Cts, May 26th

A NA SA YFA SIYER HA KKINDA KA VRA M TEFSIRI ONLINE KITA P SA TI VIDEO

arama...

ARAMA

T E K L H (T E V H D)
Bakara, 163; Kavram 112

T E K L H (T E V H D)

lh; Anlam ve Mhiyeti Tevhid; Anlam ve Mhiyeti Tevhid; Hayatn Anlam Tevhidin Yansmalar Evrendeki Tevhid Tevhid ve Allahn Hkimiyeti Tevhid ve Tutlarla Mcdele Tevhidi Bozan Durumlar Kur'n- Kerim'de Tek lh/Tevhid Kavram Kuranda Tevhidle lgili nemli Vurgular Tevhidin Gstergesi; Kapsad Mn ve Sonular Kelime-i Tevhid Tevhid Penceresinden Gnmz ve nsanmz Amelde Tevhid Muvahhid

"lhnz bir tek ilhtr. O'ndan baka ilh yoktur. O, rahmndr, rahmdir." (2/Bakara, 163)

lh; Anlam ve Mhiyeti

slm kltrnn nemli kavramlarndan biri de ilhtr. Tevhid inancn ve onun kartlarn yeterince bilmek iin bu kavram iyi tanmak gerekir. Tevhid Kelimesinin iinde yer alan bu kavram, iman ile irk (ortak koma) arasndaki fark ortaya koyar.

Szlk anlam; kulluk edilen, mbd haline getirilen, kendisine ynelinen, allan, dkn olunan demektir. Kendisinden tredii elihe fiili; ynelmek, dkn olmak, kulluk yapmak, rtmek-gizlemek, almak gibi anlamlara gelmektedir.

Kavram olarak ilh; kendisine ibdet edilen, mabd saylan ey, her eyden ok sevilen, tazim edilen kutsal varlk anlamnda kullanlmaktadr. Tapnlan, kendisine ibdet edilen, stn saylan btn mabudlarn ortak ad ilhtr. Trkede bunu tanr kelimesi ile karlarz.

slm istlahta ilh; tapnlan, kendisine ibdet edilen demektir. lh; ibdet edilmeye yani kudret ve kuvveti nnde hu ile boyun eilip kulluk ve itaat edilmeye lyk, hereyin Ona muhta olduu bir varlk demektir. lh kelimesi gizlilik ve esrrengizlik mnlarna da gelir ki, bylece ilh grlmez ve ulalmaz bir varlktr.

nsanolu, ftrat gerei, her zaman bir ilha inanma, snma ve ondan yardm istemeye muhtatr. O baz eylerden korkar, baz eylere gc yetmez ve bakalarndan yardm ister, baz eylere snr, baz eyleri kendinden stn grr. Btn mitlerin bittii bir yerde, grmedii, tanmad, hayal etmedii bir gizli ilhtan yardm ister. evresinde grd hemen btn olaylarn kendi gcnn dnda olduunun farkndadr. Bu olaylar bir gcn yaptna inanr. Bunlara benzer daha bir ok sebepten dolay insan snacak bir melce (bir kucak) arar.

Peygamberlerin tebli ettii Allah inancndan uzak insanlar, yaratllarnda ve pratik hayatlarndaki bir ilha balanma ihtiyacn baka ekillerde, btl yollarla giderirler. Tarihte ve gnmzde dinsiz insan olmad gibi, ilhsz insan da yoktur. Kimileri, hi bir tanrya inanmadn sylese bile; onlarn ierisinde, snd, baland, yardm istedii, her eyden ok sevdii, her eyden ok byk sayd bir ey mutlaka vardr.

te o ey onun iin bir tanrdr. Kurn- Kerim ok ilgin bir rnek veriyor: Birtakm insanlar kendi grlerini, kendi isteklerini, kendi emirlerini en stn ve doru grrler. Bir dinin emrine uymay brakn, toplumda geerli olan hi bir kural onlar balamaz. Bu tip insanlar, bir eit kendi keyiflerine uyarlar. Kendi arzularndan (hevlarndan) baka kutsal, kendi isteklerinden ve grlerinden stn g ve doru kabul etmezler. te bu tr insanlar iin Kurn- Kerim; Grdn m o kendi hevsn (istek ve arzularn) ilh/tanr edinen kimseyi. imdi onun zerine sen mi beki olacaksn? (25/ Furkan, 43) demektedir.

lh zannedilen ey, insan zerinde var saylan gtr. Bu kimine gre ate, kimine gre Gne, bazlarna gre gkler, bazlarna gre yldzlar, baz kimselere gre madde, bazsna gre atalarn rhu, kimilerine gre tabiat (doa), bazlarna gre devlet erki, bazsna gre de iyilik ve ktlk tanrlardr.

Hatta baz insanlar ve toplumlar, balarndaki yneticileri, krallar ilh veya yar tanr saymlardr. Nitekim Firavun, elinin altndakilere Ben sizin en byk rabbnzm/ilhnzm diyordu (79/Nzit, 24). Japon krallar tanr saylan Gnein olu, in krallar tanrnn olu, bir eit Budist dini olan Lamalarn by Dalay Lama yar tanr saylyor(du).

Birok lkede diktatrler, tanr gibi alglanm, kar konulmaz stn gce sahip, her dedikleri yaplmas gereken, kzd zaman gazabyla herkesi cezalandrabilen tanrlar gibi dnlmtr. Hatta birok yerde bu diktatrler adna dikilen heykellere insanlar secde edercesine sayg gstermektedirler.

Tarihte, Tevhid Dininden uzaklam btn toplumlarda farkl ilh dnceleri gelimitir. Kimileri inandklar ilhlar adna putlar ve mbetler yapp, o putlara tapnmlardr. Bu putlarn tatan, tuntan veya ahaptan yaplmasnn fazla bir nemi yoktur. nsanlar, ilhlar adna kendi elleriyle heykeller yapp, sonra da buna, ilhmz veya bizi ilhmza gtrecek aracmz diyorlar ve o heykellere ilh diye tapnyorlard. Beerin byle dalleti var / Putunu kendi yapar kendi tapar.

Kurn- Kerime gre, yer, gk ve ikisinde olan her ey bir olan Allahndr. Yoktan var eden yalnzca Odur. Btn nimetler Onun elindedir. Sonsuz g ve kuvvet yalnzca Onundur. Btn iler yani kader Onun elindedir. Yerde ve gkte olan her ey isteyerek veya istemeyerek Ona boyun eerler. Her ey Onu tesbih eder (Ona ibdet eder, Onu zikreder). Yerde ve gkte yalnzca Onun hkm geer. Onun bir benzeri ve ei yoktur. Hi bir ey Onun dengi olamaz. Onun Rabliinin, ilhlnn, hkmnn ve yaratclnn orta ve yardmcs yoktur. O hi bir eye muhta deildir.

Mutlak anlamda yardm edici Odur, mutlak anlamda ceza verici yine Odur. Bu anlamda O, mutlak ve tek ilhtr; Ondan baka ilh yoktur. nsanlarn ilh diye dndkleri eylerin tesinde bir ilhtr O. slm, bu sfatlar tayan Rabbe, Allah der. Bu isim, ilh kavramndan farkldr. Benzeri, ei, orta, oulu, olmayan bir Allah kavram. Bu, kinatn sahibi, mutlak yaratc ve azamet sahibi ilhn zel addr.

nsanlar birok ilhlar dnmlerdir, dnebilirler de; ama Allah bir tanedir ve Onun hakknda baka trl dnmek de mmkn deildir. Allah, hem ilhlk (ulhiyet), hem Rablik (rubbiyet), hem hkimlik (hkimiyet), hem de meliklik (mlkiyet) sfatlarna, ilevine sahiptir.

lhn Kurandaki ki Mns: Kuranda ilh kavram, daha ok u iki anlamda kullanlmtr: Birincisi, hak olsun btl olsun, btn insanlarn kendisine ibdet ettikleri mabud; kincisi, gerek ibdete lyk olan, lemlerin Rabbi olan Allah.

lh Dncesi: Tevhid, insanln ilk dini; ilk insan da bir tevhid peygamberi idi. Hz. demden ok sonralar insanlar ilk defa Tevhid inancnn dna ktlar ve yaptklar heykelleri ilh haline getirip onlara tapndlar. Daha sonradan gelen birok kavmin arasnda ve gnmzde dnyann eitli yerlerinde bu btl inan devam etmektedir.

Kiinin inand ilh, onun ihtiyalar gren, dularna karlk veren, skt zaman imdadna koan ve her bakmdan stn (mtel) olmaldr. Bu ilh insann sahip olmad birok zellii tamaldr. Ayn zamanda ulalamayacak yce bir makam olmaldr ulhiyet/ilhlk. Kimileri bu ilhlarn hayal etmiler, kimileri de onlar somut bir ekilde, put halinde cisimletirmilerdir. Birou da insana ait birtakm zellikleri onlara vermiler, tanrlarn insan gibi, veya baz insanlar tanr gibi dnmlerdir.

Eski Yunan ilhlar/tanrlar, insanlar gibi kavga ediyorlar, birbirlerinin hanmlarna gz koyuyorlard. Eski ran dini Mazdeizmin iki tanrs vard ve srekli kavga ederlerdi. Birisinin ktlkleri, dierinin iyilikleri yarattna inanlrd. Eski Azteklerin ilh zlim bir savayd. Bazlar birtakm hayvanlar, kimi insanlar zaman, bazlar da ruhlar kutsal sayp, onlara bir ilh gibi sayg gstermilerdir.

Gemite bu tr acyip ve sapk ilh inanlar oktu. slm bu tr btn ilh dncelerini kaldrm ve insanlar hakknda hak olan Allah inancn getirmitir. nk bu inan, insanlarn kendi kafalarndan ve eksik grlerinden deil, bizzat insanlarn Rabbi Allahtan gelmitir. Bylece, Tevhid dinine inanan insanlar ilh konusundaki dncelerini ve inanlarn dzeltebilmilerdir. Ancak buna ramen tarihte olduu gibi gnmzde de akln kullanmayan, Kurana kulak vermeyen insanlar, hl yanl ilh inancn srdrmektedirler.

Allaha ait bir sfat, veya sfatlar bir baka varla veren, onu ilh gibi dnm olur. Dinimizde bunun ad irktir. Allahn yaratma, ldrme, diriltme, affetme, azb etme, yoktan var etme, kutsal olma, nimet verme, hkm koyma gibi sfatlar, baka eylerde, baka varlklarda var saylrsa, onlar ilh haline getiriliyor demektir. Bu balamda bir kimse; bir kiinin, bir kurumun veya bir baka eyin, tpk tanr gibi diye dnmesi, onu ilh saymasdr. lh diye dnlen ey; stndr, (mteldir), en ok sevilendir, ondan daha byk bir ey yoktur.

Gnmzde bu tr ilh fikrini oka grmek mmkndr. zlerek sylemek gerekirse, bilimin bu kadar ilerlemesine ramen insanlar hl, gemiteki chiller gibi sapk ilh inancn terketmemilerdir. Bugn nice insan, atalarnn ruhunu, devlet yneticilerini, kahramanlar, devlet rgtlerini, uluslararas kurulular tpk ilh gibi grmektedir. Bu sahte tanrlarn gc ok byktr ve bunlara asla kar gelinemez diye inanlmaktadr.

Gazetelerin sayfalarnda grlen futbol ilh, mziin ilh, sanat tanrs, seks tanras, ey falanca arkc sana kul olaym, ey sevgili sana tapyorum gibi ifadeler ite bu yanl ilh fikrinin grntleridir. Yine baz arklarda geen, sevgiliyi putlatran szler de bunun gibidir. Bazlar bir sporcuyu, bazlar da bir mzik veya film yldzn kendisi iin en stn rnek sayar, onun peinden gider, onu taparcasna sever, ondan baka stn ve kutsal bir ey dnmez. te bu yanl fikir onu sapk ilh fikrine srkler.

Rejimlerin, devlet adamlarnn, diktatrlerin, tek partilerin, kahramanlatrlan baz llerin koyduklar ilkeler ve kanunlar, yaptklar iler ve uygulamalar hakknda, kar gelinemez, deitirilemez, itaat edilmesi zorunlu ilkelerdir dncesi, onlar ilh saymann ada grntleridir. nsanlar bu gibi otorite sahiplerinde olaanst bir g var sanmaktalar, dolaysyla onlarda ilhlk sfatlar grmekteler.

Bazlarnn, birtakm kiilerin veya gruplarn fikirleri, ilkeleri, kanunlar en stndr, onlarn zerinde g ve otorite yoktur eklindeki inanlar, onlarn dinleridir. Ayn konuda lemlerin rabbi Allahn insanlar iin indirdii hkmlere aldrmamak, onlar reddetmek, ya da onlarn yerine kiilerin ve kurumlarn hkmn kabul etmek; onlar ilh haline getirmenin gstergesidir.

C hiliye dneminde cmertliiyle mehur Htem Tnin olu Adiyy bir gn boynunda altndan bir ha asl olduu halde Peygamberimizi ziyarete geldi. Kendisine Adiyy b. Hatemin geldii haber verildi. Raslullah (s.a.s.) o srada 9/Tevbe sresi 31. yeti okuyordu. Adiy b. Htem, orada sylenenleri duyunca yle dedi: Ben yahdileri ve hristiyanlar tanrm, onlar hahamlarna ve papazlarna ibdet etmiyorlar ki... Bunun zerine Ekrem Rasl yle buyurdu: Evet, onlar (onlarn nnde secde ederek) ibdet etmiyorlar, fakat onlar halka bir eyi hell veya haram klyorlar, halk da din adamlarnn bu hkmlerini kabul edip uyuyorlar. te onlar ilhlatrp rab haline getirmenin mns budur. Sonra Peygamberimiz onu slm'a dvet etti, o da mslman oldu. (Tirmiz, Tefsr, 10, hadis no: 3292)

Allah ve Rasl bir ie hkm verdii zaman, mmin bir erkek veya kadna, o ii kendi isteklerine gre seme hakk yoktur. Kim Allah ve Raslne kar gelirse, apak bir dallete/sapkla dm olur. (33/Ahzb, 36). Diyelim ki, herhangi bir konuda Allahn koyduu bir l veya bir hkm var. Buna karn ayn konuda bir kiinin, siyas bir otoritenin, devletin veya baka bir gcn tam aykr bir gr veya ls bulunmaktadr. Bir insan Allahn hkmne ramen onlar

benimser, inanr veya peinden giderse; ite o kabul ettii hkm veya ly koyan kayna ilh haline getirmi demektir.

rnein, Allah (c.c.), Kuranda iki imeyi yasaklyor, fiz alp vermeyi haram sayyor, kadnlara rtnmeyi emrediyor, ama birtakm yneticiler veya yetki sahipleri, iki imeyi normal gryor, fizsiz ekonomi olmaz diyor, ya da birileri kadnlarn rtnmesini ada kyafet deil diye yasaklyor. Bazlar, Allahn llerinin bir hkm yoktur, bu zamanda uygulamak zordur, ama yneticilerin koyduu hkm daha dorudur, zamana daha uygundur, biz onlara inanrz, derse, ite bu inan bakalarn ilh haline getirmedir.

Kim herhangi bir eyi Allah sevgisinden fazla severse, bir eye Allahtan fazla sayg gsterir veya ondan bu denli korkarsa, veya Allahn dnda herhangi bir eye veya insana tapnrsa, ya da Allahn hkmne aykr olarak bakalarnn ilkelerini daha stn sayarsa, ite o insan, btn bunlar ilh haline getiriyor demektir.

Farkl ilhlara inananlar bu inanlarn zaman zaman ortaya koyuyorlar. Falanca devletin, falanca uluslararas kuruluun veya falanca adamn ilkeleri her eyin stndedir diyen kimse, Allah deil onlar ilh tanyor demektir.

slmn ezel, ebed, deimeyen ve evrensel ilkesi udur: L ilhe illllah Muhammedr Raslllah (Allahtan baka tanr yoktur. Hz. Muhammed Allahn elisidir). (1)

Allah ile birlikte baka bir ilh edinip tapnma. Ondan baka hi bir ilh yoktur. (28/Kasas, 88) nsanlar iinde Allahtan bakasn Ona denk sayanlar var. Ki onlar Allah sever gibi severler. man edenlerin Allaha olan sevgileri daha byktr. Allaha e koarak kendi kendilerine zulmedenler, azab grecekleri zaman btn kudretin ve gcn gerekten Allahta olduunu gzleri ile grr gibi bir bilselerdi. (2/Bakara, 165)

lhlk ve otorite birbirini gerektirir. lh denildiinde, aklmza, hayatmz iin kanun koyan, nizam ve hukuk belirleyen ve kaytsz artsz hkimiyet sahibi Allah (c.c.) gelmelidir. nsann ftratnda kendinden stn bir varla yalvarma ve tapnma ihtiyac yatar. Her insan bir eye tapar. nsanlar ftrattan gelen ilh edinme ihtiyacn sadece Allaha yneltmezse, baka ilhlara tapm olurlar ki, bu da insan kfre sokar. Kurn- Kerimde ncelikle ve her eyden nemli ve youn olarak Allahn ilhl zerinde durulur. Tek ilh Allahtr, yani kendinden baka kulluk edilecek, tapnlacak, ynelinecek baka bir ilh yoktur. C ahiliye dneminde, gerek Mekke mrikleri gerek yahudi ve hristiyanlar Allaha inanyorlard; fakat Allahn ilhlk vasflarn bakalarna da vererek, Allaha kar en byk yalan olan irke dmlerdi.

lh tektir ve O da Allahtr. Allah; her eyi yaratan, insanlar bir gn bir araya toplayacak olan, ldren ve dirilten, kendisine gvenilen, yalvarlan, snlan, kendisi iin zaman ve mekan snr olmayan ve varlklarn eksikliklerinden btnyle uzak olandr. O halde btn bunlara gc yeten ilah tr ve O da bir tanedir. Birden fazla ilah olmas mmkn deildir. Allah bu konuda yle buyuruyor: Allah hi evlt edinmemitir. Ona ortak hi bir ilh da yoktur. (yle olsayd) bu takdirde her ilh kendi yarattyla gider ve elbette kimi kimine stn kp byklenirdi. Allah Onlarn ( mriklerin ) btn isnatlarndan mnezzehtir. (23/Mminn, 95). Yani, her ilh baka bir ey dilerdi. Her ilh dierinden farkl bir ey yapmak, bamsz olduunu ve egemenliini gstermek isterdi. Bunun sonucunda da btn kinat yerle bir olurdu. Halbuki kinatta muazzam bir dzen vardr. yleyse kinata hkmeden ilh tekdir ki, O da Allahtr. Btn evren, iindeki varlklarla birlikte, gc her eye yeten, bilgisi her eye ulaan bir lhn kontrolndedir. Mslmanlar, bu lha ynelirler, Ona du ederler. Korkular bu lhtandr, gvenleri de bu lhadr. Bu lha her eyiyle baldrlar, Onu her eyden ok severler. Elbette bu ilh lemlerin Rabbi olan Allahtr. L ilhe illllah kelimesinde belirtildii gibi Allahtan baka ilah yoktur.

lhlk vasflarnn en nemlisi, Allahn hayatmz iin kanun koyan, nizam ve hukuk belirleyen olmasdr. Eer kanun koyma, insanlar iin hukuk belirleme Allahtan bakalarna verilirse, bu onlara ilhlk vasflarn da vermek olur ki, bu da irktir. Bu mnda kanun koyucu olarak ilhlk taslayan tutlar tarih boyunca kmtr ve kacaktr. Gnmzde ve tarihte en ok grlen irk eidi bunlara kulluk eklinde olandr. Sana indirilene ve senden nce indirilenlere inandklarn ileri srenleri grmedin mi? Zira tta kfredip inanmamalar kendilerine emrolunduu halde ttun nnde muhkemelemek, onlarn hkmlerini uygulamak istiyorlar. Halbuki eytan onlar bsbtn saptrmak istiyor. (4/Nis, 60) Kim ttu reddedip Allaha iman ederse, muhakkak ki, kopmas mmkn olmayan sapasalam kulpa yapm olur. (2/Bakara, 256)

Kurn- Kerim bize btn Peygamberlerin tevhid akdesiyle gnderildiini bildirir: (Ey Muhammed!) Senden nce gnderdiimiz her Peygambere; Benden baka ilh yoktur, Bana ibdet/kulluk edin diye vahyetmiizdir. (21/Enbiy, 25) Andolsun ki Biz, Allaha kulluk/ibdet edin ve tuttan saknn diye (emretmeleri iin) her mmete/topluma, bir peygamber gnderdik. (16/Nahl, 36)

Tevhid; Anlam ve Mhiyeti

Trkede birlemek eklinde ifade edilen tevhid, Arapa vahd kknden tremi bir mastardr. Tevhid szlkte, bir eyin bir olduuna hkmetmek, onu bir olarak bilmek, bir eyi dierlerinden ayrarak onu tek klmak, birlemek gibi anlamlara gelmektedir. Kavram olarak tevhid, mutlak anlamda Allahn bir olduunu bilmeyi, Ondan baka ilh bulunmadna, orta ve benzeri olmaktan uzak bulunduuna inanmayi ifade eder.

Tevhid en geni anlamyla bir Allah inancnn, insanlarn dnd btn ilh dncelerinden uzak bir dnya grnn, tek Yaratc, tek Rab tanmann aka ortaya konulmasdr. Tevhid ayn zamanda alemlerin Rabbi Allah (cc) tarafndan insanlara gnderilen ilh dinin addr. irki anlatrken sylediimiz gibi, insanlar ya Tevhid Dinine, ya da irk dinlerine inanrlar. nc bir yol yoktur insann hayatnda. irk, nasl insanlarn kendi heva ve heveslerinden uydurduklar btn dinleri tanmlyorsa; Tevhid de Allahn vahy yoluyla gnderdii dini tanmlar.

Tevhid hem inan asndan Allah zatnda, sfatlarnda ve fiillerinde birlemek, hem de ibadeti yalnzca Allaha mahsus klmaktr. Allahn birliini ifade eden tevhid kavram Kuranda gememektedir. Allahn birlii Kuranda, Vahid, Ehad gibi sfatlarla ve baka tarzla aklanmaktadr.

Allahn birliinden, sfatlarndan ve dier iman konularndan bahseden ilme kelm denilir. Tevhid ilmi kelm ilminin dier addr. nk Tevhid ilmi arlkl olarak Allahtan ve Onun insanlara gnderdii inan esaslarndan bahseder.

Ebediyatta tevhid; Allahn birliinden ve yceliinden bahseden, bunlardan sz eden, konusu bu gibi eyler olan iir eitlerine denir.

Tevhidin Amac: Tevhidten maksat, Allah birlemek ve Onu bir olarak kabul etmektir. Buradaki birden ama say ynnden bir olmas deil, Onun hi bir ekilde ortann, benzerinin ve einin olmamas, ezel ve ebed sfatlar ynnden hi bir eye benzememesi, Kurann ifadesiyle hi bir ekilde denginin bulunmamasdr. Benzer cinsler arasnda her hangi bir eye bir denilir ama, onun cinsinden ve benzerinden baka eyler de olabilir. Allahn bir ve tek oluu ise benzersiz, esiz ve denksiz bir birliktir.

Tevhid, Allahtan baka ilh olmadna inanan mminlerin, btn ilgi ve dikkatlerini Allaha yneltmeleri, Allaha teslim olmalar, mutlak kudret sahibi olarak Onu grmeleri, Onun gsterdii yolda yrmeleri, Onun istedii gibi Ona kulluk yapmalardr. Tevhid ehline, yani ehadet getirip mmin olanlara muvahhid-Allah tevhid edenler denilir. Muvahhidler, Tevhid gereine bu bilinle ynelirler ve bu bilince gre hayatlarn srdrrler. Tevhid ehli, yalnzca Allah vardr demekle kalmaz. Bunu demekle beraber, Ondan baka ilh, Ondan baka yaratc, Ondan baka rzk verici, Ondan baka hkm koyucu, Ondan baka Rabb olmadna da inanrlar. Ite bu, Tevhid Dininin zdr.

Tevhidin Kapsam: Bilindii gibiTevhid veya Islm Dini, Tevhid Kelimesi veya ehdet Kelimesi ile zetlenmitir. Bu yzden kim bu iki cmleyi inanarak sylerse mmin olur. Bu iki cmle, Islmn btn iman ve ibadet ilkelerini ierisine almaktadr. Mumin, bu iki cmleden birini syledii zaman, btn benlii ile Allahtan baka ilh olmadna ve Hz.Muhammedin getirdii dinin Hakk din olduuna tanklk (ahitlik) eder. Her iki cmle de ayr ayr Islmn ve buna inanmay ifade etmenin zetidir. Unutmamak gerekir ki, slm yalnzca bu cmleleri dil ile tekrar etmek deildir. Bunlar Islma giri ve Islma girdikten sonra Islma ait ne varsa hepsini peinen kabul etme duyurusudur. Mmin, bunlar syleyerek setii dini ve bunun her trl ilkesini, prensibini kabul ettiini ortaya koymu olur.

Mmin, niin Tevhid Kelimesini sylediinin farkndadr. Bu szn yalnzca iki gerei haber veren bir ey olmadn bilir. Bu sz sylerken neyi kabul ettiini, neyi reddettiini anlar. Btn kalbiyle inanr, bunu diliyle ilan eder ve inand eyin gereini yapar. Tevhid veya ehdet Kelimesi iki hkm cmlesidir. Birinci blmde nce l ilhe-ilh yoktur, sonra da Allah vardr, yaygn syleyile Allahtan baka ilh-tanr yoktur denilir. Dikkat edilirse inanmann ilk art, btn ilhlar-tanrlar, ilh-tanr dncelerini, ilha-tanrya benzetilen her eyi kafadan ve gnlden silmek, sonra da tek Allah inancn kabul etmektir. nce nefy-yani reddetme, sonra da tasdik-yani kabul etme sz konusudur. Islm asndan son derece nemli bir durumdur bu. nk Islmn zerinde durduu en nemli mesele, Tevhid inancdr. Insanlar ncelikli olarak bu inanc benimsemekten sorumludurlar. Tevhid yaratln ve var olmann en nemli olaydr.

Kurann zerinde en ok durduu konu da budur. Hz.Muhammed (s.a.s.)in mesaj, Kurann ncelikli konusu, insanlarn irk dinlerini terkederek, Tevhid dinini benimsemeleridir. Bu hem ftrata (yaratla) uygun bir seimdir, hem evrendeki teslimiyete katlmadr, hem de dnya ve Ahiret kurtuluudur. slmn btn ykmllkleri, btn prensipleri, emir ve yasaklar; gnllerine Tevhid inanc girmi muvahhidler tarafndan hakkyla yerine getirilir. nsanlk ailesinin en ncelikli faaliyeti ve meselesi Tevhid ile irk arasndaki seimdir. Kendi zgr iradesi elinde bulunan insan, Tevhid ile irk arasnda kendi istei ile bir seim yapacaktr. Yapt seimin, yani setii hayat tarznn sonucuna da kendisi katlanacaktr.

Tevhid veya ehdet kelimesinin ikinci ksm, Hz.Muhammedin Allahn rasl (elisi) olduunu kabul ve iln etmektir. Bunun anlam da yalnzca O, Allah tarafndan gnderilmi bir elidir demek deildir elbette. Onu Allahn son rasl tandktan sonra, Onunla gnderilenleri, Onun tebli ettiklerini, Onun dediklerinin doru olduunu da kabul etmek demektir. Ayn zamanda Onun anlatp gsterdii yaama biimini semek, Onun tebli ettii ilh eriati hayat prensibi haline getirmek anlamna da gelmektedir. Rabbimiz (cc) hkmlerini ve kullarndan istediklerini raslleri araclyla insanlara bildirmitir. Tevhid veya ehdet Kelimesini syleyenler, Allahn hkmlerini kabul edenler ve onlar hayatlarna uygulamaya karar verenlerdir.

Tevhid Kelimesi Islmin giri kapsdr desek yanl olmaz. Ancak bu kapdan ieri girenler, ieride olan her bir ilkeyi, her bir iman esasn, her bir kulluk artn kabul etmi ve pratik hayatta uygulamaya sz vermi demektir.

Tevhidin Ksmlar: Yukarda geen tanma gre Tevhid ksmda anlalmaktadr: 1- Zatta tevhid: Allah (cc) zat ynnden tek olmas, bir benzerden, ortaktan (erikten) mnezzeh (uzak) olmas demektir. Allah (cc) ayn zamanda insanlarn bildii gibi bir cisim, bir cevher (grnen bir varlk), bir eylerin bileimi de deildir. Kuran farkl ekillerde srekli olarak Allahn bir olduunu, einin ve benzerinin olmadni vurguluyor. Kuran, Allahn varlna ait ne kadar delil getiriyorsa, bir o kadar da bir olduuna da o kadar delil getiriyor.

Kuran, Allahn birliini u yollardan biriyle anlatyor: a- Ehad ve vahid kelimeleriyle: De ki O Allah bir dir. (112/hls, 1) Gerek, sizin ilhnz hakikaten birdir. (37/Sfft, 4). (Ehad ve vhid kelimeleri ayn mnda olup, yalnz ve tek olmak, bir olmak demektir. Say olarak vhid bir demektir. Ancak ikisi arasnda kullanl ynnden incelikler vardr. Say saymaya vahid bir ile balanr, ehad ile balanmaz. Evde, bir deil, iki kii var derken vhid kullanlr. Kuranda, Allah hakknda bir yette ehad, yirmi iki yette ise vhid kelimesi kullanlyor.)

b- Olumsuzluk ifadesiyle: Allahtan baka ilh yoktur. (3/l-i mrn, 62)

c- Yasaklama ifadesiyle: Allah ile beraber baka bir ilh edinmeyin. (16/Nahl, 51)

d- Tevhid anlamnda, baka ilh olmad vurgulanarak: Allahu, l ilhe illa h -Allah, Ondan baka ilh olmayandr-. (2Bakara, 255) phe yok ki Ben, Ben Allahm Benden baka ilh yoktur; u halde Bana ibdet et (20/Th, 14)

e- Birliin soru eklinde vurgulanmasyla: Size gkten ve yerden rzk verecek Allahtan baka yaratc m var? (35/Ftr, 3)

f- Hristiyanlarn teslisini (l ilh inancn) reddederek (4/Nis, 171).

g- nsann yaratl da bir Allah inancn kabul etmeye uygundur. rnein, insan kurtulma midinin kaybolduu, kimsenin yardmc olamayaca bir sknt annda Allaha yalvarr (17/sr, 67).

h- nsann akln kullanmasn salayarak; eer birden fazla ilh olsayd yerlerin ve gklerin dengesi bozulurdu ifadesiyle (21/Enbiy, 22).

- Hayretle kark soru eklinde: ...Allah ile baka ilhlar var m?! (27/Neml, 60-63)

2- Sfatta Tevhid: Allah (cc) sfatlarnda da tektir, hi bir varlk Ona sfatlarnda ortak (erik) veya denk deildir. Allahn sfatlar denildii zaman, Allah bize bildiren ilh zellikleri akla gelir. Allahn sfatlar Ona aittir ve kendisi gibi ezeldir, balangc yoktur. Baz sfatlar Allaha aittir. Bu sfatlar Ondan baka hi bir yaratkta olamaz. rnein, Beka-sonu olmamak sfat gibi. Allahn sonu yoktur, O lmszdr, varl asla sona erici deildir. Allah (cc) baz sfatlarndan varlklara da vermitir. Mesel, hayat, diri ve canl olma sfat gibi. C anllar da hayat sahibidir ama, gnn birinde onlarn hayat sona erer.

Hayvanlar ve insanlar grme sfatna sahiptirler ama onlarn grmeleri snrldr, baz aralarla olmaktadr. Allahn grmesi ise tpk dier sfatlar gibi mutlaktr, bir aracya muhta deildir.

3- Fiilde Tevhid: Allahn yaratmasna, bir eyi yokluktan varla karmasna Onun fiili denir. Yaratma yalnzca Allaha aittir. evremizde ve evrende grdmz btn olaylar ve oluumlar, Allahn yaratt sebeplere bal olarak meydana gelmektedir. Asl yaratc Allahtr. lemi, lemin iindeki her eyi, insan ve insanla ilgili her eyi yaratan Odur. Onun bu yaratmasnda bir orta, bir yardmcs veya bunlara benzer bir eyi yoktur. Var eden de Odur, ldren de Odur, varln devamn yaratan da Odur.

Fiilde Tevhid, Allahn tek yaratc olmasna inanmadr, yaratma ve var etme sfatn baka ilhlara vermemektir. Onun yaratmada bir yardmcs olmad gibi, alete, araca, zamana da ihtiyac yoktur. Bir eyi diledii zaman, Onun emri, ona yalnzca ol demesidir; o da hemen oluverir. (36/Ysin, 82). Tevhid, Allah ulhiyyette-ilhlkta ve rubbiyyette-rablikte tek ve bir bilmenin ifadesidir. Allah (cc) hem yaratc olarak tek ilhtr, hem de evreni ve iindekileri yaratan, dzenleyen, idare eden ve insanlar iin hkmler koyan bir Rabdir.

Kimileri Allah vardr ve ycedir derler ama, Ona bir takm eyleri e tutarlar. Baz eyleri Allah (cc) gibi dnrler. Veya Allaha ait sfatlar onlara verirler. Onlarn tpk Allah gibi sayg duyulacak, emirlerine itaat edilecek, nlerinde boyun eilecek yce varlklar olduunu dnrler. Ya da Allah byktr dedikleri halde hayatlarna ilikin temel hkmleri bir baka makamdan alrlar. Allahn koyduu hell ve haram hkmlerini kabul etmezler, onlarn yerine tutlarnhkmlerini benimserler. Bu gibi kimseler Tevhide iman etmemi saylr. nk Hz. Allah, hem ei ve benzeri olmayan tek ilhtr, hem de tek Rabbdir. Tek Rabb olmann anlam, yaratan, ekil verip terbiye eden, yneten, tek sahib ve hkm koyucu demektir. Ilhl Allaha yaktrp ta rabblii bakalarna tanyanlar Tevhidi bilmeyenlerdir. Byle yapanlar irk koup mrik olanlardr.

Kurann ifadesi ak olmasna ramen, Allahn hkmlerine zt olacak ekilde, onlar beenmeyerek, bana gre, bize gre, bizim sistemimize gre, amza gre, falanca atamzn ilkesine gre, falanca ilim adamna ve efendiye gre gibi ller Tevhide uymaz. Byle bir inanca sahip olanlar, Allahn Rabliini tanmayanlardr. Dikkat edin, hkmn tamam Onundur (6/Enm, 62). Burada sz konusu edilen nokta, Allahn llerine ramen, srf onlarn yerine gemesi iin hkm koymak ve Allahn dininin yerine baka dinler uydurmak mantdr. Bu Tevhide aykrdr.

Tevbe Sresinin otuzbirinci yetini ve bu yetle ilgili Peygamberimizin Adiyy b. Hateme cevabn hatrlayalm: yet, bazlarnn din adamlarn, hahamlarn ve Hz.Isay Rabb edindiklerini, yani onlara kulluk yaptklarn sylyor. Adiyy b. Hatem, onlarn bu gibilere kulluk yapmadklarn syleyince, Peygamberimiz, iin mantn arpc bir ekilde izah etti: Halk, onlarn hell ve haram llerini kabul ediyorsa, bunun anlam onlar Rabb haline getirmektir. (nak. Muh. Ibni Kesir, 2/137. Tirmiz, nak. Elmal, 4 /317)

yleyse, Tevhide inanan btn mminler, bu inanmann gereine uymak zorundadrlar. Allah hem ilhlkta tek ve bir, hem de Rabb olmada tek ve bir bilecekler. Onun emrinin, Onun hkmnn, Onun byklnn zerine hi bir ey koymayacaklar. Onu zatnda, sfatlarnda, fiillerinde ehad-tek olarak tanyacaklar. Bazlarnn yapt gibi gkleri Allaha, yeryz de insanlara brakmak Tevhid deildir. Yani onlara gre Allah, yer ve gkleri yaratt ve ynetmektedir. Tamam bu dorudur, O Allah, gkleri ynetmeye devam etsin, canllarn rzkn versin, skanlarn da yardmna kosun, ama yeryzne, toplumlarn ve devletlerin ynetimine karmasn. Toplumlara ve insanlara ait hkmleri biz Ondan daha iyi biliriz eklinde dnrler ve inanrlar. te bu mantk irk mantdr, tutluktur.

Dikkat edilirse, slm gelmeden nce chiliye insanlar Allah yoktur demiyorlard. Allahn var olduuna inanyorlard ama Ona putlar ortak kouyorlard ve Onun insanlar hakknda koyduu hkmleri tanmyorlard, ya da Onun adna kendileri hkm koyuyorlard.

Allahtan Baka lh/Tanr Yoktur Ifadesinin Anlam: Tevhid kelimesinde bir incelik daha var: Orada Allah vardr ifadesi deil, Allahtan baka ilh yoktur ifadesi yer almaktadr. Allah elbette vardr. Insanlar zaten ilahsz olamazlar ki. Herkesin mutlaka bir ilh veya bir ok ilah vardr. Insan ilh inancndan asla uzak olamaz. nemli olan bu ilh inanc deil, yanl ilh inanlarn terkedip, alemlerin Rabbi Allaha inanmaktr. te bu Tevhiddir. Tevhid, ayn zamanda slmn dnya grdr. Evet, slm Tevhid bir dnya grne sahiptir. Hayat anlay, evreni izah edii, lm gerceine bak, hkmler konusundaki tavr, gemie ve gelecee bak tamamen bir Allah inancna dayanr.

slmn getirdii btn zmler, nerdii yaama tarz, bu hayat devam ettirecek ilkeler ve prensipler, insanlara ve toplumlara, bilgiye ve bilginin kaynaklarna bak, tarihi deerlendirii hep bir Allah inancndan, yani Tevhidten kaynaklanmaktadr. En ufak, hatta gze grnmeyen varlktan en byk varlklara kadar, galaksi ve nebulalara varncaya kadar her ey, ama her varlk Allahn birliinin isbatdr, Tevhidin grntsdr.

Tevhidin Pratik Grntleri: Bu muazzam grnty ve Allahn vahiy ile rettii Tevhidi be maddede daha ak grebiliriz:

1- Kinattaki Tevhid: Kainattaki her varlk bu inanc bize haber veriyor. Kuranda sk sk bu duruma dikkat ekilmekte, Allahn sonsuz kudretinin eserine bakmamz tavsiye edilmektedir. Kainattaki her varlk kendine ait bir zellie sahiptir ve her biri kendi grevini yerine getirmektedir. Bu durum, Tevhidin gstergesidir (51/Zriyt, 20-21; 3/l-i mrn, 190).

2- Siyasette Tevhid: Siyaset, idare etme, ynlendirmedir. lemlerin Rabbi Allah (cc) alemleri yaratan ve idare edendir. Onun hkm hem kainatta hem de insan hayatnda geerlidir. O gkte de ilhtr, yerde de ilhtr. (43/Zuhruf, 84). Allah dnya ve toplum ilerine kartrmak istemeyen mantk Tevhide aykrdr ve tutluktur.

3- Toplumda Tevhid: slm mmeti, Tevhid Dinine inanmakla tek bir mmet, tek bir topluluk olmaktadr. mmetiniz bir tek mmettir ve Ben de sizin Rabbinizim. O halde gerei gibi ibdet edin. (21/Enbiy, 92). yleyse mminler, hayatlarna Tevhid ilkelerini hakim klarak birliklerini koruyacaklar, Allahn ipine smsk sarlarak ayrlp-paralanmayacaklar ve vahdet olacaklar. Mminleri, ancak Tevhid ilkelerine topluca sarlma birletirir, bir araya getirir. Mminler, kendilerine Allahn yetleri geldikten sonra paralananlar, blk prk olanlar gibi olmazlar (3/l-i mrn, 105).

4- Kiide Tevhid: man edenler, Islmn kendilerinden istedii mavahhid tipli insan olmak, hayatlarnn her annda Tevhid inancn gstermek , kulluu tek bir Rabbe yapmak durumundadrlar. Muvahhid, btn benlii ve duygularyla Tevhid ilkelerine inanr, mcadelesini bu uurda yapar.

5- Yrekte ve Dilde Tevhid: Mminler, Tevhid Dininin zeti olan Tevhid Kelimesini yrekten kabul ederler, inanrlar, dilleriyle de inandklarn ortaya koyarlar. Sonra da bu inanlarn fikirde, dncede, ahlkta, ibadette, sosyal hayatta ve her konuda gsterirler. Tevhidin ilkelerini hayata hkim klarlar.

L ilhe illllah dedikten sonra, baka ilhlarn peine gitmezler, irk olabilecek fikirleri kabul etmezler, ilh zannedilenlelerin ve tautlarn hkmlerine itibar etmezler. Allaha ramen insanlara hkmetmeye kalkanlara yz vermezler. Ibadetlerini yalnzca Allaha yaparlar. manlarnda asla taviz vermezler. Rabbimiz buyuruyor ki: Allaha dayan, vekil olarak Allah yeterAllah bir adamn gsnde iki kalp yaratmad (33/Ahzb, 3-4).

te bu mnda kim Kelime-i Tevhidi (veya ehdeti) kabul ederse, kim hayatn bu inan dorultusunda yaarsa, kimin son sz l ilhe illallah muhammedur reslullah olursa, onun cennete gidecei umulur. (Mslim, man 40, Hadis no: 94, 1/94. Buhr, Timiz, nak. K. Sitte 2/206-207)

nsanlk tarihi batanbaa bir Tevhid mcadelesi tarihidir. Kimileri irk dinine girip saptka, azdka, ksaca yoldan ktka Allahn peygamberleri onlar Tevhide davet ettiler, kurtulmalarn salamaya altlar. Insanlar Rablerine isyan etmeye, Allah (cc) da onlara eli ve elilerle beraber kurtulu davetini gndermeye devam etti.

Bugn de Allahn son vahyi olan Islm ve Onun kitab Kuran, bunun yannda Hz. Muhammedin mesaj btn insanl Tevhide davet ediyor. nk gerek kurtulu Tevhide uygun yaamaktr. Kurann deyiiyle; Darmadank bir ok dzme ilhlar (tanrlar) m hayrldr, yoksa hepsine ve her eye Galip Kahhar (sonsuz g sahibi) bir tek olan Allah m? (12/Ysuf, 39) (2)

Tevhid; Hayatn Anlam

Szlk anlam olarak tevhid: Birlemek, tekletirmek, bir eyin tek olduu hakknda hkm vermek, bir bilmek demek olan tevhid; terim olarak; Allah ztnda, sfatlarnda, isimlerinde ve fiillerinde tek kabul etmek, ei ve benzeri olmadna iman edip ibdet ile de Onu birlemektir. Yani ibdeti Ondan bakasna yapmamak ve yalnz Ona tahsis etmektir. De ki; O Allah birdir. Allah sameddir (Hibir eye muhta deildir; her ey Ona muhtatr. O her eyin kayna ve yaratcsdr). O dourmam ve dourulmamtr. Ona benzeyen, Ona e ya da denk hibir ey de yoktur. (112/hls, 1-4)

slm dininin en temel esas tevhiddir. Tevhid kelimesi ise, L ilhe illllahtr. Mns: Allahtan baka ilh/tanr yoktur, yani btn kinatta Allahtan baka ibdet edilmeye, Onun dnda mutlak olarak itaat edilmeye ve boyun eilmeye lyk kimse yoktur. Dikkat etmek gerekir ki kelime-i tevhid nce Allahtan baka dier ilhlar reddetmekle balyor. Mslman, nce Allahtan baka btn ilhlar reddetmeli ve sadece ilh olarak Allah kabul etmelidir.

slm dininin ilk indii zamanlarda -tpk bugn olduu gibi- irk hkimdi. nsanlar putlara tapyorlar, ilhlk vasflarn insanlara ve baz varlklara veriyorlard. Araplar, melekleri Allahn kzlar olarak kabul ediyorlar, ehl-i kitap olan yahudi ve hristiyanlar da, Allaha oullar isnat ediyorlard. Hell ve haram koyma yetkilerini din adamlarna vererek, onlar ilh ediniyorlard. Peygamberimizin bu ortamda en kk bir tviz vermeden srdrd teblide, en ok vurgulad konu tevhiddi. Esasen insanlk tarihi, Allaha hakkyla iman edenlerle, irk koanlarn, birden fazla ilha inananlarn kavgasndan ibrettir.

Kurn- Kerim batan sona kadar tevhidden sz etmektedir. Btn peygamberler tevhidi ikame etsinler diye gnderilmilerdir. Kurana baktmz zaman, btn peygamberlerin zerinde srarla durduklar ve insanlarn kavramalar iin her trl zorluklara katlandklar hususlar; Allahn her hususta, yani hayatn her sahasnda tek olarak kabul edilmesi ve Ona kesinlikle irk koulmamasdr. Tevhid, insann hayatndaki dnceden balayarak, gnlk yaayndaki her tavrna kadar, Allahn belirledii snrlara uymas, onlarn korunmas iin seferber olmas ve Allahn ortaya koyduu l ve onun pratikteki ekli olan snnetin yaanlmasdr.

Tevhidi kabul eden insan Allaha yle sz vermi olur: Ben ancak Senin emirlerine kaytsz artsz uyarm, Sana dayanr ve Sana gvenirim. C ezalandracak ve mkfatlandracak ancak Sensin. En gzel emir Senin emirlerin ve en mkemmel kanun senin kanunlarndr. Senin emirlerini alaya alan, yalanlayan ve haddi aanlara kar koyacam. Senin rzan iin yaayacam, Senin emrine uymayan hi bir fikri ve kanunu benimsemeyeceim.

Allaha, Onun ztnda, sfatlarnda, isimlerinde, fiillerinde orta ve dengi olmadna, Onun domadna ve ocuu olmadna iman edilmeden tevhid gereklemez. Tevhid, rubbiyet ve ulhiyet tevhidi olmak zere ikiye ayrlr.

Rubbiyet Tevhidi: Rubbiyet tevhidini tam olarak anlayabilmek iin, rubbiyet kavramnn tredii rabb kelimesini iyi kavramak gereklidir. Rabb kelimesi, esas olarak terbiye anlamna gelir. Terbiyenin yannda, ayn zamanda slah etmek, zerinde tasarrufta bulunmak, taahht etmek, kemale erdirmek, tamamlamak, efendisi olmak, sorumluluunu yklenmek, toplamak, bakanlk etmek, sahip olmak, bakmak, bytmek, szn geirmek, istediini yapabilmek, yaptrabilmek, rzk vermek gibi mnlar kapsar.

Allah Tel, lemlerin gerek Rabbi olduu iin, rubbiyet (rablk) sadece Ona aittir. Bu konuda Allahn tevhidi farzdr. Btn bu sfatlaryla rubbiyet Allah'a aittir. Yukarda saylan rubbiyet sfatlarnda Allah'a ortak kabul etmek irktir. nk her ynyle yaratan, rzk veren, her eye sahip olan Odur. leri idare eden, ldren ve dirilten, fayda ve zarar vermeye gc yeten, ykselten ve alaltan Odur.

Rubbiyet tevhidi; gklerin ve yerin yaratcsnn sadece Allah olduuna ve btn kinat ilerini Onun dzenlediine inanmaktr. Bu imann gerei olarak insan, sadece Allaha kulluk/ibdet etmeli ve Ona hi bir konuda ortak komamaldr. Rubbiyet tevhidi, ftraten insann kalbine yerletirildii iin ou zaman mrikler de dhil olmak zere btn insanlk tarafndan kabul grmtr. Tarih boyunca ok az insan rubbiyyet tevhidinde sapkla dmtr. Mekke mrikleri taptklar putlarn rubbiyet sfatlarn tamadklarn pekl biliyorlard. Fakat buna ramen sahte ilhlarna sayg ve tzim gsteriyorlard. Bu konu Kurn- Kerimde yle anlatlr: Gkleri ve yeri yaratan, gnei ve ay buyruu altnda tutan kimdir? diye sorarsan, phesiz Allahtr derler. (29/Ankebt, 61) De ki: Size gkten ve yerden rzk veren kimdir? O kulaklara ve gzlere mlik bulunan kimdir? lden diriyi, diriden de ly kim karyor? Btn ileri kim idare ediyor? Hemen: Allah derler. (10/Ynus, 31). (Ayrca baknz: 43/Zuhruf, 9, 87; 23/Mminn, 86-87; 31/Lokman, 20.)

Kurn- Kerimdeki bu yet-i kerimelerden anlalyor ki, kii sadece bu tr bir tevhidi kabul etmekle slm dinine girmi olmaz. nk, yukarda geen yetlerde ifade edildii zere Mekke mrikleri de Allahn rubbiyetini ikrar ediyorlar; yani yaratan, yoktan var eden, fayda ve zarar vermeye gc yeten, dulara icbet eden vb. sfatlara sahip yceler ycesi Allah'a inanyorlard. Ne var ki, putlarna/tanrlarna kendileri iin efaati olsunlar diye tapyor, onlar Allah seviyormu gibi seviyorlard. Doal olarak bu halleriyle mrik oluyorlard.

Kuran, ulhiyet tevhidi olmadan, sadece rubbiyet tevhidi ile kiinin kurtulua eriemeyeceini aka belirlemitir. nsann muvahhid bir mslman saylabilmesi ve cehennem azabndan kurtulabilmesi iin rubbiyet tevhidi ile beraber ulhiyet tevhidine de iman etmesi lzmdr. O halde ulhiyet tevhidi nedir?

lhiyet Tevhidi: Ulhiyet tevhidi, Allah'a, Onun belirledii ibdet ekilleri ile ibdet etmektir. bdette Allah birlemek, bakasn Ona ortak kabul etmemektir. Kalbin korkarak ve mit ederek Allah'a balanmasdr. Ulhiyet tevhidi; ibdette, boyun emede, hkm koymada, kesin itaatte tek ve orta olmayan Allah birlemektir.

Rubbiyet ve ulhiyet tevhidi beraber olmaldr. Bunlardan biri bulunmazsa kii muvahhid olamaz ve irke der. Mrikler, rubbiyet tevhidini kabul ediyorlard. Ancak bununla birlikte putlara tapyorlar ve yeryznde Allah tek hkm koyucu olarak kabul etmiyorlard. Ayn ekilde ehli kitap da, Allahn yeryzn yarattn kabul ediyor, fakat Ona oul isnat ederek ve hell - haram klma yetkilerini din adamlarna vererek irke dmlerdir. Ulhiyet tevhidi ok nemlidir. Btn peygamberlerin teblilerinde en ok vurguladklar husus ulhiyet tevhididir: Biz her kavme: Allah'a ibadet edin; sizin Ondan baka ilahnz yoktur (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik. (16/Nahl, 36) (Nuh): Ey kavmim! Allah'a kulluk/ibdet edin, sizin Ondan baka ilhnz yoktur dedi. (7/Araf, 59). (Dier peygamberlerin ayn mesaj iin bkz. 7/Arf, 65, 73, 85; 12/Ysuf, 40; 11/Hd, 1-2.)

Tevhidin iar, L ilhe illllahtr. Bu ifde, ulhiyeti Allahtan baka her eyden kaldrp atmay ve ulhiyeti sadece Ona has klmay iermektedir. Byledir. Allah, hakkn ta kendisidir. Onu brakp taptklar ise btldan baka bir ey deildir. Dorusu Allah ycedir, byktr. (22/Hacc, 62)

Bunun en ak tezahr, Allahn emirleri ile, sevilen kii veya herhangi bir eyin istekleri attnda, Allahn emirlerini tercih etmemektir. nsanlar arasnda Allah brakp, Ona kotuklar eleri ilh olarak benimseyenler ve onlar Allah severcesine sevenler vardr. Mminlerin Allah sevmesi ise hepsinden kuvvetlidir. (2/Bakara, 165)

Peygamberlerin grevleriyle ilgili ayetler, tevhidin temelinin Allah'a ibadet etmek olduunu aka beyan ediyor. Peygamberlerin gnderililerindeki temel ama, insanlar Allah'a ibdet etmeye armaktr. O halde ibadet kavramnn Kuranda hangi anlamlarda kullanldn ksaca grelim:

bdet: #9; Ben insanlar ve cinleri, ancak Bana ibadet etsinler diye yarattm. (51/Zriyt, 56)

Sahbeden Muaz b. C ebel anlatyor: Bir gn Raslullah bana, Ey Muaz! Allahn, kullar zerindeki hakk nedir? diye sordu. Ben; Allah ve Rasl daha iyi bilir dedim. Raslullah: Allahn kullar zerindeki hakk, kullarn Ona ibdet edip, baka hibir eyi irk/ortak komamalardr. buyurdu. (Buhri, Mslim)

bdet kelimesinin lgat mns; itaat etmek, boyun emek, tevzu gstermek, balanmak ve hizmet etmektir.

slm stlahta ibdet: Yaplmas sevap olan, Allaha yaknlk ifde eden, yalnz Onun emirlerini yerine getirmi olmak ve rzsn kazanmak niyetiyle yerine getirilen her trl harekete ibdet denir. Ksaca ibdet, Allahn rz olduu her sz ve fiile verilen isimdir. bdet, Kurn- Kerimde hi bir zaman sadece namaz klmak, oru tutmak, haccetmek mnlarnda kullanlmamtr. bdet dinin tamamdr. Din ise hayatn programn izer, insanlarn yaam tarzn belirler. Yemek yemek, devlet kurmak, ahlk, evlilik, hukuk, ml iler... ksaca hayatn tamam dindir, dinin tamam da ibdettir.

bdet 5 anlama gelmektedir. Bunlar: 1-) Kul olmak, kulluk etmek. 2-) Boyun emek, itaat etmek. 3-) lh tanmak (otorite tanmak, hkmne teslim olmak ). 4-) Herhangi birine ya da bir eye balanmak. 5-) Ynelmek, meyletmek.

Herhangi bir davrann Allaha ibdet olabilmesi iin art vardr: a) Meriyet: Yaplan amelin Allahn msaade ettii veya emrettii bir ey olmas. b) Usl Metod: Allahn emrettii ve Raslullahn yapt ekilde yapmak.. c) Niyet/kasd: Allah rzs iin yapmak; baka bir kar veya riy gibi sebeplerle yapmamak.

bdet kelimesinin ifde ettii esas mn; kiinin yksek g, kuvvet ve iktidar sahibi birine kar itaat etmesi, kendi hrriyet ve bamszlndan fergat etmesi, onun karsnda her trl mukavemet ve isyan terk etmesi ve tam bir ballkla isteyerek ona boyun emesidir.

bdet etmek, insann ftratndaki/yaratlndaki gyenin gereidir. Allah Tel insanlar ve cinleri, ancak kendisine ibdet etsinler diye yaratmtr (Bkz. 51/Zriyt, 56). Bu yzden ibdet etmek, insan iin kesin bir ihtiyatr. nsan ruhu yalnz Allaha ibdet ederek, yani sadece Ona kul olarak, Ona itaat ederek, hayatn Onun rzsna uygun olarak ve Onun Rasln rnek alarak huzura kavuur (Bkz. 13/Rad, 28). Aksi halde insan madd ynden ne kadar yksek seviyede olursa olsun, Allaha ibdet etmedii mddete asla gerek mutluluu bulamayacaktr.

Kuran- Kerimde birok yette, insanlara Allaha ibdet etmeleri emredilir: Gklerin ve yerin gayb Allahndr. Her i Ona dndrlr. yle ise Ona ibdet et, Ona gvenip dayan. (11/Hd, 123) Sana lm gelinceye kadar Rabbine ibdet et. (15/Hicr, 99) phe yok ki Allah, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz. yle ise Ona kulluk/ibdet edin. te doru yol budur. (3/l-i mrn, 51). Btn peygamberler, insanlar Allaha ibdete armlardr. Bu husus Kuran- Kerimde yle belirtilir: Andolsun ki, biz her mmete Allaha ibdet edin ve tuttan kann diye bir peygamber gnderdik. (16/Nahl, 36)

bdet, sevgi ve boyun eme mnlarn birden ierir. Yani Allaha ibdet, Allah son derece sevmekle birlikte nih derecede Ona boyun eip sayg duymaktr. bdetin gereklemesi iin kulun, Allah her eyden ok sevmesi ve Onu her eyden byk tanyp zam derecede sayg duymas gerekir. Mslman, korku ile mit arasnda olmaldr. Fakat bu korku, bir canavardan veya diktatrden duyulan korku gibi deildir. Mslmann korkusu Allahn sevgisini kaybetme korkusudur.

bdet, Allah ve Raslnn emrettii ekilde yaplr. Dier her eyde olduu gibi ibdetin nasl yaplaca hususunda da mslman, Kuran ve snnete mrcaat eder. bdet, insann kendi nefsi ve kalbini temizlemesi, Allahn rzsn kazanmas iin en gzel bir vsta ve lh bir vesiledir. bdet mslmann imann kuvvetlendirir, Allaha yaklatrr. Tabii ki, ibdetin bilinli, Allahn istedii ve Peygamberimizin uygulad gibi olmas lzmdr. Yoksa ibdet insana bir fayda salamaz. rnein; Allah Tel 29/Ankebt sresi 45. yetinde, namaz kiiyi btn ktlklerden alkoyar. buyuruyor. Halbuki, bugn pekok mslman namaz kld halde birok gnah, hatta kebre/byk gnah ileyebiliyor. Elbette ki, bu durum, onlarn namazlarnn Allah katnda kabul grmediinin gstergesidir.

nsanlarn dnya ve hiret sadetine ulaabilmesi iin ibadetlerini, Allahn istedii ekilde yapmalar gerekir. Ftiha sresinde biz yalnz Sana ibdet eder ve yalnz Senden yardm dileriz. (1/Ftiha, 5) yetinde ibdet, yardm dilemeden nce gelmitir. Bunun mns, bir eyi elde etmeyi istemeden nce, onu bize kazandracak vesilelere bavurmamz demektir. nce sebepler yaplmal; sonra sonu Allahn izniyle elde edilecektir. Mslmanlarn yapmas gereken de budur. Mslmanlar ncelikle Allaha en gzel ekilde ibdet etmeli, yani hayatn Allahn rz olaca ekilde, Peygamberi rnek alarak yaamaldrlar. Ancak, bundan sonra kudreti sonsuz olan Allah mslmanlara yardm edecek ve onlar yceltecektir. nk, Kurn- Kerimde buyurulduu gibi izzet Allahn, Raslnn ve mslmanlarndr (63/Mnfkun, 8).

bdette ihsn/gzellik olmaldr. hsn kavramn Peygamberimiz yle aklar: hsn, Allah gryor gibi Allaha ibdet etmendir. Sen Onu grmesen de muhakkak ki O seni gryor. (Buhr, man 37; Mslim, man 1, hadis no: 8; Tirmiz, man 14; Eb Dvud, Snnet 16; bn Mce, Mukaddime 9; Nes, man 6)

badet yalnz Allaha edilmelidir. Mabud (ibadet edilen) yalnz Allah olmaldr. Elbette ki ibadeti yalnz namaz, oru, zekat v.s. gibi fiillerden ibaret grmemeliyiz. Bu fiiller ibadetin bir ksmdr; tamam deildir. nceden de belirttiimiz gibi ibadet, hayatn tamamn iine alan bir kavramdr. badetin sadece Allah iin yaplmas gerektii hususu zerinde Kuran- Kerim hassasiyetle durmaktadr: O (Allah) yalnz kendisine ibadet etmenizi emretmitir. te dosdoru din budur. (12/Yusuf, 40) Ey Adem oullar, eytana ibadet etmeyin diye size emir vermedim mi? nk o , sizin iin apak bir dmandr. (36/Ysin, 60) De ki, bunca delilden sonra, bana Allahtan bakasna ibadet etmemi mi emrediyorsunuz, Ey cahiller? Bilkis Allaha ibadet eden ve kredenlerden olun. (39/Zmer, 64-66) Artk kim

Rabbine kavumay mit ediyorsa gzel bir amel ilesin ve Rabbine ibette hibir kimseyi ve hibir eyi ortak tutmasn. (18/Kehf, 110) De ki: Ey kfirler, ben sizin ibdet ettiklerinize ibdet etmem.... (109/Kfirn, 1-6)

Bu yetlerde aka grld gibi Allah, ibdetin sadece kendisine yaplmasn emrediyor. ster iimizde ve ister dmzda olsun bizi kendisine rm eyleyen, itaatkr klan, bizim bedenimizi ve rhumuzu kendi kudretine gre ynlendiren, bizim enerjimizi kendi istedii yne sevkeden, yani bizi teslim alan her g, bizi kendisine kul yapm demek olur. Oysa Rabbimiz, bizim ulhiyet, rubbiyet ve ubdiyeti yalnzca kendisine tahsis etmemizi ve bu noktada btn sahte ilh ve rableri reddetmemizi istiyor.

Tevhidin Yansmalar

Kuran- Kerimin tevhid ile ilgili ayetlerine dikkatle baktmz zaman tevhid akidesinin sadece fikr, zihinsel ve felsef bir telakki olmayp; insan ve kinat konusunda bal bana ok genel bir dnce ve yaam biimi olduunu aka anlarz. Kavramlar arasnda, insan hayatn tevhid kavram kadar epeevre kuatan, ok boyutlu bir baka kavram bulmak mmkn deildir. Bundan dolay tarih boyunca btn ilah davetler, L ilhe illallah esasn aklayarak ie balamlardr.

Evrendeki Tevhid

Kurann insanlara kazandrmaya alt dnya grne gre kinat ve kinattaki btn varlklar yce bir kuvvet olan Allah tarafndan yaratlmtr. Evrendeki dzen de Allah tarafndan yaratlmtr. Kuran, evrendeki dzenin Allah tarafndan takdir edilmi olduunu aka beyan ediyor. Kurandaki bir ok yet, eitli ifade biimleriyle insann dikkatini evrenin salam dzenine ekerek, evrenin yaratcsnn birlenmesi gerektiini vurguluyor. Biz gkleri, yeri ve ikisi arasndakileri oyun ve elence olsun diye yaratmadk. (21/Enbiy, 16) Gerek u ki, gklerde ve yerde her ne varsa Onundur. Hepsi Ona boyun emilerdir. (2/Bakara, 116) Gklerde ve yerde bulunan her ey, Rahmana kul olarak gelecektir. (19/Meryem, 93) O (Allah), geceyi sizin iin istirahat etmenize elverili, gndz de (geiminizi salamanz iin) aydnlk yapmtr. phesiz bunda iiten bir toplum iin ibretler vardr. (10/Ynus, 67) (Konuyla ilgili olarak yine bkz. 6/Enam, 95-99; 36/Ysin, 33; 16/Nahl, 10-18, 65, 81; 10/Ynus, 3-6).

Bu yetlerde btn evrende var olan dzeni, evrenin yaratcs, idare edicisi ve evirip evireni olan Allahn birliine apak bir delil sayyor. Bizden kinatta var olan bu mkemmel dzen ve bu dzenin salaml ve btnl zerine dnmemizi ve bu yolla tevhid fikrine ulamamz istiyor.

Tevhid ve Allahn Hkimiyeti

Tevhid, btn beeriyetin, sahte ilah ve rablere bakaldrarak esaret zincirinden kurtulmas ve Allahtan bakasna kul olmamas demektir. Bu yzden, tevhid kavram ayn zamanda, kullara kul olmann penesinden kurtularak yalnz Allah'a kul olmaya ynelmek ve bunun tabii neticesi olarak da Allahn hakimiyetini kabul etmek; Allahn egemenliinin dnda her gc, sultay, otoriteyi, sistemi, fikri, ideolojiyi, dnya grn, ksacas hangi klf, rt ve grnt altnda olursa olsun hakimiyet/egemenlik iddiasnda bulunan her eyi reddetmek anlamlarn da ierir.

Rabbin, yalnz kendisine kulluk etmenizi... emretti. (17/sr, 23) Hkm, hakimiyet yalnz Allahndr. O, yalnz Kendisine tapmanz emretmitir. te dosdoru din budur. (12/Ysuf, 40). Bu yetler u gerei aka ortaya koyuyor: Allah'a inanmann, tevhid dinine dahil olmann ve muvahhid saylabilmenin art, kiinin Allahn hakimiyetini kabul ederek, Onun isteini, kendi dilediine veya bakalarnn isteklerine tercih etmek ve tm dier arzular Onun yolunda feda etmektir. Mslman olmak, ksaca Allah kural koyucu sfatlaryla tek, emir vericig olarak tek, yasak koyucu olarak tek ve insan hayatna hkmedici olarak tek olarak kavramak, inanmak ve bu dorultudak yaayp tavr koymaktr.

Tevhid ve Tutlarla Mcdele

De ki: Ey kitap ehli! Bizim ve sizin aranzda eit olan bir kelimeye gelin: Yalnz Allah'a ibadet edelim; Ona hibir eyi ortak komayalm; bazmz bazmz Allahtan baka rabler edinmesin.. Eer yz evirirlerse: ahid olun, biz mslmanlarz deyin. (3/l-i mrn, 64) man edenler Allah yolunda savarlar; kfredenler de taut yolunda savarlar. O halde, eytann dostlaryla savan; nk eytann hilesi zayftr. (4/Nis, 76)

Sosyal bir hayat nizm olarak tevhid, halkn bilgisizlii ve uursuzluu zerine dayal veya onlara zulmetmek zere kurulan cahil ve taut sistemleri temelden deitirecek plan ve projeler sunar. Tevhid, srf fikr ve nazar bir akide deil; eyleme ynelik, pratik zm yollar sunan bir sistemdir. Tevhid akidesi, yalnzca tabiat tesi / metafizik konulara izah getiren ve ahlak ile ilgili konularda szkonusu edilebilecek bir tasavvur deil; irk temeli zerine oturmu taut sistemlere kar muvahhidlere planl, programl bir hareket mant sunan, inklap bir bakaldrdr.

Tevhid akdesi, pratik, eyleme dnk bir hareket ve cahiliyyeye irk temeline dayana sistemlere bir bakaldr ve de mstekbir, zalim tautlara kar siyas, iktisad, sosyal ve hukuk bir sistem olmasayd, tarih boyunca bu akideyi kavimlerine sunan btn peygamberlere kar sava alr myd?

slm gneinin doduu sralarda Mekkede hayatlarn srdren Haniflerin konumu, bu konuda k tutmas bakmndan olduka nemlidir. Peygamberimize peygamberlik grevi verilecei dnemde Mekkede Hz. brhimin eriat zerine yaay srdrdklerini iddia eden Hanif dini taraftarlar vard. Bunlar, putlara tapmaktan vazgeerek Hz. brhimin dinine girmilerdi. Bunlar, Allah birliyor ve kavimlerinin putlar adna kestikleri kurbanlar yemiyorlard. Panayrlarda tevhidin hakikat ile ilgili nutuklar sylyorlar, putlarn batllna dair deliller getiriyorlar ve onlara tapmamay tlyorlard.

Ne var ki, Hanif dininden olduunu iddia eden bu kimselerin savunduklar dnce, sadece zihinde tanan, salt fikir ve kuramsal inan ve anlay olmaktan teye gitmiyordu. O yzden mrik Mekke toplumunda en ufak fikr ve pratik bir etkinlikleri yoktu. O putperest toplumda ortaya koyduklar fikirleri, sadece nazar inan

biimiydi. Bunun iin de bu kimseler, irk temeline dayal o cahil toplumda mrik putperestlerle ayn ortamda, birbirleriyle fiil olarak atmadan yayorlar ve bu konumlar kendilerini fazla rahatsz etmiyordu. Kokumu bu kfr toplum dzeninin gelenei, grenei, rf ve detlerinin pratik olarak iindeydiler. Bu yzden, pratik yaamdan uzak bulunan ve sadece nazariye olmaktan teye gitmeyen tevhid akidesine bal olmalar, onlar o haysiyetsiz yaay tarzndan, cahil ortamdan ve kokumu zulm tasallutu altnda zelil bir hayat srdrmekten uzaklatrmyordu.

slm dvetin en nemli ve temel maddesi, tevhidin isbat ve irkin reddi olduu iin, cahil Mekke atmosferinde, yerleik irk dzeni ierisinde gndeme gelen tevhid akidesi, zel bir yaam biimini gstererek, inklab bir kimlikle ie balad. slamn siyas, iktisad ve sosyal bir sistemin ve hayatn btn alanlarna hkmeden bir nizamn ad olduu net bir ekilde ilan edildi. irkin her eitdinin rtld deliller ileri srld ve gayet zl bir ekilde insanlar tevhide davet edildi. Tevhid fikri anlatlrken, sadece zihinsel olarak allahn var oluu deil; Onun tek oluunun anlam ve bu akideye olan ihtiya da anlatld. te Raslullah (s.a.v.)in kavmine sunduu tevhid anlay ile Haniflerin savunduklar tevhid fikri arasndaki temel fark bu noktada odaklayor: Bir yanda hayatn btn alanlarna hkmeden, hem zihinsel, fikirsel, ve hem de pratie yansyan bir akide; dier yanda sadece zihinde yer eden, sadece kalpte yer tutan ve pratie indirgenemeyen, hayata geirilemeyen bir inan...

Peygamberimiz, rislet ile grevlendirildikten sonra yapt ilk i, inan ve amele dayanan, teorisi ve pratii olan gerek tevhid anlayn yerletirmek olduu iin Mekkenin egemen gleri, idareyi ellerinde tutan mstekbirler, kendisine kar sava balattlar. Savunduu bu saf akide, Peygamberimizi kafirlerle kar karya getirdi. Kafirler, kendisine has, zel bir yaam biimi sunan bu akidenin, kendi cahil sistemleriyle asla uzlamaya girmeyeceini, yeryznde taut rejimlerle srekli ve amansz bir mcadele ierisinde olacan, ksacas kfre kar devaml bir savam vereceini kesinkes anladlar. Tevhidin, uygulamaya ve taut dzenlere kar bakaldr ilan olduu anlay, onlarn neden, daha nce ayn akideyi savunan Haniflere kar en ufak bir tepki gstermezken, Hz. Peygamber ve onunla beraber olanlara kar iddetli bir savan ierisine girdiklerini aka ortaya koyuyor.

Tevhidi Bozan Durumlar

nsan, mslmanm dedii, kelime-i tevhidi syledii halde cehalet ve dzenin/ortamn cahili yapsndan dolay -Allah muhafaza etsin- irke debilir. Gnmzde de sk grlen tevhidi bozan durumlarn nemlileri unlardr:

A-) Allahtan bakasna emretme, yasaklama, helal ve haram klma, kanun koyma ve hakimiyet hakkn verme gibi haller tevhidi bozar. Allahn koyduu hkmleri, lleri bir tarafa brakarak hakimiyeti herhangi bir eye vermek bir mminin yapamayaca eydir. Bu konuda Allah Kuran- Kerimde yle buyuruyor: Hkm/Egemenlik yalnz Allaha mahsustur. O sadece kendisine kul olmay emretti. Dosdoru din ancak budur. (12/Ysuf, 40) Onlar Allah brakp bilginlerini, rahiplerini, Meryemin olu Mesihi Rabler edindiler. Halbuki onlar da bir olan Allahtan bakasna ibadet etmekle emrolunmamlard. O, bunlarn e tutageldikleri her eyden mnezzehtir. (9/Tevbe, 31)

B-) Allahtan ve Resulnden geldii kesinlikle sabit olan haberlerin tmne birden inanmamak.. Kim Kurann hkmlerinden birini geersiz sayyor veya ona inanmyorsa o kii Allaha ortak komu olur. Yoksa siz kitabn bir ksmna inanp bir ksmn inkar m ediyorsunuz? Sizden bunu yapanlarn cezas, dnyada rezillikten baka bir ey deildir. Kyamet gn ise, en iddetli azaba arptrlacaktr. Allah yaptklarnzdan gafil deildir. (2/Bakara, 85)

C -) Kfirleri dost tanyp, mslmanlar sevmemek: Ey iman edenler! Yahudilerle, hristiyanlar dost edinmeyin. Onlar birbirlerinin dostlardr. inizden kim onlar dost edinirse, o da onlardandr. (5/Mide, 51) Ey iman edenler! Ne sizden nce kitap verilenlerden dininizi oyuncak ve elence yerine tutanlar, ne de dier kafirleri dost edinmeyin. Eer gerek mminlerden iseniz Allahtan korkunuz. (5/Mide, 57)

D-) Allahn isim, sfat ve fiillerinden herhangi birini inkar ederek, veya bakasn bu hususlarda ortak grmek, Onu gerei gibi tanmamak.. Bunun sonucu olarak, Allaha herhangi bir eksiklik izafe edilir ki, bu da tevhidi bozar. En gzel isimler Allahndr. O halde Allaha bu isimlerle dua ediniz. Onun isimlerinde sapklk edenleri terk edin.. Yarn kyamette onlar yaptklarnn cezasn ekeceklerdir. (7/Arf, 18)

E-) bdeti Allahtan bakasna yapmak: De ki phesiz benim namazm, ibadetlerim, hayatm ve lmm yalnz alemlerin Rabbi olan Allah iindir. (6/Enm, 162). Allahtan bakasna secde etmek, Allahtan bakas adna kurban kesmek, Allahtan bakasna du etmek gibi fiiller tevhidi bozar.

F-) Allahn indirdii emirlerle hkmetmemek ve Allah ve Resulnn hkmn kabul etmemek. Allahn hkmlerini bir tarafa brakp, tautlarn hkmlerini uygulamak ve onlara tabi olmak insan tevhitten uzaklatrr. Allahn indirdii ile hkmetmeyenler kafirlerin ta kendileridir (5/Mide, 44 )

G-) Allahtan bakasna tevekkl etmek. Mmin iseniz Allaha tevekkl ediniz.. (5/Mide, 23 )

H-) Allahtan bakasn, Allah sever gibi severek dost edinmek. mmetim adna en ok korktuum ey Allaha irk komaktr. Ancak benim sylediim, onlarn gnee, aya, putlara tapmalar deildir. Benim korktuum irk, Allah dndaki eylerin honutluunu gzeterek ameller yapmak ve gizli ehvettir. (bn Mce)

Kur'n- Kerim'de Tek lh/Tevhid Kavram Gerek u ki, gklerde ve yerde her ne varsa Onundur. Hepsi Ona boyun emilerdir. (2/Bakara, 116) nsanlar arasnda Allah brakp, Ona kotuklar eleri ilah olarak benimseyenler ve onlar Allah severcesine sevenler vardr. Mminlerin Allah sevmesi ise hepsinden kuvvetlidir. (2/Bakara, 165)

Ne zaman onlara: Allahn indirdiklerine uyun denilse, onlar: Hayr, biz, atalarmz zerinde bulduumuz eye (gelenee) uyarz derler. Ya atalarnn akl bir eye ermez ve doru yolu da bulamam idiyseler? (2/Bakara, 170; Benzer yetler iin bkz. 5/Mide, 104; 43/Zuhruf, 22-24; 7/Arf, 28)

Kim tutu inkr eder ve Allaha iman ederse, phesiz kopmas mmkn olmayan salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (2/Bakara, 256)

Allahu, l ilhe ill h -Allah, Ondan baka ilh olmayandr-) (2/Bakara, 255)

Gerek, sizin ilhnz hakikaten birdir. (37/Sfft, 4) Allahtan baka ilh yoktur. (3/l-i mrn, 62) Kendisi hakknda hibir delil indirmedii eyi Allah'a irk/ortak kotuklarndan dolay kfredenlerin kalplerine korku salacaz. Onlarn barnma yerleri atetir. Zlimlerin konaklama yeri ne ktdr! (3/l-i mrn, 151)

Allah sizin dmanlarnz sizden daha iyi bilir. Vel (gerek bir dost) olarak Allah yeter, bir yardmc olarak da Allah kfidir. (4/Nis, 45)

Hi phesiz, Allah, kendisine irk koanlar balamaz. Bunun dnda kalanlar ise, (onlardan) dilediini balar. Kim Allah'a irk koarsa elbette o uzak bir sapklkla sapmtr. (4/Nis, 116)

Onlar (mrikler), Onu brakp yalnzca birtakm diilere tapar, onlardan yardm isterler. Onlar o her trl hayrla ilikisi kesilmi eytandan bakasna tapmazlar. (4/Nis, 117)

Andolsun, phesiz Allah, Meryem olu Mesihtir diyenler kfre dmtr. Oysa Mesihin dedii (udur:) Ey sriloullar, benim de Rabbim, sizin de Rabbiniz olan Allah'a ibdet edin. nk O, kendisine ortak koana phesiz cenneti haram klmtr, onun barnma yeri atetir. Zulmedenlere yardmc yoktur. Andolsun, Allah n ncsdr diyenler kfre dmtr. Oysa tek bir ilhtan baka ilh yoktur. Eer sylemekte olduklarndan vazgemezlerse, onlardan inkr edenlere mutlaka (ac) bir azab dokunacaktr. (5/Mide, 72-73)

De ki: Gkleri ve yeri yoktan var eden, yedirdii halde yedirilmeyen Allahtan bakasn m vel/dost edineceim? De ki: Bana mslman olanlarn ilki olmam emrolundu. Ve sakn Allah'a ortak koan mriklerden olma! (denildi). (6/Enm, 14)

O ancak tek bir ilhtr. Dorusu ben Ona ortak komanzdan msumum de. (6/Enm, 19)

Onlarn tmn toplayacamz gn; sonra irk koanlara diyeceiz ki: Nerede (o bir ey) sanp da ortak kotuklarnz? Sonra onlarn: Rabbimiz olan Allah'a and olsun ki, biz mriklerden deildik demelerinden baka bir fitneleri olmad. Bak, kendilerine kar nasl yalan sylediler ve dzmekte olduklar da kendilerinden kaybolup uzaklat. (6/Enm, 22-23)

te, Rabbiniz Allah budur. Ondan baka ilh yoktur. O her eyi yaratandr. O her eye vekildir. Gzler Onu grmez, O btn gzleri grr. O latiftir, -her eyden- haberdardr. (6/Enm, 102 - 103)

De ki, namazm, ibadetlerim, hayatm ve lmm lemlerin rabb Allah iindir. Onun hibir eriki/orta yoktur. (6/Enm, 163-164)

De ki, Allah her eyin rabb iken, ondan baka bir rab m arayaym? (6/Enm, 164)

(Nuh): Ey kavmim! Allah'a ibadet edin, sizin Ondan baka ilahnz yoktur, dedi. (7/Arf, 59) Onlar, Allah brakp bilginlerini ve rhiplerini rabler (ilhlar) edindiler ve Meryem olu Mesihi de... Oysa onlar, tek olan bir ilha ibdet etmekten baka bir eyle emrolunmadlar. Ondan baka ilh yoktur. O, bunlarn irk kotuklar eylerden ycedir. (9/Tevbe, 31)

Allah brakp kendilerine zarar vermeyecek ve yararlar dokunmayacak eylere kulluk ederler ve Bunlar Allah katnda bizim efaatilerimizdir derler. De ki: Siz, Allah'a, gklerde ve yerde bilmedii bir ey mi haber veriyorsunuz? O, sizin irk kotuklarnzdan uzak ve ycedir. (10/Ynus, 18)

De ki: Size gkten ve yerden rzk veren kimdir? O kulaklara ve gzlere mlik bulunan kimdir? lden diriyi, diriden de ly kim karyor? Btn ileri kim idare ediyor? Hemen: Allah derler. (10/Ynus, 31)

Onlarn ou Allah'a, irk komadan iman etmezler (10/Ynus, 106)

eitli tanrlar m daha iyi, yoksa kahredici olan bir tek Allah m? Sizin Allahtan baka taptklarnz, Allahn kendileri hakknda hibir delil indirmedii, sizin ve atalarnzn takt (birtakm anlamsz) isimlerden bakas deildir. Hkm, yalnzca Allahndr. O, kendisinden bakasna kulluk etmemenizi emretmitir. Dosdoru olan din ite budur; ancak insanlarn ou bilmezler. (12/Ysuf, 39-40)

Biz her mmete/kavme: Allah'a ibadet edin; sizin Ondan baka ilahnz yoktur (diye tebli etmesi iin) bir peygamber gnderdik. (16/Nahl, 36)

Allah dedi ki: ki ilh edinmeyin. O, ancak tek bir ilhtr. yleyse Benden, yalnzca Benden korkun. Gklerde ve yerde ne varsa Onundur, din de (itaat ve kulluk da) yalnz Onundur. Byleyken, Allahtan bakasndan m korkuyorsunuz? (16/Nahl, 51-52)

Rabbin, yalnz kendisine kulluk etmenizi... emretti. (17/sr, 23)

Kfirler Beni brakp da kullarm evliy/dostlar edineceklerini mi sandlar? Biz cehennemi kfirlere bir konak olarak hazrladk. (18/Kehf, 102)

phe yok ki Ben, Ben Allahm Benden baka ilh yoktur; u halde bana ibdet et (20/Th, 14)

Eer yerde ve gkte Allah'tan baka ilhlar olsayd yerlerin ve gkler(in nizam, dengesi) bozulurdu. Demek ki ar'n Rabbi olan Allah, onlarn yaktrdklar sfatlardan mnezzehtir. (21/Enbiy, 22)

Onu brakp ilhlar m edindiler? De ki: Kesin delilinizi getirin, ite benim ve mmetimin kitab ve benden ncekilerin kitaplar. Hayr, onlarn ou gerei bilmez de yz evirirler. (21/Enbiy, 24)

Senden nce gnderdiimiz her peygambere; Benden baka ilh yoktur, Bana kulluk edin diye vahyetmiizdir. (21/Enbiy, 25)

mmetiniz bir tek mmettir ve Ben de sizin Rabbinizim. O halde gerei gibi ibdet edin. (21/Enbiy, 92)

Gklerde ve yerde bulunan her ey, Rahmana kul olarak gelecektir. (19/Meryem, 93)

...yleyse iren bir pislik olan putlardan kann, yalan sz sylemekten de kann. Kendisine irk/ortak komakszn Allahn hanifleri (Onun birliini kabul eden mminler olun). Kim Allah'a ortak koarsa, sanki o, gkten dp paralanm da kendisini kular kapm, yahut rzgr onu uzak bir yere srkleyip atm gibidir. (22/Hacc, 30-31)

Kez Hak yalnz Allahtr. Onu brakp ibadet ettikleri ise btln ta kendisidir. Dorusu Allah ycedir, byktr. (22/Hacc, 62 )

Onlar, Allahn kadrini hakkyla takdir edemediler. phesiz Allah, g sahibidir, azizdir. (22/Hacc, 74)

Grdn m o kendi hevsn (istek ve arzularn) ilh/tanr edinen kimseyi. imdi onun zerine sen mi beki olacaksn. (25/Furkan, 43)

Allah ile beraber baka bir ilha yalvarp yakarma, sonra azaba uratlanlardan olursun. (26/uar, 213)

...Allah ile baka ilhlar m var?! (27/Neml, 60-63)

Allah ile birlikte baka bir ilh edinip tapma. Ondan baka hi bir ilh yoktur. (28/Kasas, 88)

(brahim onlara) dedi ki: Siz, srf aranzdaki dnya hayatna has muhabbet uruna Allah brakp birtakm putlar (tanrlar) edindiniz... (29/Ankebt, 25)

Gkleri ve yeri yaratan, gnei ve ay buyruu altnda tutan kimdir? diye sorarsan, phesiz Allahtr derler. (29/Ankebt, 61)

Gnlden katksz ballar olarak, Ona ynelin ve Ondan korkup saknn, namaz dosdoru kln ve mriklerden olmayn. (30/Rm, 31)

Size gkten ve yerden rzk verecek Allahtan baka yaratc m var? (35/Ftr, 3)

Yardm grrler umuduyla, Allahtan baka ilhlar edindiler. Halbuki onlarn (o sahte tanrlarn, taptklar putlarn) kendilerine yardm etmeye asla gleri yetmez. Bilkis onlar, bu mbutlar iin yardma hazr askerlerdir. (36/Ysin, 74-75)

lerinden kendilerine bir uyarcnn gelmesine atlar. Kfirler dedi ki: Bu, yalan syleyen bir bycdr. Tanrlar bir tek ilh m yapt? Dorusu bu, tuhaf bir ey! Onlardan mele (ileri gelen bir grup, egemen gler): Yryn, ilhlarnza ballkta direnin, sizden istenen phesiz budur. Son dinde de bunu iitmedik. Bu, ii bo bir uydurmadan baka bir ey deildir. (38/Sd, 4-7)

Allah brakp da kendilerine bir takm dostlar edinenler derler ki: Biz bunlara ancak bizi Allaha daha fazla yaklatrsnlar diye tapyoruz. (39/Zmer, 3)

De ki: Ey chiller! Bana Allahtan bakasna kulluk etmemi mi emrediyorsunuz? Ey Muhammed! And olsun ki sana da, senden nceki peygamberlere de vahyolunmuur. And olsun, eer Allaha ortak koarsan amellerin phesiz boa gider ve hsrana urayanlardan olursun. Hayr, yalnz Allaha kulluk et ve kredenlerden ol. Onlar, Allah gerei gibi takdir edemediler. Halbuki kymet gn btn yeryz Onun tasarrufundadr. Gkler Onun eliyle drlp bklecektir. O, mriklerin ortak kotuklarndan mnezzeh ve ycedir. (39/Zmer, 64-67).

Yoksa onlarn birtakm irk kotuklar ortaklar m var ki, Allahn izin vermedii eyleri, dinden kendilerine ter ettiler (bir eriat/din kural kldlar)? Eer o fasl kelimesi (azab erteleme sz) olmasayd, derhal aralarnda hkm verilir (ileri bitirilir)di. phesiz zlimler iin can yakc bir azap vardr. (42/r, 21)

Senden nce de hangi memlekete uyarc gndermisek mutlaka orann varlkllar; 'Atalarmz bir din zerinde bulduk. Biz de onlarn izlerine uyarz' derlerdi. (43/Zuhruf, 23)

O gkte de ilhtr, yerde de ilhtr. (43/Zuhruf, 84)

De ki; O Allah birdir. O Allah sameddir (Hibir eye muhta olmayan, her ey Kendisine muhta olan; her eyin kayna ve yaratcsdr). Hi kimseyi dourmamtr. Hi kimse Onu dourmamtr. Ona benzeyen hibir ey de yoktur. (112/hls, 1-4)

Kuranda Tevhidle lgili nemli Vurgular

Kurn- Kerimde lh kelimesi, toplam 147 yerde geer. Allah lafz ise, tam 2697 yerde kullanlr. "L ilhe illllah" eklindeki tevhid kelimesi/cmlesi Kur'an'da iki yerde (37/Sfft, 35; 47/Muhammed, 19) geer. Ayn anlama gelen "L ilhe ill H" eklinde otuz yerde tekrarlanmaktadr. Tevhidi anlatan dier yetleri de gz nnde bulundurduumuzda, Kur'an'n Allah'n tek bir ilh olduuna inanmaya ne kadar nem verdiini ve btn Kur'n esaslarn tevhid inanc esasna dayandn grrz.

Tevhid, yaratltan ncedir. C enb- Allah yaratl esnsnda (ruhlar leminde) yegne Rab olduunu btn insanla onaylatmtr: Hani Rabbin demoullarnn srtlarndan zrriyetlerini alm ve onlar kendi nefislerine kar hit tutmutu. Ben sizin Rabbiniz deil miyim? (demiti de) Evet (Rabbimizsin) hit olduk demilerdi. (Bu) Kymet gn biz bundan habersizdir dememeniz iindir. Ya da bizden nce atalarmz irk komutu da biz ise onlardan sonra gelen bir kuaz. leri btl olanlarn yaptklar yznden bizleri helm m edersin? dememeniz iin... (7/Arf, 173). yette grld zere Tevhid fikrinin temelleri insanln yaratl esnsnda atlmtr. Yce Allah biricik Rab olduunu btn insanlara tasdik ettirmi ve Kymet gn yaplabilecek tm itirazlarn geersiz olduunu daha ilk gnden kendilerine bildirmitir.

C enb- Allah, kullarndan ald bu sz zerine onlar bilme, dnme ve akletme yetenekleriyle donatm ve ayrca onlara iyiyi, gzeli ve doruyu gsteren peygamberler gndermitir: Biz her mmete; Allaha kulluk/ibdet edin ve tutlardan saknn diye tebliat yapmas iin bir peygamber gnderdik. 16/Nahl, 36). Grlyor ki tevhid inanc, akdenin esasdr. eriatn tm onun iin indirilmi, btn peygamberler, hep o inanca armlardr. Bu temel akdeye dayal olan slm dininin ana hedefi, insanlar irkten, tutlardan ve kfrden kurtararak Allahn birliine inandrmak, kalplerde bu rhu yeertmek, Allahn bir teklii fikrini yerletirmektir.

L ilhe illllah kelimesi, slm dininin temel rkn olduuna gre Tevhid olmadan slm dininden de bahsetmek mmkn olmaz. Bu yzden slmda er

ilimlerin temeli ve asl kabul edilen Tevhidin ilk olarak aklanmas, tebli edilmesi ve beyan olunmas gerekmektedir: Senden nce gnderdiimiz her peygambere; Benden baka ilh yoktur, Bana kulluk edin diye vahyetmiizdir. (21/Enbiy, 25). Aslnda Kurn- Kerim Tevhidin, yani L ilhe illllahn mnsn aklamak zere gnderilmitir. Bu itibarla o en nemli vurgu olarak irki ve benzerlerini kesin bir dille reddediyor.

Tevhid akdesinin, kk bir pheye yer brakmadan, saf ve katksz bir ekilde yerlemedii bir kalpte hakiki imandan bahsetmek mmkn deildir. Gerek bir iman iin de Allaha imandan nce tutlar tanmamak, onlar reddetmek gerekir: Kim tutu inkr eder ve Allaha iman ederse, phesiz kopmas mmkn olmayan salam bir kulpa yapm olur. Allah iitendir, bilendir. (2/Bakara, 256). Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili adl tefsirinde bu yetle ilgili unlar sylemektedir: Muvahhid mmin olmak iin, Allaha imandan evvel kfre tevbe etmek arttr ve bu tevbenin art da tutlar asla tanmamaya azmeylemektir. Bu sretle Kim tutu inkr edip de Allaha iman ederse yeti L ilhe illllah kelime-i tevhidinin bir tefsiri demektir. (Elmall, Hak Dini Kuran Dili, Eser Y. 2/871). Kurana gre Allaha iman etmekle, tutu reddetmek ayn kapya kar. Yani tut reddedilmedike Allaha iman tamamlanm olmaz. Bu ikisi hibir zaman bir arada bulunamaz. Allaha inanmak ve iman etmek; ayn zamanda tuta tbi olmamak demektir. (Mevddi, slmda Hkmet, s. 245)

Mmin olmann, Allah kabul etmenin anlam, Tevhid akdesinin net olarak, saf, ar ve duru olarak insan kalbine yerlemesi ve buna bal olarak insan hayatnda, yani pratikte tezhr etmesidir. Buna Allahn insan hayatna hkmetmesi de diyebiliriz. nsann Allahtan gayr btn sahte ilhlar reddetmesi, sadece Allahn kopmak bilmeyen salam kulpuna yaparak, dier btn iplerin kesilmesi... te Tevhidin rhu budur.

Tevhid, mminin hayat metodudur. Dier slm btn rknler bu genel prensibe baldr. Bu itibarla Tevhid kavram, yani L ilhe illllah prensibi slmda btn anlay ve yaay biimlerinin kaynan tekil eder. Dier btn rknler, prensipler ve fikirler bu yce kavramn etrafnda rlr. nsan, Tevhid akdesi konusunda net bir dnceyi kazanp bir karara varmadka, bu konuda sbit bir gre ulamadka, dier slm hibir konuda salkl bir sonuca ulaamaz. Her zaman olduu gibi, teknolojinin, materyalist ve kapitalist felsefelerin, beer ideolojilerin gz boyad ve kafa bulandrd gnmzde, bizi bu kargaa ve zillet bataklndan kurtaracak yegne prensip Tevhid akdesidir. Tpk slmn ilk dnemlerinde olduu gibi...

O halde bize den, Tevhid akdesini aslndan renmek ve yeniden ona dnmektir. Ancak bu ekilde chiliyyenin bataklndan kurtulabilir ve yeniden dnya toplumlar arasndaki izzetimizi kazanabiliriz. Kuran Allah Telnn varln isbat etmeyi deil; Onun sfatlarn konu edinmitir. Bu yetlerde zellikle Tevhid, yani Allahn bir teklii zerinde durularak Allahn erki ve benzeri olmad ifde edilmitir. Kurana gre Tevhidin asl mns; Allahn birliine, dengi ve orta olmadna insanlarn iman etmesidir.

Kuran Metodu: Kurn- Kerim, Allahn varl konusunda tkip edilmesi gereken metodun, grnen tabiat olaylarndan, madd birtakm fenomenlerden yahut akl ve mantk grnen baz izahlardan hareketle Onun varln ispat etmeye almak deil; aksine, tutulacak yolun Allahn varlna -hibir delile ihtiya duymadaniman etmek olduunu aka beyan eder. man ile direkt balantl grlen bu konu ile ilgili olarak Kurann serdettii deliller ikn olular ile dikkat ekerler. (Bekir Topalolu, sbt- Vcib, s. 26). Kurn- Kerimde Allah Teldan bahsedilen yetlerin ou, Onun sfatlarn konu edinmitir. Bu yetlerde zellikle Tevhid zerinde nemle durulmu, Allahn erki ve benzeri olmad srekli vurgulanmtr. Bu yzden olsa gerekir ki, Kurn- Kerim irk olay zerinde oka durmu, Allahn varln ispat yoluna gitmek yerine Onun birlii konusunu srekli ilemitir. Tevhidi, odak kavram haline getirmitir.

Kurann Allah konusunu, zellikle de akde mevzunu ileyen yetleri dikkatle incelendiinde bu gerein ok ak bir ekilde ortaya kt grlr. Kuran yetleri, hibir zaman direkt olarak Allahn varln ispat etmeyi hedef edinmemilerdir. nk Kuran Allahn varlna inanmay ak ve kesin bir zorunluluk olarak kabul eder. Bu hususta insan ftrat iin kabul veya red szkonusu deildir. Bu gerek, Kuranda temel bir prensip olarak kabul edilir. Kuran, selm ftrata hitap ettii iin Allahn varln herkesin bedh ve ftr olarak kabul ettii bir gerek olarak ele aldndan isbtna almaz.

Gerekten de insanlk tarihi incelenince, hangi devir ve zamanda, hangi rk ve toplumda olursa olsun, en ilkelinden en medensine kadar genel kabul halinde Allah tandklar grlr. Onun iin Kuran daha ok beeriyetin en ok yanld ve sapt irk olay zerinde durarak Allahn birlii ve dier sfatlarn tantmaya ynelir. Ayn ekilde mslmanlarn da Allah konusunda ayn yntemi izlemelerini salk verir. Kurn- Kerim, direkt olarak isbat sadedinde hibir akl delil kullanmamtr. Kuranda Allahn isbat ile ilgili olduu iddia edilen yet-i kerimeler, dorudan doruya Allahn varln isbat deil; ancak dolayl olarak bu konuya temas etmektedir. Yani, szkonusu yetlerden dorudan doruya deil; bilkis dolayl olarak, ksacas Allahn varln ispat fikri bu konu ile ilgili bir netice deil; aksine metinlerin zorlanmasyla o ortaya kan bir karsamadr, denilebilir. Buradan yle bir sonu karmamz mmkndr: Kuran, apak, bedh ve ftr olan Allah fikri zerinde akl ve felsef baz yorumlar yaparak yahut madd birtakm fenomenlerden hareketle yeniden izah ve isbat yoluna gitmeyi, emin olunan bir konu zerinde tekrar tekrar almak olarak grmektedir ki, bu anlamsz yahut lks gibi kelimelerle ifade edilebilecek bir ile uramak anlamna gelir. Bu ura da en azndan zaman israf saylr.

Allah nancnn Ftr Oluu: Allah Tel insan, kendi varln alglayp kavrayabilecek bir ftrat zere yaratmtr. Zira ftrat, insann Allah Telnn varln idrk edebilecek yetilerle donatlm olarak yaratlmas veya Tevhid dinini kabul etmeye msit yaratl olarak tarif edilmitir. Kuran, selm bir ftratla yaratlan insann normal olarak kendi g ve kuvvetinin stnde, kudret sahibi yce bir yaratcy kabul edeceini belirtir: Sen yzn hanf olarak dine, yani Allah insanlar hangi ftrat zere yaratm ise o ftrata evirir. Allahn yaratnda deime yoktur. te dosdoru din budur; fakat insanlarn ou bilmezler. (30/Rm, 30). Yine, Allah Tel, elest bezminde demoullarnn zrriyetini, Allahn kendilerinin rabbi ve mliki olduuna, Ondan baka hibir ilh bulunmadna hit olarak sllelelerinden kendilerini kardn haber veriyor (7/Arf, 172). Nitekim Allah Tel onlar bu ftrat zere yaratmtr.

Evet, ftratn bizzat kendisi Allahn varln bilir ve n yce Allah, elest bezmi veya kaal bel denilen Arf sresi 172.yetinde belirtildii gibi demoullarndan sz ald andan itibaren ftrat, ibdetle Allaha ynelir. Bu konuyu Allah Rasl u ekilde belirtir: Her doan, ftrat zere doar. -Baka bir rivyette ise bu din zere doar- (Fakat sonradan) ana-babas onu yahdiletirir, hristiyanlatrr veya mecsiletirir... (Buhr, C eniz 33, 79; Mslim, Kader 23-25, man 264; Ahmed bin Hanbel, II/315, 233, III/435, IV/9). Bu hadis-i eriften anlalaca zere Allahn varlna inanmak, insanda doal bir duygu ve uurdur. Bu duygu ve uur; gaflet, inat, kibir gibi baz rz hallerle krelebilir. Fakat hibir zaman yok olmaz. Doutan Allahn varl fikrine ve itikadna sahip olan insan, bu fikir ve inanc, alarak kazanm ve renmi deildir. Aksine, bu dnce Allah tarafndan yaratlmtr. Yani Allah insan, Kendisine inanma ve Kendisini bilme zelliiyle yaratmtr. Merhamet, efkat hisleri, dnme ve idrk kabiliyetleri nasl insann mhiyetini tekil eden vasflarsa, bu zelliklere sahip olmayan insan nasl dnlemezse, Allah bilme ve Ona inanma vasf da yledir. nsann zelliini tekil eden vasflardan biri de inantr. Her insan, bu inanc kendi rhunda, vicdnnda duyar. Bu sebeple en meden toplumlardan en ilkel kavimlere kadar herkeste bu itikada rastlanr. Btn insanlar, hak veya btl mutlaka ilh bir kudretin varlna ftraten inanagelmilerdir.

Allahn varln her insan iinde hisseder. lhad ve inkrn en ar noktasna varm bulunan bir kimsenin bile, byk bir felketle karlat zaman taa, topraa veya aaca snd grlmemitir. Her insan, byle bir durumda, ftratnn sevki ile hemen Allaha snr, bildii isim ve sfatlarla Ona yalvarr. Bu her eit gzlemle sbittir. Nasl ki byk bir tehlike ile karlaan bir insan, kaacak ve kurtulacak bir yer arar ve nasl ki kk ocuk, annesinin memesine zarretten ve yaratltan koarsa, aynen ylece nemli anlarnda insan da yaratann arar, Ona snr. Kuran, bolluk ve refah zamanlarnda ilerinde ftr olarak mevcut olan Allah duygusunu gizleyen ve fakat balarna bir felket gelince Allaha ynelen insanlardan yle szeder: O kfirleri kara bulutlar gibi dalga sard zaman, dini Allaha has klarak Ona yalvarr, du ederler. Allah onlar karaya karp kurtardnda ilerinden bir ksm doru yolda kalr (dierleri ise eski kfrlerine devam ederler). (31/Lokman, 31). (Mcizelerin Allah tarafndan olduunu) Kalpleriyle yaknen bildikleri halde nefislerine zulmederek ve kibirlenerek btn mcizeleri (aktan) inkr ettiler. (27/Neml, 14). Bu yet-i kerimelerde aka ifade edildii gibi, felketlerle yzyze gelindii ve skntlarla karlald zamanlarda ou kez ftrat nefse ve akla galebe alar, stn gelir ve insan kibri, gururu ve inad brakp Allaha ynelir, Ondan istimdad ederek yardm ister. (3)

Tevhidin Gstergesi; Kapsad Mn ve Sonular

1- Tevhid Bir Hayat Nizamdr

a- Allahtan baka ilh olmadn kabul etmek Tevhidin ilk artdr. Burada kulluun sadece Allaha yaplaca belirtilmektedir. Kelime-i Tevhidin (tevhid cmlesinin) ikinci blm ise, kulluun nasl yaplacan, nasl pratize edilip hayata yanstlacan aklar.

b- Bu hayat nizamn kabul eden muvahhid mmin, her iki blm de samimi olarak yaay ve tm davranlaryla isbat eder.

c- Tevhid kelimesi, mslmanlarn hayatnn btn ayrntlaryla birlikte zerine oturtulduu temel prensip ve nizam oluturur. slm toplumunun bunun dnda olumas ve yaamas mmkn deildir.

d- Tevhid nizamnn ve tevhid hayat grnn dnda baka prensipler zerine oturtulan hayata slm hayat denemez.

e- Tevhid nizamn, baka herhangi bir dnya gr ve ideolojik dzenle sentezi, kartrlmas halinde bunun Tevhid dini slmla alkas kalmaz.

f- Tevhidin ikinci blmyle beyat edilip ballk sz verilen Raslullahn snnetinde (uygulama ve tebliinde) slm toplumunun karakteri, yaps, slm cemaat ve devletinin ekillenii ve bu aamalara geiin metodu belirlenmektedir.

g- L ilhe illllahn gereklerine ters hareket edenler, (sadece) Allaha kulluk etmi olamazlar.

h- Hukuk prensiplerini Allahtan bakasndan alan ve Raslullahn bize tebli ettii yolun dnda bir hkm kabul eden kimse sadece Allah ilh kabul ediyor saylamaz.

- Tevhid inan ve yaay, namaz ve oru gibi ibdetlerin (ve her eit davrann ibdet bilinciyle ) sadece Allaha yaplmasn gerektirdii gibi, sosyal dzen, hareket, ahlk ve hukukun da Allahn hkmne uygun olmasn gerektirir. (Bk. 6/Enm, 162; 33/Ahzb, 36; 59/Har, 7; 4/Nis, 59, 65; 5/Mide, 44, 45, 47.)

2- Tevhid, Bir nklp Projesidir

Tevhidi kabul eden insann beyninde, kalbinde ve kalbnda, bedeninde ve rhunda bir inklp gerekleir. Bu devrim sonucunda mslmanda duygu, dnce ve eylemler kesin ve kkl bir imanla kendisini gsterir. Her anlamda ve her alanda kkl deiim ve dnm geiren muvahhid unlar kabul etmi ve Allaha unlar iin sz vermi olur:

a- Allahm, beni yarattn ve yaatyorsun. Ben ancak Senin hkmlerine/emirlerine uyarm; Sana gvenir, dayanr, Sana bel balarm.

b- Gerek anlamda cezalandracak ve mkfatlandracak ancak Sensin. Senin dnda mutlak olarak korkulacak ve mutlak sevilecek, her konuda yardm edebilecek kimse yoktur.

c- Emirlerini ve yasaklarn bildiren, insanla yasa, ahlk nizam, insanlar aras ilikiler, inan ve ibdet usllerini reten Kitabna inanyor ve onu yaamaya sz veriyorum. En gzel emri, Senin emrin; en mkemmel hkm Senin nizamlarn ve kanunlarndr.

d- Beni Sen rzklandryor, bana nimetleri Sen bahediyorsun. Senin rzan iin yaayacam, Senin emrine uymayan hibir fikri, dnce ve hkm benimsemeyeceim. Tm tutlar ve tt dzenleri reddediyorum.

e- Sana ynelmeyenlere, Seni tanmayanlara, Senin emirlerinin tmn veya bazsn reddedenlere, Senin dinini tahrif etmek isteyenlere, Senin emirlerini ucuz dnya kar karsnda satanlara, hakka btl kartranlara, Sana isyan eden, Senin dinini yalanlayan veya alaya alanlara, tuyan edip hakk aanlara gcmn yettiince kar koyacam.

f- Hibir zararn veya yararn Senin takdirin olmadan gelmeyeceine, btn dnya birlese Sen istemeyince en kk bir fayda veya zarar veremeyeceklerine inanyorum ve bu inancma uygun davranacama sz veriyorum.

g- Btn rhum, varlm ve tm gcmle sadece Sana kul olacak ve kulluk yapacam. Hayatmn her nn bu inan ve bilinle yaayacam.

h- Hz. Muhammed (s.a.s.)in Senin rasln/elin olduuna, dnya ve hiret sadetinin ancak onun rnekliinde gerekleeceine, tek nderin Peygamber olduuna inanyorum.

- Benim efendim, imamm, rneim ancak Raslullahtr. Onun izinden gideceim. Onun snnetini/yolunu tkip edeceim, ona ters denleri sevmeyeceim, ondan bakasna kesin bir ekilde balanmayacam, ondan ilham almayanlar tanmayacam, onun dmanlaryla mcdele edeceim.

3- Tevhid, Kinat Nizamdr

Tevhid kelimesi, buna inanan insanla, Allaha teslimiyetten hi ayrlmayan, Allah her an tesbih eden kinat ve ileyileri arasnda bir uyum, bir kardelik ilikisi eklinde bir dzen kurar:

a- L ilhe illllah, sadece insan varlyla ilgili deil; tm varlklarla ilgili, tm varlklar iin bir hayat dzeni belirlemekte ve bu dzeni hatrlatmaktadr.

b- Kinattaki btn varlklarn kanununu Allah belirlemitir. Dolaysyla onlar zerinde Allahtan baka hkim ve tasarruf sahibi yoktur. Tabiat kanunlar denilen

ey, Allahn tabiattaki yasalar, snnetidir (snnetullah).

c- Yeryznde Allahn hkmn/nizamn hkim klmak veya bunun iin gayret sarfetmek (cihad), sadece hiret dl iin deildir. hiret dnyann devam ve tamamlaycsdr. Tevhid, insan dnyada huzura eritirdii gibi, hirette de mutluluu kemle ve sonsuzlua eritirir.

d- Allah yerde de gkte de (tek) ilhtr. Her eyin dzeni ve irdesi Onun elindedir.

4- Tevhid, zel Bir Medeniyet ve Kltr Oluturur

a- Medeniyet, gerek anlamyla, slmdan, Tevhidin oluturduu hayat ve toplumsal ilikiden farkl bir ey deildir. slmn kendisi, mkemmel bir medeniyettir.

b- Mkemmel bir medeniyetin insan ve toplumsal zellikleri, insanlarn kula kulluktan kurtulup sadece Allahn hkmlerine rz gstermeleri ve Onun kanunlarn uygulamalar sonucunda gerekleir.

c- Kelime-i Tevhid, Kuran ve snnetle hudutlar izilen bir kltr ve medeniyet n grmektedir. Tevhid inan; hikmetin (faydal ilim ve uygulamann) mslmanlarn yitik mal olduunu, onu nerede bulurlarsa almalar gerektiini retmektedir.

d- Doruluu kantlanm ve insanln faydasna kullanlan msbet bilimle slmn atmas szkonusu deildir. Aslnda msbet bilim, Allahn insanda ve evrende yaratt kanunlarn (snnetullahn) tannmas ve disiplininden baka bir ey deildir.

e- Tevhid anlay, insann snr tanmadan gelien bilim ve teknolojinin klesi durumuna getirilmesine kar kp; teknolojinin ve ilmin insann hayrna/faydasna hizmet ederek insann emrine/istifadesine verilmesini ngrmektedir.

f- Tevhid zihniyet, insanlara uygarlk diye modernizmi, teknolojik klelii ve tketim toplumu olup eyann ve smrclerin emrine ve hizmetine girmeyi kesin bir ekilde reddedip insanlarn dil bir ekilde gerek medeniyetten nasiplenmelerini salar. Yeryznde ancak Tevhid inan ve dzeninin hkim olmasyla bu adlet gerekleir; insan ancak tevhid medeniyet anlay syesinde tm kleliklerden kurtularak yeryznn efendisi/halifesi olma onuruna kavuabilir.

g- Tevhid inan; Allahn emir ve yasaklarnn Raslullahn rnekliiyle uyguland bir toplumu slm toplumu kabul eder. Toplumdaki bireyler, birtakm din anlay ve davran iinde olsalar da, eer o toplumda bireyse, sosyal ve siyasal dzenlemeler Allahn hkmlerine dayanmyorsa, o topluma chiliyye toplumu denilir.

5- Tevhide nanmak, Gerek stnl Dourur

zlmeyin, gevemeyin; een gerekten iman ediyorsanz stn olan sizlersiniz. (3/l-i mrn, 139). Bu stnlk, insanlarn (sadece) savalarda stn gelmelerini deil; esas olarak bir mminin dncesini ve eyalar deerlendirmesini, izzet ve onurunu kapsar:

a- Tevhid inanla, mmin her eye ve her duruma, her deere ve her ahsa kar taknaca mmin muvahhide has onur ve erefi temsil eder; bu stnln bilinci iinde gurura kaplmadan Allaha kar kulluk, yeryzndeki varlklara kar hilfet grevini yerine getirir. nsanlara kar tevhid iman ve deer lleriyle, byle bir imana dayanmayan dier tm insan ve deer llerinden stn olduunun uur ve sorumluluuna ular.

b- Tevhid dncesinden sapm beer tm kuvvet ve korkularn stne kar. nanan insan, Allahn hkmlerine ters den tm deer, gelenek, det ve dzenlerin stndedir. Aalk duygusu nedir, bilmeyen z gven sahibi kiilikli bir karakter sahibidir. eref, fazilet ve ycelik sahibi olmann yolunu ve tarzn bilir, bu yoldan ayrlmaz ve bunun krn ed eder.

c- Tevhid eri, Allahn askeri olduunun bilinci iinde, yeryzndeki zlim ve tt kuvvetlerin karsnda yer alr. Hakszlk karsnda susann dilsiz eytan olduuna inanr. yilii emretme ve ktle dur deme grevini en gzel ekilde icr ederek egemen zlimlere kar kmann sonucundaki her eit zorluklara katlanmann sabr demek olduunu ve cennetin bedelinin bu cihad olduunu unutmaz.

d- Muvahhid insan; btl rf, det ve geleneklerin yanl uygulamalar altnda ezilmedii gibi; baz insanlarca yceltilse veya korkulsa bile, tevhid inancna dayanmayan her eit dnyev glerin Allahn gc ile karlatrldnda yok hkmnde olduunu ve basit birer aldatmaca veya yanlsama olduunu farkederek tevhide balanmann en stn ve tek gerek gce dayanmak demek olduunu bilerek bu gle irtibat orannda gl olduunu bilir.

e- Bu izzetin uuruna ermi bir muvahhid, her eit zlimlere, yaygn btl deerlere, egemen beer ideolojilere, tm btl dinlere, dzenlere, dayatma ve detlere kar tevhidin ve tevhid erlerinin stn olduunu anlar, Allahn hayvandan da aa dedii pislikler olan mriklere ve onlarn zelliklerine tenezzl edip zenmez.

f- Muvahhid mminin, tarihi tevhid tarihidir. rnekleri de peygamberler ve onlarn yetitirdikleridir. lk mslmanlar, tevhide ters den tm dnce ve eylemler karsnda hi tviz vermeden dimdik durmular, her ynyle gerekten stn olduklarn kantlamlardr. Bu muvahhidler, hibir knaycnn knamasndan etkilenip korkuya kaplmam, tevhid uurunun verdii stnl bireysel ve toplumsal hayatlarnda sergilemilerdir.

g- Mminin stn olmas, bakalarna tepeden bakmas, gururlanmas anlamna gelmez. Onun izzeti/erefi/halfelii/efendilii, bakalarnn da hidyete ermesini isteyerek, onlar rnek almadan, tam tersine onlara rnek olmas, onlara acyarak gerektiinde maln ve cann Allah iin bakalarnn hidyeti ve tevhidin hkimiyeti urunda harcamas demektir. (Bk. 3/l-i mrn, 196-198.)

6- Tevhid, Bir Kurtulu Reetesidir

Tevhid reetesini tam anlamyla, yerli yerinde kullanan kii, dnyada olduu gibi, hirette de kurtulua erecektir. man ve amel btnln ieren bu kelime, insann neleri reddedip kabul edeceini, nelerden saknp neleri yapmas gerektiini, yani tam bir gnl huzuru ve teslimiyetle (sadece) Allaha kulluk yapacan tavsiye eden bir reetedir.

yet ve hadislerde aka belirtildii gibi, tevhid itikad, sahibini eninde sonunda mutlaka kurtulua erdirecektir. L ilhe illllahn mnsn bilerek, bunu kalbiyle tasdik edip diliyle ikrar ederek hayatn her ynyle bu inancn gerektirdii ekilde dzenleyen bir kimse, beer olarak baz gnahlar ilese bile mutlaka cennete girecektir. Bu anlay ve yaay, zten dnyann da cennete dnmesini salayacaktr.

Kelime-i Tevhid Peygamberimiz (s.a.s.) slm'n be esas temel zerine bin edildiini, bunun birincisinin ehdet getirmek, yani kelime-i tevhid olduunu sylemitir (Mslim, man 22, hadis no: 16, 1/45; Buhr, man 1, 1/8; Nes, man 13, 8/95; Tirmiz, man 3, hadis no: 2609, 5/5). Ayn ifde C ibrl hadisi olarak bilinen mehur hadiste de gemektedir (bk. Buhr, man 37, hadis no: 37, 1/20; Mslim, man 1, hadis no: 8, 1/36; Tirmiz, man 4, hadis no: 2610, 5/6; Eb Dvud, Snne 16, hadis no: 4695, 4/223; bn Mce, Mukaddime 9, hadis no: 63,64, 1/24; Nes, man 6, 8/90)

ehdet kelimesi veya Tevhid kelimesi, slm'n temelidir. Bir anlamda da slm dairesinin kapsdr. Onlar gnlden sylenmeden slm' kabul etmek mmkn deildir. ehdet veya Tevhid kelimesi ayn eyi ifde ederler. ehdet Kelimesinde ehed ve abduh ilvesi vardr. Fakat zleri ayndr, ifde ettikleri gerek farkl deildir. kisi de birbirlerinin yerine kullanlr.

Kelime-i Tevhid, Allah birleme, Onun bir ve tek olduunu syleme anlamna gelir. slm Tevhid dinidir. Tek Allah inancna dayanr. Evreni ve iindekileri O yaratmtr. lhlnda ve Rabliinde orta yoktur. Sonsuz g ve kudret sahibidir. Dnyann ve iindeki her eyin idare edicisi de Odur. Hkm ve mlk (her ey) Onundur.

Tevhid kelimesiyle Allah hakknda bu gibi zellikleri kabul etmi oluruz. Kelime-i tevhid, Allah inancnn ksa bir ifdesidir. L ilhe illllah Muhammedr Raslllah -Allahtan baka ilh (tanr) yoktur, Hz. Muhammed Onun elisidir-. Bu cmle, tpk ehdet kelimesi gibi, imanla kfr arasnda kesin bir izgidir. nsan hayatnn en nemli tercihidir. En nemli bir seimdir. Allah'la ve m'minlerle bir antlama, kfirlere kar bir ltimatomdur. Btn insanlara kar slm' din olarak semenin ilndr, haber vermedir. Dier insanlar arasnda kimliini, adresini, mensup olduu inanc ortaya koymaktr.

Bu cmleyi diliyle tekrar edip, kalbiyle bunun doruluunu tasdik eden, dnyadaki konumunu ortaya koymakta, hangi dinin ilkelerine uyacan, hangi ahlk zerine, hangi anlay dorultusunda yaayacan belli etmektedir. Tevhid kelimesini kabul etmek, kesin bir izgidir. nsanlar istedikleri dine inanabilirler. steyen babalarnn btl dinine, isteyen kendi kafasndan uydurduu inanlara, isteyen zlim liderleri tanrlatrarak onlarn yoluna inanabilir. Fakat bir kimse Tevhid kelimesini sylerse, hem onlardan tamamen ayrldn, onlar ve inanlarn reddettiini, hem de slm hayat tarzn setiini ortaya koyar.

te bu ortaya koyu ve tercih edi, ok nemli bir olaydr. nsanln ounluunun gittii yollar reddetmek, onlarn alt btn ahlk(szlk)lar brakmak, onlarn arasnda ok farkl bir yaay eklini semek; gerekten nemlidir.

Peygamberimiz zamannda Mekkede mslman olan bir avu insann halini hatrlarsak bu cmleyi sylemenin nemini daha iyi anlarz. O evrede herkes, babalarnn izi zerinden gidiyordu. Babalarnn dinlerine ve geleneklerine smsk balydlar. detleri konusunda son derece fanatiktiler. stelik kendilerinden ayr dinlere inananlara da hogzle bakmyorlard. Mslman olanlar duyduklar zaman da bizi ilgilendirmez demiyorlar, onlar bu dinden dndrmek iin basknn ve ikencenin her eidini uygulamaktan geri kalmyorlard. yle bir ortamda L ilhe illllah demek, atei avulamaktan daha zordu. O ortamda mslman olmak, her trl tehlikeyi, ikenceyi, yokluu, yoksulluu, alay edilmeyi, hatta lmeyi bile gze almakt.

Peki bu sz sylemede hangi tehlikeler vard? lk dnemde mslmanlar gl, zengin, aristokrat deillerdi. Saylar yeterli deildi, kllar yoktu, savamay dnemiyorlard. Hatta slm'n birok emri henz gelmemitu. Yani yaantlar Mekkelilerden pek ok ynden farkl deildi. O halde Mekkeli mrikleri rahatsz eden ne idi? Niin bu kelimeyi syleyenlere amansz dman oluyorlard? Niin bunu syleyenleri susturmak iin zulme bavuruyorlard?

Tevhid kelimesini syleyenler, btn ilhlar, o tanrlara bal inanlar, o ilhlar adna kurulmu dzenleri (sistemleri), o tanrlar adna uydurulmu btn kanunlar ve detleri reddediyorlard. in en can alc noktas burasyd. Bir cmle syleniyor, ama Mekkelilerin saltanatlar sarslyordu. Bir cmle onlar son derece rahatsz ediyordu. Bu cmleyi syleyen herkesi dman biliyorlar, o sz unutmasn salamak iin her areye bavuruyorlard.

Bu cmleyi syleyenler ne dediklerinin, neyi tercih ettiklerinin farknda idiler. Bu szle neleri reddettiklerini gyet iyi biliyorlard. Bu szn neleri kapsadn, neleri darda braktn anlyorlard. Yani onlar tercihlerinin bilincinde idiler. Yalnzca onlar m? Hayr, mrikler de kendi dzenleri asndan bunun kt bir gelime olduunun farknda idiler. nk bu cmleyi bilinli bir ekilde syleyen herkes, onlarn etki sahasndan ayrlyordu. Onlarn otoritesine kar kyor, uydurduklar ilhlarn hkimiyetinden kurtuluyordu. Halbuki ileri gelenler, uydurduklar bu sahte ilh inanc ile, insanlara hkmediyor, onlar ynetiyor ve onlara yn veriyorlard. Bu ilhlar adna oluturduklar dzen sayesinde ileri tkrnda idi. karlarn bu btl inan syesinde koruyabiliyorlard.

lhlarna ve bu ilhlara it inanlara ok bal idiler. nk bu ilhlar onlarn iine ok yaryordu. Zavall halk, chil ve aresiz ynlar da efendilerinin, bakanlarnn ve atalarnn izinden gidiyorlard. Smr dzeninin farknda deillerdi. lhlarnn (putlarnn) kendilerine yardm ettiini sanyorlar, ibdet etme ihtiyacn ilhlara tapnmakla karlyorlard. Onlarn ou uydurulan dzenin farknda deillerdi. Onlar, yarm aklla doru sandklar bir dine inanyor, nlerinde duran ve kendi elleriyle ekil verdikleri madd tanrlara tapyorlard.

Hz. Muhammed (s.a.s.) peygamber olarak grevlendirildi ve insanlar bu kelimeye ve bunun kapsad mnya dvet etti. oklarna ve zellikle ileri gelenlere, yani ynetici ve zengin takmna bu dvet ok ar geldi. Hemen kar ktlar. Bu cmleyi syleyip mslman olanlar dman bildiler. nsanlarn mslman olmasn nlemek iin eitli arelere bavurdular.

nk Kelime-i Tevhid, ilhlk sistemini yerle bir ediyordu. nk o, atalar dininin yanl olduunu sylyordu. nk o, putlar adna uydurulan sistemin sahte olduunu belirtiyordu. nk o, insann insan smrmesine, insann insan ilh edinmesine, her trl zulme hayr diyordu. bdet edilmeye lyk yalnzca lemlerin Rabbi Allahtr diye haykryordu.

Bu ar elbette, insanlar zerinde hkimiyet kuran, insanlar zerinde deta rablk taslayan mark g sahiplerini rahatsz edecekti. Onlar gl olduklarn, hkmn/egemenliin kendilerinde olduunu sanyorlard. Bu glerini de halk zerinde gsteriyorlard. Onlar kendi kafalarndan bir irk dini uydurmulard ve bu uydurma din sayesinde ilerini yrtyorlard.

Ama Hz. Muhammed (s.a.s.) kt ve insanlar bu yanl yoldan dnmeye ard. Bir sz sylyordu ki, btn ilhlar sistemini karsna alyordu. Btn putlar inkr ediyordu. nsanlar bir Allaha ibdet etmeye ve yalnzca Onun karsnda boyun emeye dvet ediyordu. Bu ise onlar iin hi de ho bir ey deildi.

Tevhid kelimesi, iki ksmdan meydana gelir. Tevhid kelimesinin birinci ksm, aslnda btn peygamberlerin ortak dvetiydi. Btn peygamberler insanlar L ilhe illllah -Allahtan baka ilh (tanr) yoktur- inancna dvet etmilerdir. nk bu sz Tevhid inancnn zdr. Allahtan gelen, tarih srecindeki hak dinin temel

zellii; Allahtan baka ilh tanmamak, yalnzca bir Allaha ibdet etmek ve hayat Allahn emirleri dorultusunda yaamak anlaydr. Tevhid kelimesi, ite bu lh gerei ortaya koymaktadr.

Senden nce hi bir eli gndermedik ki ona; Benden baka ilh yoktur, u halde Bana kulluk edin diye vahyetmi olmayalm. (21/Enbiy, 25). Kurn- Kerim, sk sk Allahtan baka ilh yoktur diye vurgulamaktadr. nk insanlarn ou, zaman zaman uydurma ilhlar bulmakta veya Allaha ait zellikleri yaratklardan bazlarna vermekte ve onlara ibdet etmeye kalkmaktadrlar. nsan, ncelikle bu yanl inanc dzeltmesi lzm ki, slm'a it dier inan esaslarn kabul edebilsin.

Peygamberimiz buyuruyor ki: Her kim L ilhe ilallah der ve Allahtan baka tapnlan eyleri reddederse, onun malna ve canna haksz yere dokunmak haram olur. Hesab Allaha kalmtr. (Mslim, man 35, hadis no: 21, 1/52). len bir kimse (lm nnda) Allahn bir ve benim Allah elisi olduuma ehdet (tanklk) eder ve kalbi de bu ii tasdik ederse, Allah onu mutlaka mafiret eder. (bn Mce, Edeb 54, hadis no: 3796, 2/1247). Allahtan baka ilh olmadna ve Muhammedin, Onun elisi olduuna ehdet ederek Allaha kavuan kimse cennete girecektir. (Kenzl Umml, naklen amil Islm Ansiklopedisi, 3/340)

Kelime-i Tevhidin ikinci ksm, Hz. Muhammed (s.a.s.)'in Allahn rasl (elisi) olduunu kabul etmektir. Bu kabul edi ve inanma, Allahtan baka ilh olmadn kabul etmenin tamamlaycsdr. Kendinden baka ilh olmayan lemlerin Rabbi Allah (c.c.), kendine it haberleri, varlnn delillerini ve yetlerini, kendi varlnn gereklerini bir eli araclyla insanlara duyurur. O, yaratt btn insanlarn kendi Rabliini bilmelerini ve yalnzca kendisine kulluk etmelerini istemektedir. Bunu da insanlar arasndan setii elilerle onlara bildirmektedir.

Allahn insanlara peygamber/eli gndermesi; onlara yol gstermek olduu gibi, ayn zamanda onlarn babo ve rehbersiz braklmadklarnn da gstergesidir. Bu eliler bir taraftan doru yolu gsterirlerken, bir taraftan da rnek olurlar ve Rabbimizin nasl bir kulluk grmek istediini ortaya koyarlar. Gnderilen eliyi kabul etmek; hem onunla gelen vahyi kabul etmek, hem de o eliyi rnek almak demektir. Eliler kuru bir dveti veya postac deillerdir. Onlar, Allahtan gelen vahyi hem yaarlar, hem uygularlar, hem de insanlara tebli ederler. te Hz. Muhammed (s.a.s.) de bu elilerden biridir ve sonuncusudur. Rabbimiz insanlara son defa bir eli olarak O'nu gndermi, ona vahyettii Kuranla insanlar hidyet yoluna dvet etmitir. slm Hz. Muhammed (s.a.s.)in tebli ettii, yaayp uygulad dindir.

Tevhid kelimesini syleyen bir kimse ncelikli olarak Allahn varln ve birliini kabul eder, sonra da inand Allahn, eli olarak setii Hz. Muhammedi son peygamber olarak tanr. Buna bal olarak da son elinin tebi ettii her eye, slm'a it btn esaslara inanr. Hz. Muhammed (s.a.s.)in din olarak rettii, anlatt ve yaad her eyi kabul eder. Bu esaslara itiraz etmez, o esaslara uygun olarak yaamaya tevhid kelimesiyle sz vermi olduunun bilincindedir.

Tevhid kelimesi, Hz. Muhammedin peygamberliini ve Onun tebli ettii eriat esaslarn da kapsar. Ben Hz. Muhammedi Allahn son elisi olarak kabul ediyorum demek, Onunla gelen Dini ve bu Dine it btn ilkeleri ve esaslar kabul ediyorum, tm hayatm bu ilkelere gre dzenleyip bu esaslar yaamaya alacam demektir.

Kelime-i tevhid, kendisini kabul edeni cennete gtrr. Kendisini kabul etmeyen ise cehennemi hak eder. yleyse o, son derece nemli ve geni kapsaml bir cmledir. nsandaki ruh ne ise, slmda Tevhid kelimesi de odur. nsan bedeninde ruh grnmez, ama onu canl tutar, ayakta olmasn salar. Ruh uup gidince de insan l haline (ceset ekline) dner. Kelime-i tevhid slm bedenini ayakta tutan eydir. O olmaynca beden (din) ldr. Btn inanmayan insanlar bu anlamda ruhsuz ceset gibidirler. Ne zaman Tevhid kelimesini kabul ederlerse, cesetlerine hayat gelir, onlara ruh flenmi gibi dirilirler. Hayatn ak ierisinde yaplan hatalar ve unutkanlklar yznden l gibi olan beden, Tevhid kelimesi ile canlanr.

Tevhid Kelimesini syleyen kimse, slm'n tmne inanm olur. Kurann haber verdii, Peygamberden bize aktarlan salam btn haberlere ve hkmlere inanr. Bu konuda phe ve tereddt olmaz. Bir kimsenin, inan esaslarn tek tek sayarak ben una da inanyorum, ben buna da inanyorum demesi uzun bir i olur. Ancak Tevhid kelimesini syleyen, hepsini ayr ayr sayp kabul etmi saylr. Zaten bu cmlenin bu ekilde, bir ilke olarak benimsenmesinin ana amac budur. Bu bir eit giri artdr. Kim bunu kabul ederse, slm'a it btn artlar da kabul eder. Artk o kimse, imann dier artlarn da aynen benimser. slm'n btn hkmlerini, Allahn btn tekliflerini aynen alr, inanr ve uygulamaya alr.

Bu cmleyi (tevhid kelimesini) kabul etmenin bir baka anlam da, artlarn, ilkelerini ve esaslarn kabul ettii slm' uygulamaya da u ekilde sz vermektir: Allahtan baka ilh yoktur. Allahn gnderdii her ey dorudur, inanyorum. Onun bana verdii emirlerini ve yasaklarn da kabul ediyorum. Doru olarak kabul ettiim bu hkmlere uyacama sz veriyorum. Onlar hayatma uygulayacam, doru olduuna inandm bu ilkelere gre yaayacam.

Kiinin mmin ve muvahhid (Tevhidi kabul eden) saylmas iin, hayatn, davranlarn, dncelerin, fiillerin, tercihlerin bu inanca uymas gerekir. Bir kimse Tevhid kelimesini syledikten sonra, Allahtan baka ilh (tanr) zannedilen eyleri kabul edemez. Tutlara (ilhlatrlan, ya da put haline getirilen glere) kulluk yapamaz. Onlarn hkmlerini, dinlerini benimseyemez. slm d ideolojilerin, slm'n zne uymayan fikirlerin peinden gidemez. Allah adna hkmetmeyenlerin hkmlerini doru sayamaz. slm'dan olduu belli olan hi bir emre veya yasaa, slm llere itiraz edemez.

nk Tevhid kelimesi, Allaha teslimiyetin ve Onun dinine itaat etmenin gstergesidir. Bu adan slm'n rknlerinden (artlarndan) birini inkr eden, slm'n tmn inkr etmi ve Tevhid kelimesini sylememi gibidir. Byle yapan, Tevhidi sylerken att imzaya ters davranm olur.

Bugn insanln grnen ve grnmeyen bir sr ilh (tanr)lara ve tutlara tapt bir dnyada, Tevhid kelimesinin anlamn yceltmeye gerekten ihtiya vardr. Ve Tevhid kelimesi ayn zamanda en byk zikirdir. (4)

Tevhid Penceresinden Gnmz ve nsanmz

Brakn eitim kurumlarn, cmilerde bile (istisnlar dnda) tevhidden irkten pek bahsedildii olmaz. Olursa bile yasak savma bbndan ve fincanc katrlar rktmemeye zen gstermek adna hakla btl kartrlarak veya hakk ketmederek... Abdesti bozan eylerin zerinde durduu kadar insanlar tevhidi bozan konulara nem vermez. Halbuki insanlarn kurtuluunun yolu, Kuran kavramlarnn tashihi, boaltlan ilerinin yeniden Kuran deerlendirmelerle doldurulmasdr. zellikle de l ilhe illllah kavramnn, yani tevhid ve irk gibi temel kavramlarn dzeltilmesi gereklemeden dnyamzn da hiretimizin de kurtulmas mmkn deildir.

Btn ikyet edilen olumsuzluklar, bu kavramlarn dzeltilmesine ve salam ekilde yaanmasna baldr. Filistin topraklarnda siyonist yahdiler bata olmak zere, slm topraklarn igal eden zlim kfirler silhtan korkmuyor, zaten mslmann elindeki silhn pek korkutmaya yetecek nemi de yok. Ama onlar, eliyle (veya buna gc yetmiyorsa) diliyle, kalemiyle kendilerini talayan mminin akdesinden ekiniyor, korkuyor. Tevhid eri Allahn askerini, lmden korkmayan canl ehidi korkutup yldracak hibir silhn mevcut olmad gibi; tevhid bilincine sahip insan da iman orannda kfirlerin korkulu ryas olmaktadr.

Islah almalar, lkeyi kalkndrma planlar en azndan iki yz senedir uygulanan batl tarzdaki yaklamlarla iflas etmitir. irk dzeninin slah edilmesi mmkn de deildir, doru da olmaz. Zulmedenler, hangi inklpla devrilip dndrleceklerini yaknda bileceklerdir. (26/uar, 227) zm, chiliyye dzenini devirip yerine sadet asrnn anlayn yerletirmektir. Aynen Peygamberin yapt gibi. nsanlar sahih akdeye, tevhid bilince, Kurn eitime, inklb izgiye ynlendirmedike ura ve gayretler, delik kab suyla doldurmaya benzeyecektir. Siz ne kadar (sadece fazilet, ahlk ve benzeri zellikleri tevik ederek) delik kab doldurursanz, o, ksa zaman iinde boalacaktr.

Tevhid, slmn birinci ve en byk esasdr. Kuranan en fazla nem verdii konudur. Mekkede inen yetlerin hemen hepsi tevhide vurgu yapan yetlerdir. Medinede inen yetler de, ounlukla tevhide atfta bulunur, onu kkletirmeye alr. Ahkm yetlerinin ekserisi Ey iman edenler... diye tevhide iaretle, o temeli glendirmek ve stne bina dikmek iin alt yapya dikkat eker. Tevhid, bir zaman konuulup birazck stnde durularak baka sze geilecek bir konu deildir. Hemen her konu buna dayanmal, mslmann hayatndan hibir zaman geri planlara atlmamal, bu konu hi bitmemelidir. Ey iman edenler, man edin! (imannza devam edin, yeniden ve kmil anlamda iman edin, imannz yenileyin, glendirin, imanda sebat edin). (4/Nis, 136)

L ilhe illllah hkm, beer hayatta sreklidir. Sadece kfirler inanmak iin, mrikler inanlarn dzeltmek iin arlmaz ona. Mminler de ona arlr ve onlara sk sk hatrlatlr. Kalplerinde canl ve sbit kalmas, hayatlarnda etkili olmas, gereklerini ihmal etmemeleri iin Ey iman edenler, man edin! diye uyarlr. Kuran, insann hayat programn izen bir kitap olduu iin tevhide kar bu nemi ve titizlii gsterir. Allah, tek yaratc, yegne hkim ve ynetici, rzk verici... olduundan yalnz Ona ibdet edilmeli, bakas Ona ortak koulmamaldr: Bu, Allahn kullar zerindeki en byk hakkdr. Allah, kullarnn ibdetine muhta deildir, ama insan muhtatr ve her an mutlaka ibdet halindedir; ya Allah'a veya Allahn dndakilere. nsan, imanla kfr arasnda, sahte ilhlarla gerek lh arasnda bir tercih yapmaldr. demolu, hem Allah'a hem de eytana kul olarak yaayamaz (Bkz. 33/Ahzb, 44). Tuta kulluk/ibdet etmekten kanan ve tam gnlle Allah'a ynelenlere mjdeler! Dinleyip de szn en gzeline tbi olan kullarm mjdele! (39/Zmer, 17-18) Bunun iin insan daima L ilhe illllaha muhtatr.

Btn peygamberler, kavimlerine bu sz tebli ediyor, yalnz Allah'a kulluk edin, Ondan baka ilhnz yoktur diyerek insanlar tevhide dvet ediyorlard. Peygamberimiz (s.a.s.) de kavmini bu esasa aryordu. Amcas Eb Tlibe Onu syle, onunla Allahn yannda sana efaat olmam iin bir cmle: L ilhe illllah... diyordu. C hil tavr, eski peygamberlerin kavimlerinden itibaren bu cmleyi kabullenmiyor, bu dveti reddediyordu. Niin? Sadece bir cmle iin mi, yoksa o cmlenin anlam ve gerekleri iin mi? arldklar hayatla, yaadklar hayat arasnda bir uurum vard.

Dvete kar klarnn eitli ekilleri ve eitli sebepleri vard: Vahy olayn, yeniden dirilmeyi, hesap ve cezay yalanlyorlard. lhn tek bir ilh olmasn, babalarnn yolundan ayrlmay, Kitaba uymay, Allahn huddunu kabul etmiyorlard. Bir de ahlk kmazlar vard: ki, kumar, zina, zulm... Ama bunlarn temeli itikad ve itaat idi; inan, dnce, hell ve haram ve ahlk ieren kapsamyla Allahtan bir din kabuln benimsemedikleri gibi byle bir dinin balaycln da kabul etmiyorlard.

Kurann nemle vurgulad, btn sorunlar ieren iki ba sorun vard: bdetin tek olan Allah'a yaplmas ve hell-haramda Allahn indirdiine uyulmas. irk, inanta Allahtan baka ilhlarn varlna inanma, amelde ve ibdette Allahtan bakasna ynelme ve Allahtan bakasnn Allah'a ramen hkm koymas, hell haram tayin etmesidir. te bunun iin mrik Araplar, kelime-i tevhidi kabul etmediler, onu sylemeye yanamadlar.

Ynlar, tutucudur; altklar ok saydaki ilhlar, atalarnn yolunu brakmay kolay kabullenmezler. Elleriyle tutabildikleri, duyu organlaryla algladklar eyaya baldrlar. Mele (ileri gelenler, mstekbirler, tutlar) ise, onlarn ilhlara ball gereki deil; sahtedir, ekldir. Mevcut sahte ilhlar savunmalar, onlarn adyla halk kitlesini smrmelerinden kaynaklanr.

Bu zlimlere gre, gerek sorun hkimiyet sorunudur. Onlar m, yoksa eriatnn uygulanmas yoluyla Allah m? Btn chiyyelerdeki mstekbirleri tevhid arsyla savaa iten gerek sorun budur. Haklar olmayan egemenliin ve otoritenin ellerinden kp smrnn ortadan kalkmas onlarn iine gelmez. Halbuki otorite, hkm; tek yaratc, rzk verici... Allah'a aittir. ...Dikkat edin, yaratmak da emretmek/hkmetmek de Ona mahsustur. lemlerin Rabb Allah ne ycedir! (7/Arf, 54) ...Hkm sadece Allaha aittir. (12/Ysuf, 40) Hi yaratan, yaratmayan gibi midir? Hi dnmyor musunuz? (16/Nahl, 17) Allahtan baka size gkten ve yerden rzk verecek bir yaratc var m? Ondan baka ilh yoktur. O halde, nasl oluyor da (tevhidden) evriliyorsunuz (iman istemeyip kfre dnyorsunuz)? (35/Ftr, 3)

Buna ramen, toplumun st tabakas ak veya gizli diktatrlkle ynlar zerindeki otoriteleri neticesinde hevlarna, sfl arzu ve heveslerine hizmeti kaybetmek istemezler. Aslan paynn ellerinden kmasna tepkiyi arkasna gizlendikleri, aslnda kendilerinin de inanmad sahte putlarn glgesine snarak, gya onlar adna srdrrler.Ynetimi ve rant elinde bulunduranlar, bundan dolay, koltuklarna alternatiflerden, makamlarna aday olanlardan daha ok, tevhid arsndan ekinirler. Btn glerini tevhidle savaa hazrlarlar. Ynlar kandrr, korkutur, tevhidi savunanlar karalar, onlara komplo kurar ve halk onlara kar kkrtrlar. Firavun dedi ki: Brakn, Msy ldreyim de, o Rabbine du etsin, yalvarsn (bakalm O Msy kurtaracak m?) nk ben, onun dininizi deitireceinden, yahut yeryznde bir fesat/bozgunculuk karacandan korkuyorum. (40/Mmin, 26; Ve yine bkz. 10/Ynus, 75-78; 43/Zuhruf, 54).

Mekkedeki olay da aynyd. Mele, Kureyti orada. Dmanlk ve sava, onlarla Raslullah arasnda deil; onlarla dvet, tevhid arasndayd. Kendilerine karmayacak el-emn Muhammed (s.a.s.)den ikyeti deillerdi. Onun iin, dvetten vazgemesi halinde mal, mlk, dnya varl, hatta yneticilik teklif ve takdim ediliyordu. Dvetle dmanlk, ister istemez onlarla dvetin temsilcisi arasnda bir savaa dnyordu. Putlar yalnz deildi rablk anlaynda. irk de tek eit deildi: Kabile, tapnlan bir rabd, baba ve dedelerin rf, kamuoyu tapnlan bir rabd. Kurey ve dier byk kabileler, Araplara dediini yaptran ve dilediini haram yapan rablard.

Ve bazlar iman etti; rnek nesil, sahbe denilen altn nesil. L ilhe illllah nasl yer ediyordu onlarn hayatnda? Ondan ne anlyorlard? Sadece kalple tasdikten, dille ikrardan m ibaretti onlarn hayatnda? Mminlerin nefisleri (her eyleri) tevhidle deiince, irkin pis renklerinden aklannca onlarda ok byk deime/inklb oldu. Sanki yeniden domulard... nsanlk asndan, bir insann bir eye inanmas, ardndan da btn tavrlarnn inandnn tersi veya muhlifi olmas normal midir, mmkn mdr? Zehirli bir ylann ldrc olduuna inanan ve lmek de istemeyen bir insann, elini ylann azna hi tedbir almadan sokmas dnlebilir mi? Atein yakc olduuna inanan kimsenin elini ve tm vcudunu atee atmas?! Peki, gerekten Allah'a iman eden tevhid eri bir mminin Allah'a itaat etmemesi, Onu tek mbud, tek rzk verici, tek otorite... kabul ettiini davranlarnda gstermemesi nasl olur?!

man iddias, itaat ile isbat edilmeden insan kurtaramaz. Bu konuda Kurandan ak hkmleri grelim: Adiy bin Htem, Raslullahn yanna girdi. Peygamberimiz u yeti okuyordu: Onlar, Allah brakp bilginlerini ve rhiplerini rabler (ilhlar) edindiler ve Meryem olu Mesihi de... Oysa onlar, tek olan bir ilha ibdet etmekten baka bir eyle emrolunmadlar. Ondan baka ilh yoktur. O, bunlarn irk kotuklar eylerden ycedir. (9/Tevbe, 31) Adiy: Ya Raslallah, hristiyanlar din adamlarna ibdet etmiyorlar, onlar rab ve ilh edinmiyorlar ki dedi. Raslullah yle buyurdu: Onlara haram hell, hell da haram yaptlar, onlar da uymadlar m din adamlarna? Adiy: Evet dedi. Efendimiz buyurdu ki: te bu, onlara ibdettir. (Tirmiz, Tefsrul-Kuran 10, hadis no: 3292; Tirmiz erhi Tuhfetul-Ahvez, hadis no: 5093)

Rabbnzdan size indirilen Kitaba uyun. Ondan baka dostlar edinerek onlara uymayn. (7/Arf, 3) Yoksa, Allahn dinde izin vermedii bir eyi onlara mer klaccak ortaklar m vardr? (42/r, 21) Ayrla dtnz herhangi bir eyde hkm vermek, Allaha aittir. (42/r, 10) ...Dorusu, eytanlar, sizinle tartmalar iin dostlarna fsldarlar. Eer onlara itaat ederseniz, phesiz siz mrik olursunuz. (6/Enm, 121) Hayr, Rabbin hakk iin onlar aralarnda kan ekimeli ilerde seni hakem yapp, sonra da senin verdiin hkme kar ilerinde bir burukluk duymadan tam anlamyla teslim olmadka iman etmi olmazlar.

(4/Nis, 65) (Mnfklar,) Allaha ve Raslne inandk ve itaat ettik diyorlar. Sonra onlardan bir grup, bunun ardndan dnyor. Bunlar mmin deillerdir. Onlar, aralarnda hkmetmesi iin Allaha ve Raslne arldklar zaman, hemen onlardan bir grup yz evirir. (24/Nr, 47-48) Kim Allahn indirdii ile hkmetmezse, ite onlar kfirlerin ta kendileridir. (5/Mide, 44) Yoksa chiliyye hkmn m istiyorlar? yice bilen bir toplum iin Allahtan daha gzel hkm veren (hkm koyan) kim olabilir? (5/Mide, 50) Allah, hkm verenlerin en stn deil midir? (95/Tn, 8) Ey iman edenler, Allaha itaat edin, Peygambere itaat edin ve sizden olan ll-emre. Eer bir hususta anlamazla derseniz, Allaha ve hirete gerekten iman ediyorsanz, onu Allaha ve Raslne gtrn (onlarn tlimtna gre halledin); bu hem hayrl, hem de netice bakmndan daha gzeldir. (4/Nis, 59) Allah ve Rasl, bir ite hkm verdii zaman, artk iman etmi bir erkek ve kadna, o ii kendi isteklerine gre seme hakk yoktur. (33/Ahzb, 36) ...Dikkat edin, yaratmak da emretmek/hkmetmek de Ona mahsustur. lemlerin Rabb Allah ne ycedir! (7/Arf, 54) man edip de imanlarna herhangi bir zulm (irk) bulatrmayanlar var ya, ite gven onlarndr ve onlar doru yolu bulanlardr. (6/Enm, 82) ...Hkm sadece Allaha aittir. O size kendisinden bakasna ibdet etmemenizi emretmitir. te dosdoru din budur. Fakat insanlarn ou bilmezler. (12/Ysuf, 40)

Allaha ve Raslne itaat, ebed cennete gtrd gibi, Allaha ve Raslne itaatsizlik/isyan da kiiyi ebed cehenneme ulatrr: Bunlar Allahn (koyduu) snrlardr. Kim Allaha ve Peygamberine itaat ederse Allah onu, zemininden rmaklar akan cennetlere koyacaktr; orada devaml kalcdrlar; ite byk kurtulu budur. Kim Allaha ve Peygamberine kar isyan eder ve Onun snrlarn aarsa Allah onu devaml kalaca bir atee sokar ve onun iin alaltc bir azap vardr. (4/Nis, 13-14) Sana ganimetleri soruyorlar. De ki: Ganimetler Allah ve Peygambere aittir. O halde siz (gerek) mminler iseniz Allahtan korkun, aranz dzeltin, Allah ve Raslne itaat edin. (8/Enfl, 1) Tuta kulluk etmekten kanp Allaha ynelenlere mjde vardr. (Ey Muhammed!) Dinleyip de szn en gzeline uyan kullarm mjdele. te Allahn doru yola ilettii kimseler onlardr. Gerek akl sahipleri de onlardr. (39/Zmer, 17-18). (Raslm!) De ki: Eer Allah seviyorsanz bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah son derece balayc ve merhamet edicidir. De ki: Allaha ve Raslne itaat edin. Eer yz evirirlerse bilsinler ki Allah kfirleri sevmez. (3/Al-i mrn, 31-32) Yine bkz. 4/Nis, 60, 61, 64; 49/Hucurt, 15; 29/Ankebt, 2-3; 2/Bakara, 214; 24/Nr, 50-54; 3/l-i mrn, 142; 9/Tevbe, 16; 23/Mminn, 115.

Ve bir hadis-i erif: mmetimle ilgili olarak korktuklarmn en korkutucusu Allaha irk/ortak komalardr. Dikkat edin; ben size onlar aya, gnee ve puta tapacaklar demiyorum. Fakat onlar (hkimiyet hakkn baz fertlerde, zmrelerde meclis ve toplumlarda grecekler), Allahtan bakasnn emirlerine ve arzularna gre i yapacaklardr. (bn Mce, hadis no: 4205)

Hkm koyma (ter), L ilhe illllahla direkt ve salam bir ekilde irtibatldr. Bu ba da, hibir durumda kopmaz. Allahn indirdiiyle hkmetmeyenler kfirlerdir. (5/Mide, 44) yetinde fukah, Allahn indirdiiyle hkmetmeyen kimse, bunu hell saymadka tekfir edilmez, eer hell saymyorsa, dinden karmayan kfr (kfrn gerisinde bir kfr, yani byk gnah) demilerdir. Taraflardan birinden rvet aldndan, nndeki meselede Allahn indirdii dnda bir eyle hkm veren hkim de bu yaptyla tekfir edilmez. Allahn gazabna uram bir gnahkrdr. ctihad edip nndeki konuda yanlan ve Allahn indirdii dnda bir eyle hkm vermi olan biri ise gnahkr da deildir. Bilkis niyeti ihlsl olduka ictihadna ecir de vardr. Ve saylan dier fkh hususlar...

Evet, lkin bunlarn hibiri, Allahn indirdii dnda bir eyi ter ile ilgili deildir. nndeki bir konuda, hell saymamak artyla, fkh kitaplarnda belirtilen herhangi bir nedenle Allahn indirdii dnda bir eyle hkm vermek baka, Allahtan ayr olarak ter/hkm koyma baka bir eydir. Birinci durumda Allahn dinini kaynak olarak kabuldeki itiraf (uygulamadaki farklla ramen) bozulmuyor. kinci durumda, kendi yanndan Allahn dinine muhlif haramlar helllar koyuyor. Ardndan aka veya lisan- haliyle: Allahn dinini deil; benim hkmm/kurallarm uygulayn, nk bu, ona denktir, veya bu, Allahn kanunundan daha stndr, kymetlidir diyor. slm tarihinde fkh limleri, bunun dinden karan bir irk ve kfr olduunda ihtilf etmemitir. Yine, fkh limlerinin tarihten bu yana hi ihtilf etmeden irk ve kfr olduunu kabul ettikleri bir mesele de udur: Bilmesine ramen ve kendi irdesiyle Allahn dini dnda bir tere (hkm koymaya) rz olmak. krh bunun dndadr (16/Nahl, 106); nk ikrahta rz yoktur.

irkin ve zulmn hkimiyeti ve egemen tut glerin de etkisiyle insanlarn slmdan kopukluu artt. Artk, kendisinin mslman olduunu da syleyen nice insan, aka irk olan inanlara sahip olmaya, irk ideolojilerini kabullenmeye, elfz- kfr dilleriyle ulu orta sylemeye balad. Allahn hkmne uymak, slma teslim olmak, her konuda hell ve haramlara dikkat etmek, Allahn snrlarna riyet etmek gibi deerler, mslman olduunu iddia eden nice insann gndeminden kt. Btn bunlar ve saylmas uzun srecek irk unsurlarna ramen, insanlara, l ilhe illllah deyince mslman olacaklar, slm yaamasa da insann kfre dmeyecei srarla syleniyordu. Mstekbir oburlarn nne konulmu anaktaki yem gibi oldu bu kelimeyi sadece diliyle syleyenler. (5)

Tarihten bu yana, tevhd muhtevann soyulmasnn baz etkenleri, sebepleri vardr. Tekliflerden kanma, uyarnn (emr-i bil-marf ve nehy-i anil-mnker) yetersizlii, ar bolluk (lks ve rahata meyil, yani dnyevleme), siyas istibdat ve mrcie dncesi, israfa ve dnyevlie pasif tepki eklinde ortaya kan, zulmle mcdele ve toplumsal tavr yerine kabuuna ekilme anlaynn oluturduu mistisizm... bu etkenlerin banda gelir.

Amelde Tevhid

Amelde tevhid, kullua dair eylemlerin sadece Allah'a yneltilmesi ve Onun rzs iin yaplmasdr. nanta tevhidin doal olarak amele yansyacan, dolaysyla bir tek Allah'a iman eden ve O'na ait zellikleri baka varlklara tanmayan insann kulluunun da tevhid zere olaca kanlmazdr. Meseleye bu ereveden baktmzda, aslnda inanta tevhid ile amelde tevhidin birbirini takip eden iki ayr unsur olmayp, ikisi de ayn ayn anda gerekleen ve birbirini tamamlayan unsurlar olduunu grrrz. u yette inanta tevhid ile amelde tevhidin birbirinden ayrlmaz unsurlar olduu ak bir ekilde vurgulanmtr: "De ki: 'Ben, yalnzca sizin gibi bir beerim. (u var ki) bana, lh'nzn, sadece bir lh olduu vahyolunuyor. Artk her kim Rabbine kavumay umuyorsa, iyi i yapsn ve Rabbine ibdette hibir eyi irk/ortak komasn." (18/Kehf, 110).

Tevhidin inan ve amel boyutunun ayrlmaz iki unsur oluu nedeniyle, Kur'an'da inanca ve kullua ynelik tevhid arsnn daha ok birlikte yapldn grrz: "te Rabbiniz Allah O'dur. O'ndan baka ilh/tanr yoktur. O, her eyin yaratcsdr. yle ise O'na kulluk edin, O her eye vekldir." (6/En'm, 102) "Allah'a kulluk edin ve O'na hibir eyi irk/ortak komayn..." (4/Nis, 76) "Nh'u rasl/eli olarak kavmine gnderdik. Dedi ki: ' O benim Rabbimdir. O'ndan baka ilh yoktur. Sadece O'na tevekkl ettim ve dn sadece O'nadr." (13/Ra'd, 30) "Muhakkak ki Ben, yalnzca Ben Allah'm. Benden baka ilh yoktur. Bana kulluk et; Beni zikir/anmak iin namaz kl." (20/Th, 14)

Kur'an'n indirili amac da "sadece Allah'a kulluk"un gereklemesidir: "Elif lm r. (Bu,) Bir kitaptr ki, hikmet sahibi, her eyden haberi olan (Allah) tarafndan yetleri salamlatrlm, sonra da gzelce aklanmtr. T ki, Allah'tan bakasna kulluk etmeyesiniz." (10/Ynus, 1-2). Amelde tevhid, en vecz ekliyle Kfirn sresinde zetlenmi ve bu sreye bu zelliinden dolay hls ssesi (2. hls sresi) de denilmitir: "De ki: 'Ey kfirler! Ben sizin ibdet etmekte olduklarnza ibdet etmem. Siz de benim ibdet ettiime ibdet etmiyorsunuz. Ben sizin ibdet ettiklerinize asla ibdet edecek deilim. Siz de benim ibdet ettiime ibdet edecek deilsiniz. Sizin dininiz size, benim dinim de bana!" (109/Kfirn, 1-6). Yine ftiha sresinde de kullukta tevhid en vecz biimiyle kulun kendi azndan sylettirilir: "Ancak Sana kulluk ederiz ve yalnz Senden yardm isteriz." (1/Ftiha, 5)

Tevhidi ifade eden ve bu alanda zel bir yeri olan "ihls" kavramna zellikle deinmek istiyoruz. Bu kavramn, irkten uzaklaarak ibdetin sadece Allah'a yaplmasn ifade etmesi, inanta tevhidi de iine almakla beraber Kur'an'da yer al ekliyle daha ok kulluun bir art olarak amelde tevhidi anlatmas

bakmndan nemli bir yeri vardr: "De ki: 'Rabbim adleti emretti. Her secde ettiinizde yzlerinizi O'na evirin ve dini yalnz Allah'a hlis klarak (muhlisn) O'na yalvarn." (7/A'rf, 29). "phesiz ki Kitab' sana hak olarak indirdik. O halde sen de dini Allah'a hlis klarak (muhlisan) kulluk et. Dikkat et, hlis din yalnz Allah'ndr. O'nu brakp kendilerine birtakm dostlar edinenler: 'Onlara, bizi sadece Allah'a yaklatrsnlar diye kulluk/ibdet ediyoruz' derler." (39/Zmer, 2-3). Ve bu konuyla ilgili dier yetler iin bk. 39/Zmer, 11, 14-15; 40/M'min, 14; 98/Beyyine, 5.

Kur'an, mriin denizde boulma gibi bir lm-kalm durumundaki psikolojik halini anlatrken de, onun nazarnda btn btl tanrlarn yok olup geici bir tevhide ulamasn yine "ihls" kavramyla ifade etmektedir: "Sizi karada ve denizde yrten O'dur. Gemide olduunuz zaman( dnn): Gemiler, iinde bulunanlar ho bir rzgrla alp gtrd ve (onlar) bununla sevindikleri srada, birden gemiye, iddetli bir kasrga gelip de, her yerden dalgalar onlar sard ve artk kendilerinin tamamen kuatldklarn sandklar zaman, dini yalnz Allah'a hlis klarak O'na yalvarmaya balarlar: 'Andolsun, eer bizi bundan kurtarrsan, kredenlerden olacaz' derler." (10/Ynus, 22; ayrca bk. 29/Ankebt, 65; 31/Lokman, 32)

yetlerde grld zere "dini Allah'a hlis klarak O'na kulluk etme" ifadesi ierisinde yer alan "ihls" kavram, "saflatrma, arlatrma" anlamn iermektedir. Kullukta dinin saflatrlmas ise, dinin her tr irk unsurundan temizlenerek kulluk eylemininsadece Allah'a ynelik olarak gerekletirilmesi anlamna gelmektedir. hls kavram, getii btn yetlerde Allah'a aka irk komann zdd anlamnda bir tevhidi anlatmaktadr. Taber ve bn Kesir, ilgili yetleri aklarken "ihls" kavramn, Allah' tek ilh olarak tanmak ve ilhl iddia olunan btl tanrlar reddederek kulluu sadece Allah'a yneltmek olarak izah etmektedirler. Dier birok mfessir ise bu unsura, riy gibi durumlar da eklemilerdir. Yani kii, dinini (ibdetini ve tatini) btn btl tanr dncelerinden temizleyecek ve kulluunu sadece Allah'a yneltecektir. hlsn tad bu anlamn yannda, mfessirlerin ou bu kavramn kapsamna gizli irk olarak adlandrlan riy (grsnler diye yapmak), sm'a (duysunlar diye yapmak) gibi, kullukta yalnzca Allah'a ynelmenin sfiyetini bozan kalb hastalklarn bulunmamasn da eklemilerdir. Kulluun en gzel biimi, Allah'a yalnzca Rab olduu iin ynelmektir.

Btn bu izahlardan anlald zere amelde tevhid, inanta tevhidin doal bir sonucu olarak kulluun da sadece Allah'a yneltilmesi anlamn iermektedir. Allah'n tek gerek ilh kabul edilmesine ramen, eer kullukta baka maksatlar gdlyorsa, bu durumda tevhidin temeli sarslm olacaktr. (6)

Muvahhid

Vahdet ve Tevhid kknden gelen bu kelime, birleyen, Tevhid inancn kabul eden, Allah bir olarak kabul eden kii demektir. Kelime, bu ekilde Kuranda ve hadislerde gemez. zellikle Kelm ilminin (Allahtan, Onun sfatlarndan ve kaderden bahseden ilim) ortaya kmasndan sonra yaygnlamtr. Allah birlemeVahhadellah eklinde kullanlan tbir, Allah bir olarak kabul etmenin ifadesidir. ...Her kim Allah tevhid ederse (Tevhid kelimesini ve ieriini kabul eder, muvahhid olursa) maln ve cann korumu olur. Hesab Allaha kalmtr. (Mslim, man 31-38, hadis no: 21, 1/52-53)

Mslmanlarn en bata gelen grevi, muvahhid olmaktr. Muvahhid olanlar, Allah bir olarak kabul ederler ve Ona hi bir eyi ortak komazlar. Allaha, Ona ait sfatlarla ve Kuranda getii gibi inanrlar. Ona noksan sfatlar yaktrnmazlar. Yalnzca Ona ibdet ederler. Ona olan ibdetlerinde bir aracya ihtiyac duymazlar. Yalnzca Ona du ederler, kimsenin yapamayaca yardmlar Ondan beklerler. Bir darla dtkleri zaman Ondan yardm isterler. Onun sevbn umarlar, Onun cezasndan korkarlar. lnce de Ona hesap vereceklerine inanrlar. Ondan gelen vahyi ve vahyin hkmlerine inanr ve hkmler dorultusunda yaamaya alrlar.

Muvahhid, slm'a tam anlamyla inanan ve bu inancn yaama abasnda olan insandr. slm'n dier ad Tevhid Dini; mslmann dier ad ise muvahhiddir. irkin kart nasl Tevhid ise, mrikin kart da muvahhiddir. Kuranda muvahhid kelimesinin yerine hanf kelimesi gemektedir. Hanf kelimesi, anlam ve ifade ettii ey asndan muvahhid kavramna benzemektedir. Haniflik aslnda, btl ve er tarafndan hak ve hayr tarafna ynelmedir. Ki muvahhid, bunu yapan insandr (3/l-i mrn, 67; 30/Rm, 30).

Kuran ve Onun teblicisi Peygamberimiz (s.a.s.), insanlar irkin her trlsnden sakndryorlar. irk, Bir ve Tek olan Allaha ortak aramann bo abasdr. slm, kendisinin dndaki dinlere irk dinleri diyor ve insanlar btn lemlerin Rabbi olan Allaha dvet edip onlarn muvahhidler olmasn istiyor. Muvahhidler, yaratltaki ve evrendeki tevhidi grp, Vhid olan Allah Tevhid ederler. Tevhid Dini olan slm'a gnl verirler. Muvahhidler, iman, tavr ve hayatlaryla, ideal ve amalaryla irk dinlerine uyanlardan ayrlrlar.

Muvahhidler, aydnlk bir dnyann, adlet zere yryecek olan bir sistemin, insana yakacak bir hayatn zlemcisidirler ve bunun iin alrlar. Onlar her trl btl ve er olan eylerden yz evirirler. Onlar hak iin ve hakka gre yaarlar. Hayrl olan eyleri tercih ederler. Yaratllarndaki temizlii korurlar. Kelime-i Tevhidi sylerek ftrata yerletirilmi olan Allah bilme, anlama ve Ona kulluk etme gerei ile buluurlar. Onlar evrenin, ister istemez teslim olduu slm dvetini; hayatlarn anlaml, huzurlu ve bereketli klmak iin kabul etmilerdir. Onlarn gnllerine Tevhid hayat verir, hayatlarn Tevhid ekillendirir. Onlar btn llerini Tevhid inancndan alrlar.

Yaantsn Tevhid zere geiren muvahhidlere mjdeler olsun. (7)

1- Hseyin K. Ece, slmn Temel Kavramlar, 295-299 2- Hseyin K. Ece, A.g.e. s. 717-724 3- Mehmet Kubat, Kuranda Tevhid, s. 23-27 4- Hseyin K. Ece, A.g.e. s. 345-350 5- Geni bilgi iin bk. Muhammed Kutub, Tevhid, Risale Y. 6- Zekeriya Pak, Kur'an'da Kulluk, s. 196-202 7- Hseyin K. Ece, A.g.e. s. 427-428

lh ve Tevhidle lgili yet-i Kerimeler

A- lh Kelimesinin Getii yetler (Toplam 147 yerde): 2/Bakara, 133, 133, 133, 163, 163, 163, 255; 3/l-i mrn, 2, 6, 18, 62; 4/Nis, 87, 171; 5/Mide, 73, 73, 116; 6/Enm, 19, 19, 46, 74, 102, 106; 7/Arf, 59, 65, 73, 85, 127, 138, 138, 140, 158; 9/Tevbe, 31, 31, 129; 10/Ynus, 90, 11/Hd, 14, 50, 53, 54, 61, 84, 101; 13/Rad, 30, 14/brhim, 52; 15/Hicr, 96; 16/Nahl, 2, 22, 22, 51, 51; 17/sr, 22, 39, 42; 18/Kehf, 14, 15, 110, 110; 19/Meryem, 46, 81; 20/Th, 8, 14, 88, 88, 97, 98, 98; 21/Enbiy, 21, 22, 24, 25, 29, 36, 43, 59, 62, 68, 87, 99, 108, 108; 22/Hacc, 34, 34; 23/Mminn, 23, 32, 91, 91, 116, 117; 25/Furkan, 3, 42, 43, 68; 26/uar, 29, 213; 27/Neml, 26, 60, 61, 62, 63, 64; 28/Kasas, 38, 38, 70, 71, 72, 88, 88; 25/Ftr, 3; 29/Ankebt, 46, 46; 36/Ysin, 23, 74; 37/Sfft, 4, 35, 36, 86, 91; 38/Sd, 5, 5, 6, 65; 39/Zmer, 6, 40/Mmin, 3, 37, 62, 65; 41/Fusslet, 6, 6; 43/Zuhruf, 45, 58, 84, 84; 44/Duhn, 8; 45/C siye, 23; 46/Ahkaf, 22, 28; 47/Muhammed, 19; 50/Kaf, 26; 51/Zriyt, 51; 52/Tr, 43; 59/Har 22, 23; 64/Tebn, 13; 71/Nh, 23; 73/Mzzemmil, 9; 114/Ns, 3.

B- Allah'tan Baka lh Yoktur: 2/Bakara, 163, 255; 3/l-i mrn, 2, 6, 18, 62; 4/Nis, 87, 171; 5/Mide, 73; 6/En'm, 19, 102, 106; 14/brhim, 52; 16/Nahl, 22, 51; 20/Th, 8, 14; 22/Hacc, 34; 23/M'minn, 116; 27/Neml, 26; 28/Kasas, 70, 88; 37/Sfft, 4.

C - Tevhid (Tek lh nanc), nsanln Asl tikad ve Tm Peygamberlerin alar Boyu Tebli Edip C anlandrmaya alt Husustur: 2/Bakara, 133; 7/A'rf, 59, 65, 73, 85, 158; 9/Tevbe, 129; 11/Hd, 50, 61, 84; 16/Nahl, 2; 18/Kehf, 110; 21/Enbiy, 25, 108; 23/M'minn, 23; 41/Fusslet, 6.

D- Tevhid Dini: a- Tevhid Dini slm'dr: 6/En'm, 161; 10/Ynus, 105; 21/Enbiy, 92; 30/Rm, 30; 39/Zmer, 3, 11. b- Btn lh Dinler (in Asl ki, slm'dr/Teslimiyettir) Tevhide Dayanr: 6/En'm, 90; 21/Enbiy, 92; 23/M'minn, 51-52; 42/r, 13; 43/Zuhruf, 45; 87/A'l, 14-15, 18-19. c- Tevhidden Baka Her ey Btldr: 10/Ynus, 32; 22/Hacc, 31; 41/Fusslet, 6. d- brhim (a.s.)'in Tevhid Kimlii ve Allah'a Teslimiyeti: 2/Bakara, 128, 131-32; 16/Nahl, 120; 19/Meryem, 100-107.

E- Tevhid Kelimesi: a- Tevhid Kelimesi Ycedir: 9/Tevbe, 40. b- Tevhid Kelimesinin rnei: 14/brhim, 24-25. c- Tevhid Ehli (Muvahhid) ile Mriin rnei: 39/Zmer, 29. d- Yce Olan, Yalnz Allah'n Szdr (Tevhiddir): 9/Tevbe, 40.

F- Tevhide Dvet: a- Muvahhid (Allah' Birleyen)ler Olun: 22/Hacc, 31; 30/Rm, 30. b- Yzn Tevhid Dinine Dndr: 10/Ynus, 105. c- Allah'n Yolunu (Tevhid'i) Tkip Edin, Baka Yollar Tkip Etmeyin: 6/En'm, 153 d- Tevhide Dvet Etmek: 10/Ynus, 10530/Rm, 30; 42/r, 15.

G- Tevhid Ehlinin Ahlk: 39/Zmer, 17-18; 46/Ahkaf, 13-14.

H- Hev ve Hevesi lhlatrmak: 45/C siye, 23; 47/Muhammed, 12

- Putlar ve Kfrn ncleri a- Putlar, Kymet Gn Kendilerine Uyanlardan Uzaklaacaklardr: 2/Bakara, 166; 6/Enm, 22-24, 94; 7/Arf, 37, 53; 10/Ynus, 28-30; 11/Hd, 21; 18/Kehf, 52; 19/Meryem, 81-82; 28/Kasas, 64, 75; 35/Ftr, 14; 38/Sd, 59-61; 41/Fusslet, 48; 46/Ahkaf, 6. b- Putlar, Hi Kimseye Zarar ve Fayda Veremezler: 5/Mide, 76; 6/Enm, 40, 41, 46, 71; 7/Arf, 192-198; 10/Ynus, 18, 106; 13/Rad, 14, 16; 17/sr, 56-57; 20/Th, 88-89; 22/Hacc, 11-13; 25/Furkan, 55; 34/Sebe, 22; 36/Ysin, 74-75; 39/Zmer, 38. c- Putlar, Hibir ey Yaramazlar: 7/Arf, 191-192; 10/Ynus, 34; 13/Rad, 33; 16/Nahl, 20; 21/Enbiy, 21; 25/Furkan, 3; 27/Neml, 60-64; 30/Rm, 40; 31/Lokman, 11; 35/Ftr, 40; 46/Ahkaf, 4. d- Putlar efaat Edemezler: 10/Ynus, 3, 18; 30/Rm, 12-13; 34/Sebe, 23; 39/Zmer, 43-44; 43/Zuhruf, 86; 53/Necm, 24. e- Putlar C ehennem Odunudurlar: 21/Enbiy, 98-100. f- Putlar Btldr: 22/Hacc, 62; 28/Kasas, 74; 53/Necm, 23. g- Putlarn Misali: 22/Hacc, 73. h- Putlar Rzk Veremezler: 29/Ankebt, 17. i- Putlar Kendilerine Tapanlardan Habersizdirler: 46/Ahkaf, 5. j- Lt, Uzza, Menat Putlar: 53/Necm, 19-20. k- Kendisine Taplan Putlarn Rabbi de Allahtr: 53/Necm, 49. l- Putlarn Kendilerine Bile Faydalar Dokunmaz: 7/Arf, 197-198; 10/Ynus, 35; 21/Enbiy, 43; 25/Furkan, 3. m- Putlar, Yaplan Dulara C evap Veremezler: 13/Rad, 14; 27/Neml, 62; 34/Sebe, 22; 35/Ftr, 14. n- Put le Allahn Misali: 13/Rad, 16, 33; 16/Nahl, 17, 75-76; 22/Hacc, 62; 27/Neml, 59-64; 40/Mmin, 20. n- Putlar, Diri Deil ldrler: 16/Nahl, 21. o- Putlar, Hibir eye Sahip Deildirler: 16/Nahl, 73; 35/Ftr, 13; 53/Necm, 19-20.

K- Putlara Tapmak Putlara Tapmak Haramdr: 5/Mide, 90; 17/sr, 29, 39. Putlara Svmekten Saknmak: 6/Enm, 108. Putlara Tapanlar Gerekte Ona Tbi Olmuyorlar: 10/Ynus, 66; 28/Kasas, 62-63; 39/Zmer, 3. Putlara Tapmaktan Saknmak: 17/sr, 22; 22/Hacc, 30; 25/Furkan, 68; 42/r, 9.

L- Putlarn ve Kfr nclerinin C ezalar Kymet Gn Putlarn Durumu: 25/Furkan, 17-19; 28/Kasas, 62-64, 74; 37/Safft, 22-34. Putlar, Mrikler Tarafndan nkr Edilecektir: 30/Rm, 13.

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar

1. TDV slm Ansiklopedisi, T.D.V. Y. c. 2, s. 471-501; c. 22, s. 64 2. mil slm Ansiklopedisi (C engiz Yac), c. 1, s. 112-123; c. 3, s. 127-129; c. 6, 211-213 (A. zalp) 3. Kur'an Ansiklopedisi, Sleyman Ate, KUBA Y. c. 20, s. 403-545 4. Kuranda Temel Kavramlar, Ali nal, Krkambar Y. s. 145-148, 486-488 5. slmn Temel Kavramlar, Hseyin K. Ece, Beyan Y. s. 295-299, 427-428, 717-724 6. nanla lgili Temel Kavramlar, Mehmet Soysald, alayan Y. s. 99-120 7. Kuran Okumalar, Metin Karabaolu, Karakalem Y. c. 2, s. 130-145 8. Nurdan Kelimeler, Aladdin Baar, Zafer Y. c.1, s. 31-34, 52-57 9. Dzeltilmesi Gereken Kavramlar, Muhammed Kutub, Risale Y. s. 15-123 10 . Kuranda Allah ve nsan, Toshihiko zutsu, Kevser Y. 88-113 11. Ana Konularyla Kuran, Fazlur Rahman, Fecr Y. s. 41-66 12. Kur'an'da M'minlerin zellikleri, Beir slmolu, Pnar Y. s. 11-53 13. Kurann Ana Konular, M. Sait imek, Beyan Y. s. 39-63 14. Kuran Terimler ve Kavramlar Szl, Mustansr Mir, nklab Y. s. 194-195 15. Bu Byledir, Kul Sdi Yksel, Yenda Y. c. 1, s. 59-137 16. Esenlik Yurdunun ars, C elleddin Vatanda, Pnar Y. s. 73-111 17. Tevhid, Hasan el-Benn, Nizam Y. 18. Tevhid, smail R. Faruki, nsan Y. 19. Tevhid, Abdullah bin Abdurrahman, Tevhid Y. 20. Tevhid, 1, 2, Muhammed bin Abdlvahhab, Tevhid Y. 21. Tevhid, Abdlhalk Abdurrahman, Tevhid Y. 22. Tevhid, Abdurrahman bin Hasan, Tevhid Y. 23. Tevhid, Mehmed Zahid Kotku, Seha Neriyat 24. Tevhid Risalesi, Muhammed Abduh, Fecr Y. 25. Tevhid Risalesi, Mehmet Srmeli, Mavi Y. 26. Tevhide Giri, Hce Muhammed Pars, Erkam Y. 27. Tevhid Gr, Heyet, Sahra Y. 28. Tevhid nan, Abdurrahman bin Hasan, Gonca Y. 29. Tevhidin Inda slmn Anlalmas, Ali Diko, Meki Y. 30. Tevhid ve irk, Salih Grdal, Beyan Y. 31. Tevhid ve Mminin Seyir izgisi, Mustafa ehri, Bir Y. 32. Tevhid ve Deiim, C elaleddin Vatanda, Pnar Y. 33. Tevhid ve Ledn Rislesi, mam Gazli, Furkan Basm Y. 34. Tevhid Dveti, Seyyid Kutup, Ravza Y. 35. Tevhidin Hakikat, Yusuf el-Kardavi, Saff/zgn Y. 36. Allahn Varl ve Tevhidin Hakikati, Yusuf el-Kardavi, htar Y. 37. Tevhidi Gerekliin Inda, Atasoy Mftolu, Nehir Y. 38. Kelime-i Tevhid Dvs, Kul Sadi Yksel, Yenda Y. 39. Kelime-i Tevhid Risalesi, M. Ali Karahasanolu, Yipar Y. 40. Kelime-i Tevhid Kalas, Gazali, zel Y. 41. Kuranda Tevhid, Hseyin Beheti, Objektif Y. 42. Kuran- Kerimde Tevhid Esaslar, Muhammed Salih Ali Mustafa, l Y. 43. te Tevhid, 1,2, Ziyaddin el-Kudsi, Hak Y. 44. Kuranda Tevhid Eitimi, Abdullah zbek, Esra Y. 45. slm Akaidinde Tevhid, Hasan el-Benna, Nizam Y. 46. Genlerle Tevhid Dersleri, Mehmet Gkta, stiare Y. 47. 20. Y.Y.da Tevhid ve irk, Mehmed Alaga, nsan Dergisi Y. 48. Allah Vardr ve Birdir, H. Rahmi Yananl, Divan Y. 49. Hakikatt-Tevhid, B. Said Nursi, Szler Y. 50. Soruturma 1, Tevhid zerine, Heyet, Sor Y. 51. slm Dncesinde Tevhid, Mevlt zler, Nun Y. 52. Dua ve Tevhid, bn Teymiyye, Pnar Y. 53. Sorularla Tevhid ve Akaid, Mehmed Alptekin, Saff Y. 54. Tarih Boyunca Tevhid Mcadelesi ve Hz. Peygamber, Mevdudi, Pnar Y. 55. Kuran ve Snnete Gre Tevhid ve Akaid, Muhammed Karaca, Ribat Y. s. 40-50 56. Kurtulan Toplum, Muhammed bin C emil Zeyno, Saff Y. 57. Kuranda Tevhid, Mehmet Kubat, afak Y. 58. Kuranda lhiyet, Suad Yldrm, Kayhan Y.

59. Kurn- Kerimde Tevhid ve Fazileti, Osman ztrk, Yenda Y. 60. Tevhid, Rasullerin Ortak ars, Kul Sdi Yksel, Yenda Y. 61. Kuran- Kerim Allah Nasl Tantyor, Veli Ulutrk, Nil A.. Y. 62. Kuranda Allah ve nsan, Toshihiko zutsu, Kevser Y. 63. slm Dncesinde man Kavram, Toshihiko zutsu, Pnar Y. 64. Kuranda Din ve Ahlk Kavramlar, Toshihiko zutsu, Pnar Y. 65. man ve Tavr, M. Beir Eryarsoy, afak Y. 66. slm nancnda Temel Kavramlar, Taner C c, C umhur Y. 67. Kur'an'da Kulluk, Zekeriya Pak, Kayhan Y. 68. badet mi, Ayin mi? Mustafa Karata, zel Y. Dersaadet Y. 69. Kur'an'da bdet Kavram, smail Karagz, ule Y. 70. Biz Mslman myz? Muhammed Kutub, Hill Y. 71. Dzeltilmesi Gereken Kavramlar, Muhammed Kutub, Risale Y. s. 15-123 72. Allaha man ve Alt Esas, Mahmut Topta, C anta Y. 73. Akide, eriat ve Hayat Yolu L lhe llllah, Muhammed Kutub, Ravza Y. 74. man Kfr Snr (Tekfir Meselesi), A. Saim Klavuz, Marifet Y. 75. Kurana Gre Drt Terim, Mevdudi, Beyan/zgn Y. 76. slm ve Drt Terim, Ali Karlbayr, Dnya Y. 77. man, Mustafa slmolu, Denge Y. 78. slmda Allah nanc, Said Havva, Petek Y. 79. slm, Said Havv, Hill/Petek Y. 80. Din Gerei ve slm, Mehmed Alaga, nsan Dergisi Y. 81. slma tirazlar ve Kuran- Kerimden C evaplar, Sleyman Ate, Kl Y. 82. Mekke Rasllerin Yolu, Ali nal, Pnar Y. 83. lk Mesajlar, M. Ali Bata, Birlaik Yaynclk 84. ehdet Bilinci, Hasan Eker, Denge Y. 85. Kuranda Mminlerin zellikleri, Beir slmolu, Pnar Y. s. 23-35 86. slm Kimlik lkeler ve Hareket, Toplu alma, Ekin Y. 87. Kfr C ephesinde Yeni Bir ey Yok, Mahmut Topta, C anta Y. 88. slmda nan Sistemi, Ferit Aydn, Kahraman Y. 89. Epistemolojik Adan man, Hanifi zcan, FAV Y. 90. man, artlar ve Onu Bozan eyler, Seyfddin el-Muvahhid, Hak Y. 91. Kelimetl-hls (L lhe llllah), bn Receb el-Hanbel, Hak Y. 92. Yalnz Allah veya Tevhid, M. Sleyman Temimi, zel Y. 93. Hz. Peygamberin Hayat ve Tevhid Mcadelesi, 1,2,3, Mevdudi, Pnar Y. 94. Kuran- Kerime Gre Peygamberler ve Tevhid Mcadelesi, Mehmed N. Solmaz 95. Kuran ve Snnete Uygun nan, Muhammed b. C emal, Tekin Y. 96. man, Abdlmecid Zindani, Risale Y. 97. L, 1-2, Mustafa elik, l/Yenda Y. 98. lhlar Rejiminin Anatomisi, Mustafa elik, l Y. 99. C hiliyye Dzeninin Ruh Haritas, Mustafa elik, l Y. 100. irk, Abdullah Hanifi, Hanif Y. 101. irk, Harun Yahya, Vural Y. 102. Kuranda irk Kavram, M. H. Surti, Akabe Y. 103. man ve irk, Adil Akkoyunlu, Hidayet Y. 104. Kuranda irk Kavram, Hafz smail Surti, Akabe Y. 105. Kuran ve Hadislere Gre irk ve Mrik Toplum, Nadim Macit, Ribat BasmY. 106. Kitabul-Asnm (Putlar Kitab), bnl-Kelb, Ank. . lhiyat F. Y. 107. ada rtidat, Ebul Hasan Ali en-Nedv, Akabe Y. 108. slm Fkhnda Mrtede Ait Hkmler, Numan A. Semerrai, Snmez Neriyat

Hazr ve ynetim panelli siteler Dzenleme Ve Tasarm Webhizmetlerim

st