DHJETOR 2005
Gëzuar Krishtlindjet!
NGJALLJA
Nr. 12 (155) Viti XIV i botimit
Doli në qarkullim botimi i ri i Dhiatës së Re
“...që Fjala e Perëndisë të mos mbetet e vështirë
për t’u kuptuar nga ana gjuhësore”
Çdo gjuhë e gjallë zhvillohet - ajo të sjell ndër
mend më shumë lumin që rrjedh, sesa një liqen
me formë të qëndrueshme. Nganjëherë, rrjedha
e tij është e qetë, e pandjeshme. Nganjëherë
është e vrullshme, veçanërisht në periudha me
ndryshime rrënjësore, siç ishte për Shqipërinë
shekulli i 20-të.
Nga fundi i shekullit të 19-të (kur u bë për-
kthimi i shkëlqyer i Konstandin Kristoforidhit
nga origjinali greqisht-shqip, në dialektin tosk dhe
u botua për herë të parë më 1879) deri sot, kanë
ndodhur ndryshime të shumëllojshme në gjuhën
shqipe, si morfologjike, ashtu edhe leksikogra-
fike, të cilat sollën si rezultat që shumë persona,
dhe veçanërisht të rinjtë, të mos e kuptojnë lehtë
tekstin e shenjtë.
Zhvilloi punimet Konferenca Ndërfetare e Evropës Juglindore
“Përparimi i paqes dhe stabilitetit nëpërmjet bashkëpunimit rajonal”
NGJALLJA 1
DHJETOR 2005 Çmimi 20 lekë
Sapo morëm përgjegjësinë për riorganizimin
e Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipë-
risë, e konsideruam detyrë dhe nevojë parë-
sore ribotimin e më të saktit nga përkthimet
ekzistuese në shqip, të Kristoforidhit, për të
mbuluar zbrazëtinë ekzistuese pas shkatërrimit
të plotë të Kishës, që mbajti dhjetëra vjet. Dhe
falënderojmë United Bible Societies, që na
lehtësuan ekonomikisht dhe teknikisht për
botimin e saj (Dhiata e Re e Zotit edhe Shpë-
timtarit t’ënë Jisu Krisht, Kisha Orthodhokse
Autoqefale e Shqipërisë, Tiranë-1994). Më
pas, në kuadrin e punës së Shoqërisë Biblike
Ndërkonfesionale të Shqipërisë, anëtare
themeluese e së cilës është edhe Kisha
(vijon në faqen 2)
Nga data 16-19 nëntor, në hotel
“Sheraton”, në Tiranë, zhvilloi pu-
nimet Konferenca Ndërfetare e
Evropës Juglindore me temë: “Për-
parimi i paqes dhe stabilitetit nëpër-
mjet bashkëpunimit rajonal”. Temat
qendrore të diskutimit, për të cilat
referuan folësit në sesionet përka-
tëse ishin: “Shteti dhe feja”, “Feja
dhe zbutja e konflikteve”, “Feja dhe
arsimi” dhe “Roli i grave në shoqë-
rinë civile”.
Në sesionin e hapjes merrnin
pjesë Ministri i Arsimit Genc Pollo,
anëtarë të parlamentit, përfaqësues
të trupit diplomatik, përfaqësues fe-
tarë nga katër besimet kryesore etj.
(vijon në faqen 7)
2 NGJALLJA
“... që Fjala e Perëndisë të mos mbetet e vështirë për t’u kuptuar nga ana gjuhësore”
(vijon nga faqja 1)
Orthodhokse, ka filluar një për-
pjekje e re, nga një grup gjuhëta-
rësh dhe teologësh, për përkthimin
e Dhiatës së Re nga origjinali gre-
qisht në shqipen bashkëkohore.
Por është urgjente kërkesa që,
për shumicën e njerëzve, fjala e
Perëndisë të mos mbetet gjuhësisht
e vështirë për t’u kuptuar. Për këtë
arsye i besuam dr.Thoma Qendros,
kthimin e tekstit të denjë të Kristo-
foridhit në shqipen bashkëkohore.
Përshtatësve dhe të gjithë atyre që
kontribuan me shumë këmbëngulje
dhe kujdes për realizimin e këtij
botimi, u shprehim lavdërimin e
drejtë dhe falënderimet tona të
ngrohta. Së shpejti do të pasojë
edhe një botim dyshtyllësh, i cili në
një faqe do të ketë tekstin fillestar
të Kristoforidhit, që vazhdon të
përdoret në Shërbesat e Kishës
Besimtarët beratas vizitojnë vendet e shenjta orthodhokse
Një nga të dielat e Llukait i gjeti
besimtarët beratas në këtë fundviti
në Manastirin e Shën Vlashit, në
Durrës. Them besimtarët, sepse së
bashku me ata orthodhoksë nëpër
vende të shenjta vijnë dhe besimta-
rë të besimeve të tjera. Nga Berati
u nisën tre autobusë.
Nën kujdesin e besimtares, më-
sueses në pension, znj. Fanie Mi-
ngo, orthodhoksët beratas shkojnë
dhe luten në ato vende ku janë
ndërtuar kisha dhe zhvillohen liturgji
në nderim të martirëve të Kishës.
Më 24 gusht, të kremten e Shën
Kozmait ishin në Kolkondas të
Fierit. Më 8 shtator, të kremten e
Lindjes së Hyjlindëses, ishin në
Manastirin e Ardenicës. Të Dielën
e Katërt të Llukait, tre autobusë me
besimtarë i kremtuan në Manastirin
e Zvërnecit. Më 26 tetor, të kre-
mten e Shën Dhmitrit, numri i ma-
kinave me besimtarë në kishën e
shek. XIV në fshatin Drobonik,
ishte i paparashikuar. Bukuria dhe
kënaqësia që ndienin në këto vende
historike, i nxiti besimtarët beratas
për ta parë së bashku Manastirin e
Shën Vlashit.
sonë, dhe në tjetrën këtë përshtatje
gjuhësore të tij.
Asnjë përkthim apo interpretim
i tekstit të shenjtë të Dhiatës së Re
Kjo përshtatje e re e Dhiatës së Re në shqip vjen nga dëshira
e gjallë që fjala e Perëndisë të arrijë më lehtë në mendjen dhe
sidomos në zemrën e gjithë atyre që kanë shqipen gjuhë të tyre
amtare, si brenda ashtu dhe jashtë vendit; t’i ndihmojë të gjithë të
njohin më mirë Perëndinë Atë që është një, “prej të cilit janë të
gjitha, edhe ne në të” (1 Kor. 8:6).
nuk rivendikon përsosmërinë, as
është përfundimtar (propozime për
përmirësimin apo ndoshta korrigji-
min pjesërisht në disa vende në bo-
timin e ardhshëm janë të mirëpri-
tura). Ajo që mbetet e qëndrue-
shme, e pandryshueshme dhe kriter
i çdo përkthimi është origjinali.
Shumicës i kujtohej kisha e vje-
tër në atë kodër dhe mrekullitë e
saj për besimtarët që vinin me
shpresë e besim te Perëndia ynë,
Zoti Jisu Krisht.
Mjerisht edhe ky manastir mre-
kullibërës u shkatërrua nga regjimi
i atëhershëm komunist. Por Perë-
ndia nuk na braktisi. Dhurata e paç-
muar e Kryepiskopit Anastas, Ma-
nastiri i ri i Shën Vlashit u bë më i
bukur e më madhështor. Atë që të
Përkthimet e herëpashershme janë
vepra me horizont përkatës kohor
të kufizuar, më të madh apo më të
vogël, për faktin se gjuha, si orga-
nizëm i gjallë, zhvillohet vazh-
dimisht.
Kjo përshtatje e re e Dhiatës së
Re në shqip vjen nga dëshira e gja-
llë që fjala e Perëndisë të arrijë më
lehtë në mendjen dhe sidomos në
zemrën e gjithë atyre që kanë shqi-
pen gjuhë të tyre amtare, si brenda
pafetë e shkatërruan për dy ditë,
shpirti i tij e ringjalli.
Besimtarët pas kungimit dhe
marrjes së naforës, nën shoqërimin
e misionarëve amerikanë Maria dhe
Charls Linderman, vizituan shtëpinë
e fëmijëve “Shtëpia e Shpresës”
dhe mjediset e Akademisë Teo-
logjike “Ngjallja e Krishtit.
Pas Manastirit të Shën Vlashit,
besimtarët shkuan në Durrës, në
kishën e Shën Pavlit e Shën Astit
DHJETOR 2005
ashtu dhe jashtë vendit; t’i ndihmojë
të gjithë të njohin më mirë Pe-
rëndinë Átë që është një, “prej të
cilit janë të gjitha, edhe ne në të”
(1 Kor. 8:6); që të afrojnë dhe të
duan Zotin Jisu Krisht që është Një,
“për të cilin janë të gjitha dhe me
anë të të cilit u bënë të gjitha”, dhe
me fuqinë e Shpirtit të Shenjtë të
ecin përpara në rilindjen shpirtërore
në Krishtin.
+ Anastasi,
Kryepiskop i Tiranës, Durrësit
dhe i gjithë Shqipërisë
Tiranë, qershor 2004
(Parathënia e botimit të ri të
Dhiatës së Re, sipas përkthimit
të Kristoforidhit, përshtatur në
gjuhën e sotme.)
dhe atë të Shën Gjergjit. Ndezën
qirinj dhe u lutën.
Të mbushur me besim e dashuri
për Zotin tonë Jisu Krisht besim-
tarët u kthyen në Berat, me shpre-
së për të vizituar edhe vende të tje-
ra, si për shembull kishat në Vosko-
pojë etj.
Qirjako Stefani
NGJALLJA
Organ i Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë
Themelues: Kryepiskopi
Anastas
Del nën kujdesin e Këshillit
Botues
Kryeredaktor: Thoma Dhima
Adresa:
Kryepiskopata Orthodhokse,
Rruga e Kavajës, Nr. 151
Tiranë
Tel: (042) 34-117, 35-095.
Fax: 32-109
Shtypur në shtypshkronjën
“Ngjallja”
DHJETOR 2005
“Përparimi i paqes dhe stabilitetit nëpërmjet bashkëpunimit rajonal”
(vijon nga faqja1)
Konferencën e hapi Atë Leonid
Kishkovski, prift i Kishës Ortho-
dhokse në Amerikë, zëvendës-
moderator i “Konferencës Botë-
rore të Feve për Paqe” (WCRP), i
cili solli një urim nga princi Hasan i
Jordanisë, moderator i WCRP dhe
nga Sekretari i Përgjithshëm i
WCRP, dr. Uilliam Venly.
Në fjalën e tij të hapjes Atë Le-
onidi shprehu besimin se kjo kon-
ferencë do të kontribuojë për ndër-
gjegjësim më të madh lidhur me
tolerancën fetare dhe do të anga-
zhojë udhëheqësit fetarë në mbroj-
tjen e paqes dhe sigurisë në rajon.
Në këtë sesion Hirësia Tij Selim
Muça, Kryetar i Komunitetit Mysli-
man të Shqipërisë, ndër të tjera tha:
“Ne duhet të jemi paqësorë dhe të
kemi një tolerancë të tillë, që të kemi
respekt për idetë e ndryshme…”
Në fjalën përshëndetëse të tij,
Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe
i gjithë Shqipërisë, Anastasi, thek-
soi: “Një punë e efektshme për
mbarëvajtjen e paqes në rajonin
tonë ka nevojë për një vizion të qa-
rtë, motivim të përhershëm shpir-
tëror, kuptim të qartë të burimeve
të mospajtimeve të ndryshme, një
impenjim personal të sinqertë, kre-
ativitet, si edhe një përpjekje të ma-
dhe dhe të durueshme… Ne e kup-
tojmë përditë e më shumë se ekzi-
ston edhe një tjetër emër për paqen,
që është zhvillimi; një respekt për
dinjitetin e çdo njeriu dhe çdo indi-
vidi dhe një kontribut për progresin
e gjithsecilit… Në mes të turbulli-
meve dhe ankthit të kohëve tona,
kjo konferencë duhet të shpallë be-
simin tonë të fortë, se të gjitha ko-
mbet dhe të gjitha qeniet njerëzore
kanë të drejtën për të pasur liri,
drejtësi dhe dinjitet. Unë do të shto-
ja: dhe Dashuri… Ne, udhëheqësit
dhe anëtarët e komuniteteve feta-
re, duhet të thellohemi në burimet
e besimit tonë dhe të marrim frymë-
zim e fuqi për betejën e paqes.
Gjatë momenteve kritike, ne duhet
të ngremë një zë të përkorë dhe
profetik, duke i ofruar dashuri vikti-
mave të dhunës dhe të shmangim
viktimizimin e vetes për shkak të
shfrytëzimit politik, financiar ose të
entiteteve të tjera…”
NGJALLJA
Shenjtëria e Tij Mons. Rrok Mir-
dita, Arqipeshkvi Metropolit i Ti-
ranës dhe Durrësit, në fjalën e tij
përshëndetëse ndër të tjera tha:
“…Komunitetet fetare mbartin mi-
sionin e lartë dhe fisnik të mosbërjes
së gjërave për hir të modës që kër-
kojnë rrethanat historike, por për
hir të bindjes së tyre të brendshme
që u vjen nga besimi në Zotin dhe
në vlerat e pakalueshme që na sjell
ky besim…”
Shenjtëria e Tij Haxhi Dede Re-
shat Bardhi, Kryegjyshi Botëror
Bektashian, në përfundim të fjalës
përshëndetëse nënvizoi: “Persona-
lisht mendoj si duhet të luftojmë për
një moral të kthjellët fetar. Të nderu-
ar liderë fetarë. Roli ynë është të
jemi mes besimtarëve, të shoqëroj-
më paqen e tyre. Të tjerat janë në
duart e Zotit”.
Në mes të turbullimeve dhe ankthit të kohëve tona,
kjo konferencë duhet të shpallë besimin tonë të fortë,
se të gjitha kombet dhe të gjitha qeniet njerëzore
kanë të drejtën për të pasur liri, drejtësi dhe dinjitet.
Unë do të shtoja: dhe Dashuri…
Ndërsa Delina Fico, drejtore e
projektit të USAID-it “Ruajtja dhe
zhvillimi i harmonisë fetare në
Shqipëri”, në fjalën e saj tha ndër
të tjera: “…Një faktor kyç këtu
(për tolerancën fetare) është roli
që liderët e komuniteteve fetare në
Shqipëri kanë luajtur dhe luajnë në
promovimin dhe fuqizimin e har-
monisë ndërfetare, si dhe në ofrimin
e një vizioni të besimit dhe të prak-
tikave fetare, vizion i cili respekton
format e tjera të besimit fetar. Këta
liderë kanë udhëhequr me shembu-
llin e tyre personal dhe kanë drej-
tuar me vendosmëri përpjekjet për
të forcuar karakterin tolerant dhe
të hapur të mendimit dhe të prak-
tikës fetare në Shqipëri”.
Më tej, konferenca i vazhdoi pu-
nimet në sesione, ku morën pjesë
rreth 60 udhëheqës fetarë, përfa-
qësues nga Bosnje-Hercegovina,
Kosova, Serbia e Mali i Zi, Ish-Rep.
Jug. e Maqedonisë dhe Shqipëria.
Në sesionin me temë “Feja dhe
zbutja e konflikteve” një nga tre re-
feruesit kryesorë ishte Fortlumturia
e Tij, Kryepiskopi Anastas, me te-
mën “Për një bashkëjetesë paqë-
sore në Ballkan”.
“Kontributi thelbësor në bashk-
ekzistencën paqësore në Ballkan,
- siç tha Kryepiskopi Anastas, - kër-
kon përpjekje sistematike dhe du-
rim në katër fusha kryesore:
1-Mbështetja e bashkëjetesës
3
harmonike midis komuniteteve të
ndryshme fetare.
2-Iniciativa për kapërcimin e
çdo lloj dhune.
3- Rivlerësimi i konceptit dhe i
rëndësisë së kombësisë.
4- Përpjekje për një trajtim të
vërtetë.
Më tej, Kryepiskopi Anastas traj-
Në fotot:
Në faqen e parë
një kujtim
i përbashkët
i pjesëmarrësve
në konferencë
dhe në këtë foto
një çast nga
punimet.
toi gjerësisht këto katër pika, ku
ndër të tjera tha:
Duke e shtrirë veprën e Krishtit
brenda kohës, Kisha ka misionin
dhe përgjegjësinë për të qenë paqe-
bërëse dhe faktor pajtimi në sho-
qëri, në çdo kohë dhe vend që gje-
ndet nga ana historike. Është de-
tyrim i saj, që në mënyrë metodike,
të lirë, pa frikë dhe në paqe të pre-
dikojmë të vërtetën e Ungjillit të
pajtimit, duke u dhënë zë atyre që
e humbën për shkak të frikës apo
mungesës së guximit… Të gjithë
ata që e kanë pranuar logjikën e
‘Kryqit dhe të Ngjalljes’ janë të
detyruar të bëhen “ambasadorë të
Krishtit’, duke theksuar për të gji-
tha drejtimet: ‘Jo urrejtjes, jo keq-
informimit, jo këmbënguljes në
armiqësitë e vjetra…
Veprimtaria u organizua nga
Konferenca Botërore e Feve për
Paqe (WCRP) në bashkëpunim me
USAID dhe World Learning. Fo-
ndet u dhanë nga USAID, Amba-
sada Gjermane, Ambasada Britani-
ke, Ambasada Greke dhe Misioni i
OSBE-së në Tiranë.
Julia Pjetri
4 NGJALLJA DHJETOR 2005

Rikthehen grabitjet pa emër në Mitropolinë e Gjirokastrës

Grabitje në kishën “Hyrja e së Tërëshenjtës në Tempull”

në Bënjë të Përmetit
Edhe një rast tjetër vandalizmi dhe gra-
bitjeje e një numri të konsiderueshëm iko-
nash të shenjta u shënua këto ditë në dëm
të komunitetit orthodhoks. Ngjarja i shtohet
një serie të gjatë rastesh përdhosjeje dhe
vjedhjesh që i ndodhin Kishës Orthodhokse
që nga shtatori i vitit të kaluar.
Konkretisht, duke u gdhirë e shtuna (3
dhjetor 2005), persona të panjohur shqyen
derën e Kishës së Shenjtë “Hyrja e së Tërë-
shenjtës në Tempull”, në Bënjë të Përmetit.
Përveç rrëmujës e dëmeve që shkaktuan në
kishë, personat morën 6 (gjashtë) ikona me vlerë
të veçantë shpirtërore, kulturore dhe monu-
mentale.
Vlen të theksojmë se kjo kishë është mre-
kullibërëse dhe përbën një vend pelegrinazhi të
rëndësishëm për besimtarët orthodhoksë nga
mbarë vendi.
Ikonat e shenjta që u rrëmbyen në Bënjë
janë të përmasave të mëdha dhe krijime unikale
të piktorëve Hionadhite, që krijuan në trevat e
Jugut dhe në Greqinë e Veriut. Theksojmë se
synimi i grabitësve për ikonat ishte konkret,
mbasi dy ikonat e tjera që janë krijime të
kohëve të fundit i lanë në vend.
I menjëhershëm ka qenë reagimi i
besimtarëve orthodhoksë të fshatit dhe i
Mitropolisë së Shenjtë të Gjirokastrës. Në
komunikatën e saj kërkohet që organet e spe-
cializuara të shtetit, jo thjesht të paraqiten në
vendin e ngjarjes dhe t’i regjistrojnë ato në
listën e gjatë të ndodhive, por më së fundi të
gjejnë autorët, t’i dënojnë dhe të kthejne vlerat
kulturore të Orthodhoksëve atje ku kanë
vendin për adhurim.

Përmet
Rindërtohen kishat në zonën e Dangëllisë
Në verilindje të qytetit të Për-
metit shtrihet fshati Gostivisht, që
bën pjesë në zonën e Dangëllisë,
një zonë me tradita shekullore në
besimin orthodhoks. Në këtë zonë
shumë larg qytetit të Përmetit, në
kufi me Ersekën, ndodhen disa
fshatra që kanë pasur shumë kisha
orthodhokse, të cilat u shkatërruan
gjatë periudhës ateiste.
Dhe ja, tani brenda një periudhe
katërmbëdhjetëvjeçare u bë e mu-
ndur të rindërtohen kisha në çdo
fshat të zonës. Besimtarët e kësaj
zone, me shpirt të madh dhe dashuri
për Perëndinë, kryejnë të gjitha mi-
steret e kishës dhe marrin pjesë në
çdo të kremte.
Me kujdesin dhe ndihmën e
pakursyer të Kryepiskopit Anastas
u bë e mundur të rindërtohen edhe
kisha të reja. Këtu përmendim fsha-
tin Gostivisht, ku u rindërtua kisha resimin dhe përkujdesjen e Mitro- të mbeten të paharruara në zemrat
e Shën Marisë në qendër të fsha- polisë së Shenjtë Gjirokastër, si dhe e besimtarëve, që njëzëri lavdëroj-
tit.Vlen këtu të përmendet edhe Zyrën Teknike. në dhe falënderojnë Perëndinë.
ndihmesa e banorëve të fshatit. Të gjitha këto arritje janë bekim
Nuk mund të lëmë pa përmendur dhe gëzim për tërë zonën dhe do Ikonom Vasil Thomollari
dhe priftin, që ka qenë para se të
prisheshin kishat, ikonom Kozma
Prifti, po nga ky fshat. Kultura dhe
horizonti i tij bënë që ai të gëzonte
respektin e një kleriku të përku-
shtuar si shërbëtor i Perëndisë.
Më tej, në fshatin Ogren u ri-
ndërtua kisha e Shën Marisë. Në
fshatin Frashër u rindërtua kisha e
Shën Kollit dhe vlen për t’u thek-
suar ndihma e madhe që dhanë vitet
e fundit banorët e këtyre dy fsha-
trave. Në to ka shërbyer si prift i
nderuar nga të gjithë atë Andrea
Guçe, nga fshati Lupckë.
Për rindërtimin e kishave në
këtë zonë malore përmendim inte-

Nga dt. 23-27 nëntor 2005, një grup nga
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë,
udhëtoi drejt Kosovës për të marrë pjesë në
festën e panairit të “Shën Stefanit”, të Deçanit.
Edhe pse arritëm pak me vonesë, për shkak të
motit të keq, për ne ishte gëzim të ndodheshim
sërish atje. Shumë njerëz kishin ardhur nga Ko-
sova, Mali i Zi e Serbia. Etërit e manastirit na
mirëpritën me shumë dashamirësi. Shumë etër
kur na takonin na thonin se kishin dëgjuar për
ringritjen dhe gjithë punën e madhe të Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë. Igumeni
i manastirit bashkë me një nga etërit kishin
Veprimtari në Kosovë
vizituar Shqipërinë një javë më parë, pasi kishin
marrë pjesë në Konferencën Ndërfetare të
Evropës Juglindore për përparimin e paqes dhe
stabilitetit nëpërmjet bashkëpunimit rajonal, e
zhvilluar nga USAID. Atë mbasdite morëm
pjesë në shërbesën e paraklisit dhe të nesër-
men në Liturgjinë Hyjnore.
Më pas vazhduam udhëtimin tonë drejt Mali-
shevës, për t’u takuar me drejtorët e shkollave
“Naim Frashëri” në Banja, “Ibrahim Mazreku”
në Malishevë, si dhe me drejtorin e shkollës së
Carallukës, vend në të cilin kemi zhvilluar kampin
e parë të fëmijëve në Kosovë. Në këto takime
diskutuam për një vazhdimësi bashkëpunimi me
ta për të organizuar kampingje për fëmijët koso-
varë gjatë periudhës së verës. Ata u treguan
shumë entuziastë dhe të gatshëm për të bashkë-
punuar. Më pas shkuam për të takuar disa miq
kosovarë që i kemi njohur gjatë kohës së luftës.
Ishte kënaqësi për ne që i takuam sërish dhe
kaluam pak çaste me ta.
Të nesërmen nisëm udhëtimin tonë drejt
Shqipërisë, me shpresën për t’u kthyer sërish
në Kosovë gjatë verës së ardhshme.
DHJETOR 2005 NGJALLJA 5

LIBRA TË RINJ

i monumenteve të Kishës Orthodhokse në Shqipëri”
Pas lirisë fetare, u pa se
megjithëse ishin shpallur
“monumente kulture”, dhje-
tëra e dhjetëra kisha ortho-
dhokse në mbarë vendin, të
cilat kishin vlera të jashtë-
zakonshme jo vetëm shpir-
tërore, por edhe për kultu-
rën e popullit tonë, ishin në
gjendje të mjerueshme dhe
në prag të shkatërrimit. Me-
gjithëse ato, duke ruajtur
mentalitetin ateist, nuk iu
kthyen komunitetit ortho-
dhoks, Kryepiskopi Anastas,
që në çastet e para të ardhjes
në Shqipëri, i pa si një ndër
përparësitë e punës së Tij.
Në bashkëpunim me Insti-
tutin e Monumenteve dhe me
specialistët më të kualifiku-
ar, nisi restaurimi i shumë
prej tyre, me fondet që sigu-
roi Fortlumturia e Tij. Dhe
“Restaurimi
rezultatet ishin të jashtëza-
konshme. Deri më sot janë
restauruar rreth 80 kisha e
5 manastire, me një vlerë
rreth 7 milionë dollarë, duke
kontribuar kështu jo vetëm
në ruajtjen e këtyre vlerave,
por edhe duke dhënë një ko-
ntribut të qenësishëm në
ekonominë e vendit.
Libri “ Restaurimi i mo-
numenteve të Kishës Or-
thodhokse në Shqipëri” flet
në mënyrë të plotë për re-
staurimin e 51 ndërtesave
kishtare historike dhe i jepet
lexuesit në 3 gjuhë: shqip, an-
glisht, greqisht. Ai është re-
alizuar nga Bërthama e Tra-
shëgimisë Kulturore e Ki-
shës sonë, nga prof. dr. Pi-
rro Thomo e bashkëpunëto-
rët e tij.
Në parathënien e librit
Kryepiskopi Anastas shkruan:
“Vazhduam këtë përpje-
kje të vështirë e të shum-
anshme me entuziazëm të
shenjtë, me sigurinë se re-
staurimi dhe rehabilitimi
i ndërtesave kishtare hi-
storike në origjinalitetin
e tyre nuk mbulon vetëm
nevojat e sotme për sigu-
rimin e vendeve të për-
shtatshme të kultit, por
përbën edhe tregues nde-
rimi dhe respekti ndaj
brezave të mëparshëm, të
cilët për shekuj, në kushtet
e asfiksimit të sundimit
otoman, arritën të krijoj-
në vepra të tilla, dhe, një-
kohësisht, përkujdesje
për brezat e ardhshëm, të
cilët kanë të drejtë të gë-
zohen e të frymëzohen nga
vlerat e së kaluarës.”

Korçë

“Tempulli” në 5-vjetorin e tij të parë

Ditën e shtunë, në datën
27 tetor 2005, në komple-
ksin polifunksional “Shën
Gjergji” në qytetin e Kor-
çës, u zhvillua një takim me
rastin e pesëvjetorit të
botimit të revistës kulturore
“Tempulli”. Në këtë takim
morën pjesë personalitete
të shquara të fushave të
ndryshme, të artit, shken-
cës dhe kulturës, si edhe
bashkëpunëtorë të kësaj
reviste.
Fjalën e hapjes e mbajti
z. Vangjush Simaku, i cili fo-
li në emër të këshillit botues
të revistës, si një nga anëta-
rët më të vjetër të tij. U fol
për zanafillën e kësaj revi-
ste, e cila u realizua me ini-
ciativën e Mitropolitit të Kor-
çës, Hirësisë së Tij Joanit,
në bashkëpunim me intele-
ktualë korçarë.
Ideja e hedhur nga Mi-
tropoliti i Korçës Imzot Joa-
ni në vitin 1999, u mishërua
me botimin e numrit të parë
të revistës në qershor të
vitit 2000. Numër, i cili do
të pasohej nga dhjetë nu-
mra të tjerë, duke çuar në
njëmbëdhjetë numrat e
botuar.
Me respekt u përme-
ndën emrat e botuesve, fi-
gura të shquara në lëmejtë
e tyre, të cilët i kanë dhënë
kësaj reviste një nivel mjaft
të lartë dhe cilësor, të kra-
hasueshëm me botime të
tjera të ngjashme me të
edhe jashtë vendit. Rubrikat
e kësaj reviste krijojnë ha-
pësira për të gjitha fushat
si: gjurmime, personalitete,
letërsi, arkeologji, refleksi-
one, përkthime etj. Për të
përmendur është fakti se në
të ka dhe mjaft autorë të
huaj.
Më pas e mori fjalën Mi-
tropoliti i Korçës, Hirësia e
Tij Joani, i cili falënderoi të
gjithë ata njerëz që kanë
dhënë kontributin e tyre për
vazhdimësinë e kësaj re-
viste.
Gjithashtu, ai nxiti inte-
lektualët korçarë për të
treguar më tepër vëmendje
dhe për të ofruar më tepër
materiale për këtë revistë.
Kjo jo vetëm si një detyrë
qytetare, por edhe si një
përpjekje për të nxjerrë në
pah dhe për të ruajtur vlerat
e qytetarisë korçare.
Nga ana tjetër, ai për-
mendi se revista të tilla ja-
në të domosdoshme për
vetë përmbajtjen e tyre
mjaft të pasur. Në kohën e Më pas u zhvillua një mbarëvajtjen e revistës si
mungesave të mëdha për kokteil mes bisedimesh të në formë dhe në përmbajtje.
botime kulturore dhe shke- ndryshme miqësore, ku të Takimi u mbyll, duke i
ncore, revista Tempulli për- ftuar të ndryshëm dhanë uruar “Tempullit” të arrijë
bën jo vetëm një përpjekje opinionet e tyre duke përgë- dhe shumë pesëvjetorë të
të shumëvyer, por edhe një zuar këtë pesëvjetor, por tjerë.
urë lidhëse midis të dje- edhe duke dhënë sugjerime Mihal Sonellari
shmes dhe të sotmes. dhe këshilla për rritjen e
6 NGJALLJA DHJETOR 2005

Ky material u shkrua Nata është e qetë dhe Krishtlindja çudie ngre duart në qiell dhe
nga Olimbi Mulla, për mistike. Yjet me shkëlqmin lavdëron Perëndinë.
t’u shpërndarë tek besim- e tyre të zbehtë ndritnin O mister i thellë!!! O
tarët (në kohën kur ki- rrugën e Mariamës dhe i mirësi e patregueshme...
shat ishin të mbyllura nënqeshin mistikërisht. Një përse vallë kjo çudi? Si???
dhe feja e ndaluar nga zë i brendshëm i përsërit Grazhdi, djep i mbretit të
regjimi komunist), në herë pas here: “Edhe pak Mbretërve??? Ahuri, pallati
vitin 1968, me rastin e dhe lavdia e Zotit të pret”. i tij???...
Krishtlindjeve. Dhe, Mariama si e shtyrë Për Adamin e rënë dhe
Nga ana e një grupi nga një fuqi e padukshme, Evën e pabesë gjithë kjo
grash të qytetit të Korçës shkon në mes të natës, mirësi?! Po. Për çiftin
të mbledhura rreth Dhi- drejt përcaktimit të saj... mëkatar gjithë kjo përulësi;
mitra Cicos dhe Olimbi
Është mesi i natës kur për t’i dhuruar njeriut të
Mullës (që ka qenë dhe
arrin në Vithlehem. Gjithë lartat, Perëndia zgjodhi për
kryetare e Dhimojero-
qyteti i vogël dhe i lodhur vete të ulëtat. Për t’u çelur
ndisë të Mitropolisë së
ka rënë në gjumë. Asnjë parajsën zgjodhi perden e
Korçës në kohën e mby-
vend i hapur, asnjë strehë qiellit... O mirësi e
lljes së kishave) bëhej
për Mariamën. Asnjë vend paanshme dhe dhuratë e
një punë e madhe për të
nuk është i përshtatshëm paçmueshme!!! Me çfarë
mbajtur gjallë besimin
orthodhoks. Në këtë pe-
për të strehuar vajzën e vallë do të të shpërblejmë?
riudhë shtëpia e Dhimi-
qashtër. Hyjnë në një ahur. Cila dhuratë e dheshme
tra dhe Marika Cicos (e Në të hyrë të tij kafshët që është e drejtë për Ty?
mbiquajtur shtëpia e Ste- ndodheshin atje qëndrojnë Asnjëra, se të gjithë janë
fanait-1Korinth. 1:16), pa lëvizur dhe pa zë, si thërrime të thesarit Tënd të
ishte qendra e veprim- skllevër para një mbretë- shumëpasur. Çfarë pra të të
tarisë së grave ortho- reshe. Mariama e lodhur japim? Se drejtësia jote e lyp
dhokse ku kryheshin bie në gjunjë të thellë, të thellë. Kudo heshtje, kudo qetësi. këtë shpërblim. Asgjë tjetër veç shpirtit tonë. Shpirt të
predikime në rrethe të Gjithçka fle, gjithçka çlodhet... vigjilon vetëm Trinia e pastër dhe të kulluar. Ti kërkon shpirt të drejtë dhe të
ngushta dhe përhapej Shenjtë... Natë mistike!!! virtytshëm. Ti pëlqen shpirt fron Perëndie... këtë do të të
literatura fetare. Po menjëherë, papritur dhe pa kuptuar qetësia ofrojmë.
Me kërkesën e besim- shpërthen në buçitje që trondit tërë botën. Një zë i ëmbël Po të lutemi, o Zot, për të mos dalë të turpëruar
tarëve orthodhoksë të dëgjohet që lartazi: “Lavdi Perëndisë në më të lartat dhe përpara teje. Të lutemi të na ndihmosh në këtë ofertë.
qytetit të Korçës, u për- mbi dhenë paqe e mbi njerëzit mirëdashje”. Në këtë Të lutemi, të derdhësh pak dritë në zemrat tona, prej atij
kthye nga Olimbi Mulla moment, qielli bashkohet me dheun. Zoti u lind. Perëndia ylli që dikur shkëlqeu kryet Tënd të shenjtë; të pikosh
“Varava”, një libër që u u bë njeri...! Dhe Mariama zgjohet pak e hutuar, hedh pak dashuri nga dashuria Jote, mirësi nga mirësia Jote e
lexua me etje dhe qarku- vështrimin e saj rreth rrotull dhe sheh një foshnjë që i paanshme. Po, Zot, këtë ndihmë e lypim me insistim nga
lloi si dorëshkrim dorë nënqeshte. Mbi kryet e saj shkëlqente kurora e Lavdisë Ty, se Ti je Mbreti i plotfuqishëm që mbron dhe ndihmon
më dorë. Mbretërore, e përbërë nga hiri i Perëndisë. Një yll i ndritur gjithë ata që Të njohin. Ti je Perëndia njerëzidashës që
Gjithashtu, me rastin (i ndezur) e ngrohte me rrezet e tij... përgatite shpëtimin tonë. Për Ty blaton himne qielli dhe
e të kremteve qarkullo- Virgjëresha e qashtër kujton misterin e paralajmëruar dheu. Për Ty flet e gjithë krijesa. Për Ty duam dhe ne të
nin dorëshkrime për je- nga Gavriili, gjunjëzohet përpara foshnjës, i falet dhe e rrojmë e të gëzohemi.
tën e shenjtorëve, si dhe adhuron. I falet Birit të saj, Perëndisë së saj... “Lavdi Perëndisë në më të lartat dhe mbi dhenë paqe
komente të pjesëve të Barinjtë rendin vrap, që të përhapin lajmin gazmor dhe e mbi njerëzit mirëdashje”, të jetë motoja jonë në jetën
Ungjillit. gjithë bota mbushet me gaz. Josifi i drejtë përpara kësaj tonë. Amin.

Kam kohë që ndiej thellë në shpirt një mirë-

njohje që nuk shprehet me fjalë dhe një falënderim
prekës e ngazëllues që Kisha, nën kujdesin atëror
të Fortlumturisë së Tij, Kryepiskopit Anastas tre-
goi ndaj familjes sime në çatet më të vështira të
jetës. Para 6 vjetësh familja kaloi peripeci të shum-
ta. Burri nuk kryente siç duhet detyrimet famil-
jare dhe keqkuptimet arritën deri në divorc. Barrën
më të madhe të kësaj fatkeqësie e hoqën tre fëmijët
tanë (6-12 vjeç). Për më tepër kushtet e jetës u
rënduan sepse dhoma përdhese ku jetonim rrezi-
kohej të shembej nga Bashkia, si e paligjshme.
U detyrova të trokas për ndihmë në shumë
dyer, por të gjitha qëndruan të mbyllura. Në fund
u drejtova tek dera e Kishës. Dhe ndodhi ashtu
siç shkruhet në një varg të psalmit “Perëndia nuk
e braktis nevojtarin”. Etërit e Kishës dhe gratë e
zyrës “Në shërbim të nevojtarëve” më ofruan
dashurinë dhe ngushëllimin e vërtetë dhe hapën
Një dorë e ngrohtë në
familjen tonë
dyert e shpresës për të ardhmen e fëmijëve të
mi. Me bekim të Kryepiskopit Anastas kjo zyrë
më dhuroi ushqime e veshmbathje, si dhe ndihmë
me të holla për të përballuar fazën emergjente.
Gjithashtu, me këshillat e Atit shpirtëror, mora
fuqi e dritë Perëndie për të drejtuar siç duhet punët
e familjes. Një hap i rëndësishëm ishte vendimi
për të dorëzuar fëmijët e mi Kristina, Joana dhe
Jorgo në Shtëpinë e fëmijëve “Shpresa”, të ngritur
nga Kryepiskopi në Manastirin e Shën Vlashit.
Kjo shtëpi drejtohet me shumë urtësi nga çifti
misionar amerikan Charls e Maria Linderman.
Është tepër e dhimbshme për një nënë të shkë-
putë nga gjiri 3 fëmijët e saj të shtrenjtë, por u
detyrova ta bëj për të mirën e fëmijëve. Kanë
kaluar rreth 4 vjet që nga dita kur fëmijët e mi u
bënë pjesëtarë të Shtëpisë së fëmijëve “Shpresa”.
Ata ndihen të lumtur bashkë me 34 motra e vë-
llezër të tjerë, me të cilët banojnë së bashku. Ata
marrin një edukatë të shkëlqyer të krishterë dhe
një arsim të plotë e të gjithanshëm, si dhe janë
rrethuar nga një dashuri e ngrohtë e përkujdesje
prindërore nga njerëz që me shumë zell, sakrificë
e dhembshuri punojnë vazhdimisht me ta.
Dëshira ime e vetme është që fëmijët e mi të
bëhen njerëz të mbarë, punëtorë të palodhur në
vreshtin e Zotit dhe gjithmonë njerëz të sakrificës
e të gatshëm për të dhuruar dashuri. Ashtu si
Zoti hapi dyert dhe i strehoi në kohë të vështirë,
kështu të veprojnë edhe ata me nevojtarë të tjerë.
Me respekt të thellë Eleni Talaj,
besimtare e kishës së Tiranës
DHJETOR 2005
RESTAURIMI
I MANASTIRIT
TË CEPOS
DHE SHPELLAT
E ASKETËVE
PRANË TIJ
Manastiri i Cepos, ndodhet në
afërsi të fshatit Kardhiq, në një
pllajë nga duket nje pamje e gjere
e luginës së Drinos. Në gjendjen e
sotme nga manastiri ka mbetur ve-
tëm kisha dhe një konak. Ndërtimet
e tjera përreth janë të reja, të bëra
nga regjimi i mëparshëm për nevo-
jat e ushtrisë, e cila e përdorte këtë
manastir deri vonë.
Kisha
Kisha është tipit bazilikal, me
kupolë. Përbëhet nga naosi dhe
ambienti i altarit. Nuk ka narteks,
as hajat. Në anën perëndimore ru-
hen gjurmë murature, të cilat mund
të kenë qenë të narteksit ose haja-
tit. Naosi është trenefësh, i mbulu-
ar me një sistem harqesh e kalo-
tash sferike. Kolonat e brendshme
lidhen ndërmjet tyre, si dhe me mu-
ret perimetrale me harqe, duke kri-
juar bërthama katërkëndëshe, të
cilat mbulohen me kalota sferike,
me bazë elipsi. Në bërthamën qe-
ndrore janë ndërtuar dhe dy harqe
suplementare, që e kthejnë bërtha-
mën katërkëndëshe kënddrejtë në
katror, mbi të cilën ngrihet kupola
mbi një tambur të lartë. Ambienti i
altarit ka të njëjtin ndërtim kon-
struktiv si naosi. Në anën lindore
dalin jashtë tri apsida: e bemës, pro-
tesit dhe diakonikonit.
Hyrja e kishës në anën jugore
mbrohet nga një portik. Dy kolona
në ballë, të lidhura me harqe ndër-
mjet tyre dhe me muret e kishës,
formojnë një bërthamë katrore, e
cila mbulohet me kalotë sferike.
Teknika e ndërtimit është e njëj-
të me ndërtimet e tjera monumen-
tale të zonës. Muratura është ndër-
tuar me gurë të lidhur me llaç gël-
qereje, po kështu dhe konstruksi-
oni i mbulesës. Çatia ka qenë e mbu-
luar me rasa guri. Muret përfundo-
jnë me një kornizë të fuqishme në
formë dhëmbësh sharre me tri ra-
dhë, që është i vetmi element deko-
rativ që thyen planin e rrafshët të
muraturës e tregon për përkujde-
sjen dekorative të mjeshtrave.
NGJALLJA
Ndryshim në përpunimin deko-
rativ të pamjeve të jashtme paraqet
pamja lindore. Tri apsidat e dala për-
mbajnë harkada të vazhdueshme të
verbëta, të cilat përbëjnë një ele-
ment të fuqishëm dekorativ.
Në gjendjen e sotme interieri i
kishës është i zhveshur nga piktura
murale dhe nga të gjitha elementet
e tjera, si ikonostasi, froni episkopal,
amvoni, prosqinitarët, ikonat dhe
ndenjëset për besimtarët.
Kisha nuk përmban mbishkrim
për datimin e saktë të saj. Por sipas
tipareve tipologjike, ajo duhet të jetë
ndërtuar gjatë shekullit të 18-të.
Konaku
Konaku është ndërtuar në anën
lindore të kishës. Është një ndërte-
së me zhvillim gjatësor dykatëshe
dhe me nga dy mjedise në çdo kat.
Gjurmë murature në anën jugore
dëshmojnë për vazhdimin e ndër-
tesës në këtë anë.
Kompozimi planimetrik i
konakut është i zakonshëm për
ndërtimet monastike: Në pamjen
ballore zhvillohej një hajat i hapur,
ku dalin dyert dhe dritaret e dhoma-
ve të katit. Në katin përdhe hajati
mbështetet mbi një sërë galerish të
vazhdueshme dhe të mbuluara me
qemere cilindrike.
Muratura është e ndërtuar me
gurë të papërpunuar, çatia eshtë e
mbuluar me tjegulla bizantine, ndër-
sa dyshemeja e katit është prej druri.
Punimet restauruese
Me porosi të veçantë të Krye-
piskopit Anastas, Bërthama e Tra-
shëgimisë Kulturore përgatiti pro-
jektin e ndërhyrjeve restauruese në
këtë manastir. Në qershor të këtij
viti u dha fondi per punimet e ndër-
hyrjet restauruese në manastir.
Ndërhyrjet në monument janë
të karakterit konsolidues si dhe
plotësime të pjesëve që mungojnë.
Rikthimi i qëndrueshmërisë së
konstruksionit po realizohet me më-
nyrat tradicionale dhe të zbatuara
gjerësisht në monumentet e tjera
të të njejtit karakter, siç janë fuga-
timet dhe injektimet.
Gjithashtu rindërtimi i pjesëve
munguese po bëhet me materiale
dhe teknikë të njëjtë me ato ekzi-
stuese.
7
Shpellat e asketëve
Në bisedë me punëtorët, të cilët
janë dhe banorë të zonës si dhe nga
një informacion i marrë nga Mitro-
polia e Gjirokastrës, mësuam se në
malin shkëmbor që ndodhet në pje-
sën jug-perëndimore të manastirit
ndodhet një grup shpellash të as-
ketëve, të cilat i vizituam.
Shpellat ishin të vendosura në
një faqe të pjerrët shkëmbore me
pamje nga veriu. Një mur i ndërtuar
me shumë kujdes nga mjeshtrat
ishte “fasada” mbrojtëse e këtyre
shpellave. Aty-këtu në këtë fasadë
dukeshin dritare dhe frëngji, të cilat
i krijojnë mundësi komunikimi mje-
diseve të mbrendshme. Me vështi-
rësi u ngjitëm deri te guva kryeso-
re (kisha), e cila ishte më e madhja.
Në paretet shkëmbore të saj duke-
shin akoma gjurmët e shtresave të
pikturës murale. Të bënte përshty-
pje harmonizimi i përkryer i murit
me shkëmbin. Me një kalim shumë
të ngushtë dhe të rrezikshëm arri-
hej në dy guvat e tjera. Ky kalim mund
të ketë qenë më përpara një shka-
llare e gurtë, siç tregojnë edhe gjur-
mët, por që është dëmtuar më vonë
nga koha. Guvat e vogla, të cilat me-
ndohet të kenë qenë qelat e asketë-
ve, kishin përpara tyre një pamje
të gjerë nga ku dukeshin qartë edhe
konturet e manastirit. Në një mo-
ment qetësie, kur ndodheshe bre-
nda në guvë, përjetoje pothuajse
plotësisht natyrën e jetës asketike.
U larguam nga shpellat me me-
ndimin dhe dëshirën për t’u kthyer
sërish, për të bërë një studim të plo-
të historik dhe arkitektonik të tyre.
Jeta asketike në këto shpella mund
të ketë qenë gjeneza e fillimit të
jetës në manastir.
Ark.Rest. G. (Joan) Stratobërdha
8 NGJALLJA
Në një atmosferë shpirtërore,
kur Kisha jonë po përjeton periu-
dhën përgatitore të Krishtlindjes, në
Manastirin e Shën Vlashit pranë
Durrësit, u zhvillua konferenca stu-
dentore me temë “Të jetosh në bo-
tën sekulare”. Referues i tri kum-
tesave në këtë aktivitet kombëtar
tradicional ishte misionari ameri-
kan në vendin tonë, dhjakon Hekto-
ri, i cili foli mbi temat: “Bota e ma-
shtrimit, sëmundjes dhe vdekjes”,
“Kisha si spital” dhe “Transformi-
mi i vetes dhe i botës”.
Në këtë veprimtari merrnin pje-
së rreth 100 të rinj të ardhur nga
disa qytete, një pjesë e të cilëve vi-
nin për herë të parë. Programi ishte
i larmishëm me shërbesa kishtare,
biseda biblike, lutje falënderimi,
aktivitete kulturore dhe sportive.
Pjesëmarrësit ndoqën me inte-
res referatet e dhjak Hektorit, i cili
foli mbi disa nga problemet botë-
rore që po kalon brezi i sotëm. Re-
feratet u bënë edhe më interesante
me pyetjet e studentëve, të cilët
dhanë edhe përvojat e tyre mbi çë-
shtjet e trajtuara.
Disa nga veprimtaritë e tjera
brenda programit të konferencës
ishin edhe diskutimet në grupe, të
cilat kishin si qëllim njohjen e të
rinjve nga afër me njëri-tjetrin si
dhe aktivizimin e tyre në bisedat
biblike. Në kohën e lirë, ata morën
pjesë edhe në konkurset sportive
dhe artistike.
Ndërsa mbrëmjen e së shtunës
ndoqën filmin “Fëmijët e qiellit”.
Ditën e diel, në këtë konferencë
ishte ftuar të merrte pjesë edhe
Kryepiskopi Anastas, i cili drejtoi
Të jetosh në botën sekulare
- Konferencë studentore në Manastirin e Shën Vlashit -
Liturgjinë Hyjnore dhe mbajti predi-
kimin, duke folur rreth rëndësisë së
Liturgjisë në Kishën tonë. Në dre-
kë, Krypiskopi bisedoi me të rinjtë,
duke ndarë me ta çaste të bukura,
përshëndetje dhe urime.
Në fjalën drejtuar studentëve
Kryepiskopi Anastas theksoi ndër
të tjera: “Puna jonë nisi nga gër-
madhat, por me hirin e Perëndisë
gjërat janë shndërruar dhe janë bë-
rë më të mira. Siç e shihni po për-
piqemi që jo vetëm të ndërtojmë
gjëra të reja, por gjithçka që ndër-
tojmë të jetë e bukur, sepse një
element bazë i traditës orthodhokse
është bukuria dhe dashuria. Këto
janë karakteristika bazë të ortho-
dhoksisë. Ndoshta ju e keni vënë
re se po bëhet një përpjekje e ve-
çantë për të zbukuruar vendin. Ata
që janë nga Korça, Pogradeci, Be-
rati, Fieri ose Saranda kanë parë
që kishat tona në këto qytete janë
nga më të bukurat, sepse vendi ka
nevojë për bukuri dhe dashuri. Ju
duhet ta dini që epoka në të cilën
jeton brezi juaj ka shumë avanta-
zhe në krahasim me brezin që kaloi.
Avantazhi i parë i madh është që
ju jetoni në një vend të lirë, por bre-
nda kësaj rrinë fshehur rreziqe...
Për të pasur një shoqëri të drejtë
nuk mjafton të jesh i lirë. Duhet
drejtësi dhe kryesisht dashuri. Për
drejtësi dalin ligje dhe sisteme li-
gjore të ndryshme, por kush do ta
mbjellë dashurinë, kush do të për-
kujdeset që ajo të rritet? Prandaj
edhe është një përgjegjësi e jashtë-
zakonshme e Kishës sonë që kjo
dashuri të lindë dhe të zhvillohet,
të rritet. Një dashuri, e cila në radhë
të parë do të shtrihet në shoqërinë
tonë të ngushtë dhe brenda familjes
ku ne jetojmë, por edhe në mbarë
shoqërinë. Sepse Kisha nuk është
një grup njerëzish që mbyllen bre-
nda vetes dhe çdo gjë që marrim
ne nga Perëndia e dashurisë duhet
t’ia ofrojmë të tjerëve pa pyetur se
cilët janë këta persona, nga vijnë
apo çfarë besojnë. Ai që është po-
shtë nën rrezatimin e diellit të drej-
tësisë, një krahasim tjetër për
Krishtin, duhet ta transmetojë këtë
dritë dhe këtë dashuri kudo ku ai
ndodhet. Ju që jeni brezi i ri dhe për-
bëni të ardhmen e këtij vendi, ba-
shkë me formimin tuaj shkencor,
profesional që merrni, duhet që të
kultivoni dhe këtë bukuri të shpirtit,
që shprehet vetëm me anë të
dashurisë. Ju e dini mirë, që Shqi-
përia ka nevojë për shumë gjëra,
por kryesisht ka nevojë për njerëz
të ndershëm, të gjallë, kreativë, të
cilët kudo që do të gjenden do të
sjellin diçka te re. Ju keni marrë
disa elementë në një rrugë, e cila
dihet që është e vështirë. Që dikush
të jetojë në këto kushte sot nuk
është aspak e lehtë. Por ajo që
ndërmerrni të bëni është diçka që
ka vlerë. Jo vetëm familjet tuaja,
por mbarë vendi pret nga ju që të
bëni në të ardhmen shumë gjëra,
sepse brezi ynë me kalimin e kohës
po mbaron, jeta e një njeriu është
si një lumë, i cili rend dhe nuk nda-
let kurrë. Ne filluam të kuptojmë
dhe ta ndiejmë botën kur në mbarë
Europën ishte lufta dhe armiqësia
që mbizotëronte. Brezi juaj ka disa
perspektiva më pozitive. Mendoj
dhe shpresoj që së shpejti Shqipëria
të jetë në Bashkimin Evropian. Por
përpiquni që këto kushte të reja që
do krijohen t’i përdorni në mënyrën
e saktë, sepse edhe epoka që vjen
DHJETOR 2005
është mizore, është epoka e kon-
kurencës, do të mbijetojnë ata të
cilët janë më të formuar, më të
shkolluar, më të specializuar. Mos
prisni që të tjerët t’ju japin falas
pozita dhe suksese të gatshme në
jetën tuaj. Duhet një punë si-
stematike, një punë shumë e fortë
dhe ajo që dua të theksoj, është të
mos mbeteni të vetëm. Nuk duhet
të humbni rastin që të ripërtëriheni,
të paktën çdo të diel, duke ardhur
në kishë. Mos e lini këtë rast të mirë
që jepet për zhvillimin shpirtëror
brenda në kishë, sepse Kisha është
një vend i tillë dhe në mënyrë të
veçanë Liturgjia Hyjnore është
burimi i kësaj ripërtëritjeje dhe për
më tepër kultivoni këtë miqësi midis
jush dhe përpiquni që secili të jetë
për tjetrin një bekim i vërtetë. Sepse
në botën e madhe duket sikur një
person përbën shpeshherë një kër-
cënim për personin tjetër. Por në
kishë, një njeri duhet të kthehet në
bekim për personin tjetër. Ne për-
piqemi të bëjmë çdo gjë që kemi
në dorë për t’ju ndihmuar, por për-
piquni edhe ju nga ana juaj të shi-
koni me mënyrë krijuese se çfarë
mund të ndërmerrni për të ndih-
muar të tjerët. Ju uroj me gjithë ze-
mër, shumë punë, shumë dashuri
dhe shumë kreativitet.
Isidor Koti
DHJETOR 2005
75-vjetori i kishës orthodhokse shqiptare
të “Shën Thomait” në Farmington Hills Michigan U.S.A.
Ajo u ngrit me kontributin e të gjithë besimtarëve
Më 16 tetor 2005 u zhvillua ce-
remonia me rastin e 75-vjetorit të
kishës orthodhokse shqiptare të
shën Thomait. Kjo kishë u ngrit me
kontributin e kolonisë shqiptare që
jeton në shtetin e Michiganit.
Shkëndinë e parë të krijimit të
kishave shqiptare në Amerikë e
dha mesha e parë shqip, që u mbajt
në Boston Ma. në Tremont st. nr.
227, më 22 mars 1908, në sallën e
kalorësve të Nderit, të cilën e bëri
Fan Noli, i cili u dorëzua prift atë
muaj. Mesha shqip ndikoi shumë
në shqiptarët e atëhershëm. Për
këtë më ka treguar babai im, Va-
ngjel Laço, i cili kishte marrë pjesë
në të. Pas leximit të Ungjillit në gju-
hën shqipe, përkthyer nga Noli, unë
thoshte babai, lexova po në shqip
apostolin. Për këtë ngjarje na u mbu-
shën sytë me lot, kur dëgjuam
meshë shqip dhe për Nolin filloi
karriera e tij e shkëlqyer, që dha ndi-
hmesë të madhe në formimin e ko-
mbit të ri shqiptar. Në fillim u ngrit
kisha e shën Gjergjit në Boston
Ma. e pastaj me radhë dhe kishat
e tjera dhe kështu nga ndikimi i kë-
saj ngjarje para 75 vjetëve u ngrit
dhe kjo kishë këtu në Michigan, që
iu vu emri “Kisha e shën Thomait”.
Për të festuar këtë 75-vjetor er-
dhi Dhespoti Nikon i dioqezës së
Bostonit e i kishave të tjera shqip-
tare, si dhe Mitropoliti Theodhosius
i dioqezës së Miçiganit, priftra që i
Me rastin e 600-vjetorit të lindjes
Familja Kastrioti nëpërmjet “akteve të Hilandarit”
...Mundësinë për të mësuar se
sa kohë qëndroi Gjergj Kastrioti në
oborrin e Muratit II na e japin dy
dokumente... të njohura me emrin
“aktet e Hilandarit”. Janë dy akte
të shkruara serbisht me gërma ciri-
like, zbuluar në arkivin e manastirit
serbo-ortodoks të Hilandarit, një
nga manastiret e shumta që ndodhet
në Malin e Shenjtë, në juglindje të
Selanikut. Janë dokumentet më të
vjetra që përmendin emrin e Gjergj
Kastriotit. Janë zbuluar qysh më
1848 nga medievisti rus V. Grigo-
roviç dhe janë botuar disa herë nga
autorë të tjerë.
NGJALLJA
shoqëronin dhe prifti i kishës At
Dimitrie Vincent.
Ceremonia e liturgjisë fetare u
zhvillua në mënyrë madhështore, ku
himnet kishtare u lexuan si në
gjuhën anglisht dhe në shqip. Kori
i kishës e shoqëroi gjatë gjithë me-
shës me himnet fetare për Zotin dhe
himne të tjera. Në fund të ceremo-
nisë, duke dalë para altarit dhes-
potët dhe priftërinjtë që i shoqë-
ronin uruan me ceremoni për shu-
më vjet gëzuar në dy gjuhët, këtë
e kënduan në kor dhe gjithë pje-
sëmarrësit që ishin në kishë. Pastaj
filloi kungimi nga të dy dhespotët e
pastaj u nda nafora po nga këta.
Pas ceremonisë u shtrua një
drekë në sallën e kishës per nder
të këtij përvjetori të 75-të.
Salla ishte zbukuruar rreth e
rrotull me kurora, tavolinat ishin
shtruar me mbulesa të bardha, me
në mes një tufe lulesh e një qiri të
ndezur, në krye ishte tavolina
kryesore për autoritet e kishës dhe
rrotull kishte stenda me fotografi,
që tregonin për jetën e kishës që
nga fillimi i krijimit e deri në ditët e
sotme.
U bë bekimi i drekës lexuan dhe
thanë të gjithë lutjen në këmbë
edhe pastaj u ulën për të ngrënë
drekën e 75-vjetorit të kishës së
Thomait.
Mbas drekës, u mbajtën fjalime
përshëndetëse për urimin e këtij
Akti i parë është një akt-dhurim
(akt-legim) i lëshuar nga Gjon
Kastrioti në emrin e tij dhe të katër
djemve të vet, në favor të manasti-
rit të Hilandarit. Dokumenti për-
mban brenda në tekst shënimin se
“akti u shkrua në vitin 6934”. Viti
është sipas kalendarit bizantin, i
takon periudhës prej 1 shtatorit
1425 deri më 31 gusht 1426. Studi-
mtarët anojnë më shumë për vitin
1426. Akti është pajisur me vulën
e Gjon Kastriotit. Në këtë akt Gjoni
shkruan: “unë mëkatari dhe i pa-
merituari... Gjon Kastrioti me dje-
mtë e mi Stanishin dhe Reposhin
75-vjetori. I pari e mori fjalën dhe-
spoti Nikon, i cili foli për ngjarjet
dhe për historikun e kishës, mbasi
ai dinte shumë sepse kishte shër-
byer prift për 17 vjet në këtë kishë.
Ai para se të bëhej dhespot mbante
emrin At Nikolla Liolin, dhe në këtë
kishë kishte parë shumë raste
gëzimi kur pagëzonte fëmijët e
vegjël, kur u vinte kurorë çifteve
të rinj ose me raste emrash e fes-
tash të ndryshme fetare, por kishte
parë dhe raste hidhërimi, kur kishte
përcjellë për në banesën e fundit
njerëz që kishin lënë mbresa të the-
lla në familjet e tyre. E pra, ai herë
gëzohej dhe herë ngrysej për të gji-
tha këto ngjarje, por ai ishte i gëzuar
dhe i lumtur që ishte midis këtyre
njerëzve, që u kishte shërbyer.
Pastaj përshëndeti Mitropoliti
Thodhosius, i cili uroi për përvjetorin
e kishës dhe i dhuroi kishës një
konizmë të Shën Thomait, e punuar
me një stil dhe ngjyra të bukura.
Pastaj e mori fjalën kryetari i
grupit organizues të këtij 75-vjetori
Filip Grameno (i nipi i patriotit kor-
çar Mihal Grameno). Ai foli për hi-
storinë e kishës, për mundin dhe
djersën që kanë derdhur patriotët
e atëhershëm shqiptarë që nga kri-
jimi i kishës e deri në ditët e sotme,
sa punë kanë bërë, baballarët e ty-
re e sa bëjnë ata tani dhe fëmijët e
tyre për ta mbajtur e ruajtur këtë
kishë. Kjo kishë na ka mbajtur të
dhe Kostandinin dhe Gjergjin... dhe
pasi u këshillova me djemtë e mi
i dhuruam manastirit të shenjtë
sipas fuqisë sonë... fshatin Rado-
stushë me kishën e Shën Marisë
së Papërlyer që është në atë fshat Ra-
dostushë, si dhe fshatin Trebisht...”.
Pastaj në akt Gjon Kastrioti thotë
se me këtë dhurim ai dhe djemtë e
tij hiqnin dorë nga të gjitha të drejtat
që gëzonin deri atëherë mbi këto
dy fshatra, duke ia lënë këto të drej-
ta manastirit të Hilandarit.
Akti i dytë është pa datë. Është
një akt-shitje. Me këtë akt igumeni
(vijon në faqen 10)
9
bashkuar për të mbajtur gjallë tra-
ditat dhe zakonet shqiptare, këtu
kemi ndarë dhe gëzimet, dhe hidhë-
rimet, këtu jemi pagëzuar ne dhe
fëmijët tanë, këtu kemi vënë kurorë
ne dhe fëmijët tanë dhe kemi qenë
gjithmonë orthodhoksë të mirë e të
dashur me njëri-tjetrin dhe nga kjo
kishë kemi përcjellë për në banesën
e fundit të dashurit tanë. Pra kanë
kaluar 75 vjet dhe ne brezi i vjetër
dhe brezi i ri duhet ta ruajmë, ta
zhvillojmë e ta ndihmojmë këtë
kishë të shenjtë me të gjitha mëny-
rat; kështu do të ruajmë brez pas
brezi traditat e zakonet tona e do të
qëndrojmë gjithmonë të bashkuar.
Kryetarja e këshillit të kishës
Loreta Gates përshëndeti gjithë
pjesëmarrësit. Kisha jonë, vazhdoi
ajo, ka një eksperiencë shumë të
madhe për këto vite. Kjo ka filluar
që me gjyshërit tanë, prindërit tanë,
që bënin mbledhje për të mbledhur
fonde që të ngrinin një ndërtesë që
të vinin njerëzit e të luteshin.Tani
ne, fëmijët, nipërit e mbesat e tyre,
si dhe emigrantët e rinj që kanë
ardhur nga Shqipëria pas viteve
1990-të, mund të mblidhemi të
gjithë e të lutemi.
Gjithashtu folën edhe mjaft be-
simtarë të tjerë, të vjetër, por dhe
të rinj, të ardhur në vitet e fundit.
Të shkruash për aktivitetet e
kësaj kishe gjatë 75 vjetëve duhet
shumë, por unë shkruajta këto radhë
që edhe besimtarët orthodhoksë në
Shqipëri të mësojnë se këtu në
shtetin e Michiganit ekziston një
kishë shqiptare - kjo është kisha e
Shën Thomait, e cila festoi përvje-
torin e saj.
Sotiraq Laço
10
Familja Kastrioti nëpërmjet “akteve të Hilandarit”
(vijon nga faqja 9)
i manastirit, jeromonaku Athanas,
në emrin e këshillit të murgjve të
Hilandarit, i shet Gjon Kastriotit dhe
tre djemve të tij pirgun e Shën-
Gjergjit së bashku me disa prona
të kësaj kulle. Dokumenti është i
pajisur me një vulë prej dylli. Në
akt thuhet se: “Gjon Kastrioti...
shfaqi dëshirën të blejë pirgun e
Shën Gjergjit për vete dhe për
djemtë e tij, zotin Reposh dhe zotin
Kostandin, dhe zotin Gjergj, së
bashku me vreshtat, ullinjtë dhe të
gjitha ato që i përkasin pirgut dhe
me katër adelfate që t’i zotërojnë
zoti Gjon, zoti Reposh, zoti Kosta-
ndin, zoti Gjergj. Në rast se ndonjëri
prej tyre largohet (nga kjo botë,
domethënë do të vdesë - K.F.) t’i
merret adelfati prej manastirit. Dhe
kur të largohen (nga kjo botë) të
katër personat e sipërshënuar, pi-
rgu do t’i kthehet përsëri manastirit
dhe në librin e të vdekurve emri i ty-
re të përkujtohet derisa të ekzistojë
Hilandari. Për të gjitha këto (Gjoni
së bashku me tre djemtë e vet) i
dhurojnë manastirit 60 florinj”.
Nga përmbajtja, sidomos nga
krahasimi midis dy akteve të
Hilandarit, vihet re një ndryshim me
rëndësi të veçantë për çështjen që
po trajtojmë. Në akt-legimin e Gjon
Kastriotit përmenden emrat e katër
djemve të tij. Kjo nënkupton se
djemtë, së bashku me ta dhe Gjer-
gji, më 1426, ndodheshin pranë të
jatit, në mos pranë familjes, të pa-
ktën në kontakt me të. Na e thotë
vetë Gjoni me frazën: “pasi u kë-
shillova me djemtë e mi, ia dhuruam
manastirit...”. Emri i Gjergj Kastri-
otit përmendet edhe në aktin e dytë
të Hilandarit, por këtu mungon ai i
Stanishit. Ky fakt ka një rëndësi të
dorës së parë. Përse mungon emri
i Stanishit? Sigurisht, nuk ka
vdekur, sepse ai përmendet jo ve-
tëm në aktin tjetër të Hilandarit, që
duhet të jetë i së njëjtës kohë, por
edhe në një akt venedikas të vitit
1445. Mungesa e emrit të Stanishit
shpjegohet me faktin se ai atë vit
ndodhej në shërbim të sulltanit. Në
të vërtetë ekziston një letër, që Se-
nati i Venedikut i drejton, më 17
gusht 1428, Gjon Kastriotit, nga e
cila del se një djalë i tij, (të cilit nuk
i thuhet emri), është bërë “turk e
NGJALLJA
mysliman”, domethënë ka hyrë në
shërbim të Turqisë dhe, siç prete-
ndon Gjoni, ka urdhër nga sulltani
që të sulmojë jo vetëm vendet e Ve-
nedikut, por edhe tokat e të jatit...
Që ky djalë i Gjon Kastriotit, i
bërë “turk e mysliman” ishte Sta-
nishi, e shpjegon fakti që emri i tij
figuron në njërin dhe mungon në
tjetrin akt të së njëjtës kohë, fakt
të cilin e sqaron vetë natyra juridi-
ke-politike e veprimeve që ato akte
përfaqësojnë. Dokumenti i parë, që
përmban edhe emrin e Stanishit,
është një akt-legim. Manastiri, sado
i krishterë që të ishte, nuk kishte
arsye përse të refuzonte një “dhu-
ratë” që i jepej nga kushdo qoftë,
pa asnjë interes, siç është shprehur
në dokument. Stanishi ishte kthyer
prej kohësh në fenë islame me
emrin Karaguz. Këtë e provon
edhe fakti se ai ishte i ati i Hamza
Kastriotit, lindur nga një nënë tu-
rkeshë me siguri para vitit 1426.
Por kjo nuk ishte arsye për mana-
stirin që të refuzonte dhuratën e
fshatrave Radostushë e Trebisht.
Përkundrazi, këshilli i murgjve
duhej të ngulte këmbë që në akt-
legim të përfshihej edhe emri i Sta-
nishit, sepse edhe ai, si bir i Gjonit,
kishte të drejtën pjesore të pronë-
sisë feudale mbi dy fshatra.
...Krejt ndryshe ndodh me aktin
e dytë të Hilandarit - me akt-shitjen
e pirgut të Shën Gjergjit. Kanonet
kishtare nuk e lejonin mana-
stirin t’ua shiste pronat e veta,
sidomos kur këto ndodheshin
pranë tij, institucioneve ose
personave të besimit kundër-
shtar, qofshin myslimanë, qof-
shin katolikë. Pra, emri i Stanishit
nuk figuron në aktin e shitjes së
pirgut, sepse ai nuk ishte i krishterë,
kurse prania e tij në akt-legimin e
Gjon Kastriotit nuk e përjashton
aspak mundësinë që ai të ishte my-
sliman. Ky diskutim për Stanishin
na jep në dorë një element të rë-
ndësishëm për Skënderbeun: prania
e emrit të tij në të dy aktet e Hilan-
darit tregon se në vitin 1426 ai nuk
konsiderohej nga këshilli i murgjve
të manastirit si Stanishi, domethënë
si një feudal mysliman, pra, në
shërbim të Turqisë.
Këtu del edhe një çështje tjetër
që kërkon sqarim. Sikurse u tha, akti
i shitjes së pirgut të Shën Gjergjit
duhej t’i qe dorëzuar Gjon Kastrio-
tit, kurse në fakt, të dy aktet u gjen-
dën në arkivin e Hilandarit. Kjo mund
të shpjegohet me historinë e djalit
të dytë të Gjonit, Reposh Kastriotit.
M. Barleti thotë se Reposhi vajti
peng së bashku me tre vëllezërit e
vet dhe pastaj u helmua nga sulltani
së bashku me Stanishin dhe Kosta-
ndinin. Gjon Muzaka, përkundrazi,
shkruan se ai nuk vajti fare peng,
por vdiq murg në malin Sinaj. Por
asnjë nga këto tregime nuk është i
saktë. Dëshmi kemi vetë varrin e
Reposh Kastriotit.
Sipas përshkrimit që na jep V.
Petkoviç, varri ndodhet brenda në
katedralen e Hilandarit, në narteks,
poshtë në murin verior, në një ka-
mare (nishe) të gjerë, gjysmësfe-
rike, faqet e së cilës janë të piktu-
ruara me subjekte kishtare. Nën pi-
kturat gjendet një mbishkrim që
tregon se në atë varr pushon Repo-
shi me titullin “dux illyricus” - du-
kë ilir, domethënë dukë shqiptar. Viti
i vdekjes është shënuar 1431. Duke
u mbështetur te një dokument në
dorëshkrim të muzeut të Rumjan-
cevit në Moskë, që ka botuar L.
Stojanoviç, ku shënohet se Reposh
Kastrioti ka vdekur më 25 korrik
(pa përmendur vitin), V. Petkoviçi
i bashkon me të drejtë këto dy data
dhe thotë se Reposhi vdiq në
Hilandar më 25 korrik 1431. Por
mbishkrimi me titull “dux illy-
ricus” na jep në dorë një element
tjetër të rëndësishëm, se Reposhi
nuk duhet të ketë vdekur si murg
(“frate”, siç thotë Gj. Muzaka), se-
pse një nga kushtet themelore të
jetës manastirore ka qenë heqja
dorë e kallogjerit (murgut) nga të
gjithë titujt zyrtarë e fisnikërorë.
Mbishkrimi na lë të kuptojmë se
Reposhi vdiq si fisnik me titullin
“dukë”. Këtë mendim na e përfor-
con njoftimi tjetër që na e jep V.
Petkoviç-i, se pirgu i Shën Gjergjit
quhet në rrethet e Hilandarit edhe
“Pirgu shqiptar” (Arbanashki
pirg). Ky emër i dytë ka rrjedhur,
padyshim, ngase në atë kullë do të
kenë banuar për disa kohë reparte
të armatosura shqiptare...
Duhet shtuar pastaj se, sipas
aktit të igumenit Athanas, pirgu i
jepej Gjonit dhe tre djemve të tij për
DHJETOR 2005
Kalendari
i Liturgjive Hyjnore,
JANAR 2006
1 E DIEL + RRETHPRERJA E ZOTIT
KRISHT. Vasili i Madh. Grigori i Nazianzit.
4 E Mërkurë Mbledhja e 70 Ap. Osh.
Theoktisti. Apolinaria, senatore. (Hahen të
gjitha.)
5 E Enjte + Dësh. Theopemti e Theonai.
Osh. Fostiri. (Kreshmë)
6 E Premte + Pagëzimi i Shpëtimtarit
tonë Jisu Krisht (Theofania). (Hahen të
gjitha.)
7 E Shtunë + Mbledhja e Joan Pagëzorit.
Dësh. i ri Athanasi në Izmir.
8 E Diel + PAS THEOFANISË. Osh.
Gjergj Hozeviti, Agathoni. Oshg. Domnika.
11 E Mërkurë + Osh. Theodhos
Qinovjarku. Theodhosi i Trapezundës.
Osh. Vitali.
14 E Shtunë + Mbyllja e Theofanisë.
Oshd. në Sina e Raitho. Sava i Serbisë.
Nina.
15 E Diel + 12 LLUKAIT. Osh. Pavli i
Tebës. Osh. Joan Kaliviti. Osh. Mauri.
17 E Martë + Osh. Andoni i Madh.
Dësh. i ri Gjergji në Janinë.
18 E Mërkurë + Athanasi e Qirili të
Aleksandrisë. Dëshg. Theodhuli.
20 E Premte + Osh. Efthimi i Madh.
Dësh. i ri Zaharia. Efthimi i Bullgarisë.
21 E Shtunë + Osh. Maksim Omologjeti.
Osh. Maksim greku. Dësh. Neofiti e
Agnia.
22 E Diel + 14 LLUKAIT. Ap. Timotheu
nga të 70. Oshd. Anastas persiani.
25 E mërkurë + Grigor Theologu i
Konstandinopojës. Osh. Marisi.
27 E Premte Transf. i lips. të Joan
Gojartit. Osh. Klimi në Sagmata.
28 E Shtunë + Osh. Efrem siriani. Osh.
Paladi. Osh. Jakovi. Dëshg. Harisa.
29 E Diel + 15 LLUKAIT. Transf. i lips.
të Ignat Hyjmbajtësit. Dësh. Filotheu etj.
30 E Hënë + Tre Hierarkët: Vasili i
Madh, Grigor Theologu, Joan Gojarti.
ta zotëruar për aq kohë sa do të ishin
gjallë. Pas vdekjes së tyre kulla do
t’i kthehej përsëri manastirit. Me
kthimin e kullës, nënkuptohet se do
t’i kthehej Hilandarit edhe doku-
menti i blerjes. Ka shumë mundësi
që aktin e blerjes së pirgut ta mba-
nte me vete Reposh Kastrioti, me
vdekjen e të cilit në Hilandar, doku-
menti ka kaluar pa ndonjë vështirësi
në duart e këshllit të murgjve të
manastirit. Kjo e përforcon mendi-
min se të dy aktet e Hilandarit janë
redaktuar në të njëjtën datë, se janë
dy instrumente të një marrëve-
shjeje të arritur, më 1426, midis Gjon
Kastriotit dhe manastirit.
Marrë nga libri i prof. dr. Kristo
Frashërit “Skënderbeu, jeta dhe vepra”
DHJETOR 2005 NGJALLJA 11

NGA BOTA E KRISHTERË

Theofili III fronëzohet Patrik Orthodhoks i Jerusalemit

Duke mos marrë parasysh paralajmërimet
e shtetit izraelit, dhe faktin se ai nuk duket se
ka ndër mend të pasojë Autoritetin Palestinez
dhe Jordaninë në njohjen e tij si Patrik, Theofili III
u fronëzua më 22 nëntor, si kreu i rreth 100 mijë
orthodhoksëve në Vendet e Shenjta. Ceremonia
u zhvillua në Kishën e Varrit të Shenjtë, kryekle-
rik i së cilës ai ishte deri më tani. Në të morën
pjesë qindra besimtarë, që e mbushën kishën
plot e përplot, të cilët thirrën njëzëri “aksios” (i
denjë).
Në ceremoni merrnin pjesë edhe mjaft për-
faqësues fetarë nga kishat e tjera Orthodhokse,
politikanë dhe mjaft autoritete të tjera. Kisha
jonë u përfaqësua nga Mitropoliti i Beratit Ignati
dhe Kryesekretari i Sinodit të Shenjtë, Proto-
presviter Jani Trebicka.
Theofili zëvendësoi Patrikun e shkarkuar
Irineos. Fronëzimi i tij u përpoq të pengohej nga
autoritetet izraelite, me një letër të ministrit të
ngarkuar me problemet e Jerusalemit (ato sipas
ligjit duhet të japin aprovimin e tyre së bashku
me autoritetin palestinez dhe Jordaninë).
Por, në një letër përgjigjeje, Patrikana e
Jerusalemit i hidhte poshtë pretendimet dhe
shprehej se kjo ishte një ndërhyrje e papranu-
eshme në autonominë e Patrikanës dhe në lirinë
e besimit fetar.
Theofili III, 53 vjeç, është me origjinë nga
Mesinia, në Greqi dhe u zgjodh Patriarku i 140-
të
i Jerusalemit dhe i gjithë Palestinës, me votë
unanime të Sinodit të Shenjtë, më 22 gusht. Ai
erdhi në Vendet e Shenjta në vitin 1964, për të
studiuar teologji dhe në vitin 1970 u dorëzua
prift. Në vitin 1986 u zgjodh sekretar i Sinodit
për marrëdhëniet me jashtë dhe episkop 6 muaj
para zgjedhjes si Patrik.

Belgjikë
Kongresi i 12-të Orthodhoks
i Evropës Perëndimore
U mbajt në fund të tetorit në qy-
tetin e Blakenbergut. Tema e
kongresit ishte: “Ja, të gjitha po i
bëj të reja” (Apo. 21,5). Më shumë
se 600 pjesëmarrës, mes të cilëve
mjaft të rinj dhe një përfaqësi prej
50 fëmijësh, të ardhur nga vendet
e Evropës Perëndimore, por edhe
nga kishat orthodhokse të vendeve
të Evropës Lindore, u gjendën në
një atmosferë të gëzueshme dhe
vëllazërore, për të riafirmuar rrë-
njët e thella të orthodhoksëve në
këtë pjesë të Evropës. Ata thirren
të dëshmojnë besimin e tyre në
gjirin e shoqërisë perëndimore.
U zhvilluan tri konferenca
plenare, tri tryeza të rrumbullakta
dhe 22 grupe reflektimi, që i krijuan
mundësi pjesëmarrësve të medito-
nin për faktin që janë një Kishë e
vetme dhe për sfidat që thirren të
përballojnë “për jetën e botës”, siç
thotë liturgjia.
Të gjitha patrikanat dhe kishat
orthodhokse që kanë dioqeza në
Evropën Perëndimore kishin dër-
guar përfaqësues. Pjësëmarrësit
vlerësuan cilësinë e punimeve,
seriozitetin dhe qetësinë e debate-
ve, por theksuan edhe rinovimin e
gjeneratave pjesëmarrëse.
Austri
Një intervistë e Patrikut Ekumenik
Gjatë një vizite triditore në Vje-
në, me ftesë të Kancelarit Shusel,
për të marrë pjesë në Konferencën
Ndërkombëtare “Islami dhe bota
pluraliste”, Patriku Ekumenik Var-
tholomeu I kritikoi, më 14 tetor,
politikën e kohëve të fundit të Tur-
qisë ndaj minoriteteve të krishtera,
sidomos për sa i përket pronave.
Në një intervistë në televizionin
publik ORF, Patriku kërkoi rihapjen
e Universitetit Teologjik të Halkit,
shkollë e domosdoshme për mbije-
tesën e Patrikanës së Konstandino-
pojës. Ndalimi i saj është në kontra-
diktë flagrante me aspiratat e Tur-
qisë për të hyrë në Bashkimin
Evropian. Ai foli edhe për vendi-
min arbitrar të një gjykate turke, që
i hoqi të drejtën e pronësisë Patri-
kanës mbi një jetimore në ishullin
e Bujukadas.
Gjithashtu, duke folur për pre-
sionin e krijuar nga manifestimet
ekstremiste kundër Patrikanës
Ekumenike, ai tha se ato “nuk do
të arrijnë asgjë; as zhvendosjen e
Patrikanës jashtë vendit, gjë për të
cilën mbledhin firma, as nuk do cë-
nojnë bazat e moralit tonë dhe nuk
do të sjellin asnjë ndryshim në
orientimet që i kemi vënë vetes”.

Greqi
Kryepiskopi do të shkojë në Vatikan
Sinodi i Shenjtë i Kishës së Gre- Papa Benedikti XVI, ku e ftonte të
qisë, në një komunikatë të muajit vizitonte Vatikanin me rastin e bo-
nëntor, njofton se Kryepiskopi Kri- timit të një teksti bizantin të shek. X,
stodhulos do shkojë së afërmi për një i përgatitur së bashku nga Aposti-
vizitë në Vatikan. Më parë Krye- liki Diakonia e Kishës së Greqisë
piskopi kishte marrë një letër nga dhe Biblioteka e Vatikanit.

Adresat e faqeve në Internet dhe ajo e E-mailit, të Kishës

Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, janë:
Internet: www. orthodoxalbania. org
E-mail: orthchal@ orthodoxalbania. org
Në foto: 30 nëntor 2005, Patriku Ekumenik Vartholomeu I, në Kishën Patriarkale të
Shën Gjergjit, duke drejtuar Liturgjinë Hyjnore të kremtimit të ditës së Shën Andreas,
Apostullit që është edhe themeluesi i kishës së Bizantit. Në kremtim mori pjesë një
delegacion i Vatikanit, i kryesuar nga kardinali Valter Kasper (në të djathtë të fotos,
ndërsa në të majtë të Patrikut është Patriku Armen Mesrob III).
12 NGJALLJA DHJETOR 2005

Gjeorgji

“Krishterimi në jetën tonë - E kaluara, e tashmja, e ardhmja”

- Simpozium me rastin e 1600-vjetorit të kishës lokale -
Nga data 24 deri më 26 nëntor, në krye- Gjeorgjia (ish-Iberia),
qytetin e Gjeorgjisë, Tbilis, u zhvillua Simpoziu-
e mori emrin e saj nga
mi me temë: “Krishterimi në jetën tonë. - E
Shën Gjergji, meqë Shën
kaluara, e tashmja, e ardhmja”. Ai u organizua
nga Kisha Orthodhokse e Gjeorgjisë në ba- Nina, hierapostulle dhe
shkëpunim me UNESKO-n, në kuadrin e ndriçuese e vendit në fillim
1600-vjetorit të shpalljes së krishterimit si feja të shek. IV, rridhte nga
zyrtare në këtë vend, në fillim të shek. IV (pre- fisi i shenjtit.
dikuesi i parë në Gjeorgji ishte Apostull Si vend është mjaft i
Andrea). varfër dhe me probleme të
Në veprimtari morën pjesë rreth 200
mprehta, të trashëguara nga
shkencëtarë vendës, si dhe nga 40 vende të
epoka sovjetike apo të reja,
ndryshme.
U mbajtën 180 referate, të ndara në 7 seksi- por banorët dallohen për
one të cilat punonin paralelisht. Tematikat krye- një përkushtim të veçantë
sore ishin a) Kombësia dhe globalizmi; b) Po- ndaj besimit dhe
litika, ligji dhe ekonomia; c)Edukimi dhe morali; sidomos rinia.
d) Gjithësia dhe njeriu; e) Kultura; f) Trashë- Në Gjeorgji ngado të
gimia e krishterë: Historia e gjuhësia dhe g) Tra- tërheqin vëmendjen kisha
shëgimia e krishterë: Studime arti e muzi-
të mrekullueshme, të
kologji.
mëdha dhe të larta, të cilat
Në simpozium mori pjesë edhe Kisha Or-
thodhokse Autoqefale e Shqipërisë, madje ruhen që nga shek. VIII. Ato
referimit të përfaqësuesit të saj, Ark. Justinit, Në foto: Katedralja madhështore e kanë brenda tyre thesare
me temë “Krishterimi dhe morali personal; Trinisë së Shenjtë, e sapondërtuar në Tbilis. mbarëbotërore, arkitekto-
Modeli-shenjtorët”, iu dha vend në seancën e Parlamentit dhe Akademisë e më pas u mbajtën disa re- nike, të gdhendjes,
parë plenare.Seanca u hap me përshëndetjet e ferate kryesore. Seanca tjetër plenare u mbajt në fund të afreskeve etj.
Patrikut Ilia të Gjeorgjisë, kryetarëve të punimeve, ku u nxorën përfundimet e veprimtarisë.

Dolën në qarkullim kalendarët e rinj orthodhoksë 2006

Kalendari i madh kushton 150 lekë dhe

kalendari i vogël kushton 50 lekë