1. Kuptimi i Ekonomiksit?

Ekonomiksi studion ann ekonomike t jets shoqrore dhe sjelljen e agjentve ekonomik n shoqri dhe kushtet ekonomike t bashkveprimit. 2. Kush jane agjentet ekonomik? Agjentt ekonomik jan: A) INDIVIDI-FAMILJA (n rolin e zotruesit t burimeve, ofertuesit dhe konsumatorit), B) FIRMA organizata q prodhon t mira dhe shrbime, C) QEVERIA SHTETI si vendimmarrs, krijues dhe mbikqyrs i lojs ekonomike etj. 3. Burimet-faktort-inputet e prodhimit? A) PUNA, B) TOKA, C) KAPITALI, D) SIPRMARRJA 4. Kuptimi i puns? Aftsia mendore-intelektuale dhe fizike t njerzve pr t punuar-kryer nj pun, sht njri prej inputeve-burimeve-faktorve t prodhimit. 5. Kuptimi i territorit (toka)? Pasuria natyrore q na rrethon e t gjitha llojeve: toka bujqsore, toka si truall ndrtimi, burimet energjetike, minerale dhe i tr mjedisi fizik q na rrethon. 6. Kuptimi i kapitalit-elementet e kapitalit? Kapitali mallrat e prodhuara pr prodhimin e mallrave t tjera. Elementet e mallrave jan: Pajisjet, Makinerit, Ndrtesat, Inventari (Produktet e gatshme, gjysm produktet-produktet n proces dhe lnda e par). 7. Kuptimi i Siprmarrsit? Aftsia dhe talenti organizativ i disa njerzve pr menaxhim t inputeve ekonomike si: Puna, Toka, Kapitali. Ai krkon mundsit zhvillimore t organizats prodhuese-firmat si dhe merr psipr rreziqe si dhe sjell novacione-rrisi brenda ndrmarrjes. 8. Konceptet e Ekonomiksit? Konceptet e Ekonomiksit jan: A) Pasuria prbhet nga stoku-rrezerva e mallrave dhe shrbimeve, A) Mirqenia knaqsia e individit-grupit shoqror q nxjerr nga konsumi i pasuris. Mirqenia ndahet n: 1) Efiqenca nxjerrja e dobis maksimale-knaqsi maksimale nga prdorimi i inputeve ekonomike, 2) Drejtsia ndarja-shprndarja e drejt e mallrave dhe shrbimeve mes individve dhe grupeve t shoqris.

9. Teknologjia? Teknologjia sht trsia e aftsiveit dhe njohurive shkencore n lidhje me prdorimin e faktorve t prodhimit, ku teknologjia e avancuar rrit produktivitetin-sasin e prodhuar pr nj njesi t inputit. 10. Ligji i rradhsis? Ligji i rradhsis shpall se mallrat-shrbime jan t rralla-pamjaftueshm sepse edhe burimet pr prodhimin e tyre jan t pamjaftueshm karshi nevojave t njerzve pr konsum. 11. Zgjedhja-Alokimi? Zgjedhja sht pasoj e rradhsi, ku duhet br zgjedhja mes alternativave pr prodhimin e mallrave dhe shrbimeve, Alokimi shprndarja e inputeve t kufizuara mes nevojave konkuruese t pakufizuara t shoqris. 12. Alokimi-problemet kryesore-pyetjet? Alokimi si problem krysor ka disa dimensione dhe i prgjigjet ktyre pytjeve: A) Cfar t prodhohet, B) Si t prodhohet, dhe C) Pr k t prodhohet. 13. Pjest e Ekonomiksit? Ekonomiksi ka 2 pjes: A) Mikro-Ekonomia studion sjelljen e agjentve ekonomik, konsumatorve, firmave t biznesit dhe qeveris, dhe q veprimtaria e tyre lidhet me alokimin e inputeve dhe funksionimin e fatorve t veqant t ekonomis. N qendr t vmendjes makroekonomike jan tregjet e mallraveshrbimeve t vecanta dhe kushtet e ekuilibrit t tye, B) Makro-Ekonomia studion sjelljet e ekonomis kombtare, me studimin e agregatve ekonomik si: Produkti i Prgjithshm, Punznia Totale dhe Papunsia, Niveli i Prgjithshm i Cmimeve dhe Inflacioni, Ciklet e Biznesit dhe rritja ekonomike. Pra nuk ka kufi t prer mes mikro-makro-ekonomis, por n koht e fundit po i kushtohet vmendja gjithnj e m e madhe e bazae mikroekonomike t dukurive makroekonomike. 14. Kufiri i Mundsive t Prodhimit (KMP)? KMP shpreh kombinime t ndryshme t mallrave dhe shrbimeve q mund t prodhoj nj vend gjat nj periudhe t dhn kohore, duke prdorur t gjitha burimet n dispozicion dhe me teknikat m efiqiente t prodhimit.

15. Rritja ekonomike, Produktiviteti? Rritja ekonomike sht zgjerim i qndrueshm dhe i vazhdueshm i mundsive t prodhimit e cila kushtzohet me rritjen e faktorve t prodhimit dhe prmirsimit t tyre t vazhdueshm, Produktiviteti shpresh sasin e prodhuar t produktit pr nj njsi t inputeve t prdorura, ky koncept sht ngusht i lidhur edhe me efiqencs si koncept m t gjer t efiqencs ekonomike. 16. Llojet e Efiqencs? Ekzistojn disa lloje t eficencave: a) Efiqenca Ekonomike shpreh gjendjen e ekonomis ku askush nuk arrin mirqenien e tij pa e cnar mirqenien e tjetrit. Ekonomia nnkupton arritjan e efiqencs prodhuese, alokative dhe shprndarse. b) Eficenca Prodhuese prodhimi i njsive t caktuar t produktit me prdorimin e minimumit t inputeve, pra: Produktiviteti Maksimal i Mundshm (PMM), c) Eficenca alokative alokimi i burimeve-inputeve t mallrave aty ku krkon shoqria, d) Eficenca n Shprndarja shprndarja e produkteve t prodhuara ku konsumatort duke i marr t dhnat e t ardhurave (pas pagimit t kontributit-taksave) dhe cmimet e tregut ku konsumatort nuk do t donin t shpenzonin kto t ardhura n ndonj mnyr tjetr. 17. Shprndarja e burimeve te mbyllura dhe t hapura? Ekonomia e mbylluar shprndarja e inputeve dhe niveli i konsumit jan tprcaktuara trsisht nga niveli i prodhimit. Pra; nuk mund t konsumohet m shum sesa prodhohet-disponohet. Ekonomit e hapura lidhen njra me tjetrn n shkmbimin e mallrave, shrbimeve, prvojave ku nj vend mund t konsumoj edhe mallra t prodhuara n vendet tjera, duke zgjeruar mundsit e konsumit m tej mundsive t prodhit. Pra; Nj vend prfiton nga importi e tjetri nga eksporti. 18. Kuptimi i specializimit? Specializimi prqndrim n prodhim i vetm nj prodhukti apo disa produkteve si ps.sh:Gruri, Misri, Rrushi, etj.

19. Kuptimi i kosotove oportune? Kosto Oportune ndryshe quhet Kosto Alternative kuptohet si sakrific e br heqja dor nga nj e mir dhe zgjedhja e nj t mire t prodhuar m t vlefshme. Rrjedh nga rradhsia e burimeve dhe domosdoshmria e zgjedhjes. 20. Funksioni i Ekonomiksit? Ekonomiksi i ka dy funksione: a) Funksioni-Pohimi Pozitiv, b) Funksioini-Pohimi Normativ. 21. Pohimit Pozitiv-Normativ? Pohimi Pozitiv prshkruar dhe shpjegon dukurit, agjentt ekonomik q dshirojn t arrij qllimet e tyre, ku edhe ju prgjigjen pyetjeve: CFAR ISHTE, CFAR SHT dhe CFAR DO T BHET? P.sh. Pohimi Pozitiv sht: Deficiti Buxhetor i Shtetit sjell uljen e papunsis dhe rritjen e nivelit t inflacionit, Pohimi Normativ merr sygjerime rreth rrugve m eficente pr arritjen e synimeve t agjentve ekonomik. U prgjigjet pyetjeve CFAR DO T DUHEJ, CFAR DO T ISHT MIR T NDODHTE. P.sh. Pohim Normativ sht Niveli i papunsis n Kosov sh i lart e i cili duhet t ulet. Pohime Normative jan t shkputura nga vlersimet morale t synimeve q duam t arrijm, por ato qndrojn n baz t rekomandimeve politike. 22. Metoda e Studimit ekonomik? Ekonomia studiohet sipas dy metodave kryesore: A) NDUKSIONI fillon me mbledhjen, prpunimin e m pas analizimin e t dhnave ekonomike dhe vazhdon me zbulimi e lidhjeve te variablat e studiuara dhe t nxirret nj prfundim-konkluzion-hipotez t caktuar. Pra cdo informat e marr ndahet dhe studiohet e detajizuar. B) DEDUKSIONI sht verifikimi empirik i prfundimeve t nxjerra e cila shrbehet me teoremn APRIORISTIKE, e cila duket e arsyeshme e bazuar n ide t natyrshme dhe nuk jan rrjedh drejtprdrejt nga evidencat statistikore, e kjo teorem demostrohet logjikisht n kontekstin e nj modeli ekonomik si nj paraqitja t thjeshtzuar t realitetit ekonomik t ndrtuar mbi supozime-konkluzioneve. Pra, prej informatave analitike bashkohen q t formohet kjo metod.-Deduksioni. 23. Ekonomia shkenca empirike apo ekzakste? Ekonomia si shkenc shoqrore sht empirike e jo ekzakte, ku ligjet ekonomike jan ligje mesatare dhe nuk shprehin raportin ekzakt, ku m s miri e spjegon sjelljen e grupeve shoqrore sesa t individve, ku kjo shkenc gjen rregullsi dhe kur ka diferencat e mdha n sjelljet e individve. 24. Metoda tjera ekonomike-grafike? Metodat ekonomike-grafike jan: A) Grafiku mes dy faktorve-inputeve, B) Grafiku i serive kohore, C) Grafiku i shprndar, D) Metoda statistikore. 25. ka sht Ekonometria? Ekonometria sht nevoja gjithnj m e madhe e prdorimit t metodave statistikore pr formulimin e nj teorie ekonomike dhe verifikimin e saj. Ekonometria ndr t tjera merret me studimin e drejtimit-menaxhimit dhe t forcs s lidhjeve t variablave ekonomik. Kapitulli 2 1. Kush e prcakton mimin, sasin e tregut? mimin dhe Sasin e tregut e prcakton ballafaqimi n treg i blersve dhe i shitsve t produkteve t prodhuara. 2. Pse duhet njohur krkesn dhe ofertn? Pr t kuptuar: A) Si arrihet gjendja e ekuilibrit t tregut n kushtet e prgjithshme t tij, B) Ndryshimin e mimit n periudhat e ndryshme kohore, C) Pse mimet e fiksuara me ligj ndikojnn n sasin dhe cilsin e mallrave q kmbehen, D) Si bhet racionimi i inputeve t pamjaftueshme nprmjet sistemit t mimeve n nj treg konkurencial. 3. Pr nj ekonomist-joekonomist cka paraqet krkesa? Pr nj ekonomist Krkesa paraqet sasin e nj produkti q konsumatori-blersi sht njkohsith i gatshm dhe n gjendje t bleje m mime t ndryshme t mundshme, gjat nj periudhe kohore, Pr nj jo-ekonomist termi krkes i regerohet thjesht nj sasie t caktuar produkti.

4. Dallimi n mes nevojave dhe krkess? Q nj blers t ket krkes pr produkt nuk sht e mjaftueshme t ket vetm nevoj pr t, por edhe t jet n gjendje ta e blej at produkt, 5. ka paraqet ligji i krkess? Ligji i Krkess Kur mimet e produkteve ulen, sasia q blersit jan t gatshm t blejn rritet, dhe kur mimet rriten sasia e krkuar paksohet, me kusht q faktort t tjer t mbeten t pandryshuar. Ky ligj rrjedh nga parimet e zgjedhjes racionale. Nj rritje e mimit nuk bn q konsumatori t ket m pak nevoj pr t (mallra-shrbime). Kjo e ul sasin e krkuar, por jo edhe sasin q konsumatori ka nevoj pr t. 6. ka paraqet kurba-lakorja e krkess? Kurba-Lakorja e Krkess sht paraqitja grafike e niveleve t krkess ku mimet jan n prpjestim t zhdrejt me sasin. Pra; Kur mimi ulet (P-), sasia rritet (Q+), dhe e kundrta. 7. Pse vetm faktori mim merret n konsiderat, ndrsa t tjert lihen apo supozohen si konstante? Merret n konsiderat vetm faktori mim pr arsye se sht bruim kryesor i informimit rreth pamjaftueshmris relative t burimeve, ndryshimin e nevojave dhe t tjera dukuri t ekonomis s tregut. 8. Cilat jan faktort tjer q ndikojn n krkess? Faktort tjer jan: A) T ardhurat e konsumatorve, B) mimet e mallrave plotsues dhe zvendsues, C) Pritjet e konsumatorve pr t ardhurat dhe mimet, D) Numri i konsumatorve, E) Shitjet dhe preferencat e konsumatorve.

9. Analizoni faktort e krkess? A) T ardhurat e konsumatorve jan faktor prcaktues q jogjithmon bn q konsumatort t blejn m shum produktet, por ndodh q edhe t kursejn. Ekzistojn dy lloje t mirash: 1) T Mira Normale krkesa ndryshon njjt me t ardhurat, dhe 2) T Mira Inferiore krkesa ndryshon n drejtim t kundrt me t ardhurat. Pra; Mallrat me cilsi t lart jan t mira normale, ndrsa Mallrat me cilsi m ult jan t mira inferiore. B) mimet e mallrave pltsues dhe zvendsues jan faktor alternativ-oportun mes t mirave t ndryshme-shrbimeve. P.sh. Gruri-Misri (zvendsues), dhe Karburanti-Automobili (plotsues). Pra; Ndryshimi n cmimin e nj malli ndikon n prpjestim t drejt te krkesa pr zvendsuesin e atj malli. Ndryshimi n cmimin e nj malli ndikon n prpjestim t zhdrejt te krkesa pr potsimin e atij malli. C) Prijtjet e konsumatorve jan parashikimet pr t ardhmen, pr ndryshimin n t ardhurat, cmimet e mallrave q konsumojn. Kjo rrit krkesn pr t mirat normale dhe ul krkesn pr t mirat inferiore. D) Numri i konsumatorve sht njri prej faktorve prcaktues ku krkesa s bashku me ofertn e tregut jan prcaktuese t cmimit relativ t produkteve. Pra Krkesa e tregut paraqitet si shuma e krkesave individuale t konsumatorve. Prshembull nj person sht i gatshm t blej 15 njsi nga X malli me cmim prej 20euro. Ndrsa personi tjetr sht i gatshm t blej 10 njsi nga malli X me t njtin mim, pra duke supozuar se kta dy persona formojn tregun ktu kurba e krkess s tregut pasqyro faktin se s bashku ata do t blejn 25njsi me mim 20euro. Prveq ksaj edhe ndryshimet n shprndarjen e popullsis sipas grupmoshave, gjinis apo nga pikpamja territoriale mund t shkaktojndryshimin e krkess pr produkte t veanta. E) Shijet dhe Preferencat ndikohen ngaprmirsimet e cilsis s produktit, reklamave t suksesshme apo t tjera faktor q bjn przgjedhjen e produkteve q konsumatort parashohin dobin q dshirojn ta e nxjerrin nga konsumi i produkteve t ndryshme. P.sh. vlersimi i shijeve t tij pr vajtjen n nj ndeshje sportive dhe mimin q sht i gatshm ta e paguaj do t varet nga preferencat e tij pr sportin ose futbollin ose ndonj spoprt tjetr. Ai pr t shikuar futboll duhet t paguaj 5euro pr bilet ndrsa pr basketboll 1euro, pra ai e zgjedh futbollin per aryse se e preferon m shum kt sport. 10. ka prfaqson Oferta Oferta prfaqson sasit e nj produkti q shitsit jan njkohsisht t gatshm dhe n gjendje t ofrojn pr shitje me mime t ndryshme, gjat nj periudhe t caktuar kohore, kur faktort e tjer jan konstant. 11. ka paraqet Ligji i Oferts? Lilgji i Oferts thot se shitsit do t ofrojn nj sasi m t madhe pr shitje kur mimet rriten dhe do t ofrojn sasin m t vogl t produkteve ather kur cmimet ulen. 12. Nga buron Ligji i Oferts? Ligji i oferts buron nga parimet e zgjedhjes racionale ku prfitimi shtes q merret nga ofrimi i nj njsie produkti sht mimi i pritur i tij. Ktu prodhuesi sht i gatshm t ofroj nj njsi shtes vetm kur mimi i saj shth m i lart ose t paktn i barabart me koston shtes. Pra; mimi dhe kostoja shtes lidhn n t njjtn mnyr si mimi dheknaqsia shtes n rastin e krkess. 13. ka sht Kostoja Marxhinale-Kostoja Shtes? Kostoja shtes rritet kur rritet sasia e prodhuar, pra dikton nevojn pr rritjen e mimeve m t larta pr produktet e tyre n mnyr q t mbulojn kostot shtes m t larta q ka patur prodhuesi. 14. Cilt faktor ndikojn n Ofert? Faktort kryesor q ndikojn n ofert jan: A) mimet e faktorve t prodhimit, B) Teknologjia e prdorur, C) mimet e mallrave t lidhur, ) Pritjet e konsumatorve, D) Numri i ofruesve. tjera pltsuese ose zvendsuese t s mirs n fjal si dhe me tregjet e faktorve q prdoren pr prodhimin e ksaj t mire. 25. Si bhet prcaktimi i mimit n ekonomin e tregut? Problemi i prcaktimit t mimit realizohet n nj bashksi tregjesh t ndrvarura dhe nuk paraqet vetm ekuilibrin e pjesshm t nj tregu t vetm sikurse sht rasti tek ekonomit e mbyllura. 26. ka sht Dis-Ekuilibri? Dis-Ekuilibri sht gjendja e tregut ku mund t ekzistojn tepricat ose mungesat e mallraveshrbimeve t ofruar apo t krkuara n t ciln shitsit dhe blersit bjn presion njri n tjetrin pr uljen ose ngritjen ose ngritjen e mimit, pra pr aq koh sa ekziston ky presion pr aq koh i duhet tregut pr t arritur gjendjen ekuilibruese ekziston gjendja e kundrt e quajtur Dis-Ekuilibr. Pra ekziston gjendja e Dis-Ekuilibrit kur sasia e krkuar nuk sht n prputhje me sasin e ofruar, gjegjsisht nuk sh e barabart.

27. ka sht Teoria e Krkimit? Teoria e Krkimit sht teoria e re q merret me analizimin e Dis-Ekuilibrit, ku n themel t ksaj teorie qndron informacioni jo i plot q ka n baz paaftsin e agjendtve ekonomik pr t parashkuar sakt prodhimin e t mirave nga njra an dhe krkesn pr kto t mira nga ana tjetr. Pra informacionet jo t plota bjn q subjektet ekonomike t perfeksionojn parashikimin pr mimet dhe sasit pr t cilat tregu shkon n ekuilibr. 28. ka sht Ankandi? Ankandi sht njra prej metodave mjaft t mira pr zbulimin e mimit apo ekuilibrin e tregutku barazohet krkesa totale me ofertn totale, por pjesa m e madhe e tregjeve nuk funksionojn si ankandet, gj gj ndikojn faktor t ndryshm pr mosplotsimn e kushteve t konkurrencs s plot 29. Kush ndikon n vazhdimin e Dis-Ekuilibrin e tregut? N zgjatjen e disekuilibrit prveq informaiconeve jo t plota pr tregun ndikojn edhe faktor t ndryshm si: a)Imponimi i qeveris mund t jet n: 1) Natyrn e mekanizmit konkurencial (sistemin fiskal), dhe 2) Jasht natyrs konkurenciale (jasht sistemit fiskal), si sht rasti i mimeve tavan dhe mimeve dysheme, b) Mos-Realizimi i planeve t prodhimit, c) Gjendja e nj ekuilibri t paqndrueshm. 30. ka sht mimi tavan(maksimal) dhe mimi dysheme (minimal) ? Pr t kuptuar mimin tavan do ta ilsutrojm me shembullin e tregut t benzins. Supozojm sepr arsye t caktuara qeveria vendos nj mim tavan-maksimal prej 1euro/litr. Pr mimin maksimal-tavan krkesa nuk prputhet me ofertn. Konsumatort krkojn m shum benzin, por bezina pr t plotsuar krkesn e teprt nuk ka. Pra zgjidhja e vetme m e mir sht racionimi i konsumit me an t sistemit t trisksimit. Funksioni i triskave sht q t kufizojn krkesn. Pra zhvendosja e kurbs nga nj vend n tjetrn. Pr ta kuptuar rasin e mimeve dysheme-minimale duhet q t ilustrojm me shembullin e pagave minimale. Supozojm se paga minimale fiksohet me ligj. Ku ekziston edhe ekuilibri i detyruar. Me kt pag minimale do t zvoglohet numri i puntorve, dhe me kt rast dmtohen pikrisht ata q duhet ndihmuar. Mbi kt baz shum ekonomist jan shprehur kundr prcaktimit me ligjt pags minimale, e sidomos ata ekonomist liberal. 15. Analizoni faktort q ndikojn n Ofert? A) mimet e faktorve t prodhimit jan faktor prcaktues q ndikon n koston e produktit. Pra; nj rritje n mimin e burimeve rrit koston-shpenzimet e produkteve dhe n kushtet e mimit t ofruar n tregun e produktit e ul ofertn, dhe e kundrta e sajnj ulja n mimin e burimeve ul kostotshpenzimet e produkteve dhe n kushtet e mimit t dhn n tregun e produktit rrit ofertn. B) Teknologjia nnkupton aftsia dhe njohuria shkencore q prdorut pr t prodhuar n mnyr efiente-me nje kosto m t ult, dhe me kt on n nj rritje t oferts. C) mimet e mallrave t lidhur ktu duhet br analiza dhe krahasimi i alternativave t mundshme pr marrjen e vendimeve. P.sh. Bujqit duhet t zgjedhin se far (grur apo misr) dhe prodhuesit e televizorve do t duhet t bjn zgjedhje se far do t duhej t prodhonin (TV me ngjyra apo bardh e zi). Pra si bujku si prodhuesi i TV-ve mund t bjn prodhimin e t dy produkteve por profiti apo kapaciteti prodhues q do ta ken do t jet i kufizuar, pra do t prodhojn m pak. Pra mosprodhimi i grurit apo televizorve bardh e zi rrit koston oportune t prodhimit t misrit apo telvizorve me ngjyr. Rritja e kostos oportune do t shoqrohet me uljen e oferts s njrit produkt ndaj produktit tjetr dhe e kundrta. ) Pritjet e konsumatorve sht parashiqimi i asaj se ka do t ndodh n t ardhme n mnyr q ti marrin vendimet e tyr pr ofertn e produkteve. P.sh. nj prodhues i kpucve pret q krkesa pr kpuc t rritet n t ardhem, ai do t ul shtjen aktuale t kpucve ose do t krijoj rezerva t kpucve n mnyr q t shes m shum kur mimi t jet rritur. Nj kosto oportune m e lart e ul ofertn. Pra; kur pritet q mimet t rriten oferta aktuale do t synoj t ult dhe kur mimet priten t ulen oferta aktuale synon t rritet. D) Numri i konsumatorve sht kalimi nga ofertaindividuale n ofertn e tregut, pra shuma e oertave individuale n nj koh t dhn bhet numri i ofertave. Nj rritje e numrit t ofertave do t thot rritja e sasis s produkteve t ofruara pr shitje pr do mim, dhe me kt rast krijohet edhe konkurenca ofertuese. Pra; rritja e numrit t ofruesve rrit ofertn e tregut, dhe ulja e numrit t ofertuesve e ul ofertn e tregut dhe krijon monopolizimin e tregut. 16. ka jan Prfitime shtes dhe Kosto shtes? Prfitime shtes jan kur oferta dhe krkesa synon t marr m shum nga prfitimet e tregut, Kosto shtes kur oferta dhe krkesa mundohet t ket m pak humbje gjat investimeve n treg.

17. Cila sht rruga e vetme q t pajtohen oferta dhe krkesa n treg? Rruga e vetme q oferta dhe krkesa n treg t pajtohen jan Ekuilibri i oferts-krkess n treg. 18. ka paraqet Ekuilibri i Tregut? Ekuilibri i Tregut paraqetgjendjen e till q blersit dhe shitsit nuk kan arsye t ndryshojn sjelljen e tyre pr arsye veprojn n treg shum blers dhe shits n mnyr t pavarur dhe asnjri prej tyre as blersi apo shitsi individual nuk ka mundsi t ndikoj te mimi i tregut. Pra ktu nuk ka as krkes t teprt e as ofert t teprt. Sasia dhe krkesa jan t barabarta dhe ksaj situat m s miri i prgjigjet nj mim tregu i cili quhet mimi i ekuilibrit? 19. ka paraqet mimi i ekuillibrit? mimi i ekuilibrit paraqet mimin pr t cilin sasia e krkuar dhe e ofruaj jan t barabarta. Pra sht nj kompromis midis interesave t shitsve dhe blerve. 20. ka paraqet Mungesa? Mungesa sht niveli i mimeve m t ult se mimi i ekuilibrit dhe sasia e krkuar e tejkalon sasin e ofruar q bn presion pr rritjen e mimit. 21. Cili sht dallimi mes Mungess dhe Pamjaftueshmris? Mungesa sht situat tregu n t ciln sasia e krkuar tejkalon sasin e ofruar e q mund t eliminohet duke u rritur mimet etregut deri n nivelet e ekuilibrit t mimeve t tregut. Pamjaftueshmria - pasqyron faktin se inputet jan t kufizuara dhe nevojat jan t pakufizuara. 22. Sa jan t nevojshme Investimet Private? Investimet Private jan mjaft t nevojshme dhe si rezultat i zaj bn gjallrimin e pjesmarrjes s fuqishme t kapitalit t huaj t kombinuar me at vendor, pra edhe arrin n nivele te qilla q t thith gjith popullsin e aft pr pun, ku edhe niveli i t ardhurave pr frym-banor do t shumfishohet. 23. Kur fitohet ekuilibri i ri? Ekuilibri i Ri fitohet kur krkesa dhe oferta rriten ktu do t fitohet Ekuilibri i ri rrits dhe kur oferta dhe krkesa ulen do t krijohet Ekuilibri i rri zvoglues.

24. Si bhet racionimi i burimeve t pamjaftueshme? Burimet e pamjaftueshme t t mirave racionohen midis prdoruesve t tyre dhe kjo nuk bhet as me planifikim qndror e as nga ndonj komision apo zyr e posame, por mekanizmi q koordinon vendimet e shitsve dhe blersve sht tregu duke u dhn prgjigje tre pyetjeve baz: 1)Pr k t prodhohet, 2) Si t prodhohet dhe 3) far t prodhohet. 1) Pr k t prodhohet vendoset pjesrisht nga aftsia pr t paguar. Kush i ka parat e nevojshme bhet zotrues i nj t mire, kush nuk i ka parat ose kush i ka por i prdor pr qllime t tjera, nuk e merr t mirn n fjal. Pra zotrimi i t mirave bhet nga ata q plotsimin e nevojave t tyre e mbshtesin me para. 2) Si t prodhohet zgjidhet pjesrisht n mnyr t ngjajshme me t parn, sepse mimi m i lart i t mirs bn q prodhuesit t harxhojn m shum pr t siguruar teknologji t prparuar dhepr kushte sa m efiente. 3) far t prodhohet zgjidhet pjesrisht n mnyr t ngjajshme, sepse ku rritja mimit t nj t mire shrben si shkak pr nj ofert m t madhe t saj dhe sht nj sinjal q nxit kalimin e burimeve pr prodhimin e ksaj t mire, dhe nga shum faktor e ndr t tjer nga karakteristikat si gjinia, mosha etj, Pra; n t trija prgjigjet e msiprmes ekziston termi Pjersisht pasi q tregu i nj t mire t caktuar nuk sht nj treg i izoluar, nj ishull i mbyllur n vete, por sht i lidhur me trgjet e t mirave 17. Cila sht rruga e vetme q t pajtohen oferta dhe krkesa n treg? Rruga e vetme q oferta dhe krkesa n treg t pajtohen jan Ekuilibri i oferts-krkess n treg. 18. ka paraqet Ekuilibri i Tregut? Ekuilibri i Tregut paraqetgjendjen e till q blersit dhe shitsit nuk kan arsye t ndryshojn sjelljen e tyre pr arsye veprojn n treg shum blers dhe shits n mnyr t pavarur dhe asnjri prej tyre as blersi apo shitsi individual nuk ka mundsi t ndikoj te mimi i tregut. Pra ktu nuk ka as krkes t teprt e as ofert t teprt. Sasia dhe krkesa jan t barabarta dhe ksaj situat m s miri i prgjigjet nj mim tregu i cili quhet mimi i ekuilibrit? 19. ka paraqet mimi i ekuillibrit? mimi i ekuilibrit paraqet mimin pr t cilin sasia e krkuar dhe e ofruaj jan t barabarta. Pra sht nj kompromis midis interesave t shitsve dhe blerve. 20. ka paraqet Mungesa? Mungesa sht niveli i mimeve m t ult se mimi i ekuilibrit dhe sasia e krkuar e tejkalon sasin e ofruar q bn presion pr rritjen e mimit. 21. Cili sht dallimi mes Mungess dhe Pamjaftueshmris? Mungesa sht situat tregu n t ciln sasia e krkuar tejkalon sasin e ofruar e q mund t eliminohet duke u rritur mimet etregut deri n nivelet e ekuilibrit t mimeve t tregut. Pamjaftueshmria - pasqyron faktin se inputet jan t kufizuara dhe nevojat jan t pakufizuara. 22. Sa jan t nevojshme Investimet Private? Investimet Private jan mjaft t nevojshme dhe si rezultat i zaj bn gjallrimin e pjesmarrjes s fuqishme t kapitalit t huaj t kombinuar me at vendor, pra edhe arrin n nivele te qilla q t thith gjith popullsin e aft pr pun, ku edhe niveli i t ardhurave pr frym-banor do t shumfishohet. 23. Kur fitohet ekuilibri i ri? Ekuilibri i Ri fitohet kur krkesa dhe oferta rriten ktu do t fitohet Ekuilibri i ri rrits dhe kur oferta dhe krkesa ulen do t krijohet Ekuilibri i rri zvoglues. 24. Si bhet racionimi i burimeve t pamjaftueshme? Burimet e pamjaftueshme t t mirave racionohen midis prdoruesve t tyre dhe kjo nuk bhet as me planifikim qndror e as nga ndonj komision apo zyr e posame, por mekanizmi q koordinon vendimet e shitsve dhe blersve sht tregu duke u dhn prgjigje tre pyetjeve baz: 1)Pr k t prodhohet, 2) Si t prodhohet dhe 3) far t prodhohet. 1) Pr k t prodhohet vendoset pjesrisht nga aftsia pr t paguar. Kush i ka parat e nevojshme bhet zotrues i nj t mire, kush nuk i ka parat ose kush i ka por i prdor pr qllime t tjera, nuk e merr t mirn n fjal. Pra zotrimi i t mirave bhet nga ata q plotsimin e nevojave t tyre e mbshtesin me para. 2) Si t prodhohet zgjidhet pjesrisht n mnyr t ngjajshme me t parn, sepse mimi m i lart i t mirs bn q prodhuesit t harxhojn m shum pr t siguruar teknologji t prparuar dhepr kushte sa m efiente. 3) far t prodhohet zgjidhet pjesrisht n mnyr t ngjajshme, sepse ku rritja mimit t nj t mire shrben si shkak pr nj ofert m t madhe t saj dhe sht nj sinjal q nxit kalimin e burimeve pr prodhimin e ksaj t mire, dhe nga shum faktor e ndr t tjer nga karakteristikat si gjinia, mosha etj, Pra; n t trija prgjigjet e msiprmes ekziston termi Pjersisht pasi q tregu i nj t mire t caktuar nuk sht nj treg i izoluar, nj ishull i mbyllur n vete, por sht i lidhur me trgjet e t mirave

1ka dshirojn t dijn konsumatort dhe ofertuesit? Konsumatort dhe Ofertuesit deshirojn t din se si ndryshon krkesa dhe oferta kur ndryshojn faktort prcaktues t tyre por edhe sesa sht masa e ktij ndryshimi. P.sh. Firmat dhe Qeveria jan t interesuara pr t patur sukses pr veprimtarin e tyre t ken njohuri mbi konceptin e elasticitetit. Firmat dshirojn t din se far ndikimi ka ndryshimi i mimit t nj t mire n sasin e krkuar t saj n mnyr q t marrin vendimet ekonomike n prputhje me synimet e tyre. Ndrsa qeveria krkon t dij se far efekti do t ket rritja ose ulja e nj takse t aplikuar ndaj nj t mire ose shrbimi, n sasin dhe mimin e ekuilibrit dhe n far do t ndodh me totalin e t ardhurave q sigurohet nga kjo taks kur niveli i saj ndryshon. 2. ka shpreh Elasticiteti? Elasticiteti shpreh shkalln e reagimit tmit t s mirs, t ardhurave t konsumatorit, xubjekteve ekonomike (prodhuesit dhe konsumatort) ndaj ndryshimit t kushteve ekonomike t tregut (ndryshimit t mimit t s mirs, t ardhurave t konsumatorit, mimit t t mirave plotsuese apo zvendsuese, kostot e prodhimit etj.) 3. Kur sht krkesa elastike e kur joelastike? Krkesa sht elastike kur konsumatort jan shum t ndjeshm ndaj ndryshimit t mimit t produktit, dhe JoElastike kur konsumatort nuk jan edhe aq t ndjeshm ndaj ndryshimit t mimeve. 4. Si matet elasticiteti? Elasticiteti sht shkalla e reagueshmris s konsumatorit, i cili matet n prqindje. 5. Si llogaritet prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar? Prqindja e ndryshimit t sasis s krkuar llogaritet duke pjestuar diferencn e sasive t krkuara (q2-q1) me mesataren e dysasive Sa lloje t elasticiteteve ekzistojn? Ekzistojn dy lloje t elasticiteteve: A) Elasticiteti zonal i krkess: Ed= (q2-q1) : (p2-p1) (q2+q1)/2 (p2+p1)/2 B) Elasticiteti piksor i krkess

10. ka sht koeficienti i elasticitetit? Koeficienti i krkess sht vlera q merret nga zbatimi i formuls s llogaritjes s elasticitetit. 11. ka prfaqson pjerrsia? Pjerrsia prfaqson koeficientin e ndryshimit absolut n sasi dhe n mim mes dy pikave t lakores lineare dhe sht konstante prgjat gjith kurbs, elasticiteti prfaqson koeficientin e ndryshimit n prqindje t sasis n lidhje me ndryshimin n prqindje t mimit dhe sht i ndryshn npika t ndryshme t lakores. 12. Cilat jan dy raste ekstreme t kurbs s krkess? Dy rastet ekztreme jan kur kurba e krkess sht plotsisht elastike nnkuptohet kur mimi rritet qoft edhe pak mbi nivelin e ekuilibrit, sasia e krkuar bie n zero, dhe koeficienti i elasticiteti t krkess sht infinit (e=). N kt rast nuk do t shitej asgj nse do t tentohetj t vendoset nj mim m i lart se ai i tregut. Ndrsa rasti tjetr ekstrem kemi ather kur krkesa sht plotsisht elastike dhe kurba sht vertikale q tregon se sasi e krkuar nuk ndryshon me ndryshimin e mimn. Domethn koeficienti i elasticitetit t krkess sht zero (e=o). 13. ka kuptojm me konceptin e elasticitetit t krkess lidhur me mimin? Koncepti i elasticitetit lidhur me mimin u tregonprodhuesve se far do t ndodh me t ardhurat e tyre totale nqoftse ndryshojn mimet e shitjes s produkteve (pra; t ardhurat totale jan t barabarta me produktin e sasis me mimin (Q*P). 14. Cilat jan faktor t tjer q prcaktojn elasticitetin e krkess lidhur me mimin? Faktort q prcaktojn elasticitetin e krkess lidhur me mimin jan: ekzisteca e t mirave zvendsuese, prcaktimi i t mirave, efekti i t ardhurave, faktori koh, t mirat e domosdoshme dhe t luksit. 15. ka sht ekzistenca e t mirave zvendsuese? Kur ekzistojn alternativat zvendesuese dhe pr to rritet shum mimi i ndonjrs prej tyre do t ket reagim t madh. Nse rritet mimi i bilets pr autobus ather shiqohet mundsia e zvendsimit n transportin hekurudhor, duke paksuar gradualisht krkesn pr transport automobilistik. 16. ka sht prcaktimi i t mirs? Kur prcaktimi sht m i prgjithshm zvendsuesit do t jen m t pakt dhe krkesa do t jet m elastike. P.sh. krkesa pr buk to t jet m e vogl sesa krkesa pr mish 17. ka sht efekti i t ardhurave? T ardhurat ndikojn dukshm n elasticitetin e t mirave, pra kur t ardhurat nuk ndryshojn rritja e mimit t produktit ul t ardhurat reale dhe e detyron t zvogloj sasin e krkuar. 18. ka sht faktori koh? Pr nj periudh t shkurtr kohore tendencat pr t reaguar ndaj mimit jan shum m t vogla nkrahasrim me situatn kur koha n dispozicion t konsukatorit pr t marr nj vendim sht m e gjat. P.sh. supozoni se jeni duke udhtuar nga nj qytet n nj tjetr n nj dit vere dhe keni etje t madhe, gjat rrugs ndodhet vetm nj dyqan q ka vetm nj llojpije freskuese me mim t lart, ju do t shtyni q t mos pagoni deri n at moment-koh kur t shihni se nuk keni alternativa tjera pr ta shuar etjen dhe do t pranoni t paguani at mim aq t lart

19. ka jan t mirat e domosdoshme dhe t mirat e luksit? T mirat e domosdoshme jan t mirat krysore pr ekzistencn fizike (ushqim, kujdes mjeksor etj.), por edhe t mirat pr nj standart t pranueshmjetese. Ktu krkesa sht joelastike. T mirat e luksit q kalojn standardin minimal t ekzistencs fizike dhe pr kt krkesa sht elastike. 20. Cilat jan llojet tjera t elasticitetit? Llojet e elasticitetit jan: a) elasticiteti i krkess lidhur me mimin, b) elasticiteti i krkess lidhur me t ardhurat, c) elasticiteti i trthort i krkess, d) elasticiteti i oferts lidhur me mimin. 21. ka sht elasticiteti i krkess lidhur me t ardhurat? Elasticiteti i krkess lidhur me t ardhurat (ey) mat reagimin e krkess ndaj ndryshimit t t ardhurave. Ku krkesa pr t mira normale ndryshon n t njjtin drejtim me ndryshimin e t ardhurave, ndrsa krkesa pr t mirat inferiore ndryshon n drejtim t kundrt me ndryshimin e t ardurave. 22. ka sht elasticiteti i trthort i krkess? Elasticiteti i trthort i krkess mat reagimin e krkess s konsumatorve pr t mirn A kur kemi nj ndryshim n mimin e s mirs B q sht e lidhur me t. EA* B= (q2-q1)A : (p1+p1) B (q2+q1)A /2 (p1+p1) B/2 23. ka sht elasticiteti i oferts lidhur me mimin? Elasticiteti i oferts lidhur me mimin (es) tregon-mat reagimin e blersve ndaj nj ndryshimi n mim. Nses reagimi i shitsve sht i madh themi se oferta sht elastike dhe nse nuk kemi reagim t madh themise oferta sht joelastike. Kur koeficienti sht m i madh se 1 sht oferta elastike dhe e kundrta. 24. Cilat jan faktort q e prcaktojn elasticitetin e oferts? Faktort q prcaktojn elasticitetin e oferts jan: a) Kostoja dhe mundsia pr tu depozituar produktim sa m e ult t jet kosotja e depozitimit dhe sa m i leht t jet depozitimi aq m elastike do t jet oferta, b) Fleksibiliteti i procesit t prodhimit kur shitsit ti prgjigjenshpejt dhe pa shpenzime nj ndryshimi relativisht t vogl t mimit oferta zakonisht sht shum elastike, c) Kostoja e prodhimit t njsive shtes sht afrsisht e njjt me at t njsis paraardhse, oferta ka tendenc t jet elastike, d) Faktori koh n qoftse kan m shum koh n dispozicion, mundsit e ofruesve t mallravepr t reaguar ndaj nj ndryshimi mimi jan m t mdha. Sa m e gjat t jet koha aq m elastike do t jet oferta. 1. Pr ka shrben Teoriae zgjedhjes konsumatore? Teoria e zgjedhjes konsumatore shrben pr t kuptuar dhe parashikuar sjelljen e konsumatorve dhe pr t spjeguar se pse njerzit bjn kto apo ato zgjedhje t cilat rezultojn n krkesn individuale pr produkte t caktuara.

2. Ku ndesh konsumatori gjat marrjes s vendimeve? Konsumatori gjat marrjes s vendimeve se far do t bleje ndeshet me Kufijt sasior t parave. 3. Nga ka varet kufizimi monetar individual? Kufizimi monetar individual varet nga e ardhura korrente e tij, kursimet e mparshme, mundsit pr t marr kredi-hua etj 4. ka bn konsumatori racional? Konsumatori racional nuk blen nj produkt nse parashikimi shtes q ai parashkon t marr prej tij sht m i vogl se shpenzimi shtes pr blerjen e tij. 5. Pr ka blejn konsumatort mallrat dhe shrbime? Konsumatort blejn mallra dhe shrbime pr t plotsuar nevojat e tyre ku pfitimet nga blerjet e tyre prfaqsojn knaqsit q sigurohen nga konsumi i tyre. 6. ka bn konsumatori kur ka mundsit monetare t kufizuara? Kur ka mundsit monetare t kufizuara konsumatori nuk mund t blej do gj q i jep knaqsi apo ato q i japin knaqsi m t madhe. P.sh. konsumatori mund t pritonte m shum knaqsi nse do t blinte nj makin n krahasim me nj biiklet por megjithat sht i detyruar t blej biiklet nga shkaku i mundsive t kufizuara t mjeteve monetare q i posedon konsumatori. 7. Me ka prballet konsumatori gjat zgjedhjes? Zgjat zgjedhjes konsumatori prballohet me koston oportune. P.sh. nuk sht kosto oportune nse shpenzojm 10euro pr nj libri n vend t nj koncerti apo ndonj ndeshje futbollistike, por kosto oportune n terminologjin ekonomike sht knaqsia q konsumatori prjeton nse e lexon librin apo e shiqon koncertin apo ndeshjen futbollistike. 8. ka mban parasysh zgjedhja racionale e konsumatorit? Konsumatort mbajn parasysh balancimin e knaqsis shtes t marr nga nj produkt me knaqsin shtes q mund t merrej nga nj produkt me tjetrin. II 9. ka do t thot termi dobi? Termi Dobi n ekonomi prdoret pr t treguar masn e knaqsis q prfiton konsumatori nga konsumi i nj produkti t caktuar. 10. far lloje t dobis kemi? Ekzistojn disa lloje t dobis: A) Dobia Totale e cila njherit sht edhe qllimi kryesor i konsumatorit q duke shpenzuar t ardhurat e tij t siguroj maksimumin e dobis totale apo knaqqsis totale q merr nga t gjitha njsit e t mirave apo shrbimeve q konsumohn, B) Dobia Marxhinale sht knaqsia shtes q konsumatori merr nga konsuimi i nj njsie shtes produktishrbimi me dobin marxhinale q do t merrte nga konsumimi i mallrave t tjera. 11. Nga ka prcaktohet zgjedhja e konsumatorve? Zgjedhja e konsumatorve prcaktohet nga dobia marxhinale e jo nga dobia totale 12. far prirje ka ligji dobis marxhinale rrnse, ilustroni me nj shembull? Dobia marxhinale rrnse ka nj prirje q kur rritet sasia e konsumit t nj t mire nkushtet kur faktort Tjer nuk ndryshojn dobia arxhinale e njsis s fundit t konsumuar vjen vazhdimisht duke rn. P.sh. N nj dit ver nj konsumator pasi ka ecur shum sht etur dhe fillon t pij nj lemonad pr t shuar etjen. Gota e par e limonads e shijon shume t dyt e kshtu me rradh deri n gotn e fundit q do ti sillte knaqsi e q pas saj do t ket vetm knaqsi negative. 13. Cila sht masa e dobis marxhinale t produktit q ekonomistt e prdorini zakonisht? Masa e dobis marxhinale t produktit q ekonomistt e prdorin sht shuma e parave q nj individ sht i gatshm t sakrifikoj pr t marr nj njsi shtes t nj produkti. 14. ka duhet t bj konsumatori pr ti dhn prgjigjes kryesore t zgjedhjes konsumatore? Ilustroni me nj shembull? Pr ti dhn prgjigje pyetjes kryesore t zgjedhjes konsumatore se sa ka nxjerrur dobi nga prdorimi i nj malli do t mbajm parasysh se ai si nj konsumator racional krkon t siguroj knaqsin m t madhe me t ardhurat e kufizuara t tij. P.sh. rasti i lemonads i cili duhet t sakrifikoj blerje t tjera q mund t bnte n vend t saj. 15. Kur jan t gatshm konsumatort t blejn m shum nga nj produkt? Konsumatort jan t gatshm t blejn m shum mallra vetm ather kur mimi-sakrifica pr ato produkte sht i vogl, apo deri aty ku mimi sht i barabart me koston marxhinale, gj q mimi i tregut pasqyron dobin marxhinale t njsis s fundit t bler. 16. ka prfaqson krkesa e tregut? Krkesa e tregut prfaqson shumn e sasive t krkuara nga t gjith blersit n treg me secilin nga mimet e mundshme, pasqyron dobin marxhinale t do blersi n treg. 17. ka presupozojn parimet e zgjedhjes racionale? Parime e zgjedhjes racionale presupozojn q blersit individualisht dhe kolektivisht do t rrisin sasin e krkuar derin piknkur dobia marxhinale n mim sht e barabart me mimin e produktit. 18. ka bn konsumatori kur ndodhet prball shum alternativave dhe zgjedhjeve racionale? Kur ndodhet prball shum alternativave dhe zgjedhjeve racionale ai krkon balancimin e prfitimeve marxhinale me kostot marxhinale t ktyre alternativave t mundshme. 19. Si ndahen alternativat e mundshme? Alternativat e mundshme ndahen n dy grupe: A) Nj produkt i caktuar dhe B) T gjitha produktet t tjera. 20. ka bhet kur konsumatori zgjedh kombinime t alternativave t mundshme? Kur konsumatorizgjedh kombinime t alternativave t mundshme ai do t bj zgjedhjet optimale n mes t ktyre dy produkteve. 21. ka na tregojn dobit marxhinale? Dobit marxhinale na tregojn vetm prfitimet shtes q mund t marrin konsumatort. 22. Kur i krahasojm dobit marxhinale (dobit shtes) me kostot marxhinale (kosto shtes)? I krahasojm vetm ather kur njohim mimin dhe dobin marxhinale t t dy produkeve q mund t zbatojm parimet e zgjedhjes racionale dhe krahasojm prfitimet shtese dhe kostot shtes-mimet. 23. Si llogaritet dobia marxhinale pr nj njsi? Dobia marxhinale pr njsi llogaritet duke pjestuar dobin marxhinale me mimin pr t gjetur dobin marxhinale pr 1euro pr nivele t ndryshme t sasive t produktit t par. Dobia marxhinale pr 1euro-njsi t shpenzuar = Dobia marxhinale e produktit A thye per mimi i produktit A 24. ka krkojn konsumatort racional? Konsumatort racional krkojn t maksimizojn dobin marxhinale pr do njsi t shpenzuar duke i krahasuar t gjitha alternativat e mundshme pr shpenzime. 25. Si llogaritet kombinimi i zgjedhjes konsumatore? Dobia marxhinale A thye per Qmimi A = dobia marxhinale B thye per Qmimi B Kjo tregon se produktet e A dhe B do t blihen kur dobia marxhinale pr nj njsi t shpenzuar do t jete njjt pr t dy. E kundrta: Dobia marxhinale A thye per dobia marxhinale B = Cmimi A thye per Cmimi B Kjo tregon se blerjet do t jen n ekuilibr kur vlert relative t dy produkteve (koeficienti i dobis marxhinale t tyre) jan t barabarta me kostot relative (koeficienti i mimeve)

26. ka shpreh parimisht formula e msiprme? Parimisht shpreh at se konsumatori mund t rris knaqsin e tij duke paksuar sasin e produktit B dhe duke rritur sasin e produktit A. 27. ka pasqyron mimi i tregut? mimi i tregut pasqyron vlern e njsis s fundit t bler, ndrkoh q blersit paguaj t njjtn mim pr t gjitha njsit e blera. 28. ka sht dhe ka tregon teprica e konsumatorit? Ilustroni me nj shembull? Tejkalimi i prfitimit total (shums s dobive marxinale) ndaj kostove totale (sasia e bler dhe mim) quhet tepric konsumatore. P.sh. nse mimi ulet n nga 10euro n 8euro blersit do t shepnzojn 1200euro pr t bler 150njsi, pra ata marrin faktikisht 1650 njsi deri tek njsia e 150-t dhe pr pasojj rezulton nj tepric e konsumatorit prej 450 eurosh gjithsejt. Teprica e konsumatorit sht nj koncept i dobishm sepse tregon sesa fitojn ose humbasin blersit nga nj ndryshim i mimit t produktit. III 29. far funksione luan ulja e mimit? Kur mimi ulet rritet dobia marxhinale pr 1euro dhe rriet sasie e krkuar pr at produkt. 30. ka jan t ardhurat reale dhe efekti i t ardhurave? 16 T ardhurat reale sht ulja e mimit dhe sasia e produkteve q konsumatori mund t blej me t ardhuar e tij monetare duke sguruar blerjet me kto t ardhura. Efekti i t ardhurave sht rritja e sasis s produktit t bler e shkaktuar nga nj rritje e t ardhurave reale. 31. ka quajm efekt i zvendsimit dhe qfar shenjash kemi me kt efekt? Ndryshimi n sasin e bler t produktit i shkaktuar nga nj ndryshim i mimit relativ duke mbajtur konstante t t ardhurave reale quhet efekti i zvendsimit. Ky efekt ka gjithmon shenja negative. 32. far shenje ka efekti i t ardhurave dhe i zvendsimit pr t mirat normale dhe inferiore? Pr t mirat normale efekti i t ardhurave dhe i zvendsimit ka efekt negativ, Pr t mirat inferiiore efekti i t ardhurave dhe i zvendsimit ka efekt pozitiv. . 33. ka sht teoria kardinaliste? Teoria kardinaliste sht trajtimi i zgjedhjes konsumatore bazuar n dobin marxhinale q presupozon mundsin e matjes s dobis e pr pasoje edhe ndryshimit t dobis midis produkteve t ndryshme duke prdorur numrat kardinal, e cila ndeshet n disa vshtirsi kur ballafaqohet me realitetin, nuk tregon ndonj mundsi matjeje t dobis, sepse dobia si koncept sht abstrakt dhe i vshtir t prcaktohet njsia e patjet q t prkufizohet dhe t bhet krahasim pr individ t ndryshm. Pra; pr t matur dobin q prfiton konsumatori do t duhejq faktoret e tjer t ndikojn n nivelin e knaqsis t mbahen konstante gj q sht e pamundshme. 34. ka sht teoria ordinaliste? Teoria ordinaliste sht e kundrta e kardinaliste. Ordinaliste e rndsishme sht vetm renditja e preferencave q kan konsumatort pr produktet q zgjedhin, edhepr kt arsye quhet teoria ordinaliste e zgjedhjes konsumatore. 35. ka sht zona indiferente dhe kurba indiferente? Zona indiferente sht faktise konsumatori nuk ka ndonj preferenc t veanta pr ndonjrn prej ktyre kombinimeve. Kurba indiferente sht paraqitja grafike e ktyre jopreferencave. 36. ka vrehet me kombinime indiferente? Me kombinime indiferente vrejm se konsumatori sht i gatshm t sakrifikoj disa njsi t produktit X pr t marr m shum njsi t produktit Y ose e kundrta me kusht q knaqsia totale e tij t mos ndryshoj. P.sh. Ai ka dy opcione ose t blej 3 bileta pr futboll ose t blej nj libr ekonomie. Ai sh i gatshm t sakrifikoj 3 njsi pr nj libr. 37. ka paraqet koncepti i norms marxhinale t zvendsimit? Koncepti marxhinal i zvendsimit mat sasin e nj produkti q blersit jan t gatshm t sakrifikojn pr t marr nj njsi shtes p.sh. nga y n x duke mbajtur konstante dobin totale. MRS= y x Pra norma marxhinale e zvendsimit sh n t vrtet raporti i dobive marxhinale t t dy produkteve. 38. ka quajm hart t diferencs? Nj bashksikurbash-lakoresh indiferente t paraqitura n t njjtn figur quhet Hart Indiference.

39. Si jan t kufizuara zgjedhjet e konsumatorve? Zgjedhjet e konsumatorve jan t kufizuara n dy faktor: N t ardhurat q zotron dhe mimet e produkteve X dhe Y. 40. ka paraqet drejtsia e buxhetit? T gjitha kombinimet e mundshme q ndodhen mbi kt drejtz. Paraqet t gjitha kombinimet e mundshme t dy produktee q mund t blej konsumatori, por kjo drejtz nuk na tregon se cili prej ktyre kombinimeve sht m i miri. 41. Si mund t zhvendoset drejtsia e buxhetit? Ajo mund t zhvendoset nppozicione t ndryshme nn ndikimin e faktorve prcaktuar (t ardhurat dhe mimet e produkteve). Nse t ardhurat rriten drejtza e buxhetit do t zhvendoset lart-djathtas paralelisht me vetveten e tijdhe e kundrta nse t ardhurat do t ulen ather drejtza e buxhetit do t zhvendoset posht-majtas.

42. ka paraqet pjersia e kurbs s indiferencs? Pjersia e kurbs s indiferencs paraqet raportin e dobive marxhinale n vler absolute. 43. ka paraqet pjerrsia e drejtzs s buxhetit? Pjerrsia e drejtzs s buxhetit paraqet raportin e mimeve n vler absolute 44. Si zhvendoset drejtza prfundimtare e buxhetit? Drejtza prfundimtare e buxhetit zhvendoset paralelisht me vetveten drejt origjins deri n pikn q takon kurbn fillestare t indiferencs? 1. sht Firma? Firma sht nj njsi baz q organizon dhe koordinon faktort e prodhimit, punn, tokn, kapitalin dhe aftsit siprmarrse, n procesin e prodhimit. Ajo i kombinon t gjitha kta burime pr t prodhuar mallra ose shrbime. 2. Me far lloje problemesh ndeshen firmat? I numroni? Firmat ndeshen me kto lloje problemesh: far malli apo shrbimi t prodhojn dhe n far sasie far teknologjie prodhimi t prdorin sasi faktorsh prodhimi t prdorin far strukture organizimi dhe drejtimi t zgjedhin etj. 3. ka quhet e ardhura totale, kostoja totale dhe fitimi (humbjen)? T Ardhurat Totale quhen t gjitha t ardhurat q firma siguron nga shitja e mallrave dhe shrbimeve q ajo prodhon; Kostot Totale jan t gjitha shpenzimet q i bn firma pr t prodhuar dhe shitur mallra dhe shrbimet. Diferenca n mes t ardhurave totale dhe kostove totale prbn Fitimin (Humbjen) e firms. 4. Cilat jan objektivat e firms? I numroni? Objektiv kryesor i do firme sht maksimizimi i fitimit, si objektiva tjera mund t jen: Rritja e shkalls s pjesmarrjes n treg (ose t paktn ruajtja e pjess q zotron) Krijimi i nj imazhi t mir n fushn e punsimit Rritja e prestigjit n treg Ruajtja e mjedisit nga mbetjet teknologjike Maksimizimi i t ardhurave etj.

5. ka quhen organizatat jofitimprurse? Firmat q si synim kryesor nuk e kan fitimin, quhen Organizatat jofitimprurse (joprofitabile). 6. Si ka shrben tregu? Tregu shrben si mekanizm pr t koordinuar planet e shitjes dhe t blerjes s individve t ndryshm. 7. Diskutoni shembullin e makins s prishur, ciln rrug do t zgjedh pronari, dhe far e prcakton rrugn q do t zgjedh pronari i makins? Duke organizuar prodhimin, firma koordinon aktivitetet ekonomike t shumta t individve. Por firma nuk sht i vetmi institucion q koordinon aktivitetet ekonomike. Koordinimi mund t arrihet edhe prmes tregut. Le t marrim nj shembull t koordinimit t tregut dhe koordinimit t firms. Supozojm se makina e nj personi sht prishur dhe ka dy rrug nprmjet t cilave ajo mund t riparohet: ose duke e uar n nj firm q kryen shrbimin e riparimit t makinave, ose duke koordinuar t gjitha veprimet vet individi n tregjet e ndryshme. Rruga e par quhet koordinim i firms, kurse rruga e dyt quhet koordinim i tregut. Koordinimi i Firms quhet sepse pronari i firms, ku sht drguar makina koordinon t gjitha aktivitetet e nevojshme pr riparimin e makins. Koordinimi i Tregut konsiston n faktin se, pronari i makins pr t ardhur deri te rregullimi i makins, t gjitha aktivitetet duhet ti koordinoj vet prmes tregut. Ai s pari duhet ta gjej nj mekanik i cili duhet t shikoj se ku sht defekti dhe t bj listn e pjesve q duhet pr tu ndrruar si dhe instrumenteve q duhen pr ti vendosur ato. Dhe n fund t gjej edhe nj tjetr mekanik pr t vendosur pjest. Pra, shohim se n rastin e dyt pronari bn shum transaksione (veprime) pr t ardhur deri te riparimi i veturs s tij. Pra, lind pyetja far e prcakton rrugn q do ta ndjek pronari i makins? Prgjigja sht: Kostoja. Pra, pronari do t ndjek at rrug q sht me kosto m t ult, pra metodn ekonomikisht m efiente.

8. Cekni dhe spjegoni tre arsyet kryesore pse firmat jan m efiente sesa tregjet? Ka tre arsye kryesore pse firmat jan m efiente sesa tregjet si koordinatore t aktivitetit ekonomik: ulja e kostove t transaksioneve, ekonomizimet e shkalls, dhe ekonomizimet e skuadrave t prodhimit. Kostot e transaksioneve sa her q shitet e blihet nj mall ose shrbim i caktuar, kemi t bjm me nj transaksion. Po t veprohej sipas rrugs s par do t kishim vetm nj transaksion n mes pronarit t veturs dhe firms e cila merret me riparimin e veturs. Po t ndiqet rruga e dyt, do t kishim m shum transaksione. Pra, rruga e par ka kosto m t ult t transaksionit. Ekonomizime t Shkalls ekzistojn kur kostoja e prodhimit t nj njsie t produktit ulet, n qoft se sasia e prodhimit rritet. Ekonomizime t shkalls lidhen me faktor t ndryshm teknologjik, financiare, organizative etj. Ndr arsyet organizative mund t prmendim ndarjen e puns dhe specializimin, t mshiruara n skuadrat e prodhimit. Skuadra e prodhimit sht nj organizim i prodhimit, n t cilin nj grup individsh specializohen n detyra t caktuara pr prodhimin e nj produkti ose shrbimi. Pra, ktu secili specializohet n kryerjen e nj detyre t caktuar. Meqense firmat mund t ulin koston e transaksioneve, t arrijn ekonomizime t shkalls dhe t organizojn skuadrat e prodhimit n mnyr efiente, ather jan ato q koordinojn n mnyr m efiente shum nga aktivitetet tona n krahasim me tregun. 9. N qoft se ka kufizime n efiencn ekonomike t firms far ndodh me t? Ekzistojn edhe kufizime n efiencn ekonomike t firms. N qoft se firmat bhen shum t mdha dhe rrisin shkalln e diversitetit t produkteve q prodhojn, ather mund t rriten kostot e prgjithshme pr njsi prodhimi. 10. Si klasifikohen Firmat? Firmat mund t klasifikohen n mnyra t ndryshme, duke marr pr baz kritere t ndryshme. 11. Sipas kriterit ligjor t organizimit t tyre sa lloje kryesore firmash kemi? Sipas kriterit ligjor t organizimit t tyre kemi tre lloje kryesore firmash: firmat individuale, firmat me ortak, dhe korporatat (shoqrit aksionare). 12. Si prcaktohet forma e organizimit q zgjedh nj firm? Forma e organizimit q zgjedh nj firm prgjithsisht prcaktohet nga forma e pronsis, struktura e drejtimit t saj, mnyra e pagess pr faktort e prodhimit etj.

13. ka dini pr Firmat Individuale? Kemi t bjm me nj firm individuale ather kur ajo sht pron e nj pronari t vetm dhe drejtohet vetm prej tij. Kjo sht forma m e thjesht dhe m e prgjithshme e organizimit t firmave. Pronari i firms sht prgjegjs pr mbarvajtjen e firms dhe pr detyrimet q ka ndaj t tjerve. 14. Cekni dhe tregoni disa avantazhet dhe disavantazhet t firmave individual? Krahasuar me llojet e tjera t firmave, firmat individual kan nj varg avantazhesh dhe disavantazhesh: Avantazhet e firms individuale jan: Struktura drejtuese e firms individuale sht e thjesht. Pronari i firms i merr vet t gjitha vendimet lidhur me ndrmarrjen e tij, poashtu e merr vet t gjith fitimin e firms dhe e prdor si t dshiroj. Organizohet relativisht leht. Kostot e organizimit jan relativisht t vogla. Jep nj shkall t lart knaqsie personale n drejtimin e firms dhe marrjen e vendimeve. Lehtsia pr tu futur dhe pr t dal nga biznesi n qoft se nuk ka sukses n veprimtarin q ka zgjedhur Kan nj fleksibilitet t lart n prshtatje ndaj krkesave t konsumatorve Fitimi tatimohet vetm nj her, n formn e tatimit mbi t ardhurat personale. Disavantazhet e firms individuale jan: Prgjegjsia e pakufizuar financiare. N qoft se firma nuk ka sukses n biznesin q ka zgjedhur dhe pr kt arsye mund t falimentoj, pronari i firms individuale duhet t shlyej t gjitha detyrimet financiare q ka ndaj firmave t tjera ose banks. N qoft se nuk i shlyen t gjitha detyrimet, atij mund ti sekuestrohet gjith pasuria q zotron. Burimet e financimit t investimeve, t nevojshme pr zgjerimin e prodhimit, jan t kufizuara nga mundsit financiare t pronarit, prfshir edhe mundsit pr t marr hua. Jetgjatsia e kufizuar, e cila varet nga jetgjatsia ose vullneti i vet pronarit. 15. ka dini pr Firmat me Ortak? Firmat me ortak mund t krijohen me dy ose m shum pronar. Secili prej tyre pajtohet q t kontriboj me nj pjes t puns dhe t kapitalit t tij n firm, t marr nj pjes t fitimit t saj dhe t ket prgjegjsin e vet n detyrimet e firms. N kt form biznesi numri i ortakve nuk mund t jet mbi nj limit t caktuar. Nj firm me ortak ka nj struktur organizimi m t komplikuar se sa nj firm individuale. Edhe ktu fitimi taksohet vetm nj her si e ardhur personale e pronarve. Ortakt kan prgjegjsi t pakufizuar, madje nj ortak mund t mbaj prgjegjsi edhe pr gabimet q mund t bjn ortakt e tjer. 16. Cekni dhe tregoni avantazhet dhe disavantazhet e firms me ortak? Edhe kjo form e organizimit t biznesit ka avantazhet dhe disavantazhet. Avantazhet jan: Sikurse firmat individuale edhe firmat me ortak mund t themelohen dhe organizohen lehtsisht. Trheqin m shum kapitale se sa firmat individuale, n kt mnyr shtohen burimet financiare t nevojshme pr rritjen dhe zhvillimin e firms. Mundsia m e madhe pr t marr kredi nga banka. Kt e mundson pasuria e t gjith ortakve e cila shrben si garancion pr bankn. Pra, ortakrit jan n nj pozit m t mir kreditore sesa firmat individuale. Firmat me ortak kan aftsi drejtuese dhe organizuese m t lart, prderisa ekziston mundsia e specializimit t ortakve n funksione t caktuara drejtuese. Disavantazhet jan: Prgjegjsia e pakufizuar financiare. Ortakt garantojn me t gjith pasurin. Te firmat me ortak, nj ortak mund t mbaj prgjegjsi (ngarkohet me obligime) edhe pr gabimet ose paprgjegjsin e ortakve tjer. N firmat me ortak krkohen plqimi i t gjith ortakve pr do vendim q lidhet me aktivitetin e firms. Kur ky plqim nuk arrihet, kjo bhet shkak pr shprbrjen e firms (falimetnimin e saj). Marrveshjet pr t krijuar nj firm me ortak prmbajn veprime ligjore t ndrlikuara pr t bler apo shitur pjesn prkatse n firm. Sa her q nj ortak trhiqet nga firma apo vdes, pushon s vepruari marrveshja e br m par. Edhe futja e nj ortaku t ri sjell si pasoj hartimin e nj marrveshje t re. Firmat me ortak kan nj jet t kufizuar n biznes. Pra, nse ndonjri prej ortakve trhiqet prej firms, firma shprbhet. Kufizueshmria e numrit t ortakve bn q mundsit financiare t saj t jen t kufizuara. 17. ka dini pr Korporatat? Korporata sht nj form e organizimit t biznesit q themelohet me shitjen (emetimin) e aksioneve dhe pr kt arsye shpesh quhen si shoqri aksionare. Aksioni sht nj titull pronsie ndaj nj pjese t pasuris s shoqris, nj letr me vler q vrteton se nj individ ka investuar n shoqri vlern nominale t aksionit dhe se ka t drejt t marr pjes n fitimin e shoqris, n prputhje me kt vler nominale. Aksionart marrin nj pjes t fitimit t shoqris aksionare n formn e dividentit. Pronart e aksioneve kan prgjegjsi ligjore vetm pr pjesn q e kan investuar n shoqrin aksionare, pra nuk prgjigjen me tr pasurin. Mbajtsi i nj aksioni mund ta shes at n qoft se dshiron. N shoqrin aksionare pa ofert publike aksionet mbahen privatisht dhe mund t shiten dhe t blihen vetm me marrveshjen e t gjith aksionistve. N shoqrit aksionare me ofert publike, aksionet shiten dhe blihen n tregun e letrave me vler, n burs. Shoqrit e mdha aksionare kan nj struktur m t komplikuar. Organi m i lart i nj shoqrie t till sht mbledhja e prgjithshme e aksionarve, e cila vendoset pr shtjet kryesore t aktivitetit t saj. Nga kjo mbledhje zgjidhet, me shumic votash, bordi i drejtorve. do aksion i bler sht i vlefshm pr nj vot. Pr shembull n qoft se nj individ ka bler 50 aksione, ai ka t drejtn e 50 votave. Bordi i drejtorve zgjedh presidentin. Nn bordin e drejtorve jan drejtort ekzekutiv, t cilt jan prgjegjs dhe drejtojn sektor t till si prodhimi, marketingu, financat, krkim-zhvillim, ku punojn specialist t fushave t ndryshme. T ardhurat e korporats tatimohen dy her, nj her si t ardhura t prgjithshme t korporats dhe s dyti si t ardhura personale t aksionarve. Tatimi i dyfisht i t ardhurave t korporats pr korporatn paraqet nj disavantazh n krahasim me format e tjera t organizimit t biznesit. Mirpo kt disavantazh korporata mund ta kthej n avantazh. Si arrihet kjo? Kjo do t arrihet n qoft se fitimi nuk iu shprndahet n form dividenti aksionarve, por riinvestohet n korporat. Kjo q tham m lart ka dy efekte pozitive: s pari, eliminohet tatimi i dyfisht pr korporatn dhe s dyti, riinvestimi i mjeteve n korporat mundson rritjen (zhvillimin e saj) Krahas avantazhit t prgjegjsis s kufizuar q kan aksionistt, forma e organizimit me korporata ka edhe nj avantazh tjetr, vazhdimin e biznesit. Aksionistt nuk mund t trheqin kapitalin q kan investuar n shoqri (korporat), por ata mund t shesin aksionet n burs. Kjo shitje bhet me mimet e tregut dhe jo n baz t vlers nominale t aksionit. Poseduesi i aksionit mund ta shes aksionin e tij me mim m t lart se vlera nominale dhe n kt rast ka realizuar fitim i cili quhet fitim nga kapitali, ose mund ta shes me mim m t ult se vlera nominale duke ralizuar humbje e cila quhet humbje nga kapitali, por mund ta shes edhe baras me vlern nominale. Blersit e ri t ktyre aksioneve bhen pronar t korporats dhe kjo mundson q korporata t mbijetoj n biznes.

18. Si ndahen burimet financiare kryesore q mund t siguroj korporata? Burimet financiare kryesore q mund t siguroj korporata ndahen n burime financiare t Jashtme dhe t Brendshme. 20. Cila sht rrug tjetr e rritjes krahas burimeve financiare t brendshme dhe t jashtme dhe si mund t realizohet ajo? Krahas burimeve financiare t brendshme dhe t jashtme, nj rrug tjetr e rritjes sht shkrirja e firmave, e cila realizohet nprmjet gllabrimit ose nprmjet marrveshjes midis dy apo m shum firmave pr tu bashkuar dhe pr t krijuar nj firm t re. 21. Cilat jan format kryesore me an t cilave realizohen bashkimet e firmave? Format kryesore me ann e t cilave realizohen bashkimet e firmave jan: Bashkimi Vertikal, q ndodh kur bashkohen dy ose m shum firma t nj dege, q realizojn stade t ndryshme t procesit t prodhimit. Bashkimi Horizontal, q ndodh kur bashkohen dy ose m shum firma q prodhojn t njjtin produkt ose shrbim, ose q realizojn stade t ngjashme t procesit t prodhimit. Bashkimi i Firmave, aktivitetet e t cilave nuk lidhen drejtprdrejt me njri-tjetrin, duke formuar konglomerate. Ky lloj bashkimi dallon pr nga diversiteti i prodhimeve apo shrbimeve q realizohen n t. 22. Prse sht i nevojshm kontabiliteti i firms? Kontabiliteti i firms sht i nevojshm si burim informacioni pr blersit e mundshm t aksioneve dhe obligacioneve t saj dhe si instrument i rndsishm pr t ndihmuar drejtuesit e firms pr marrjen e vendimeve dhe pr njohjen e ecuris s biznesit dhe vlers s tij. Firmave u duhet t mbajn kontabilitetin edhe pr shkak t detyrimit pr t paguar taksat. 23. Cilat jan dokumentet m t rndsishme t kontabilitetit? Dokumentet m t rndsishme t kontabilitetit jan Bilanci dhe Pasqyra e Rezultatit Financiar. 24. ka paraqet bilanci i firms dhe sa an i ka bilanci? Bilanci i firms paraqet gjendjen financiare t saj n nj moment kohe t dhn. Bilanci i firms i ka dy an, Aktivin, i cili paraqet mjetet q jan n prdorim t firms dhe Pasivin, i cili paraqet burimet e ktyre mjeteve, pra detyrimet q ka firma ndaj t tretve si dhe burimet e veta t firms. Diferenca midis aktivit dhe burimeve jo t veta t firms (detyrimeve t saj ndaj t tretve) prbn vlern neto t saj, e cila, pr nj korporat, merr formn e aksioneve. Parim themelor i bilancit t firms sht barazia e aktivit, q shnohet n ann e majt t bilancit, me pasivin, q shnohet n ann e djatht. AP 24. ka prmbledh pasqyra e rezultatit financiar? Pasqyra e Rezultatit Financiar prmbledh transaksionet e firms gjat nj periudhe kohe t dhn, p.sh. gjat nj viti. N kt pasqyr regjistrohet rrjedha e t ardhurave, kostove dhe diferenca midis tyre (fitmi ose humbje) pr periudhn prkatse. Pra, pasqyra e rezultatit financiar tregon se far ndodh gjat nj periudhe kohe p.sh. gjat nj viti, me t ardhurat dhe shpenzimet e firms. 25. A jan t lidhura njra me tjetrn bilanci dhe pasqyra e rezultatit financiar? Rezultati financiar i firms pasqyrohet edhe n bilancin e saj, pra kto dy dokumente kryesore t firms Me ka fillon studimi i Firms? Studimi i firms fillon me analizn e prodhimit. Prodhimi i transformon burimet prodhuese n mallra e shrbime. 2. ka sht Prodhimi dhe me an t ka jepet lidhja midis inputeve t prdorura dhe sasis s produktit? Prodhimi sht nj proces me ann e t cilit burimet kthehen n t mira dhe shrbime t ndryshme. Ky proces realizohet nprmjet nj metode t caktuar, e cila krkon kombinime t caktuara t inputeve. Lidhja midis inputeve t prdorura dhe sasis s produktit t marr jepet me ann e funksionit t prodhimit. 3. Cilat jan ato supozime t cilt jan t nevojshme, pr t paraqitur modelin e funksionit t prodhimit t nj firme pr nj periudh afatshkurtre? Pr t paraqitur modelin e funksionit t prodhimit t nj firme pr nj periudh afatshkurtr, sht e nevojshme t bjm disa supozime: S pari, supozohet se qllimi i firms sht maksimizimi i fitimit. S dyti, pr t thjeshtuar analizn teorike dhe grafike, supozohet se firma prdor vetm dy inpute: punn dhe kapitalin. Inputi pun supozohet madhsi e ndryshueshme, kurse inputi kapital madhsi e fiksuar. 24 S treti, firma vepron n nj treg n konkurrenc t plot si pr produktin q prodhon dhe shet, ashtu edhe pr fuqin puntore q punson. Pra, firma sht mimpranuese n tregun e produkteve dhe pagpranuese n tregun e puns. S katrti, pagat prfaqsojn t vetmin kosto t puns dhe puna q prdor firma supozohet homogjene, pra nj njsi pune nuk dallon nga nj njsi tjetr e saj. S pesti, firma nuk e ndryshon teknologjin e prdorur. 4. ka shpreh Funksioni i Prodhimit? Funksioni i Prodhimit shpreh lidhjen midis sasis s inputeve t prdorura dhe produktit t prodhuar. Ai tregon se cila sht sasia minimale e inputeve q duhet t prdor firma pr t prodhuar nj sasi t dhn produkti ose, cila sht sasia maksimale e produktit q mund t realizohet me nj sasi t dhn t inputeve. Analitikisht kjo lidhje jepet nga ekuacioni: Q = f(K,L) 5. ka tregon ekuacioni Q = f(K,L)? Ky ekuacion tregon se madhsia e produktit (Q) sht funksion i madhsis s kapitalit t fiksuar (K) dhe variablit pun (L) t prdorur nga firma me nj gjendje t dhn t teknologjis. Ai tregon se si ndryshon prodhimi maksimal i arritshm, n qoft se ndryshojm madhsit e inputit variabl t prdorur. N nj periudh afatshkurtr, kur madhsia e kapitalit sht e fiksuar dhe puna merret si faktor variabl, firma mund t prodhoj m shum produkte n qoft se pajton m shum puntor. 6. ka quhet Produkt Total (TP)? Sasia e produktit e prodhuar nga kombinimi i inputit pun L dhe inputit kapital K quhet produkt total (ose produkt total fizik) dhe simbolikisht shnohet me Q ose TP. 7. ka tregon kurba TP? Kurba TP tregon maksimumin e produktit pr do sasi t inputit pun t prdorur. Pikat psh. a,b,c,...,f etj.n kurbn e produktit total fizik u korrespondojn rreshtave prkats t nj tabele t dhn. Kurba e produktit total fizik veon nivelet e arritshme t prodhimit nga nivelet e paarritshme t tij. T gjitha pikat sipr ksaj kurbe tregojn nivele t paarritshme t prodhimit, kurse pikat nn kurb tregojn nivele t arritshme, por jo efiente t prodhimit. Vetm pikat n kurb jan nivele t arritshme dhe njkohsisht efiente t prodhimit. 8. ka mat Produkti Marxhinal dhe cila sht formula e tij, dhe ka sht Produkti Marxhinal i Puns? Produkti Marxhinal i nj faktori t ndryshueshm mat ndryshimin n produktin total q rezulton nga ndryshimi me nj njsi n madhsin e inputi t prdorur. Kshtu, Produkti Marxhinal i Puns sht ndryshimi n produktin total q rezulton nga nj ndryshim me nj njsi t sasis s puns t prdorur, duke mbajtur madhsin e kapitalit konstante. Analitikisht produkti marxhinal jepet nga formula: MP=TP/L ku TP sht shtesa n produktin total dhe L shtesa n inputin pun.

9. Kur L sht e barabart me 1 njsi, ather produkti marxhinal sht? Kur L, shtesa e inputit pun, sht e barabart me 1 njsi, produkti marxhinal del i barabart me shtesn e prodhimit total (TP). 10. ka duhet t mbajm parasysh pr llogaritjen e sakt t produktit marxhinal? Pr llogaritjen e sakt t produktit marxhinal, duhet t mbajm parasysh vetm ndryshime shum t vogla t variablit t ndryshueshm. 11. A ekziston lidhja midis kurbs s produktit total dhe kurbs s produktit marxhinal? Po, ekziston nj lidhje midis kurbs s produktit total dhe kurbs s produktit marxhinal: sa m e pjerrt t jet kurba e produktit total, aq m i lart sht niveli i kurbs s produktit marxhinal. 12. Si mund t llogaritet gjeometrikisht produkti marxhinal i puns? Gjeometrikisht produkti marxhinal i puns mund t llogaritet duke matur pjerrsin e tangentes s hequr n pikn prkatse t kurbs s produktit total. Produktin marxhinal e prcaktuam si raport t shtess t produktit total ndaj shtess n sasin e puns, pr ndryshimet shum t vogla t saj. Ky raport mat pikrisht pjerrsin e kurbs s produktit total. 13. Me ka e ka t barabart tangjentja e hequr n nj pik prkatse? Tangjentja e hequr n nj pik prkatse t kurbs e ka pjerrsin t barabart me zero, prderisa sht paralele me boshtin horizontal; pra edhe produkti marxhinal prkats do t jet i barabart me zero. N qoft se firma pajton njsi pune shtes pas ksaj pike, produkti total bie dhe produkti marxhinal merr vlera negative. Kur kemi t bjm me nj funksion t vazhdueshm t prodhimit total, produkti marxhinal i puns mund t prkurfizohet si vlera e limitit t raportit Q/L, kur ndryshimi n njsit e puns tenton n zero. Pra, produkti marxhinal mund t matet me derivatin e funksionit n pikn prkatse. 14. Si llogaritet produkti mesatar? Produkti mesatar llogaritet si raport i produktit total me njsit e puns t prdorura. 15. Me ka sht i barabart produkti mesatar n nj pik prkatse? Produkti mesatar n nj pik prkatse sht i barabart me produktin marxhinal, prderisa rrezja e hequr nga origjina sht njkohsisht tangente ndaj kurbs s produktit total n t njjtn pik. 16. Kur rritet dhe zvoglohet produkti mesatar me shtimin e faktorit variabl, dhe kur e arrin maksimumin e vet pordukti mesatar? Kur produkti marxhinal sht m i madh se produkti mesatar, pra, prsa koh q kurba e produktit marxhinal ndodhet mbi kurbn e produktit mesatar, produkti mesatar rritet me shtimin e faktorit variabl. Kur produkti marxhinal sht m i vogl se produkti mesatar, pra prsa koh q kurba e produktit marxhinal ndodhet nn kurbn e produktit mesatar, produkti mesatar zvoglohet me shtimin e faktorit variabl. Kur produkti marxhinal sht i barabart me produktin mesatar, pra, n pikprerjen e kurbave prkatse, produkti mesatar arrin maksimumin e vet.

17. far veti sht lidhja midis produktit marxhinale dhe produktit mesatar? Lidhja midis produktit marxhinal dhe produktit mesatar sht nj veti e prgjithshme, q ekziston midis vlerave mesatare dhe marxhinale t do variabli: N qoft se ndaj nj madhsie mesatare t nj shume numrash shtohet nj numr q sht m i vogl se kjo mesatare, mesatarja q prfshin edhe numrin e fundit shtes do t jet m e ult se mesatarja e par dhe e kundrta, n qoft se ndaj nj madhsie mesatare t nj shume numrash shtohet nj numr q sht m i madh se kjo mesatare, mesatarja q prfshin edhe numrin e fundit shtes do t jet m e lart se mesatarja e par. 18. Pse firma duhet t studioj mir sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar? Firma duhet t studioj mir sjelljen e produktit marxhinal dhe mesatar, sepse ato kan nj influenc t rndsishme n koston e produktit q ajo prodhon. 19. Pse kurbat e produktit total, marxhinal dhe mesatar, pasi arrijn maksimumin e tyre priren negativisht? sht e qart se nj gj e till nuk ndodh pr shkak se bie cilsia e puns shtes q pajton firma. N ndrtimin e modelit kemi supozuar q firma pajton njsi homogjene t puns. Ksaj pyetje do ti japim prgjigje duke analizuar ligjin e t ardhurave zbritse. 20. Ligji i t Ardhurave Zbritse? Sipas ligjit t t ardhurave zbritse, n qoft se ndaj nj sasie t dhn t faktorit t fiksuar (n rastin ton t kapitalit) shtohen njsi t njpasnjshme t nj faktori t ndryshueshm t prodhimi (n rastin ton puns), produkti marxhinal dhe ai mesatar i faktorit t ndryshueshm eventualisht do t bien.

21. Shpjegoni prirjen negative t kurbave t produktit total, marxhinal dhe mesatar? Sipas ligjit t t ardhurave zbritse mund t shpjegojm prirjen negative t kurbave t produktit total, marxhinal dhe mesatar. Arsyeja kryesore e nj sjellje t till lidhet me faktin se pr njsit e para t puns ndrkoh q kapitali sht i fiksuar, do t kemi nj nnprdorim t kapitalit dhe prodhimi i firms do t jet joefiente. Firma mund t kaprcej kt gjendje inefiente duke shtuar numrin e puntorve, me synimin q kapitali t prdoret sipas kapaciteteve prodhuese. Si rrjedhim, do t kemi rritje t produktit marxhinal, t produktit mesatar dhe ati total. Por, rritja n kta tregues nuk mund t vazhdoj pafundsisht. Duke pajtuar puntor shtes, eventualisht arrihet nj moment, pas t cilit puna bhet relativisht e teprt kundrejt madhsis s kapitalit t fiksuar. Puntort shtes nuk mund t kontribuojn n rritjen e prodhimit, por do t jen t detyruar t presin n rradh pr t t prdorur makinerit. Tani sht puna bhet e nnprdorur. Shtimi i njsive t puns bn q produkti marxhinal i saj eventualisht t bhet zero kur produkti total sht n maksimum dhe m pas negativ, duke sjell si pasoj rnien e produktit total dhe atij mesatar. Vetm n ka vepron ligji i t ardhurave zbritse? Ky ligj vepron vetm n periudha afatshkurtra, ku t paktn njri nga faktort e prodhimit sht i fiksuar dhe gjendja e teknologjis sht e pandryshueshme. N qoft se do t ndryshonte madhsia e kapitalit t prdorur apo gjendja e teknologjis s firms, kto do ti kundrviheshin veprimit t ligjit t t ardhurave marxhinale zbritse.

23. ka pasqyrojn t ardhurat e shkalls dhe cilat jan ato raste t mundshme lidhur me t ardhurat e shkalls? T ardhurat e shkalls pasqyrojn reagueshmrin e produktit total kur t gjitha inputet rriten n t njjtin prpjestim. Lidhur me t ardhurat e shkalls jan t mundshme tre raste: T ardhurat konstante t shkalls, q prfaqsojn rastin kur ndryshimet prpjestimore n t gjith inputet ojn n nj rritje n t njjtin prpjestim n prodhim. Psh. n qoft se inputet e puns, toks, kapitalit, etj. dyfishohen, edhe produkti total dyfishohet. Degt ku mbizotron puna e dors karakterizohen prgjithsisht nga t ardhura konstante t shkalls. T ardhurat zbritse t shkalls, q prfaqsojn rastin kur nj rritje prpjestimore n t gjit inputet on n rritje n prpjestim m t vogl n produktin total. Psh. kur fermeri rrit me 50% sasin e fars, t puns dhe t makinerive, ndrsa produkti total rritet me 40%, prodhimi karakterizohet nga t ardhura zbritse t shkalls. T ardhurat rritse t shkalls, q prfaqsojn rastin kur nj rritje prpjestimore n t gjith inputet on n nj rritje n prpjestim m t madh n nivelin e produktit total. Psh. n qoft se fermeri i rrit t gjitha inputet me 10%, ndrsa produkti total rritet me 15%, prodhimi karakterizohet nga t ardhura rritse t shkalls.

24. Prse sht i nevojshm faktori koh, dhe sa periudha dallojm pr t kuptuar efektin e faktorit koh n dinamikn e prodhimit? Faktori koh sht i nevojshm pr t marr vendime t drejta. Pr t kuptuar efektin e faktorit koh n dinamikn e prodhimit, dallojm tre periudha: Periudha momentale, gjat s cils prodhimi, pra edhe t gjith faktort e prodhimit, jan t fiksuar. Periudha afatshkurtr, gjat s cils firma mund t shtoj prodhimin duke ndryshuar faktort e ndryshueshm t prodhimit, ndrkoh q mbetet konstant t paktn njeri prej tyre. Periudha afatgjat, gjat s cils t gjith faktort e prodhimit bhen t ndryshueshm. Nganjher dallohen edhe periudha shumafatgjata, gjat t cilave ndryshon edhe teknologjia e prodhimit. 25. Teknologjia e Prodhimit...? Teknologjia e prodhimit ndryshon edhe prsoset vazhdimisht. Shpikjet e produkteve t reja, prmirsimi i produkteve ekzistuese, ndryshimet n procesin e prodhimit, jan procese q kan t bjn pikrisht me ndryshimet n teknologji. Si rezultat i ndryshimeve progresive n teknologji bhet e mundur q me t njjtat inpute t sigurohet m shum produkt, ose e njjta sasi prodhimi t sigurohet me m pak inpute. Kur ndodh ndryshimi n teknologji, ndryshon edhe funksioni i prodhimit. 26. Meqense firma mund t ndryshoj madhsit...? Meqense firma mund t ndryshoj madhsin e t gjitha burimeve n periudha afatgjata, zgjedhjet q hapen para saj jan m t shumta sesa n periudha afatshkrutra. Kto zgjedhje prmbahen n funksionin e prodhimit, i cili paraqet kombinimet e ndryshme t inputeve (n rastin ton t puns dhe t kapitalit) dhe sasis s produktit t prodhuar. 27. ka shpreh funksioni i prodhimit n periudha afatgjata? Funksioni i prodhimit n periudha afatgjata shpreh lidhjen midis kombinimeve t ndryshme t inputeve dhe madhsis maksimale t produktit, q mund t realizohet me kto kombinime, me nj gjendje t dhn t teknologjis. 28. Cili sht kombinimi m i mir i inputeve pun dhe kapital q duhet t zgjedh firma, pra q i siguron asaj maksimumin e fitimit? Pr ti dhn prgjigje ksaj pyetjeje, duhet paraprakisht t njihemi me disa koncepte t reja, sikurse jan vijat barazsasi dhe vijat barazkosto. 29. ka quhet vija barazsasi (izokuant) dhe ka prfaqson izokuanti? Dy grupe kombinimesh t inputeve pun dhe kapital japin prkatsisht t njjtn sasi prodhimi, secili grup prfaqsohet nga nj kurb, q quhet vija barazsasi (izokuanti). Izokuanti prfaqson trsin e kombinimeve t ndryshme t puns dhe t kapitalit q japin sasi t barabarta produkti. N kt mnyr, nj izokuant tregon metodat alternative pr prodhimin e nj sasie t dhn produkti. N qoft se lvizim nga njra pik n nj pik tjetr prgjat nj izokuanti, nj faktor prodhimi zvendsohet me faktorin tjetr, kurse madhsia e prodhimit mbetet konstante. Norma sipas s cils kryhet ky zvendsim duke mbajtur prodhimin konstant, quhet norma teknike e zvendsimit (TRS), grafikisht norma teknike e zvendsimit matet me pjerrsin e izokuantit n pikn prkatse. 30. Cilat jan ato supozime t rndsishme lidhur me izokuantet? Lidhur me izokuantet sht e rndsishme t bjm disa supozime: Izokuantet kan pjerrsi negative. Ato jan konvekse ndaj origjins. Izokuantet q shprehin nivele t ndryshme prodhimi nuk priten me njri tjetrin. Izokuantet q ndodhen m larg origjins prfaqsojn nivele m t lart prodhimi. Kto veti jan t ngjashme me vetit e kurbave t indefirencs por n dallim prej tyre, do izokuant prfaqson nj madhsi t caktuar t prodhimit. 31. Vijat barazkosto (Izokosto)? Pr t prcaktuar metodn m efiente t prodhimit pr do nivel t dhn, duhet t gjejm kombinimin me kosto m t ult t inputeve. Pr t gjetur kt kombinim, kur t dy faktort jan t ndryshueshm, duhet t dim mimet e faktorve. Le t supozojm se mimi i puns sht 20 euro pr njsi dhe mimi i kapitalit 30 euro pr njsi. Firma planifikon t shpenzoj 120 euro pr t bler kto dy inpute. Kjo sasi parash prbn nj kufizim pr firmn, q shprehet me an t nj vije psh vijs AB. Vija AB shpreh kosto t barabarta dhe quhet vij barazkosto ose izokosto. Izokostoja tregon t gjitha kombinimet e puns dhe t kapitalit q mund t blihen me 120 euro nga ana e firms. Pr t ndrtuar nj izokosto, metodologjikisht veprohet njlloj si pr ndrtimin e vijs s buxhetit te konsumatori, duke prcaktuar koordinatat e pikave ekstreme A dhe B, mbi bazn e t dhnave mbi mimet e faktorve dhe shumn e planifikuar pr tu shpenzuar

. Duke bashkuar pikat A dhe B prftohet vija barazkosto. N vartsi me ndryshimet relative t mimeve t puns dhe t kapitalit si dhe me ndryshimet e shpenzimeve q planifikon t kryej firma, do t ndryshoj edhe pozicioni i nj izokostoje, prkatsisht duke ndryshuar pjerrsin ose duke u zhvendosur paralelisht me vetveten, sikurse tregohet edhe n figur.

32. Zgjedhja Kosotminimizuese? Pr t gjetur kombinimn e inputeve q jep nivelin m t ult t kosotve pr prodhimin, duhet tu referohemi njkohsisht izokuanteve dhe izokostove. N qoft se firma dshiron t prodhoj X njsi produkt me koston m t ult t mundshme, ajo realizon kt duke prdorur kombinimin e inputeve q i prket nj pike prkatse psh piks E. Pika E, duke qen pik e izokuantit q prfaqson X njsi produkt, sht njkohsisht pika e izokostos m t ult t arritshme. Ajo sht pik tangjenciale e izokuantit t dhn me izokoston m t ult t arritshme. Kur sht i dhn niveli i shpenzimeve, psh 120 euro, pika E tregon nivelin m t lart t arritshm t produktit me kt nivel shpenzimesh. N pikn E barazohet pjerrsia e izokuantit q prfaqson X njsi produkti me pjerrsin e izokostos q prfaqson 120 euro shpenzime pr inpute. 33. Nga far raporti jepet pjerrsia e izokuantit dhe pjerrsia e izokostos? Pjerrsia e izokuantit jepet nga raporti i produkteve marxhinale t puns dhe kapitalit, ndrsa pjerrsia e izokostos jepet nga raporti i mimeve t dy inputeve. Pra, n pikn E ka vend barazimi: MP L thye per MP k = P l thye per Pk Ku MPL dhe MPK jan prkatsisht produktet marxhinale t puns dhe t kapitalit, ndrsa PL dhe PK jan mimet e ktyre inputeve. Pika E prfaqson zgjedhjen optimale pr firmn, pra kombinimin m t mir t puns dhe kapitalit pr t marr X njsi produkt. Nga ka varet marrja e vendimit nga ana e nj firme pr t prcaktuar sasin e prodhimit t destinuar pr treg? Marrja e vendimit nga ana e nj firme pr t prcaktuar sasin e prodhimit apo shrbimit t destinuar pr treg, varet nga kostot dhe mimi i produktit apo shrbimit q ajo prodhon dhe shet. Faktor i rndsishm q prcakton madhsin e fitimit t firms jan kostot e produktit apo t shrbimit t prodhuar dhe shitur prej saj. 2. Si bhet analiza e kostove? Analiza e kostove bhet, n prshtatje me funksionin e prodhimit, pr periudha afatshkurtra dhe periudha afatgjata. 3. N sa grupe klasifikohen faktort q prdor nj firm n periudha afatshkurtra? Faktort q prdor nj firm n periudha afatshkurtra klasifikohen n dy grupe kryesore: Faktor (inpute) fikse. Inpute fikse jan ato inpute, madhsia e t cilave nuk ndryshon kur ndryshon madhsia e prodhimit. Faktor (inpute) t ndryshueshm. Inpute t ndryshueshm jan ato inpute, madhsia e t cilave ndryshon kur ndryshon madhsia e prodhimit. 4. N pajtim me klasifikimin e msiprm, si klasifikohen kostot e tyre? N pajtim me klasifikimin e inputeve, edhe kostot e tyre klasifikohen n: Kosto fikse (FC). Kostot fikse jan ato shpenzime monetare q bn firma pr inpute fikse t prodhimit, t cilat nuk ndryshojn kur ndryshon prodhimi i firms. Kosto t ndryshueshme (variabile, VC). Kosto t ndryshueshme jan shpenzime monetare q bn firma pr inpute t ndryshueshme t prodhimit, t cilat ndryshojn n qoft se ndryshon sasia e prodhimit. Duke supozuar t dhna kombinimin e inputeve pr prodhimin e nj sasie t caktuar produkti si dhe mimet e ktyre inputeve, kostoja totale e t gjith produktit t prodhuar do t jepej si shum e kostove fikse me kostot variabl: TC=FC+VC Kostoja totale (TC) shpreh shpenzimet m t ulta monetare t kryera nga firma, t nevojshme pr t prodhuar nj nivel t caktuar produkti. 5. ka prfshihen n kostot fikse dhe ka n ato t ndryshueshme? N kostot fikse prfshihen shpenzimet q bn firma pr amortizimin e makinerive, pajisjeve, pr interesat q paguan pr kapitalin e marr hua, pr rentn e toks q ka n prdorim etj. Prve faktit q nuk ndryshojn me rritjen e prodhimit, kostot fikse kan edhe nj karakteristik tjetr, ato ndodhin edhe kur niveli i prodhimit sht zero. N kostot e ndryshueshme, prve faktorit pun prfshihen edhe shpenzimet q bhen pr blerjen e lndve t para e materialeve kryesore, lndve ndihmse, energjis elektrike, lndve djegse etj. Kur firma nuk prodhon asnj njsi produkti, madhsia e kostove t ndryshueshme do t jet zero. 6. ka u intereson firmave shpesh t din? Firmave shpesh u intereson t din shpenzimet mesatare monetare, d.m.th. sa u kushton prodhimi i nj njsie produkti. Pr kt ndrtohen dhe prdoren n analizn ekonomike treguesit e kostove mesatare. Kostot fikse, kostot e ndryshueshme dhe kosto totale kthehen n madhsi mesatare duke pjestuar seciln prej tyre me sasin (Q) t produktit q prodhon firma. ka sht kostoja totale mesatare? Kostoja totale mesatare (ATC) sht kostoja (TC), pjestuar me sasit e produktit t prodhuar, (Q). Pra, ATC=TC/Q. Kurba e kostos totale mesatare paraqitet n formn e germs U. Kurbn e kostos totale mesatare mund ta prfitojm drejtprdrejt nga kurba e kostos totale. 8. ka sht kostoja fikse mesatare? Kostoja fikse mesatare (AFC) sht kostoja fikse totale (TFC) pjestuar me sasin e produktit t prodhuar (Q). Pra, AFC=TFC/Q. 9. ka sht kosto variabl mesatare? Kosto variabl mesatare (AVC) sht kostoja e ndryshueshme totale, pjestuar me sasin e produktit t prodhuar (Q). Pra, AVC=TVC/Q. 10. far ndodh me koston totale n qoft se prodhimi rritet me nj njsi? Pr ti dhn prgjigje ksaj pyetje shrben treguesi i kostos marxhinale, i cili sht nj tregues shum i rndsishm n analizat mikroekonomike. 11. ka sht kosto marxhinale? Kosto marxhinale (MC) sht shtesa absolute n koston totale kur prodhimi rritet me nj njsi, pra MC=TC/Q, ku TC dhe Q jan prkatsisht ndryshimet n koston totale dhe n sasin e prodhimit (ndryshimet n sasin e prodhimit supozohen shum t vogla). Rrjedhimisht, ndryshimi midis kostove totale sht gjithmon i barabart me ndryshimin midis kostove t ndryshueshme pr do njsi shtes produkti. Kostoja marxhinale (MC) ka rndsi t veant, prderisa ajo orienton firmn t marr vendimet e duhura lidhur me sasin e prodhimit. Kostoja marxhinale jep informacion mbi shpenzimet q duhet t bj firma n rastin e prodhimit t nj njsie shtes produkti, ose shpenzimet q firma mund t kursej duke mos e prodhuar kt njsi. Nj informacion t till nuk e japin treguesit e kostove mesatare. 12. Si mund t prfitohet kurba e kostos marxhinale? Kurba e kostos marxhinale mund t prfitohet nga kurba e kostos totale. do pik e kurbs s kostos marxhinale prfitohet duke llogaritur pjerrsin e tangentes s hequr n pikn prkatse t kurbs s kostove totale. Edhe kurba e kostos marxhinale ka formn e grms U. Kjo form e ksaj kurbe sht pasqyrim dhe pasoj e veprimit t ligjit t t ardhurave zbritse. Ky ligj vepron n periudha afatshkurtra, ku t paktn nj nga faktort e prodhimit sht i fiksuar, ndrsa t tjert mund t jen t ndryshueshm. N kto kushte, duke shtuar n mnyr t njpasnjshme inputin e ndryshueshm, psh punn, kundrejt inputeve t tjera konstante, do t vij nj moment q pasi produkti total t ket arritur n maksimumin e vet, produkti marxhinal i firms t priret pr tu ulur. Ndrkaq, kostoja marxhinale ka prirje t kundrt me produktin marxhinal t puns: kur produkti marxhinal fizik i puns rritet, kosto marxhinale ulet dhe e kundrta.

13. Kush e prcakton sjelljen e kurbs s kostos mesatare? Kostoja marxhinale sht ajo q e prcakton sjelljen e kurbs s kostos mesatare. D.m.th.: pr sa koh q kurba e kostos marxhinale (numri shtes) sht nn kurbn e kostos totale mesatare (mesatarja e par), ather kurba e kostos mesatare (mesatarja e re q prfshin edhe numrin e fundit) do t priret pr posht dhe, pr sa koh q kurba e kostos marxhinale ndodhet mbi kurbn e kostos totale mesatare, ather kurba e kostos totale mesatare do t priret pr lart me rritjen e prodhimit. Kshtu, n qoft se kostoja marxhinale sht m e madhe se kostoja totale mesatare, njsia e fundit e shtuar e produktit do t ket nj kosto m t lart se kostoja totale mesatare, prandaj kostoja totale mesatare q prfshin edhe kt njsi t fundit shtes t produktit do t jet m e lart se kostoja totale mesatare e produktit pa njsin shtes. Do t arsyetonin n mnyr t ngjashme n rastin kur kostoja marxhinale sht m e vogl se kostoja totale mesatare, por n kt rast kostoja mestare do t ulej. Rrjedhimisht, n pikn e prerjes, n t ciln kostoja marxhinale sht e barabart me koston totale mesatare, kjo e fundit as ulet dhe as ngrihet kur produkti ndryshon me nj njsi. Pikrisht kjo sht pika m e ult e kurbs s kostos totale mesatare. Pra, pjesa rritse e kurbs s kostos marxhinale e pret kurbn e kostos totale mesatare n pikn m t ult t saj. 14. Kur e pret kurba e kostos marxhinale kurbn e kostos s ndryshueshme? Prderisa koston marxhinale mund ta llogarisim si kosto shtes ose t kostos totale, ose t kostos s ndryshueshme kur sasia e produktit rritet me nj njsi, i njjti arsyetim sht i vlefshm pr t shpjeguar se prse kurba e kostos marxhinale e pret kurbn e kostos s ndryshueshme mesatare n pikn minimale t saj. 15. far jan kurbat e kostove, dhe nn ndikimin e sa faktorve ato mund t zhvendosen? Kurbat e kostove nuk jan statike, ato mund t zhvendosen nn ndikimin e dy faktorve kryesor: mimeve t inputeve dhe teknologjis s prodhimit. Psh. n qoft se shpenzimet do t ishin 200 n vend t 100 , ather kurba e AFC do t zhvendosej lart, prderisa AFC sht pjes prbrse e ATC. Kurse kurbat AVC dhe MC do t mbeteshin t pa ndryshuar, sepse ato varen nga mimet e inputit t ndryshueshm dhe jo t inputeve fikse. N qoft se do t rritej mimi i puns, paga, ose i inputeve t tjera t ndryshueshme, ather do t zhvendoseshin lart kurbat AVC, ATC dhe MC, ndrkoh q kurba AFC nuk do t ndryshonte. Prsa i prket teknologjis, sht e qart se nj prmirsim i saj do t rriste produktivitetin mesatar t puns, duke sjell si pasoj uljen e kostos s ndryshueshme mesatare, pra zhvendosjen e kurbs AVC posht. 16. ka sht kostoja e nj produkti pr kontabilistt e ka pr ekonomistt? Pr kontabilistt e nj firme, kostoja e nj produkti llogaritet me shumn e parave q duhen paguar pr t siguruar lndn e par, punn, makinerit e pajisjet etj., t domosdoshme kto pr t prodhuar produktin. Pr ekonomistt kostoja e nj t mire sht dika m tepr se kaq. N dallim nga kontabilistt, ekonomistt prfshijn m shum zra n kosto, pavarsisht nse ata shprehin transaksione monetare apo jo monetare. Kuptimi i kostos nga ekonomistt bazohet n sasin e burimeve t prdorura dhe mundsit alternative t prdorimit t tyre. Zgjedhja e burimeve t caktuara pr prodhimin e nj t mire do t thot pamundsi e prodhimit t nj t mire tjetr. Pra, kostoja oportune (ose ekonomike) e do burimi t zgjedhur pr t prodhuar nj t mir sht e barabart me vlern e prdorimit alternativ m t mir t mundshm. 17. Si ndahen shpenzimet e firms? Burimet q prdor nj firm pr prodhimin e nj produkti mund t blihen n treg, mund t merren me qera pr procesin prkats t prodhimit, ose mund t jen pron e vet firms. N varsi nga ky fakt, shpenzimet e firms ndahen n kosto eksplicite (t shprehura) dhe kosto implicite (t nnkuptuara). Kostot e shprehura prfaqsojn shpenzimet monetare q bn firma drejtprdrejt n treg pr blerjen e burimeve, si fuqia puntore, lndt e para, energjia elektrike etj. Kostot e nnkuptuara lidhen me inputet q jan pron e vet firms dhe jan t barabarta me pagesat monetare q mund t merreshin nga prdorimi m i mir alternativ i tyre. Firma, prve inputeve q blen nga t tjert, prdor n procesin e prodhimit edhe inputet e veta (puna e pronarit, kapitali para i investuar prej tij n firm, ndrtesat q prdor firma dhe sht pron e tij etj.). Nga pikpamja e firms shpenzimet q lidhen me prdorimin e burimeve t veta jan shpenzime t papaguara, ose t nnkuptuara. Pra, kostot e nnkuptuara duken qart q jan kosto oportune; por edhe kostot e shprehura jan kosto oportune, prderisa ato shprehen n nj shum t caktuar parash dhe prderisa kostoja oportune e prdorimit t paras pr nj qllim t caktuar sht vet paraja. Pra, shuma e kostove t shprehura me kostot e nnkuptuara jep koston ekonomike (oportune) t prodhimit t nj produkti t caktua

r.

18. ka sht fitimi normal? Fitimi ekonomik ose fitimi i teprt, sht m i vogl se fitimi kontabl dhe prfaqson nj t ardhur mbi fitimin normal. Fitmi normal sht pjes e kostos ekonomike dhe sht e barabart me koston oportune t burimeve n pronsi t siprmarrsit (pra me koston e nnkuptuar), d.m.th. me at shum minimale t ardhurash t pronarit, q do ta bnte at t interesuar pr ti mbajtur kto burime n biznesin prkats. 19. Kostoja n periudha afatgjata? N periudha afatgjata t gjitha inputet bhne t ndryshueshm. Ky fakt e vshtirson marrjen e vendimeve pr nj firm, sepse asaj i duhet t vendos jo vetm se sa pun do t pajtoj, por gjithashtu edhe se sa kapital dhe inpute t tjera do t prdor, prderisa edhe ato tashm jan t ndryshueshme. 20. ka do t rezultoj duke i bashkuar pikat minimale t kurbave t kostove mesatare? Duke i bashkuar pikat minimale t kurbave t kostove mesatare, si psh. M, N, R, S, dhe T, do t rezultoj kurba e kostos mesatare pr periudha afatgjata, LAC, ku grma L prfaqson periudhn afatgjat dhe AC koston mesatare. Ajo quhet ndryshe kurb mbshtjellse, sepse mbshtjell t gjith kurbat e kostove mesatare n periudha afatshkurtra. do pik e ksaj kurbe prfaqson kostot m t ulta t mundshme pr do nivel t dhn t prodhimit. T gjitha pikat q ndodhen mbi LAC, psh. si pika U, shprehin nivele t padshirueshme t kostos, me nivelet e dhna t teknologjis dhe mimeve t faktorve t prodhimit. Ndrkaq, t gjitha pikat nn LAC, psh. si pika V, shprehin nivele t kostos q nuk mund t arrihen me teknologjin e dhn dhe mimet ekzistuese t faktorve t prodhimit. Kurba e kostove mesatare n periudha afatgjata tregon shpenzimet m t vogla pr njsi, me t cilat mund t prodhohet nj sasi e dhn produkti, me kusht q firma t ket koh t mjaftueshme me dispozicion t saj pr realizimin e t gjitha ndryshimeve t domosdoshme n madhsin e saj, duke prdorur m shum pun dhe kapital, apo inpute t tjera.

1. Nga ka prcaktohen mimet dhe sasia e prodhuar pr do produkt n nj ekonomi tregu? N nj ekonomi tregu mimet dhe sasia e prodhuar pr do produkt prcaktohen nga mekanizmi i tregut, nga bashkveprimi i krkess dhe oferts n treg. N disa tregje ekziston nj konkurrenc pothuajse e plot, kurse n disa t tjer konkurrenca sht e kufizuar. Ekstremi i kundrt i konkurrencs s plot sht monopoli. N tregjet me konkurrenc jo t plot prfshihet edhe konkurrenca monopolistike dhe oligopoli, si forma t ndrmjetme. Veirorit e tregjeve n t cilat vepron nj firm, ndikojn n nj mas t rndsishme n vendimet e firms lidhur me sasin e prodhimit, mimet, etj. 2. Cilat jan tiparet q e karakterizojn konkurrencn e plot? Tiparet q e karakterizojn konkurrencn e plot jan: Ekzistenca e nj numri t madh firmash n treg. Secila prej tyre tregton vetm nj pjes t vogl, t pakonsiderueshme t sasis s prgjithshme q tregtohet. T gjitha firmat e nj dege shesin produkte me karakteristika t njjta, produkte homogjene, psh. grur, duhan etj. Blersit dhe shitsit jan t mir informuar, kan njohuri t plota pr mimet dhe produktet n treg. Ekzistenca e lehtsis s hyrjes dhe daljes s firmave nga dega. Firmat i lvizin burimet nga nj deg n tjetrn pa pengesa ligjore, si patentat, licencat etj. 3. Cili sht tipari m i rndsishm i konkurrencs s plot? Tipari m i rndsishm i konkurrencs s plot, q buron nga veorit e msiprme, sht se firmat jan mimpranuese, ato nuk kan asnj ndikim mbi mimin e produkteve q ofrojn n treg. mimi prcaktohet nga krkesa dhe oferta e tregut, dhe firma t veanta mund t ofrojn gjithka q duan me at mim. Pra, konkurrenca e plot mund t prkufizohet si nj lloj tregu, n t cilin firmat e veanta nuk e kan kontroll mbi mimin e produkteve q shesin. Ky tipar kryesor i konkurrencs s plot prcakton edhe karakteristikat e kurbs s krkess q prballojn firmat individuale pr produktin q ato ofrojn n treg. 4. Sipas ligjit t krkess, kurbat individuale t krkess dhe kurba e krkess s tregut me far pjerrsi jan? Sipas ligjit t krkess, kurbat individuale t krkess dhe kurba e krkess s tregut jan me pjerrsi zbritse, pra kurba e tyre sht plotsisht elastike dmth horizontale n nivelin e mimit q prcaktohet n treg nga pikprerja e krkess me ofertn

5. A mund t ndikoj firma mbi mimin? Duke ditur se do firm q vepron n konkurrenc t plot z nj pjes t vogl t tregut, sht e qart q ajo nuk mund t ndikoj mbi mimin. Firma mund t marr vendime vetm lidhur me sasin. Me mimin q prcakton tregu, firma mund t shes fardo sasie q dshiron. Kurba e krkess q ndesh ajo n treg sht horizontale, sepse, prderisa firma mund t shes pa pengesa me mimin e tregut, ajo nuk ka interes t shes me mime m t ulta. Po t shiste me mime m t larta, asaj do ti ngeleshin produktet pa shitur, pasi ka shum firma t tjera q shesin t njjtin produkt me mimin e tregut. Mundsia q ka firma individuale pr t shitur fardo sasie me mimin e tregut, mund t krijoj prshtypjen sikur n konkurrencn e plot nuk ka konkurrenc. 6. Pse sht e rndsishme analiza e tregut konkurrencial? Analiza e tregut konkurrencial sht e rndsishme sepse: Ekzistojn tregje q i afrohen konkurrencs s plot, sikurse jan disa tregje t produkteve bujqsore, si ai i grurit, etj., Si pohojn shum ekonomist, shum parashikime q bhen mbi konkurrencn e plot konfirmohen edhe nga tregjet jo konkurrenciale, Modeli i konkurrencs s plot shrben si baz pr t krahasuar modelet e tjera t konkurrencs jo t plot.

7. Cili sht niveli i prodhimit q zgjedh firma? Pr t kuptuar m mir prgjigjen e ksaj pyetjeje rikujtojm q: Synimi themelor i do firme sht maksimizimi i fitimit, Fitimi prfaqson diferencn midis t ardhurave totale (TR) me koston totale (TC), Pr ekonomistt kostoja totale sht kosto ekonomike (oportune), pra prfshin koston e shprehur dhe at t nnkuptuar. Mbi kt baz prgjigja e pyetjes do t ishte: firma zgjedh at nivel prodhimi q maksimizon fitimin e saj. 8. ka sht kurba e t ardhurave totale dhe far pjerrsi ka? Kurba e t ardhurave totale sht nj kurb vijdrejt me pjerrsi pozitive, q kalon nga origjina. 9. ka kuptojm me t ardhur marxhinale? Me t ardhur marxhinale kuptojm ndryshimin n t ardhurat totale kur prodhimi ndryshon me nj njsi. 10. MR=MC Pse ndodh kshtu? sht e qart q firma do t zgjeroj prodhimin sa koh q MR>MC, sepse pr do njsi shtes t prodhuar ajo merr nj fitim shtes t barabart me (MR-MC)>0. Ndrsa kur MR<MC, firma nuk sht e interesuar t rris prodhimin, sepse pr do njsi shtes ajo pson nj humbje t barabart me (MRMC)< 0. N t kundrtn, firma duhet t paksoj prodhimin (deri sa MC t barazohet me MR), prderisa pr do njsi t paksuar shpenzimet e kursyera jan m t mdha se sa e ardhura e pamarr. Pra, firma do t rris prodhimin deri n nivelin ku MR=MC. do rritje e mtejshme e prodhimit do ta ulte fitimin. Rrjedhimisht, ky sht niveli i prodhimit q siguron maksimizimin e fitimit t saj. 11. Kur arrihet maksimizimi i fitimit dhe me ka sht i barabart fitimi total? Maksimizimi i fitimit arrihet n nj nivel t caktuar pr njsi prodhimi, ku kurba e MC pret kurbn e MR, e cila sht njkohsisht edhe kurba e krkess. Ndrsa fitimi total sht i barabart me fitimin pr njsi shumzuar me numrin e njsive t prodhuara. 12. Si quhet pika ku fitimi total bhet zero? Pikn ku fitimi total bhet zero e quajm pik t barazimit t kostos totale mesatare me mimin. Pika e barazimit t kostos totale mesatare me mimin sht pika m e ult e kurbs ATC, pra kur niveli i mimit sht i njjt me kt nivel t ATC ather fitimi bhet zero. 13. far pson firma n qoft se ajo mbyllet ose vazhdon t prodhoj? N qoft se firma mbyllet, ajo pson nj humbje t barabart me koston fikse; n qoft se vazhdon t prodhoj ajo pson nj humbje t caktuar n varsi t nivelit t mimit dhe t ATC. N qoft se humbja q pson firma n rastin e vazhdimit t prodhimit sht m e vogl se kostoja fikse, ather pr firmn sht m mir t vazhdoj prodhimin. N t kundrt, kur humbja sht m e madhe se kostoja fikse, firma duhet t mbyllet. 14. far ndodh n qoft se P>AVC, P<AVC dhe P=AVC? N qoft se P>AVC (pra mimi sht m i madh se kostoja variabl mesatare), ather >AFC, dmth - <AFC (- prfaqson humbjen pr njsi). N kt rast pr firmn m mir sht t prodhoj, sepse humbja pr njsi sht m e vogl se kostoja fikse mesatare. N qoft se P<AVC ather <-AFC dmth >AFC dhe n kt rast firma duhet t mbyllet. N qoft se P=AVC, ather = - AFC. N kt rast pr firmn sht njlloj si t vazhdoj prodhimin apo ta ndrpres at. Po q se P=AVC, ather kurba e kostos marxhinale e pret kurbn AVC n nivelin minimal t saj, q n kt rast sht pika e ekuilibrit. Pikn minimun t AVC, ku P=AVC, e quajm pik t mbylljes s firms. 15. far niveli t prodhimit zgjedh firma pr nj nivel t dhn t mimit t tregut? Pr nj nivel t dhn t mimit t tregut, firma zgjedh nivelin e prodhimit q i prgjigjet kondits MR=MC. Kjo kondit plotsohet pikrisht n pikprerjen e kurbs MR me kurbn MC. Pra, kjo pik e kurbs MC sht njkohsisht edhe pik e kurbs s oferts s firms, sepse tregon nivelin e prodhimit q firma sht e gatshme t ofroj n nivelin e mimit q prfaqson kjo pik. Duke filluar nga pika e mbylljes, ku mimi sht i barabart me nivelin m t ult t AVC, do pik e kurbs s MC q i prgjigjet niveleve prkatse n rritje t mimeve sht nj pikprerje e mundshme e kurbs MC me kurbn MR=P. Pra, do pik e kurbs MC q ndodhet mbi pikn e mbylljes, sht njkohsisht edhe pik e oferts s firms. Si prfundim, pjesa e kurbs MC mbi pikn e mbylljes, prfaqson kurbn e oferts s firms. 16. ka sht Kurba e Oferts s Degs? Kurba e Oferts s Degs sht shuma horizontale e kurbave t oferts t firmave q prbjn degn. 17. Sa periudha kohore t mundshme t ekuilibrit t tregut dallojm pr t analizuar dhe kuptuar sjelljen e firms dhe t degs? Pr t analizuar dhe kuptuar m mir sjelljen e firms dhe t degs sht e nevojshme t dallojm tre periudha kohore t mundshme t ekuilibrit t tregut: Ekuilibri momental, ku oferta sht fikse; Ekuilibri afatshkurtr, ku firmat mund t rrisin prodhimin, megjithse kapitali mbetet i pandryshuar; Ekuilibri afatgjat, ku t gjith faktort e prodhimit mund t ndryshojn. 18. ka theksonte ekonomisti i njohur Alfred Marshall? A. Marshall theksonte se nj rritje e krkess shkakton nj rritje m t madhe mimesh n periudha afatshkurtra sesa n periudha afatgjata. 19. mimi i ekuilibrit pr periudha afatshkurtra a sht m i ult apo m i lart se mimi i ekuilibrit momental? mimi i ekuilibrit pr periudha afatshkurtra sht m i ult se mimi i ekuilibrit momental. Kjo e ka bazn te oferta shtes q vjen nga prdorimi intensiv i t njjtit kapital. N kt rast oferta sht m elastike, sepse me rritjen e mimit rritet edhe sasia e prodhuar. 20. A ekzistojn ndryshime midis periudhave afatgjata dhe afatshkurtra? Po, ekzistojn ndryshime, t cilat shfaqen n kto aspekte thelbsore: N periudhat afatgjata (LR) nuk ka kosto fikse, t gjitha kostot jan t ndryshueshme; Duke ditur se n periudha afatgjata firma mund t ndryshoj madhsin e impianteve t saj, kurba e kostos totale mesatare n kto periudha sht m e pjerrt se kurba e kostos totale mesatare n periudha afatshkurtra; N periudha afatgjata kemi hyrje t firmave t reja n deg kur firmat ekzistuese marrin fitim ekonomik. Nga ana tjetr, kemi dalje t firmave nga dega n qoft se ato nuk marrin t paktn fitim normal, pra psojn humbje ekonomike.

21. far duhet t bjn firmat n periudhat afatgjata n qoft se ato jan me humbje ose mbyllen prkohsisht n periudha afatshkurtra n kushtet e konkurrencs s plot? Firmat q jan me humbje ose mbyllen prkohsisht n periudha afatshkurtra n kushtet e konkurrencs s plot, n periudha afatgjata duhet t prshtasin madhsin e tyre n nivelin q siguron t paktn fitim normal, duke zvendsuar pajisjet e vjetra dhe duke shtuar t reja, prndryshe do t duhet t dalin nga dega prkatse. Nga ana tjetr, po q se n deg do t kishte fitim ekonomik, do t kishim hyrje t firmave t reja n t. Si rezultat i ktyre lvizjeve t mundshme t firmave, do t kishim dhe ndryshimin e oferts s degs n periudha afatgjata. 22. Ku do t onte ndryshimi i oferts s degs? Ndryshimi i oferts s degs do t onte dhe n ndryshimin e ekuilibrit n treg. Kur firmat e nj dege marrin fitim ekonomik, kemi hyrje t firmave t reja dhe, si rrjedhoj, oferta rritet duke uar tregun n nj ekuilibr, t cilit i prgjigjet nj mim m i ult. N qoft se mimi m i ult u siguron prsri firmave fitim ekonomik, do t kemi hyrje t reja n deg dhe nj rritje t oferts s degs, derisa mimi t bjer n nivelin q siguron vetm fitim normal. Nga ana tjetr, n qoft se firmat jan me humbje, ato do t dalin nga dega, duke zvogluar ofertn deri sa mimi t rritet n nivelin q siguron vetm fitim normal. Si prfundim, n periudha afatgjata fitimi ekonomik do t jet zero, firmat do t marrin vetm fitim normal. 23. far duhet t bj firma n nivelin m t ult t kurbs s kostos mesatare afatgjate? N periudha afatgjata firma duhet t prodhoj n nivelin m t ult t kurbs s kostos mesatare afatgjate. 24. Shnoni barazimin q paraqet pikn e maksimizimit t fitimit n periudha afatgjata dhe ka kuptoni me t? N pikn e maksimizimit t fitimit (q sht pika e ekuilibrit pr firmn) n periudha afatgjata ka vend barazimi: P = LRMC = LRAC = SRMC = SRAC ku: LRMC sht kostoja marxhinale n periudha afatgjata LRAC sht kostoja mesatare n periudha afatgjata SRMC sth kostoja marxhinale n periudha afatshkurtra SRAC sht kostoja mesatare n periudha afatshkurtra Kuptimi i ktij barazimi sht se konkurrenca e plot e detyron firmn t prodhoj n nivelin m t ult t mundshm t kostos mesatare afatgjat. Firmat q nuk e prshtasin madhsin e tyre n kufij optimale, ku sigurohet kostoja m e ult e mundshme, nuk jan efiente dhe nuk mund t konkurrojn me firmat q kan zgjedhur madhsin optimale dhe jan efiente, prandaj, n fund t fundit, jan t detyruara t dalin nga dega.

25. Si paraqitet kurba e oferts s degs n periudha afatgjata? N konkurrencn e plot, deg t ndryshme, kan kurba oferte t ndryshme. Forma e kurbave nga fakti se far ndodh me mimin e inputeve (pra dhe me kurbat e kostos) kur hyjn ose dalin firma nga dega. Nga kjo pikpamje dallojm tre lloje degsh: deg me kosto konstante, deg me kosto rritse dhe deg me kosto zbritse. mimet e inputeve (pra dhe kostoja) nuk ndryshojn, rriten apo ulen, prkatsisht n secilin lloj degsh, kur dega zgjerohet me firma t reja. A. Oferta e degs me kosto konstante. N kt rast inputet supozohen t gjitha homogjene. Si rrjedhim, zgjerimi i degs, pra edhe rritja e krkess pr inpute, nuk shkakton rritjen e mimit t ktyre t fundit. Firmat e reja q hyjn n deg mund t gjejn inpute me cilsi dhe mim t njjt me firmat ekzistuese. Kurba e oferts s degs n periudha afatgjata do t jet horizontale, pra plotsisht elastike. B. Oferta e degs me kosto rritse. N fakt, shumica e degve nuk jan me kosto konstante, por me kosto rritse, sepse: - me futjen e firmave t reja, mimet e inputeve (pra edhe kostot) rriten, sepse rritet krkesa pr inpute; - me rritjen e krkess pr inpute firmat detyrohen t prdorin edhe inpute me cilsi m t ult, gj q on n rritjen e kostos. Duke ditur se kostoja rritet me rritjen e numrit t firmave, ather dhe kurbat e kostos marxhinale dhe kostos mesatare do t zhvendosen lart pr do firm. N kt mnyr, do t duhet nj nivel m i lart mimi pr firmn q ajo t vazhdoj t marr fitim normal. sht kjo arsyeja q n periudha afatgjata n degt me kosto rritse, ekuilibrit t ri q vendoset pas futjes s firmave t reja n deg, i prgjigjet nj nivel mimi m i lart se ai fillestar. C. Oferta e degs me kosto zbritse. Megjithse e rrall n praktik, ekziston edhe kjo mundsi e tret. Kur nj deg zgjerohet, kjo mund t oj n uljen e mimeve t inputeve. Duke ndjekur logjikn e dy rasteve t para, mund t vrtetohet leht q kurba e oferts afatgjat t degs n kt rast t tret do t jet me pjerrsi zbritse. 1. Si veprojn firmat (degt) n praktik? N praktik, firmat (degt) veprojn n kushtet e nj konkurrence jo t plot, e cila shtrihet n nj hapsir shum t gjer, duke filluar nga konkurrenca monopolistike deri n ekstremin e kundrt t konkurrencs s plot, q sht monopoli. Fjala monopol rrjedh nga greqishtja: mono q dmth i vetm dhe polein q dmth me shit. Pra, monopoli prfaqson nj firm t vetme e cila prodhon dhe shet gjith produktin e nj dege. 1. Si veprojn firmat (degt) n praktik? N praktik, firmat (degt) veprojn n kushtet e nj konkurrence jo t plot, e cila shtrihet n nj hapsir shum t gjer, duke filluar nga konkurrenca monopolistike deri n ekstremin e kundrt t konkurrencs s plot, q sht monopoli. Fjala monopol rrjedh nga greqishtja: mono q dmth i vetm dhe polein q dmth me shit. Pra, monopoli prfaqson nj firm t vetme e cila prodhon dhe shet gjith produktin e nj dege.

3. Ku sht dallimi ndrmjet firmave n konkurrenc t plot dhe firmave monopol? Firma n konkurrenc t plot mund t zgjedh vetm nivelin e prodhimit, kurse firma monopol mund t ndikoj mbi mim, pra mund t zgjedh mimin. Edhe n kt rast maksimizimi i fitimit bhet sipas t njjtit rregull, MC=MR. E ardhura marxhinale n firmn monopol ndryshon nga konkurrenca e plot ku MR=P=AR dhe kurba e saj ishte horizontale, e njjt me kurbn e krkess. Pse? Kurba e krkess q ndesh firma monopol si nj firm e vetme n deg, sht e njjt me kurbn e krkess s degs, pra sht kurb krkese me
pjerrsi zbritse e cila tregon nivelet e mimit n t cilat mund t shes firma n nivele t ndryshme prodhimi. 4. Me ka jan t barabarta t ardhurat mesatare? T ardhurat mesatare (AR) jan t barabarta me t ardhurat totale (TR) pjestuar pr sasin e shitur (Q), pra jan t barabarta me mimin e mallit (sepse TR=QxP kurse AR=TR/Q dhe AR=P). Si rrjedhim, kurba e krkess prfaqson njkohsisht edhe kurbn e t ardhurave mesatare. Duke ditur se kjo kurb sht me pjerrsi zbritse, monopolisti duhet t ul mimin e t gjitha njsive pr t shitur nj njsi shtes produkti. Kjo dmth q t ardhurat marxhinale, t cilat jan t ardhurat shtes q merren kur shitet nj njsi m shum, vijn duke u ulur. 9. ka prfaqson Humbja Neto? Humbja Neto prfaqson nj paksim t mirqenies sociale, e cila prbn edhe objektin kryesor t kritikave ndaj monopolit. Krahas ksaj, monopoli kritikohet edhe pr rishprndarjen n favor t firms monopoliste dhe n dm t konsumatorit. Pra, pengesat e hyrjes n degn e monopolizuar bjn q t dyja kto pika t dobta t monopolit t ruhen edhe n periudha afatgjata. Kritika negative ndaj monopolit drejtohet edhe ndaj mundsis s abuzimit me cilsin e mallrave dhe shrbimeve n kushtet e mungess apo dobsimit t presionit t konkurrencs dhe ndaj mundsis s shpenzimeve parazitare dhe paksimit t stimujve pr uljen e kostos n kushtet e fitimeve t larta ekonomike.

10. Cilat jan avantazhet e monopolit? Kritikat ndaj monopolit nuk jan vetm negative, n rrethana t caktuara monopoli mund t ket edhe avantazhe: Avantazhet q vijn nga ekonomizimet e shkalls. Kto avantazhe jan karakteristike pr monopolet natyrore. N kto kushte, monopolisti q zotron nj deg mund t prodhoj m shum dhe me mime m t ulta, se sa do t prodhohej n kt deg n kushtet e konkurrencs s plot; Avantazhe q vijn nga mundsia e nxitjes s progresit teknik. Ekziston mundsia q mbi bazn e fitimeve t larta dhe burimeve t mdha financiare, monopolisti t kryej shpenzime t mdha pr krkime shkencore (natyrisht, kjo sht vetm mundsi). Kjo gj sht e dobishme pr gjith shoqrin, sepse on n rritjen e ritmeve t progresit teknik dhe mbi kt baz edhe t produktit total. 11. Kur kemi diskriminim t mimit? Diskriminim mimi kemi ather kur nj firm cakton mime t ndryshme pr blers t ndryshm, por jo pr shkak t kostove t ndryshme. Qllimi i mimeve diskriminuese sht q t rritet fitimi i firms. 13. ka duhet t caktoj firma pr t maksimizuar fitimin? Pr t maksimizuar fitimin, firma duhet t caktoj n secilin treg at nivel mimi q prcaktohet nga kondita MC=MR. N kushtet kur elasticiteti i krkess sht i ndryshm, niveli i mimit q i prgjigjet ksaj kondite sht i ndryshm. Pra, kostoja marxhinale sht konstante, dhe kur krkesa sht jo elastike mimi q cakton firma sht m i lart sepse edhe reagimi i konsumatorve sht m i dobt ndaj ndryshimeve n mim. 14. ka prbjn kritikat e shumta q bhen pr monopolet? Kritikat e shumta q bhen pr monopolet prbjn bazn e nevojs s ndrhyrjes shtetrore pr kontrollin e tyre. Q n fillim, duhet t dallojm se ndrhyrja shtetrore sht e ndryshme pr lloje t ndryshme monopolesh. Pr monopolet q krijohen mbi bazn e shkrirjes s firmave, shteti ndrhyn me mjete ligjore, si jan ligjet antitrust, pr t mos lejuar krijimin e tyre. Kur sht fjala pr monopolet natyrore, t cilat jan t domosdoshme pr shkak t ekonomizimeve t shkalls, shteti ndrhyn pr ti rregulluar ato. 15. far do t ndodhte n qoft se shteti do t ndrhynte pr t prishur monopolet natyrore? N qoft se shteti do t ndrhynte pr t prishur monopolet natyrore, do t kishim nj humbje pr t gjith. Konsumatort do t konsumonin m pak dhe me mime m t larta dhe firmat do t humbisnin fitimin ekonomik. Prandaj, shteti ndrhyn me qllim q t prmirsoj efiencn te monopolet natyrore duke ndikuar, kryesisht, n nivelin e mimit. Ideja themelore sht q t arrihet nj shprndarje efektive e burimeve, duke mnjanuar fitimet ekonomike t monopolit dhe humbjen neto. Rregullimi i nj monopoli natyror mund t prmbaj edhe objektiva tjera, q lidhen me investimet, cilsin e shrbimit, etj. 16. Si mund t realizohet rregullimi i mimit? Rregullimi i mimit mund t realizohet me metodn e vendosjes s mimit sipas kostos marxhinale. Vendosja e mimit sipas kostos marxhinale presupozon q niveli i mimit i prgjigjet piks ku MC pret kurbn e krkess. 17. N sa mnyra realizohet heqja e aftsis s firms pr t ndikuar mbi mimin? Firms i hiqet aftsia pr t ndikuar mbi mimin dhe kjo realizohet n dy mnyra: Kalimi i firms monopol n pronsi shtetrore dhe m tej prcaktimi i mimi n nj nivel t caktuar; Monopoli natyror nuk shtetzohet, por nprmjet agjensive rregulluese shteti i dikton firms mimin.