;sf sf/0f l;lh{t cGof}n, clglZrttf, cefjdo jftfj/0f, ah]6 sltko /fHo tyf ;/sf/x¿df b]lvG5 . t/ ;f] ljw]osn]
/ ef}lts k"jf{wf/sf] cefj Pj+ dxTjfsf+IfL sfo{qmd / kl/jlt{t sDKo'6/ ;fdu|Ldf cglws[t kx'Fr, sDKo'6/ / ;"rgf k|0ffnLdf
;/sf/L /0fgLltn] ubf{ ;"rgf k|ljlw gLltn] cfzfltt ;kmntf Iflt k'¥ofpg] sfo{ -Xoflsª_, ljB'tLo :j¿kdf u}/sfg'gL s'/f
xfl;n ug{ g;s]sf] lj1fg tyf k|ljlw dGqfnon] hgfPsf] 5 .Æ — k|sfzg ug]{,
/f;;, @)^) ;fpg !&, uf]/vfkq b}lgs, ;fpg !* . æcfpFbf] kfFr uf]kgLotf e+u ug]{ sfo{nfO{ sDKo'6/ ck/fw dflgPsf] 5 . o:tf
jif{leq g]kfnnfO{ ;"rgf k|ljlwsf] ljZj dfglrqdf :yflkt ug]{Æ ck/fwx¿df s;'/sf] uDeL/tf x]/L bz xhf/b]lv kGw| xhf/
kl/sNkgf u/]sf] ;"rgf k|ljlw gLlt @)%& c;kmn ePsf] ;DalGwt ¿k}ofF;Dd hl/jfgf tyf Ps dlxgfb]lv ^ dlxgf;Dd s}b jf b'a}
dGqfnon] :jLsf/ u/]sf] 5 . gLlt ag]sf] tLg jif{ eO;Sbf klg ;hfo x'g;Sg] Joj:yf ul/Psf] lyof] .
gLltnfO{ sfof{Gjog ug{ P]g sfg'g, lgodfjnL / cfjZos k"jf{wf/ To:t}, ljB'tLo clen]v / l8lh6n x:tfIf/x¿ sfg'gL
v8f x'g g;Sg'Ù ;g\ @)@) ;Dd k"0f{ ;fIf/tfsf] nIf /fv]sf] b]zdf ¿kdf dfGo x'gsf nflu clwsf/k|fKt lgsfoaf6 k|df0fLs/0f
;g\ @)!) ;Dd k|To]s u/fpg'kg]{ / o:tf] k|df0fLs/0f ug]{ lgsfon] Ohfhtkq lng'kg]{
g]kfnLnfO{ sDKo'6/ lzIff lbg] p2]Zo lng'Ù kfFr jif{leq cfO6L Joj:yf;d]t ul/Psf] lyof] . ;a} k|sf/sf Goflos cbfntx¿df
;ˆ6j]o/ / xf8{j]o/sf] lgsf;L !) lalnog ¿k}ofF k'¥ofpg] nIf sDKo'6/;DaGwL ck/fwx¿sf] ljifodf
lng' cflb s'/fx¿ g} g]kfnsf] ;"rgf k|ljlw gLlt slt dxTjfsf+IfL / ljz]if1tf xfl;n u/]sf GofofwLzx¿sf] sdLnfO{ Wofgdf /fv]/
cJofjxfl/s 5 eGg] k|dfl0ft ug{ kof{Kt 5 . 5'§} ljB'tLo sf/f]af/ GofofwLs/0f :yfkgf ul/g] Joj:yf;d]t ;f]
s'/f lyof] eg] ;'ljwf;DkGg ;+:yfg / x/]s k"jf{wf/sf] ljw]osdf ul/Psf] lyof] . ;fy} g]kfnaflx/ a;]/ sDKo'6/, sDKo'6/
nflu ;+:yfgs} d'v tfSg' kg]{ jf ljleGg k|sf/sf s/ / b:t'/ k|0ffnL jf sDKo'6/ g]6js{ k|0ffnLdf Iflt k'¥ofpg] g]kfnL jf
ltg'{kg]{ lghL If]qsf cfOP;kLx¿sf] nflu of] 3fts sbd klg u}/g]kfnLnfO{ o:tf s;'/df d'2f rnfO{ ;hfo ug{ ;lsg] Joj:yf
x'g;SYof] . ;/sf/n] lghL If]qnfO{ k|f]T;fxg lbg] gLltsf] ljk/Lt klg ;f] ljw]osdf ul/Psf] lyof] . Tof] ljw]os P]g gagLsg
;+:yfgn] OG6/g]6 ;]jf lbg yfn]sf] eGg] cf/f]k klg cGo ljw]ossf] ¿kd} lanfof] . kmn:j¿k g]kfnsf]
cfOP;kLx¿n] nufP . ;d:of d"No 36fPsf] eGbf klg cGo Osd;{ dfq} xf]Og g]kfnsf] ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; g} w]/} k5fl8
cfOP;kLx¿n] ;]jf ;+rfng ug{ ;+:yfgs} 6]lnkmf]g nfOg / cGo ws]lnof] . P]gsf] cefjdf k|ljlwsf] ljsf;df cfwfl/t Jofkf/
ef}lts k"jf{wf/ pkof]u ug'{ kg]{ x'gfn] ;+:yfg :jo+ k|lt:kwL{ Joj;fosf] nfeaf6 ;/sf/ / Joj;foLx¿ b'a} kIf a+lrt x'g'
ag]kl5 ;+:Yffgn] c? cfOP;kLx¿nfO{ ;'ljwf lbG5 ls lbFb}g eGg] k/]sf] 5 eg] csf]{lt/ ;"rgf k|ljwsf] If]qdf ck/fw a9]sf] 5 .
d"n s'/f xf] eGg] pgLx¿sf] egfO lyof] ;+:yfgn] OG6/g]6 ;]jf clxn] cfP/ ;/sf/n] kl/dfh{g;lxt gofF ljB'tLo Jofkf/ P]g
lbg yfn]sf] s]xL lbg leq} OG6/g]6 ;]jfsf] z'Ns 36]/ dfl;s ? NofpFb}5 . t/ of] gofF P]g klg klxn]sf] h:t} hl6n efiffdf
&%) ;Dd k'u]sf] lyof] . To;kl5 lghL If]qsf cfOP;kLx¿ ePsf] / ;"rgf k|ljlwsf] kl/jt{gzLn rl/qnfO{ ;d]6\g g;s]sf]
;+ul7t eP/ cfOP;kL g]kfn u7g u/] . pgLx¿n] OG6/g]6sf] cfnf]rgf x'g yfn]sf] 5 . klxn]sf] ljw]osn] ljB'tLo sf/f]af/
c;Lldt pkof]usf] z'Ns k|ltdlxgf ?= !^)) eGbf g36fpg] / tyf ;fOa/ ck/fwnfO{ ;d]t ;d]6]sf] lyof] eg] gofF cfpg]
olb s;}n] 36fPdf ?= krf; xhf/ hl/jfgf ug]{ lg0f{o u/] . ljw]os ljB'tLo sf/f]af/df a9L s]lGb|t ePsf] l6Kk0fL ul/Psf]
cfk;df d"No 36f36sf] c:j:y k|lt:kwf{nfO{ /f]Sg / ;]jfsf] 5.
u'0f:t/ 36\g glbg of] sbd p7fOPsf] eGg] cfOP;kLx¿sf] cfOP;kLx¿sf] c3]{nf] <
egfO lyof] . t/ pkef]Qmfx¿sf] nflu of] k|lt:kwL{ df]ndf @)%& a}zfvdf g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgn] klg OG6/g]6
u'0f:t/Lo ;]jf kfpg] cfˆgf] xs vf]l;Psf] 36gf lyof] . o;n] ;]jf lbg yfn]kl5 lghL If]qaf6 ;]jf lbO/x]sf cfOP;kLx¿ eml:sP
pkef]Qmx¿sf] clwsf/ vf]l;of] . . ;+:yfgn] h'g b/df OG6/g]6 ;]jf lbg yfNof] Tof] b/ lghL If]qsf
cfOP;kLx¿n] u'6aGbL u/L d"No lgwf{/0f u/]sf], cfOP;kLx¿sf] b/eGbf lgSs} ;:tf] lyof] . ;/sf/L :jfldTjsf]
sf6]{lnªsf] ;DaGwdf g]kfn b"/;+rf/ k|flws/0fn] 5fglag u¥of] . ;+:yfgn] cfˆgf k|z:t k"jf{wf/x¿sf] pkof]u u/L sd d"Nodf ;]jf
rf/ dlxgfkl5 @)%& sf] bz}F / ltxf/sf] pknIfdf cfOP;kLx¿ lbg] /0fgLlt pkef]Qmfsf] nflu :jfut of]Uo ;+:yfgk|lt pQ/bfloTj
cfkm}n] $) k|ltzt;Dd OG6/g]6 z'Ns 36fP/ sf6]{lnª cGTo u/] . eg] k6Ss} gb]lvPsf] / u|fxsx¿n] sd{rf/Lx¿af6 Go"gtd
clxn] pkTosfaflx/ klg s]xL zx/L Onfsfdf k|ltdlxgf ;f9] ;'ljwf;d]t kfpg g;s]sf] u'gf;f] a9\b} uPsf] 5 . — g]kfn
;ft ;o ¿k}ofFdf c;Lldt OG6/g]6 pkof]u ;'ljwf kfOg] u/]sf] ;dfrf/kq b}lgs, @)^) h]7 @# ut] .
5 . clxn] klg ;j{;fwf/0f g]kfnLsf] jflif{s cfosf] t'ngfdf ;+3n] 6fj/ d/dt ug{ bz nfv ;xof]u ug]{
OG6/g]6 z'Ns w]/} dxFuf] 5 . To;dfly OG6/g]6 k|of]u ubf{ nfUg] nDh'ª, @# h]7 – dfcf]jfbLsf] cfqmd0faf6 Ifltu|:t
6]lnkmf]g dx;'n t 5Fb}5 . b"/;+rf/sf] l/lk6/ 6fj/ tTsfn dd{t ;'? eP pBf]u jfl0fHo ;+3
;"rgf k|ljlwsf] ljsf;df b"/;+rf/ ;+:yfgsf] e"ldsf / k|j[lQ nDh'ªn] !) nfv ¿k}ofF ;xof]u ug]{ ePsf] 5 . of] lhNnf 8]9
xfjf / kfgLh:t} k|sfz, Wjlg / /]l8of] t/+u k|s[ltsf jif{b]lv ;Dks{ljxLg 5 . ;+:yfgn] clxn];Dd 6fj/ agfpg ;'?
lx:;f x'g\ . o;sf] nflu s'g} klg hLjn] z'Ns ltg'{ kb}{g . kof{Kt gu/]kl5 ;+3n] d/dtsf nflu ;xof]u ug]{ ePsf] xf] . ====== —
dfqfdf pknAw x'g] a:t' jf ;]jfx¿nfO{ klg cefj u/fpg]Ù tL sflGtk'/ b}lgs, @)^) h]7 @$ ut] .
j:t', ;]jf jf ;'ljwf pkef]u ug]{ u/fpg]af/]df cg]s k|sf/sf df]afOn kmf]g ;+rfng cg'dltlj?4 l/6 vf/]h
lgodx¿ agfP/ lgoGq0f ug]{Ù tL j:t' pTkfbs :kfO; ;]nn] tLg dlxgfleq ;]jf ;'? ug]{
tyf ;]jf ;'ljwf k|bfosx¿af6 Ohfht b:t'/ tyf ljleGg
k|sf/sf s/x¿ p7fpg], ;fy} pkef]Qmf / pkof]ustf{x¿nfO{
61
sf7df8f}F, @# ;fpg – lghL If]qnfO{ df]afOn kmf]g g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;df pNn]vgLo pknlAw x'g] cfzf
;]jf ;+rfngsf nflu b"/;+rf/ k|flws/0fn] lbPsf] c'gdlt /2 ug{ ug{;lsG5 .
k/]sf] ph'/L ;jf]{Rr cbfntn] vf/]h u/]sf] 5 . ===== GofofwLz ;"rgf k|ljlwnfO{ ;j{;'ne agfpg] pkfox?
åo s]bf/gfy pkfWofo / /fh]Gb|/fh gfVjfsf] ;+o'Qm g]kfnL efiff a'‰g] sDKo'6/ / OG6/g]6df g]kfnL efiff
Ohnf;af6 l/6 vf/]h ug]{ lg0f{o ePsf] lyof] . ===== ;+3n] clxn] k9]n]v]sf dflg;x¿ klg sDKo'6/sf] cufl8
lgj]bgdf of] ljifo sd{rf/L / ;+:yfgsf] lxt;Fu ufFl;Psf] pNn]v a:g jf OG6/g]6 rnfpg xRsg'sf] Pp6f k|d'v sf/0f efiff xf] .
u/]sf] lyof] . of] kIfdfly l6Kk0fL ub}{ pkfWofon] eGg'eof], OG6/g]6df pknAw x'g] (% k|ltzt eGbf w]/} hfgsf/L c+u|]hLdf
æ;+:yfgsf] lxt ;fj{hlgs lxt gx'g klg ;S5, To;}n] ;fj{hlgs x'G5 . g]kfnL efiffdf Ps k|ltzt ;"rgf klg OG6/g]6df kfOGg .
lxtsf] bfjL :jLsf/ ug{ ;lsPg .Æ sDKo'6/ ;+rfng ug]{ ;a} ;ˆ6j]o/ / sdf08x¿ c+u|]hLdf
of] k|flnsf] g]kfnL ;fem]bf/ v]tfg ;d"xsf sfo{sf/L rN5g\ . c+u|]hLdf ;+rf/ ug{;Sg] g]kfnLx¿sf] ;+Vof !) k|ltzt
lgb]{zs /fh]Gb|s'df/ v]tfgn] ca !) — !% lbgdf cg'dltkq hltdfq} 5 . Tof] klg zx/L If]qdf s]lGb|t 5 . ef/tLo
lng] / To;sf] sl/a tLg dlxgfdf ;]jf ;'? ug]{ hfgsf/L pkdxfåLkdf g]kfnnfO{ 5f8]/ c? b]zdf c+u|]hx¿n] rf/ ;o
lbg'eof] . t/ g]kfn b"/;+rf/ ;+:yfgsf k|jQmf lx/0os'df/ jif{;Dd zf;g ubf{ c+u|]hL efiffnfO{ ;/sf/L tyf /fHox¿aLr
e§/fO{n] To; k|flnn] ltg]{ eg]sf] @) ca{ ¿k}ofFsf] 6'Fuf] gePsf] / cGt;{DjGwsf] efiff agfPsf] x'gfn] ef/t, kfls:tfg, a+unfb]z /
!) jif{leq ;]jf ;+rfng x'g] ljZjf;;Dd gnfu]sf]n] cg'dltkq >Ln+sfdf c+u|]hL efiff a'‰g] / af]Ng]x¿sf] ;+Vof w]/} 5 . x'g t
lbg gx'g] wf/0ff JoQm ug'{eof] . — sflGtk'/ b}lgs, @)%*, ;fpg c+u|]hL efiff cf}klgj]lzs bf;Tjsf] k|tLs / cjz]if xf] eg]/ k|foM
@$ ut] . dfgj ;dfhsf] ljsf;;Fu} lgoGq0fsf/L k|j[lQ 36b} w]/}n] luNnf u5{g\ t/ clxn] oxL s'/f tL b]zdf ;"rgf k|ljlwsf]
uP/ sNof0fsf/L / ;fj{hlgs lxt, pbf/Ls/0f tyf pkef]udf ljsf;sf] ;xfos ag]sf] 5 .
;dfg clwsf/sf] cjwf/0ffn] dfGotf kfpg yfn]sf] 5 . cGt/f{li6«o ;+rf/lagf /fi6«sf] ljsf; xF'b}g / cGt/f{li6«o
kmn:j¿k clxn] lzIff kfpgsf nflu pRr hftsf] x'g' clgjfo{ ;Dk{ssf] d"n efiff c+u|]hL xf] eGg] s'/f tLtf] ;To xf] . @)@*
5}g, j]b jf zf:q k9]df z"b| jf gf/Lsf] sfgdf kUn]sf] ;fndf nfu" ul/Psf] g]kfnsf] /fli6«o lzIff gLltn] c+u|]hL
l;;f vGofpg] lgod 5}g, /]l8of] ;]6 /fVg Ohfht kq lng' kb}{g efiffnfO{ ;s];Dd b'?T;fxg u/]sfn] klg clxn] b]zdf c+u|]hL
. x'nfs ljefun] lghL If]qn] s'l/o/ ;le{; rnfpg kfpGg eGb}g efiffdf ;+rf/ ug{;Sg] hgzlQmsf] sdL ePsf] xf] . clxn]
. g t Od]ndf /f]s nufP/ vfdd} l6s6 6fF;]/ lr7L k7fpg'k5{ k5'tfP/ s]xL x'g] t xf]Og t/ efiffsf] of] ;d:ofaf6 kf/ kfpg
eG5 . ul/aL 36fpg, pBf]uwGbf / Jofkf/, ;'zf;g / ljsf;sf] b]zn] 7"n} df]n r'sfpg' kg]{ b]lvG5 . csf]{lt/ g]kfnL efiff a'‰g]
ult a9fpgÙ zflGt ;'Joj:yf sfod ug{ / k|hftGq alnof] kfg{ ;ˆ6j]o/ ljsf; ug{] k|of; klg ;kmn x'g;s]sf]
tyf ;dfh, /fHo / hLjgsf cgluGtL sfddf ;"rgf k|ljlwsf] 5}g . o;sf] Pp6f d'Vosf/0f t ahf/sf] sdL g} xf] . g]kfnleq
pkof]u clxn] ckl/xfo{ eO;s]sf] 5 . o;}n] g]tf, gLlt ;ˆ6j]o/ a]Rg] ahf/ ;fx|} ;Lldt 5 . g]kfnL efiffdf pTkflbt
lgdf{tfb]lv lnP/ ufpF:t/sf ;r]t tyf lhDd]jf/ ;ˆ6j]o/sf] pTkfbgsf] vr{ klg p7g;St}g . g]kfnL efiff a'‰g]
JolQmx¿n] ;"rgf k|ljlwsf] u'0f ufpg / o;sf] ljsf; ug'{k5{ / g]kfnL efiffdf lbPsf] cfb]z cg';f/ sfd ug]{ PlKn]s];g
eGg yfn]sf 5g\ . g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf] kIfdf olt ;ˆ6j]o/ agfpg ljz]if of]hgf / cg'bfg ;xof]usf] vfFrf] 5 .
Jofks hgdt ag]/ ax';+Vos ;r]t hgtfaf6 z'esfdgf JoQm dbg k'/:sf/ k':tsfnon] g]kfnL efiffdf rNg] ;ˆ6j]o/
eP klg o;sf] ljsf; rfx]h:tf] x'g;s]sf] 5}g . o;sf] sf/0f pTkfbgdf cu'jfO u/]tf klg of] rng rNtLdf cfpg ;s]sf]
gLlt, P]g, lgodb]lv lnP/ b]zsf] /fhgLlts tyf zflGt ;'/Iffsf] 5}g . ;a} ;fIf/ g]kfnLn] sDKo'6/ rnfpg jf OG6/g]6df g]kfnL
l:ylt tyf cfly{s cj:yf, s/, b:t'/, ah]6, hgtfsf] efiffdf /flvg] kf7Ø ;fdu|Ldf ljs[lt x6fP/ Ps¿ktf Nofpg
Ifdtf / r]tgfsf] sdLh:tf ;}of}F sf/0fx¿sf] ;"rL tof/ kfg{ hlt;s]sf] rfF8f] Pp6f Jofks k|of; yfNg'kg]{ :ki6 5 .
;lsG5 . t/ hlt nfdf] ;"rL tof/ kf/] klg ;"rLsf k|To]s zAbn] jf:tjdf l5d]sL b'O{ b]zx¿df eGbf w]/} klxn] g]kfndf
Pp6} zAbnfO{ cf}FNofO/x]sf] x'G5 — lgot . sDKo'6/sf] pkof]u / o;;DaGwL sf/f]af/ ;'? ePsf] xf] . t/
P3f/ dlxgfsf] af]g;kl5 8]9 s/f]8sf] eQf dfu clxn] ;ˆ6j]o/ pBf]udf ef/t / xf8{j]o/ pBf]udf lrg ljZjd}
dfcf]jfbL ultljlwsf sf/0f u|fdL0f If]qdf /x]sf cu|0fL :yfgdf k'lu;s]sf 5g\ eg] g]kfn kl5 kb}{ uPsf] 5 .
b"/;+rf/ ;+/rgfx¿ tf]8kmf]8 eP/ nfvf}F hgtf 6]lnkmf]g ;Dks{af6 g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; gx'g'df ;d:ofsf] d"n r'/f]
j+lrt eO/xsf] ;dodf af]g; / k|f]T;fxgsf] gfddf !! dlxgfsf] lgoGq0fsf/L k|j[lQ g} xf] . o;n] ubf{ oxfF ;"rgf k|ljlwdf
tna a/fa/sf] /sd lng ;kmn g]kfn b";;+rf/ ;+:yfgsf cfwfl/t pBf]u Joj;fo, Jofkf/ cflbsf] ck]lIft ljsf; x'g;s]g,
sd{rf/Lx¿n] n'ufeQf Pjd\ jflif{s pT;jsf] gfddf yk Ps s/f]8 ljb]zL nufgLstf{x¿ klg efUg] l:ylt cfof] . jf:tjdf clxn]
¿k}ofFsf] dfu /fVb} ;+:yfgsf dxfk|jGwsnfO{ bafa lbPsf 5g\ . g]kfnsf] ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; lghL If]qsf s]xL pT;fxL
======= ;+:yfgsf] $& s/f]8 ^$ nfv %) xhf/ ?lkofF a/fa/sf] JolQmx¿sf] nugzLntfsf] e/df s5'jfsf] ultdf
ef}lts ;+/rgf tf]8kmf]8 eP/ xfn;Dd klg & xhf/ & ;o @) eO/x]sf] 5 . ;j{;'ne, ;/n / ;:tf] k|ljlwnfO{ klg cg]s lgod
nfOg 6]lnkmf]g k|efljt ePsf] cj:yfdf tnaeQfafx]s @# s/f]8 sfg'gsf] hfnf]df afFw]/ To;sf] pkof]u cfdhgtfsf] kxF'reGbf
#* nfv @% xhf/ # ;o !( ¿k}ofF ;+:yfgsf sd{rf/Lx¿n] w]/} 6f9f, ;j{;fwf/0fsf nflu b'n{e agfP/ b:t'/ / s/sf] ef/Ln]
cltl/Qm ;'ljwf of] cfjdf kfpg] ePsf 5g\ . cg'knEo agfP/ cfDbfgLsf] ;lhnf] ;|f]t agfpg] k'/fgf]
bz}F vr{;d]t u/]/ Ps jif{eGbf klg a9Lsf] /sd lng] dfgl;stf jf k|j[lQ sltko ;/sf/L lgsfox¿df cem} klg
sd{rf/Lx¿df gLltn] b"/;+rf/sf] If]qdf cfd"n kl/jt{g ug{;s]df sfod 5 . b]zn] ;"rgf k|ljlwaf6 nfe kfpgg;Sg'df of] k|j[lQ
62
d'Vo afws b]lvPsf] 5 . o;sf] HjnGt pbfx/0f g]kfn b"/;+rf/ / ;dfhdf n]vg– ;xof]uL -:qmfOa_ sf] k|rng ePem}F sDKo'6/–
;+:yfg xf] h;n] OG6/g]6 6]lnkmf]gdfly /f]s nufpgfsf ;fy} lg/If/sf nflu OG6/g]6 ;xof]uL JolQm / ;+:yfx¿sf] hdft tof/
lghL If]qnfO{ b"/;+rf/ ;+rfng ug{ lbFg' x'Fb}g eg]/ sd{rf/L ug'{k5{ .
;+u7gn] ;jf]{Rr cbfntdf ph'/L u5{ . æ;+:yfgsf] lxt 3fd, kfgL, xfjf / dnaf6 lah'nL
;fj{hlgs lxt gx'g klg ;S5Æ eg]/ cbfntn] :ki6 km};nf xfn g]kfndf em08} @) k|ltzt 3/kl/jf/df dfq}
u/]kl5 klg ;+:yfgsf] lxtnfO{ g} clxn] klg ;jf]{kl/ g} dfg]/ lah'nL k'u]sf] 5 . Tof] klg
sfd eO/xs]f 5 h;n] ubf{ k"/} d'n's ljsf;sf] 7"nf] cj;/af6 w]/}h;f] zx/LIf]qdf ;Lldt 5 hxfF s'n hg;+Vofsf] !%
j+lrt x'g' kl//x]sf] 5 . k|ltzteGbf yf]/} dflg; a:5g\ . ct ufFpdf 3fd, xfjf kfgL /
g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf;sf] af6f]df ;a}eGbf uf]j/Uof; af6 ljh'nL lgsfNg] j}slNks pkfosf nflu ;s];Dd
ufx|f] / d"n uf}F8f] / uN5]F8f] oxL g} xf] . /fhgLlts ;+sNk / w]/} cg'bfg lbg] Joj:yf ug'{k5{ .
cfFl6nf] g]t[Tjlagf of] uN5]F8f] kf/ ug{ c;+ej 5 . t/ of] uN5]F8f] g]kfnL j]a;fO6 nf]slk|o agfpg]
kf/ gu/L g]kfndf ;"rgf k|ljlwsf] ljsf; g]kfndf j]a;fO6 agfpg] nx/ rn]sf] 5 / of]
x'Fb}g eGg] s'/f ca n's]sf] 5}g . k|lti7fsf] ljifo klg ag]sf] 5 . t/ j]a;fO6 lsg < o;sf] nlIft
b"/;+rf/ If]q ;'wf/ kl/of]hgf M Pp6f lemgf] cfzf Û bz{s sf] xf] < o;sf] p2]Zo s] xf] < egL /fd|/L ga'emL sltkon]
;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf ePsf] kl/jt{gn] ubf{ /x/s} e/df / s;}n] bftf ;+:yfn] lbPsf] e/df j]a;fO6 /fv]sf]
ljBdfg b"/;+rf/ gLlt ckof{Kt ePsf] x'Fbf ;"rgf tyf ;+rf/ b]lvG5 . cvaf/, /]l8of] / 6]lnlehgsf] lglZrt
dGqfnon] ljZj a}+ssf] ;xof]udf kfFr jif]{ b"/;+rf/ ;'wf/ kl/of]hgf kf7s, >f]tf tyf bz{s ju{ / ef}uf]lns If]q x'G5, t/ j]a;fO6
sfof{Gjog u/]sf] 5 . kl/of]hgfn] b]ze/df l56f] / tTsfn b"/;+rf/ ljZjJofkL x'G5 . j]a;fO6 h'g efiffdf agfOPsf] 5 Tof] efiff
;'ljwf pknAw u/fpgÙ lghL If]qsf] ;xeflutfdf k"jf{+rnsf %#$ hfGg] ljZjsf] s'g} klg efudf a:g], s'g} klg cfly{s, ;fdflhs,
uflj;df sDtLdf b'O{ nfv 6]lnkmf]g nfOg pknAw u/fpgÙ dGqfno wfld{s ;d'bfosf dflg;n] Tof] j]a;fO6 x]g{;S5 . To;}n]
cGtu{tsf ljleGg lgsfox¿sf] Ifdtf a9fpg tyf b"/;+rf/ ;]jfdf ljZjJofkL bz{snfO{ a'emfpg s:tf] efiff, s:tf] z}nL / s:tf]
lghL If]qnfO{ cfslif{t ug{ /0fgLlt tof/ ul/g] 5 . dGqfnon] l8hfOg k|of]u ug]{ eGg] s'/f lgSs} dxTjk"0f{ x'G5 . ljZjdf em08}
b"/;+rf/ gLlt @)^! th'{df ub}{5 . ;f] kl/of]hgf / k|:tfljt 5 s/f]8 dflg;x¿n] OG6/g]6 k|of]u u5{g\ . j]a;fO6sf]
OsGk|m]G; tyf dxTjk"0f{ b:tfj]h -kf7Ø, Wjlg / rnlrqsf] ;+Vof klg s/f]8 gfl3;s]sf] cg'dfg 5 . bz{snfO{ cfslif{t ug]{
¿kdf_ k|sfzg cflb sfdaf6 Okqsfl/tfnfO{ cfsif{s / pkof]uL s'/f j]a;fO6df ePg eg] ju/sf] afn'jfsf] s0fem}F j]a;fO6
agfpg;lsG5 . g]kfnsf cgnfO{g klqsfx¿n] ug{;Sg] / ug'{kg]{ eL8df x/fpg;S5 . To;}n] j]a;fO6 6SnSs b]lvg] vfnsf]
Pp6f dxTjk"0f{ sfd xf] x'g'k5{ . ;fy} j]a;fO6 x]g{ yfn]kl5 bz{s csf]{ j]a;fO6df
sf7df8f}Faf6 lg:sg] kqklqsfx¿ Psflaxfg} j]a;fO6df /fv]/ ghfcf];\ eGgsf nflu j]a;fO6sf] ljifoj:t', l;+uf/k6f/ tyf
pkTosf aflx/ sf kf7sx¿;dIf k'¥ofpg' . pkTofsfaflx/sf k|:t'lt plQs} nf]Eofpg] vfnsf] x'g'k5{ . g]kfnL j]a;fO6x¿sf]
kf7sx¿ sf7df8f}Fsf] ;dfrf/ yfxf kfpg x'?Ss} u5{g\ . a]Un} klxrfg u/L rfx]sf] j]a;fO6 x]g{;Sg] agfpg g]kfn ;+a+wL
sf7df8f}Faf6 laxfg} lg:sg] cvaf/x¿sf dxTjk"0f{ c+z jf l;+u} l;+uf] kf]6{n jf ljifo / If]qcg';f/ kfFr ;ft j6f kf]6{n -PsLs[t
cvaf/ klg OG6/g]6df /fVg;lsG5 . j]a;fO6df /flvPsf tL j]a;fO6_ agfpg' cfjZos 5 .
cvaf/sf ;fdu|Lx¿ :yfgLo PkmPd /]l8of], s]a'n 6LeL ;]jf j]a;fO6 lg/Gt/ gjLs/0f jf ck8]6 ul//fVg' k5{ .
k|bfosx¿, cl8of] 6fj/ tyf kqklqsfx¿n] klg cfd >f]tf jf hlt k6s x]/] klg pxL cg'xf/ / ljifoj:t' b]lvg] j]a;fO6af6
kf7s;Dd k'¥ofpg] sfd u5{g\ . :yfgLo ;+rf/ dfWodx¿;Fu / bz{sx¿ lbSs x'G5g\ . j]a;fO6df k9g}kg]{ ljz]if ;fdu|L ge}
lj1fkg Ph]G;Lx¿;Fu ;dGjo u/]/ of] sfdnfO{ lbuf] / af;L j]a;fO6df sf]xL klg kms{g rfxGgg\ . clxn] j]a
gfkmfd"ns klg agfpg;lsG5 . l8hfOlgªsf ;fy} j]a /fOl6ª k|ljlw klg cfjZos eO;s]sf] 5 .
OG6/g]6 gk'u]sf] 7fp“df ;L8L /f]d klxn] /fd|f] n]vgsf] nflu ;+lIfKt / ;/n -;6{ P08 l;Dkn_ n]Vg]
g]kfnsf clwsf+z ufpFx¿ 6]lnkmf]glaxLg ePsf x'gfn] lgod lyof] eg] ca csf]{ Pp6f P;, :jL6 ylkPsf] 5 . cyf{t\
of]hgf cfof]u, lgjf{rg cfof]u, clVtof/ b'¿kof]u cg';Gwfg j]a n]vg ;+lIfKt -a'Fbfa'Fbfdf_, ;/n -;a}n] a'‰g;Sg] efiff /
cfof]u h:tf hg;/f]sf/sf ljleGg cfof]u dGqfno, ljefu, z}nLdf_, clg k9'Fk9'F nfUg] ld7f] x'g'k5{ .
lhNnf:t/Lo sfof{nox¿, ljsf;] sfof{nox¿, nfOg Ph]G;Lx¿, cgnfOg kqsfl/tfnfO{ cem pkof]uL agfpg]
:yfgLo lgsfo tyf ;fd'bflos ;+:yfx¿sf] j]a;fO6df /flvg] OG6/g]6df klqsf /fVb}df bz{sn] x]5{ eGg] 7fGg' x'Fb}g
;fdu|Lx¿ ;L8L /f]ddf /fv]/ ufpFufpFdf k'¥ofP/ ufpFn]x¿nfO{ ;"rgf . cgnfOg klqsfx¿n] bz{ssf] ;+Vof a9fpg lgoldt k|rf/
k|ljlwdfkm{t lbOg] k|hftGq, ;'zf;g, ljsf;, :jf:Yo cflb ljljw k|;f/ / ljleGg sfo{qmd ug'{k5{ . bz{ssf] k|Zgf]Q/, lh1f;f
hfgsf/L, r]tgf / ;]jf k'¥ofpg ;lsG5 . c+u|]hL efiff j'‰g g;Sg] :tDe, ljb]zdf a:g] g]kfnLx¿nfO{ sfdnfUg] s'/f, pgLx¿sf]
clwsfz+ g]kfnLsf nflu g]kfnL efiffdf lgld{t ;L8L a9L pkof]uL ;Gb]z, hgdt ;+sng, Kofgn jf u|'k l8:s;g, a]nfa]nfdf
klg x'G5 . ;+rfng / lbuf]kgsf] nflu :yfgLo ;+:yf jf lghL If]qnfO{ lbg'
OG6/g]6 ;xof]uL -:qmfOa_ Jofjxfl/s x'G5 . 6]ln;]G6/x¿n] 3/axfn hf]ufpg jf ufFpsf
g]kfndf (( k|ltzteGbf w]/} dflg;x¿ sDKo'6/– cu'jfx¿sf] lgoGq0fdf /fVg] lgotn] klg uflj; ejg, :s'n jf
lg/If/ 5g\ . () k|ltzt hgtfn] c+u|]hL efiff a'‰g;Qm}gg\ . s'g} ;fj{hlgs ejgdf /fVg ;S5g\ . t/ pkof]lutf, lbuf]kg,
cgk9x¿sfnflu k9\g n]Vg ;3fpg cbfntdf n]vgbf;÷/fO6/
63
cfDbfgL / ;'/Iffsf] b[li6n] ahf/ If]q jf dflg;x¿ w]/} cfpg], :yfgLo g]t[Tj / Ifdtfsf] ljsf;
cfjthfjt a9L x'g] 7fpFdf 6]ln;]G6/ /fVg'k5{ . u|fdL0f Onfsfdf ;"rgf k|ljlw sfo{qmd ;+rfng ug{
oGqpks/0f / ;'ljwfsf] lg0f{o :yfgLo g]t[Tjsf]
6]ln;]G6/df /flvg] oGqpks/0f / ;'ljwfx¿ ;a} 7fpFdf Ps} ljsf; ug'{k5{ . s'g} klg ;d'bfosf] ;"rgf cfjZostf / pko'Qm
k|sf/sf] jf a/fa/ /fVg' cfjZos / Aofjxfl/s b]lvFb}g . st} ;+rf/ k|ljlwsf] af/]df ;a}eGbf a9L ;d'bfosf ;b:ox¿nfO{ yfxf
6]lnkmf]gsf] a9L pkof]u x'g;S5 . st} ˆofS; rflxFb} grflxg;S5 x'G5 ctM lbuf]kgsf] nflu klg o;sf] dxTj 5 . dflg;x¿nfO{
. st} lk|G6/ / kmf]6f]skLsf] b'¿kof]u x'g;S5 . glhssf] ahf/df ;+rf/ k|ljlwsf] ;Lk l;sfP/ tyf ;/n / ;'ne k"jf{wf/ tof/
sltko ;]jf ;:tf]df kfOg;S5g\ . ctM :yfgLo cfjZostf, kf/]/ dfq} ljkGg ;dfhx¿n] cfˆg} ;+rf/ dfWodx¿dfly a9L
pkof]u / IfdtfnfO{ a'em]/ :yfgLo hgtfs} lgoGq0f ug{;S5g\ . o;/L pgLx¿ cfˆgf] eljiodfly a9L
;xdltcg';f/ s] slt ;'ljwf /fVg] eGg] lg0f{o ul/g'k5{ . lgoGq0f ug{;Sg] x'G5g\ . of] l:yltsf] l;h{gf ug{ ;/sf/L, lghL,
ljz]if1sf] ;Nnfx tyf :yfgLo ;xof]u / ;+sNk :yfgLo, If]qLo tyf cGt/f{li6«o, ljleGg kIf jf sf/s jf
a]nfa]nfdf aGb eO/fVg] ce/kbf]{ lah'nL, cg'ko'Qm kfqx¿aLrsf] ;femf k|of; cfjZos x'G5 .
6]lnkmf]g k|0ffnL, xf8{j]o/ / ;ˆ6j]o/ km]g]{ jf d/dt ug]{ ;s];Dd w]/}sf] kx“'rdf
;'ljwfsf] cefj, ;"rgf k|ljlwn] lbg] ;]jfaf/] ufpFn]x¿sf] ;/sf/n] !% ;o ufFpdf 6]ln;]G6/ :yfkgf ug]{ of]hgf
cgle1tf jf cljZjf;, :yfgLo hgzlQm / ;+rfngsf] nflu ;|f]t agfPsf] 5 . o;sf] ;+:yfx¿n] clxn] g]kfndf ;"rgf k|ljlwnfO{
;fwg / Joj:yfkgsf] sdL cflb afwf Jojwfgx¿ kf/ ug{sf ;j{;'ne agfP/ ljsf;, k|hftGq / ;'zf;gsf] ultljlwnfO{
nflu ;DalGwt ljz]if1 / :yfgLo hgtfsf] ;xdlt ;fy} :yfgLo cufl8 a9fpg] ljleGg sfo{qmd ;+rfng ul//x]sf 5g\ .
g]t[Tjsf] ;+sNk lnP/ 6]ln;]G6/ ;'? u/] dfq ;kmn x'g;S5 . dGqfnob]lv uflj;;Dd ltgLx¿n] ;3fO/x]sf 5g\ . t/ ljleGg
nufgL ;+:yfx¿aLr ;dGjo gx'gfn] e|d, bf]xf]/f] sfd / ljs[lt klg
/fhgLlts cl:y/tf / g]t[Tj txdf k|ljj4tfsf] sdLn] pTkGg ePsf] b]lvG5 . ltgLx¿n] dGqfnob]lv lnP/ :yfgLo
ubf{ ljb]zL 7"nf tyf :jledfgL Jofkfl/s lgsfox¿ g]kfndf lgsfo / ;fd'bfodf cfwfl/t ;+:yfx¿;Fu klg ldn]/ ;"rgf
nufgL ug{ cfP/ klg kms{g' k/]sf] 5 . ;"rgf k|ljlwsf] pRr k|ljlwsf sfo{qmdx¿ ;+rfng ug'{k5{ / s]Gb|Lo eGbf :yfgLo
lzIff lbg] ;+:yf :yfkgf ug{ cfPsfx¿ kms]{/ uPsf 5g\ . clxn] Ifdtf / ;Lk a9fpg a9L hf]8 lbg'k5{ .
g]kfnsf ljleGg sn]h / ljZjljBfnodf kl9x]sf %))) hlt Osd;{sf] ljsf;sf] nflu
;"rgf k|ljlwsf :gftsx¿n] b]zleq sfd gkfpg] cj:yf cfpg] klxnf] sfd t On]S6«f]lgs sf/f]af/nfO{ dfGotf lbg] /
;+efjgf 5 . o'jfx¿nfO{ :j/f]huf/ agfpg ;"rgf k|ljlwdf o;;+a+wL ck/fw /f]Sg] sfg'g aGg' cfjZos 5 . To;f] ePkl5
cfwfl/t Joj;fodf nufpg' cfjZos 5 . o;sf nflu g]kfnsf cgnfOg ljqmL ljt/0f / e'QmfgL ;Dej x'G5 . Osd;{ dfkm{t
a}Fsx¿n] ;"rgf k|ljlw k|j4{g ug]{ vfnsf] C0f lbg] of]hgf cfh{g u/]sf] ljb]zL d'b|f b]zdf leq\ofpg] / a}Fsdf /fVg]af/]df
;+rfng ug'{k5{ . ;s];Dd cfO6L ljsf; a}Fs :yfkgf ug'{k5{ . pbf/ gLlt Nofpg'k5{ . Jofkfl/s j]a;fO6sf] lgoldt ck8]6
gof“gof“ pkof]ustf{x¿ x'g'sf ;fy} To;dfkm{t a]lrg] ;fdfgsf] u'0f:t/ ;'lglZrt x'g'k5{ .
klxn] cg'dfg} gul/Psf JolQm tyf ;+:yfx¿ Pp6f sDkgLn] 7Uof] eg] ;a} j]a;fO6k|lt ljZjf; u'D5 .
6]ln;]G6/sf pkof]ustf{ aGg ufp“sf] nflu zx/sf ;fOa/ b"/;+rf/ dx;'ndf lx:;]bf/L / lgMz'Ns OG6/g]6
Sofkm]x¿sf] pkof]u t/fO{sf clwsf+z ufFpx¿ zx/LIf]qsf] OG6/g]6 / b"/;+rf/ Pscsf{sf] kof{ojfrL zAbh:t}
eO;s]sf] 5 . OG6/g]6 k|of]u a9g' eg]sf] b"/;+rf/sf] k|of]u /
glhs ePsf] / kxf8L Onfsfdf klg zx/ / ufpFjLr glhssf]
cfDbfgL a9g' xf] . ctM ljleGg b]zdf OG6/g]6 ;]jf lbg]
;DjGw ePsf] x'gfn] zx/L If]qdf ePsf ;'ljwfx¿af6 ufFpn]x¿n] sDkgLx¿n] b"/;+rf/ dx;'nsf] lx:;f kfpg yfn]sf 5g\ . o;/L
nfe lnO/x]sf 5g\ . xfn sltko zx/x¿df ;+rflnt ;fOa/
b"/;+rf/sf] cfDbfgLn] OG6/g]6 ;]jf wflgg] dfq} xf]Og gfkmfd}
Sofkm]x¿df u|fdL0f o'jfx¿ em'lDfPsf b]lvG5g\ . of] k|j[lQnfO{ rNg yfn]kl5 OG6/g]6 lgMz'Ns x'g' :jfefljs xf] .
a9fP/ zx/LIf]qdf ;+rflnt ;fOa/ Sofkm]x¿nfO{ ufFp ljsf;
;ldlt, ;d'bfodf cfwfl/t ;+:yfx¿, u}/;/sf/L ;+:yfx¿ / Ps sfd b'O{ dGqfno
ljsf;] ;+:yfx¿;Fu ;dlGjt u/L sfd ug{ k|f]T;flxt ug'{k5{ . lj1fg tyf k|ljlw dGqfnon] ;"rgf k|ljlw gLlt,
x'nfsn] ufFpdf lr7L afF8]em}+ lab]zdf a:g] g]kfnLx¿sf] Od]n ;fOa/ sfg'g agfpF5 ./fli6«o ;"rgf k|ljlw s]Gb| oxL dGqfnosf]
zx/sf ;fOa/ Sofkm]x¿, x'nfsx¿, ufFpdf rn]sf 6]ln;]G6/x¿ cGtu{t 5 . csf]{lt/ ;"rgf k|ljlwsf] d]?b08 b"/;+rf/sf] gLlt,
dfkm{t ufFpdf jf sDKo'6/ gePsfx¿sxfF P]g, lgod agfpg] b]lvlnP/ lk|mSj]G;L, eL:of6 cflbsf] Ohfht
k'/\ofpg] / k7fpg] Joj:yf ug'{k5{ . zx/df l:yt ;fOa/ lbg] / sfof{Gjog ug]{ u/fpg] lhDdf ;"rgf tyf ;+rf/ dGqfno
Sofkm]x¿nfO{ of] sfdsf] lhDdf lbg;lsG5 . 6]lnkmf]g ;'ljwf cGtu{t k5{ . b"/ ;+rf/ k|flws/0f / ;+:yfg oxL dGqfnosf]
gePsf ufpFdf sfd ug]{ kl/of]hgf jf ;/sf/L sfof{nox¿n] dftxtdf 5 . Pp6} If]q b'O{ dGqfnon] x]g]{ k|jwfg ePsf] x'Fbf
klg zx/sf ;fOa/ Sofkm]x¿;Fu ldn]/ Od]n / OG6/g]6 ;'ljwf sltko ljifodf lj;+ult / cK7Øf/f] klg k/]sf] 5 . ctM ;"rgf
pkef]u ug{;S5g\ . k|ljlw;+a+wL ;a} sfd Pp6} dGqfnocGtu{t /fVg' Jofjxfl/s tyf
x'nfsdf Od]n / OG6/g]6 ;]jf k|efjsf/L x'G5 .
ljh'nL / 6]lnkmf]g k'u]sf x'nfs sfof{nox¿df OG6/g]6 cGt/f{li6«o b"/;+rf/ ;+3 -cfO{6Lo"_ sf] ;'emfj
hl8t sDKo'6/ /fv]/ u|fxsx¿nfO{ Go'gtd z'Ns lnP/ Od]n OG6/g]6 k|j4{gsf nflu cGt/f{li6«o b"/;+rf/ ;+3 -
Psfp06 vf]Ng] ;'ljwf lbOg'k5{ . cfO{6Lo"_ n] u/]sf b'O{ ;S5g\ . h:t}, zx/af6 dfn;fdfg
64
lemsfpg] :yfgLo Jofkf/L tyf ufpFsf] pTkfbg zx/df a]Rg • Pp6f zx/df w]/} cfOP;kLx¿n] ;]jf lbFbf Pp6f OG6/g]6
n}hfg] Jofkf/Lx¿, ufpFaf6 zx/df sfd ug{ dhb'/ hDdf ug]{ PSr]Fh KjfOG6 :yfkgf u/]/ Pp6f eL:of6 k|of]u u/]/ w]/}n] ;]jf
7]s]bf/, 7]s]bf/nfO{ kv]{/ a:g] dhb'/x¿, lg/Gt/ cfO6L k|of]u ;+rfng ug]{ Joj:yf x'g'k5{ .
ug]{ cfuGt'sx¿, gofF of]hgf, kl/of]hgf jf ;+:yfsf] sfof{no • k|efjsf/L tyf :yfgLo ¿kn] ;fGble{s÷pkof]uL ljifoj:t'
cflb . s]jn ;+rf] la;+rf] hfGgsf] nflu dfq} 6]ln;]G6/ :yfkgf tof/ kfg'{ k5{ . ljifoj:t' :yfgLo efiffdf g} ljsl;t / k|j4{g
ug'{ lemFuf dfg{ aGb'ssf] Joj:yf ug'{h:t} xf] . ug'{k5{ . ;fy} ;d'bfo :jo+n] lgwf{/0f u/]sf] / ;d'bfosf]
;"rgf / 1fgsf] ljs]lGb|t / ;'ne e08f/sf] lgdf{0f cfjZostfdf hf]8 lbg] vfnsf] x'g'k5{ . ;d'bfox¿sf] Ifdtf
;"rgf k|ljlwsf] ljz]iftf g} 1fg / ;"rgfsf] a9fP/ pgLx¿nfO{ cfˆg} ljifoj:t' tof/ kfg{;Sg] agfpg'k5{ .
;j{;'netf xf] . o;}n] ;/sf/L, z}lIfs, Jofj;flos, :jf:Yo;+a+wL ;'?df :yfgLo ljifoj:t' pTkfbg, gd'gf k|bz{g ug{ cg'bfg
tyf c? s'g} klg ljifo / If]q;Fu ;+a+lwt ;"rgf / 1fgsf] e08f/ ;xof]u lbg'k5{ . ;fy} af}l4s ;DklQsf] clwsf/ / k|ltlnlk
-8]6f a];_ s]Gb|Ls[t jf Ps}7fpFdf jf ;Lldt JolQmsf] lgoGq0fdf clwsf/;+a+wL sfg'gnfO{ k|efjsf/L 9+un] nfu" u/fpg'k5{ .
x'g'x'Fb}g . ;s];Dd w]/} j]a;fO6df /fVg'k5{ . o;/L ;a} tx / • lzIf0f ;+:yfx¿ tyf ;dfh;]jL ;+:yfx¿nfO{ ljz]if ;x'lnot
Ifdtfsf pkof]ustf{ – JolQm / ;+:yfx¿ – n]
b/df OG6/g]6 rnfpg] Joj:yf ug{'k5{ .
1fg / ;"rgf kfpg / pkof]u ug{;S5g\ .
• OG6/g]6dfkm{t 6]lnkmf]g ug]{ ;'ljwfdfly nufOPsf] /f]s t'?Gt}
k/Dk/fut k|ljlwx¿sf] pkof]u x6fpg'k5{, lsgls g]kfnh:tf] b]zsf nflu of] k|ljlw lgSs}
;"rgf / 1fgnfO{ ;j{;'ne agfpg sDKo'6/ / OG6/g]6df pkof]uL, pko'Qm / ;:tf] k|ljlw xf] .
dfq e/ gk/]/ /]l8of], 6]lnlehg, lel8of], s]a'n 6LeL,
cvaf/h:tf k/Dk/fut ;+rf/ dfWodx¿sf] klg pkof]u ug'{k5{ . • OG6/g]6sf] pkof]u a9fpg ;/sf/n] ;fIf/tf tyf ljh'nLsf]
leGg k|ljlwx¿sf] d]naf6 ag]sf] ;+s/ k|ljlw -xfOla|8_ sf] pTkfbg / pkef]u a9fpg] gLlt / sfo{qmd Nofpg'k5{ .
pkof]u tyf gofF / k'/fgf k|ljlwx¿sf] d]naf6 l;h{gf ePsf gofF OG6/g]6sf] ljsf;nfO{ b]zsf] cfly{s tyf ;fdflhs ljsf;;Fu
k|0ffnLx¿n] k|efjsf/L, :yfgLo vr{n] wfGg;Sg] / ;an agfpg] hf]8\g'k5{ . cWoogx¿n] g]kfnh:tf] b]zdf OG6/g]6sf] pkof]u
vfnsf ;+rf/sf ;fwgx¿ pknJw x'g;S5g\ . ;fgf] kl/df0f, sd a9fpgsf nflu s]xL 7f]; ;'emfj lbPsf] 5 . !((( sf]
vr{, ;d'bfod'vL tyf ;]G;/l;keGbf aflx/ x'g' cflb u'0fx¿ gofF cS6f]j/df ul/Psf] cWoog, æRofn]Gh]h 6' b g]6js{ OG6/g]6 km/
dfWodsf kmfObfx¿ x'g\ . 8]EnKd]06Æ / gj]Da/ @))) df ul/Psf] cWoog æb OG6/g]6 k|md
tf//xLt b"/;+rf/ k|ljlwdf hf]8 b 6k ckm b jN8{ M g]kfn s]; :68LÆ df lbOPsf
ca df]afOn kmf]gaf6 Od]n / OG6/g]6 rNg yfn]sf] 5 ;'memfjx¿sf] cf;o / ;f/ o; k|sf/ 5 M
. ef]lnsf] ul/asf] 6]lnkmf]g df]afOn kmf]g g} xf] . lgs6 eljiodf • ;/sf/sf] dflyNnf] txdf OG6/g]6sf] pkof]u a9fpg'k5{ .
u|fdL0f g]kfnsf] ;"rgf tyf ;+rf/ k|0ffnL tf//xLt b"/;+rf/ • OG6/g]6sf] pkof]lutfaf/] hgr]tgf a9fpg] sfo{qmd
k|0ffnLdf cfwfl/t x'g] s'/fdf z+sf 5}g . df]afOn / :of6]nfO6 rnfpg'k5{ .
kmf]gn] sDKo'6/sf] klg sfd ug{ yfNg]5 . ctM b"/ • lghL If]qsf] ;xeflutf a9fpg'k5{ . ;/sf/n] lghL If]qnfO{
;+rf/ tyf ;"rgf k|ljlw;+a+wL of]hgf agfpFbf of] s'/fnfO{ Wofgdf ;xefuL agfpg t vf]h]sf] 5 t/ k"/} lhDdf lbg vf]h]sf] 5}g .
/flvPg eg] ;|f]t / ;fwg dfq} v]/ hfg] 5}g b]z g} ljsf;sf] lghL If]qnfO{ k"0f{ Ifdtfsf] /fli6«o b"/;+rf/ ;]jf ;+rfng ug]{
ultdf kl5 kg]{5 . cg'dlt lbg'k5{ . cGt/f{li6«o sn, EjfO; 6]lnkmf]g, 8An'PnPn,
aflx/L ;xof]u :yfgLo ;d'bfo;“u df]afOn cflb ;a} vfn] ;]jf ;+rfng ug]{ cj;/ gkfP;Dd
g]kfndf sfo{/t /fi6«;+3Lo lgsfox¿, bft[;+:yfx¿ tyf cGt/f{li6«o nufgLstf{x¿n] nufgL ub}{gg\ . g]kfndf 6]08/n] g}
cGt/f{li6«o ljsf;] vf]Ng ;3fpg'k5{ . hgtfnfO{ lgMz'Ns jf ;/sf/sf] gLlt / lgot emNsfpF5 . ;+:yfgn] ul//fv]sf] sfddWo]
;x'lnot b/df 6]lnkmf]g / OG6/g]6 ;]jf lbg] ;dfh;]jL s]xL sfd ug{ lghL If]qnfO{ 6]08/ sn gu/L k"0f{ k|lt:kwL{
;+:yfx¿nfO{ ;/sf/ tyf bft[;+:yfx¿n] cg'bfg / cGo ;xof]u ;+rfnssf] nflu 6]08/ sn ug'{k5{ . k|flws/0fnfO{
lbg'k5{ . a'emfpg'kg]{ s/ tyf u|fdL0f b"/;+rf/ ljsf; sf]ifsf] nflu lbg'kg]{
• OG6/g]6 ;]jf lbg]x¿aLr :j:y k|lt:kwf{ u/fP/ o;sf] b/ z'Nsx¿ ;s] x6fpg'k5{, g;s] 36fpg'k5{ .
36fpg'k5{ . • cfwf/e"t b"/;+rf/ ;]jfsf] ahf/ ;s];Dd w]/} vfnsf
• cfOP;kL / b"/;+rf/ ;]jf lbg] ljleGg ;+:yfx¿aLr tyf Joj;foLx¿sf nflu vf]Ng'k5{ . OG6/g]6 Joj;foLx¿,
;+:yfg;Fu klg cfk;df b"/;+rf/ / OG6/g]6 cfbfgk|bfg, PSr]Fh cfOP;kLb]lv ;fOa/ Sofkm];Dd ;fgf7"nf ;a} vfnsf
ug]{, s]lGb|o Joj:yf x'g' clt cfjZos 5 . Joj;foLx¿nfO{ ;/sf/n] ;xof]u ug'{k5{ . pgLx¿nfO{ b'x'gf ufO{
• lnh nfOgsf] dx;'n nfut d"Nocg';f/ x'g'k5{ . 7fGg' x'Fb}g . clxn] nfu" ul/Psf cg]s s/ tyf Ohfht /
gjLs/0fsf em+eml6nf k|lqmofx¿ x6fP/ OG6/g]6 Joj;foLx¿nfO{
• xfn eL:of6 ;+rfngsf] nflu Ohfht b:t'/ lgSs} dxFuf] 5 / k|f]T;fxg lbg'k5{ .
ljleGg :yfgsf] nflu a]Unfa]Un} Ohfht lng'k5{ . kmn:j¿k • 6]lnkmf]g s'/fsfgLsf] t'ngfdf OG6/g]6df w]/} a]/;Dd
eL:of6dfkm{t b"/;+rf/ ;+a+wL ljljw ;]jf ;+rfng ug]{ ;Defjgf
6]lnkmf]gsf] pkof]u x'G5 . ;fwf/0f 6]lnkmf]g nfOg pkof]u u/]/
sd 5 . eL:of6sf] nflu w]/} 7fpFsf] nflu Pp6} Ohfht lnP k'Ug]
OG6/g]6 rnfpFbf 6]lnkmf]gsf] k|rlnt dx;'neGbf sd dx;'n
x'g'k5{ . nfO;]G; k|lqmofdf ePsf afwf c8rg x6fP/ l56f]5l/tf]
lng] Joj:yf ug'{k5{ .
agfpg'k5{ .
65
• cfOP;kL gePsf lhNnfaf6 cfOP;kL ePsf zx/x¿sf elgG5 . cfOP;kL s'g}, :yfgLo, s'g} /fli6«o, s'g} cGt/f{li6« x'G5g\
;e{/x¿dfkm{t OG6/g]6 rnfpFbf ;fwf/0f jf sd 6]lnkmf]g dx;'n . cfO6L ;"k|, ;"rgf k|ljlw . Og\kmd]{;g 6]Sgf]nf]hL . ;"rgf jf
nfUg] Joj:yf ug'{k5{ . hfgsf/LnfO{ k|fKt ug]{, e08f/ jf ;+sng ug]{, k|zf]wg ug]{ /
• OG6/g]6 sg]S;g z'Ns lng'sf] ;§f cfOP;kLx¿n] :yfgLo ;+rf/ jf k|;f/ ug]{ On]S6«f]lgs tl/sf, pkfo jf ;fwg . o;df
kmf]gsnsf] dx;'nsf] lx:;f kfpg] Joj:yf x'g'k5{ . ljleGg k|ljlwx¿sf] Ps} kN6 pkof]u ul/G5 . o;leq sDKo'6/;Fu
;+a+lwt xf8{j]o/, ;ˆ6j]o/ / cGo pks/0fx¿sf ;fy} b"/;+rf/ /
• OG6/g]6 ;'ljwf l;w} pkof]u ug{g;Sg] ;d'bfox¿sf nflu ;"IdOn]S6«f]lgs k|ljlwx¿ k5{g\ .
6]ln;]G6/ OG6/PlS6e dflg;x¿ jf oGqpks/0fx¿aLr cfk;df ;+rf/ jf
ljt/0f, 8]6fa];;dIf kx'Fr tyf tflndsf] nflu ul/G5 . ;xsfo{ . dflg; / SDKo'6/aLr ;"rgf jf cfb]z cfbfgk|bfg .
OG6«fg]6 OG6/g]6;Fu cfj4 x'g klg ;S5 gx'g klg ;S5 . o;nfO{ lsaf]8{ jf cGo OGk'6 l8efO;sf] dbtn] sDKo'6/ k|of]ustf{sf]
OG6«fg]6 elgPsf] sf/0f s] xf] eg] o;df OG6/g]6df h:t} j]a lgb]{zgcg';f/ sfd u/fpg] k|0ffnL .
k]hx¿ x]g{ ;lsG5 . ;fy} o;df OG6/g]6df pkof]u ul/g] j]a OG6/g]6 OG6/g]6 sDKo'6/x¿sf] ;+hfnx¿sf] klg
a|fph/h:tf sltko ;ˆ6j]o/x¿ pkof]u x'G5 . Od]n sDKo'6/ ;+hfn jf g]6js{x¿sf] ljZjJofkL g]6js{ xf] . of] ;+hfndf cfj4
lj1fgdf Od]n On]S6«f]lgs d]n jf On]S6«f]lgs ;fwgaf6 ;a} sDKo'6/x¿n] ;+;f/sf] s'g} s'gfdf eP klg Pscfk;df
k7fOg] x'nfssf] 5f]6s/L ¿k xf] . o;df OG6«fg]6 jf ;+rf/ ug{, 8]6f cfbfgk|bfg ug{;S5g\ . o;dfkm{t
OG6/g]6dfkm{t 8]6f jf kf7Ø ;fdu|L Pp6f sDKo'6/af6 csf]{ ;+;f/e/df ePsf OG6/g]6df hf]l8Psf sDKo'6/x¿df ePsf
sDKo'6/df k7fOG5 . Od]n k|of]ustf{x¿n] :yfgLo g]6js{, /fli6«o c;+Vo 1fg, ;"rgf / ;]jfx¿sf] hfgsf/L kfpg j]a;fO6 /
g]6js{ jf ljZjJofkL g]6js{dfkm{t ;Gb]z / 8]6f b'|t ultdf Od]ndfkm{t pknAw ug{ / u/fpg ;lsG5 . clt b|'t ultsf]
k7fpg;S5g\ . ;g\ !(() sf] bzsdf Od]nsf] Jofks k|rng ;'? b"/;+rf/ k|0ffnLlagf OG6/g]6 rNg;Qm}g . ;+;f/el/ km}lnPsf
ePsf] xf] . On]S6«f]lgS; ljB'tLo s0f cyf{t\ On]S6«f]gsf] k|jfxsf] ljleGg b"/;+rf/ k|0ffnLx¿ / tL k|0ffnL;Fu cfj4 s/f]8f}F
cfwf/df x'g] ;"rgf jf 8]6f pTkfbg, k|;f/0f÷ljt/0f, k|fKt tyf Jofkfl/s, ;/sf/L, u}/;/sf/L, z}lIfs, dgf]/+hgfTds, cfd;+rf/
e08/0f÷;+sng ug{ pkof]u ul/g] On]S6«f]lgs pks/0fx¿, k|foM sf g]6js{¿ ldn]/ OG6/g]6 rN5 . OG6«fg]6 OG6«fg]6 :yfgLo
On]S6«f]lgs ;ls{6;Fu ;DalGwt sDKo'6/x¿sf] ;+hfn xf] . s'g} vf; ;+:yf jf sfof{noleq
pks/0fx¿sf] lgdf{0f, l8hfOlgª tyf k|of]u ug]{ ljBf . o:tf ;"rgfsf] ;femf pkof]u jf cfbfg k|bfgsf nflu o;sf] pkof]u
;"rgf jf 8]6fleq >JooGqdf ;'lgg] :j/ / ;+uLt tyf lel8of] jf ul/G5 . o;sf] pkof]u kmfOn jf 8s'd]06x¿ / ;ˆ6j]o/x¿
6]lnlehgdf b]lvg] b[Zonufot sDKo'6/df x'g] cg]s k|sf/sf 8]6f ;fGble{s Pj+ kfl/eflifs zAbfjnL
klg kg{;S5g\ . Prl6PdPn Prl6PdPn cyf{t\ xfOk/6]S:6
l8lh6 l8lh6 eg]sf] ;fdfGo cy{df c+s xf] . o;n] !
dfs{ck Nof+Uj]h xf] . j]ak]h agfpg o;sf] cfjZostf x'G5 .
b]lv ) ;Ddsf bz j6f cfwf/e"t c+s a'emfpF5 . sDKo'6/
o;n] kf7Ø ;fdu|L, lrq, Wjlg / rnlrq cflbnfO{ hf]8\5 .
afOg/L l8lh6sf] cfwf/df rN5 . afOg/L l8lh6 eg]sf] ! / ) xf]
ljZjel/sf j]a;fO6x¿, Pp6} j]a;fO6sf klg ljleGg k]hx¿,
. sDKo'6/df h]hlt 8]6f jf ;"rgf /flvG5 Tof] log} b'O{ c+sdf
Ps} k]hsf klg ljleGg ;fdu|Lx¿aLr ;Dks{ -ln+s_ ufF:g] sfd
x'G5 . cIf/, zAb, Wjlg, lrq, rnlrq ;a} log} b'O{
o;}n] u5{ . o;}af6 jN8{jfO8j]adf pkof]u x'g] xfOk/6]S:6
c+sdf x'G5g\ . sDKo'6/n] 8]6f, ;+sng, k|zf]wg, k|]if0f ug]{ sfd
8s'd]06 agfOG5 .
;a} ! / ) d} u5{ . x]g'{;\ afOg/L l8lh6 . l8lh6n l8efO8 xfn
Pgfnu Pgfnu oGq pks/0f jf ;+s]t h;sf] ef]N6]h,
k|rngdf /x]sf clwsf+z sDKo'6/n] 8]6f jf ;"rgfnfO{ b'O{ c+s !
WjgL cflb u'0f lg/Gt/ kl/jt{g eO/xG5 . ef]N6]h jf WjgLh:tf
/ ) sf] ¿kdf dfq a'‰g, ;+u|x ug{ / v]nfpg;S5 . l8lh6df
u'0fx¿ lg/Gt/ kl/jt{g eO/xg] :jefj ePsf oGq pks/0f jf
dfq ;+rfng x'g] x'gfn] of] k|ljlwnfO{ l8lh6n k|ljlw elgPsf] xf]
;+s]t;Fu ;DalGwt ;+rf/ k|0ffnL . sDKo'6/ sDKo'6/ o:tf] oGq xf]
. To;}n] clxn] ;"rgf k|ljlwdf ljZjdf b]lvPsf] c;dfgtf jf
h;n] tLg j6f sfd u5{ M o;n] ;'lgof]lht, ;'ul7t tyf
vf8nnfO{ l8lh6n l8efO6 eGg yflnPsf] 5 . l8lh6n l8efO8
lgolGqt ;"rgf ;fdu|L lnG5, Tof] ;fdu|LnfO{ To;nfO{ lbOPsf]
zAbfjnLn] ;"rgf k|ljlwsf ;fwg, pks/0f / pkof]udf s'g} b]z
lgod cg';f/ k|zf]wg u5{, clg pTkfbgsf] ¿kdf kl/0ffd lbG5 .
jf ;dfhsf] kx'Frdf c;dfgtfnfO{ hgfpF5 . o;leq sDKo'6/
s;{/ sDKo'6/sf] kbf{df b]lvg] ljz]if ;+s]t h:t} ‰ofk‰ofk
;+rfng ug]{ pks/0f / k|ljlwx¿, b"/;+rf/ ;'ljwf, On]S6«f]lgs
ul//xg] ;f]emf] jf t];f]{ wsf{, rf}sf]0f, tL/sf] 6'Kkf], cfF}nf cflb
pks/0fx¿, ;"rgf k|ljlw ;+rfng ug{;Sg]
lrgGx . s;{/ lsaf]8{, dfp; jf sndsf] 6'Kkf] cflbsf] O;f/f jf
hgzlQm, lzIff, tflnd, cfly{s tyf ;fdflhs Ifdtf /
rfndf rN5 .
jftfj/0fnufot ljleGg s'/f k5{g\ .
kl/lzi6 ! 8]6f tYof+sfTds hfgsf/L, s'g} k|of]u jf k/LIf0faf6 jf
;fGble{s Pj+ kfl/eflifs zAbfjnL ;j]{If0faf6 lx;fa u/]/ jf lgisif{sf] ¿kdf k|fKt ul/Psf] tYo /
clK6sn kmfOa/ cfw'lgs ;"rgf k|ljlwdf ;"rgf jf c+s, k|f/+les hfgsf/L . c+s, kf7Ø, lrq, Wjlgh:tf sDKo'6/n]
8]6fnfO{ t/+u jf n]h/ ls/0f÷k|sfzsf] ¿kdf k|]if0f ul/g] z'4 ;+sng / k|zf]wg ug{ ldNg] u/L k|fKt sDKo'6/df k|zf]wgsf] nflu
l;;f jf Knfl:6sn] ag]sf] wfuf]eGbf dl;gf] vf]qmf] g/d tf/ . pkof]u ul/g] tYof+s . 8]6fx¿sf] d]naf6 ;"rgf aGg;S5 .
x]g'{;\ kmfOa/ clK6S; . cfOP;kL OG6/g]6 ;]jf k|bfos . Go'hu|'k OG6/g]6df s'g} vf; ljifodf 5nkmn rnfpgsf] nflu
u|fxsnfO{ OG6/g]6 ;Dks{ / ;+a+lwt cGo ;]jfx¿ k|bfg ug]{ ;+rflnt d+r . o;df ;+a+lwt ljifodf n]v /rgf / ;f] n]vdfly
Joj;foLnfO{ cfOP;kL jf OG6/g]6 ;le{; k|f]efO8/ l6Kk0fL tyf yk hfgsf/L x'G5 . Go'hu|'ksf ;b:ox¿n] cfcfˆgf]
ljrf/ jf k|ltlqmof yKb} hfG5g\ . s'g} Go'hu|'k ;Lldt ;b:ox¿sf]
66
nflu x'G5 eg] s'g} OG6/g]6sf pkef]Qmf hf];'s}n] efu lng ldNg] eL:of6 cyf{t\ e]/L :dn Pk/r/ 6ld{gn gfds e"pku|xn] ljleGg
vfnsf x'G5g\ . k|sf/sf Jofkfl/s sfd, h:t} a}+sx¿aLr, ;+:yfx¿aLr tyf
kf;j8{ sDKo'6/ k|0ffnL, vf; u/L g]6js{ / dxTjk"0f{ kmfOn, sf] OG6/g]6 ;]jf k|bfosx¿sf k|0ffnLx¿aLr l8lh6n 8]6f l/n] ug]{
;'/Iffsf] nflu uf]Ko ;+s]t jf kf;j8{sf] Joj:yf ul/Psf] x'G5 . sfd u5{ . o;af6 k|;fl/t x'g] ;+s]t u|x0f ug{ hl6n
u|fxs jf pkof]ustf{n] p;nfO{ lbOPsf] cIf/ jf ;+s]tx¿ 6fOk vfnsf] k"jf{wf/ rflxFb}g, ;fgf] / ;/n pks/0f ePk'U5 .
u/]kl5 dfq} sDKo'6/ jf g]6js{df k|j]z kfOG5 . dlN6ldl8of kf7\o, Wjlg, lrq, Plgd];g, rnlrqsf]
kf]6{n OG6/g]6df, c? j]a;fO6sf] ln+s / ljleGg k|sf/sf] d]n . x]g'{;\ xfOk/ ldl8of d]lnª ln:6;\ s'g} Pp6f gfd jf zLif{s
hfgsf/L pknJw u/fpg] j]a;fO6 . cGtu{t ;"lrj4 ul/Psf gfd / Od]n 7]ufgfx¿sf] ;"rL . d]lnª
sf]clS;on s]a'n s]a'n 6]lnlehg / sDKo'6/ ln:6df gfd ePsf] s'g} u|fxsn] d]lnª ln:6sf] gfddf Od]n
g]6js{df k|of]u x'g] Ps lsl;dsf] tf/ . sf]cflS;on tf/sf] k7fof] eg] ln:6df gfd ePsf ;a}sxfF Tof] Od]n :jtM
kmfObf s] 5 eg] o;n] ;fdfGo tf/n] eGbf /fd|f];Fu clt pRr k'U5 . df]8]d sDKo'6/nfO{ 6]lnkmf]g;Fu s'/fsfgL u/fOlbg] pks/0f
lk|mSj]G;Lsf] t/+u k|]if0f ug{;S5 . lrk lrknfO{ dfOqmf]lrk klg df]8]d xf] . df]8]d zAb df]8'n]6/ / l8df]8'n]6/ b'O{ zAb ldnfP/
elgG5 . of] c4{ ;'rfns kbfy{af6 ag]sf] pks/0f xf], h;df 5f]6ØfP/ agfOsf] zAb xf] . sDKo'6/ l8lh6n k|0ffnLdf sfd u5{
Pp6f On]S6«f]lgs ;ls{6 x'G5 . Pp6f On]S6«f]lgs ;ls{6df cfk;df t/ 6]lnkmf]g Pgfnu k|0ffnLdf sfd u5{ . leGgfleGg} k|0ffnLdf
h]lnPsf ;}of}F, xhf/f}F jf s/f8f}F 6«flGh:6/x¿ / cGo clt;"Id sfd ug]{ x'gfn] sDKo'6/ / 6]lnkmf]gn] l;w} 8]6f cfbfgk|bfg ug{
On]S6«f]lgs lx:;fx¿ x'g;S5g\ . o;nfO{ cfO{;L cyjf OlG6u|]6]8 ;Qm}g . df]8]dn] l8lh6n ;+s]tnfO{ Pgfnu ;+s]tdf / Pgfnu
;ls{6 klg elgG5 . cfw'lgs sDKo'6/sf] cfwf/ oxL lrk xf] . ;+s]tnfO{ l8lh6n ;+s]tdf kl/0ft u/]/ b'O{ a]Unfa]Un} k|0ffnLnfO{
o;sf] n3' cfsf/n] ubf{ sDKo'6/ l56f], ;fgf] / ;:tf] x'G5 . cfk;df 8]6f cfbfgk|bfg ug{;Sg] agfpF5 . df]lg6/ sDKo'6/n]
lrksf] ljsf; lg/Gt/ x'Fb}5 . x/]s 8]9 jif{df lrksf] Ifdtf b'O{ u/]sf] sfdsf] kl/0ffd cIf/, lrq jf rnlrqsf] ¿kdf b]vfpg]
u'gf x'Fb}5 . kmn:j¿k sDKo'6/sf] Ifdtfsf] klg lg/Gt/ ljsf; pks/0f . o;nfO{ l:qmg klg elgG5 . o'cf/Pn ljZjel/
eO/x]sf] 5 . km}lnPsf cgluGtL j]a;fO6 / ljifox¿dWo] s'g sxfF 5 egL
Rof6 6]lnkmf]gdf pxL ;dodf af]n]/ s'/f u/]h:t} kQfnufpgsf] nflu o'cf/Pn -o'lgkmd{ l/;f];{ nf]s]6/_ sf] pkof]u
sDKo'6/sf] dfWodaf6 pxL ;dodf (real time) n]v]/ s'/fsfgL ul/G5 . o;nfO{ jN8{jfO8j]adf ePsf] 8s'd]06sf] 6'Fuf] jf 7]ufgf
ug'{ . o;df ;xefuLx'g]x¿ dWo] k|To]sn] s]xL zAb jf jfSo eg] x'G5 . o;nfO{ OG6/g]6 P8«]; klg elgG5 . of] 7]ufgf ePkl5
sDKo'6/df 6fOk u/]/ OG6/ sL lyRbf tL zAb jf jfSo c? ;f] j]a;fO6df ePsf] s'g} klg 8s'd]06;dIf tTsfn} k'Ug jf x]g{
;xefuLx¿sf] sDKo'6/sf] kbf{df b]lvG5 . clg c? ;xefuLx¿n] / ;'Gg ;lsG5 .
cfcfˆgf k|ltlqmof o;} u/L 6fOk u/]/ cGo ;xefuLx¿nfO{ h:t} M http://www.cypernepal.com.np
k7fpF5g\ . o;/L b'O{ jf w]/} hgfaLr Ps} ;dodf 5nkmn, ljrf/ kmfOa/ clK6s ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlwdf ;"rgfnfO{
cfbfg k|bfg x'G5 . Rof6?d Rof6 ubf{ ljifosf] cfwf/df 5'6\ofOg] l;;f jf Knfl:6sssf] kl;gf] vf]qmf] tf/af6 k]|if0f ug]{ k|ljlw x]g';\
;d"x . x]g'{;M Rof6 . 6]lnkmf]g PS;r]+h ;a} 6]lnkmgx¿ hl6n M clK6sn kmfOa/ kmfOa/ clK6s s]a'n ;"rgf k|ljlwdf ;"rgf jf
l:jlrª k|0ffnLdf hf]l8Psf x'G5g\ h;nfO{ s]Gb|Lo sfof{no jf 8]6fnfO{ t/+u jf n]h/ ls/0f÷k|sfzsf] ¿kdf k|]if0f ul/g] z'4
PS;r]+h elgG5 . o;n] 6]lnkmf]g ;Dks{ ug'{kg]{ gDa/sf] l;;f jf Knfl:6sn] ag]sf] wfuf]eGbf dl;gf] vf]qmf] g/d tf/ .
6]lnkmf]g;Fu ;Dks{ ul/lbG5 . afO6 8]6fsf] Pp6f OsfO . k|foM cf7 la6sf] Ps afO6 x'G5 .
6]ln;]G6/ 6]ln;]G6/ ;"rgf tyf ;+rf/ k|ljlw;dIf cfdhgtfsf] o;n] j0f{dfnfsf] Pp6f cIf/nfO{ hgfpg ;S5 . !)@$ afO6
kxF'r pknAw u/fpg] ;femf :yfg xf] . 6]ln;]G6/sf] d'Vo sfd a/fa/ Ps lsnf]afO6 / !)@$ lsnf]afO6 a/fa/ Ps d]ufafO6
hg;fwf/0fnfO{ OG6/ x'G5 . To:t} !)@$ d]ufafO6 a/fa/ Ps luufafO6 x'G5 . afOg/L
g]6;dIf kx'Fr a9fP/ pgLx¿nfO{ OG6/g]6dfkm{t k|fKt l8lh6 sDKo'6/ k|0ffnLn] sfd ug]{ cfwf/e"t ) / ! sf] c+ssf]
x'g] ;]jf pkof]u ug{ ;3fpg' xf] . clxn] ;"rgf k|ljlw, vf; u/L hf]8f . x]g'{;\ l8lh6, la6 / afO6 .
OG6/g]6nfO{, ljsf;zLn b]zx¿df cfdhgtf;dIf k'¥ofpg] la6 afOg/L l8lh6 jf b'O{ hf]8f c+ssf] nflu k|of]u ul/g] ;+lIfKt
k|efjsf/L dfWodsf] ¿kdf 6]ln;]G6/sf] cjwf/0ff lgSs} pkof]uL zJb . sDKo'6/n] k|zf]wg ug{]÷sfd ug]{ jf v]nfpg] ;"rgfsf]
dfGg yflnPsf] 5 . ul/a / clt sd cfo ePsf b]zx¿sf nflu ;a}eGbf ;fgf] OsfO . Pp6f la6df olt yf]/} hfgsf/L x'G5 ls
3/3/df sDKo'6/ / 6]lnkmf]g;Dks{ clt dxTjfsf+IfL s'/f x'g;S5 dflg;sf] nflu Tolt ;fy{s x'Fb}g . cf7 j6f la6 ldn]/ Pp6f
. t/ ;fd"lxs ¿kdf sDKo'6/ / 6]lnkmf]g ;+rfng ub}{ yf]/} ;dod} afO6 aG5 . Ps afO6n] s]xL ;"rgf lbg;S5 , h:t} j0f{dfnfsf]
w]/}nfO{ ;+rf/ ;'ljwf lbg ;lsG5 . o;/L s'g} ;d'bfo jf ufpFnfO{ s'g} cIf/ .
cfw'lgs ;+rf/ ;'ljwf lbg] pkfonfO{ ;fd'bflos ;+rf/ s]Gb| (C3) a"6 sDKo'6/ vf]Ng] k|lqmof . a|fph/ j]ak]h a|fph
/ 6]ln;]G6/ klg eGg] ul/G5 . ug{sf] nflu agfOPsf] ;ˆ6j]o/ jf k|f]u|fdnfO{ a|fph/ / j]a
eL:of6 eL:of6 e"pku|x k|0ffnL cGtu{tsf] Jofj;flos j|fph/ klg elgG5 . a|fph ug'{ eg]sf] j]ak]h x]g'{ k9g', ;'Gg'
;+rf/ ;]jf ug]{ ;/n pks/0f xf] . cGtl/Ifdf ljleGg p2]Zon] xf] . a|fph ug'{nfO{ st} ;lkm{ª / st} PS:Knf]l/ª klg elgG5 .
ljleGg prfOdf ljleGg Ifdtfsf xhf/f}F e"pku|xx¿ :yfkgf Aof08ljy sDKo'6/ lj1fgdf Jof08ljy eGgfn] b'O{ sDKo'6/aLr
ul/Psf 5g\ . tLdWo] Jofkfl/s p2]Zo cyf{t\ b"/;+rf/, 6]lnlehg lgwf{l/t ;dodf k|]if0f ug{;lsg] 8]6fsf] kl/df0f eGg] a'lemG5 .
k|;f/0f cflb ;]jf lbP/ axfn lng] e"pku|xx¿n] Jof08ljynfO{ /]l8of]
s]a'n 6]lnlehg k|0ffnLsf ;fy} 3/sf] 5fgfdf hl8Psf l8; t/+usf] ;Gbe{df ;fOsn k|lt;]s]08df gflkG5 eg] sDKo'6/df
PG6]gfdfkm{t 3/3/df 6]lnlehg sfo{qmd k'¥ofpg] sfd u5{g\ . afO6 k|lt;]s]08sf] PsfOdf gflkG5 . h:t} % s]aLkL cyf{t\
67
k|lt;]s]08 % lsnf]afO6sf] ultn] 8]6f k|]if0f . sDKo'6/x¿ x'G5 eg] s'g}df s]xL lglZrt cIf/ jf zAb n]v]kl5 dfq} nuckm
6]lnkmf]gsf] tf/, sf]clS;on s]a'n jf /]l8of] t/+u, dfOqmf]j]eaf6 x'G5 .
cfk;df ;Dkls{t ul/Psf x'g;S5g\ . yf]/} ;dodf w]/} 8]6f k|]if0f lngS; of] Ps k|sf/sf] sDKo'6/ ck/]l6ª l;:6d xf] .
ug]{ IfdtfnfO{ w]/} Jof08ljy Ifdtf elgG5 . er'{cn l/ofln6L o;sf] ljsf; o'lgS; gfds clt zlQmzfnL ax'pkof]uL tyf w]/}
sDKo'6/n] agfpg] jf b]vfpg] o:tf] j:t' jf b[Zo h'g sDKo'6/ k|sf/sf] sfd ug]{ ck/]l6ª l;:6daf6 ePsf] xf] . lngS;sf]
k|of]ustf{x¿n] x]g{ cg'e"lt ug{;S5g\ t/ Tof] j:t' jf b[Zosf] pkof]u g]6jls{ª, ;ˆ6j]o/sf] ljsf;nufot ljljw k|sf/sf
ef}lts cl:tTj x'Fb}g . o;nfO{ cef}lts jf:tljstf eGg;lsG5 . sfddf ul/G5 . c? dxFuf ck/]l6ª l;:6dsf] bfFhf]df o;nfO{
j]ak]h jN8{jfO8j]adf /flvPsf 8s'd]G6 . o;df kf7\o, ;:tf] dflgG5 . o;sf] ljljw pkof]lutf / ;j{;'netfn] ubf{
lrq, Plgd]zg / rnlrq x'g ;S5 . j]a;fO6 OG6/g]6df b]lvg] of] ljZjel/ nf]slk|o aGb}5 . ;ˆ6j]o/ agfpg]x?sf] 7"nf] ;+Vofn]
kf7Ø, lrq, Wjlg / rnlrqsf kmfOnx¿sf] ;+sng . j]a;fO6 o;nfO{ ckgfpFb}5g\ . lngS;nfO{ ljleGg k|sf/sf xf8{j]o/;Fu
y'k|} j]ak]h cyjf Pr6LPdPn 8s'd]G6x¿ ldn]/ ag]sf] sfd ug{;Sg] agfpgsf nflu w]/} sfdx? eO/x]sf 5g\ . lj+8f]h
x'g;S5 . j]a;fO6 Pp6f ;fgf] kbf{df c6fpg] klg x'G5 / l;+u} sDKo'6/ lj1fgdf lj+8f]hsf] cy{ ljZjk|l;4 ;ˆ6j]o/ pTkfbs
k':tsfno hqf] ljzfn klg x'g;S5 . ;ˆ6j]o/ sDKo'6/ k|f]u|fd dfOqmf];ˆ6 skf]{/];gn] ahf/df NofPsf] k;{gn sDKo'6/ ck/]l6ª
tyf lgb]{zgx¿ h;n] sDKo'6/ xf8{j]o/nfO{ sfd ug{ nufpF5 . l;:6d xf] . o;n] sDKo'6/ k|of]ustf{x?nfO{ lsaf]8{sf] ;§f
;ˆ6j]o/ d'Vo b'O{ k|sf/sf x'G5g\ M sDKo'6/nfO{ sfd u/fpg] dfp;h:tf] tfs]/ lSns u/] k'Ug] ;lhnf] pks/0f pknAw u/fP/
l;:6d ;ˆ6j]o/ cyjf ck/]l6ª l;:6d / PlKns];g ;ˆ6j]o/ sDKo'6/ rnfpg lgSs} ;lhnf] agfOlbof] . lj+8f]h cfpgeGbf
h;n] dflg;x¿n] ljleGg p2]Zocg';f/ sDKo'6/sf] pkof]u klxn] sDKo'6/ rnfpg dfOqmf];ˆ6s} l8:s ck/]l6ª l;:6d MS-
ug{;Sg] t'NofpF5 . h:t} lx;fa ug]{ sfdsf nflu :k|]8l;6, DOS hfGg'kYof]{ . lj+8f]h clxn] ;+;f/d} ;a}eGbf k|rlnt sDKo'6/
lr7Lkq, n]v /rgf n]Vgsf nflu j8{ k|f];];/ cflb . oL afx]s rnfpg] k|0ffnL ag]sf] 5 . o;n] sDKo'6/ k|of]ustf{x?nfO{
klg ljleGg sfd / p2]Zon] agfOPsf cg]sf}F k|sf/sf ;ˆ6j]o/ sDKo'6/df sfd ug]{ /dfOnf] jftfj/0f lbPsf] 5 .
x'G5g\ . ;fOa/ On]S6«f]lgs ;+rf/ g]6js{ vf; u/L OG6/g]6sf] xfOk/ldl8of kf7Ø, lrq, Wjlg / rnlrqh:tf ljljw
d]naf6 ag]sf] ;"rgf k|0ffnL jf kl/j]z . dfWodx¿nfO{ Ps} ;+/rgfdf ;+ul7t u/]/ pkof]u ug]{ gofF
;fOa/ Sofkm] sDKo'6/o'Qm Sofkm] jf xf]6n hxfFaf6 tl/sfnfO{ xfOk/ldl8of elgG5 . o;df sDKo'6/, ;L8L/f]d /
u|fxsn] OG6/g]6 / Od]n pkof]u ug{;S5 . ;fOa/g]l6S; hLljt OG6/g]6sf] pkof]u ul/G5 . pbfx/0fsf] nflu s'g} ;L8L/f]d jf
j:t'sf] :gfo'tGqh:tf lgoGq0f k|0ffnLsf] cWoog u/]/ To;};Fu j]ak]hsf] ln+s jf xfOk/ln+s pkof]u u/]/ ljleGg dfWodsf
ldNbf]h'Nbf] k|0ffnL On]S6«f]lgs / oflGqs pks/0fx¿df ljsl;t ljleGg ljifo x]g{, ;'Gg ;lsG5 . of] k|ljlwn] ubf{ s'g} klg
ug]{ af/]df cWoog . ;fOa/g]l6S;n] hLljt / lghL{j j:t'aLr ljifosf] s'g} klg dfWoddf k'Ugsf] nflu Pskl5 csf]{ u/L
;dfgtf / leGgtfx¿sf] t'ngf u5{ . -o:tf k|0ffnLx¿ s'g} Pp6f qmd};+u kfgf kN6fpg' kb}{g . lSns ug]{ lalQs} h'g ljifo jf zAb
hLjsf], ;d"xsf] jf ;dfhsf] klg x'g ;S5 ._ rflxof] To;df k'Ug ;lsG5 . xfOk/ln+s s'g} Pp6f xfOk/6]S:6
;fOa/:k]; ljlnod luA;gn] cfˆgf] pkGof; 8s'd]06df ePsf zAb, jfSo, lrGx, ;+s]t ljifo / cGo
Neuromancer (1982) df kl/sNkgf u/]sf] jf:tljsh:t} u/L xfOk/6]S:6 8s'd]06df ePsf kmfOn / c? ;du|Lx¿aLrsf]
cg'ej ug{;lsg] cef}lts÷cjf:tljs ;+;f/ . o:tf] cjf:tljs ;Dks{nfO{ xfOk/ln+s elgG5 . s'g} 8s'd]06df ePsf]
b'lgofF hxfF sDKo'6/sf] dfWodaf6 OG6/g]6h:tf ;+hfnx¿dfkm{t xfOk/6]S:6sf] ;+s]tnfO{ dfp;n] lSns u/]/ Tof] ;Dks{n] ;+s]t
k|j]z u/]/ ToxfF ePsf ;"rgf, 1fg, dfgf]/+hg cflb cg'ej ug{, ug]{ 8s'd]06df ;lhn} k'Ug;lsG5 . xfOk/ln+ssf] zAb jf ;+s]t
k|fKt ug{ e08f/0f / k|]if0f ug{ ;lsG5 . OG6/g]6h:tf] Pscfk;df c?eGbf a]Un} /+udf / lrGg ;lhnf] u/L agfOPsf] x'G5 . Tof] zAb
;Dks{df ePsf sDKo'6/x¿sf] dfWodaf6 dflg;x¿n] cfk;df jf lrGxdfly s;{/ n}hfFbf To;sf] /+u jf ?k km]l/G5 jf s;{/sf]
cGtlqmof ug]{ jftfj/0fnfO{ ;fOa/ :k]; elgG5 . ;fOa/ :k];sf] ?k km]l/P/ xftsf] cf}+nf h:tf] b]lvG5 .
Pp6f d'Vo u'0f s] xf] eg] b'O{ hgfaLr ;+rf/df b"/Lsf] s'g} xf8{j]o/ sDKo'6/ oGq pks/0f / Tof];Fu ;+a+lwt
dtna x'Fb}g . o'h/ g]d ;+rf/sf] ;+hfndf s'g} JolQmnfO{ lrGgsf kf6{k'hf{, ;fdu|L . xf8{ j]o/ ef}lts a:t' xf] h;nfO{ 5'g rnfpg
nflu pkof]u ul/g] gfd jf 7]ufgf . Od]n jf OG6/g]6 k|of]ustf{n] prfNg;lsG5 . xf]dk]h s'g} klg j]a;fO6sf] klxnf] k]hnfO{
cfˆgf] kl/rosf nflu k|of]u ug]{ gfd jf 7]ufgf . nucg÷nuOg xf]dk]h elgG5 . o;n] ;f] j]a;fO6 / To;df ePsf ;fdu|Lx?sf]
sDKo'6/ k|of]ustf{n] s'g} sDKo'6/sf] pkof]u ug{, sDKo'6/ af/]df a'emfpF5 . o;df k|foM ljifo ;"lr /flvG5 / o;nfO{
g]6js{df k|j]z kfpg, jf c? oGqpks/0fsf] pkof]u ug{ cg'dlt j]a;fO6sf] kl/ro jf ;f]s]; dflgG5 . l:jlrª b"/;+rf/
kfpgsf] nflu k|of]u ul/g] cfb]z nucg jf nuOg xf] . nucgdf k|0ffnLdf, 6]lnkmf]g ;Dks{ ubf{ h'g gDa/sf] nflu kmf]g ul/Psf]
k|foM k|of]ustf{sf] cfˆg} df}lns gfd jf o'h/g]d / kf;j8{ x'G5 . xf] Tof] gDa/df 6]lnkmf]g sn ;Dks{ ul/lbg] Joj:yf . ;f] sfd
o'h/g]d / kf;j8{ lrg]kl5 dfq} sDKo'6/ jf g]6js{n] k|j]z lbG5 ug{sf nflu PS;r]+hdf hl8t l:jlrª pks/0f . ;"rgf 8]6f jf
. nuckm nuckm sdf08 sDKo'6/ jf g]6js{sf] sfd aGb ug]{ hfgsf/L / tYof+sx¿nfO{ ;+sng / k|zf]wg u/L ;'ul7t,
sbd dfq} xf] . nucg u/]/ vf]n]sf] sDKo'6/ jf g]6js{ nuckm ;fy{s / pkof]u ug{;lsg] cfsf/df 9flnPkl5 ;"rgf aG5 .
gu/L 5fl8of] eg] csf]{ ;'ul7t / pkof]uL ;"rgf ;xL, ;fGble{s, k"0f{, ;:tf], ;Totfsf]
k|of]ustf{n] nucg gu/L cyf{t\ o'h/g]d / kf;j8{ k|of]u gu/L k/LIf0f ug{ ;lsg], ljZj;gLo / rflxPsf] a]nfdf kfpg;lsg]
sDKo'6/ / g]6js{ rnfpg;S5 . ljleGg pks/0f jf x'G5 . ;"rgfnfO{ cIf/x¿df, c+sx¿df, lrqdf, rnlrqdf /
k|f]u|fdcg';f/ nuckm ug]{ tl/sf km/s x'G5 . s'g}df dfp;n] WjgLdf k|:t't ug{;lsG5 . ;"rgfsf] dxfdfu{ rNtLsf] efiffdf
kbf{df b]lvPsf] s'g} ;+s]t jf zJbnfO{ lSns ug]{lalQs} nuckm Og\kmd]{;g ;'k/xfOj] eGgfn] ljBdfg OG6/g]6 / o;nfO{ ;+rfng
68
ug{ rflxg] k"jf{wf/x¿nfO{ hgfpF5 . o;leq lghL g]6js{x¿, Technologies, Poverty and Empowerment, Andrew Skuse,
cgnfOg ;]jfx¿ OToflb klg k5{g\ . Og\kmd]{;g ;'k/xfOj] cyf{t\ July 2001, Social DevelopmentDepartment, Department
for International Development, London,
;"rgfsf] dxfdfu{ eGg] zAbfjnL ;j{k|yd ;+o'Qm /fHo cd]l/sfsf UK. Information Technology for Development: IT Policy
e"tk"j{ pk/fi6«klt cn uf]/n] k|of]u u/]sf lyP . pgn] of] and Stretgy Papers for Nepal, National Planning
zAbfjnL b"/;+rf/ sf] o:tf] pRr Jo08ljynfO{ hgfpg k|of]u Comission, 2001. Microsoft Encarta Encyclopedia Delux
u/]sf lyP h;n] ;+;f/sf ;a} dflg;nfO{ ;a} dflg;;Fu hf]8\5 / 2002 The Internet from the top of the World: Nepal Case
h;n] ;+rf/sf ;a}vfnsf dfWodx¿ — kf7Ø, lrq, >Jo / Study, International Telecommunication Union (ITU),
rnlrq — cf];f/k;f/ ug{ ;S5 . ;"rgf o'u sDKo'6/ k|ljlwsf] 2000. The Singnificance of Information and
pkof]u u/]/ Jofks dfqfdf ;"rgf kfpg / k7fpg ;lsg] Communication Technologies for Reducing Poverty, Phil
Marker, Kerry McNamara, and Lindsay Wallace, January
;donfO{ ;"rgf o'u eGg] ul/G5 . dfgj Oltxf;sf] jt{dfg ;do 2002, DFID, UK Understanding e-Governance for
b}lgs hLjgb]lv lnP/ /fi6« / ljZjs} cfly{s ;fdflhs tyf Development, Richard Heeks, 2001, Institute of
/fhgLlts If]qdf ;"rgfsf] dxTj / pkof]lutf al9/x]sf] ;do xf] Development and Policy Management, UK
. eljioljbx¿ eG5g\ clxn] t ;"rgf o'usf] k|f/Dedfq ePsf] 5 Websites:
. ;+rf/ ;"rgf k|ljlwsf] b'lgofFdf ;+rf/ eGgfn] Pp6f sDKo'6/af6 http://www.itu.int/ti/casestudies/nepal/nepal.htm
csf]{ sDKo'6/;Dd jf sDKo'6/x¿sf] aLrdf 6]lnkmf]g, dfOqmf]j]e http://www.techknowlogia.com
http://www.itcd.net
l/n], :of6]nfO6 ln+s jf s]a'n tf/h:tf ;+rf/sf] s'g} dfWodåf/f http://www.nepalmedia.org
8]6f k|]if0f ug]{ eGg]
a'lemG5 . xfOk/6]S:6 kf7Ø, lrq, Wjlg, rnlrq cflbnfO{ Ps
cfk;df hf]8\g] k|0ffnL . xfOk/6]S:6sf] d2tn] Pp6f ;fdu|Laf6
csf]{ ;fdu+|Ldf ;lhn};Fu k'Ug ;lsG5 . jN8{jfO8j]asf] o;}
k|0ffnLdf cfwfl/t 5 . df]lg6/df b]lvg] s'g} ;fdu|Ldf lSns ug]{
lalQs} To;;Fu ;DalGwt csf]{ ;fdu|Ldf k'luG5 .o;/L ln+s u/]/
/flvPsf] ;fdu|LnfO{ xfOk/ln+s elgG5 .
kl/lzi6 @
;Gbe{ ;fdu|L
bzf}F k+rjifL{o of]hgf, /fli6«o of]hgf cfof]u .
b"/;+rf/ gLlt @)%^, >L %sf] ;/sf/ .
g]kfnsf] ljsf;sf nflu ;"rgf k|ljlw ;"rgf k|ljlw gLlt
tyf /0fgLlt;DaGwL sfo{kqx¿, /fli6«o of]hgf cfof]u . @)%* .
g]kfnL b}lgs, ;fKtflxs tyf kflIfs kqklqsf -@)%# ;fnb]lv
@)^) ;fpg;Ddsf_ . ljB'tLo -On]S6«f]lgs_ sf/f]af/ / l8lh6n
x:tfIf/ ;DaGwL Joj:yf ug{ ag]sf] ljw]os, @)%&, lj1fg tyf
k|ljlw dGqfno . ;"rgf k|ljlw gLlt, @)%& , /fli6«o of]hgf
cfof]u . j]a;fO6x¿ M ;/sf/sf ljleGg dGqfno, ljefu, cfof]u,
;+:yfg tyf ljleGg lgsfosf j]a;fO6x/?, cGt/f{li6«o tyf
/fli6«o u}/;/sf/L ;+:yfsf j]a;fO6x¿,
Challenges to the Network INTERNET FOR
DEVELOPMENT, Executive Summery, October 1999,
ITU. Community Radio Handbook, Colin Fraser and Sonia
Restrepo Estrada, UNESCO 2001. Computer Internet
Multimedia Dictionary, Surendra Verma, University Press,
India, 1998. Conference Proceedings: International
Conference on Information Technology, Communications
and Development, 29-30 November,
2001, Kathmandu, Nepal, Editors Gaurab Raj Upadhaya
and Alfred
Diebold, Friedrich-Ebert-Stiftung, Nepal Office.
Digital Transforation A Framework for ICT Literacy: A
Report of the International ICT Literacy Panel, Educational
Testing Service2002.
Information and Communication Technologies, Poverty
and Development, Richard Heeks, 1999, Institute for
Development Policy and Management, University of
Manchester, UK. Infromation Communication

69

You might also like