Cts, May 26th

A NA SA YFA SIYER HA KKINDA KA VRA M TEFSIRI ONLINE KITA P SA TI VIDEO

arama...

ARAMA

T A L K ve N K H
Bakara, 221; Kavram 131

NK HV ETA L K

Nikh; Anlam ve Mhiyeti Mehir Muta Nikh Kur'n- Kerim'de Nikh Kavram Hadis-i eriflerde Nikh C ennet Bahesi veya C ehennem ukuru: ile Hayat ocuk: C ennet Kokusu, veya... Ailede Haklar ve Grevler Ana-Babann En Byk, En Kutsal Grevi: ocuklar, ocuklar, ocuklar! Evlenme, Evlilik Kefet/Kfv; Evlenecekler Arasnda Denklik ve Uyum Balk Paras Nian, Nianlanma Dn; Nikhn ln Velme; Dnde krm Nesil Emniyeti Teaddd-i Zevct/Poligami Doum Kontrol Talk/Boanma; Allah'n Holanmad Mubah Kur'n- Kerim'de Talk Kavram Hadis-i eriflerde Talk Erkein Yneticilii ve Dvme Yetkisi

"man etmedike mrik/putperest kadnlarla nikhlanmayn/evlenmeyin. Beenseniz bile, mrik bir kadndan, imanl bir criye kesinlikle daha hayrldr/iyidir. man etmedike mrik/putperest erkekleri de (kzlarnzla) nikhlamayn/evlendirmeyin. Beenseniz bile, mrik bir kiiden m'min bir kle kesinlikle daha hayrldr. Onlar (mrikler) cehenneme arr. Allah ise, izni (ve yardm) ile cennete ve mafirete arr. Allah, dnp anlasnlar diye yetlerini insanlara aklar." (2/Bakara, 221) "Kadnlarna yaklamamaya yemin edenler drt ay beklerler. Eer (bu mddet iinde) kadnlarna dnerlerse, phesiz Allah oka balayan ve merhamet edendir. Eer (mddeti iinde dnmeyip kadnlarn) talka/boamaya karar verirlerse (ayrlrlar). Biliniz ki, Allah iitir ve bilir. Boanm kadnlar, kendi balarna (evlenmeden) ay hali (hayz veya temizlik mddeti) beklerler. Eer onlar Allah'a ve hiret gnne gerekten iman etmilerse, rahimlerinde Allah'n yarattn gizlemeleri kendilerine hell olmaz. Eer kocalar barmak isterlerse, bu durumda boadklar kadnlar geri almaya daha fazla hak sahibidirler. Erkeklerin kadnlar zerindeki haklar gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr. Ancak erkekler, kadnlara gre bir dereceye sahiptirler. Allah azzdir, hakmdir. Talk/boama iki defadr. Bundan sonra ya iyilikle tutmak ya da gzellikle salvermek vardr. Kadnlara verdiklerinizden (boanma esnsnda) bir ey almanz size hell olmaz. Ancak erkek ve kadn Allah'n snrlarnda kalp evlilik haklarn tam tatbik edememekten korkarlarsa bu durum mstesn. (Ey m'minler!) Siz de kar ile kocann, Allah'n snrlarn hakkyla muhfaza etmelerinden kukuya derseniz, kadnn (erkee) fidye vermesinde her iki taraf iin de saknca yoktur. Bu sylenenler Allah'n koyduu hudtlar/snrlardr. Sakn onlar amayn. Kim Allah'n snrlarn aarsa ite onlar zlimlerdir. Eer erkek kadn (nc defa) boarsa, ondan sonra kadn bir baka erkekle nikhlanp evlenmedike onu almas kendisine hell olmaz. Eer bu kii de onu boarsa, (her iki taraf da) Allah'n snrlarn muhfaza edeceklerine inandklar takdirde, yeniden evlenmelerinde beis yoktur. Bunlar Allah'n snrlardr. Allah, bunlar bilmek, renmek isteyenler iin aklar. Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, ya onlar iyilikle tutun yahut iyilikle brakn. Fakat hakszlk ederek ve zarar vermek iin onlar nikh altnda tutmayn. Kim bunu yaparsa muhakkak kendine ktlk etmi olur. Allah'n yetlerini elenceye almayn. Allah'n sizin zerinizdeki nimetini, (size verdii hidyeti), size t vermek zere indirdii Kitab' ve hikmeti hatrlayn. Allah'tan korkun. Bilesiniz ki Allah, her eyi bilir. Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, aralarnda iyilikle anlatklar takdirde, onlarn (eski) kocalaryla evlenmelerine engel olmayn. te bununla iinizden Allah'a ve hiret gnne iman eden kimselere t verilmektedir. Bu d tutmanz kendiniz iin en iyisi ve en temizidir. Allah bilir, siz bilmezsiniz. Emzirmeyi tamamlatmak isteyen (baba) iin, anneler ocuklarn iki tam yl emzirirler. Onlarn rfe uygun olarak beslenmesi ve giyimi baba tarafna aittir. Bir insan ancak gc yettiinden sorumlu tutulur. Hibir anne, ocuu sebebiyle, hibir baba da ocuu yznden zarara uratlmamaldr. Onun benzeri (nafaka temini) vris zerine de gerekir. Eer ana ve baba birbiriyle grerek ve karlkl anlaarak ocuu memeden kesmek isterlerse, kendilerine gnah yoktur. ocuklarnz (st anne tutup) emzirtmek istediiniz takdirde, st anneye vermekte olduunuzu iyilikle teslim etmeniz artyla, zerinize gnah yoktur. Allah'tan korkun. Bilin ki Allah, yapmakta olduklarnz grr. Sizden lenlerin geride braktklar eleri, kendiliklerinden drt ay on gn beklerler. Bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, kendileri hakknda iyilikle yaptklar ilerde size bir gnah yoktur. Allah, yapmakta olduklarnz bilir. Kadnlarla evlenme hususundaki dncelerinizi st kapal biimde anlatmanzda veya onu iinizde gizli tutmanzda size gnah yoktur. Allah bilir ki siz onlar anacaksnz. Lkin, mer szler sylemeniz mstesn, sakn onlara gizlice buluma sz vermeyin. Farz olan bekleme mddeti dolmadan, nikh kymaya kalkmayn. Bilin ki Allah, gnlnzdekileri bilir. Bu sebeple Allah'tan saknn. unu iyi bilin ki Allah afrdur, halmdir. Nikhtan sonra henz dokunmadan veya onlar iin belli bir mehir tyin etmeden kadnlar boarsanz bunda size mehir zorunluu yoktur. Bu durumda onlara mt'a (hediye cinsinden bir eyler) verin. Zengin olan durumuna gre, fakir de durumuna gre vermelidir. Mnsip bir

mt'a vermek iyiler iin bir bortur. Kendilerine mehir tyin ederek evlendiiniz kadnlar, temas etmeden boarsanz, tyin ettiiniz mehrin yars onlarn hakkdr. Ancak kadnlarn vazgemesi veya nikh ba elinde bulunann (velnin) vazgemesi hali mstesn, affetmeniz (mehirden vazgemeniz) takvya daha uygundur. Aranzda iyilik ve ihsn unutmayn. phesiz Allah, yapmakta olduklarnz hakkyla grr." (2/Bakara, 226-237)

Nikh; Anlam ve Mhiyeti

Nikh szlkte, akit yani anlama yapmak demektir. Bundan ama evlenmedir. slm'a gre birbirleriyle evlenmeleri yasak olmayan erkekle kadnn beraber hayat srdrmek ve ocuk yetitirmek iin yaptklar bir akittir/anlamadr.

Nikh, evlilikle beraber mer cinsel ilikiyi de ierisine alan bir akittir, bir beraberliktir. Nikhlanma, nikh yapma, yani evlenme insan iin ftr (yaratla uygun) bir faliyettir. Tpk konuma, yeme-ime, giyinme ve benzeri iler gibidir. lk insan Hz. demden bugne kadar insan nikh olayn tanmaktadr. nk evlenme, hem kiinin madd ve mnev olarak korunmas, ihtiyalarnn karlanmas; hem de neslin devam etmesi iin gereklidir.

Kyafetsiz bir insanlk olamayaca gibi, nikhtan soyutlanm bir insanlk da dnlemez (Bkz. 2/Bakara, 187). Baz modern toplumlardaki artan evlilik d ilikilerin ve bu ilikilerin normal saylmas insanlk ailesinde bir rzadr, bir hastalktr. Bu hastaln geici olduunu ve tedvi edilebileceini mit ediyoruz. nk nikhszlk temiz yaratla uymamaktadr.

slmda Nikh bdeti: slma gre nikh, kadn ve erkek arasnda yaplan ok nemli ve hayat bir anlamadr. Bu akitle beraber bir aile yuvas kurulur, eler beraber yaamaya balar, elerde bulunan pek ok zellik kaynar, yeni nesiller bu yolla meydana gelir. Ailedeki beraberlik, ne iyeri beraberliine, ne okul arkadalna, ne de asker arkadalna benzer. ki kar cins hayatlarn, sevgilerini, varlklarn, eksik ve mkemmel ynlerini, sahip olduklar gzellikleri, ellerindeki imknlar, duygularn ve isteklerini paylarlar. Ortaklaa bir aile yuvas kurar, beraberce hayat srdrrler, hem de yeni nesiller yetitirirler.

Nikh, yalnzca neslin devamn salayan veya cinsel arzular doyurup gideren bir olay deildir. Nikh bunlarla beraber daha nemli ilevi olan toplumsal bir kurum oluturmaktr. Nikhta, insanlar iin ok bereketli ve faydal baka amalar da vardr. nsan, yaratl gerei yalnz yaayamaz. Zten insan kelimesi de nsiyet kuran, bakalaryla beraber yaayan anlamndadr. Her insann ana-babaya, aile kurumuna, sevgiye, ilgiye, konumaya, al-veri yapmaya, hatta kimi zaman dier insanlarla mcdele etmeye ihtiyac vardr. Kii, baz insanlarn yardmna muhta olduu gibi, hayatn ve duygularn bakalaryla blmeye, hatta bakalarna yardm etme arzusuna bile ihtiyac vardr. Bunun ilk rneini ailede buluyoruz.

nsanlarn n nemli zelliklerinden birisi de organize olmalardr. Yani bir arada yaayp toplum oluturmalardr. Fertler aileleri, aileler kabileleri, kabileler/slleler kavimleri, kavimler de insanlk ailesini meydana getirir. Bu toplumlarn en kk birimi ailedir. Kurn- Kerimde insanlarn bir erkekle bir kadndan yaratld, sonra da kabileler ve kavimler haline getirildikleri aklanmaktadr (49/Hucurt, 13).

Allah (c.c.), evlenen eler arasndaki sevgiyi ve birbirlerine olan merhameti yet olarak nitelemektedir: Kaynamanz (sknete ve tatmine ermeniz) iin size kendi (cinsi)nizden eler yaratp da aranzda sevgi ve merhamet klmas da Onun yetlerinden, (varl ve birliinin) delillerindendir. Dorusu bunda, iyi dnen bir kavim iin yetler/ibretler vardr. (30/Rm, 21). yleyse evlilikte ncelikli ama nesil yetitirmedir, yalnzca cinsel doyum deildir. nsann rahat edebilecei, huzur duyabilecei bir ortama ihtiyac vardr. Aile ierisinde bu huzur ve rahatl kii einde bulabilir. Kuran bunu sknet bulma diye tanmlyor. Bu kelime hem huzuru, hem de bir yerde rahat edip kalmay ifade etmektedir.

Nikh bu huzura kap amaktadr. Bu huzur, yalnzca gece rahat veya dier madd ihtiyalarn karlanmas deildir. Bu ayn zamanda duygularn, arzularn, hedeflerin, sevgilerin ve yeteneklerin paylalmasndan, karlkl merhamet ahlknn iletilmesinden, bakas adna yaplan fedakrlktan doan bir huzurdur. slm evlenmeyi yceltiyor, tavsiye ediyor, evliliin artlarn ortaya koyuyor ama bunu nikh akdine balyor. Yani evlilik mutlaka ar/kuvvetli bir akit olan (4/Nis, 21) nikhla balayabilir. Nikh, evlilie adm atmak ve bunu insanlara duyurmak; ayn zamanda evlilik sorumluluunu yklenmektir. nk yaplan evlilik akdinde (anlamasnda) evlilie ait, aileye ilikin grevleri yklenme art vardr.

slm, nikh d btn beraberlikleri gayr mer saymakta ve haram demektedir. Evlilik d ilikiler slma gre iffetsizlik ve hayszlktr. Zin haram olduu gibi, zinya gtren sebepler de haramdr. Nikh olmakszn evlilik ncesi cinsel ilikiler, dost hayat (anlaarak zin etmek); bir ihtiyac karlama deil, nefsin/hevnn arzusuna uyup su ilemektir. phesiz Allaha ve Onun koyduu llere inanan mminler, imanl genler bu noktada duyarl olurlar.

Nikhn nemi: Evlilik, yaratln gerei bir duygudur. Her insann buna ihtiyac vardr. Hayatn gzel bir ekilde devam etmesi buna baldr. Aile kurumunu koruyan toplumlarn birok ynden daha salkl olduu, bu toplumlarda yetien insann daha kaliteli, sosyal ilikilerde daha dzeyli olduu ve zellikle ocuklarn daha huzurlu ve nitelikli yetitii bilinmektedir.

Ailesi ken toplumlar, her adan kmeye mahkmdur. Aileyi oluturan ve ycelten de nikh badr. Nikh sosyal bir faydadr. Nesiller bu yolla oalr, devam eder. nsan tr aileyle korunur. Nesiler, ancak nikh akdi ile korunmaya alnr. slmn amalarndan biri de nesli korumaktr. Kiiyi aile daha iyi eitip terbiye eder. Her toplum kendi kltrn aile kurumunda yeni nesillere daha iyi retir.

Fuhu (gayr mer ilikiler) birok bedensel ve ruhsal hastalklara yol aar. Bunu aile hayat azaltabilir. Kii aile hayatyla ruhsal huzura kavuur. Bakasn sevmenin, ocuk yetitirmenin, onlara fedakrlk yapmann, beraberce hayatn glklerine katlanmann, birok eyi birlikte paylamann zevkini yaayabilir. Babalk efkati, analk merhameti ancak aile hayatyla tadlabilir. Analk kurumunun yceliini dnrsek bunu daha iyi anlarz. slmda anaya, analk kurumuna ve anaya iyilik etmeye ne denli nem verildiini dnrsek aile kavramn daha iyi anlam oluruz.

Nikhla beraber insann hayatnda nemli deiiklikler olur. Kiinin sorumluluu artar, hayatn ve sevgisini paylaabilecei bir insanla yaamaya balar. Blmeyi, sevmeyi, merhamet etmeyi, iyilik yapmay, cmertlii renir. nsanlarla beraber yaamay ve onlarla geinmeyi bilir. Ancak aile hayat insana bu anlay uygun bir ekilde verebilir. Nikhla beraber insan, bir zorluun bir gln altna girer, sorumluluu artar; bu bilinen bir eydir. Btn evliliklerin de ok gzel ve huzurlu olduu sylenemez. Ancak bunlar aile kurumunun, nikhn nemini azaltmaz. phesiz nikhn verdii lezzet, getirdii acdan kat kat fazladr.

zellikle Avrupada gelien nikhsz beraberlikler ve cinsel hrriyet, nikh ve aile kurumunu, dolaysyla da giderek insanl tehdit ediyor. Onlarn da en doal olan yola, yaratla dnmelerini umuyoruz. Nikhta kermet vardr! diyenler ne gzel sylemiler. (1)

Nikh; Evlenme, kocaya gitme, cins temasta bulunma, evlenmeleri yasak olmayan bir erkekle bir kadn arasnda yaplan ve mterek hayat ve nesli srdrmek iin bir ba meydana getiren akittir.

Tarih boyunca, eitli milletlerde ve hukuk sistemlerindeki evlilik anlay ve tatbikat ayn olmamtr. ilh vahye dayanan semav dinlerde erkekle kadnn ortak bir yuva kurmas ancak nikh akdiyle mmkn klnmtr. Nikh akdi elerin veya temsilcilerinin serbest irdesiyle oluur. Kar kocadan meydana gelen aile yuvasnda tarih boyunca, eitli topluluklarda sistem uygulanmtr.

I) Koca hkimiyetine dayanan evlilik: Tarihin eski alarndan beri yaygn olan evlilik ekli budur. On sekiz ve on dokuzuncu yzyllarda Avrupa'da meydana gelen ok nemli siyas ve sosyal gelimelere ramen koca, evlilik birlii iinde hkim roln, ou hukuk sistemlerinde korumutur. Mesel, Fransz Meden Kanunu byk ihtillden sonra da evlilik birliinde kocann hkimiyetini srdrmtr. Eski Roma hukukunda evlilik, tamamen kocann hkimiyetine dayanyordu. Napolyon da bu sistemi devam ettirmitir.

2) Elerin eitlii esasna dayanan evlilik: On dokuz ve yirminci yzyllarda gelien sosyal ve ekonomik artlar, kadnn da ekonomik hayatta ve birok idar kademelerde grev almasna yol amtr. Bunda st ste yaanan sava artlarnn da etkisi olmutur. Baz lkelerde "koruma ve itaat prensibi" terk edilerek, kar kocann mutlak eitlii esas benimsenmitir. Mesel, Rusya'da kar-koca mutlak srette eittir. Bu yzden Rus kadn, kocasnn soyadn tamak zorunda olmad gibi, ikametgh deiiklii hlinde isterse kocasn takip etmeyebilir. Sonu olarak orada, evlilik kadnn ehliyetine tesir etmez. skandinav lkelerinde de durum byledir. Ancak bu kadar serbestlik, aile yuvasn sarsm, scak anne kuca grmeyen ocuklar bu lkeler iin problem halini almtr.

3) Ortalama sistem: Bu sistemde kar-koca esas itibaryla eit olmakla birlikte, evlilik birliinin korunmas ve devam iin erkee baz hususlarda stnlk tannmtr. Bu cmleden olarak, erkek ailenin reisidir. Kar, kocann soyadn tar ve onun rzs olmadan bir sanat ve meslekle itigal edemez. Ancak bu durum, kocaya her ynde bir hkimiyet salamaz.

slm'daki duruma gelince; bu konuda genel bir prensip sylemek gtr. nk kadn ahs bakmdan kocasna tbi olmakla birlikte, kendisine ait bir mal zerinde serbeste tasarruf edebilmekte, her trl hukuk mumeleyi yapabilmektedir. O, her konuda dv aabilir. Bunun iin kocasnn rzsna da muhta deildir. Evlenme, kocaya karsnn mallar zerinde hibir hak vermez. Serveti ne olursa olsun, kadn evin masraflarna katlmak zorunda deildir. Eler arasnda mal ayrl esas uyguland iin, boanma veya lm halinde problem kmaz.

Mal varl bakmndan bu ekilde geni hrriyete sahip olan kadn, ahs bakmdan kocasna tbdir. Bu sebeple ailenin reisi kocadr. nk o, daha gl ve hayat olaylar karsnda daha dayankldr. Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Erkekler kadnlar zerinde hkimdirler. u sebeple ki, Allah onlardan kimini (erkekleri) kiminden (kadnlar) daha stn klmtr" (4/Nis, 34). "Erkekler kadnlar zerinde daha stn bir dereceye sahiptirler" (2/Bakara, 228). Ancak slm, kadna, kocaya itaati emrederken, kocaya da kadna kar birtakm devler yklemitir. Nitekim, Bakara sresinde yukardaki yetin devamnda: "Erkeklerin mer ekilde kadnlar zerindeki haklar gibi, kadnlarn da onlar zerinde haklar vardr" buyurulur.

Nikh teriminde erkein, kadnn cinsel ynlerinden yararlanma anlam vardr. Nitekim Haneflerin tarifi yledir: Nikh; er'an evlenme engeli bulunmayan bir kadnn cinsel ynlerinden yararlanmay erkee mubah klan bir akittir. Mteahhirn fakihleri bunu yle formle etmilerdir: Nikh, kasden mlk-i mut'ay ifade eden bir akittir (bk. bnl-Hmm, Fethul-Kadr, vd., Bulak: 1315, II, 339 vd.; el-Meydn, el-Lbb, stanbul (t.y.), III, 3; bn bidn, Reddl-Muhtr, II, 355-357; e-irbin, Munil-Muhtc, lII,123; bn Kudme, el-Mun, Kahire (t.y.), VI, 445).

Evliliin merluu Kitap, Snnet ve icm delillerine dayanr. Kur'n- Kerm'de yle buyurulur: "Size hell olan kadnlardan ikier, er ve drder tane nikh edin." (4/Nis, 3); "Sizden bekrlar ve klelerinizle criyelerinizden slih olanlar evlendirin. Eer onlar yoksul iseler, Allah onlar fazl u kereminden zengin klar. Allah her eye gc yeten ve her eyi bilendir." (24/Nr, 32)

Evlilik konusunda pek ok hadis-i erif nakledilmitir. Allah elisi, genlere hitben yle buyurmutur: "Ey genler topluluu! Sizden kimin evlilik ykmllklerine gc yeterse evlensin. nk evlilik gz daha ok (harama bakmaktan) korur ve iffeti daha fazla muhfaza eder. Kimin evlenmee gc yetmezse, oruca devam etsin. nk oru onun iin bir kalkandr." (Buhr, Savm 10, Nikh, 2, 3; Mslim, Nikh, 1, 3; Eb Dvud, 1; Tirmiz, Nikh, 1; Nes, Sym, 43, Nikh, 3; bn Mce, Nikh, 1; Drim, Nikh, 2; Ahmed bin Hanbel, I/378, 424, 425). Evlenmenin merluu zerinde btn mmetin gr birlii vardr.

Evlenmenin hkm: Evleneceklerin durumuna gre nikhn hkm farz, vcib, snnet, haram, mekruh veya mubah ksmlarna ayrlr:

1. Evlenmedii takdirde zinya decei kesin olan kimsenin -mehri verecek ve einin geimini salayacak durumda ise- evlenmesi farzdr.

2. Yine evlenmezse zinya dme tehlikesi bulunan kimsenin -mehir ve nafakay salayacak durumda ise- evlenmesi vciptir. Hanefler dndaki ounluk farz ve vcip arasnda bir ayrm yapmaz (bnl-Hmm, a.g.e., II, 342; el-Ksn, el-Bedy', II, 260 vd.).

3. Evlenince, eine zulm yapacana kesin gzyle baklan kimsenin evlenmesi haramdr. Hem zinya dme, hem de eine zulm yapma korkusu bulunan kimsede haramlk yn tercih edilir. nk bir konuda hell ve haram birleince, prensip olarak haram stn tutulur ve ondan kanmak gerekir. Nitekim yet-i kerimede, "Evlenmeye g yetiremeyenler, Allah kendilerini fazl u kereminden zengin klncaya kadar iffetlerini korusunlar" (24/Nr, 33) buyurulur.

4. Eine zulm yapacandan korkulan kimsenin evlenmesi mekruhtur (el-Mevsl, el-htiyr, III, 82).

5. C insel bakmdan itidal halde bulunanlarn evlenmesi snnettir. tidal; evlenmezse zinya deceinden korkulmayan, evlenirse de eine zulm yapacandan endie duyulmayan kimsenin halidir. Toplumda ounluun bu durumda olmas asldr. Evlenemeyen genlere oru tutmay tavsiye eden, evlilik konusunda ar ekimser kalmaya karar veren sahbeyi uyaran hadisler bunun delilidir.

Dier yandan Hz. Peygamber ve ashb- kiram evlenmiler ve onlara uyanlar da bu snneti srdrmlerdir. Tercih edilen gr budur (bkz. el-Fetvl-Hindiyye, I, 267). mam fi'ye gre ise, bu durumda evlenmek mubahtr; evlenmek veya bekr kalmak ciz olur. O'na gre, vakitlerini ibdete ayrmak ve ilimle uramak evlilikten daha stndr. Dayand deliller unlardr: C enab- Hak Yahy peygamberi u szlerle vmtr: "...efendi, nefsine hkim, iffetli" (3/l-i mrn, 39). yetteki hasr ifadesi; gc yettii halde kadnla cinsel temas kurmayan kimse anlamna gelir. Evlilik daha stn olsayd, bunu terketmek vlmezdi. ounluk fakhler bu rnein daha nceki eriat uygulamas olduunu, slm mmetini balamadn sylemilerdir. mam fi'nin dier bir delili u yettir: "...Haram olanlar dndaki kadnlarla evlenmeniz, nmuslu olarak ve zinya sapmakszn yaamak ve mallarnzdan onlara mehir vermek artyla size hell klnd." (4/Nis, 24). Bir eyin hell olmas, mubah olmas (istenirse yaplan, istenirse terk edilebilen) demektir. nk bu iki kelime birbirinin e anlamlsdr. Dier yandan evlilik, kiiye cinsel ynden yarar salar. Yararna olan bir ii yapmak ise bir kimseye vcip olmaz. Bylece evlilik yeme, ime, al-veri gibi mubah olan mumelelerdendir (ez-Zhayl, el Fkhu'l-slm ve Edilleth, Dimak 1405/1985, VII, 33, 34; bn Hacer el-Askaln, Blul-Merm min Edilletil-Ahkm, Terc. Ahmed Davudolu, stanbul 1967, II, 228 vd.; Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, stanbul 1983, s. 183, 184).

E seimi: Evlilikte e seimi nemlidir. Yuvay yapacak, ocuklar eitecek, erkee mr boyu iyi veya kt gnde destek ve mutluluk verecek olan ei seerken gzelliinden, soyundan ve malndan ok, dindarlna ve iyi ahlk sahibi olmasna dikkat edilmelidir. Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Kadnla drt eyden dolay evlenilir: Mal, soyu, gzellii ve dindarl. Sen dindar olan se, mutlu olursun (Buhr, Nikh, 15; Eb Dvud, Nikh 2; Nes, Nikh 13; bn Mce, Nikh

6; Muvatt', Nikh 21).

slm hukukuna gre nikh akdi hem meden bir mumele, hem de bir ibdettir. nk nikhn rkn ve artlarn slm belirler ve evlilik sebebiyle elerin pek byk ecirlere ulaacaklar aklanr. Bu konuda bnl-Hmm (. 861/1457) yle der: "Nikh, ibdetlere daha yakndr. Hatt evlenmek, srf ibdet niyetiyle bekr kalmaktan daha faziletlidir" (bnl-Hmm, Fethu'l-Kadr, Bulak 1315, II, 340). Son devir hukukularndan bn Abidn (. 1252/1836), Reddl-Muhtar adl nl eserinde nikh konusuna u cmlelerle balar: "Bizim iin Hz. Adem devrinden bugne kadar mer olmu, sonra C ennette de devam edecek, nikh ile imandan baka ibdet yoktur" (bn Abidn, a.g.e., II, 258). Nikhn cmi iinde akdedilmesi ve mmknse cuma gnne rastlatlmas mstehaptr. Bu da onun ibdet ynn glendirir (el-Askaln, a.g.e., III, 229).

filere gre, evlilik satm akdi gibi dnyaya ait ilerden olup, bir ibdet deildir. Dayand delil, gayri mslimlerin nikhnn da slm nazarnda geerli saylmasdr. Eer ibdet olsayd, bu nikhlarn geersiz olmas gerekirdi. Nikhtan ama, kiinin ehvetini teskin etmesidir. bdet yapmak ise, Allah iin bir i yapmaktr. Bu nedenle Allah iin i yapmak, kendi nefsi iin i yapmaktan daha faziletlidir.

filerin bu grne ounluk fakihler (cumhr) kar kmtr. ounlua gre nikhn mmin veya gayr mslim iin geerli olmas, dnyada toplum dzeniyle ilgilidir. Nitekim mescit, yol yapm ve benzeri hayr ileri mslman iin bir ibdet olduu halde, gayr mslim iin bir ibdet saylmaz. Genel anlamda Allah'n honut ve rz olduu her i, mslman iin ibdettir. slm esaslara gre kurulan ve buna gre yrtlen evlilik de ibdet kablindendir. nk nikh akdi ile, nefsi haramlardan korumak ve nesli srdrmek gibi birok toplum maslahat gerekleir. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.s.) "Sizden birinizin evliliinde sadaka sevab vardr" (Mslim, Zekt 52; Eb Dvud, Tatavv' 12, Edeb, 160; Ahmed bin Hanbel, V/167, 168) buyurmutur.

slm'da nikh akdi srasnda evlenecek erkekle kadnn veya hukuk temsilcilerinin ve hitlerin dnda din veya resm bir grevlinin bulunmas zorunlu deildir. Bu durum, onun din nitelii ve ibdet yn iin bir engel tekil etmez. nk bir slm liminin nikh meclisini ynetmesi, gerekli soru ve cevaplar almas, nikhn rkn veya artlarndan deildir.

Hristiyan toplumlarnda nikhn din veya meden nitelii uzun sre tartma konusu olmu; kimi lkelerde nikh tamamen kiliselerde akdedilirken, kimi lkelerde de meden nikh esas benimsenmitir. Fransa'da 1787 Kasmnda karlm olan bir kral buyruu ile Katolik olmayanlarn evlenmelerini, dilerlerse ikametghlarnn bulunduu yer kilisesinde, dilerlerse ayn mahallin hkimi nnde akdedebilecekleri kabul edilmitir. Birincisi din, ikincisi meden nikh niteliindedir.

Osmanl Devleti uygulamasnda 1917 tarihli "Hukuk- Aile Kararnamesi" Hristiyanlar iin ksmen din ve ksmen meden bir evlenme usl getirmitir. Buna gre, Hristiyanlarn nikh, din yinler erevesinde rhn memurlarca akdedilir. Ancak rhn memur, en az yirmi drt saat nce mahall mahkemeye haber verir. Hkim, belirtilen saatte nikh meclisine zel bir memur gnderip kylan nikh deftere kayt ve tescil ettirir (Hukuk- Aile Kararnamesi, madde 40-44).

Baz Hristiyan lkeler sonradan meden evlenmeyi kabul etmekle birlikte, nce din nikhn akdedilmesini art komulardr. Mesel; Yunanistan ve Romanya, meden nikhtan nce din nikhn akdedilmesi esasn benimsemilerdir (Halil C in, slm ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Ankara 1974, s. 133).

A.B.D.'de, ngiltere'de ve skandinav lkelerinde ise toplum din veya meden nikhtan dilediini seme hakkna sahiptir. Elerin tercihine gre kilisede veya resm nikh memuru nnde akdedilen nikhla ilgili belgeler nfus ktklerinde birlemi olur. Baz lkelerde meden evlenme ekli zorunlu hale getirilmitir. Hollanda, svire ve Trkiye gibi lkeler bunlar arasndadr. Bu gibi lkelerde resm memur nnde kylmayan nikh, yok hkmnde saylmaktadr (Halil C in, a.g.e., s. 134; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 244, 245; T.M.K. mad.108).

Nikh'n Rknleri: Bir eyin varl, kendi varlna bal olan ve onun yapsndan bir para tekil eden ana unsura "rkn" denir. Evlilik akdi iin "icap ve kabul" bir rkndr. nk evlenme akdinin varl, icap ve kabuln varlna baldr ve bu, akdin bir parasdr. Bir eyin varl kendi varlna bal olmakla birlikte, onun yapsndan bir para tekil etmeyen i veya nitelie ise "art" denir. Mesel, namaz iin abdest bir arttr. Abdestsiz namazn varlndan sz edilemez; fakat bununla birlikte abdest, namazn niteliinden bir para deildir. Evlilik akdinde hitlerin bulunmas, akdin artdr.

Haneflere gre evlilik akdinin rknleri icap ve kabulden ibarettir. ounluk mctehidlere gre ise evliliin rknleri drt tane olup; syga (icap ve kabul), kadn, koca ve vel'dir. Akdin konusu; elerin evlilikten amaladklar birbirinin cinsel ynlerinden yararlanmadr. Bu nedenle, yalnz ev hizmetlerini grmek zere yaplacak bir akit bir i akdi olabilir. Nikh akdinde kar koca hayat yaam asldr. Mehir, akdin kendisine bal olduu bir unsur deil; nafaka gibi evliliin hkmlerindendir.

cap, evlenme akdi taraflarndan birisinin ilk olarak yapt tekliftir. "Benimle u anda evlenmeyi kabul ediyor musun?" teklifine, dier tarafn "kabul ettim" eklindeki cevab "kabul" niteliindedir. Burada ilk teklifin kar veya koca tarafndan yaplmas, sonucu etkilemez. lk teklif icap, ikincisi kabul niteliindedir. ounluk slm fakihlerine gre icap, kadnn velsi veya vekili tarafndan erkee yaplan evlendirme teklifidir. Kabul ise, kocann bu teklife verdii olumlu cevaptan ibarettir (el-Ksn, el-Bedyi', II, 229 vd., V, 133; bn Manzr, Lisnl-Arab, XIII,185; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 187, 188).

cap ve Kabulde Bulunurken Uyulacak artlar:

Taraflar evlenme irdelerini nikh meclisinde aklamal ve icapla kabul hemen birbirini izlemelidir. Taraflardan birisi normal konuma iitilemeyecek ekilde dierinden uzaklamsa, nikh meclisi terkedilmi saylr. Eb Yusuf'a bir taraf nikh meclisinde hazr deilken, dier taraf hitlerin nnde icapta bulunsa, akit, bulunmayan tarafn iczetine bal olarak meydana gelir. Kar taraf bunu renince olumlu cevap verirse akit kesinleir; aksi halde ortadan kalkar (el-Ksn, a.g.e., II, 232, 233; el-C ezr, Kitabl-Fkh Alel-Mezhibil-Erbaa, Msr 1969, IV,14 vd.).

2. cap ve kabul her bakmdan birbirine uygun bulunmaldr. cap ve kabul arasnda yanlma, hile yznden bir ayrlk varsa evlenme meydana gelmez.

3. cap ve kabul taraflarca iitilmeli ve anlalmaldr. Ancak sar ve dilsizler zel iaretleriyle irde beyannda bulunabilecekleri gibi, slm hukukunda mektupla evlilik akdi yapma kolayl da getirilmitir. Mektup, dier taraf ve hitler huzurunda okunur, bu tarafn da kabul ile nikh akdi tamamlanr. Burada nikh meclisi, hkmen bir saylr (el-Ksn, a.g.e., II, 231; el-C ezr, a.g.e., IV, 16).

4. cap ve kabul iin kullanlan szler ak veya kinyeli olur. Yalnz evlilik akdi meydana getirmede kullanlan "inkh" ve "tezvc" szckleri ile bunlarn baka dildeki karlklar ak szlerdir. "Tezevvc ettim, nikhladm, nikh ettim, nikhla aldm, nikhla verdim, tezvic ettim, evlendim, evlendirdim" szckleri gibi (4/Nis, 22; 33/Ahzb, 37). Buna karlk mlkiyetin nakli sonucunu douran sat, hibe, sadaka ve temlik gibi szler de, nikh konusunda mecz olarak icap ve kabul iin kullanlabilir. "Kendimi sana u kadar mehir karlnda hibe ettim" diye icapta bulunmak gibi. Burada mehrin zikredilmesi, hitlerin hazr bulunmas, meclisin bir nikh meclisi olmas, taraflarn gyelerinin evlenmek olduunu aka gsterir. Buna karlk kira, rehin, ibr, veda gibi deyimler evlenmede icap ve kabul iin kullanlmaya elverili deildir. nk bunlar mlkiyetin nakli sonucunu dourmayan terimlerdir (el-C ezr, a.g.e., IV, 14 vd.; ez-Zhayl, a.g.e., VII, 39; bn bidn, a.g.e., II, 364, 365, 369 vd.).

fi ve Hanbellere gre ise evlilik akdi yalnz nikh ve tezvic szckleri ile meydana gelir. Delil, Kur'an- Kerim'de bu akit iin yalnz belirtilen szcklerin kullanlmasdr (bkz. 4/Nis, 22; 33/Ahzb, 37; bn Rd, Bidyetl-Mctehid, Kahire (t.y.), II, 4, 5).

5. cap ve kabuln arta balanmamas ve kullanlan siygann da "gelecek zaman" olmamas gerekir. Evlilik akdinin gemi zaman siygasiyle olumas konusunda gr birlii vardr. Kadnn "u kadar mehirle kendimi sana nikhladm" icabna, kocann; "Kabul ettim" diye cevap vermesi gibi. nk bu siygann anlam, akdi o anda meydana getirmektir. Bununla akit bir niyet ve karineye ihtiya olmakszn o anda meydana gelir.

imdiki zaman siygas ise Hanefi ve Mliklere gre akdi o anda meydana getirmeye dellet eden bir karnenin bulunmas halinde evlilik akdi meydana getirmeye elverili saylr. Erkek kadna, "u kadar mehirle seni kendime nikhlyorum" dese; kadn da, "kabul ediyorum" veya "rz oluyorum" diye cevap verse, bu gelecee ait bir vaad olmamas ve bir nikh meclisi bulunmas artyla akit meydana gelir. Ancak nikh meclisi olmaz ve akdin o anda yapldn gsteren bir karne de bulunmazsa bu bir nikh deil, gelecee ait bir "sz verme" niteliindedir.

Evlilik akdinde emir siygas da kullanlabilir. Erkek kadna "Beni kendine nikhla" dese ve bununla o anda evlilik akdi yapmay kasdetse; kadn "Sana kendimi nikhladm" diye cevap verince akit tamam olur. Haneflere gre buradaki emir siygas ile erkek kadna evlenme iin veklet vermi olur. Bylece kadn kendisinden asl, erkekten vekil sfatyla icap ve kabulde bulunmu olur. Mliklere gre ise burada emir siygas icap niteliindedir.

Soru siygas icap saylmaz, belki icaba ar niteliindedir (bkz. el-Ksn, a.g.e., II, 231; bnl-Hmm, Fethul-Kadr, II, 344, 345; bn Abidn, Reddl-Muhtr, II, 371; bn Kudme, el-Mun, VI, 532-534; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 188, 189).

Evlilik Akdinde Velnin Rol: Akll ve ergin erkek, velsi olmakszn kendi irde beyan ile evlenebilir. Onun bir vekil aracl ile evlenmesi de mmkndr. Haneflere gre hr, akll ve ergin kadn da evlenme akdinde bizzat taraf olabilir. nk burada velnin bulunmas, evliliin shhat artlarndan deildir.

Allah Tel yle buyurur: "Eer mmin bir kadn kendisini Peygamber'e hbe edip de, Peygamber de onu nikhla almak isterse..." (33/Ahzb, 50). Bu yet-i kerime, kadnn nikh akdinde bizzat taraf olabileceini gsterir. Hulle bildiren yette de ayn anlam grmek mmkndr: "Yine erkek, karsn (nc defa olarak) boarsa; ondan sonra kadn, kendinden baka bir erkee nikhlanp varncaya kadar ona hell olmaz" (2/Bakara, 230). Bu yette de, baka bir erkekle evlenmede kadn taraf olarak gsterilmitir. Hz. Peygamber'in u hadisleri de yukardaki yetlerin aklamas niteliindedir. "Dul kadn hakknda velnin yapabilecei bir i yoktur" (Eb Dvud, Nikh 25; Ahmed bin Hanbel, I/334). "Bekr kadn, kendisi hakknda velsinden daha fazla hak sahibidir" (Eb Dvud Nikh, 25; Tirmiz, Nikh, 18; bn Mce, Nikh, 11; Drim, Nikh,13).

mam fi, Mlik ve Ahmed bin Hanbel'e gre, kadn iin nikhta erkek bir velnin bulunmas arttr. Vel, kadnn asabesinden en yakn olan erkektir. Kadnn nikhta dorudan taraf olmas ciz deildir. Yann kk veya byk olmas, kendisinin dul veya bkire bulunmas, sonucu deitirmez. Bu mctehidlere gre kadnn kadn evlendirmesi de ciz deildir. Dayandklar deliller unlardr: Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Kadnlarn kendilerini, kocalarna nikh etmelerine engel olmayn" (2/Bakara, 232). Burada velerin, boanan kadnn yeniden evlenmesine engel olmamas istenmektedir. Eer kadnn bizzat evlenmeye yetkisi olsayd, velsine byle bir yasak koymann anlam kalmazd. "inizden bekrlar evlendirin..." (24/Nr, 32) ve "slm' kabul etmedike (mmin kadnlar) Allaha ortak koan erkeklere nikhlamaynz" (2/Bakara, 221) yetlerinde de erkeklere hitap edilmekte ve velyet yetkisi onlara verilmektedir.

ounluk hukukular bu konuda baz hadis-i eriflere de dayanmlardr. zetle; Herhangi bir kadn, velsinin izni olmadan evlenirse, onun nikh btldr, btldr, btldr." (Eb Dvud Nikh 19; Tirmiz, Nikh 14; Drim, Nikh 11; Ahmed bin Hanbel, VI/166). "Kadn kadn evlendiremez, kadn bizzat kendisini de evlendiremez" (bn Mce, Nikh 15). "Nikh ancak vel ile olur" (Buhr, Nikh 36; Eb Dvud, Nikh 19; Tirmiz, Nikh 14). Hanefler ounluun bu grn ve delillerini u ekilde eletirmilerdir: Yukarda zikredilen 2/Bakara, 232. yeti nikh fiilini kadna isnat eder. nk bu yet sahbeden Ma'kl bin Yesar (r.a)'n, dul kz kardeinin yeniden eski kocasyla evlenmesine kar kmas zerine inmitir. yet, ba taraf ile bir btn olarak ele alnnca; byle bir kadnn velnin mdhalesi olmakszn serbeste evlenebilmesi anlam ortaya kar. Bekrlar evlendirmeyi emreden yetler ise, yalnz vellere deil; slm toplumuna hitap etmektedir. Hanefiler velsiz nikh olmayacan bildiren hadislerin zayf, hatt bazsnn mrsel olduunu ortaya koymu ve velsiz evlenme konusunda "Bekr kadnn kendini evlendirme hususunda velsinden daha fazla hak sahibi olduunu" bildiren Eb Dvud hadisine dayanmlardr. ounluun delil olarak ald hadisleri sahih kabul etsek bile, bunlarn nedb'e (mendp/mstahapla) de ihtimali vardr. Onun iin akll ve ergin (bla ermi) bayann evlenmesinde velnin bulunmas vcip deil; mendup hkmndedir.

Evliliin Tek Kii Tarafndan Akdedilmesi: Evlilikte tek kiinin asl, vel veya vekil sfatyla iki taraf birlikte temsil ederek, hitlerin nnde akdi meydana getirmesi mmkn ve cizdir. u durumlarda temsil tek kiide toplanr:

1. Bir kimsenin her iki tarafn velsi olarak hareket etmesiyle akit oluur. Bir dedenin vel olarak olunun kk yataki olunu, dier olunun yine kk yataki kz ile evlendirmesi gibi.

2. Asil ve vel sfatnn tek kiide toplanmas. Vel durumunda amca olunun, amcasnn kzn kendisine nikhlamas gibi.

3. ki tarafn vekletinin tek kiide toplanmas mmkndr. Ukbe bin mir (r.a)'den rivyete gre, Hz. Peygamber bir adama "Seni filanca kadnla evlendirmeme rz msn?" diye sordu. Adam "evet" dedi. Kadna da "Seni filanca erkekle evlendirmeme rz msn?" diye sordu. Kadn da; "evet" deyince, onlar birbiri ile evlendirdi (Eb Dvud, Nikh 31).

4. Asil ve vekil sfatlarnn tek kiide toplanmas mmkndr. Abdurrahman bin Avf (r.a), mm Hakm (r. anh)'ya "Evlenmek iin bana yetki veriyor musun?" diye sordu. Kadn "evet" deyince de; "seni kendime nikhladm" dedi (Buhr, Nikh, 37).

filer yalnz iki tarafn velsi sfatyla, bir kiinin iki taraf temsil edebileceini sylerler (e-irbn, Munl-Muhtc, Msr (t.y.), III,168; el-Ksn, a.g.e., II, 231; el-Mevsl, el-htiyr li Ta'llil-Muhtr, III, 97 vd.).

Nikh Akdinde zel artlar Belirlemek: Evlilik akdi yaplrken elerden birisi dierini yk altna sokacak bir art ne srse ve kar taraf da bunu kabul etse, byle bir art balayc olur mu?

1. Akdin nitelii ile badaan ve er' hkmlerle elimeyen sahih art, nikh akdinde kar taraf balar. Mesel kadnn, koca evinde, kocasnn ailesi veya kuma olmakszn oturmay, yahut kadnn ailesi izin vermedike sefer mesafesinden uzak beldeye g edilmemesini art komas, kocay balar. nk bu gibi artlarla evlilik akdi badar niteliktedir.

2. Akdin nitelii ile badamayan veya er' hkmlerle elien fsit bir art belirlenmise, evlilik akdi geerli olur. Fakat yalnz art btl olur. Elerden birisi iin muhayyerlii art komak gibi.

artla ilgili bir yasak bulunursa, byle bir art yerine getirmek mekruh olur. Evlenecei erkein, ilk eini boamasn art komak gibi. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu konuda yle buyurmutur: "Bir kadn iin, kocasndan kumasn boamay istemesi hell deildir" (Eb Dvud, Talk 2).

Evliliin hkmlerinden olan, elerin birbirinin cinsel ynlerinden yararlanmas ve kadnn nafaka hakk gibi vazgeilmez zlk haklarn ihll eden artlar da geersizdir. Sadece ev hizmetlerini yrtmek veya kadnn maietini salamamak artyla evlenmek gibi (bk. bnl-Hmm, a.g.e., III, 107 vd.; Zeyla, TebynlHakaik, II, 148; bn bidn, a.g.e., II, 405; ez-Zhayl, el-Fkhul-slm ve Edilleth, Dimak 1405/1985, VII, 45).

Evliliin Shhat artlar: Evliliin geerli olmas iin u artlarn gereklemesi gerekir:

1. Eler arasnda srekli veya geici bir evlenme engeli bulunmamaldr. Bain talkla boanp iddet beklemekte olan kadn nikhlamak, biri kadn dieri erkek olduu takdirde birbirine haram olacak derecedeki iki hsm bir nikh altnda toplamak gibi. Bu durumlarda nikh fsit olur. Eer kadn erkee ebed olarak haram olan hsmlardan ise, akit ittifakla btl olur. Artk bu, bir meydana gelme art saylr. Kz, kz karde, hala veya teyze ile evlenmek gibi. Buna gre, haramlk kesin ise; bu, butlan sebebi olur. Eer zann olursa fesat sebebi olur.

2. cap ve kabul siygas geici deil, sreklilik bildiren bir uslpla ifde edilmelidir. Evlilik belli bir sre iin yaplmsa akit btl olur. Erkein kadna "Bir ay sreyle senin cinsel ynlerinden yararlanaym" veya seni bir ay veya bir yl yahut bu beldede oturduum srece kendime nikhladm" dese, kadn bu teklifi kabul edince birincisi "mut'a", ikincisi "muvakkat nikh" adn alr.

3. Evlilik akdi srasnda iki hidin bulunmas shhat artdr. Vel dnda iki hit bulunmadka akit geerli olmaz. Delil u hadislerdir: Hz. ie (r. anh), Hz. Peygamber (s.a.s.)'in yle buyurduunu nakletmitir: "Bir vel ve iki adletli hit olmadka nikh olmaz" (Eb Dvud, Nikh, 19; Drim, Nikh, 11); "hitler bulunmadka nikh olmaz" (Buhr, ehdt 8); Drt kimsenin hazr bulunmad evlilik ancak fuhutur. Bunlar; evlenecek olan erkek, kzn velsi ve iki hittir" (e-rz, el-Mhezzeb, II, 42). Akit srasnda hit bulundurulmasn bildiren yet, evlilik akdini de kapsamna alr (2/Bakara, 282).

Akitlerde hit, genellikle anlamazlk halinde taraflarn haklarn korumada ispat kolayl salar. Evlenme akdi de elerin lehine ve aleyhine hukuk sonular meydana getiren bir akittir. Mehir, nafaka ykmll, nesebin sbit olmas, sihr hsmln meydana gelmesi bunlar arasndadr. Dier yandan evlilik akdinin alenen yaplmas ve akit srasnda hitlerin bulunmas, eleri zin thmetinden korur.

Nikh hidinde Aranan Nitelikler: Evlenmede hidin fonksiyonu, evlenmeye ilikin icap ve kabul iitmek ve anlamaktan ibrettir. Bunun iin hitlerin ayn yerde ve birlikte bulunmalar gerekir. Ayr ayr yerlerde veya ayn yerde olmakla birlikte, birbiri ardndan evlenme irdelerine hit olan kimselerin hitlikleri geerli saylmaz.

hitte aranan nitelikler unlardr: a. hit akll ve ergin (bla ermi) olmaldr. Akl hastas veya kk ocuklarn hitlii yeterli deildir.

b. hitlerin iki erkek veya bir erkek iki kadn olmas gerekir. Tek hitle nikh geerli olmaz. nk hadiste "Bir vel ve iki adletli ahit olmadka nikh olmaz!" buyurulmutur (Eb Dvud Nikh, 19). Allah Tel yle buyurur: "Erkeklerinizden iki hit tutun. Eer iki erkek bulunmazsa, bu takdirde rz olacanz hitlerden bir erkekle iki kadn yeter." (2/Bakara, 282).

mam fi'ye gre bu yet nikh akdini kapsamaz. Ksasta ve dier er' cezalarda olduu gibi, nikhta her iki hidin erkek olmas arttr. Hanbel ve Mlikler de ayn grtedir. Haneflere gre, kadnlar nikhta taraf olduklar gibi, bir erkek iin iki kadn olmak zere hitlik yapabilirler. Bunlarn hitlikleri yalnz had ve ksas dvlarnda unutma ve gaflet sebebiyle kabul edilmez. nk hadler phe ile der (bk. es-Serahs el-Mebst, Msr 1324-1331/1906-1912, V, 32, 33; ezZhayl, a.g.e., VII, 74, 75; Hamdi Dndren, a.g.e., s. 208, 209).

c. hit hr olmaldr. Hanbeller dndaki ounluk, hitlerin hr olmas gerektiini sylerler. Hanbellere gre ise, kle dier haklar konusunda hitlik yapabildii gibi nikhta da hit olabilir. nk bunu yasaklayan bir yet, hadis veya icm yoktur (ez-Zhayl, a.g.e., VII, 75).

d. Mslman olmaldr. ki tarafn mslman olduu bir evlenmede her iki hidin de mslman olmas gerektiinde gr birlii vardr. nk gayr mslimin mslman zerinde velyet hakk yoktur (bkz. 4/Nis, 141; el-Ksn, a.g.e., II, 253). Eb Hanfe ve Eb Yusuf'a gre, iki taraf veya yalnz kadn ehl-i kitaptan olursa hitler de ehl-i kitaptan olabilir.

e. ounluk fakihlere gre, grme yetenei art olmayp, iitme ve anlama yeteneinin bulunmas arttr. Bu nedenle hidin nikh akdinde konuulan szleri anlamas gerekir. nk hitliin amac budur. Aksi halde hit, bir sz kesme veya nian merasimini nikh akdi sanabilir. Bu da toplumda yanl anlamalara neden olur.

f. hitler evlenecek kimselerin usl, fr veya dier hsmlarndan olabilir. Buna gre, ana, baba, dede ve nine ile, elerin oul veya kzlar nikhta -yukarda belirtilen niteliklere sahip iseler- hit olabilirler. ounlua gre bu hsmlardan birisi vel olarak akde katlyorsa hit saylmaz (el-Ksn, a.g.e., II, 253, 254; elFetvl-Hindiyye, I, 267, 268).

g. Haneflere gre, hitlerin adletli olmas art deildir. ki fsk hidin hitlii de yeterlidir. nk fsk vel olmaya ehildir. mmiyye as da bu grtedir. Hatta mmiyye mezhebine gre, nikhta hit bulundurma, akdin shhat art deil, menduptur. Onlar srekli nikhta hit bulundurma, iln ve aa vurmay mstehap sayarlar. iann en salam grne gre, kadn reid, ergin olunca iki hit ve velnin hazr bulunmas art deildir (bk. el-Muhtasaru'n-Nfi' f Fkhlmmiyye, Drul-Kitabil-Arab, Msr (t.y), s. 194). (2)

Mehir

"Mehir"; Evlenme srasnda kadna bu isimle denen mebla; evlilikte kadnn nikh akdi veya cinsel temasla hak kazand mal veya mebla anlamnda bir fkh terimidir. Kitap, Snnet ve fkh literatrnde mehir kelimesi yerine, e anlamda; "sadk", "sadka","nhle", "farza", "ecr", "hb", "ukr", "alik", "tavl" ve "nikh" kelimeleri de kullanlr.

slm, Hristiyanlkta olduu gibi kadnn erkee verilmek zere para biriktirilmesini (drahoma) deil de; aksine, erkeklerin kadnlara rabetinin bir sembol olsun diye hediye kabilinden bir meblan ona verilmesini emretmitir. Mehir, kadna deil; erkein zerine vciptir. Dru'l-slm'da bir kadnla cinsel temas, ya had

cezasn gerektirir, ya da mehir hakkn dourur. Bu, kadna saygnn bir sonucudur.

Kur'n- Kerm'de mehirden sz eden eitli yetler vardr. Bazlar unlardr: "Aldnz kadnlarn mehirlerini yrekten isteyerek ve Allah'n bir atiyyesi olarak verin." (4/Nis, 4). ounlua gre, burada hitap kocalaradr. Baz bilginler hitabn vellere olduu grndedir. C hiliye devrinde mehri kzn velleri alr ve adna da "nihle" derlerdi. "...Haram olanlar dndaki kadnlarla evlenmeniz, nmuslu olarak ve zinya sapmakszn yaamak ve mallarnzdan onlara mehir vermek artyla size hell klnd. Artk o kadnlardan hangisiyle yararlanmanz olmusa, cretlerini belirlendii ekliyle verin. Mehir miktarn belirledikten sonra aranzda gnl holuu ile uyutuunuz miktar hakknda zerinize bir vebal yoktur." (4/Nis, 24).

Abdullah bin Abbas (r.a.)'tan rivyet edildiine gre, Hz. Ali, Hz. Ftma ile evlenirken Raslullah (s.a.s.) kendisine; "O'na bir ey ver" dedi. Ali: "Bende bir ey yok" deyince de; "Hutam zrhn verebilirsin" buyurdular. Bir kadnla evlenmek isteyen bir sahbeye Allah'n elisi mehir vermesini bildirdi. Evinden de eli bo dnnce; "Demirden bir yzk de olsa bak" deyip, yeniden eve gnderdi. Yine bo dnnce, ne miktar Kur'n- Kerm bildiini sordu ve sonunda yle buyurdu: "Haydi git, onu sana bildiin Kur'an karlnda verdim" (e-evkn, Neyl'l-Evtr, VI, 170).

Bu konudaki yet ve hadislerden u sonuca varlmtr. Raslullah (s.a.s.), mehirsiz hi bir evlilie ruhsat vermemitir. Eer mehir vcip olmasayd, bunu gstermek iin arada bir onu terkederdi. Dier yandan, sahbe devrinden bu yana slm bilginleri mehir zerinde icm etmilerdir (bk. es-Serahs, el-Mebsut, V, 62 vd.; el-Ksn, Bedyiu's-Sanyi, II, 274-304; bn'l-Hmm, Fethul-Kadr, II, 434 vd.; el-C asss, Ahkm'l-Kur'n, III, 86 vd.; bn Rd, Bidyet'l-Mctehid, II, 16 vd.; bn bidin, Redd'l-Muhtr, II, 329 vd.).

Aile yuvasyla ilgili grevlerin en gzel ekilde yerine getirilmesi iin, eski alardan beri kadnla erkek arasnda bir grev blm yaplmtr. Erkek, evin dndaki ilerle urar ve gerektiinde ar ilerde alarak geim iin kazan salar. Kadn da evin ynetimi, yemein hazrlanmas, ocuklarn bakm ve terbiyesiyle urar. Bu yzden btn mal ykmllkler kadnn deil, erkein grevidir. Mehir ve btn kapsamyla nafaka bu ykmllkler arasndadr. Bu grev blm erkekle kadnn yaratlna ve lh snnete de uygundur. Erkek daha gl olduu iin alp kazanmaya daha yatkndr. Kur'an'da yle buyurulur: "Erkekler, kadnlardan daha gl kuvvetlidirler. Yani ailenin reisidirler. Bunun sebebi udur: Allah onlardan kimini kiminden stn klmtr. Bir de erkek, mallarndan evin geimini salamaktadr" (4/Nis, 34).

Mehir, nikh akdinin rkn veya artlarndan deildir. Bu yzden mehirsiz akdedilecek nikh geerli olur ve kadn emsal mehire hak kazanr. Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Kendileriyle cinsel temasta bulunmadnz veya kendilerine bir mehir tyin etmediiniz kadnlar boamsanz, bunda zerinize bir saknca yoktur." (2/Bakara, 236). Bu yette, cinsel birlemeden veya mehir tesbitinden nce kadn boamann geerli olduu belirtilmektedir. Boama ancak sahih nikhtan sonra mmkn olduuna gre, yet, akit srasnda mehrin konuulmasnn bir rkn ve bir art olmadna dellet eder (el-Ksn, a.g.e., II, 274; erz, el-Mhezzeb, Haleb tab', II, 55, 60; bn Rd, a.g.e., II, 25).

Ukbe b. mir (r.a.)'in naklettii u hadis de yukardaki anlam destekler. Hz. Peygamber bir adama: "Seni filanca kadnla evlendireyim mi?" demi; erkein; "evet" demesi zerine, kadna hitben; "Seni filanca erkekle evlendirmeme raz oluyor musun?" diye sormutu. Kadnn da "evet" demesi zerine, onlar evlendirdi. Herhangi bir mehir belirlenmeksizin evlilik gerekleti. Bu erkek, vefat srasnda yle dedi: "Raslullah (s.a.s.), beni filanca kadnla evlendirdi. Bir mehir konuulmad ve kadna bir ey de vermedim. Ona mehrim olarak Hayber'deki hissemi veriyorum." Kadn bu hisseyi alm ve yz bin dirhem karlnda satmtr (ez-Zhayl, el-Fkhu'l-slm ve Edilletuh, Dmak 1405/1985, VII, 254). Yalnz Mlikler mehri, nikhn bir rkn olarak kabul ederler. Eler mehirsiz olarak veya arap, domuz eti gibi er'an mal saylmayan bir eyi mehir yaparak evlenseler Mlikler dnda ounlua gre akit geerli olur.

Mehrin st ve alt snr: Mehrin en ok miktar iin bir snr getirilmemitir. Kur'an'da; "Onlardan birisine yklerle mehir vermi olsanz bile, iinden bir ey almaynz" (4/Nis, 20) buyurulur. Hz. mer bunu 400 dirhemle snrlamak istemi, aksi halde fazlann beyt'l-mle gelir kaydedileceini iln etmiti. Hz. mer'in dayand delil; Hz. Peygamber'in ei ve kzlar iin 480 dirhemden (12 okiye) daha fazla mehir verilmemesi idi. Hz. mer minberden indikten sonra Kureyli bir kadn, yukardaki yeti (4/Nis, 20) okuyarak, Allah'n mehir iin bir snr getirmediini, aksine, kadnlar ykler dolusu mehre lyk grdn belirtti. Bunun zerine yeniden minbere karak, szn geri ald ve yle dedi: "Size, kadnlarnz iin 400 dirhemden fazla mehir vermenizi yasaklamtm. steyen, malndan diledii kadar verebilir" (e-evkn, Neyl'l-Evtr, VI,168; Heysem, Mecmau'z-Zevid, Msr, t.y., IV, 283 vd.).

Eb Hanfe'ye gre, mehrin en az miktar on dirhem gm veya bunun karldr. Hz. Peygamber devrinde bu kadar para yaklak iki kurbanlk koyun bedelidir. Hrszlkta, had cezasnn uygulanmasn gerektiren en az miktar; bir dinar altn para olup mehir de buna kyas yaplmtr. nk bir dinar altn para, on dirhem gm paraya satn alma gcnde eit durumda idi. mam Mlik'e gre mehrin en az miktar dirhemdir. Bu mezhep de kendi mezhebinin hrszlk nisabn l olarak almtr. mam fi ve Ahmed bin Hanbel, en az miktar iin bir snr koymamlardr. Delilleri; mehir yetinde maln azna bir snr konulmamasdr (Buhr, Nikh, 34-51; es-Sabn, Tefsru yti'l-Ahkm, Dmak 1397/1977, I, 453; ez-Zhayli, a.g.e., VII, 256; mer Nasuh Bilmen, stlht- Fkhyye Kmusu, stanbul 1967, IV, 121-123; Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, stanbul 1983, s. 279, 280).

Mehrin konusu: Sat veya kullanlmas yasak olmayan her ey mehir olarak verilebilir. Menkul ve gayrimenkul mallar, ziynet eyas, hayvanlar, misli eyler ve hatta menkul veya gayr menkul bir maldan yararlanma hakk bunlar arasndadr. Ancak slm'n yasak ettii eyler, mesel; alkoll ikiler, domuz, lm hayvan etleri mehir olamaz. Bu gibi eyler mehir yapld takdirde, nikh akdi mehirsiz yaplm saylr ve kadn emsal mehre hak kazanr (el-Ksn, a.g.e., II, 277 vd.; bn bidn, a.g.e., Msr, t.y., II, 252, 458-461; el-C asss, Ahkm'l-Kur'n, II, 143).

Kur'n- Kerm'i veya hell ve haramdan baz din hkmleri retmenin mehir saylp saylmamas fakihler arasnda tartlmtr. lk Hanef mctehidlerine gre, Kur'n ve fkh retimi mehir yerine gemez. nk, hell klnan kadnlar belirleyen yetteki; "mallarnzla istemeniz" (4/Nis, 24) ifdesi buna engeldir. Kur'an retimi ve benzeri ameller tat niteliinde olup, kii bunlar Allah'a yaklamak iin yapar. Bu yzden ilk Hanef mctehidine gre, bunun iin i akdi yapmak geerli olmaz. Byle bir durumda kadn emsal mehre hak kazanr. nk bu, mal olarak karl bulunmayan bir yararlanmadr.

Sonraki Hanef fakhleri ise, Kur'n- Kerm retimi ve dier din hizmetlerin; artlarn deimesi ve geim iin insanlarn ok megul olmas gibi sebeplerle olan ihtiya yznden, bir cret karlnda yaplabileceine fetv verdiler. Delil; Hz. Peygamber'in, bildii Kur'n' eine retmesi karlnda bir erkei evlendirmesidir. lk Hanef mctehidleri, bu hadisi te'vil ederek, mehirsiz evlendirmenin Hz. Peygamber'e mahsus bir mumele olduunu sylemilerdir (e-rz, a.g.e., II, 59; e-evkn, Neyll-Evtr, VI, 170; el-Askaln, Blu'l-Merm, Terc. A. Davudolu, stanbul 1967, III, 247 vd.; Bilmen, a.g.e., VI, 173-175).

Mehrin eitleri: Mehir, genel olarak mehr-i msemm ve mehr-i misil olmak zere ikiye ayrlr. Mehr-i msemm da muaccel ve meccel diye kendi iinde ikiye ayrlr.

1. Mehr-i msemm: Bu, nikh akdi srasnda veya daha sonra elerin karlkl rz ile belirledikleri mehirdir: "Eer siz, onlar kendilerine temas etmeden nce boar, fakat daha nce onlara bir mehir tyin etmi bulunursanz, bu tyin ettiiniz mehrin yars onlarndr." (2/Bakara, 237). Mehr-i msemm da pein verilip verilmeme durumuna gre ikiye ayrlr:

a) Mehr-i muaccel: Elerin miktarn belirledikleri mehir, nikh akdi srasnda denebilecei gibi, sonraki bir tarihte de denebilir. te akit srasnda pein olarak denen mehre "mehr-i muaccel (pein mehir)" denir. Eler, mehrin miktarn belirlemekle birlikte, deme eklini tesbit etmemilerse, pein denecek miktar rfe

gre belirlenir. rf, tamamnn pein veya ileride denmesi yahut bir blmnn, rnein te birinin veya yarsnn pein, geri kalannn sonradan verilmesi eklinde meydana gelmise buna gre hareket edilir. nk mehrin deme ekli zerindeki rf, aksi kararlatrlmadka eler arasnda art koulmu gibidir. Hadiste; "Mslmanlarn gzel grd eyler Allah nezdinde de gzeldir" (Ahmed bin Hanbel, Msned, I/379) buyurulmutur.

Baz fakhler, zifaftan nce kadna mehrin bir ksmn vermeyi mstehap grrler. Bu konuda, Hz. Ali'nin, Ftma (r. anh) ile evlenirken zifaftan nce mehir olarak zrhn vermesi uygulamasna dayanrlar. Bu evlilik Medine'de, Hicret'in ikinci ylnda vuku bulmu ve mehrin denmesi konusunda Medne rfne uyulmutur (M. Muhyiddn Abdlhamd, el-Ahvlu'-ahsiyye, s. 140, 141).

Bugn Msr'da geerli olan rfe gre, genel olarak, mehrin te ikisi pein alnr. Fas'ta ise mehrin yars pein denir (Halil C in, slm ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Ankara 1974, s. 218).

b) Mehr-i meccel: Mehrin tamamn pein olarak deil de, evlenmenin sona ermesi, be yl, on yl sonunda veya kocann lm halinde denmesi kararlatrlabilir. te bu ekilde, denmesi belirli bir vdeye balanm olan mehir "mehr-i meccel (vdeli mehir)" adn alr. Bu durumda kadn, belirlenen vde gelmeden nce mehri isteyemez. Miktar belirlendii halde, deme ekli belirlenmemi olan ve bu konuda rf de bulunmayan durumlarda, mehir; boanma veya elerden birisinin lm halinde peine dnr. Boamann kesin (bin) veya caylabilir (ric') olmas arasnda bir fark yoktur. Ancak, ric' boama halinde mehir, iddetin sonunda pein mehre dnr (Mehmed Zihni, Nimet-i slm, stanbul 1976, s. 641 vd.).

2) Mehr-i misil: Kadnn emsline gre takdir edilen mehirdir. Kadn, u durumlarda mehr-i misle hak kazanr:

a) Nikh akdinde mehrin zikredilmemi olmas halinde mehr-i misil gerekir. Mehrin zikredilmemesi, akdin fesdn gerektirmez. nk nikh, evlenecek olan iftlerin icab-kablyle tamam olur. Mehir ise nikhn rkn deildir ve bundan dolay nikh akdinin icrs ve shhati, mehrin zikredilmesine bal deildir. Mehir zikredilmedii halde koca vefat ederse kars mehr-i mislini terikeden alr, kadn vefat ederse vrisleri kocadan mehri misli alrlar.

b) Mehrin, tyin edilmi olmakla birlikte, mehir hakknda bilgisizliin fazla olmas (el-C ehlet'l-fahie) veya gayr- mtekavvim bir mal olarak tyin edilmesi halinde mehr-i misil gerekir. Mehrin ev, araba, hayvan, elbise vb. ekilde mutlak olarak zikredilmesi halinde fhi cehletten szedilir ve bu durumda mehr-i misil gerekir. nk bu cins isimler farkl vasflarda ve deerlerde olabileceinden anlamazlk ve ekimeye gtrr. Mesel, mutlak olarak ev denildiinde evin mstakil, byk veya kk olmas, manzaras vb. gibi problemleri beraberinde getirebilir. Bunun yannda eriatn domuz, iki gibi mtekavvim mal kabul etmedii eylerin mehir olarak tyini halinde bunlar geersizdir ve mehr-i misil tahakkuk eder.

c) Taraflar arasnda mehri ortadan kaldrma konusunda bir anlama varsa yine mehr-i misil gerekir. Mehir, riin nikh akdinde uyulmasn emrettii hkmdr. Bundan dolay taraflarn mehri kaldrma yetkisi yoktur. Eer akde bitiik bir artla onu kaldrmaya teebbs ederlerse bu art fsiddir. Bu durumda akit sahih ve art geersiz olur. Bunun en nemli mislini igar evlilii oluturmaktadr. igar evlilii iki kadnn mehir zikredilmeksizin birbirine karlk olmak zere iki erkekle evlendirilmesidir. Burada nikh akdi geerli fakat art geersizdir ve mehir zikredilmediinden mehr-i misil gerekir. igar evlilii, Ahmed bin Hanbel, mam Mlik ve mam fi'ye gre fsiddir (Ksn, Bedyus-Sanyi, Kahire 1327-28/1910, II, 282-283; Molla Hsrev, Drer'l-Hukkm erhu Gureril-Ahkm, stanbul 1979, I, 342; el-Fetva'l-Hindiyye, Bulak 1315, I, 309-311; M. Eb Zehre, el-Ahvlu-ahsiyye, Kahire 1368/1948, s. 182-183; Bilmen, Istlht- Fkhiyye Kamusu, stanbul 1985, II, 6, 119-120, 140-142).

d) Mehrin zikredilip zikredilmedii konusunda kar-koca arasnda ihtilf ortaya karsa mehr-i misil gerekir. Ancak hangisi delil getirirse kabul olunur. Delil getiremezlerse mehir zikredilmedi (mnkir) diyenden yemin istenir. Yeminden kanrsa (nkul), mehrin zikredildiini syleyenin dvs sbit olur. Yemin ederse mehr-i misil gerekir (Molla Hsrev, a.g.e., I, 347).

Mehr-i Mislin takdiri: Mehr-i misli tyin iin, evlenecek olan kadnn babas kablesinden; ya, gzellik, mal, ehir, takv, akl, dine ballk, bekret, iffet, ilim, edeb, gzel ahlk, ocuk sahibi olma gibi eitli vasflarda benzeri olan kadnlarn mehirleri dikkate alnr. Bu benzerlik iki tarafn yani mehri tyin olunacak kadn ile denk ve benzeri kadnlarn akit srasnda sahip olduklar vasflar itibariyle aratrlr. Bu vasflarn akitten sonra artmas veya eksilmesi emsalliin meydana gelmesine zarar vermez. Eer babas tarafnda benzeri bulunmazsa babasnn kablesine denk olan kableden emsali kadnlarn mehri takdir edilir. Kadnn bu durumlarda benzeri bulunmad takdirde mehr-i misil iki dil erkek veya bir erkek iki kadnn ehdetiyle sbit olur. Eer dil ahit bulunamazsa sz, yeminle beraber kocaya aittir. Koca mehr-i misli tyinden kanrsa mehrin miktarn tyin iin hkime bavurabilir. Bu hkmler, ihtilf ortaya kmas halindedir. Eer mehir konusunda ittifak hasl olursa kabul olunur (el-Ksn, a.g.e.,II, 287; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 183-184; Bilmen, a.g.e., II, 119).

Mehrin Sahibi: Mehir, evlenecek olan kadnn hakkdr. Babas veya dedesi, mehri kadn adna alabilir, fakat ona sahip olamaz. Ancak kadn rz olmazsa, velsine yaplacak mehir demesi geerli deildir. Kadn; kk, akl hastas veya bunam olursa, bu takdirde mehir mal velyeti hiz olan velye verilir. Ahmed bin Hanbel, baba iin, mehir yannda bir mebla alma hakkn tanm ve delil olarak da, Hz. uayb'n kzyla evlenmek iin Hz. Ms'nn sekiz yl obanlk yapmasn delil gstermitir. Kur'n- Kerm'de yle buyurulur: "uayb, Ms'ya dedi ki; 'bu iki kzmdan birini -sen bana sekiz yl iilik yapman artyla- sana nikhlamak istiyorum. Eer iiliini on yla tamamlarsan o da kendinden" (28/Kasas, 27). Bu yet-i kerme, karlnda cret alnabilen yararlanmann mehir olabileceine dellet eder. Dier mezheplere gre, burada balk parasndan ok, babann kz adna alm olduu mehir sz konusu olabilir. Nitekim, Hz. Ms'nn orada evlendirilmesi, mal-mlk sahibi olarak yeniden Msr'a dnmesi bunu gsterir. Eb Hanfe ve dier baz fakhlere gre, kzn babasnn evlenecek erkekten mehir dnda bir ey almas ciz deildir. 1917 tarihli Osmanl Hukuk- Aile Kararnamesinde u hkmler yer alr: "Mehir, evlenen kadnn hakk olup, onunla eyiz yapmaa zorlanamaz. Bir kz evlendirmek veya teslim etmek iin ana-baba veya dier hsmlarnn, kocadan ake veya benzeri eyleri almalar memndur" (Hukuk- Aile Kararnamesi, madde, 89, 90).

Kadnn, mehrin tamamna hak kazand haller: Kadn; sahih halvet, zifaf veya lm halinde mehrin tamamna hak kazanr;

a) Sahih halvet: Sahih bir akitle evli bulunan elerin, kimsenin gremeyecei ve istekleri dnda kimsenin giremeyecei kapal veya kapal saylan bir yerde yalnz kalmalardr. Halvete engel olan durumlarn da bulunmamas gerekir. Elerin yannda nc bir kiinin bulunmas, kar-kocada cinsel birlemeye engel halin olmas, kklk, ay hali, hastalk, farz orulu olmak, farz veya nfile hac iin ihramda bulunmak gibi.

Sahih halvet iki durumda zifaf olmu gibi sonu dourur. Bu halvetten sonra kadn boanrsa kadn tam mehre hak kazanr. nk kadn evlenme midiyle nikhl olarak kapal bir yerde bulunduu iin daha sonra boanma olursa, yeniden evlenmede nikhtan nceki artlarla e bulamayabilir. Halvetten sonra boanan kadn iddet bekler. Dolaysyla da iddet nafakas, halvetten sonra en az alt ay sonra doacak ocuun nesebinin sbit olmas gibi haklardan yararlanr.

b) Zifaf: Burada evliliin mteber olma art da aranmaz. Zifaf ve sahih halvette mehrin tamamnn gerekliinin delili u ayettir: "O kadnlardan birine yklerle mehir vermi olsanz bile, iinden bir ey almayn" (4/Nis, 20).

Zifaf, sahih evlilikte olmusa kadn mehrin tamamna hak kazanr. Tesbit edilen mehir yoksa mehr-i misil alr. Zifaf fsit evlilikte olmusa, kadn mehr-i misil ile mehr-i msemmdan hangisi daha az ise ona hak kazanr. Daha nceden mehir tesbit edilmemise, mehr-i misil alr. Fsit nikhta halvet, zifaf hkmnde deildir (el-Ksn, a.g.e., II, 335).

c) Elerden birinin lm: Kadn vefat ederse, miraslar, mehri mirastaki paylarna gre blrler. Kocas da drtte bir veya ikide bir miras olaca iin mehri o lde eksik verir. Koca vefat ederse, kadn, terikeden mehir miktarn ayrca alr (bn Rd, a.g.e., II, 20).

Mehrin yarsnn denecei haller: Sahih evlilik, zifaf veya sahih halvetten nce kocann fiiliyle sona ermise, kadn mehr-i msemmnn yarsn alabilir. Mehrin tamam pein olarak denmise, kadn bunun yarsn kocasna ide etmek zorunda bulunur. Delil u yettir: "Eer siz onlar kendilerine temas etmeden nce boar, fakat daha nce mehir tesbit etmi olursanz, o halde tyin ettiiniz o mehrin yars onlarndr." (2/Bakara, 237). Bu yet hkmne gre, kadnn yar mehir almasnn artlar unlardr: a) Mehir daha nceden tesbit edilmi olacak, b) Koca, karsn zifaftan nce boam olacak, c) Kadn mehir hakkndan vazgememi bulunacaktr.

Burada evlilik boama ile sona erebilecei gibi fesih ile, lian, kocann iktidarszl, slm dinini terketmesi, kars mslman olduu halde kendisinin slm'a girmekten kanmas, karnn usl ve fruna hrmet-i msharay gerektiren bir fiil ilemesi halleriyle de sona erebilir. Btn bu durumlarda evliliin sona ermesi kocann fiili ile olmu bulunur ve kadn yar mehre hak kazanr. Yeter ki bu ayrlk, cinsel birlemeden nce vuku bulsun. Bu eit ayrlkta kadna iddet gerekmez (el-Ksn, a.g.e., II, 296 vd.; bn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, II, 438-439).

Yukardaki durumlarda evlilik yine zifaftan nce ve kocann fiiliyle olur, fakat verilecek mehir miktar belirlenmemi olursa kadna mut'a denen bir teselli hediyesi vermek gerekir. (bkz. 2/Bakara, 236). Mut'a; kocann; mal, elbise veya yiyecek olarak boanm hanmna verdii eylere denir. yette mut'ann miktar belirlenmemi ve bu husus ictihda braklmtr. Eb Hanfe'ye gre, mut'ann en az bir elbise, ba rts ve bir yorgan olup, mehr-i mislin yarsndan ok olamaz (es-Serahs, el-Mebst, V, 82, 83; es-Sabn, a.g.e., I, 379-380; M. Zihni, a.g.e., s. 441 vd.).

Kadna mehir vermenin gerekmedii durumlar: ki durumda kadna mehir vermek gerekmez.

a) Evlenme akdi fsit olur ve koca karsn zifaftan nce boarsa, erkein mehir veya mut'a vermesi gerekmez. Bu konuda evliliin karlkl rz ile veya hkimin hkmyle sona ermesi sonucu deitirmez.

b) Evlilik akdi sahih olur, fakat, gerek veya hkm (sahih halvet sretiyle) zifaftan nce kadnn fiiliyle ayrlk vuku bulursa, kadn yine bir ey alamaz. Kadnn kk evlendirilmesi halinde bul muhayyerlii hakkn kullanmas, irtidat etmesi veya kocas slm'a giren ve ehl-i kitap olmayan kadnn, mslman olmaktan kanmas hallerinde evlilik akdi kadn tarafndan veya kadn sebebiyle sona ermi saylr. Kadnn, kocasnn usl veya frundan birisiyle hurmet-i msharay gerektiren bir fiil ilemesi, mesel zin etmesi veya bunlardan birisiyle sevimesi halinde de evlilik kadn tarafndan sona erdirilmi saylr (el-Ksn, a.g.e., II, 336, 337).

Sonu olarak mehir evlilik hayat sresince kadn iin bir yedek ake niteliindedir. Kadnn niden kocasn kaybetmesi veya boanmalar hlinde, kocasnn evinde kalmas zorlaabilecei iin, kendisine yeni bir hayat program hazrlayncaya kadar mehir ona bir destek olur. En az mehir miktarnn iki tane kurbanlk koyun paras kadar olduu, st snrnn ise drt yz dirhemin de stnde olabilecei, Hz. Peygamber devrinde, yaklak be dirheme bir kurbanlk koyun alnd dikkate alnrsa, byle bir gerek mehrin, nemli bir yedek ake tekil edecei aktr. (3)

Muta Nikh

Muta; Yararlanlan ey; umre ile hacc birletirme; boanan kadna verilen elbise ve ba rts gibi eya; bir kadnla geici olarak evlenme demektir. Muta kelimesinin oulu "mutan" dur. Ayn kkten met'; yararlanma, yiyecek giyecek gibi yararl olan her ey demektir. oulu "emtia"dr. "Temett" ve "istimt" ise; bir eyden uzunca sre yararlanmak, onu lezzetli bulmak, zevk almak anlamlarna gelir. Yararlanlacak ey anlamnda, met' ve mut'a e anlaml kelimelerdir.

Mut'ann bir fkh terimi olarak iki anlam vardr:

1- Boanan kadna iddet sresince yararlanmas iin verilen ey ve geici evlilik. Mehir miktar belirlenmeksizin yaplan nikh akdinden sonra, henz cinsel birleme olmadan boanma veya fesih yoluyla evlilik sona ererse kadna mut'a denilen elbise ve ba rts gibi baz eyler verilir. Bunlar mehir yerine geen bir eit "teselli hediyesi" dir.

Kur'n- Kerim'de yle buyurulur: "Kadnlara yaklamadan ve onlara mehir takdir etmeden boarsanz, sizin iin bir sorumluluk yoktur. Bu durumda zengin kendi imknna gre, yoksul da kendi imknna gre, uslne uygun bir ekilde onlara, yararlanacaklar bir eyler verir. Bu, iyilikte bulunanlarn zerine bir bortur." (2/Bakara, 236); "Boanan kadnlarn rfe gre birtakm eyalar alma hakk vardr." (2/Bakara, 241); "Ey iman edenler! M'min kadnlar nikhlar, sonra da cinsel birlemeden nce onlar boarsanz, artk sizin, onlarn zerinde iddet sayma hakknz yoktur. Onlara hemen mut'alarn (yararlanacaklar baz eyleri) verin ve onlar gzellikle serbest brakn." (33/Ahzb, 49). Bu yetlerde yer alan "metea" veya "emtea" fiilleri; birisini bir eyden yararlandrmak, boanan kadnlara mut'a vermek anlamlarna gelir (Rab el-Isfehn, el-Mfredt, s. 461).

2- Mut'a evlilii anlamnda kullanlr. Bu anlamda mut'a; evlenme engeli bulunmayan bir kadnla, belli bir sre iinde ve belli bir mal karlnda, "senin cins ynlerinden u kadar sre ve u kadar bedel ile yararlanaym" diyerek icap ve kabulde bulunmaktr. slm'n ilk devirlerinde zarret gerei izin verilmi olan bu evlilik ekli, sonradan neshedilerek ebed olarak yasaklanm ve belli bir sreyi kapsayan nikh akitleri btl klnmtr. nk bu eit bir nikh akdiyle, evlilikten beklenen amalar elde edilemez (Muhammed Ali es-Sbn, Tefsru yti'l-Ahkm, I, 457).

Mut'a nikh anlamnda bir de "geici (muvakkat) nikh" vardr. Bu da btl bir nikhtr. Aralarndaki ayrlk hemen hemen lfz farkndan teye gitmez. Mesel; geici nikhta, sreyle birlikte, evlilik ifade eden nikh ve tezvic szleri; mut'ada ise; temett, veya istimta', yani "kadnn cinsel ynlerinden yararlanma" anlam ifade eden szler kullanlr. Dier yandan mut'a nikhnda, hit ve sre snrlamas art deildir. Geici nikhta ise bunlar arttr (bn bidin, Redd'l-Muhtr, stanbul 1984, III, 51, vd).

Kur'n- Kerim'de mut'a nikhnn esaslarn belirleyen ak bir yet yoktur. Konu ile balant kurulabilen u yettir: "Evli kadnlarla evlenmeniz de haram klnd. Sahibi bulunduunuz criyeler mstesna. Bunlar Allah'n zerinize farz kld hkmlerdir. Bunlarn dnda iffetli olarak zin etmeksizin mallarnzla evlenmek istemeniz size hell klnd. Onlarla cinsel temasta bulunduunuzda, cretlerini (mehir-mut'a) verin. Mehir takdir edildikten sonra birbirinizi rz etmenizde bir saknca yoktur. phesiz ki Allah, hereyi ok iyi bilendir, hkm ve hikmet sahibidir." (4/Nis, 24)

yetteki "mut'a/cret", ehl-i snnet limlerince mehir olarak deerlendirilmitir. Bununla, mehirden sz eden dier yetler arasnda benzerlik vardr. "Birbirinizle kaynap babaa kalmken ve onlar (hanmlarnz) sizden kuvvetli bir ahid almken, verdiinizi (mehri) nasl geri alabilirsiniz?" (4/Nis, 21), "Kadnlarn mehirlerini gnl holuu ile verin. Eer kendi istekleriyle mehrin bir blmn size balarsa onu fiyetle yeyin." (4/Nis, 4). "Kadnlara verdiklerinizden (mehir)

herhangi bir eyi geri almanz size hell deildir." (2/Bakara, 229).

Yukardaki ilk yetin genel anlamnn mut'a nikhn da kapsad ne srlmtr. Bu eit nikhn slm'n ilk yllarnda mer klndnda phe yoktur. Ancak daha sonra neshedilmitir. mam fi ve limlerden bir grup, mut'ann nce mbah klndn, sonra neshedildiini, sonra yine mbah klnp, neshedildiini, yani bunun iki defa tekrar edildiini sylemitir. Dier baz bilginler, ikiden fazla, bazlar ise bir defa mbah klnp arkasndan neshedildiini ve bundan sonra da artk mubah klnmadn belirtmilerdir (bn Kesr, Tefsru'l-Kur'ni'l-Azm, stanbul 1985, II, 225).

yetteki "istemta'tm (yararlandnz)" kelimesine, "dehaltm (cinsel temasta bulundunuz)" anlam verilmitir. iler ise bu kelimeye, mut'a nikh anlam vermitir.

bn Abbas ve sahbeden bir grup, mut'ann zarret sebebiyle mubah klndn sylemitir. Dier yandan bn Abbas, bey b. Ka'b, Sad b. C beyr ve es-Sdd mut'a yetini, "Belli bir vakte kadar" ilvesiyle u ekilde okuduklar nakledilir: "Onlarla belli bir vakte kadar, cinsel temasta bulunduunuzda, sre dolunca mehirlerini verin" (4/Nis, 24).

limler dndaki slm hukukularnn cumhru (ounluu), mut'a evliliinin haram olduu kanaatindedirler. ilerden baka, cumhrun grne kar kan kalmamtr. ilerin bu konudaki szleri ehl-i snnet limlerine gre Kitap, Snnet ve icma ters dt kanaatiyle reddedilmitir. yle ki,

1) a; "Onlarla cinsel temasta bulunduunuzda, mehirlerini bir hak olarak verin" (4/Nis, 24) yetini mut'aya delil getirir. Halbuki bu yet, mer nikhla evlenip, cinsel temastan sonra, kadnn mehre hak kazandndan sz etmekte, ayn yette, bir nceki cmlede, "Bunlarn dnda iffetli olarak zin etmeksizin mallarnzla evlenmek istemeniz" ifdeleri yer alr. Burada zin, sifah ile ifade buyurulmutur. Sifah veya msfeha; srf suyunu boaltmak; yani aile yuvas kurarak ocuk sahibi olmak amac bulunmakszn srf cinsel temas ve ehveti gidermek iin evlenmek anlamn ierir. Bu durum yasaklannca, geici veya mut'a nikh, baka bir deyimle "metres edinmek" de bu yasak kapsamna girer.

2) iann dayand baka bir yet de yledir: "Mehrin belirlenmesinden sonra karlkl anlamak suretiyle birbirinizi rz etmenizde bir saknca yoktur" (4/Nis, 24). Onlara gre, bu yetten maksat, mut'a akdinde belirlenen sre bittikten sonra, erkein creti, kadnn da sreyi arttrarak akdi uzatmalardr. Halbuki, bu yet, mehrin belirlenmesinden sonra, karlkl anlamak sretiyle, belirlenenden az veya daha ok vermekte bir saknca bulunmadn bildirmektedir (el-Als, Rhu'l-Men, Kahire t.y., V, 5; Fahruddin er-Rz, et-Tefsru'l-Kebr, y. ve t.y., X, 45, 46; Elmall, Hak Dini Kur'an Dili, stanbul 1936, II, 1327-1329).

Daha nce de belirttiimiz gibi slm'n ilk dnemlerinde mut'a cizdi. Tirmiz'nin naklettii u hadis bunu aka ifade eder; ancak daha sonra bu cevaz hkmnn neshedildiini de belirtir. bn Abbas'tan (r.a.) nakledildiine gre yle demitir: "Mut'a, slm'n ilk dneminde vard. Bir kimse tanmad bir beldeye geldii zaman, orada kalaca sre iinde, eyasn koruyacak ve kendisine hizmet edecek bir kadnla evlenirdi. Bunun zerine, u yet indi: "Ve onlar rzlarn korurlar. Ancak eleri ve sahip olduklar criyeler bunun dndadr. Bunlarla olan cinsel ilikilerinden dolay knanmazlar" (23/M'minn, 5, 6). bn Abbas bu yet inince yle demitir: "Bu iki evlilik dnda btn yollar haram klnmtr" (Tirmiz, Nikh, 29, hadis no: 1122, III, 430). Bu yetle, evliliin mer yolu iki olarak belirlenmi, bunun dndaki yollar kapatlmtr. Mut'a nikh bu iki eklin dnda kalan bir yoldur (el-C asss, Ahkm'l-Kur'n, Kahire, t.y., III, 99).

Ehl-i snnet limlerinin ounluuna gre muta bir nikh olarak kabul edilemez. Dilde ve bir fkh terimi olarak nikh ile mut'a birbirinin yerine kullanlamaz. Bu iki terim arasndaki farklar u ekilde belirlemek mmkndr:

1) Nikh akdinin birtakm zellikleri vardr ki, onlar olmaynca nikh olmaz. Mesel; srenin gemesi bu akdi etkilemez. Mut'a da ise, belirlenen sre sona erince, boama tasarrufuna gerek olmakszn mut'a kendiliinden ortadan kalkar.

2) Nikh akdinde, cinsel birleme olduktan sonra eler boanrlarsa, kadnn iddet beklemesi gerekir. Kocann lm hlinde ise cinsel birleme olsun veya olmasn iddet gerekli olur (bkz. 2/Bakara, 228, 234). Mut'ada ise, erkein lm iddeti gerektirmez. Belki kadnn hmile olup olmadn belirlemek iin bir hayz sresince bekletilir (bkz. bn Kesr, a.g.e., II, 226).

3) Sahih nikh akdi miras hakk dourur (bkz. 4/Nis, 12). Mut'ada ise miras cereyan etmez.

4) Nikh akdi meydana geldikten sonra, lm, boama veya dinden kma gibi bir sebep bulunmadka nikh sona ermez. Mut'a nikh ise, srenin dolmasyla, kendiliinden ortadan kalkar.

Nikhla mut'a arasndaki bu farklar, mut'ann nikh niteliinde olmadn gsterir. Mut'ann; nikh veya criye edinme (mlk-i yemin) zelliinin bulunmad sbit olunca da hakknda u yetin uygulanmas gerekir: "Kim bunun (nikhl ei veya sahip olduu criyesinin) tesine gemek isterse, ite onlar haddi aan mtecvizlerdir" (23/M'minn, 7). (Ayrnt iin bkz. el-C asss, a.g.e., III, 98 vd.)

Mut'ann yasaklandn bildiren snnet delili: Mut'ann tam olarak hangi tarihte yasakland belirli deildir. Buhr'deki rivyette onun Hayber gn yasakland (Buhr, Nikh 7/16); Mslim'deki rivyette Mekke'nin fethinde nehyedildii (Mslim, Nikh, 22); Mslim'in baka bir rivyetinde Huneyn savann bir kolu olan Evtas sava srasnda yasakland (Mslim, Nikh, 3, hadis 18); bn Mce ve Eb Dvud'un Snenlerindeki hadislerde ise Ved hacc srasnda nehyedildii (bn Mce, Nikh 44; Eb Dvud, Nikh 14, hadis no: 2072) bildirilmektedir.

Hz. Ali (r.a.)'den, yle dedii rivyet edilmitir: "Neb (s.a.s.), Hayber gnnde mut'a nikhn ve evcil eeklerin etini yasaklamtr" (Buhr, Nikh 31; Mslim, Nikh 29-32; bn Mce, Nikh 44).

Semre bin Ma'bed el-C hen'den eitli yollarla nakledilen bir hads, mut'ann sonsuza kadar yasaklandn belirtmektedir. Raslullah (s.a.s.) ile birlikte Mekke fethine katlan Seleme, orada Allah elisinin izin vermesi zerine bir criye ile mut'a yapm, rivyete gre bir veya gn criye ile beraber olduktan sonra, sabahleyin Raslullah'n (s.a.s.) Hacer-i Esved ile Kbe kaps arasnda durarak yle buyurduunu nakletmitir: "Ey insanlar, ben size kadnlarla mut'a yapmanz konusunda izin vermitim. phesiz Allah, onu kymet gnne kadar haram klmtr. Kimin yannda (mut'a nikh ile tuttuu) kadn varsa, onu serbest braksn. Onlara verdiklerinizden hibir ey geri almaynz." (Mslim, Nikh 19, 22, 24; bn Mce, Nikh 44; Drim, Nikh 16; Ahmed bin Hanbel, III, 406). Baz rivyetlerde bu yasaklamann Ved hacc srasnda yapld belirtilir (bkz. bn Mce, Nikh 44, hadis no: 1962).

Mut'ann ne zaman yasaklandn bildiren hadisler arasndaki bu elikiler, hadisiler tarafndan giderilerek, mut'ann birka kez yasaklanp serbest brakld belirlenmitir. mam Nevev'ye gre, mut'a hakkndaki nehy ve serbest brakma iki kez vuku bulmutur. O yle der: "Hayber'den nce helaldi. Hayber'de yasakland. Mekke fethinde mubah klnd. Evtas vak'as da Mekke'nin fethini mtekip olmutur. Bundan gn sonra da mut'a ebediyyen haram klnmtr." (enNevev, erhu Sahihi'l-Mslim, IX, 193, Als, a.g.e., V, 5, 6).

Mut'a konusunda sahbe uygulamas: Hz. mer'in halfelii srasnda, mut'ann hkm zerinde baz tereddtler olunca, Hz. mer, mut'ann haram olduunu iln etmi ve hi bir sahb O'na kar kmamtr. O, halife seildii gn yapt konumada yle demitir: "Raslullah (s.a.s.) bize defa mut'a yapmaya izin verdi,

sonra bunu haram kld. Allah'a yemin olsun ki, evli bir kimsenin mut'a yaptn bilsem, Raslullah'n, mut'ay, haram kldktan sonra, yeniden hell kldna dair bana drt ahit getirmezse onu tala recmederim." (bn Mce, Nikh, 44, hadis no: 1963). Hz. Ali'ye gre mut'a Hz. Peygamber tarafndan Hayber gn yasaklanmtr (bkz. Buhr, Nikh, 29-32).

bn Abbas'n mut'aya ilikin gr: Mut'ann neshedilmediini ne srenlerin bu grlerini bn Abbas'a dayandrmak istedikleri grlr. a mut'a ile ilgisi kurulan Nis sresi 24. yette bn Mes'ud ve Ubey bin K'b'n okuyularnda "il ecelin msemm (belli bir sreye kadar evlenme)" ilvesi z bir kraattir. bn Abbas'n da bu kraati benimsedii nakledilir. Bu yzden bn Abbas'n; "Onlarla belli bir sreye evlendiinizde, sre dolunca mehirlerini verin" (4/Nisa, 24) yetini "belli bir sreye kadar" ilvesiyle birlikte te'vil ederek, mut'ay hell grd ileri srlr. Kimileri de bn Abbas'n, mut'ay yalnz seferde zarret halinde mbah grdn sylerler (el-C asss, a.g.e., III, 95; Als, a.g.e., V, 5, 6).

Sad b. C beyr bn Abbas'a; "Senin fetvan ald yrd ve onun hakknda irler iir syledi" diyerek bir beyit okuduu zaman o buna hayret ederek yle demitir: Sbhnellah, ben byle bir fetv vermedim. Mut'a; "murdar lm hayvan eti, kan ve domuz eti gibi bir eydir. Bu yzden ancak zarret hlinde hell olur." (Als, a.g.e., V, 6; el-C asss, a.g.e., III, 95).

At', bn Abbas (r.a.)'n yle dediini nakletmitir: "Allah, Hz. mer'e rahmet etsin. Mut'a, Allah'n Muhammed mmetine bir rahmetinden baka bir ey deildir. Hz. mer bunu yasaklamasayd, ok az kimse dnda zinya den olmazd." (el-C asss, a.g.e., III, 96). Abdullah b. Vehb'in naklettii bir haberde de, bir adam bn Abbas'a gelerek yle der: "C riyemle ve arkadalarmla bir seferde iken criyemi arkadalarma hell kldm ve ondan faydalandlar (yestemtine)" der. bn Abbas bunun zerine; "Bu apak bir zindr (sifh)" diye cevap verir" (el-C asss, a.g.e., III, 96, 97).

bn Abbas'tan nakledilen bu grlerin sonucunu u ekilde deerlendirmek mmkndr:

1) bn Abbas, baz rivyetlerde yolculuk ve zarret kaydn koymakszn mut'ay hell gstermektedir.

2) l eti ve domuz etini zarretten dolay yemede olduu gibi, mut'ann da zarret hlinde hell olduunu sylemektedir.

3) Mut'a nikhnn neshedildii kanaatindedir. Bunlar u ekilde cevaplayabiliriz:

bn Abbas'n, 4/Nis Sresi 24'nc yeti te'vil ederek mut'a nikhn hell kabul etmesi kendisi iin delil olamaz. nk yette, yukarda da akland gibi mut'ann mubahlna dir bir dellet yoktur. Aksine yet mut'ann haramln kapsamaktadr.

Bu konuda bn Abbas'tan nakledilen bir rivyet, Tirmiz'nin de rivyet ettii gibi, O'nun mut'a nikhn haram kabul ettii ve nceki kanaatinden dnd grdr. (Ayrnt iin bk. el-C asss, a.g.e., III, 99, 97 vd.; Als, a.g.e., V, 5 vd.; bn Kesr, a.g.e., III, 226; Fahruddin er-Rz, et-Tefsiru'l-Kebr, X, 48 vd.; bn bidn, Redd'l-Muhtr, stanbul 1984, III, 51 vd.; Elmall, Hak Dini Kur'an Dili, stanbul 1936, II, 1327-1329, IV, 3429, 3430). (4)

Muta ile ilgisi olduu deerlendirilen Nis sresi 24. yetin bu blmnde geen istimta (muta/yararlanma) karlnda verilecek cretin, nikh karl verilen mehir mi, yoksa kadndan belli bir sre yararlanma karl verilecek bir cret mi olduu zerinde gr ayrl vardr.

C umhura yani ehli snnet mctehidlerinin ve mfessirlerinin ounluuna gre buradaki cret, nikhta kadnlara verilmesi gerekli olan mehirdir. Mehir, nikh ile kadndan yararlanmann karldr. Bunun belli bir miktar vardr. Fakat kadnla erkek, aralarnda anlaarak mehri diledikleri ekilde ayarlayabilir, azaltp oaltabilirler. stimta ise nikahtan ve mehrini verdikten sonra erkeklere helal olan birlemeden kinayedir.

Baz bilginlere gre -ki zellikle ia limleri bu gr benimsemitir- bu cmle, mta nikhna dellet eder. Mta nikh, bir erkein, belli bir cret karlnda bir kadnla belli bir sre iin evlenmesidir. Bu sre bitince nikh akdi bozulur. Kadn-erkek, aralarnda anlarlarsa yeni bir cretle sreyi uzatabilirler. slmdan nce Araplar arasnda bu tip evlenmeler vard. yet bu evlenmeyi mubah klmaktadr.

yetteki bu cmlenin, muta nikhn kasdettii konusunda baz sahbilere, zellikle Abdullah bn Abbasa atfedilen rivyetler vardr. beyy ibn Kb, Abdullah ibn Abbas ve Abdullah ibn Mesuda, Tbin devrinin mehur mfessiri Mchide gre bu yet, muta nikh hakknda inmitir.

Muta nikh hakkndaki hadisler: Hadis kitaplarnda muta nikhnn nce mubah olup sonra nesh edildiine dir hadisler oktur.

At yle diyor: (Ashaptan) C bir ibn Abdullah, mer iin (Mekkeye) gelmiti. Evine (ziyarete) geldik. Orada bulunanlar kendisine birok ey sordular. Sonra mutadan sz ettiler. C bir: Evet biz, Allahn rasl (s.a.s.)in, Eb Bekir ve merin devrinde muta yaptk dedi. Mslimin, Nikahul-Muta bbndaki 15inci hadiste de C bir yle diyor: Biz Allahn Rasl (s.a.s.)in ve Eb Bekirin devrinde bir avu hurma ve un vererek birka gn muta yapardk. Nihayet mer, Amr ibn Hureys hakknda mtay yasaklad.

Mslimin, Muta bbndaki 17nci hadiste de Ebu Nadrann yle dedii anlatlmaktadr: Ben C abir ibn Abdullahn yannda idim. Biri geldi, bn Abbas ile bn Zbeyrin hac ve kadn mutas hakknda gr ayrlna dtklerini syledi. C bir yle dedi: Biz Raslullah (s.a.s.) zamannda her iki mutay da yaptk. Sonra mer bizi ikisinden de menetti. Biz de bir daha ikisine de dnmedik.

Buhrdeki rivyette mutann, Hayber gn yasakland, Mslimdeki rivyette Mekkenin Fethinde nehyedildii; Mslimin baka bir rivyetinde Huneyn savann bir kolu olan Evtas savanda nehyedildii; bn Mce ve Eb Dvud Snenlerindeki hadiste ise Ved Haccnda nehyedildii bildirilmektedir.

Grlyor ki mutann, Raslullah ve Eb Bekir devrinde, Hz. mer devrinin de bir ksmnda mubah olup uygulandn bildiren hadisler yannda; Hayber savanda, yahut Mekkenin Fethinden veya Evtasta, ya da Ved haccnda yasaklandn syleyen rivyetler de vardr. Bu rivyetler eliik olduu iin muhaddisler bunlar telif etmek zere mutann birka kez yasaklanp serbest brakldn sylemilerdir. mam Neveviye gre muta hakkndaki yasaklama ve serbest brakma iki defa olmutur: Hayberden nce helaldi, Hayberde haram klnd. Mekkenin fethinde mubah klnd. Evtas da Mekkenin Fethini mteakip olmutur. Bundan gn sonra da ebediyyen haram klnmtr.

Bu rivyetler gsteriyor ki Hz.Peygamber (s.a.s.) artlar gerektirdii zaman mutaya msaade etmi, ama normal artlarda kesin yasaklamasa da onu pek ho grmemitir. Ancak Hz. mer (r.a.) devrinde toplum byyp zenginleince artk mta, bir zaruret hali olarak deil, eitli kimseler tarafndan hi gerek yokken istismar edilmee balanm ve toplumda birok sorunlar ortaya karmaya balad iin Hz. mer ve onu destekleyen sahabilerin ictihadiyle yasaklanmtr. nk Hz. mer, slm'n ruhunu biliyordu. Zorlayc gerekler yokken bunun uygulanmas toplumun bozulmasna yol aabilirdi. Bundan dolay menini, slm'n ruhuna daha uygun bulmutur.

Mutann haram olmadna dair rivyetler daha ok C bir ile zellikle Abdullah bn Abbasa ve sahbeden bir gruba dayanr. bn Abbasn, mutann her zaman ciz

olduu hakkndaki grnden dndne dir rivyetler varsa da bunlar pek gvenilir rivyetler deildir. Mutaya iddetle kar olanlar, grlerine mesned bulmak iin bn Abbas da grnden dnm grmek istemilerdir. Ancak onun, mtay zaruri hallerde mbah grd hakkndaki rivayet, akla daha uygun gelmektedir. Zaten Peygamberimiz de zaruri hallerde buna izin vermiti. Buhrnin kaydettii rivayete gre Abdullah bn Abbas, mta nikahndan soran bir kiiye, mta yapmas iin izin vermi, hizmetisi ona: bu, iddetli hallerde ve kadnlarn az olduu durumlardadr (deil mi ?) deyince bn Abbas: Evet cevabn vermitir.

Muta nikhnn durumunu soran Ammar bin Ysire bn Abbasn: O sadece mutadr (bir yararlanmadr); ne zindr, ne nikhtr, ne talktr, ne de tevrstr! dedii rivyet edilir.

Mutaya msaade edii, halk arasnda eletiriye uraynca bn Abbasn: ben herhalde buna msaade etmedim. Ancak aresiz kalana l eti yemek nasl hell ise, zarret iinde olana muta da yle helldir, dedim diye kendisini savunduu da gelen rivayetler arasndadr. Kez bn Abbasn yle dedii de rivyet edilir: Muta, slm'n ilk zamanlarnda idi. Adam bir ehre gelir, oray bilmezdi. Orada kalaca mddet iin bir kadnla evlenirdi ki kadn eyasn korusun, ilerini grsn. "Ancak eleri, yahut mlk olan criyeleri ile ilikilerinden dolay knanmazlar" yeti ininceye kadar byle srd. Artk bu iki kadndan bakas haramdr.

Baz rivyetlerin, bn Abbasn muta hakkndaki grnden dnd kanaatine destek olmak zere ortaya atld anlalmaktadr. Onun, grnden dndne dair kesin delil yoktur. Yalnz kendisi deil, C abir ibn Abdullah, beyy ibn Kb, Abdullah bn Mesud gibi baz sahbiler ve Mchid gibi baz tbiiler de mutann mubah olduu kanaatini korumular ve mutann, Hz. merin ictihadiyle yasaklandn sylemilerdir. Nitekim Hz. merin: Allahn Rasl devrinde iki muta hell idi. Ben bunlar men ediyor ve yapanlar cezalandryorum. Bunlar nikh mutasyla hac mutasdr. dedii rivyet edildii gibi, mutann, Hayberde haram klnd mealindeki hadisin rvsi olan Hz. Alinin de: mer mutay menetmeseydi, ak olandan baka hi kimse zin etmezdi. dedii de rivyet edilir.

Bu birbiriyle elien rivyetlerde phesiz, slmn banda ortaya kan hiziplemelerin parma vardr. Durum ne olursa olsun, ehl-i snnet bilginlerinin ounluu, nceleri hell olan mutann, sonra haram klnd grnde birleirler. Dediimiz gibi baz sahbiler ve tabinden bazlar bu gr kabul etmemi, mutann mubah olduunu syleyegelmilerdir.

lgili yetteki cretlerini veriniz cmlesindeki cretle, nikhn bir gerei olan mehir kasdedilmi olabilecei gibi, geici olarak yararlanmann yani mta nikahnn gerei olan cret de kasdedilmi olabilir. Ancak Kurn Kerimde nikhtan sz eden yetlerde cret kelimesi, mehir anlamnda kullanlmaktadr. Burada da bu anlamda olmas daha kuvvetlidir. Fakat mutay kabul edenler, bu yetteki creti, muta creti olarak tefsir ederler.

iann gr: Mutay hell sayan ia ulems, grlerini yle savunurlar:

1- Aralarnda Ubeyy ibn Kb, Abdullah bn Abbas ve Abdullah ibn Mesudun bulunduu sahbilerden bir cemaat yeti: femestemtatm bih minhnne il ecelin msemm -onlardan hangisiyle belli bir vakte kadar muta yaptysanz/faydalandysanz- eklinde okumu, Salebnin tefsirinde naklettiine gre Habib ibn Sabit, bn Abbasn kendisine verdii beyy mushafnda ayetin ilve ile yazl olduunu grmtr. Said ibn C beyr de ayeti bu ilvesiyle okumutur.

2- Hz. Alinin, mer mtay menetmeseydi, akiden bakas zina etmezdi dediini el-Hakem ibn Uyeyne rivayet etmitir.

3- C bir (r.a.) Raslullah, Eb Bekir ve mer devrinde muta yaptklarn sylemitir.

4- yetteki istimta kelimesiyle faydalanma ve cim kasdedilmi olamaz. nk byle olsa, kadndan faydalanmayan kimsenin hi mehir vermemesi gerekir. Halbuki dhulden nce karsn boayan, yar mehir vermekle ykmldr. Eer buradaki istimta ile srekli nikh kasdedilmi olsa, o zaman yetin hkmne gre yalnz akid yapmakla btn mehri demek gerekir. nk Onlara cretlerini yani mehirlerini veriniz buyurulmutur. Oysa daim nikhta yalnz akid yapmakla mehrin tamamn vermek gerekmez. Dhul arttr. Ancak mta nikahnda mcerred akidle cretin tamamn vermek vcip olur.

5- Ayrca Hz. merin Raslullah devrinde hac ve kadn mutas vard. Ben bunlar men ediyorum ve bunlar yapan cezalandryorum sz de mutann, Raslullah devrinde hell olduunu gsterir.

6- yette mal ile ibti ve faydalandktan sonra kadnlarn cretlerinin verilmesi emrediliyor: Yani yette mcerred mal ile ibti, birlemeyi ciz klyor. Halbuki daim nikhta yalnz mal ile ibti birlemeyi ciz klmaz. Vel ve hitler de lzmdr. Yalnz mal verince birlemenin hell olmas, ancak muta nikhndadr.

7- Eer bu yet ile daim nikh kasdedilmi olsa, ayn srede nikh hkmnn baka yerlerde tekrar edilmi olmas lzm gelir. nk srenin ba tarafnda 3 ve 4nc yetlerle asl nikh izah edilmitir. Burada ayn eyin tekrarna lzum yoktur. Ama bu yeti mutaya hamledersek o zaman yet yeni bir hkm getirmi olur, tekrar olmaz.

8- Muta nikhnn ciz olduunda btn mmet ittifak etmitir. htilf, bunun neshedilip edilmediindendir. Eer bu hkm neshedilmi ise nesheden ya tevtren veya had yoluyla bilinir. Tevtren bilinmi olsayd Ali bn Ebi Tlib, Abdullah bn Abbas ve mran bn el-Hasin gibi sahbilerin, Muhammed (s.a.s.) dininden tevtren sbit olmu bir hkm inkr etmi olmalar gerekirdi ve bu da onlarn kfrn gerektirirdi ki bu, btldr. Bu neshin had haberiyle sbit olmas da btldr. nk icm ile mubah olduu sbit olan bir hkm, had haberi neshedemez. Zira icm kesinlik ifade eder. Halbuki had haber kesin deil, zanndir, phelidir.

9- Rivyetlerin ounluu, Hz. Peygamber (s.a.s.)in mutay ve evcil merkep etini yemeyi Hayber gn nehyettiini sylyor. Yine rivyetlerin ouna gre Hz. Peygamber (s.a.s.), mutay, Mekkenin Fethinde, veya Ved haccnda serbest brakmtr. Mekkenin fethi ve Ved hacc, Hayberden ok sonra olmutur. Demek ki mutann, Hayber gn neshedildii yolundaki haberler doru deildir. Aksi takdirde nsihin, mensuhtan nce vuku bulmas gerekir. Nesih ve hell klmann, birka kez vuku bulduu yolundaki haberler de zayftr. Mteber kiiler, byle bir ey sylememilerdir. Bunu syleyenler, bu rivyetler arasndaki elikileri gidermee alanlardr.

iann delillerini bylece sralayan Rzi, u cevab veriyor:

1) Mutann, nceleri mbah olduunu inkar etmiyoruz. Ancak biz bunun neshedildiini sylyoruz. Bu ayet, mtann meru olduuna delil olsa bile bizim szmz rm olmaz. nk neshedilmitir. Tutalm ki beyy ve Abdullah bn Abbas kraatleri dorudur. Fakat bunlar, ancak mutann balangta mer olduunu gsterir. Buna zaten itirazmz yok. Muta mer idi, fakat neshedilmitir. Kald ki bu rivyetler had haberidir. had haberiyle Kuran sbit olmaz.

2) Mutay nesheden hkm, ya tevtren veya had haberiyle bilinir. Tevtren bilinmi olsa, ashabdan bazlarnn tevtr yoluyla bilinen bir eyi inkr etmi olmalar gerekir eklindeki delile karlk da deriz ki: Bu sahbiler, neshi iitmi, sonra unutmu olabilirler. Sonra Hz. mer (r.a.) bunu byk bir topluluk iinde hatrlatnca onlar da hatrlam ve onun doru sylediini anlayp onu kabul etmilerdir.

3) Hz.merin: Muta Peygamber (s.a.s.) zamannda mubah idi, ben onu yasaklyorum mealindeki szne gelince: Eer mer, bu szyle Peygamberin mubah kld bir eyi kendisinin yasakladn kasdetmise hem kendisinin, hem de bu sznden dolay onunla savamayanlarn tekfri gerekir. Dolaysyla Emirulmminin (mam Alinin) de tekfri gerekir. Bunlarn hepsi btldr. O halde sylenecek tek ey kalyor. Hz. merin kasd u idi: Muta, Hz. Peygamber (s.a.s.) zamannda mubah idi; fakat ben Raslullah (s.a.s.)in bunu neshettiini bildiim iin men ediyorum.

iaya kar delillerini byle belirttikten sonra Rz, yetin son cmlesinin zerinde yle diyor: yetin, nikhn hkmn beyan ettiini syleyenlere gre eer mehir olarak belli bir miktar takdir edilmi ise, anlama ile o takdir edilenin tamamn vermek, ya da drmekte bir gnah yoktur. Buna gre yette geenetterdy karlkl olarak mehir zerinde anlamadr. Fakat yetin muta olduunu syleyenlere gre anlam udur: Mutann sresi dolunca artk erkein, kadn zerinde bir hakk kalmaz. Eer erkek, kadnn yannda daha fazla kalmak isterse de sen sreye birka gn ilve et, ben de cretini arttraym derse kadn serbesttir. Dilerse bu teklifi kabul eder, dilerse reddeder. te Haktan sonra karlkl anlamanzda sizin zerinize bir gnah yoktur. cmlesi bunu ifade ediyor. Yani nce kestiiniz cret ve sreden sonra aranzda anlamanzda zerinize bir gnah yoktur. phesiz Allah, her eyi bilen, yerli yerince yapan, en gzel hkm verendir. (Geni bilgi iin bkz. Fahruddin er-Rz, Tefsr-i Kebr, [Meftihul-Gayb], Aka Y. c. 7, s. 501-510)

Rznin verdii cevaplar doyurucu deildir. Hz. Ali gibi byk sahbilerin, Peygamberin dininden tevtrle sbit olmu bir hkm bildikten sonra unutmu olmalar, Hz. merin hatrlatmasyla hatrlamalar kabul edilecek bir izah tarz olamaz. yle ise niin Hz. Ali, mer mutay yasaklamasayd, akden bakas zin etmezdi demi olsun? Abdullah bn Abbs, C bir bin Abdullah gibi sahbler, neden hep mutaya taraftar kalsnlar? Gerek odur ki Peygamber dneminde, zorunlu hallerde, Araplarda uygulanagelen muta geleneine msade edilmi, fakat bu uygulama Hz. mer zamannda resmen yasaklanmtr.

Ehl-i snnet bilginleri mutay haram saymakla beraber, muta yapana zin cezas uygulamazlar. Zira bunun gerekten zin olup olmadnda onlara gre de phe vardr. phe ise cezay kaldrr. nk Hz. Peygamber (s.a.s.): Gcnz yettii kadar mslmanlardan cezalar kaldrnz. Eer bir mslmana bir kar yol bulursanz onu serbest braknz. nk imamn (devlet bakannn, yneticinin) affetmede yanlmas, ceza vermede yanlmasndan daha iyidir. (Tirmiz, Hudd 2; Eb Dvud, Salt 114) buyurmutur. Bu hadis, mmkn olduu kadar cezadan kanmay emrettii gibi: pheler karsnda cezalar kaldrnz! (Tirmiz, Hudd 2; Eb Dvud, Salt 114) mealindeki hadis de slm hukukunun temel kurallarndandr.

Mutay reddetmelerine ramen Snn limler, buna baz kolaylklar gstermilerdir. Bunlar syesinde muta, baka bir biimde yeniden ortaya kabilmitir. Akit dnda konuulmu eylerin veya koulmu artlarn, akit zerinde bir etkisi yoktur. Bylece mam fi (el-mm 5/71), iinde gizledii, bir yerde ikamet sresi veya birka gn iin yaplan nikhn geerli olduunu sylemitir. Kiilerin iinde gizledikleri bu geici evlenme dncesi, akit esnsnda sylenmedike nikha zarar vermez. mam Mlikin de mutaya cevaz verir tarzda bir hkmne rastlanmaktadr (Serahs, el-Mebst 5/152).

Eski zamanlarda olduu gibi, son zamanlarda da Mekkede snnler arasnda geici evlenmeler yaplmtr. Yalnz evlenme akdinde bundan sz edilmez, nk sreden sz edilince akit geersiz olur. Nikhn kylmasndan sonra erkek, boama szlerini syler ve zaman art bunun iinde bulunur (yani, mesel gn sonra benden bosun gibi). Bu tr anlamalara genellikle uyulmaktadr. Burada fice daha nce sz edilen er hilede istifde edilebilir (slm Ansiklopedisi, 8/848-851). (5)

Kur'n- Kerim'de Nikh Kavram Kurn- Kerimde "nikh" kelimesi, trevleriyle birlikte 23 yerde geer. Kar-koca -e-anlamndaki "zevc-zevce" kelimeleri ise Kur'an'da 81 yerde geer. Btn bunlar, Kur'an'n nikha, aile hayatna verdii nemi gsterir. Nice konular ksaca izah eden, baz farz ve haramlar bir-iki yetle belirten Kur'an, aile hayat, geim, elerin birbirine ve ocuklarna kar haklarn, grevlerini, birbirleriyle ilikilerini uzun uzun ele alm ve yuvann huzuru iin gerekli prensipleri tafsiltl ekilde aklamtr.

Kur'an nikh/evlenme tbirini, erkek ve dii olarak yaratlan insan trnn aralarndaki henk ve uygunluu aklamak iin kullanmaktadr. Zira evlilikte huzur havas, karlkl sevgi ve merhametin gelime ortam mevcuttur. Kur'an, aile hayatnn huzur ve sknet ortam iin gerekli olduunu, kadnla erkek arasnda Allahn sevgi balar oluturmasnda byk hikmetler olduunu vurgular: Kaynamanz (sknete ve tatmine ermeniz) iin size kendi (cinsi)nizden eler yaratp da aranzda sevgi ve merhamet klmas da Onun yetlerinden, (varl ve birliinin) delillerindendir. Dorusu bunda, iyi dnen bir kavim iin yetler/ibretler vardr. (30/Rm, 21)

Evlilik ftrattr. Evlenmeyen erkek veya kadn elbisesiz, yani plak saylr (2/Bakara, 187). Erkeklerin kadnlar zerinde haklar olduu gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr (2/Bakara, 228). Kuran, erkeklere hanmlaryla iyi geinmelerini emreder. Elerinden holanmam olsalar bile, mmkn ki hoa gitmeyen eyde Allahn birok hayr takdir etmi olabileceini hatrlatr (4/Nis, 19). Evlenmeyi tavsiye eden Kuran (4/Nis, 3), bekrlar evlendirmeyi de (bata yneticiler, bekrlarn velleri ve dier mslmanlar zerine) grev olarak belirtir. Eer bunlar fakir iseler, Allahn onlar kendi lutfu ile zenginletireceini mjdeler (24/Nr, 32).

Yaratltan gelen kskanlk duygusuna ramen Kuran, erkeklere birden fazla kadnla evlenme izni verir (4/Nis, 3). Bu izin, teden beri, daha ok gayr mslimlerce ve slm dmanlarnca, tenkit ve itiraza konu edilmitir. Ancak, slmn bu iznini, dier tlimatlar ve hayatn deien artlar iinde ele almak gereklidir. slma gre zin kesin olarak haramdr. Bu byk ktlk olan zinya giden yollar tkamak gerekir. Erkein gl ve yeterli, kadnn ise zayf ve isteksiz olmas veya dourgan olmamas halinde, sava vb. sebeplerle erkeklerin azalmas ve kadnlarn oalmas gibi durumlarda erkein birden fazla kadnla evlenmesi zarr olabilir. Byle durumlarda erkein birden fazla kadnla evlenmesi, bir emir deil; bir izindir. kinci, nc veya drdnc e olacak hanm da buna mecbur deildir. Ayrca, bu izin kaytsz artsz olmayp adlet artna balanm, buna riyet edemeyeceinden korkanlara bir kadnla yetinmeleri emredilmitir. Btn bu kaytlar ve artlar bir arada dnld zaman, slmn bu iznini, zaman iinde deien artlara ayak uydurma bakmndan en msit yol olduu aka anlalacaktr. Din, chiliye dneminde ve o gnk dnyada st snr olmayan ok evlenmeye bir l getirmi, en ok drtle snrlandrmtr. Ayrca, metres hayat gibi irkinliklere geit vermemek iin baz gereklilikler varsa, evlenecek kadnn erefi ve geimini temin etme ykmlln, masraflarnn stnden kalkabilecek ve de eleri arasnda adlete riyet edebilecek erkee yklemitir.

...Onlar (Kadnlar) sizin iin birer elbise, siz de onlar iin birer elbisesiniz..." (2/Bakara, 187)

"man etmedike mrik/putperest kadnlarla nikhlanmayn/evlenmeyin. Beenseniz bile, mrik bir kadndan, imanl bir criye kesinlikle daha hayrldr/iyidir. man etmedike mrik/putperest erkekleri de (kzlarnzla) nikhlamayn/evlendirmeyin. Beenseniz bile, mrik bir kiiden m'min bir kle kesinlikle daha hayrldr. Onlar (mrikler) cehenneme arr. Allah ise, izni (ve yardm) ile cennete ve mafirete arr. Allah, dnp anlasnlar diye yetlerini insanlara aklar." (2/Bakara, 221)

Kadnlarnz sizin iin bir tarladr. Tarlanza nasl dilerseniz yle varn. Kendinizi (temasa) nceden (iyi davranlarla) hazrlayn. Her davrannzda Allahtan korkun. Bilin ki siz Ona mlk olacaksnz. Mminleri mjdele! (2/Bakara, 223)

"Erkeklerin kadnlar zerinde haklar olduu gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr." (2/Bakara, 228)

Kadnlardan, oullardan, yn yn biriktirilmi altn ve gmten, salma atlardan, samal hayvanlardan ve ekinlerden gelen zevklere dknlk ve ballk insanlar iin bezenip sslendi. Bunlar, dnya hayatnn metdr. Nihyet varlacak gzel yer, Allahn huzrudur. (3/l-i mrn, 14)

Eer (kendileriyle evlendiiniz takdirde) yetimlerin haklarna riyet edememekten korkarsanz, beendiiniz (veya size hell olan) kadnlardan ikier, er, drder nikhlayn. Adletsizlik/hakszlk yapmaktan korkarsanz, bir tane aln; yahut da sahip olduunuz (criyele) ile yetinin. Bu adletten ayrlmamanz iin en uygun olandr. (4/Nis, 3)

(Evlendiiniz) Kadnlara mehirlerini gnl rzs ile (cmerte) verin; eer gnl holuu ile o mehrin bir ksmn size balarlarsa onu da fiyetle yiyin. (4/Nis, 4)

"Kadnlarnzla iyi geinin. Eer kendilerinden holanmazsanz, olabilir ki, bir ey sizin hounuza gitmez de Allah onda birok hayr takdir etmi olur." (4/Nis, 19)

Eer bir ei brakp da yerine baka bir e almak isterseniz, onlardan birine kantar kantar, yklerle mehir vermi olsanz dahi, hibir eyi geri almayn. Siz iftira ederek ve apak gnah ileyerek onu geri alr msnz? Vaktiyle siz birbirinizle hair-neir olduunuz ve onlar sizden salam bir teminat alm olduu halde onu nasl geri alrsnz? (4/Nis, 20-21)

"Gemite olanlar bir yana, babalarnzn evlendiei kadnlarla evlenmeyin; nk bu bir hayszlktr, iren bir eydir ve kt bir yoldur. Sizlere, analarnz, kzlarnz, kz kardeleriniz, halalarnz, teyzeleriniz kardelerinizin kzlar, kz kardelerinizin kzlar, sizi emziren st anneleriniz, st kardeleriniz, karlarnzn anneleri, kendileriyle gerdee girdiiniz kadnlarnzn yannda kalan vey kzlarnz -ki onlarla gerdee girmemiseniz size bu engel yoktur-, z oullarnzn eleri ve iki kz karde bu arada olmak suretiyle evlenmek size haram klnd. Gemite olanlar gemitir. Dorusu Allah balar ve merhamet eder. (Harp esiri olarak sahip olduunuz) criyeler mstesn, evli kadnlarla evlenmeniz de size haram klnd. Allahn size emri budur. Bunlardan bakasn, nmuslu ve zin etmemek zere mallarnzla (mehirlerini vererek) istemeniz size hell klnd. Onlardan faydalanmanza karlk kararlatrlm olan mehirlerini verin. Mehir kesiminden sonra (bir miktar kesinti iin) karlkl anlamanzda size gnah yoktur. phesiz Allah ilim ve hikmet sahibidir." (4/Nis, 22-24)

inizden, imanl hr kadnlarla evlenmeye gc yetmeyen kimse, ellerinizin altnda bulunan imanl gen kzlarnz (saylan) criyelerinizden alsn. Allah sizin imannz daha iyi bilmektedir. Hep ayn kktensiniz (insanlk bakmndan aranzda fark yoktur). yle ise iffetli yaamalar artyla sahiplerinin izni ile onlar (criyeleri) nikhlayp aln, mehirlerini de normal miktarda verin. Evlendikten sonra bir fuhu yaparlarsa onlara, hr kadnlarn cezsnn yars (uygulanr). Bu (criye ile evlenme izni), iinizden gnaha dmekten korkanlar iindir. Sabretmeniz ise siz in iin daha hayrldr. Allah ok balayan ve merhamet edendir. (4/Nis, 25)

Allahn insanlardan bir ksmn dierlerine stn klmas sebebiyle ve erkekler mallarndan harcama yaptklar iin erkekler kavvmdr/kadnlarn yneticisi ve koruyucusudur. Onun iin sliha kadnlar itaatkrdr, Allahn kendilerini korumasna karlk gizliyi (kimse grmese de nmuslarn) koruyucudurlar. Ba kaldrmasndan (nz) endie ettiiniz kadnlara t verin, onlar yataklarnda yalnz brakn ve (bunlarla yola gelmezlerse) dvn. Eer size itaat ederlerse artk onlarn aleyhine baka bir yol aramayn; nk Allah ycedir, byktr. (4/Nis, 34) (Erkeklerin madd ve mnev durumlar ile ve zellikle ekonomik rolleri, onlarn ile reisi -sorumlu ynetici- olmalarn tabi klmtr. Aile kk bir toplumdur; toplum dzenle yaar. Dzen ise, bir reisi, bir idreciyi zarri klar. slmda devlet bakanndan ile reisine kadar her idreci, lh tlimata gre hareket etmek, slm kurallara gre ve istire ile ynetmek mecbriyetindedir. u halde onlara itaat, bu tlimata itaat demektir. dre eden veya edilen bu tlimatn dna kar, mer kurallara itaatsizlik ederse yaptrm uygulanr. Burada bahis konusu olan, zevcenin itaatsizliidir. are olarak nce t vermek, sonra yatak boykotu ve daha sonra da dvme tavsiye edilmitir. Kuran bize tebli eden Hz. Peygamber (s.a.s.) hibir zaman kadn dvmedii gibi kadn eek dver gibi dvp de gnn sonunda onu koynunuza alp yatmanz olacak ey midir? buyurarak mmetini uyarmtr. Ayrca bu yaptrm kullanld takdirde, kadnn cann yakmayacak ve vcudunda iz brakmayacak ekilde misvak, kurun kalem gibi bir cisimle vurmak eklinde -ki, ac vermekten ok, psikolojik ceza unsuru olarak- uygulamak gerektiini de ifade buyurmutur. u halde bu dvme yaptrm, ahlksz baz kadnlar iin en son are olarak bavurulacak zarr bir yol olup, kaytlara ve artlara baldr. Ayrca kadnn da kocasndan ikyeti olmas halinde hakem ve hkime bavurma, hakkn arama imkn vardr.)

Eer kar kocann aralarnn almasndan korkarsanz, erkein ilesinden bir hakem ve kadnn ilesinden bir hakem gnderin. Bunlar bartrmak isterlerse Allah aralarn bulur. phesiz Allah her eyi bilen, her eyden haberdar olandr. (4/Nis, 35)

Senden kadnlar hakknda fetv istiyorlar. De ki: Onlara it hkm size Allah aklyor: Kitabda, kendileri iin yazlm (miras) vermeyip nikhlamak istediiniz yetim kadnlar hakknda, aresiz ocuklar ve yetimlerin ileriyle megul olmanz hakknda adleti yerine getirmeniz iin size okunan yetler (Allahn hkmn apak ortaya koymaktadr). Hayrdan ne yaparsanz phesiz Allah onu bilmektedir. (4/Nis, 127)

Eer bir kadn, kocasnn geimsizliinden, yahut kendisinden yz evirmesinden endie ederse, aralarnda bir sulh yapmalarnda, onlara gnah yoktur. Sulh (daima) hayrldr. Zaten nefislerde kskanlk hazrdr. Eer iyi geinir ve Allahtan korkarsanz phesiz Allah yaptklarnzdan haberdardr. (4/Nis, 128)

zerine dp urasanz da, kadnlar arasnda dil davranmaya g yetiremezsiniz; bri birisine tamamen kaplp da dierini askya alnm gibi brakmayn. Eer aray dzeltir, gnahtan saknrsanz Allah phesiz ok balayan ve merhamet edendir. (4/Nis, 129)

Eer (eler) birbirinden ayrlrsa Allah, bol nimetinden her birini zenginletirir (dierine muhta olmaktan kurtarr); Allahn ltfu geni, hikmeti byktr. (4/Nis, 130) (Btn tedbirlere ramen evlilik yrmyorsa, ev cehenneme dnmse, yoksulluk ve resizlie dme korkusu ile bu cehenneme katlanmak gerekmez; Allah nice kaplar aar.)

Sizi bir tek nefisten yaratan, gnl snsn diye ondan da eini (Havvy) yaratan Odur. Eini sarp rtnce (onunla birleince) hafif bir yk yklendi (hmile kald). Onu bir mddet tad. Hmilelii arlanca, Rableri Allaha: Andolsun bize kusursuz bir ocuk verirsen muhakkak kredenlerden olacaz diye du ettiler. (7/Arf, 189)

Zin eden erkek, zin eden veya mrik bir kadndan bakas ile evlenemez; zin eden kadnla da ancak zin eden veya mrik olan erkek evlenebilir. Bu, mminlere haram klnmtr. (24/Nr, 3)

Kt kadnlar kt erkeklere, kt erkekler de kt kadnlara; temiz kadnlar temiz erkeklere, temiz erkekler de temiz kadnlara yarar... (24/Nr, 26)

"Aranzdaki bekrlar, klelerinizden ve criyelerinizden slih (iyi davranl) olanlar evlendirin. Eer bunlar fakir iseler, Allah onlar kendi lutfu ile zenginletirir. Allah (lutfu) geni olan ve (her eyi) bilendir. (24/Nr, 32)

Evlenme imkn bulamayanlar ise, Allah lutfu ile kendilerini varlkl klncaya kadtar iffetlerini korusunlar... (24/Nr; 33)

(uaybn) ki kzndan biri, Babacm, onu cretle (oban) tut. nk o cretle altrabilecein en iyi kimse, bu gl ve gvenilir adamdr dedi. (uayb) dedi ki: Bana sekiz yl almana karlk u iki kzmdan birini sana nikhlamak istiyorum. Eer on yla tamamlarsan, artk o kendinden; yoksa sana arlk vermek istemem. nallah beni iyi kimselerden bulacaksn. Ms yle cevap verdi: Bu, seninle benim aramdadr. Bu iki sreden hangisini doldurursam dolduraym, demek ki bana kar husmet yok. Sylediklerimize Allah vekldir. (28/Kasas, 26-28)

Kaynamanz (sknete ve tatmine ermeniz) iin size kendi (cinsi)nizden eler yaratp da aranzda sevgi ve merhamet klmas da Onun yetlerinden, (varl ve birliinin) delillerindendir. Dorusu bunda, iyi dnen bir kavim iin yetler/ibretler vardr. (30/Rm, 21)

Ey Peygamber! cretlerini (mehirlerini) verdiin hanmlarn, Allahn sana ganmet olarak verdii ve elinin altnda bulunan (criye)leri, seninle beraber hicret eden amca kzlarn, hala kzlarn, day ve teyze kzlarn sana hell kldk. Bir de kendisini (mehirsiz) olarak Peygambere hibe eden ve Peygamberin de kendisini almay diledii mmine kadn, dier mminlere deil; srf sana mahsus olmak zere (hell kldk). Biz hanmlar ve ellerinin altnda bulunan (criyeleri) hakknda mminlere neyi farz kldmz bildirdik (onlarn bu hususta ne yapmas lzm geldiini akladk) ki, sana bir zorluk olmasn. Allah ok balayan, ok merhamet edendir. (33/Ahzb, 50)

Peygamber, mminlere kendi canlarndan stndr. Eleri, onlarn analardr... (33/Ahzb, 6)

...Sizin Allahn Rasln zmeni ve kendisinden sonra onun hanmlarn nikhlamanz asla ciz olamaz.. nk bu, Allah katnda byk (bir gnah)tr. (33/Ahzb, 53)

Ey iman edenler! Mmin kadnlar hicret ederek size geldii zaman, onlar imtihan edin. Allah onlarn imanlarn daha iyi bilir. Eer siz de onlarn mmin kadnlar olduklarn renirseniz onlar kfirlere geri dndrmeyin. Bunlar onlara hell deildir. Onlar da bunlara hell olmazlar. Onlarn (kocalarnn) sarfettiklerini (mehirleri) geri verin. Mehirlerini kendilerine verdiiniz zaman onlarla evlenmenizde size bir gnah yoktur. Kfir kadnlar nikhnzda tutmayn, sarfettiinizi isteyin. Onlar da sarfettiklerini istesinler. Allahn hkm budur. Aranzda O hkmeder. Allah bilendir, hkm ve hikmet sahibidir. (60/Mmtehne, 10)

Ey iman edenler! Elerinizden ve ocuklarnzdan size dman olanlar da vardr. Onlardan saknn. Ama affeder, kusurlarn balarna kakmaz, hogrr ve balarsanz, bilin ki, Allah ok balayan, ok merhamet edendir. (64/Tebn, 14)

Allah, inkr edenlere, Nhun kars ile Ltun karsn misl verdi. Bu ikisi, kullarmzdan iki slih kiinin nikhnda iken onlara hinlik ettiler. Kocalar Allahtan gelen hibir eyi onlardan savamad. Onlara Haydi, atee girenlerle beraber siz de girin denildi. Allah, iman edenlere de Firavnun karsn misl gsterdi. O, Rabbim! Bana katnda, cennette bir ev yap; beni Firavndan ve onun iinde almaktan koru ve beni zlimler topluluundan kurtar! demiti. Irzn korumu olan, mran kz Meryemi de Allah rnek gsterdi. Biz, ona rhumuzdan fledik ve Rabbinin szlerini ve kitaplarn tasdik etti. O gnlden itaat edenlerdendi. (66/Tahrm, 10-12). (yetlerde bahsedilenlerden Hz. Nhun kars, kocasna inanmad ve Allaha iman etmedii gibi kavmine kocasnn mecnun olduunu sylerdi. Hz. Ltun kars da, kfirdi ve kocasna gelen erkek misafirleri, gece ate yakarak, gndz de duman kararak haber verirdi. kisi de lyk olduklar cezya arptrldlar. Firavunun kars siye, Allaha ve Hz. Msya iman etmiti. Bundan dolay kocas Firavun, onu ellerinden ve ayaklarndan drt kaza balam, gsne kocaman bir ta koymu, ylece yakc gnee brakmt. kence nnda, zikredilen duy yaparken rhu kabzedilmitir.)

Hadis-i eriflerde Nikh

"Evlilik klfetinin altndan kalkabileceine gvenenleriniz evlensin. nk evlilik, gz ve cinsel arzular haramdan korur. Aksi halde korunmak iin oru tutsun." (Buhri, Savm 10)

Kadn drt zellii iin nikhlanr: Mal iin, nesebi (soyu) iin, gzellii iin, dini iin. Sen dindar se de huzur bul/mutlu ol. (Buhr, Nikh 15; Mslim, Rad 14, 53, Eb Dvud, Nikh 2; Nes, Nikh 13; bn Mce, Nikh 6; Drim, Nikh 4; Muvatt, Nikh 21; Ahmed bin Hanbel, II/428)

"Kadnlarla gzellikleri dolaysyla evlenmeyin; olabilir ki, gzellikleri onlar ktle sevkeder. Mallar dolaysyla da evlenmeyin; olabilir ki mallar da onlar size kar isyna sevkeder. Fakat onlarla dinleri dolaysyla evlenin. Dindar olan siyahi bir criye, dierlerinden stndr" (bn Mce, I/572)

"Nikh, benim snnetimdir. Snnetimi yapmayan benden deildir. Evlenin, ocuk sahibi olun; ben kymet gnnde mmetimin okluu ile iftihar edeceim." (bn Mce, Nikh 1; Ahmed bin Hanbel, II/72)

"Ey genler topluluu! Sizden kimin evlilik ykmllklerine gc yeterse evlensin. nk evlilik gz daha ok (harama bakmaktan) korur ve iffeti daha fazla muhfaza eder. Kimin evlenmee gc yetmezse, oruca devam etsin. nk oru onun iin bir kalkandr." (Buhr, Savm 10, Nikh, 2, 3; Mslim, Nikh, 1, 3; Eb Dvud, 1; Tirmiz, Nikh, 1; Nes, Sym, 43, Nikh, 3; bn Mce, Nikh, 1; Drim, Nikh, 2; Ahmed bin Hanbel, I/378, 424, 425).

Kadn olmayan erkek miskindir/fakirdir! Yanndakiler: oka mal olsa da m? dediler. Raslullah: Evet, oka mal olsa da! buyurdu. Szlerine devamla: Kocas olmayan kadn da misknedir, misknedir/fakirdir buyurdular. Yanndakiler: oka mal olsa da m? dediler. Peygamberimiz: Evet kadnn ok mal olsa da! buyurdu. (Ktb-i Sitte, 15/515)

" kiiye yardm etmek, Allah'n zerine bortur: Nmuslu kalmak iin evlenen, efendisine sz verdii paray demek isteyen mkteb (anlamal kle), Allah yolunda arpan gz." (Tirmiz, Fedilu'l-C ihad 20; Nes, Nikh 5, C ihad 12; bn Mce, Itk 3; Ahmed bin Hanbel, II/251, 437)

"Sizden birinizin evliliinde sadaka sevab vardr." (Mslim, Zekt 52; Eb Dvud, Tatavv' 12, Edeb, 160; Ahmed bin Hanbel, V/167, 168)

Bir mmin erkek, bir mmin kadna buzetmesin. nk onun bir huyunu beenmezse baka bir huyunu beenir. (Mslim, Rad 61, hadis no: 1469; Msned II, 329)

"Sizin en hayrlnz, kadnlarna kar en hayrl olanlarnzdr." "Kadnlarnza kar hayrl olmay birbirinize tavsiye edin." (Mslim, Rad 62; Tirmiz, Rad 11)

"Kadnlarnz konusunda Allah'tan korkun. nk siz onlar Allah'tan emanet olarak aldnz." (Ebu Dvud, Mensik 56; bn Mce, Mensik 84)

Sizin hayrlnz, kadnlarna hayrl olan (iyi davranan)dr. (Mslim, Birr 149)

"Sizin en hayrlnz, ehline kar en iyi davrananzdr. Ben ileme en iyi olannzm." (Ktb-i Sitte, c. 17, s. 214)

"M'minlerin iman bakmndan en kmil/olgun olan; ahlk gzel olan ve ilesine nzik davranandr." (Nes, Iretu'n-Nis, 229; Tirmiz, man hadis no: 2612)

Kadnlara ancak kerm olanlar ikrm ederler (deerli olanlar deer verirler); onlara ktlk edenler ise lem (kt) kiilerdir. (bn Mce, Edeb 3; Eb Dvud, Edeb 6, Rikak 22, tism 3; Mslim, Akdiye 11)

"... Erkek, ailede yneticidir ve ynetiminden sorumludur. Kadn da kocasnn evinde yneticidir ve elinin altndakilerden sorumludur." (Buhr, C um'a 11; Mslim, mret 20)

En gzel dnya nimeti, insann sahip olabilecei nimetlerin en hayrls: Zikreden dil, kreden kalp ve insann iman dorultusunda (mslmanca) yaamasna yardmc olan kadndr. (Tirmiz, Birr 13)

"Bir vel ve iki adletli hit olmadka nikh olmaz." (Eb Dvud, Nikh, 19; Drim, Nikh, 11)

"hitler bulunmadka nikh olmaz." (Buhr, ehdt 8)

"Allah'a yemin olsun ki ben sizin Allah'tan en ok korkannz ve O'ndan en fazla saknanzm; fakat zaman zaman oru tutar ve iftar ederim; namaz klar ve uzanp yatarak istirahatte bulunurum; kadnlarla da evlenirim. Benim snnetimden yz eviren benden (benim mmetimden) deildir" (Buhr, Nikh, 1; Mslim, Sym 74, 79).

kii Allah Elisinin elerine onun gece ibadetini sormular; belki azmsayarak birincisi "Srekli gece namaz klmaya", ikincisi "srekli oru tutmaya", ncs de "kadnlardan srekli ayr kalmaya ve hi evlenmemeye" karar verir. Bunu iiten Hz. Peygamber yle buyurur: "Baz kimselere ne oluyor ki yle yle demiler. Fakat ben hem namaz klyorum, hem uyuyorum; oru tutuyorum, tutmadm da oluyor; kadnlarla da evleniyorum. Kim benim snnetimi terkederse, o benden deildir" (Mslim, Nikh, 5; Nes, Nikh, 4; Drim, Nikh, 3; Ahmed b. Hanbel, II/158, III/341, 359, V/409)

Mmin, Allah korkusundan ve O'na itaatten sonra, iyi bir kadndan yararland kadar hibir eyden yararlanmamtr. nk ona emretse szn dinler, yzne baksa kendisini sevindirir, zerine yemin etse, yeminini doru karr, baka tarafa gitse, kendisinin bulunmad srada namusunu ve maln korur. (bn Mce, Nikh, 5)

Dnya bir metdr/geimdir. Dnya metnn en hayrls sliha bir kadndr. (Mslim, Rad 64, hadis no: 1467; Nes, Nikh 15)

Kadn, be vakit namazn klar, bir aylk orucunu tutar, nmusunu korur ve kocasna itaat ederse ona: Hangi kapdan dilersen oradan cennete gir denilir. (Ahmed bin Hanbel, I/191)

Hz. Peygamber, Ved Hutbesinde yle buyurmutur: Kadnlar hakknda Allahtan korkunuz. nk siz onlar Allahn emneti diye aldnz. Allahn sz uyarnca rzlarn kendinize hell kldnz. Onlarn, sizin yataklarnza bir adam almamalar ve iffetlerini korumalar, sizin onlar zerindeki haklarnzdandr. Eer byle bir ey yaparlarsa hafife onlar dvnz. Sizin de onlarn geimlerini ve giyimlerini salamanz, onlarn sizin zerinizdeki haklarndandr. (Mslim, Hac 147, 194; Tirmiz, Fiten 2, Tefsir 2)

Sizin dnyanzdan bana ey sevdirildi: Gzel koku, kadn ve gzmn bebei klnan namaz. (Mslim, Talk 31, 34)

Bana, (dnyanzdan) koku ve kadn sevdirildi. Gzmn nru ise namazda klnd. (Nes, retun-Nis 1)

"Sizden birinizin evliliinde sadaka sevab vardr" (Mslim, Zekt 52; Eb Dvud, Tatavv' 12, Edeb, 160; Ahmed bin Hanbel, V/167, 168)

Sizden biri, hangi dnceyle hanmn kle dver gibi dvmeye tevessl eder? Akam olunca ayn yatakta beraber yatmayacaklar m? (Buhr, Tefsr ems 1, Enbiy 17, Nikh 93, Edeb 43; Mslim, C ennet 49, hadis no: 2855; bn Mce, Nikh 512; Tirmiz, Tefsr 3340)

"Allah'a isyan emreden kiiye itaat olunmaz." (Buhari, Ahkm 4; Mslim, C ihad 40)

"Bkire kzla, (evlendirilmezden nce) babas mvere etmelidir." (Eb Dvud, Nikh 24, 25) "Dul kadn hakknda velinin yapabilecei bir i yoktur" (Eb Dvud, Nikh, 25; Ahmed bin Hanbel, I/334).

"Bkire kz, kendisi hakknda velisinden daha fazla hak sahibidir" (Eb Dvud Nikh, 25; Tirmiz, Nikh, 18; bn Mce, Nikh, 11; Drim, Nikh,13).

"Dul kadn kendisiyle istire edilmeden evlendirilmemeli, bkire kz da izni alnmadan nikhlanmamaldr." (Buhr, krh 3; Mslim, Nikh 64)

Herhangi bir kadn, velsinin izni olmadan evlenirse, onun nikh btldr, btldr, btldr." (Eb Dvud, Nikh 19; Tirmiz, Nikh 14; Drim, Nikh 11; Ahmed bin Hanbel, VI/166)

"Kadn kadn evlendiremez, kadn bizzat kendisini de evlendiremez." (bn Mce, Nikh 15)

"Nikh ancak vel ile olur" (Buhr, Nikh 36; Eb Dvud, Nikh 19; Tirmiz, Nikh, 14)

Ukbe b. mir (r.a)'den rivayete gre, Hz. Peygamber bir adama "Seni filanca kadnla evlendirmeme rz msn?" diye sordu. Adam "Evet" dedi. Kadna da "Seni filanca erkekle evlendirmeme rz msn?" diye sordu. Kadn da; "Evet" deyince, onlar birbiri ile evlendirdi (Eb Dvud, Nikh 31).

"Raslullah (s.a.s.), kzn arzusu hilfna, babas tarafndan gerekletirilen baz nikhlar, ikyet zerine, iptal etmitir." (Buhr, krh 4)

" ocuk blua erince babas onu evlendirsin; aksi halde ocuk gnah ileyebilir, onun bu gnah babaya da ait olur." (bn Kayyim el-C evziyye, s. 159)

mam Mlike ulatna gre, Hz. Ali (r.a.): Kar-kocann arasnn almasndan endielenirseniz, erkein ilesinden bir hakem ve kadnn ilesinden bir hakem gnderin, bunlar dzeltmek isterlerse, Allah onlarn aralarn buldurur. (Nis, 35) yetinde temas edilen iki hakem hakknda kar-kocann ayrlma veya birleme kararlar, bu iki hakemin verecei hkme kalmtr diye beyanda bulunmutur. (Muvatt, Talk 72 -2, 584-)

Kadnlara hayrhah olun, onlara kar hayr tavsiye ediyorum... Onlara hayrl ekilde davrann. (Buhr, Nikh 79, Enbiy 1, Edeb 31, 85, Rikak 23; Mslim, Rad 65, hadis no: 1468; Tirmiz, Talk 12)

Kadnlara kar hayr tavsiye ediyorum. nk onlar sizin yannzda avndr/esirler gibidir. Onlara iyi davranmaktan baka bir hakknz yok, yeter ki onlar ak bir fhie/irkinlik ilemesinler. Eer ilerlerse yatakta yalnz brakn ve iddetli olmayacak ekilde dvn. Size itaat ederlerse haklarnda ar gitmeye bahane aramayn. Bilesiniz ki, kadnlarnz zerinde hakknz var, kadnlarnzn da sizin zerinizde hakk var. Onlar zerindeki hakknz, yatanz istemediklerinize inetmemeleridir. stemediklerinizi evlerinize almamalardr. Bilesiniz ki, onlarn sizin zerinizdeki haklar, onlara giyecek ve yiyeceklerinde iyi davranmanzdr. (Tirmiz, Tefsr Tevbe, 3087)

Raslullaha soruldu: Ey Allahn Rasl!, bizden her biri zerinde, zevcesinin hakk nedir? Kendin yiyince ona da yedirmen, giydiin zaman ona da giydirmen, yzne vurmaman, takbh etmemen, evin ii hri onu terketmemen. (Eb Dvud, Nikh 42, hadis no: 2142-2144; bn Mce, Nikh 3)

Peygamber Efendimiz, nikhn mescidde iln edilmesini istemitir (Tirmiz, Nikh 6). Mersimlerin orada yaplmasn zellikle tavsiye etmitir.

C ennet Bahesi veya C ehennem ukuru: ile Hayat

Aile; Bireyden C emaate, Dzensizlikten Nizama, Gnahlardan badete Gei: Aile, kiinin kendilerinden sorumlu olduu ei, varsa ocuklar, ev halk, yani yakn akrabalardan oluan insan toplumudur. Mslman iin aile, bir sosyal messese olduu gibi, ayn zamanda slm bir kurumdur. Nikh, iki mslmann slm kurallar erevesinde bir araya gelmesidir. Aile, erkein eksiklerinin kadnla; kadnn eksiklerinin de erkekle tamamland, birbirlerinin ihtiyalarnn temin edildii, iki cinsi kaynatran bir kurumdur. Aile, erkek ve kadn asil bir duygu ve heyecanla birletiren, bedeni skna, ruhu huzura erdiren bir messesedir. Aile, toplum eitimi yaptrarak, kiiyi toplum hayatna hazrlayan sevgi, sayg, efkat, fedakrlk ve birlik ocadr. Aile yuvas okuldur, mesciddir; huzur evi ve ocuk yuvasdr. Hammadde halindeki kk yavrularn her ynden bymesini salayan, onlarn ahsiyet sahibi bir insan, Allah'a kulluk bilincine ulaan bir mslman ve slm toplumunun salkl bir yesi olmalar iin yetitirip gelitiren bir fabrikadr.

Evlilik, insan hayatn derinden etkileyen bir inklptr, devrimdir. Bireysel yaaytan toplumsallamaya, cemaatlemeye ve devletlemeye geitir. Dzensizlikten sistem ve nizama trmanmadr. Ailelerinde slm' hkim klamayanlarn; sokaklarna, iyerlerine, toplum ve devletlerine eriat hkim klmalar beklenemez. Toplumu slmlatrmann, slm toplum oluturmann kk rnei ve aamas evliliktir. Aile, erkek iin yneticilik okuludur; Erkek; liderlii, otoriteyi, disiplini, mes'liyeti, emnete riyeti, haklara saygy, cemaate imaml en iyi ekilde uygulamal olarak ailede renir. Kadnyla erkeiyle fedkrln, karlk beklemeden vermenin, merhametin, sabrn, ahlk gzelliinin renildii bir okuldur aile. Anne-baba, bir taraftan retmeni, dier ynden rencisidir bu okulun. ocuk, hatta bebek, sanld gibi sadece renci deildir; minicik yapsna bakmadan ana-babasna ok, ama ok eyler retir.

slm, akll ve blu yan am btn mslmanlar aile yuvas kurmaya ard gibi, evlilii ve aile hayatn da bir ibdet olarak deerlendirir. Kur'n- Kerim, sosyal birliin en stn ve salam ekliyle sevgi, ballk, merhamet, iyilik, msmaha, yardmlama, doruluk, insaf ve Allah korkusunu gzeterek aile kurumuyla ayakta tutulmasn hedef alr. Huzur, bar, sevgi ve mutluluk evde yaanmaynca, toplumda hi yaanmaz.

Gl ve salam toplumlar, ancak fertleri inan, fikir ve gye birlii iinde kaynam mutlu ailelerden oluabilir. Bunun iindir ki, slm nizam, aile kurumunu kutsal bir kurulu eklinde sunarak yceltmi ve dokunulmazln hkme balamtr. "inizden, kendileriyle huzura kavuacanz eler yaratp, aranzda sevgi ve rahmet var etmesi, Allah'n varlnn belgelerindendir. Bunlarda dnen topluluk iin ibretler vardr." (30/Rm, 21). "Nikh, benim snnetimdir. Snnetimi yapmayan benden deildir. Evlenin, ocuk sahibi olun; ben kymet gnnde mmetimin okluu ile iftihar edeceim." (bn Mce, Nikh 1; Ahmed bin Hanbel, II/72)

slm dini, evlilii tavsiye ettii gibi, evlilik anda olanlarn evlenmesine yardmc olunmasn da tlemitir. Bu tr yardm, anne ve babalarn grevleri arasnda saymtr. Dinimiz, bl yan am ve yeterli olgunlua erimi, evlenme konusunda dinin hkmlerini renmi olan kz ve erkeklerin gen yalarda evlenip yuva kurmalarn ister. Bylece genliin, kontrol zor istek ve arzular, hell yolda tatmin olacaktr. Bugn batda, tarihe karmak zere olan evlilik kurumunun, ounlukla otuz yan zerinde olutuunu gryoruz. Baty tm olumsuz konularda rnek almaya alan lkemizde de, artk genler 20 ya civarn bile evlenme ya olarak grmyorlar. Gen yata evlenmek isteyen baz mslman genler de her trl israf ve zorluklarla kapl engelleri ap kolay yolla yuva kuramyorlar. Bylece ahlkszln n alm oluyor.

Gen yata bekr insanlarn okluu, dzen ve evrenin haramlar sslemesi, kolaylatrmas ile birleince, eitli ahlkszlklarn yaylmasna, madd ve mnev nice hastalklarn artmasna sebep tekil ediyor. Bu konuda dinin reddettii balk paras, bir ev dolusu gerekli gereksiz eya veya eyiz isteme, milyarlarla ifade edilen dn ve elence masraflar gibi slm'n reddettii israf ve lzumsuz harcamalar da evlilie ve genlerin yuva kurmasna engel oluyor. Dinimiz, bu trl davranlar byk vebal sayarak knamaktadr. slm, er' bir mzeret olmakszn evlenmekten kanmay ve yuva kurma iini zorlatrmay bir gnah saymtr. slm, evlilii vmekte, bekrlkta srar yermektedir. nk dinimiz, kadn-erkek ilikilerinin mer olmayan ortamlarda ve ahlk olmayan bir ekilde gerekletirilmesini byk bir fitne/er olarak grr. Aile hayat, korunmak isteyen m'minler iin kt yollara en byk frendir. slm'n bir yandan ziny kesin tavrla yasaklarken; dier yandan evlenmeyi tevik etmesinin sebebi budur. Nitekim, her konuda olduu gibi aile ynetiminde de rneimiz olan Peygamberimiz (s.a.s.) genlere u tavsiyede bulunuyor: "Evlilik klfetinin altndan kalkabileceine gvenenleriniz evlensin. nk evlilik, gz ve cinsel arzular haramdan korur. Aksi halde korunmak iin oru tutsun." (Buhri, Savm 10)

"Allah'n emri, Peygamber'in kavli/snneti" diye balanan hayrl bir i, dn treninden balayarak yuva ve aileyle ilgili tm uygulamalarda eytann emrine gre deil; Allah'n emrine, Peygamber'in snnetine uygun olmaldr. "Allah ve Rasl bir ie hkm verdii zaman, m'min erkek ve m'mine hanma o ii kendi isteklerine gre seme (zgrce farkl eylem yapma) hakk yoktur. Kim Allah ve Raslne kar gelirse, apak bir sapkla dm olur." (33/Ahzb, 36)

Nikh, bir ibdettir. Her ibdette aranacak ilk art da imandr. Mslmann evlilii, kfirlerin yuva kurmalarndan ok farkl ve Allah'n huddu erevesinde olaca iin bir ibdettir. E seerken, eyiz ve dn masraflarnda gereksiz harcamalar konusunda, akl d ve din d rf-detlere uymada, ev ynetiminde, eine davrannda, doum kontrol hussunda, ocuklarn yetitirmede, haramlardan kanp farzlara riyette... imann ispat edecektir m'min. Nikhn imanla kopmaz bir ba vardr. man etmeyen bir kimseyle kylan nikh geersiz olduu gibi, evlendikten sonra azndan kan imana zt bir sz, kafasnda oluan bir kfr dncesi sebebiyle de nikh gidecek, eler, birbiriyle zin yapm olacaktr. M'min olmak, belki o kadar zor deil; ama m'min kalmak, mslman olarak lmek, bizim gibi slm'n hkim deil; mahkm olduu topraklarda yaayanlar iin, hi de kolay deildir.

Sz ve hkm sadece gklerde geen, yalnz tabiat glerine karan, insan yarattktan sonra babo brakan, snava tbi tutmayp her konuda zgr brakan Allah inanc, mriklerin Allah inancdr; m'minlerin deil. nsann iine, eine, ana, aile yuvasna, okuluna, mahkemesine, sokaklarna, medyasna, meclisine, kanunlarna, devletine... karmayan bir Allah'a inanmak, kiiyi m'min yapmaz. Byle bir yaratcya, ama dnyalarna, ynetimlerine karmayan bir Allah'a chiliyye dnemindeki mrikler, Eb C ehil'ler de inanyordu.

Gnmzde mslman olduunu iddi eden, hatta namaz klp oru tutan nice kimsenin, Allah dmanlarna/tutlara itaat edip onlarn hkmlerine rz gsterdikleri, sadece Allah'a mahsus olan sfatlar bakalarna verdikleri grlmektedir. Yine baz kimselerin Allah' brakp birtakm iar/sloganlar, iaretleri, sembol ve bayraklar, gelenek ve grenekleri, artist ve futbolcular, liderleri, parti ve gruplar ycelttikleri ve bu saylan (benzerleri de eklenebilecek) deerler uruna byk fedkrlklarda bulunduklar, bylece bu deerlere kulluk ettikleri ortadadr. Bu ahslarn tutun (azl kfir yneticilerin) ortaya koyduu nefsn, eytan, ind deer yarglaryla Allah'n kanunlar ve eriat atacak olsa, hep Allah'n dinini onlarn istekleri dorultusunda yontarak ekil verdikleri bir gerektir. Putlarn, putlatrlanlarn ve onlarn arkasna snanlarn emir ve yasaklarn harfiyyen yerine getirdikleri ve Allah'n dinine tmyle zt olan sistemleri, ideolojileri kabul ederek onlarn hkmlerini tatbik ettikleri gzle grlen bir hakikattir. Bu tr insanlarn mrik deil de; m'min olduklarn nasl kabullenebiliriz? Byle kimselerin nikh ve ibdeti de geerli olmayacaktr.

Aile yuvasnn hirette de devam edecek bir huzur ve mutluluk ortam oluturmas, nikhn ve kar-koca sevgisinin bir ibdet/sevap olmas iin Kur'an'n istedii tevhid iman ilk esastr. mamlarn/hocalarn eskiden, 32 farz bilmeyenlerin nikhn kymamalar, gerek anlamda ve salam bir ekilde iman edip inancn yaamaya almayann nikhnn geersiz olaca gereiyle ilgilidir. Kiinin, bulunduu halle ilgili bilgileri renmesi farzdr. Evlenecek kiilerin nikhla, talakla, aile ve evlilik konularyla ilgili din hkmleri; kar-koca ve ocukla ilgili grevleri ve haklar bilmeleri arttr. Ama btn bu bilgilerden de nce imanla, irtidatla ilgili konular ve bu hususlardaki gncel problemleri bilmek ve tevhide inanp hayata geirmeye almak bata gelir. nk iman gidince nikh da gider.

Kur'an'da Rabbimiz yle buyurur: "Tertemiz hanmlar, tertemiz erkeklere lyktr. Tertemiz erkekler, tertemiz hanmlara lyktr." (24/Nr, 26). Yznde eytn baklarn izi, lekesi olmayan kzlarla; gznde ehev baklarn izi ve isi olmayan erkeklerin evliliinden lekesiz, stressiz, birbirine bal, huzurlu yuva oluur ve nurlu yavrular dnyaya gelir. "man etmedike mrik/putperest kadnlarla evlenmeyin. Beenseniz bile, mrik/putperest bir kadndan imanl bir criye/kle kesinlikle daha iyidir. man etmedike mrik/putperest erkekleri de (kzlarnzla) evlendirmeyin." (2/Bakara, 221). "Zin eden erkek, zin eden veya mrik olan bir kadndan bakas ile evlenmez..." (24/Nr, 3). Sadece evlenecek kzn deil; erkein de bekretinin bozulmam olmas gerekmektedir. Nmussuzluk, zin ve fhielik sadece bayanlar iin bir su deil; bu ayp ve gnahlar, bu rezillikler aynen erkekler iin de geerlidir. Yani zin eden bir erkek de orospudur, fhie ve nmussuzdur. Kzda aranan iman ve edep/nmus, damat adaynda da aranacak ilk vasf olmaldr.

Allah, ilk insan dem (a.s.)'i topraktan ve o bir nefisten eini yaratmtr (4/Nis, 1). Havv'sz dem eksiktir; dem'siz Havv'nn eksik olduu gibi. Erkekle kadn birbirlerinin eksiklerini tamamlayan bir elmann iki yars gibidirler. "Onlar (hanmlar) sizin iin bir elbise; siz de onlar iin bir elbisesiniz." (2/Bakara, 187). Elbise, hem ayplarmz kapatan, bizi zarar verecek d etkenlerden koruyan bir snak, hem de hoa giden bir ss olduu gibi, takv ile de ilikilidir (Bkz. 7/A'rf, 26). Demek ki, kocas olmayan kadn plak olduu gibi, kars olmayan adam da plaktr.

Gzlerin benzerini grmedii, gnllerin hayal bile edemedii rmaklara, kklere, her eit rzklara sahip olan cennette bile Hz. dem, Havv vlidemizle huzur buluyor; Havv annemiz de Hz. dem'de mutluluu yakalyor. Rm suresi 21. yeti bylece tecell ediyor. kisinin huzurundan rahatsz olan eytan, onlarn plak olmas iin btn planlarn kuruyor ve cennetten karlmalarna sebep oluyor. Ama Hz. dem'le Havv anamz bu dnya evinde birlikte Rablerine ynelip af talebinde bulunuyorlar, rtnyorlar ve Allah da onlar affediyor. "Ey Adem oullar! eytan, ana babanz, ayp yerlerini kendilerine gstermek iin elbiselerini soyarak cennetten kard gibi sizi de aldatmasn." (7/A'rf, 27)

zzetine, iffetine, eref ve namusuna dkn mslman kzlarmzn bu erdemi baz iki ayakl eytanlarn gzne batyor. Hanmlarn diiliiyle deil; kiiliiyle toplumda yer alma isteklerine kar krmz barts grm boa gibi saldracak yer aryorlar. zellikle mam-Hatip'te, niversitede okuyan ve okumak isteyen mslman kzn dnya-hiret tercihi ve cihad da barts bayranda dmleniyor.

ocuk: C ennet Kokusu, veya...

Aile hayatnn dinimizdeki byk nemi acaba nedendir? Sadece erkek ve kadn, birbirlerini tamamlasnlar diye mi? Birbirlerinin madd ve manev ihtiyalarn gidersinler diye mi? Hell yoldan dnyev zevk ve huzura kavusunlar diye mi? Evet, btn bu saydklarmz nemlidir. nemlidir ama, yeterli deildir. slam'da evlenmenin, ailenin tevik edilmesi, sadece bunlar iin deildir. Ailenin esas sebep ve hikmetlerinden belki en nemlisi nesildir, ocuk dnyaya getirmek ve yetitirmektir. mmetin sayca ve keyfiyete byyp glenmesine sebebiyettir. Dnyada gereksiz ve hikmetsiz hibir ittifak mevcut deildir. Bu dnya hikmet dnyas ve sebepler lemidir. Ne gkten elma yaar, ne yerden insan biter. Meyve iin aaca, ocuk iin evlenmeye ihtiya vardr. nsanlar, bu ilh kanuna uyduklar, yani evlendikleri takdirde, nasiplerinde de varsa, kendilerine ocuk ikram ediliyor. Dnyaya imtihan iin gnderilen ve hibir ey bilmeyen bu minnack misafirin emrine, Allah, onun anne ve babasn veriyor. O kk yavruya anne ve babasn hizmeti klyor. Bu hizmetiler iin bu kk insan, bir ynyle ltuf, bir baka ynyle azap vesilesidir.

ocuk, ebeveyni iin bir ltuftur. nk onlar, Allah'n bu narin, nazl ve cennet aday sevimli yaratna yaptklar hizmet iin, ayn zamanda sevap kazanyorlar. Kk bir bebek, hele insann kendi ocuu olunca, eve ve aileye byk bir huzur, mutluluk ve nee katyor, ailenin temellerini salamlatryor. Bununla birlikte, ocuklarna baktklar, yedirip iirdikleri iin ebeveyne bunlar sadaka oluyor, anne-baba bu yzden sevaba giriyor. Hayatnda bir tek ihtiya sahibinin dahi yzn gldrmemi en cimri bir insan bile, ocuklarna yapt masraflar dolaysyla sadaka sevabna nail olur. ocuk yine bir ltuftur; nk anne ve babas ona, nereden gelip nereye gittiini, bu dnya hayatnda vazifesinin ne olduunu gzelce anlattklar takdirde tebli ve irad erefinden hisse sahibi olur. O ocuun bir mr boyu ileyecei btn gzel amellerinden bir pay alrlar, sevabna ortak olur. Bir nevi lmszleir hayrl evlt yetitiren ebeveyn, sevap kazanmaya ldkten sonra da devam eder; akan, srekli bir sadakadr mslmanca yetitirilen ocuk.

ocuk, dier ynyle de bir azap vesilesidir. Zira ebeveyni o ilh emanete Rabbini gzelce tantmadklar, terbiyesine yeterince dikkat etmedikleri takdirde, onun ileyecei gnahlardan sorumlu tutulacaktr. Yine, onun dnyev mutluluu adna, bazen kendi hiretlerini tehlikeye atp, mer olmayan kazan yollarna teebbs etmelerinden dolay evlatla snav kaybedebilir. "Ey iman edenler! Kendinizi ve oluk ocuunuzu cehennem ateinden koruyun. Onun yakt insanlar ve talardr."

(66/Tahrm, 6) "Dorusu, mallarnz ve evlatlarnz bir fitne/snavdr." (64/Tebn, 15) Her konuda olduu gibi, aile ynetimi ve ocuk yetitirme konusunda da rneimiz Allah rasl'nn bu konudaki sorumluluumuzu hatrlatan hadisi mehurdur: "Hepiniz obansnz ve hepiniz gttklerinizden (idare ettiiniz kimselerden) sorumlusunuz." (Buhari, C um'a 11; Mslim, mre 20)

nanlar, deerler, gelenekler ve iyi alkanlklar, daha ok aile iinde kazanlr. nk ocuun ahsiyetini kazand devre, aile iinde geer. Onun en ok sevdii, inand, gvendii ve zendii ideal tip, anne ve babadr. Salam bir iman ve ahlak dzeninin hakim olduu ailenin ocuklarna verdiini hibir okul ve kurum veremez. Buna karlk, inan ve ahlak ynnden bozulmu ailelerin oluturduu toplumlar, dnya ve ahiret azabnn davetileridir.

ocuk dnyaya gelince ocua ilk bant kayd yaplacak; kulaklarna ezan okunacak ve kamet getirilecek. Mslmanlar, bin drt yz senedir bu snneti yaarken bir ksm geri zekllar, "bir gnlk ocuk, ezan duyar m? Ne anlamsz ey bu yaplan?" diyorlard. Ama gnmz ilmi, bir gnlk ocuun deil; ana karnndakinin bile duyduunu sylyor. "Duyduu kelimeler, uur altna yerleir" diyor.

te biz, bir gnlk ocuun kulana ezan okuyoruz. "Allahu Ekber = En byk Allah'tr diyoruz. ocuk byynce yneticilerin "en byk benim" szne kanmasn, en byk olann ne futbol takmlar, ne mal-mlk ve para, ne makam, ne an olmadn dnyaya adm att gn idrak etsin ve ftrat bozulmasn diye ezan okuyoruz. Allahu Ekber'le adm atlan dnyaya, cenaze namaznda yine Allahu Ekber'le veda edileceinden; bu iki kap arasndaki yolculukta her konuda en byk olann Allah olduu bilinci yer etsin istiyoruz.

Peygamber Efendimiz (s.a.s.): "Her doan ocuk, slam ftrat zerine doar. Anne babas onu yahdi, hristiyan veya mecusi (hatta mrik) yapar." (Buhri, C enaiz 79, 80, 93; Mslim, Kader 22-25) buyuruyor. "Mslman yapar" demiyor. nk ocuk zaten mslman. Onun iindir ki slam dini, dnyadaki btn ocuklar mslman kabul eder.

ocua shhat vermek iin almayz, o doutandr. Biz, shhati bozacak zararl hava, yiyecek, iecek ve giyeceklerden koruduumuz gibi ocuun ftratnda getirdii slam' bozacak etkenlerden korumamz gerekir. ocuun en gl eitimi, aileden ald eitimdir. nk ailedeki eitim, yirmi drt saat devam eder. Okullar, daha ok retim yeri olsa bile terbiye, ahlak, duygu eitimi en kkl ekilde ailede kazanlabilir. Gnmzde okullarda retilenlerin de, retilmesi gereken dorular olup olmad mslmanca deerlendirilmeli, evde yanllar tashih edilmeli, kfr ve irk mikroplar bnyede byyp yerlemeden temizlenmelidir. Unutmamalyz ki, yalyken renilenler, su zerine yazlan yazya benzese de; ocukken renilenler, mermer zerine yazlan yaz gibidir.

slam'da ocuk sahibi olmak, byk sorumluluk gerektiren bir durum olarak deerlendirilmitir. ocuun dnya ve hiret mutluluunu gzetmek, onu dnyaya getiren insanlarn nemle zerinde durmalar gereken bir konudur. slamiyet, bu hususta birinci derecede babay sorumlu tutar. Anne de bu sorumlulua ortaktr. Ailenin i dzeniyle birlikte ocuklarn bakm ve yetitirilmesi, onun sorumluluk alanna girmektedir (Bkz. Buhri, Rikak 17; Mslim, mre 5). Bu sorumluluun ocuk asndan sonucu, onun ana baba zerinde baz haklara sahip olmasdr.

ocuun Ana Baba zerinde Haklar (Ana Babann Grevleri):

1- Gzel isim: Doumunun ilk gnnde veya en ge yedinci gne kadar ocua gzel bir isim verilir (Bkz. Buhri, Akika 1, Edeb 108; Mslim, Fezil 62). "Siz, kyamet gnnde kendi isimleriniz ve babalarnzn isimleriyle arlacaksnz; yleyse gzel isimler sein." (Eb Dvud, Edeb 70) rnek insanlarla ba koparlamayan nice insanmz, ocuuna isim koyarken rnek almasn arzulad bata peygamberler olmak zere sahabe ve kmil insanlarn isimlerini, peygamber ve sahabe hanmlarnn isimlerini asrlardr ocuklarna koymay grev bilmilerdir.

2- yi terbiye: Hadis-i erifte gzel isim ve iyi terbiye, ocuun babas zerindeki haklar arasnda zikredilir (Bkz. bn Mce, Edeb 3). ocuun en mkemmel ekilde yetimesi, ihtiya duyduu btn insan ve ahlak faziletleri, sosyal kural ve davranlar, hepsinden nemlisi tevhid inan ve slam deerleri renmesi ve yaamas, ruh ve beden bakmndan salkl, bilgili ve faziletli, ayrca meslek ve hner sahibi olabilmesi iin ana babann tm imknlarn kullanarak gayret sarfetmeleri gerekir. ocuun hem dnya hem de hiret mutluluunu hedef alan byle bir terbiye, Hz. Peygamberimiz tarafndan ana babann ocuuna brakaca "en gzel miras" olarak nitelendirilmitir (Tirmizi, Birr 33).

3- Evlendirme: Ana babaya ait olan neslin korunmas grevi, blu ana gelen evladn bir yuva kurmasna imkn hazrlanmasyla yerine getirilmi olur. Evlenme ana gelmi olan ocuun fazla bekletilmeden evlendirilmesi gerekir. Mzeretsiz olarak bunun ileri yalara ertelenmesi neticesinde doabilecek birtakm kt sonulardan ana baba da sorumlu olur. Peygamberimiz'den rivayet edilen bir hadiste bu husus vurgulanmaktadr: " ocuk blua erince babas onu evlendirsin; aksi halde ocuk gnah ileyebilir, onun bu gnah babaya da ait olur." (bn Kayyim el-C evziyye, s. 159)

4- Eit mumele: Aralarnda herhangi bir ayrm yapmakszn ocuklarna kar eit davranmak, ana babann balca grevlerinden biri ve ayn zamanda ocuun da tabii hakkdr (Bkz. Msned IV, 269). ocuklarn kz-erkek, byk-kk, z veya vey olmas sonucu deitirmez. "Allah'tan korkun ve ocuklarnz arasnda adleti gzetin." (Buhri, Hibe 12-13, ehdet 9; Mslim, Hibt 13). Ebeveyn, ocuklarna kar gsterdii sevgi, efkat ve ilgide de adaletli olmaya almaldr. Anne baba, iradesini aan duygularda -bir ocuunu daha ok sevmek gibi- bunu dier ocuklarna hissettirmemeye almal ve davranlarnda eitlii gzetmelidir. Aksi halde, kardelerin birbirini kskanmas ve birbiri aleyhinde olumsuz baz duygu ve dncelere kaplmas kanlmazdr.

Bu temel grevlerin yannda ebeveynin dier grevlerini de yle sralamak mmkndr: Tahnk: Yeni doan bebein, henz ana stn tatmadan nce hurma, bal vb. tatl bir besin ezilerek bununla damann oulmas. (Mslim, Tahret 101) Kulana ezan okuma: Bebein sa kulana ezan, sol kulana da kaamet okunur (Msned VI, 391; Ebu Davud, Edeb 108; Tirmizi, Edhi 17) Akika kurban: Doumun yedinci gn, yahut daha sonraki gnlerde artlarna gre kurban kesilerek ee dosta ikram edilir. Snnet (htn): Doumunun ilk gnnden blu yandan nceye kadar bir zaman iinde ocuk snnet ettirilir. San tra edip arlnca sadaka vermek: Doumunun yedinci gn ocuun sa tra edilir ve bunun arlnca gm ya da altn tutarnda para veya mal sadaka olarak verilir.

Btn bunlarn yannda unutulmamaldr ki, ocua sevgi, efkat ve anlayla mumele etmek slam eitim sisteminin en belirgin zelliidir. slam eitimcileri, eitimin doumla birlikte, hatta daha nceden (anne veya baba adayn seerken) balamas gerektii hususunda gr birlii iindedir. ocuu, salkl, ahlakl ve iyi bir mslman olarak yetitirmek, ancak ok erken yalardan balayarak onun eitimini ciddiye almakla mmkn olur. ocuun, kendisine sylenenleri tam olarak anlad ve kendi dncelerini az ok ifade edebildii yalardan itibaren slam esaslarn retimi yaplmaldr. Bu konuda ilk retilecek ey, tevhid inancdr. Nitekim Hz. Peygamberimiz'in " ocuklarnza nce 'L ilhe illllah' cmlesini (anlamyla birlikte) retin." eklinde tavsiyede bulunduu nakledilir (bn Mahled, s. 142; bn Kayyim, s. 158). Allah inanc, kk ocuklara onlarn anlayabilecei sade ve ak bir dille, mit ve balanma duygularn gelitirecek ekilde anlatlmaldr. Ayrca, temyiz yana doru Allah sevgisiyle birlikte uygun bir slpla Allah korkusunu da alamak, bu suretle deer yarglarna ters den davranlar karsnda iyiliklerini dllendirecek, ktlklerini cezalandracak olan ilh otoritenin varln vicdannda hissetmesini salamak gerekir.

ocuklarda kk yalardan itibaren imanla birlikte ibet uurunun da gelitirilmesi gerekir. Namazn retilmesi ve emredilmesi, aile reisinin de bunda devaml olmas Kur'an- Kerim'de zel olarak aka zikredilmitir (20/Th, 132). Peygamber Efendimiz'in, ocuklara yedi yanda namazn retilip kldrlmaya balanmasn, on yana geldikleri halde klmyorlarsa, hafife cezalandrlmalarn tavsiye eden hadisleri (Eb Dvud, Salt 25; Tirmizi, Mevkt 182) bu konuda bata anne babalar olmak zere mslman eitimcilere k tutmaktadr. Kk ocuklara namazn dndaki ibadetler hakknda da bilgi kazandrlmas, bunlardan uygun olanlarnn zaman zaman tatbik ettirilmesi, onlarn gelecekteki mslmanca hayatlar iin byk nem tar. Bu konularda unutulmamaldr ki, slam eitimi,

tedrclik, sevgi ve ikna gibi pedagojik metotlar esas alr. Korkutucu, rktc, emredici tutumlar, ocuk iin hem anlalmazdr, hem de ypratcdr. ocuun sevgiye, iyi rneklere, aklayc doru bilgilere ihtiyac vardr. Bunlarn yerli yerinde uygulanmas lsnde onun mslmanca eitimi ve retimi de baarya ulaacaktr.

Aile hayat, taraflar gnahlardan sakndrmak iin byk bir vesiledir. "Onlar (kadnlarnz) sizin iin bir elbise, siz de onlar iin bir elbise durumundasnz." (2/Bakara, 187) Kadn ve erkek, mstakil olarak yarmdr, eksiktir, plaktr. Bu eksikliklerini birbirleriyle tamamlayacaklardr. Kadn ve erkein bu yardmlamay uurla ve helal yollarla yerine getirmeleri gerekmektedir. "yilikte ve takvda (Allah'n yasaklarndan saknma zerinde) yardmlan. Gnah ilemekte ve dmanlk zerine yardmlamayn. Allah'tan korkun; nk Allah'n cezas etindir." (5/Mide, 2)

Erkek olsun, kadn olsun her insann dnyaya gnderili hikmeti, Kur'n- Kerim'de "ibadet" olarak aklanyor. badet, yani kulluk yapmak, Allah'n emirlerine uygun bir hayat geirmek. te bu gayenin gereklemesinde kar-koca birbirine yardmc olacak, sevgilerini ispatlayacaklardr. yle ki, beraberlikleri ve mutluluklar, lmle son bulmasn; ebediyyen devam etsin.

Ailenin temel grevi, neslin oalmasna ve onlarn iyi yetitirilip slam terbiyesiyle eitilmesine imkn salamas ve elerin birbirlerine yardmc olup ihtiya ve eksiklerini gidermeleri, birbirlerine sevgi, huzur ve skn sunabilmeleridir. Yalnz, unutulmamaldr ki, bu dnya, hiretin tarlas olduuna gre, aile hayatndan bu dnyada alnan rahat ve lezzet, ancak bir ekirdek hkmndedir. O ekirdek, gerektii gibi beslenir, bytlrse hirette saadet aac olacak ve en mkemmel meyvelerini o lemde verecektir. C ennet, bu dnyadan ne kadar yce ise, o lemde m'min kadn ve erkeklerin bir arada ailece bulunmaktan alacaklar zevk ve mutluluk da bu dnyadakinden o kadar mkemmeldir.

Ailenin bu kadar nemli olmasndan dolay, dinimiz yuva kuracak genlerin, birbirlerinin din ve ahlk durumlarn aratrmalarn emretmitir. Peygamberimiz, elerin seiminde geici zelliklerden, fizik gzelliklerden ok, inan btnlnn, olgun iman zenginliinin ve ahlk soyluluun tercih edilmesini srarla tavsiye etmitir. Onun iin, tevhd iman sahibi mslmanlar, kendileriyle yuva kurmay dndkleri e adaylarnda birinci zellik olarak salam bir iman art grmelidirler.

Ailede Haklar ve Grevler

slam, kuruluunu dzenledii aile yuvasnn mutluluu iin, elere karlkl sevgi ve fedakrla dayal grevler de yklemi, bu grevlerin itenlikle yaplmasnn, erkek ve kadn iin birer ibadet olduunu bildirmitir. Bu ailev grevleri yle zetleyebiliriz:

a- Kadnn ailedeki grevleri: slm ahlk, hayatn tm alanlarnda olduu gibi aile kurumunda da babozukluu kabul etmez. Bu sebeple, bir sosyal kurum olmas itibariyle, aile iinde de bir dzenin hakim olmas gerekir ki, bu da ailede bir otoritenin bulunmas ile salanr. slam, bu yetki ve sorumluluu, belli artlar iinde erkee vermitir. Bu durumda, aile dzeninin huzur ve saadetinin salanmas iin, her otorite sahibine olduu gibi, aile reisine de saygl olmak, kadnn bata gelen ailev sorumluluudur. Hz. Peygamber yle buyurmutur: "Kadn,kocasnn hakkna riayet etmedike, Rabbinin hakkn (emrini) yerine getirmi olmaz." (bn Mce, Nikh 4) "... Erkek, ailede yneticidir ve ynetiminden sorumludur. Kadn da kocasnn evinde yneticidir ve elinin altndakilerden sorumludur." (Buhari, C um'a 11; Mslim, maret 20) "Kocasn memnun brakm olarak len kadn, cennete girer." (Tirmizi, Rad 10; bn Mce, Nikh 4). Kadn, yneticilik ve sorumluluk bakmndan aile reisliine getirilen kocasnn mer arzularna sayg gstermekle mkelleftir. Kocasnn maln, aile srlarn, namusunu ve ocuklarn da korumak mecburiyetindedir. Kocasn mer yollarla tatmin/memnun etmeye almak, ocuklarn gzelce yetitirmek ve yabanclara kar tesettryle, davranlaryla namusunu muhafaza etmek: Mslman hanmn ailedeki en nemli vazifesi bunlardr. "Sliha (iyi) kadnlar, itaatkrdr. Allah, kendilerini (haklarn) nasl koruduysa, onlar da ylece gizliyi (kimse grmese de namuslarn) koruyanlardr." (4/Nis, 34). Peygamberimiz'in mjdesi de yledir: "Kadn, namazn kld, orucunu tuttuu, namusunu koruduu ve kocasna itaat ettii zaman, cennet kaplarnn dilediinden girsin." (Ahmed bin Hanbel, I/191)

Kadnn en bata gelen grevi, iffet ve namusunu korumasdr. Kadn, gzn haramdan saknarak, rzn koruyarak, grlmesine msaade edilen yerlerin dnda, rtlmesi gerekli yerlerini rterek bu grevini yerine getirir. (Bkz. 24/Nr, 31; 4/Nis, 34; 33/Ahzb, 59). Evdeki ilerle ve ocuklarn yetitirilip bytlmesiyle daha ok ilgilenme durumunda olan kadn, dar karken chiliyye k ile kmayacaktr. (Bkz. Ahzab suresi, 33) C hiliyye k, yabanc erkekler iin sslenme, ince veya dar elbiseler giyme, alp salarak sokaa kmay iermektedir. Kadnlar, cinselliklerini sadece kocalarna kar kullanmal, kocasnn yannda dii; dier insanlarn yannda kii olarak yer almaldr. Kocasna kar sslenmeyi ibadet bilmeli, onu doyurabilmelidir.

Kadn, iyilii emir ve ktlkten yasaklama grevini, sadece ftr retmenleri olduu ocuklarna kar deil; einde grd yanllar dzeltmek ve dorularn arttrmak iin kocasna kar da uygulayabilmelidir.

Hanmlarn bu aile ii grevleri yannda, tabii ki, erkeklerin de grevleri vardr.

b- Kocann ailedeki grevleri: "Erkeklerin kadnlar zerinde haklar olduu gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr." (2/Bakara, 228). Hanmn, Rabbinin emaneti olarak alan ve iffetini Allah adna sz vererek hell edinen koca da, karsna kar sevgi ve efkat gstermek, yediinden yedirmek, giydiinden giydirmek, ona ve yapt ilere irkin dememek, fena sz sylememek, ho grl olmak gibi grevlerle mkelleftir. slam'n aile dzenini yaatmak zere kocaya tanm olduu otorite hakk, ona kadn zerinde haksz bir bask ve zorbalk imkn vermez. Zira, bu konuda vrid olan ayet ve hadisler, bir anlamda kadnn mdfiisi/avukat olmak suretiyle ilh kaynakl bir dengeyi temin etmektedir. Yce Rabbimiz, aile reisliinin mutlak bir hkimiyet demek olmadn aklayarak yle emreder: "Kadnlarnzla iyi geinin. Eer kendilerinden holanmazsanz, olabilir ki, bir ey sizin hounuza gitmez de Allah onda birok hayr takdir etmi olur." (4/Nis, 19). Anlayl ve efkatli bir e olmann en gzel rneklerini sunan Peygamberimiz (s.a.s.) yle buyurur: "Bir m'min, m'mine hanma buz etmesin. Onun bir huyunu beenmezse, baka bir huyunu beenir." (Mslim, Rad 61; Msned II, 329) "Sizin en hayrlnz, kadnlarna kar en hayrl olanlarnzdr." "Kadnlarnza kar hayrl olmay birbirinize tavsiye edin." (Mslim, Rad 62; Tirmiz, Rad 11) "Kadnlarnz konusunda Allah'tan korkun. nk siz onlar Allah'tan emanet olarak aldnz." (Ebu Dvud, Mensik 56; bn Mce, Mensik 84)

Erkek, gzn harama bakmaktan, rzn ve namusunu zin yapmaktan koruyacaktr (Bkz. 24/Nr, 30; 70/Meric, 29-30). Erkein bu hareketi, kendini haram ilemekten koruduu gibi; karsnn hukukuna da riayetin bir gerei olmaktadr.

"Allah'n insanlardan bir ksmn dierlerine stn klmas sebebiyle ve mallarndan harcama yaptklar iin erkekler, kadnlar zerinde kavvmdrlar. Onun iin sliha kadnlar itaatkrdr." (4/Nis, 34). yette geen "kavvm" kelimesini 'hkim' diye tercme etmek yanltr. Eer Allah'n murad bu olsayd, yine Arapa olan "hkim" kelimesini kullanrd; ama "kavvm" kelimesini kullanm. Bu kelime, Trkedeki kayyim kelimesiyle ayn kktendir. Kayyim, tayin edildii kurumu keyfine gre ynetmez. Hakimin gsterdii dorultuda ynetir. te evi zerinde "kavvm" olan erkek de aileyi kendi keyfine gre ynetemez; Allah'n koyduu kurallar yrrlkte klar. Erkekler, kadnlarn kavvm, yani Allah'n hkmleri erevesinde onlarn yneticisi ve koruyucusudur.

Kaytsz artsz hkimiyet, ancak Allah'ndr (12/Yusuf, 40). Ailede uyulmas gereken ilah kurallara muhatap olmada kadnla erkek eit statye sahiptir. Ailede Allah'n koyduu kurallar yrrlkte klma yetkisi kocaya verilmitir. Evin reisi, Allah'n koyduu kurallara gre aileyi ynetecek ve Allah'n hkmne zt bir emir

ve yasak koymayacaktr. Eer ilah emir ve yasaklar ineyen bir istekte bulunursa, hanm bu istee itaat etmeyecektir. "Allah'a isyan emreden kiiye itaat olunmaz." (Buhr, Ahkm 4; Mslim, C ihad 40). Kadnn kocasna itaati, mutlak deil; helal ve mer konularda, Allah'n hkm dorultusundadr ve itaat, daha ok kocann cins konulardaki istekleriyle ve temel din hususlarla ilgili olarak deerlendirilmelidir.

Her konuda slam'la chiliyye arasnda byk farklar vardr. slam, vahiy kaynandan ilham almayan kanunlar ve geleneklerden farkl olarak aile kurumunu deerlendirir. Aileyi, iinde Allah'a ibadet edilen bir mbed olarak tantr. yle mbed ki, orada yaplan her msbet i, ibadettir. Erkein, ailesinin nafakasn temin etmesi, hanmna ve ocuklarna efkat gstermesi byk bir ibadet olarak vasflandrld gibi; kadnn itaati, sevgi dolu bir bak da bir ibadet olarak takdim edilmitir. En doal bir davran olan cins ilikiler dahi, hayrl bir amel, yani bir sevap olarak kabul edilmitir. Hele ocuk dnyaya getirmek ve o ocuklar slam'n istedii gibi gzel terbiye ile yetitirmek, ok byk ecir ve mkfatla karlk verilecek olan byk bir ibadettir.

Aile yuvas kuran nice insan, bat tarz bir yaayn ve propagandann etkisiyle ocuk istememekte veya bir, ya da ikiden fazlasn yanl grmektedir. Bu davran, mer bir mzerete dayanmadka dinimizin ho grmedii bir anlaytr. ocuk, dnya nimetleri iinde ok nemli bir yer tuttuu, evin nee ve huzurunu temin ettii gibi, ahiret saadetine de sebep olabilir. Yuvann temelini salamlatrd gibi, zellikle anneleri evine balar. Ev kadnnn ulu orta arpazar ska dolap, bakalarn fitneye drmesine engel olur. Batl ve batya zenen hanmlar, elenceye engel olduu, gnllerince gezip tozmaya, lzumsuz ilerle veya televizyon karsnda vakit ldrmeye, nefislerini azgnlatran ba bolua engel olduu iin ocuk istememektedir. Yine batllar, kendi lkelerinde vatandalarna ocuk bana extra para verip ocuklarn artmasn tevik ederken; zellikle mslmanlarn yaad lkelere doum kontroln ve az ocuu tevik etmektedir. Azck akl olanlar, bunun emperyalizmin bir oyunu olduunu hemen anlarlar ve oyuna gelmezler. Boanmann ve geimsizliin nne gemede ocuun roln dikkate alrlar. Hanmlarn eve balanp hayrl ilerin en nemlilerinden olan insan yetitirmeye almalarnn kymetini ve ecrini bilirler.

c- ocuklarn anne ve babalarna kar grevleri: ocuklar anne ve babalarna itaat etmeli ve iyilikte bulunmaldrlar: "Biz insana ana babasna iyilik yapmasn da tavsiye ettik." (31/Lokman, 14). nk bir ocuun yetiip bymesinde en byk fedakrl, anne ve baba gsterir. ocuklar anne ve babalarna kar sayg ve efkat gstermeli, istediklerini yerine getirmeli, onlar memnun etmelidir. "Anne babaya gzellikle muamele edin, eer onlardan biri veya ikisi senin yannda ihtiyarlk hline ularsa sakn onlara "f" bile deme, onlar azarlama, ikisine de iyi ve yumuak sz syle" (31/Lokman, 14). "Rabbin unlar kesin olarak buyurdu: Ancak O'na ibdet edin, ana-babaya ihsan ve iyilik yapn. Birisi yahut ikisi de yannda ihtiyarlarsa sakn onlara "f" bile deme, onlara darlma ve yzlerine barma, ikisine de ikram et ve tatl sz syle. ikisine de merhamet besleyerek tevazu gster ve de ki: Rabbim ikisine de merhamet et, onlar beni kk iken nasl terbiye etmilerse sen de her ikisine merhamet et." Rabbiniz gnlnz dekini daha iyi bilir. Ana-baba haklarnda iyilik ederseniz Allah size mafiret eder. nk o, gnaha tvbe edenleri muhakkak affedicidir." (17/sr, 23-25).

Abdullah bin Mes'ud diyor ki: "Peygamber (s.a.s.) Efendimize: Allah'n katnda en sevgili amel hangisidir? diye sordum, Peygamber (s.a.s.): Vaktinde ed olunan namazlardr buyurdu. Namazdan sonra hangisi daha sevgilidir? dedim. Ana-babaya iyilik etmektir buyurdu. Sonra hangisidir? dedim. Allah yolunda cihaddr buyurdular. (Buhr, Mevkt 5, C ihad 1, Edeb 1, Tevhd 48; Mslim, man 137-139; Tirmiz, Salt 14, Birr 2; Nes, Mevkt 51)

ocuklar anne-babalar hakknda kt konumamal, onlara saygl davranmal, vasiyetlerini yerine getirmeli, dostlarna ikramda bulunmaldrlar: "Ey Rabbimiz kymet gn, beni, anne-babam ve btn mminleri mafiret eyle. " (14/brhim, 41) diye du etmelidir.

Bli olan ocuklar ana-babalarnn yatak odalarna her zaman izin alarak girmelidirler. Bli olmayan kkler de u vakitte ana-babalarnn veya bakalarnn odalarna izin ile girmelidirler: Sabah namazndan nce, yani yataktan kalkp giyinilecei zaman; le uykusu srasnda ve yats namazndan sonra yatlaca zaman. nk bu vakitler kar-koca arasnda mahrem vakitlerdir. Allah Tel, btn mminlere bunu ocuklarna retmelerini emretmitir (24/Nr, 58).

Hz. Peygamber, "kime iyilik edeyim" diye soran bir sahbiye u karl vermitir: "Ananza (bunu defa tekrarlamtr) sonra babanza, sonra en yakn olanlara" (Buhr, Edeb, 2; Mslim, Birr, 1, 2; Eb Dvud, Edeb, 120). Yine Peygamber Efendimiz "Anne C ennet kaplarnn ortasndadr" (Ahmed bin Hanbel, V/198); "C ennet annelerin ayaklar altndadr" (Nes, C ihad, 6) buyurmutur.

ocuklar ana-babalarna kar daima saygl olmal, onlara kar tatl dilli, gler yzl davranmaldrlar. Ana-babann btn sylediklerini Allah'a itaatsizlik sz konusu olmadka, dinlemek ve kabul etmek gerekir. Her ite onlarn rzasn almaya almaldr. Onlarn hizmetlerini kendi hizmetinden nce grmelidir. ldklerinde de onlar rahmetle anmak, onlar iin hayr du etmek, hayr yapmak, vasiyetlerini yerine getirmek gerekir.

Allah'a irkten sonra en byk gnah ana-babaya itaatsizliktir. Ana baba slm emirleri yerine getirmede ve yasaklardan kanmada titizlik gstermiyorlarsa ve hatta kfir iseler bu onlarn ana-baba olmalarndan doan haklarn ortadan kaldrmaz. Dolaysyla onlara Allah'a isyan tekil etmeyen hususlarda itaat etmek ve her zaman iyi davranmak gerekir.

d- Kardelerin birbirlerine kar grevleri: Kardeler birbirlerine kar iyi davranmal, kkler byklere itaat edip onlara sayg beslemeli, bykler de kklere hogr ile davranmaldrlar. Ancak bu ekilde ilede mutluluk ve huzur salanabilir. Kardeler madd hrs sebebiyle, aralarndaki birlik ve beraberlii, hengi bozmamaldrlar.

Kardelerin kabiliyetleri birbirlerini kskanla sevk etmemelidir. Kimi insan ilme merakldr, o sahada ilerler, an hret sahibi olur; kimi insan da ticarete merakldr, o sahada alr, ilerler, zengin olabilir. Bunlar olgunlukla karlamal, herkesin ayn ey olamayaca, ayn sahada alamayaca gerei unutulmamaldr. Aralarndaki -varsa tabii- fikir ayrlklarn, konuarak, birbirlerinin dncelerine hrmet duyarak zm yoluna koymaldrlar. Sertlikler ve tartmalar daima kt sonular dourur. Ailev huzursuzluklara, tatszlklara neden olur.

Ana-Babann En Byk, En Kutsal Grevi: ocuklar, ocuklar, ocuklar!

slm'n aile anlaynda, normal artlarda kadnn balca grev ve meguliyet alan evidir. Bu durum, prensip olarak ocuklarn ihmal edilmesini byk lde nlemektedir. ocuklara sevgi ve yetitirme ynnden daha fazla vakit ayrmas gereken anne olmakla birlikte, babann sorumluluu da, anneden daha az deildir. Baba, ocuklarnn ve onlarn mslmanca yetimesinin; iinden ve dnyev meguliyetlerinden ok daha nemli olduunu davranlaryla ispatlamaldr. Hz. Peygamber, torunlarn sevdii bir srada, bir rb/bedevnin, on ocuu olduunu, fakat bunlardan hibirisini sevip pmediini belirtmesi zerine, Raslullah'n "Allah senin kalbinden merhameti ekip almsa ben ne yapabilirim?!" (Mslim, Fezil 64) buyurmas, slam'n ocuk sevgisine verdii nemin rneklerinden biridir. ocuklarn, din (dinin iine giren ilm, ahlak) ve meslek bakmdan eitilip retilmesi, ebeveynin en nemli ve en zor grevidir.

ocuk eitiminde u drt eye zellikle dikkat edilmelidir:

1- Bykler, ocuklar, nemsiz ve anlamaz kk yerine koymayp; aksine kendileri empatik davranarak onlarn seviyesine inmeli, onlarn eitimi srasnda ocuk olduklarn daima gz nnde tutmaldr. Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.s.) " ocuu olan, onunla ocuklasn." buyurmutur.

2- ocuklara daima uygun bir dille doru, tutarl ve yararl bilgiler verilmelidir. Bu grev, ebeveynin belli bal din ve kltrel konularda bilgili olmalarn gerektirir. ocuklara, her eyden nce Allah' ve Rasln sevdirip gncel itikad sapmalardan koruyabilecek tevhid bir iman gnllerine severek nakedebilmek arttr. Sonra, u balklar altndaki temel bilgiler verilmelidir:

a- tikad ve ibadete dair mslman iin zorunlu bilgiler, b- Ahlak ve mueret kurallar, edep ve terbiyeyle ilgili hususlar, c- Kur'an bilgisi; Kur'an' okuyabilmesi, sevebilmesi, anlamyla ilgilenmesi iin gerekli bilgiler, d- ocuun gelecekte geimini salayabilmesi iin mmkn ve uygun olan bilgiler. Anne-baba, bunlar ya bizzat vermeli, yahut kendi asl grevi olan ocuunu eitip retmek konusunda, kendine bir vekil tutmal, ehil ve emin kimselere bu ilimleri verdirmelidir.

3- Ebeveyn, ocuklarna her ynyle rnek olabilecek bir hayat yaamaya almaldr. Aksi halde, szleriyle telkin etmi olduklarn davranlaryla yalanlam olurlar. ocuk da daha ok grdklerinden, rneklerden etkileneceinden eitim baarsz olacak, ocukta da karakter bozukluklar ortaya kacaktr.

4- ocuklara kar hogry, onlar martacak, serkeletirecek bir noktaya kadar gtrmek, doru olmad gibi; ocuun ahsiyetini kazanmasna engel olacak, onu sletirecek veya arszlatracak ekilde kat bir disiplin uygulamak da uygun deildir. Ebeveyn, bu konularda daha ok terib ve terhib (imrendirme ve zendirme ile sakndrp caydrma) yntemlerini kullanmaldr.

Kadnn En Saygn, En Mbarek Konumu; Annelik: Dinimiz ve ftratmz anneye ok byk bir yer vermitir. Normal olarak erkein, kadna gre baz konularda ncelii olduu halde, annenin babadan daha ncelikli ve daha faziletli olduunun srr buradadr. Kadn, erkei fazilete gemek istiyorsa, anne olmaldr. Yalnz, unutulmamaldr ki, anne olmak, sadece ocuk dnyaya getirmekle olmaz. ocuuna sahip kmakla, onu gzelce yetitirmekle annelik tamamlanm olur. Babann hakk, dinimizde "bir" iken; annenin hakk ""tr. C ennet, babalarn deil; annelerin ayaklar altna serilmitir. Annelikle ilgili olarak, gnmzde giderek artan alan kadnn, ne kadar annelik yapabildii ve yapabilecei sorusu da nemlidir. Anne ite, ocuk krete. Hibir mamann anne stnn yerini tutamad gibi, hibir bakc da annenin yerini asla tutamaz. Hibir ocuk okulu, adna ana okulu da dense, anann evdeki okulunun benzeri olamaz. Kendi evldn anne ve babas kadar kimse sevemeyecei, dnya ve hiret geleceini dnemeyecei iin de, anne ve baba gibi hoca ve retmen de bulunamaz. yleyse, haydi evlerimizi kurs, mektep, okul ve mescid yapmaya!

Allah, ilk insan dem (a.s.)'i topraktan ve o bir nefisten eini yaratmtr (4/Nis, 1). Havv'sz dem eksiktir; dem'siz Havv'nn eksik olduu gibi. Erkekle kadn birbirlerinin eksiklerini tamamlayan bir elmann iki yars gibidirler. "Onlar (hanmlar) sizin iin bir elbise; siz de onlar iin bir elbisesiniz." (2/Bakara, 187). Elbise, hem ayplarmz kapatan, bizi zarar verecek d etkenlerden koruyan bir snak, hem de hoa giden bir ss olduu gibi, takv ile de ilikilidir (Bkz. 7/A'rf, 26). Demek ki, kocas olmayan kadn plak olduu gibi, kars olmayan adam da plaktr.

Aile; Nesep veya evlilikle bir araya gelmi, ana-baba ve ocuklardan oluan topluluk demektir. Byk baba, nine, torunlar da aile tanm iine girdiinden onlarda ailenin bir parasdrlar. Kadn ve erkein birbirlerine kar duyduklar his, arzu, duygu, ve meyiller Snnetullah gereidir (3/l-i mrn, 14). Allah Tel insana, yaratlndaki ftrata uygun olarak bu duygular vermi, yalnz bu meyillerin tatmin yolunu da belli prensiplerle snrlamtr. Bu snrlar, snnete uygun evlenmelerdir. slm'a uygun olmayan evlenme ve ilikilerle meyiller yasaklanmtr.

Evlilik, eler arasnda madd ve mev tatmini saladndan skunet ve rahatlk unsurudur. Neslin devam ve geliebilmesi iin evlilik messesesine ihtiya vardr. Kur'an- Kerm ve snnet'de belirlendii ekilde olmadka bir aile yuvas kurulmasndan sz edilemeyecei gibi, doan ocuklarn da mer olaca dnlemez.

lk aileyi ilk insan Hz. dem (a.s.) ile Hz. Havva kurmutur. O zamandan beri aile messesesi olgunlam ve gelimitir. Bununla beraber, toplumlarn, ekonomik durumun, iklimin etkisiyle eitli aile tipleri meydana gelmitir. Aile ana-baba, ocuklar, biraz daha geni anlamyla kar-kocann akrabasndan oluur. slm ailesinin kurulmas iin ilk art mmin bir erkekle mmine bir kadn olmas, birbirleriyle shriyetin Kur'an'da yasaklananlardan olmamas gerekir. Kur'an'da, anne, baba, kzlar, oullar, kardeler, teyzeler ve yeenlerle evlenmenin haraml ile st kardeler arasndaki evliliin yasak olduu hkme balanmtr. Yine Kur'an hkme gre hala ve amca ile evlenmek yasaktr. slm'n getirdii hkmler, iki kz karde ve hanmn yeenini bir arada nikhlamay yasaklad gibi, hanmn vefatndan sonra bunlarn nikhlanabileceini de mmkn klmtr. Hala ve amca ocuklarnn evlenmeleri ise hell klnmtr. ocuklarn eleri ile kaynvalide, vey anne ve vey baba ile ve evli kadnlarla evlenmek haramdr (4/Nis, 23-24).

slm aile hukukunun zelliklerine gelince; Evliliin gayesi aileye huzur ve mutluluk, toplumda da iyi bir nesil temin etmektir, "Onun (varlk ve kudret) almetlerinden birisi de size kendinizden eler yaratmasdr, ki siz onlarla huzur ve sknete kavuursunuz. Ve aranza sevgi ve rahmet koymutur." (30/Rm, 21). "Onlar (kadnlarnz) sizin iin elbise, siz de onlar iin elbisesiniz..." (2/Bakara, 187). slm cins ihtiyacn tatminini tabii karlamakla beraber evliliin gayesinin bundan ibaret olmadn sylemektedir. "Douran siyah kadn, dourmayan gzel kadndan daha iyidir", "Evlenin, oaln: nk ben kyamet gnnde dier mmetlere kar sizinle iftihar edeceim" (Avnu'l Ma'bd erh Ebu Dvud, I, 173). Kocann karsyla mterek, yce ve insan bir hayat srmek arzusunun belirtisi olan mehrin sembolik bir ey olmas da ayn gayeye mtuftur.

Ailenin mutluluu ocuklarn asaleti ve slm toplumunun kurtuluu evleneceklerin birbirlerini seerken kullandklar l ile yakndan ilgilidir. Bu konuda Raslullah (s.a.s.) yle bir l koymutur: "Kadn drt zelliinden dolay nikhlanr: Mal, asaleti, gzellii ve dindarl; eli toprak olasca, durma dindarn bul!" (Buhr, Nikh, 16). slm'da evlilik, formalite ve merasimlerden uzak slm bir akittir. Nikhn iln edilmesi, yakn dost ve akrabaya ziyafet verilmesi, tef vb. alnp enlik yaplmas gzel telkki edilmi, tevik grm, byle bir davete icabet etmemek ho karlanmamtr (Buhr, Nikh, 66 vd.).

Evlilik gerekleince kar ve koca Allah nnde birbirlerinin haklarna uymakla ykmldrler. Bu karlkl haklar aile reislii hari eitlik esasna dayanr. Evlilik kadnn ahsiyetini ortadan kaldrmaz, erkein hukuk ve sosyal kiilii einin haklarn glgelemez. Kadn kendi aile ismini tayabilir, kendine ait mallar zerinde tam ve bamsz bir tasarruf yetkisini kullanabilir.

Kar-koca birbirlerine iyi niyet ve gzel ahlk ile davranacaklardr. "yileriniz, ailesine kar iyi olandr..." (bn Mce, Nikh, 50). Ufak tefek huysuzluk, geimsizlik ve kusurlara sabredecek, yuvann yklmamas iin tahamml gstereceklerdir: "...Kadnlara normal ve iyi davrann; onlarda hounuza gitmeyen bir ey olursa belki bir ey hounuza gitmedii halde Allah onu birok hayrla doldurmutur. " (4/Nis, 19). Anlamazlk byrse hakeme bavurulacak, hakemler de ilenin devamn salayamazlarsa son are olarak, usulne uygun "tedric boanma" sistemi uygulanacaktr .

slm aile hukuku, drd gememek zere ve olduka g durumlara ve artlara bal olarak erkein ayn zamanda birden fazla kadnla evlenmesine izin vermitir. lk e, stne evlenilmemesi artn komu ise ikinci evlilik yaplamayaca gibi, usulne uygun evlenmelerde elerin hukuk ve ahsiyetini gz nnde bulundurmak gerekir. Mnev ve ahlk ilikiler yannda anne-baba ile ocuklar arasndaki hukk mnasebetler de itina ile tanzim edilmitir. Ehliyet, velyet ve vesyet hkmleri babal veya yetim btn ocuklarn durumlar ve menfaatleri ile alkaldr. slm muhta ana babaya ocuklarnn bakmasn, erkein karsna ve muhta olan akrabasna geim salamasn teminat altna almtr. Nihayet miras hkmleri de yakndan uzaa btn hsmlarn, lenin mal zerindeki haklarn tesbit etmitir.

slm hukuku evlilerin zinsn artlar tahakkuk ettii takdirde- lm cezasna arptrd, zinay bu lde yasaklad iin ona gtrmesi muhtemel btn pheli yollar tkam, kadnlarla erkeklerin kark elenmelerini, yabanc bir erkekle kadnn ba baa kalmasn, kadnn, yannda bir yakn bulunmadan, yalnz bana yolculua kmasn, kadn ve erkein birbirine srarla bakmalarn yasaklamtr. slm'da ile dzeninin oturduu bu temeller, slm hukukunun aile anlayn her hliyle ortaya koymaktadr.

Evlenme, Evlilik Bir erkekle bir kadn arasnda Allah'n koyduu prensipler erevesinde akdedilen muameleye evlenme denir. slm nazarnda bir ibadet kabul edilen evlilik ile ilgili olarak, slm Hukuku'na dair yazlan kitaplardan bazsnda; "Bizim iin Hz. Adem'den bu gne kadar, mer olarak devam ede gelen ve C ennette de devam edecek olan iki ey vardr; bunlar, evlenme ve imandr (bn bidin, III/3) eklinde kaydedilmektedir.

Evlenmenin yani nikhn eitli sebepleri vardr. Nikhtaki er', akli ve tabii sebeplerin baka bir er' hkmde bu ekilde bir arada topland az grlmtr. Evlenmenin er' delilleri, Kur'an- Kerm, hadisler ve mmetin icm ile sbittir.

Kur'an- Kerm'den evlenmenin merluuna u yetler delildir; "Size hell olan kadnlardan ikier, er, drder adet nikh edin" (4/Nis, 12); "Sizden bekrlar ve klelerinizle criyelerinizden slih olanlar nikh edin. Eer fakir olurlarsa Allah onlar Fazl ve keremiyle zengin klar. Allah vsi'dir, limdir" (24/Nr, 32).

C ihad ve evlilik slm'n insann hayatna hkim olmasnn nedenlerinden biridir. Evlenmede ise bunlarn her ikisi de mevcuttur. Bu nedenle "Evlilikle megul olmak kendini nfile ibadetlere vermekten daha faziletlidir. nk evlilikte nefsi haramdan koruma ve ocuk yetitirme gibi nemli hususlar vardr" (bn-i bidin, III/3) kanatine varlmtr.

slm eratnn temel esaslarndan biri de evliliin ftr bir olgu olduudur. slm dini ruhbniyetle (dnyadan elini eteini keserek yalnz bana yaama, evlenmeme); insann yaratl ile att, onun nefsi isteklerini ve karakterine ters dt iin savamaktadr. Beyhak ve Taberan'nin rivyet ettikleri bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurur: "Evlenmeye gc yetip de evlenmeyen benden (benim mmetimden) deildir.'' Bu hadis-i erifte de grld gibi slm kiiyi, srf Allah'a yaklamak, ruhbanlkta bulunmak ve ibadet edeyim diye bir keye ekilmekten alkoymaktadr.

Allah Rasl'nn hayatn gz nne aldmzda onun, toplumun fertlerini kontrol altnda bulundurmak, insann nefsini dzeltmek hususunda ne denli titizlik gsterdiini aka grrz. Onun bu konuda titizlik gstermesinin temelinde, insan gereinin anlalmas ve onun arzu ve isteklerine cevap verme duygusunun yattn grrz. yle ise evlilik vb. slm prensipler sayesinde toplumun hibir ferdi yaratlnn tesine geemeyecek, gc ve imkannn dnda gayret sarf edemeyecek; tam aksine orta yolda, saa sola sapmadan yryecektir.

Evlilik konusunda Raslullah (s.a.s.)'n u davran, insann nefsi duygularna gem vurmas ve insan hakikatine ne denli vkf olduunun en byk delillerinden kabul edilir; yle ki: Buhri ve Mslim'in Enes (r.a.)'den rivyet ettikleri bir hadiste unlar grmekteyiz: heyet, Raslullah'n yanna gelerek, onun ibdetini sordular. Kendilerine Allah Rasl'nn ibdeti hakknda bilgi verilince, -Onun ibadetini az bulacaklar ki yle dediler: "Raslullah ile biz bir olabilir miyiz! Onun gemiteki ve gelecekteki gnhlr balanmtr. lerinden biri tm geceyi namaz klmakla geireceini, dieri devaml oru tutacan ve ncs de kadnlara yaklamayacan ifade ettiler." Daha sonra Raslullah (s.a.s.) bu durumu renince onlar arp yle buyurdu: "Allah'a yemin olsun ki ben sizin Allah'tan en ok korkannz ve O'ndan en fazla saknanzm; fakat zaman zaman oru tutar ve iftar ederim; namaz klar ve uzanp yatarak istirahatte bulunurum; kadnlarla da evlenirim. Benim snnetimden yz eviren benden (benim mmetimden) deildir" (Buhr, Nikh, 1; Mslim, Sym 74, 79).

Evlilik sosyal bir maslahat beraberinde getirir. Evliliin genel yararlar yannda bir de sosyal yararlar vardr. Bu yararlarn basnda insan varlnn korunmas gelmektedir. Zira evlilik sayesinde, insan neslinin devam etmesi ve oalmas, nesillerin birbirini izlemesi ve bylelikle Allah'n insan yeryzne miras klmas sz konusudur. Evliliin insan zerindeki sosyal, ahlk ve bedensel yararlarn inkr etmek mmkn deildir. Kur'an- Kerim bu sosyal hikmete parmak basarak yle demektedir: "Allah size kendi nefislerinizden eler yaratt, elerinizden de sizin iin oullar ve torunlar yaratt..." (16/Nahl, 72).

Evliliin dier nemli yararlarndan biri de, nesebin korunmasdr. Mer evliliin bir an iin yokluunu dnrsek toplumlarn nesepsiz ve hibir fazilete sahip olmayan ocuklarla ne denli skntlara girdiklerini hemen grrz. Evliliin salad yararlardan biri de toplumun ahlk zlme ve bozukluktan beri kalmasdr. Evlilik sayesinde kiiler sosyal bozukluklardan emin kalrlar. Hz. Peygamber (s.a.s.), evliliin salad yararlar, bir grup gence hitaplar srasnda yle dile getirmilerdir; Ey genler, sizden evlenmeye gc yeten kimse hemen evlensin; zira evlilik gz haramdan en iyi koruyan ve tenasl uzvunun en salam kalesidir. Evlenmeye imkn olmayan ise oru tutsun; zira oru ehveti krmaktadr... (Buhr, Savm, 1, Nikh, 2, 3; Mslim, Nikh 1, 3; Eb Dvd Nikh, 1, bn Mce, Nikh, 1). Yine evliliin faydalar arasnda toplumun hastalklardan uzak kalmasn, kiinin rh ve nefsi bir rahatla kavumasn zikredebiliriz. Bu tedbirler sayesinde toplumun fertleri zinnn bir sonucu olarak ortaya kacak olan bulac hastalklardan kurtulmu; hayszln yaylmas nlenmi ve harama giden yollar kapanm olur.

"Kaynamanz iin size kendi cinsinizden eler yaratp da aranzda sevgi ve merhamet peyda etmesi de O'nun varlnn delillerindendir. Dorusu bunda, iyi dnen bir kavim iin ibretler vardr." (21/Rm, 21). Allah (c.c.), evlilikte mslmann kimi tercih edeceini aklamtr: "(Ey Mminler,) iman etmedike mrik kadnlarla evlenmeyin. Mmin bir cariye, hounuza gitse bile mrik bir kadndan hayrldr. (M 'min kadnlar) iman etmedike mrik erkeklerle evlendirmeyin. Mmin bir kle, hounuza gitse bile (hr) bir mrikten hayrldr. Bunlar (sizi) cehenneme arrlar; Allah ise, izniyle, cennete ve mafirete dvet ediyor. te, Allah, dnp ibret alsnlar diye, ayetlerini insanlara byle aklar " (2/Bakara, 221).

Hz. Peygamber de Buhr ve Mslim tarafndan nakledilen bir hadisinde, bir kadnla ancak drt meziyeti dolaysyla evlenildiine iaret ederek, bunlarn; kadnn mal, soyu-sopu gzellii ve bir de dini olduunu belirtmi, sonra da, "sen kadnn dindar olann al" buyurmutur (Buhr, VI/123; Mslim, II/1086). bn Mce tarafndan nakledilen bir hadisinde ise yle demitir: "Kadnlarla gzellikleri dolaysyla evlenmeyin; olabilir ki, gzellikleri onlar ktle sevkeder. Mallar dolaysyla da evlenmeyin; olabilir ki mallar da onlar size kar isyna sevkeder. Fakat onlarla dinleri dolaysyla evlenin. Dindar olan siyahi bir criye, dierlerinden stndr" (bn Mce, Snen, I/572). (6)

Kefet/Kfv; Evlenecekler Arasnda Denklik ve Uyum Evlenecek iftler arasnda, din, iktisd ve sosyal seviye bakmndan yaknlk ve denkliin var olmasna kefet denir. Szlkte denk, eit, benzeri olma (bn Manzr, Lisn'l-Arab, I, 139; Zebd, Tc'l-Ars, l, s. 107-108) gibi mnlara gelen kefet'in gzetileceine dair Kur'n- Kerm'de bir nass yoktur (H. Karaman, Mukayeseli slm Hukuku, stanbul 1982, I, 253; M. Akif Aydn, slm-Osmanl Aile Hukuku, stanbul 1985, s. 27).

Evlenmede kefet erkek tarafnda aranr. Yani erkein, alaca kadna mslmanlk, nesep, hrriyet, meslek ve zenginlik vb. hususlar bakmndan denk durumunda bulunmas, vel kontrol dnda evlenen kadn korumak iin ngrlmtr. Kefetin esaslarn Hanef mezhebi tesbit etmi. fi ve Hanbel

mezhepleri ise hemen hemen onlar izlemilerdir. mm Mlik ise yalnz mslmanlkta, ayplardan selmeti denklik iin yeterli grmtr.

Elerin karlkl huzr ve skn bulmalar, evlilik birlii iinde birtakm maslahatlarn gereklemesi, kar-kocann birbirine denk olmasyla kolaylar. Evlenmede kefete itibar edilip edilmemesi konusunda iki gr vardr. Hasan el-Basr (. 110/728), Sevr (. 161/778) ve Eb'l-Hasan el-Kerh (. 340/952) gibi baz hukukular "insanlar tarak dileri gibi eittir. Arab'n yabancya stnl yoktur. stnlk ancak takvdadr" (Sem'n, Sbl's-Selm, Beyrut 1407/1987, III, 274), Allah katnda en erefliniz takv bakmndan stn olannzdr. (49/Hucurt, 13). "Arabn takv dnda yabancya bir stnl yoktur" (Heysem, Mecmau'z-Zevid, Beyrut 1967, III, 266) gibi yet ve hadislerin mutlak eitlie dellet ettii gerekesiyle kefeti kabul etmemilerdir (el-Ksn, Bedyiu's-Sany, Kahire 1327-28/1910, II, 317; bn'l-Hmm, Fethu'l-Kadr, Bulak 1315-18, II, 417; M. Eb Zehra, el-Ahvl'-ahsiyye, Kahire 1368/1948, s. 136, dipnot: 1).

Buna gre, soy-sop, ile vnmeyi ktleyen ve Allah nezdinde erefin yalnz takv ile olacan ifade eden yet ve hadisler denklikte muteber olann yalnz din olduunu, baka bakmlardan denklie gerek olmadn gstermektedir. Gerekten Hz. Peygamber devrinde denkliin gzetilmediine dair uygulamalar da vardr. Ezcmle: Bill (r.a.), Ensar'dan birisinin kzn istemi, bu istek geri evrilmiti. Sebep, arada denkliin bulunmay idi. Hz. Peygamber, Bill'a yle buyurdu: "Git, onlara; Allah'n Rasl size, beni evlendirmenizi emrediyor, de." Denklii gzetmek gerekseydi nce buna Allah'n Rasl uyar ve byle bir emir vermezdi. Yine Eb Taybe, Beyda Oullarndan kz istedi. Denklik bulunmad iin kz vermek istemediler. Hz. Peygamber yle buyurdu: "Eb Taybe'yi nikhlayn. Eer bunu yapmazsanz yeryznde byk bir fitne ve fesat olur" (el-Kasm, Bedyiu's-Sanyi', II, 317).

Kefete kar olanlara gre, evlenmede kefet art olsayd bu, ksasta da aranrd. Halbuki ksasta denklik aranmaz. slm hukukularnn ounluu ise evlenmede kefetin lzum (balayclk) art olduu grndedir. Delilleri arasnda u iki hadisi zikretmek mmkndr. Hz. Peygamber (s.a.s.), Hz. Ali (r.a.)'a hitben yle buyurmutur: " eyi geciktirme: Vakti geldiinde namaz, hazrlandnda cenzeyi, dengini bulunca evlenmeyi" (Tirmiz, Salt 13, C eniz 73; Ahmed bin Hanbel, I/105; evkn, Neyl'l-Evtr, Kahire 1357/1983, VI, 128). Bir baka hadiste Hz. Peygamber: "Kadnlar denkleriyle nikhlaynz, onlar velileri evlendirsin, on dirhemden az mehir yoktur" buyurmutur (Zeyla, Nasbu'r-Rye, Riyad 1393/1973, III, 196; Dier hadisler iin bk. evkn, a.g.e., VI/127-130).

bn'l-Hmm bu konudaki hadislerin zayf olduklarn ancak eitli yollardan birbirlerini destekleyerek kuvvetlendirdiklerini ve Hasen mertebesine ulatklarn, manann sbutu konusunda zann- yakn hasl olduunu sylemektedir (a.g.e., II, 417). Bu ve benzeri delillerden hareket ederek kefete itibar eden fukaha denkliin hangi ynlerden ele alnacanda ihtilf etmilerdir. Haneflere gre Kefet 6 yerde aranr. Bunlar: Dindarlk, slm, hrriyet, nesep, mal ve meslektir. Malikler, din ve muhayyerlii gerektiren kusurlardan slim olma, fiiler, din, hrriyet, neseb ve muhayyerlii gerektiren kusurlardan slim olma, Hanbeller de din, hrriyet, neseb, mal ve meslek konusunda kefet aramaktadrlar (el-Ksn, a.g.e., II, 317-320; bn'l-Hmm, a.g.e., II, 417 vd.; Dsk, Hiye ala erhi'd-Derdr, Kahire, ts. II, 248 vd.; irbn, Muni'l-Muhtc, Kahire 1958, III, 164; rz, el-Mhezzeb, Kahire 1379/1959, II, 40; Beht, Kefu'l-Kn, Beyrut 1402/1982, V, 67 vd.; bn Kudame, el-Mun, Kahire, ts., VI, 480 vd.; M. Eb Zehra, el-Ahvl's-ahsiyye, Kahire 1368/1948, s. 136 vd.).

1. Dindarlk: Din hkmlere ball olmayan, ahlk ynden zayf bulunan kiiler (fsk), iffetli, saliha bir kadnn dengi deildir. Byle bir evlilik halinde kzn velisi nikh fesih hakkna sahiptir. Bu gr mam Eb Hanfe ile mam Eb Yusuf'a aittir. mam Muhammed ise dindarlk ve takvnn ahireti ilgilendiren bir konu olduu fikrinden hareket ederek kefette dindarla itibar edilmeyecei grndedir (el-Ksn, a.g.e., II, 320; bn'l-Hmm, a.g.e., II, 422-423; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 140).

2. slm: slmiyet itibariyle kefet, Arap olmayan milletlerde aranmaktadr. Buradaki kefet erkein baba, dede gibi "asl"n ilgilendiren bir durumdur. Aile iinde sadece kendisi mslman olan erkek, kendisi ve babas mslman olan bir kadna denk deildir. Yine kendisi ve babas mslman olan erkek, babas ve dedesi mslman olan kadna denk deildir. Eb Yusuf sadece babann mslman oluunu kefet iin yeterli grmtr (M. Eb Zehra, a.g.e., s. 138). Ayn zamanda mslman olmayan bir erkek mslman hanma denk olmayp onunla evlenmesi zaten caiz deildir.

3. Hrriyet: C umhur'a gre kle hr olana denk deildir (el-Ksni, a.g.e., II, 319).

4. Neseb: Bu konudaki kefet Araplar arasnda geerlidir. Arap olmayanlarn Araplara denklii yoktur (el-Ksn, a.g.e., II, 318-319; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 137). Bu gr eitli tenkidlere maruz kalmtr. Muasr slam Hukukularndan Vehbe ez-Zhayl kefete nesebe itibar etmenin, eitlie davet eden ve rkla sava aan slm'n genel yapsna aykr olduunu, slm'n dier milletler arasnda yaylmasnn bu esasn bir sonucu olduunu, ayrca ounluun bu konudaki delillerinin zayf olduunu, uygulamada neseb asndan kefete itibar edilmeyen birok olay ve delil mevcut bulunduunu sylemekte ve rnekler vermektedir (Vehbe ez-Zhayl, el-Fkhu'l-slm, Dmak 1405/1985, VII, 244-245).

5. Mal: Mal konusunda kefet mam Eb Hanfe ve mam Muhammed'e gre mal ve servetin tamamn kapsar. Mehir ve nafaka dnda, erkein evlenecei kadnn servetine denk bir mala sahip olmas gerekir. Eb Yusuf ise mehir ve nafakay temine muktedir olan erkein daha fazla mala sahip zengin kadna denk olduu grndedir. Fetva Eb Yusuf'un grne gredir. Nafaka dnda baka mala sahip bulunmayan yksek mevki ve makam sahibi kiiler, mehir borcunu zenginlik zamannda demek zere geri brakmalar durumunda zengin kadna denk saylrlar (el-Ksn, a.g.e., II, 319-320; bn'l-Hmm, a.g.e., II, 422-423; Damad, Mecmau'l-Enhur, stanbul 1328, I, 341-342; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 139-140).

6. Meslek: Evlenecek erkek ile kadnn velilerinin i ve meslekleri arasnda eref ve itibar bakmndan byk bir farkn bulunmamas halidir. Sanat ve mesleklerin itibar bakmndan yer ve zaman, kiilere gre deimesi sebebiyle hangi meslein dierine denk olduu konusunda bir kural koymak mmkn deildir. Bu hususta rf-adet ve toplum anlayn dikkate almak uygundur. Meslekte kefete itibar Eb Yusuf ve mam Muhammed'in grdr. Eb Hanife'den bu konuda olumlu ve olumsuz iki gr nakledilmi olmakla birlikte ak olan itibar edilmemesidir (el-Ksn, a.g.e., II, 320; Dmad, a.g.e., I, 342; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 140-141; O. N. Bilmen, Istilht- Fkhyye Kamusu, stanbul 1985, II, 67). Mlik hukukular byle bir artn asla gerekli olmayacan ve bunun slm'n ruhuna aykr olduunu ifade ederler.

Evlilik akdinde kefete itibar lzum (balayclk) artdr. Kadn kendisine denk olmayan erkekle evlendiinde akit sahih olmakla birlikte velilerin evlilie itiraz ve fesih haklar vardr. Bu haklarn kullanmadklarnda akit lzum ifade eder (balayc hale gelir) (el-Ksn, a.g.e., II, 317; Dsk, a.g.e., II, 249; irbn, a.g.e., III, 164; rz, a.g.e., II, 40; Beht, a.g.e., II, 67).

Kefet kadn ve vellerin hakkdr. kl ve blia olmu bir kadn kendine denk bir erkekle evlenebilir. Bu durumda vel'nin itiraz ve fesih hakk yoktur. Vel, kadn denk olmayan birisiyle evlendirmesi durumunda kadnn itiraz ve fesih hakk vardr. Bu konuda ittifak vardr. Fesih hakk asabeden olan velilere aittir. Kadnn hamilelii aka ortaya kmadka evlilii sona erdirebilirler. Vellerin birden fazla olmas durumunda Eb Hanfe ve imam Muhammed'e gre bir ksmnn evlilie rzas dierlerinin fesih hakkn drr. Onlara gre bu bir haktr ve blnemez. Maliki, afii, Hanbeller ve Hanefilerden Eb Yusuf ve Zfer'e gre ise eit seviyedeki vellerin herbirinin ayr ayr fesih haklar vardr. Birisinin kefet konusundaki hakkn drmesi dierninkini drmez. Yine ounlua gre kefet erkeklerin kadnlara denklii konusunda aranr ve akdin balangcna ait bir konudur. Evlendikten sonra kefetin bozulmas akde zarar vermez (el-Ksn, a.g.e., II, 317-320; bnu'l-Hmm, a.g.e., II, 424; Dsk, a.g.e., II, 249; irz, a.g.e., VI, 40; rbn, a.g.e., II, 164; bn Kudme, a.g.e., VI, 481; Beht, a.g.e., V, 65; M. Eb Zehra, a.g.e., s. 142-145; Zhayl, a.g.e., VI l, 234 vd.).

Ayrca kadn emsal mehrinden az bir mehirle evlenmise vel hkime bavurarak, bu evlilii feshettirebilir. Ancak nikh mehrin eksik olmasyla sakatlanmsa, Eb Hanfe'ye gre, nce erkekten mehir tamamlamas istenir. Eb Ysuf ve imam Muhammed'e gre ise, eksik mehirden dolay velilerin itiraza ve nikh feshe haklar yoktur. nk mehrin on dirhemden fazla miktar kadnn hakk olduundan, bunun zerinde diledii ekilde tasarruf edebilir (Geni bilgi iin: es-Serahs, el-

Mebst, V, 22, 30; elKsn, a.g.e., II, 317, 321; bn'l Hmm, a.g.e., II, 417, 426; Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, stanbul, 1983, s. 259-269).

Kefetin yokluu sebebiyle kar-kocay ayrmak hkimin hkm ile olur ve vukubulan fesih, talktan saylmaz (. N. Bilmen, a.g.e., II, 70-71).

Sonu olarak, evlilikte slm uurdan yoksun velilerin, zellikle kadn zerindeki olumsuz etkilerini azaltmay ve kadn korumay amalayan denklik meselesi, evlenilecek kadn semede nemini kaybeder. Bir hadis-i erifte yle buyurulur: "Kadn drt ey iin nikh edilir; mal, aile eref i, gzellii ve dindarl iin. Ey eli toprak olas insanolu, sen dindar Ye ahlk gzel olann tercih et" (Buhr, Nikh, 15; Eb Dvud, 2; Nes, Nikh, 13; bn Mce, Nikh, 6; Drim, Nikh, 4; Mlik, Muvatta', Nikh, 21; Ahmed b. Hanbel, Msned, II, 428). Burada, kadn bakmndan "dindarlk ve ahlk gzellii"ne dikkatin ekilmesi, dier vasflarn aranmayaca anlamna gelmez. Ancak m'minlerin evliliklerinde ilk aranacak vasfn bu olduunu ifade eder. (7)

Balk Paras

Kimi blgelerde, evlenirken damadn kaynatasna demesi grenek olan topluca paraya, bilindii gibi balk paras denir. slm hayatta yeri olmayan, Hz. Peygamber'in yrrlkten kaldrd, ancak bugn bile baz toplumlarda varln srdren bir dettir. Baz yrelerde buna "arlk" veya "kaln" da denir.

Asrmzda baz mslman topluluklarda kz babalar, haklar olmad halde, kzlarn verdikleri erkeklerden veya erkek tarafndan "balk" ad altnda bir para veya mal almakta ve ekseriya bu paray kzlarnn sat bedeli olarak telakk ettiklerinden, kzlarna vermemekte; kzlarnn dn giderleri iin sarfetmemekte ya da cz'i bir miktarn harcamaktadrlar. Bu durum zellikle Dou ve Gneydou Anadolu'da grlmektedir.

slm'n geliinden nce toplumda kadna gereken deer verilmiyordu. Kadn alnp-satlan bir mal durumundayd. slm kadn insan olarak erkekle ayn haklara sahip kld; ona inan, ibadet ve ahlk sistemindeki mterek ykmllklerinin yan sra, mumeltta da ahsiyet, mlkiyet ve benzeri haklar kazandrd. slm dini evlilik messesesinin kolay tekli iin azam kolayl salam, evlilii zorlatran unsurlardan da sakndrmtr. Yukarda izah edildii ekliyle balk almak slm'da yasaklanmtr. Balk evlenmeleri gletirmektedir. Buna karlk Kur'an- Kerm "Kadnlara mehirlerini cmerte verin, eer ondan gnl holuu ile size bir ey balarlarsa onu afiyetle yiyin" (4/Nis, 4) buyurarak "mehir" adyla bir evlilik (nikh) bedeli koymaktadr. slm'n kural olarak mehrin zne vkf olunduunda evlilik olay kolaylar.

Mehir, kadnn nikh akdi ile kocasndan hakettii maldr ve bunu kocasndan alr (mer Nashi Bilmen, Istlht- Fkhiyye Kmusu, stanbul 1985, II, 10). Evlenen kadn mehir adyla bir mala hak kazanr. Mal ile deiimi mmkn olan bir menfaat da mehir olabilir. Mehir kadnlardan istifade karlnda bir bedeldir. Mehir verilmesi, kadnlarn deerini yceltme, ihtiyalarn karlama, eyiz tedriki, istikbllerini gvence altna alma ve nikhn nemini belirtme gibi ilh hikmetleri ihtiva eder.

Mehir kadnn hakk olduu iin tasarrufu da ona aittir. Kadnn velsi ancak kadnn izniyle mehri kullanabilir. Kadnn izni olmadan hi kimse mehri kullanamaz ve bu mehirden istifade edemez. zinsiz tasarruf haramdr (Halil Gnen, Gnmz Meselelerine Fetvalar, stanbul 1983, II, 140). Mehir miktarn fazla tutmamak, evlenecek erkein mali durumuna gre ayarlamak gerekir. Bu konuda sosyal bakmdan nemli olan, mehrin insanlarn g yetirebilecei bir derecede Olmas ve kzlarla evliliin arasn ap sosyal zarar olan bir hal almamasdr. Kz taraf mehir talebinde kat davranmamaldr. Mehrin fazlalnn ok defa gen kz ve erkeklere ahlk bakmdan zaran da olmutur (Dr. mer Ferruh, slm Aile Hukuku, Trc. Prof Dr. Yusuf Ziya Kavak, stanbul 1969, 119-120). Peygamber Efendimiz (s.a.s.) "Mehrin hayrls kolay (az) olandr" (el-C miu's-Sar, II, 241) buyurarak mehrin az ve denebilir olmasn tavsiye etmitir.

Bal mehirle mukayese etmek gerekirse; mehir nikh akdi srasnda tespt edilen ve kadna ait olan bir mal veya bedeldir, babann bunda bir hakk yoktur. Balk ise sat bedeli olarak telkki edilmektedir. Hr insan satlamayacana gre, bu para sat bedeli olamaz; rvet mahiyetinde olup haramdr. slm bilgisi olmayanlar, istedikleri bu paray mehre benzeterek, hareketlerine meriyet kazandrmaa almaktadrlar. slm hukukuna gre bu paray vermi bulunan bir erkek, kz babasndan bu paray geri isteme hakkna sahiptir. Elde mevcut deilse, detme yoluna gidebilir.

slm'a teslim olmu bir kimse, haram olan bu paray kabul etmemeli cehalet sebebiyle alm bulunuyorsa geri verme asaletini gstermelidir. (8)

Nian, Nianlanma

Evlenme istei zerine verilen sz ile yaplan akit ve merasimlere nian denir. Nian mersimi nikh saylmaz. Evlenecek kadnla erkein birbirini daha iyi tanmalar, eksiklerin tamamlanmas, renim ve askerlik gibi bir ksm engellerin almas, resm baz formalitelerin tamamlanmas, belli bir zaman tahsisini gerekli klar. Yani sz kesilir kesilmez, hemen nikh akdi yapmak ou zaman mmkn olmaz. te, szle nikh arasnda geen bu dneme "szllk veya nianllk" denir. Arapada "hutbe" kelimesiyle ifade edilen bu messese, szlkte; kz istemek, sz vermek, sz kesmek ve nianlanmak anlamlarna gelir.

slm'da, mr boyu beraber yaayacak olan elerin, evlilie karar vermeden nce gereken tedbirleri almas, iyi dnmesi gerekmi ve bunun iin de evleneceklerin grmesi det hline gelmitir. Ancak nianllarn nikhtan nce birbirlerine haram olduklarndan dolay birbirlerinin vcutlarna dokunmalar, samim ilikileri ciz deildir. Evlenecek elerin daha nceden birbirlerini grmeleri mmkn ve cizdir. Baklacak yerler ellerle, yz ve ayaklardr. Mure (r.a.) bir kadnla evlenmek istemi, Hz. Peygamber (s.a.s.) kendisine: "O kadna bak, nk bakmak yldznzn barmas iin daha uygundur" buyurmutur (Tirmiz, Nikh, 5). Yine Allah'n Elisi, Ensar kadnlarndan biriyle evlenmek isteyen bir sahbiye; "Git ve ona bak, zira Ensar kadnlarnn gzlerinde baz gz kusurlar bulunabilir" (Mslim, Mesi)

slm dini dnrclk safhas ile ilgili baz dzenleyici hkmler getirmitir. Bu yzden, kadn, dnrclere msbet cevap vermi, sz kesilmi, nian yaplmsa, artk bu kadna bir baka erkek dnr gnderemez. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu konuda yle buyurmutur: "Sizden biriniz din kardeinin dnrl zerine dnrlk gndermesin. Ta dnr gnderen ondan nce vazgeinceye yahut kendisine izin verinceye kadar" (Buhr, Nikh, 45). Teklif kadn tarafndan reddedilmise, bu takdirde ikinci bir isteme cizdir. lk teklif sahibi, ikincisine izin vermise, bu takdirde ikinci teklif serbesttir.

slm hukuku, nianllar evlenmeye mecbur etmemitir. Ancak mer bir sebep olmakszn nian bozmak mekruh veya haram saylmtr. Niann bozulmas halinde, daha nce mehir verilmi ise, bunun idesi gerekir. Nianllarn birbirlerine verdikleri hediyelere gelince... Bu konuda hbeden dnme hkmleri uygulanarak, bunlar mevcutsa aynen iade edilir. Kullanlm ve artk mevcut deilse bir ey gerekmez. filere gre, hediyeler duruyorsa aynen, kullanlm ve yok olmusa bedeli bakmndan iade edilirler. Mliklere gre ise, nianlanma ve evlenme rf ve detin ok rol oynad bir saha olduu iin, hediyeler konusunda o

beldenin rfne uyulur. rf kaidesi yoksa ve nian erkek bozmu olursa, kadn verilen hediyeleri ide etmek zorunda deildir. (9)

Dn; Nikhn ln

Evlilik mnasebetiyle dzenlenen tren ve merasimlere Trkede dn denilmektedir. Yeni bir hayat balangc demek olan evlenmelere dn ad altnda dzenlenen elence ve trenlerle, nee ve sevin iinde girilmesi, dnyann hemen her yerinde det halindedir. Ancak dn gelenek ve detleri milletlere hatta yrelere gre deiiklik gsterir.

Evlilik gibi mhim bir hadisenin balangc olan dn konusunda slm'n gr sorulagelmitir. slm ncesi Arap rfnde bulunan dn deti, slm dnemde de dzeltilerek ve slm'a uymayan ynleri kaldrlarak muhafaza edilmitir. Raslullah (s.a.s.) zamannda uygulanan dn adeti bizim iin en gzel rnektir. O halde bu konudaki snnetleri iyice renmeli ve uymalyz.

Evlenen iftlerin yeni hayata nee iinde gemeleri, e-dost ve akrabalarnn, hatta tm din kardelerinin bu sevinlerinde onlara katlabilmeleri iin dn yapmay Hz. Peygamber (s.a.s.) tavsiye etmitir. Raslullah (s.a.s.) yeni evlenen Abdurrahman b. Avf'a: "Dn yap, bir koyunla da olsa ziyafet ver." (Buhr, VI/142) buyurmutur. slm bir dn nasl olmal? sorusuna gelince; bu sorunun kesin cevab verilmi ve slm bir dnn hudutlar hibir zaman kesin olarak izilmi deildir. Bu nedenle de dnyann her yanndaki mslmanlar arasnda, slm'a uygun olsa da, dnlerde farkllklar grlmektedir. Yani mslmanlar mterek bir dn ekline sahip deildirler ve bunda da herhangi bir, mahzur yoktur.

Dn ve dn esnasnda uyulacak esas; her iimizde olduu gibi hell ve haram snrn gzetmektir. Dnlerimizde harama kamamak kaydyla, kadnlar ve erkeklerin birbirlerine karmamas, iki iilmemesi artyla elenebilirler. Dnlerde tef alnmas, ark sylenmesi de Peygamberimiz (s.a.s.)'in tasvip ve tevik ettii eylerdendir. Hz. ie (r.a.)'dan rivyet olunan bir hadste Raslullah (s.a.s.) Ensar'dan bir kadnn dnnden dnen Hz. ie (r.a.)'ye: "Y ie herhalde dnnzde elence (alg) yoktu, halbuki Ensar elenceyi sever." buyurmutur. Bir baka rivyette de: "Tefe vuracak ve ark syleyecek bir criye gndermediniz mi?" buyurunca Hz. ie "(ark olarak) ne sylesin ya Raslallah?" demi, Raslullah (s.a.s.) de: "Size geldik size geldik... " diye balayan bir kaside okumu ve "Bunu okusun!" buyurmutur (Mansur Ali Nasf, et-Tac, II-130). Bir baka hadiste de Hz. Peygamber (s.a.s.): "Hell ve haram nikh arasndaki fark (hellinde) tef ve ses (ark) bulunmasdr. " buyurmutur. (Ayn eser).

Dnlerimizde mkul lde arkya ve algya izin verilmise de bu gibi eylerde arya kamak insan harama dme tehlikesiyle kar karya brakr. Ayrca, dnlerde okunacak arklarn muhtevas inanlarmza aykr olmamal ve isyana, harama tevik etmemelidir. nk harama vesile olan her ey haramdr. (10)

Velme; Dnde krm

Dn mnasebetiyle verilen yemek. Sevin ve saadet ifade eden her trl merasim sebebiyle verilen ziyafetlere de velime dendiini syleyen olmutur (evkn, Neyl'l-Evtar, VI, Msr t,y., 198). Dnler nee ve saadet gnleri olduu iin, hem sevincin ortaya konmas, hem de dost ve fakirlerin doyurulmasna vesile olmas yznden davetlilere dn yemei vermek gzel bir davrantr.

C hiliyye dneminde de velme gelenei mevcuttu. Hz. Peygamber (s.a.s.), Hatice vlidemizle evlenirken velime cemiyeti tertip etti. ki deve kestirerek halka yemek verdi. Amcas Eb Tlib de bu mnasebetle evinde ziyafet tertipleyerek Hz. Peygamberi ve Hatice anamz da davet etti. Raslllah, dier hanmlaryla evlenirken de dn yemei vermi; nceden sadece gelenek olan velme Raslllah'n tatbikatyla snnete dnmtr. Ayrca Hz. Peygamber (s.a.s.), ashbna da bu hususta tavsiyede bulunmutur. Nitekim Abdurrahman bin Avf'n evlendiini duyunca: "Bir koyun keserek de olsa dn yemei ver" (bn Mce, hadis no: 1907) demitir. Hz. Ali ile Hz. Ftma validemizin dnlerinde de bu snnetin canl olarak yerine getirildiini grmekteyiz. Hz. Ali bu i iin, yarm lek arpa almak zere zrhn bir yahudiye rehin brakmt. Birka kesilmi, ekirdei karlm kuru hurma, un, ya ve yourt kartrlarak yaplan bir yemek ve arpa ekmei sunulmutur. O gnn artlarna gre bu, iyi bir ziyafet saylrd (Asm Kksal, slam Tarihi, I-II stanbul 1981, 259).

Hz. Peygamber, Zeynep validemizle evlendiinde bir koyun kesmi, Safiyye validemizle izdivacnda da hurma ve sevik (kavut) ikram etmitir. Dn ziyfetinin ekli, ikram sahibinin mli gcne ve cmertlik durumuna gre deiir. Hz. Peygamber, insanlarn en cmerdi olduu halde baz dnlerinde et ve ekmek ikram yerine daha basit ikramlarda da bulunmutur (bn Mce, hadis no: 1908-1910).

Dn yemeklerinde haram olan eylerin ikram edilmemesi ve gsteriten, hret alametlerinden kanlmas gerekir. Hz. Peygamber (s.a.s.) bu konuda yle buyurmutur: "Birinci gn yemek vermek haktr, ikinci gn yemek vermek gzeldir, nc gn yemek vermek riy ve propagandadr." (Eb Dvud, II, 307). Ayrca bu davetlere zenginlerle birlikte fakirlerin de arlmas gerekir. Fakirlerin arlmad ziyafetler iin Allah Rasl yle buyurmutur: "Dvetlerin en kts, zenginlerin arlp, fakirlerin mahrum edildii dn dvetidir" (bn Mce, hadis no: 1913).

Mer olmak artyla bu trl davetlere katlmak gerekir. Hz. Peygamber (s.a.s) bu konuda yle buyurmutur: "Sizden her kim dn yemeine arlrsa hemen icbet etsin!" (bn Mce, hadis no:1914). ayet dvetler akrsa Hz. Peygamberin tavsiyesine uygun olarak en yakn komu (veya en yakn akraba) tercih edilir. Dvetlerden birisi daha nceden vki olduysa, ncelie uymak gerekir (evkn, a.g.e., II/203).

Dndeki ikram ve elencelerin slm kaidelere uygun olmas esastr. Uygun olmayan ziyafet ve merasimlere katlmann din hkmne gelince: ayet merasim ve ikramlarn gayri meru tarzda olaca nceden belliyse bu trl davetlere katlmamak gerekir. Eer mahiyeti nceden bilinmeden icabet edilip, bilahare gayri meruluu ortaya karsa; mmknse haramlara mani olunur, deilse sabredilip oturulur. ayet bu durumdaki kii; sz ve davranlar l kabil edilen rnek ve din manada nder bir kiiyse haramlar engelleyemedii takdirde bu trl meclisleri terk eder. Aksi halde onun bu hareketi bakalarna rnek olur, gnah ileme ve ktle raz olmaya bir nevi ruhsat kabul edilebilir (Merginn, el-Hidye, IV, 80).

Ziyafet sofrasnda iki iiliyorsa, kim olursa olsun sofrada oturmamas gerekir. Zira Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurmutur: "Allah ve hiret gnne iman eden kimse, iki iilen sofraya oturmasn" (evkn, a.g.e., XI, 206).

Gnmzdeki dvetlerde genellikle slmi prensiplere uyulmamakta, iki, kadnl erkekli dans vs. gibi dinen yasak olan her trl davranlar sergilenmekte, arkasndan da Kur'an- Kerim ve mevlid okutulmaktadr. Birbirine taban tabana zt olan bu manzaralar toplumumuzdaki din ve mill zaaf aka ortaya koymakta, bat taklitilii uruna neleri feda ettiinizi ve ikili bir ahsiyete daha dorusu ahsiyetsizlie brndmz gstermektedir.

Aile messesesi kutsaldr ve toplumun temelini tekil eder. Byle kutsal bir messesenin, haramlar zerine deil, kutsal prensip ve davranlar zerine bina edilmesi gerekir. Yanllar zerine dorular bina edilmez. (11)

Nesil Emniyeti

Nesil emniyetini kavrayabilmek iin "aile nedir?" sualine cevap bulmak zorundayz. nce "aile" kelimesi zerinde duralm. Bakma muhta olmak ve fakir dmek gibi mnlara gelen "ayle"den tremi, arapa bir kelime ile kar karyayz. Istlhta; temelini ana babann tekil ettii, kan ve st bayla birbirine bal ferdlerden oluan kk toplulua aile denir. eklinde tarif edilmektedir. Ayrca, nikhlar birbirine mebbeden (edebiyyen) haram olan ferdler de, aileden saylr. Birok ansiklopedide ailenin "anne-baba ve ocuklardan meydana gelen topluluktur" eklindeki tarifine rastlarsak da, buna katlmak mmkn deildir. nk tarif "efradna cmi, ayarna mani" olmak zorundadr.Aile sisteminin, Hz. dem (a.s.)'a indirilen on suhufla tekil olunduu, ilk ailenin Hz. dem (a.s.) ve Hz. Havv (r.anh)'dan meydana geldii gerei inkr olunamaz Hz. dem (a.s.)'in kssas Kur'n- Kerm'de yer ald gibi, ncil ve Tevrat'ta da yer almtr. Bu durumda mslmanlarn, nasranilerin ve yahudilerin; ilk insan ve ilk peygamber Hz. dem (a.s.)'e inanmalar zarridir. nsan, maymunun evrim geirmi ekli kabul eden darwinizmi esas alanlar, mslman olamyacaklar gibi, nasrni ve yahudi de (yani ehl-i kitap) olamazlar. Hz. dem (a.s.)'in iki olu arasnda (Habil ile Kabil) cerayan eden kanl mcdelenin, temelde aile sistemine dayand dikkate alnrsa, "nesil emniyeti"nin nemi kavranr. Habil'e nikhlamas suhuflarla sabit olan klima'ya gnln kaptran Kabil; aile sistemini heva ve heveslerine kaplarak deitirmek istemitir. Kardei Habil'i ldrerek hedefine varmaya kalkan Kabil, ideolojik sistemlerin kurucusu olarak kalmam, ilk katliam da gerekletirmitir. Gnmzdeki btn ideolojilerin temelde "katliam"a dayanmas, Kbil kompleksinin tabii bir sonucudur. Bu noktada Rasl-i Ekrem (s.a.s.)'in "Hibir demolu zulm ile ldrlemez. Ancak onun kannn gnahndan dem (as)'in olu Kabil'e bir pay ayrlr. nk bu cinayeti det edenlerin nderi (lideri) odur" (Buhr Muht. Tecrid-i Sarih Terc., c. IX, s. 83, hadis no: 371) melindeki hadis-i erifini iyi dnmek durumundayz.

mam Gazzl: "Zina eden erkek ve kadnlarn cezalandrlmas, nesil emniyetinin tahakkuku iindir" hkmn zikrediyor (mam- Gazzal, el-Mustasfa Min ilm'l Usl, Beyrut, l937, c. I, sh. 87 vd.). Bilindii gibi dru'l-slm'da, zin eden erkek ve kadn, bekr ise yz denek cezasna, evli iseler recm'e tbi tutulurlar. Ancak, dru'l-harpte bu cezlar uygulanamaz. Zira nesil emniyeti yoktur. Dolaysyla hadd-i zin ve recm'in uygulanmad toplumlar, "dru'l-harp" zelliini tarlar. Trkiye'de, genelevlerin bile devletin resm izniyle iletildii, zinnn kitle yayn organlar (TV, radyo, gazeteler vs.) ile vld ve er' mumelelerin yasakland gerei gizlenemez. slm dini; erkek ve kadnlarn, birbirleri zerine hkm koyma, hak ve yetkilerini tayin etme fiillerini kabul etmemitir. Her iki cins de, "Allah (c.c.)'n indirdii hkmlere" boyun emek ve slm bir hayat yaamak zorundadrlar. Bu sebeple sln toplumlarnda "feminizm" diye isimlendirilen felsef cerayanlarn etkisi grlemez."Nesil emniyeti" ile yakndan alkal bir stlah da fuhutur. Fuhu, lgatta sz ve iin ok irkin olmas, hududu ve ly amak, kt olarak bilinen her trl sz ve i mnlarna gelir. C hiliyye dneminde ak ve gizli olarak yaplan zin, slm dini tarafndan kesinlikle haram klnmtr. Ayrca zinay tevik eden mzik ve bunun gibi btn yollar haram klnmtr. Trkiye'de olduu gibi, chiliyye dneminde de, ak yerlerde yaplan zina kt grlrd. Ama gizli ve kimsenin gremiyecei yerde yaplan katiyyetle ayplamazlard. Kur'n- Kerm'de: "Ak olsun, gizli olsun fuhiyata yaklamaynz" (6/En'm,151) emri, "gizli olan" fuhu da kesinlikle haram klmtr. Muhkem ve mfesser yetlerle ve hkm kat'iyyet ifade eden mtevatir snnetle, "aile"nin nasl teekkl edecei izah buyurulmutur. Bu hududlarn dndaki her trl iliki (siyas ynetimler, kanunlarla tyin etse de, etmese de) fuhutur. nk insanlarn kendi hev ve hevesleriyle, aile sistemi kurmalar kat'iyyen haramdr. Aile, slm'n belirttii hududlarla teekkl eder. (12)

Teaddd-i Zevct/Poligami

Teaddd-i zevct: Birden ok kadnla evlenmek, nikahl elerin birden ok olmas demektir. Bir erkein ayn anda drtten fazla kadnla evli bulunmas ciz deildir. Kur'an- Kerim'de yle buyurulur: Eer yetim kzlar hakknda (adaleti yerine getiremeyeceinizden) korkarsanz sizin iin helal olan dier kadnlardan ikier, er, drder olmak zere nikh edin. Eer bu ekilde de adalet yapamamaktan endie ederseniz, o zaman bir tane ile veya mlik olduunuz cariye ile yetininiz. Bu, sizin haktan erilip sapmamanza daha yakndr. (4/Nis, 3)

Ayetteki "ikier, er, drder" ifadesi toplam olarak drtten fazla sayy kapsamaz. Hz. Peygamber'in u hadisleri yeti tefsir eder: "Abdullah b. mer (r. anhm) yle demitir: Gayln es-Sakaf, chiliye devrinde nikh altnda on kadn varken slm'a girdi. Onunla birlikte eleri de Mslman oldular. Raslllah (s.a.s.), bu elerden drt tanesini semesini emretti" (e-evkn, Neyl'l-Evtr, VI, 159 vd). Kays b. el-Hris'ten yle dedii nakledilmitir: "Nikhm altnda sekiz kadn olduu halde Mslman oldum. Neb (s.a.s)'e giderek, durumu anlattm. Bana: Onlardan drt tanesini se! buyurdu" (Eb Dvud, Talk, 35). Nevfel b. Muviye, be kadnla evli iken slm'a girmiti. Neb (s.a.s) ona; "Drdn tut, dierinden ayrl" (e-evkn, a.g.e., VI, 149) buyurmutur .

Zhirler ve mmiye erkek iin dokuz kadnla evlenmenin caiz olduu grndedirler. Onlara gre, "ikier, er ve drder" ifadesindeki "vav"lar tercih iin deil, toplama iindir. Ancak Arap dilinde bu gibi hitaplar vardr. Nitekim Kur'an- Kerm'de; "Hamd, gkleri ve yeri yaratan, melekleri ikier, er ve drder kanatl eliler yapan Allah'a mahsustur" (35/Ftr, 1) yetinde, meleklerin kanat toplam says deil, ayr gruplarn kastedildii aktr. slm'dan nce Arabistan'da ok eliliin snrsz bir ekilde uyguland kabul edilir. Ancak ok elilik daha ok varlkl kimseler ve kabile bakanlar iin sz konusu idi. Halktan erkeklerin ounluu ise tek eliydi (Bilmen, Hukuku slmiyye ve stilht Fkhyye Kamusu, stanbul 1967, 11, 112, 113).

Eski ran, in ve Brehmenler hukukunda, Babil'de Hammurabi kanunlarnda birden ok kadnla evlilik kabul edilmiti. Roma hukukunda istifra yani evli olmakszn birlikte yaamak mevcuttu (Mahmut Es'ad, Tarih-i lm-i Hukuk, stanbul 1331/1912, s. 75, 97, 139, 141, 149, 165, 173, 175). Tevrat'da Dvud (a.s.)'n bir ka kadnla evlendiinden sz edilir (Samuel, 2/12, 7/8). ncil'de birden fazla kadnla evlenmeyi yasak eden bir hkm yoktur. Bu yzden XVI. asra kadar Hristiyanlarda ok evlilik normaldi. Hatta filozof Herbert Spenser'e gre, XI. asrda ngiltere'de kadnn baka bir erkee belli bir sreyle dn verilebilecei hakknda kilise kanun karmtr (Mustafa es-Sib, el-Mer'e beyne'l-Fkh ve'lKnun, s. 210 vd).

Hz. Peygamber de ok evli idi. Bunun din, ictim, siyas, terbiyev bir takm hikmetleri vardr. O'nun ok evliliinin asl amac sahabe hanmlarna bir ka muallim yetitirmektir. nk bir toplumun yars kadndr. Kadnlar da, erkeklerin ykml olduu hkmlerle ykmdr. Kadnlar kendileriyle ilgili gizli meseleleri Hz. Peygamber'den sormaya ekinirlerdi. Ay hali, lohusalk, cnplk, vb. konular bunlar arasndadr. Allah elisinin edeb ve hayas da bunlar cevaplamaya engeldi. te Hz. Peygamber'in aileleri, zellikle hanmlarla ilgili er' hkmleri, dier kadnlara tebli etmede nemli rol oynamlardr .

Kimi zaman Raslllah'n evlilii chiliyye detlerini ykp yeni bir hkm koymak amacna yneliktir. Zeynep binti C ah ile evlilii buna rnek gsterilebilir. nk

Zeynep (r. anh) nce, Hz. Peygamberin evltl olan Zeyd b. Hrise ile evlenmi, ancak geimsizlik sebebiyle baaramamlard. C hiliyye devri rfne gre, evltln dul kalan eiyle evlenmek yasakt. C enab- Hak evltl kaldrarak, bunlarn dul kalan eiyle evlat edinenin evlenebileceine izin verdi ve ilk uygulama Allah elisi ile Zeynep (r. anh)'in evlenmesiyle balad (33/Ahzb, 37).

Allah elisinin (s.a.s.)'in Ebu Bekr kz ie ve Hz. mer'in kz Hafsa ile evlenmesi sosyal bir hikmete dayanr. slm onlar sayesinde g kazanm, aileler, hatta kabileler arasnda kopmaz balar meydana gelmitir. Hz. Peygamber kz Ftma'y Hz. li'ye biri vefat edince dieri olmak zere iki kzn da Hz. Osman'a vermitir. Bu drt sahabe, Resulllah'n en yakn dostu, yardmcs olup, onun vefatndan sonra da slm toplumunu yneten liderlerdir.

nsanlarn gnllerini bir noktada toplamak ve kabileleri birletirmek iin de evlilikler olmutur. Nitekim C veyriye (r.anh), Mstalikoullarnn bakan el-Hris'in kzdr. Bu kabile esir alnmt. C veyriye de esir dmt. Kurtulu fidyesi iin Hz. Peygamber'den yardm istedi. Hz. Peygamber fidyeyi vereceini ve kendisiyle de evlenmek istediini bildirince de C veyriye kabul etti ve evlendiler. Esirleri ellerinde tutan sahabiler; "Biz Allah'n Resulnn sihr hsmlarn nasl esir tutarz" diyerek hepsini serbest braktlar. Bu durum karsnda Mstalikoullar topluca slm'a girdi (es-Sbn, Tefsru Ayti'l-Ahkm, 2. Bask, Suriye 1397/1977,11, 319 vd.; bn Sa'd, Tabakt, VIII, 116, vd.)

Birden ok Kadnla Evlenmenin artlar: slm birden ok kadnla evlenebilmek iin bir takm artlar ngrmtr, Bu artlar unlardr:

1- Eler arasnda adletli davranmak. Bu insan gc ile snrl olmak zere yedirmek, giyim, barnma, ilgi ve mumele konularnda adaletli kavranmay kapsar. Ancak bunun glne Kur'an- Kerim'de yle iaret edilir: "...Eer adalet yapamamaktan korkarsanz, o zaman bir tane ile veya mlik olduunuz criye ile yetininiz (4/Nis, 4/3). Buna gre eler arasnda adalet yapmama ve zulm yapma korkusu varsa tek ele yetinme esas getirilmitir. Ancak adalet sevgi, kalbin meyli, ak gibi hususlar kapsamaz. nk bunlara g yetirilemez. slm ise insana gcnn yetemeyecei yk tatmaz. Bununla birlikte, elerden birine ar derecede meylederek, dierlerini sevgiden mahrum etmek yasaklanmtr. yette yle buyurulur: "Kadnlar arasnda adaletli davranmaya ne kadar gayret gsterirseniz de buna g yetiremezsiniz. Hi deilse birisine ar meyledip de dierini (ne dul ne kocal durumda) askl brakmayn (4/Nis, 129).

Yukardaki iki yet birlikte deerlendirildii zaman slm'da ok elilik asl bir kural deil, fevkalde hl ve artlar bulununca ba vurulabilecek bir ruhsat olduu sonucuna varlr.

2- Elerin geimini salamaya gc yetmek. slm'da bir erkein evlenebilmesi iin, tek veya daha fazla e olsun, bunlarn yeme, ime, giyim ve barnma harcamalarn salayacak gce sahip olmas gerekir. Hz. Peygamber (s.a.s) yle buyurmutur: Ey genler. topluluu! Sizden evliliin klfetlerini yerine getirmeye gc yeten evlensin (Buhr, Savm, 10, Nikh, 2,3,19; Mslim, Nikh, 1,3; Eb Dvud, Nikh, I; bn Mce, Nikh, ; Nes, Sym, 43). Evlilik klfetinin banda ein geim masraflarnn geldiinde phe yoktur.

ok evlilie slm'n izin vermesinin Hikmetleri: slm'da tek evlilik, esas, ok evlilik ise istisnadr. Ona ancak ihtiya veya zarret hallerinde bavurulur. slm hibir kimseye ok evlilii farz klmad gibi, buna tevik de etmemitir. Ancak genel veya zel baz sebepler bulununca ok evlilik mbah saylmtr.

Genel sebepler: Baz beldelerde eitli sebeplerle erkek nfus azalr, kadn nfus ise normalin stnde artabilir, Sava sonralarnda byle durumlarda sk sk karlalr. Nitekim Birinci Dnya Harbinden sonra Almanya'da bir erkee drt veya alt kadn dyordu. Bu durum karsnda Alman kadnlar, erkeklerin birden ok kadnla evlenmeleri gerektiini aka savunuyorlard. Byle bir ortamda taaddd zevct, kadnlar fuhutan korumak, onlara scak bir yuva salamak, bu yolla yetim kalan ocuklarn da hikye etmek amacna hizmet eder.

Kimi zaman da baz beldelerde nfusun hzl artn salamak iin ok kadnla evlilie ihtiya duyulabilir. Savata nfusun byk bir ksmnn lmesi gibi. slm' yaymak amacyla da ok evlilik olabilir. Nitekim Hz. Peygamber 54 yana kadar Hz. Hatice (r. anh) ile tek evli olarak kalm, bu yatan sonra 9 kadar ei olmutur (ez-Zhayl, a.g.e, VII, 169, 170).

zel sebepler oktur:

1- Kadnn hastal, yznden kadnlk grevini yapamamas. Tedavi imkn bulunmayan kadn hastal, kadnn ocuk douramayacak durumda olmas gibi. Byle bir durumda hasta kadn boayp, bakas ile evlenmek yolu bir are gibi grlyorsa da kocasnn ve belki ocuklarnn yuvasndan onu uzaklatrmak yerine onun rza ve muvafakatyla ikinci bir evlilie imkn salamak daha stn bir zlk hakk olsa gerek. Bylece ilk ein haklar da korunmu olur.

2- Baz erkekler kendi ei dnda baka bir kadna ne geilmez istekle balanm olabilir. Onu zinadan korumann tek yolu ikinci evliliktir.

Bu duruma gre ok evliliin mbah oluu zaruret, ihtiya, zr veya geerli bir maslahattr. Gnmz slm lkelerinin bazlarnda ok kadnla evlenmek hkim iznine balanmtr. nk, birden ok kadnla evlenecek erkekte adalet ve nafakaya g yetirme niteliklerinin bulunup bulunmadn tesbit etmek bunu getirir. Bu iki niteliin varl nass'larla istendii iin bunu aratrmak ve bir esasa balamak slm devletinin yetkisi altndadr.

XX. yzyln ortalarnda yaplan aile hukukuna ilikin konular, Tunus dnda dier slm lkelerinde ok kadnla evlenmeyi yasaklamamlar, yalnz baz koruma nlemleri almakla yetinmilerdir. Suriye, Irak ve Pakistan'da ok kadnla evlenebilmek iin hkimden izin alnmas art konmu buna ramen evli bir erkein izinsiz olarak akdettii ikinci ve daha sonraki evlenmeler geerli saylmtr. Ancak, devletin belirledii usullere uymad iin ilgiliye ceza verme yoluna gidilmitir (Suriye Medeni Kanunu, Mad. 17; Irak Med. Kan. Mad. 3-4, Pakistan Aile Hukuku Kararnamesi).

Dier yandan Tunus kanunu ok elilii sert ceza tehdidi altnda yasaklam, gizli olarak ok kadnla evlenmelerin artmas zerine de 1958'de nceden belirlenen cezalar arttrlmtr. Bu arada Tunus mahkemeleri, kanun koyucunun maksadn yorumlayarak ikinci evlenmeleri btl saymtr (Hamdi Dndren, Delilleriyle slm Hukuku, stanbul 1983, s. 239, 240). (13)

Doum Kontrol

Doumun kontrol altna alnmas, nfusun oalmasnn snrlandrlmas, istenmeyen gebeliin nlenmesi amacyla uygulanan ve siyas, iktisad, demografik, tbb, ahlk, sosyal ve din ynleri bulunan bir kavram. Aile plnlamas, nfus plnlamas gibi yaygn adlandrmalarla yaplan doum kontrol, eski alardan beri uygulanmasna ramen, esas olarak ondokuzuncu yzylda Bat Avrupa'da doktrin olarak ortaya atlm ve hzla btn dnyaya yaylmtr. En eski eserlerde bile

bu konuya dair bilgiler bulunmaktadr. Tarih boyunca hangi millet veya dinden olursa olsun insanlar, "gebelii nleme metodlar" zerinde durmulardr. Ancak yirminci yzylda dn ve ahlk bak alarnn deimesi, ve teknolojinin ilerlemesi sayesinde, doum kontrol yntemleri ve aralar btn kitlelere yaygn bir hareket haline gelmi; ser ve ok saydaki doum kontrol arac retimi ve bunlarn serbeste satlmas ve alnmas, koruyucu hekimliin gelimesi, doum kontrol illarnn oalmasyla, bu hareket geni apta uygulanr olmutur.

ngiliz iktisat profesr ve Anglikan rahibi Thomas Robert Malthus (1766-1834) 1803'te yaymlad, "Nfusun Toplumun Gelecekteki Gelimesi stndeki Etkileri Konusunda Deneme" adl eserinde; kt kaynaklarla, snrsz ve artan nfusun ihtiyalarnn nasl karlanacan dnerek, insan nfusunun artmasyla kaynaklarn tkenebileceini, bunu nlemek iin oalmay geim kaynaklarna gre ayarlamak gerektiini ve doumu tevik edici btn tedbirlerden kanmak ve "fakirler yasas''n ortadan kaldrmak gerektiini ileri srd ve cinsel perhizle doum kontroln balatt. O'na gre bu yasa, "bir baak veren topra iki baak verir duruma getirmeden" halk oalmamaya tevik ediyordu. Nfus artnn isizlik, dk cret, yani yoksulluk demek olduunu fakirler renmeliydi. Malthus'un bu fikirleri, kitab yaynland yllarda rabet grmesine ramen, teoride kalmtr. Ancak daha sonralar Yeni Malthusuluk veya Malthusuluk ad verilen doktrin ile bu teori, sadece cinsel istekleri nlemeyi tleyen bir teori olmaktan karak, gebelii nleyici tedbirler zerinde durdu ve giderek uygulanr oldu. "Doumun isteyerek kontrol altna alnmas" diye tanmlanan Malthusu doktrin, uzun sre ahlka aykr ve hatta eytanca bir reti gzyle baklmasna ve tabiata aykr olduu ne srlerek tanr tanmazlarca da ktlenmesine, hayli grlt koparan Annie Besant davasna (1877) ramen, sonunda ngiltere'de kesin olarak kabul edilmitir. Bu akm, zellikle dinlerin byk tepkisine yol at. En sert ekilde Katolikler ve Komnistlerce eletirildi. Papalar ve rahipler, doum kontroln Allah'n iine karmak eklinde deerlendirdiler. Komnistler de, zenginlerin, servetlerini paylamamak iin nfusun oalmasn istemediklerinden bu hareketi balattklarn sylediler. 1798'de Amsterdam'da ilk klinik ald. Sonra bu hareket Birleik Amerika'da genileyerek yayld. lk doum klinikleri burada ald. (1916) Gebelii nleyici her trl tedbir ahlki sayld. Bu hareket de giderek dnle ilgisiz bir alan oluturdu.

eitli doum kontrol yntemleri geliip yaygnlamadan nce dinlerde "azl" metoduyla gebelii nleme bilinmekteydi. Yahudiler ve hristiyanlar ve sonra da mslmanlar, istenmeyen gebeliklerin nlenmesinde azl metodunu uyguluyorlard. Dou dinlerinde de azl metodu uygulanyordu. (Encyclopedia Britannica, "Birth control", III, 705; Moye W. Freymann, Encyclopedia Americana, "Birth control", mad., IV/4-7; Eski Ahit, Tekvin, 22/15-17; Ebu'l-Ala Mevdudi, slm Nazarnda Doum Kontrol, stanbul 1967; M. Esad Kler, "slm'da Aile Planlamas", A...F. Dergisi XXIV, Ankara 1981, 494 vd.; Halil Gnen, Gnmz Meselelerine Fetvalar, stanbul 1983, 176-178).

Trkiye'de 1967'de karlan Nfus Planlamas Hakknda Kanun'a gre "nfus planlamas, fertlerin istedikleri sayda ve istedikleri zaman ocuk sahibi olmalar" eklinde tarif edilmitir. Bu hususun gebelii nleyici tedbirlerle salanacan belirten kanun maddesi, tbb zaruretler dnda gebeliin sona erdirilemeyeceini hkme balamtr. Nfus planlamas, fertlerin arzularna, kar-koca arasndaki anlaya braklmtr. Yine de devlet, salk ve nfus siyasetiyle, koruyucu hekimliin yaygnlatrlmas ve krtajn serbest braklmasyla, doum kontrol konusunda ok ileri kararlar alm, hatta krtaj meselesi ABD ve Bat lkelerinde dahi hl youn olarak tartma konusu olmasna ramen bizde hemen uygulamaya konularak bu konularda zaten yeterince cahil ve bilgisiz olan halkn yanl ynlere srklenmesine sebep olunmutur. Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu (UNC EF), Dnya Salk Tekilat (WHO) ve dier eitli bakanlk ve niversite aratrma ve raporlarnda zellikle geri kalm lkelerde fakir anne aday kadnlarn ve bebek lmleri orannn ok yksek olduu tespit edilmitir. Yine, krtaj dolaysyla: len, sakat kalan kadnlar da nemli bir yekn tekil etmektedir. Tbbi kontrol, beslenme yetersizlii, isizlik gibi sebepler aile plnlamas ihtiyacn karlamad halde, annelerin, cahilce yollarla, zararl ve ilkel usullerle doum kontrol uyguladklar, her yl yarm milyon kadnn ld ve bir milyon civarnda ocuun annesiz kald belirtilmitir. Geri lkelerin fakir snflarnda cinsellik, gebelik, gebelik sresince nasl hareket edileceine dair ok eksik ve yanl bilgilenme vardr. Gebe kadnlar yeterince beslenmemekte ve ar ilerde altrlmaktadr. Ard ardna doum yaplarak toparlanmasna frsat verilmemekte veya ok kk yalarda gebe kalnmakta; yine, ocuk aldrmann mubahlatrlmas sonucu fuhuta artlar olmaktadr. te yandan, her yl yzlerce sahipsiz ocuun sokaa terkedildii grlmektedir.

slm dini, krtaj kesinlikle cinyet olarak kabul etmitir. Ayn ekilde, insana zarar verici her eit tbb mdahaleyi, ksrlatrmay doum kontrolnn dardan zorla yaptrlmasn da yasaklamtr. Doum kontrol uygulanmasnn eitli sebepleri vardr: 1. Gvenlik endiesi, gelecek korkusu, alk ve yoksulluk sorunu. 2. Devletin, nfusun artmas veya azalmas zerine, doumlar teviki veya snrlandrlmasn salamas. 3. stenmeyen gebelikler. 4. Doumu mmkn en iyi artlara ertelemek arzusu. 5. ok ocuun rahat yaamay engelleyecei, ancak ekonomik ynden rahatladktan sonra ok ocuk yapmay istemek. 6. Hastalklar Hastalklarn ocua da geecei dncesi. AIDS, Verem vs. 7. C riyenin ocuu olursa, azad edilecei yani satlamamas dncesi. (Bu sebep, slm hukukunun uyguland zamanlarda geerlidir.) 8. Fazla ocuun, ibadete ve ilme engel olaca fikri. 9. Yeni bir gebeliin kadn iin tehlikeli olmas veya memedeki ocuuna zarar verme durumu. slm anlaya gre, zaruretler ve hastalklar dndaki dier sebepler anlamsz bulunmaktadr.

eitli doum kontrol yollar ve aralar bulunmaktadr, ancak bunlarn birou kesin olarak gebelii nlememektedir: 1. Azl, yani erkein, cins ilikiyi yarda kesmesi. 2. Ritm (takvim) usl. Bu usulde, kadnn dourgan olmad tehlikesiz dnemlerinde cima yaplmas gerekmektedir. 3. Azdan alnan ilalar. Bunlarn eitli yan etkileri vardr. 4. Prezervatif (kondom, kaput). Spermatozoidlerin dlyata boluuna inmesini nlemek iindir. Ayn zamanda son yllarda resmen propagandas yaplm ve an en korkun hastal olan AIDS'e kar en iyi korunma arac olarak sunulmutur. Ayrca kadn kondomlar da vardr. 5. Rahim iine konulan aygtlar. Diyafram, kremler, spozituarlar, tamponlar, spiraller. 6. Krtaj. 7. Ksrlatrma. 8. Lavaj. 9. Laparoskopi. Bata azl olmak zere, btn bu doum kontrol aralarnn eitli yan tesirleri ve tehlikeleri mevcut bulunmaktadr. Hepsi de ftrata ters olup, doal birlemeyi engellemektedir. Bunlar, orgazm (doyumu) nlemekte, psikolojik sinirsel rahatszlklara yol amakta, imtizaszla sebep olmakta ve bunalm karmaktadr.

Bunlar, kadnn istei dnda yapldnda onun ocuk. sahibi olmasn engellemekte ve tatminsizlie neden olmakta; nasl olsa ocuk olmayacak fikri yaygnlaarak kadn fuha tevik etmektedir.

slm dininde "azl" vastas ile doum kontrol meselesinde drt byk imam, cevaz yanlsdrlar. Yine de fukaha arasnda azl meselesi ihtilfldr. eitli mezheplerde azl iin mekruh, ciz, mubah, hella yakn mekruh, haram gibi hkmler verilmitir. Krtaj ve ocuk drmek cinayet olarak grlm; ancak gebeliin ilk yzyirmi gn ierisinde, cenin henz canl bir varlk haline gelmeden ocuun drlebileceini de caiz grmlerdir. (bn bidin, Terc. A. Davudolu, stanbul 1983, VI 32 vd.; Yusuf Kerimolu, Emanet ve Ehliyet, stanbul 1985, 116; Melhat Akta, slm Toplumunda ve amzda Kadn, stanbul 1982, 67)

Azl (kesik cima, meninin kadndan uzaklatrlmas), hakknda Kur'n- Kerim'de bir beyan yoktur. Hz. Peygamber (s.a.s.)'den bize gelen rivayetlerde de azl konusunda O'nun ak bir yasaklamas bulunmamaktadr. Bu sebeple azli, cumhur, mubah olarak grmtr. Azli mubah grenler onu, zarr hallerde caiz bulmulardr. Azle kar olan alimler ise, ashbn ounluunun ve bizzat Peygamber'in azle kar olduunu, Peygamber'in azl konusunda soru soranlara "isterseniz yapmayn" demesinin yasaklamaya daha yakn olduunu sylemilerdir. Kyas yoluyla baz ulema da doum kontrol iin unlar sylemitir: Gazl, "Azl, nikh terketmek gibidir" der. (Gazl, hyu Ulmid-Din, II, 41 vd.) C aferiye mezhebi, ocuun millet ve ana-babann ortak bir mal olduunu belirtmi zarret sebebiyle doum kontrolnde azl yolunu ciz grmtr. Drzler, ailelerin zellikle fakirlerin az sayda ocuk sahibi olmalarnn iyilik ve takvaya daha yakn olduunu sylemilerdir. bn Kudme, azlin mekruh olduunu, onun dar'l-harb'te caiz olacan belirtir. mam Nevev de, azli ved'e benzeterek, mekruh olduunu syler. bn Hazm da ayn grtedir. Mevddi doum kontrolnn slm'la badamadn savunur. O, doum kontrolnn mmet apnda bir hareket olmadn; birka sahabnin bu yola bavurduunu; byk apta bir hareket olsayd Hz. Peygamber (s.a.s.)'in bunu yasaklam olacan belirterek, ancak zarr hallerde, kadnn gebe kalmasnn onun lmne yol amas ihtimali veya memedeki ocuun ardndan hemen ikinci bir doumun memedeki ocua zarar vermesi durumu gibi zarret(erde tedbir alnabileceini sylemektedir. (Mevdd, slm Nazarnda Doum Kontrol, stanbul 1967) O, fakirlikten dolay ailelerin ocuktan kanmalarn su olarak telkk eder. Dell olarak; "Fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyiniz. Sizi de onlar da biz besliyoruz. Onlar ldrmeniz byk gnahtr. (17/sr, 31) yetini getirir ve En'm sresinin 140. yetine dayanarak helli haramlatrmamak gerektiini syler Mevdd, doum kontroln,n slam'n temel ilkelerine ve zne aykr olduunu, bunun nfus azalmas ve fuha tevik yolu olduunu da belirtmektedir. T.C . Diyanet leri Bakanl, devletin resmi politikasna uydurmak maksadyla 1960'da bakan mer Nasuhi Bilmen'in uygun bulmasyla "ilkaha mni tedbir almakta kadnn rzas art olup, zaman gerei ocuun kt yetiecei, harp veya seferde bulunulmas ve benzer sebeplerle bu artn da skt olaca ve dolaysyla azlin, bir ksm ashab ve ulemann kerih grmelerine ramen, yine bir ksm ashab ve cumhr- ulemaca caiz grldn" savunmutur. eitli fetvalarda, ulema, zarret yoksa herhangi bir ekilde gebelii nlemenin ciz olmadn, ancak tehlikeli hallerde azlin de, ila almann da caiz olduunu sylemitir. Ancak hibir zaman "devaml doum kontrol"nden yana olunmamtr. Hz. Peygamber'in "Azl yaplsa da, yaplmasa da; Allah'n diledii her canlnn kymete kadar dnyaya geleceini" sylemesini (Buhr, Nikh 42; Mslm, Nikh 1438; Nes, Nikh 107/6; Eb Dvud, Azil, 2170-2173; Tirmiz, Bbu Kerhiyeti'l-Azli, 1138) kaynak olarak alan ve doum kontrolne istisnai hallerde cevaz veren slm ulemas, genel olarak u delillerle doum kontrolne kar kmaktadrlar: Fakirlik korkusu iin: Allah, kadnlar sadece hoa vakit geirmek iin yaratmamtr. Kadnla erkek arasndaki iliki, tarla ile ifti arasndaki iliki kadar cidddir. ifti tarlasna sadece holand iin deil, onu ekmek ve rn almak iin gider. Ayn ekilde bir erkein de karsna ocuk retmek amacyla yaklamas gereklidir. Bu, snnettir ve ocuk, ailenin esas amacdr. Allah, "Kadnlar sizin tarlanzdr, o halde tarlanza nasl dilerseniz yle varn." (2/Bakara, 223) buyurur. (Eb'l-l Mevddi, Tefhim'l-Kur'n, stanbul 1986, I, 151). Rzk korkusu, basit bir iddiadr. Allah, milyonlarca canlnn rzkn vermektedir; O, Hlik ve Rezzk'tr. nsan, Allah'n denge ve dzenine, alk korkusuyla mdahale etmemeli, ftr yapy, tabi cins yaknlama yolunu ve ocuk edinme nimetini kendine kapamamaldr. zellikle, ksrlatrma kesinlikle dnlmemelidir. Allah'n yarattn deitirenler mslman olamaz (4/Nis, 119). Ancak Allah dilediini ksr klar (42/r, 49-50). Fazla ocuk istenmemesi gerekesini de mam fi yle tenkid etmitir: Allah Tel'nn Nis sresinde "Aralarnda adalet yapamamaktan korkarsanz. bir kadnla yetininiz" eklindeki beyan, fazla ocuk olup, aile efradnz ve skntnz artmasn anlamndadr.

slm Peygamberi (s.a.s.), mmetinin okluuyla vneceini, dourgan kadnlarla evlenmelerini ve snnetinden yz evirenlerin mslman olmadklarn, mmetine tlemitir (bn Mce, I, 592). Doum, bebein dnyaya gelii, olaanst bir olaydr. yetlerde buyrulduu zere herey bir lye gredir, ve insan dokuz ay ana karnnda ve memede bu evreyi geirir (31/Lokman, 14).

Hz. Peygamber sevdiklerine "mal ve evlt bolluu" iin dua ederdi Amellerde esas Allah rzasdr. Birey ya helldir, ya haramdr. Evliliin iki ana hikmeti vardr: ftraten kadn ve erkek olarak yaratlm iki kar cinsin birbirini tatmini ve bu yolla neslin devam. Zaten insanlar her ne yapsalar, "....O'nun bilgisi olmadka ne meyveler kabuklarndan kar, ne bir dii gebe kalr ve ne de dourur." (41/Fussilet, 47) eklindeki lh hkmden uzak deildirler. nsanlar kendi kendilerine azab ve zulm ederler. Meni rahme boaltlsa bile bazen ocuk olmaz; meniyi rahimden karmak isteyenin ise ocuu olabilir. Bu, eninde sonunda Allah'n kudretinde olan bir olgudur. Doal cins yaknlamay bozmayan mslman, ocuk talep etme niyeti ve eylemi ile ayrca sevap da kazanmakta; oysa doum kontrol yapan, en azndan bir sevaptan mahrum olmaktadr. Doum kontrol yapanlar, ftr yapy bozmakta, deitirmekte, iptal etmektedir ki; eer zarureti yoksa bu, aka snnete kar gelmek anlamn da tamaktadr. Kald ki, Raslullah, "Nikh benim snnetimdir; kim benim snnetimi yerine getirmezse, benden deildir. Evlenin; zira ben dier mmetlere sizin okluunuzla iftihar edeceim." (bu hadisi deiik lfzlarla Buhar, Mslim, Ahmed b. Hanbel, Taberani, Hakim ve Beyhaki, bn Mace kitaplarnda yazmlardr.) Evlenme, bir ibdet, bir snnet olduuna gre; eriata bir btn olarak bakldnda, evlenmi olanlarn, doum kontrol yapmalar bekrln bir baka tr, veya snnete kar k olarak deerlendirilmektedir. ster ana rahmine ocuk dmesini engellemek, isterse rahimde teekkl etmi cennin yaamasna mani olmak olsun, her ikisinde de ana ama, istenmeyen bir gebelik veya istenmeyen bir ocuk ise, bunun eliik, bir mslmandan zaten beklenmeyecek bir hareket olduu aktr.

Hz. Peygamber, emzikli bir kadnn yeniden gebe kalmamas iin onunla ilikiyi ertelemek veya ilikide kontrol uygulamak konusunda da mmetini serbest brakmtr. Gle, Gayl, Gyal eklinde geen meselede, bugn tp, memedeki ocuun stnn sonraki ocuk iin zararl olduunu sylemitir. Ancak bu konuda, "Anneler ocuklarn iki btn yl emzirirler. (Bu hkm), emmeyi tamam yaptrmak isteyen(ler) iindir." (2/Bakara, 233) eklindeki Kur'n yetini, iki ocuk arasnda iki yl mddet braklmaldr eklinde yorumlayanlar da olmutur. Bu evreler st ste yaplan doumlarda gebe annenin ok yprandn, kendisini toparlayamadn; memedeki ocua gereken nem verilemeden dier bir ocuun ardndan gelmesiyle, ek yardm yollarndan yararlanmayan ada karkocadan ibaret olan ekirdek ailenin, ekonomik adan da ok zor durumlarda kaldn; gelir dzeyi dk bu ailelerde, kadnn, "ocuk retim fabrikas" gibi ard ardna ocuk dourmasnn baka bir azab olduunu ileri srerler. Demek ki, her ocuk arasnda en az iki yl braklmaldr. Bu mesele her ne kadar erkek ile kadn arasnda bir mesele gibi grnyorsa da; doum kontrol, yani ocuk yapmay nleyici dnce ve uygulamalar, sosyal adalet, slm lkesi, ocuklarn bakm ve eitimi, evre artlar gibi etkenlerle de yakndan ilgilidir.

Sonu olarak, "Allah'n kaderi olmakszn cins mnasebetin ocua gtrmemesi veya ocuk olmas mmkn olmadna gre, korunma niye?" diye dnlsn; isterse doum kontrol yapan hakknda, "tarlay srmekten yz evirdi, tohumunu zyi etti, yaratl tl brakt, snneti terketti, zrriyetini kuruttu" tarznda hkm verilsin; veya doum kontrol kavram, ada bir zorunluluk ve dayatma eklinde alglansn, bu kabul edilmesi mmkn olmayan bir dncedir. Ama, slm'da doum kontrol konusu iin ictihad gereklidir. steyen mctehid azl veya baka yntemlerle doum kontrol hakknda caizdir veya deildir gibi ictihad edebilir. Bu da aslnda slm devleti limlerinin verecei karara ve ictihada dayal bir husustur. nk gebeliin veya doum kontrolnn sebep ve sonularna katlanacak olan, aile fertleridir. (14)

Dk Yapma

Krtaj, ana rahmindeki "cenin"in herhangi bir d etkiyle dmesine dk yapma denir. Bu, kastl olarak ila kullanma vb. ile olabilecei gibi, korku, yksek bir yerden dme, dlme, hastalk... ile de olur. Tpta kullanlan "krtaj" terimi ana rahminin iini kazyarak oniki haftaya kadar olan gebeliklerin sona erdirilmesi anlamna gelmektedir.

Krtaj, istenmeyen gebelii sona erdirmek iin kullanlan bir metoddur; slm d yaama biimini benimsemi toplumlarn bir rndr. Onlara gre krtajn iki temel sebebi vardr:

1- Gayr-i mer gebelikler, 2- ocuun beslenmesi, eitimi gibi ebeveyni skntya drecei sanlan hususlar.

slm' yaama biimi olarak benimsemi bir toplumda zina ve zinaya gtren btn ilikiler haramdr. Genlerin zaman gelince evlendirilmesi, onlara madd imkn salanmas toplumun grevi olduu iin, zina ve fuhu olmaz. Gayr mer iliki sonucu meydana gelen gebelikte ocuun organlar teekkl ettikten sonra aldrlmas haram olur. nk ocuk gnahszdr. slm'a gre bu durumda ocuk aldrmak zm deildir. zm, zina edenlerin cezasn ekerek tvbe etmeleridir.

Gelecee ait dnceler, vehim ve aslsz endieden baka bir ey deildir. Hi kimse gelecekte ne olacan bilemez. "u kadar yl sonra lke kaynaklarnn nfusu beslemeye yetmeyecei" eklindeki faraziyelerin ilm bir deeri yoktur. Bu tarz bir dn slm inancna da aykrdr. nk Allah alan herkesin rzkn almasna gre verir. Kendisine inanan, tevekkl eden, mttak kullar iin de ayrca kolaylklar ve geni rzklar ihsan eder: "nsana almasndan baka bir ey yoktur. Ve almas da yaknda grlecektir. Sonra ona tastamam karl verilecektir. " (53/Necm, 39-41) "Kim Allah'tan korkarsn, (Allah) ona bir k (yolu) yaratr ve onu ummad yerden rzklandrr. Kim Allah'a gvenirse O ona yeter. Allah emrini yerine getirendir. Allah her ey iin bir l (bir snr) koymutur." (65/Talk, 2-3)

Bir lkenin hammadde kaynaklarnn gelecekte o lke nfusuna yetmeyecei hesab, materyalist-smrgeci devletlerin kendi menfaatlerine gre yaptklar bir hesaptr. Adil gelir dalmnn yapld, insanlarn emeklerinin karln ald ve birbirlerini smrmedii bir toplumda "lke kaynaklarnn nfusu beslemeye yetmeyecei" endiesine yer yoktur.

"Aile plnlamas", adyla emperyalist lkeler tarafndan azgelimi lkelere empoze ve tatbik edilen "nfus artnn nlenmesi" program, krtaja yol aan nedenlerden biridir: Basn-yayn yoluyla yaplan "aile plnlamas" hakkndaki telkinler (propaganda), slm uurdan yoksun olan gen hanmlar zerinde etkili olabilmektedir. Bu telkinin etkisinde kalan bir kadn, istemedii halde hamile kald ocuunu ya krtaj yoluyla aldrmakta veya ila kullanarak drmektedir. Nfus artn nlemek iin gerekli ila ve malzemenin bata ABD olmak zere hristiyan Bat lkeleri tarafndan Trkiye'ye parasz (yardm!) olarak verildii, artk herkes tarafndan bilinmektedir. Aile plnlamas ile ilgili TV dizileri ve propaganda malzemesi de yabanc kaynaklar tarafndan finanse edilmektedir. Pathfinder Fund adl kuruluun "Trkiye Aile Sal ve Plnlama Vakf"na salad destekle Trkiye'nin eitli blgelerine nfus plnlamas maksadyla klinikler, salk ocaklar ve salk evleri at, basnda kan haberler arasndadr.

la kullanarak, rahimde hilkati tamamlanm (yaklak drt aylk) bir ocuu drmenin veya krtaj yoluyla byle bir ocuu aldrmann dinimizde hibir mer mazereti yoktur, haramdr. Bu bir cinayet saylr. Anann veya st emen dier ocuun lmne sebep olan bir zr varsa, organlar teekkl etmeden ocuu aldrmak caizdir: "Emzikli bir kadnda, gebelik belirip st kesilir ve emen ocuun da hayat tehlikeye der; o ocuun da babas olmazsa, o kadn gebelik yzyirmi gn olmadan nce, ila kullanarak karnndakini drebilir. Ancak drt ay getikten sonra bunu yapamaz" (Fetev-i Hindiyye Tercmesi, XII, 126)

slm'da geim korkusundan dolay ocuklarn ldrlmesi kesin olarak yasaklanm, rzk vermenin Allah'a ait olduu bildirilmitir: "Fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin. Onlar da sizi de biz besliyoruz. Onlar ldrmek byk gnahtr." (17/sr, 31) "De ki: Gelin, Rabbinizin size (neleri) haram kldn okuyaym: O'na hibir eyi ortak komayn, ana babaya iyilik edin, fakirlik korkusuyla ocuklarnz ldrmeyin; sizi de onlar da biz besliyoruz. Ktlklerin ana da kapalsna da yaklamayn ve haksz yere Allah'n yasaklad cana kymayn! Dnesiniz diye Allah size bunlar tavsiye etti." (6/En'm, 151)

C hiliye dneminde Araplar kz ocuklarn ldryorlard. Kur'n- Kerim buna iaret ederek, susuz olarak ldrlen bu ocuklarn hesabnn sorulacan bu cinayetin cezasz kalmayacan. bildirmitir: "Ve sorulduu zaman o diri diri topraa gmlen kza: Hangi gnah yznden ldrld? diye" (81/Tekvr, 8-9). Mmtehine sresi 12. yette C enb- Hak, peygamberimize: "M'min kadnlardan ocuklarn ldrmemeleri hususunda..." ve yette geen dier konularda sz (biat) almasn emretmitir.

Doan her ocuk rzkn da beraber getirmektedir. nk yeryzndeki her canlnn rzkn Allah Tel vermektedir: "Yeryznde hibir canl yoktur ki rzk Allah'a ait olmasn. (Allah) onun durduu ve emanet brakld yeri bilir. Bunlarn hepsi apak bir kitap (Levh-i Mahfuz)dadr." (11/Hd, 6). Abdullah b. Mes'd (r.a.) yle anlatyor: "Allah Rasl'ne sordum: Hangi gnah daha byktr?" yle cevap verdi: "Seni yaratt halde Allah'a denk, ortak ve benzer koman." Sonra hangisi? (dedim). "Seninle beraber oturup (hazrlanan yemekleri) yer korkusuyla ocuunu ldrmen." dedi. Sonra hangisi? (dedim) "Komunun karsyla zina etmen" buyurdu. (Buhr; Mslm, C ell Yldrm, Kaynaklaryla slm Fkh, IV/83)

Dnimiz insana deer verdii iin ana rahmindeki cenine ait hkmler koymutur. Onun zrsz olarak, can verildikten sonra drlmesini cinayet saymtr. Bunun iin bir kadnn ocuunu drmesine sebep olan kimse diyetle cezalandrlmtr. Hz. mer (r.a.) zamannda, bir kadn ifadesi alnmak zere hilfet makamna arlyor. Hamile olan kadn, korkusundan yolda ocuunu dryor. Hz. mer buna ok zlyor ve ne yaplmas gerektiini ra yelerine soruyor. ounluk, bunda bir kast olmadn ve bir ey gerekmeyeceini sylyor. Hz. mer, Hz. Ali (r.a.) ye: "Sizin grnz nedir?" diye soruyor. O da: "Bu arkadalarmz kendi grlerini syledilerse herhalde grlerinde hata ettiler. Yok seni korumak iin byle syledilerse, iyi nasihati olmam saylrlar. Ana rahminden kopup den ve len ocuun diyeti gerekir. nk onun lmne sen sebep oldun." Hz. mer bu ictihad tasvip ederek gereken diyeti demitir.

"Dk cenin, ister annesi ldkten sonra dsn; ister o hayatta iken dsn, ister diri dsn, ister l dsn, uzman hekimler onun ilenen fiil sebebiyle dtn tespit ederlerse, o takdirde cinayet saylr ve ceza uygulanr." C ennin ana rahminden l olarak dmesine sebep olan kimseye be deve veya bu kymette para diyet olarak dettirilir. Alnan diyet cennin vrislerine -miras hukukuna gre- taksim edilir. C eninin dmesine sebep olan kimse -isterse anas olsun- diyete vris olamaz. Kadn, ocuunu drdkten sonra lrse, ocuk iin ayr bir diyet, kadn iin hata ile ldrlmse ayr bir diyet gerekir. Kasden ldrlm ise ksas gerekir. C enin diri olarak der ve yaarsa caniye tazir cezas gerekir.

Mslmanlarn temelde krtaj gibi bir problemi yoktur: Onlar "ocuklarn geindirememek" endiesi tamazlar. nk rzk veren Allah'tr. ocuun eitimine gelince: Mslmanlar bu konuda btn glerini harcar, imknlarn kullanrsa gerekli slm eitim messeselerini kurabilirler; hem say hem kalite ynnden kuvvetlenerek Hak-btl mcadelesinde mslmanlarn zaferini salayabilirler. Bylece mslmanlarn glenmesini istemedikleri iin "aile plnlamas yardm(!)"nda bulunan hristiyan lemi de emellerine ulaamam olur. (15)

Talk/Boanma; Allah'n Holanmad Mubah

Talk; slm hukukunda, nikhla kurulan evlilik ban zmek, ortadan kaldrmaktr. Boama anlamnda tatlk eklinde kullanlr. slm'a gre evlilikten maksat, huzurlu bir aile hayat kurmak ve byle bir yuvada iyi bir nesil yetitirmektir. Ama, byle yce gayelerle kurulan evliliklerin hepsinin baarya ulamas mmkn deildir. Bazan lm ve hastalk gibi tabii engeller, bazan da geimsizlik, mnaferet, elerin birbirini sevmemesi, anlaamama gibi elerden kaynaklanan engeller evliliin baar ve devamna mani olur. slm, evliliin asl gayesinden uzaklat, elerin bir arada huzurla yaamalarna imkn kalmad, ihtiya ve zaruretlerin gerektirdii hallerde evliliin sona erdirilmesine izin vermitir. Bu izin dorultusunda evlilie, erkek tarafndan dorudan ya da kadndan ald bir bedel karlnda son verilebilecei gibi, talk hakkn elinde tutan kadn tarafndan, hakim veya hakem kararyla da son verilebilir.

Talkn Hikmeti: Evliliin huzur ve mutluluk iinde devam ettirilebilmesi, her eyden nce elerin birbirini sevip saymalarna baldr. Hemen her evlilik bu

dnceyle kurulur. Fakat hepsinin bu hedefe ulat sylenemez. Byle gzel ve samimi duygularla evlenenler daha sonra mutlu olamamlar ve olmalar da mmkn deilse, mr boyu bu mterek hayata katlanmalarnn bir anlam yoktur. Bu durumda evlilie son vererek zdraptan kurtulmalar gerekir.

nsan madd ve mnev zellikleriyle ele aldmzda, onun her ynyle mkemmel olmadn grrz. Bu nedenle, taraflardan biri, evliliin kuruluunda veya devam srasnda bir hata, kusur yapm olabilir. Bu hata veya kusurlarn telafisi imkansz da olabilir. Taraflarn bunun cezasn bir mr boyunca ekmeleri doru deildir. yleyse zm, ekilmez hale gelen evlilii sona erdirmek, taraflarn belki de mutlu olabilecekleri dier bir evlilie imkn tanmaktr.

Talkn Hkm: slm gereki bir dindir. Yani hkmleri, insan ftratnda var olan gerekler dikkate alnarak konulmutur. nsan en iyi tanyan C enab- Hak, bu durumlardan haberdar olduu iin, ekilmez hale gelen evliliklerin sona erdirilmesine msade etmitir: Talk (boama) iki keredir. Sonra ya iyilikle geinmek ya da gzellikle ayrlmak gerekir. (2/Bakara, 229) "Ey Peygamber! Kadnlar boayacanzda iddetleri vaktinde boayn, iddeti de sayn..." (65/Talk, 1). Hz. Peygamber de "Allah nezdinde hellin en sevimsiz olan boamadr." (Eb Davd, Talk, 3) buyurmutur.

Bu naslardan da anlalaca gibi talk caizdir, mbahtr. Ancak, ihtiya ve zaruret halinde bavurulmas gereken bir aredir. Talkn genel hkm bu olmakla birlikte, bu hkm yerine gre deiir. Mesel, bid'i boamalar haramdr. Kusuru bulunmayan bir ei usulne uygun olarak boamak mekruh; dindar ve iffetli olmayan ei boamak mendub; geimsizlik halinde hakemlerin gerekli bulduu boama farz; sevilmeyen ein boanmas ise cizdir.

Talk Yetkisi: a- Boama hakk prensip olarak erkeindir. Evlilik hayatnda yklendii sorumluluk ve klfet asndan erkek buna daha lyk grlmtr. Ne var ki, talkn geerli olabilmesi iin erkein baz artlara sahip olmas gerekir. Bunlar, akl ve buldur. Mkrehin (zorlanan, lmle tehdit edilen), sarhoun, medhuun (fke halindeki kimse) talk ehliyetine sahip olup olmad, yani bunlarn talaklarnn geerli olup olmad limler arasnda ihtilfldr. Hanefilere gre bunlarn talaklar geerlidir.

b- Nikh akdinde art koulursa, talk hakk kadna veya nc bir ahsa devredilebilir. Talk hakknn devredilmesine tefvz; boama hakk kendisine devredilen kadna mufavvaza denir. Bu durumda kadn istedii zaman talk hakkn kullanabilir. Erkek dilerse, boama hakkn nikhtan sonra da kadna devredebilir.

Talkn eitleri: Biimi ve sonular bakmndan talk, eitlere ayrlr. Biiminin Kur'an ve snnetin belirledii kurallara uygunluu asndan talk snn ve bid' olmak zere ikiye ayrlr. Sonucunda evlilik hayatna dn imkn tanyp tanmamas bakmndan da talkn ric' ve bin olmak zere iki eidi vardr.

a- Snn Talk: Snn talk (talk- snn), Kur'an ve snnetin talimatna uygun olan boama biimidir. Bu talk biiminin temel art vardr. Bunlar ein hayz halinde bulunmamas, hayzdan temizlendikten sonra cins temasn olmamas ve boanmann yalnz bir talakla yaplmasdr. mam Mlik, Evza, Sevr ve bir grnde mam afi'ye gre bir temizlik iinde defa ve birbirini izleyen temizlik iinde kere boamak snnete aykr ve bid'attr. Buna gre temizlik durumunda ve cinsi temas olmadan yaplan boamadan sonra iddet saylmal, iddetin bitiminde ikinci boama yaplmal, ikinci iddet sresinden sonra da nc boama ile evlilik sona erdirilmelidir.

Hanef hukukular ise bir temizlik sresinde defa boamay bid'at kabul etmekle birlikte, temizlik iinde kere boamay bid'at deil snn boama sayarlar.

b- Bid' Talk: Kadn hayz gnlerinde veya temizlik halinde cinsi temastan sonra yahut temizlik halinde birden fazla boamak snnete aykr olduundan bid' talk (talk- bid') adn alr. Bu eit boama dinen haram klnd iin, bu yola bavuran koca gnahkr olur; buna ramen boama geerlidir, hukuk sonularn dourur.

Hanefi, fi, Mlik ve Hanbel mezheplerine gre bid' talkla boama mteberdir. Ancak, bu yola bavuran kimse slm'n koyduu kurallara uymad iin gnaha girer. Bu konu, aadaki meselelere benzetilmi ve kyas yaplmtr:

1- C uma namaz klmakla ykml olan kimseler, cuma saatinde al veri yaparlarsa, "C uma gn namaz iin nida olunduu zaman Allah'n zikrine (cuma namazna) kounuz. Al verii braknz" (62/C um'a, 9) yetine muhalefet ettikleri iin gnahkr olurlar. Ancak, yaptklar al veri hukuki adan geerlidir; satc bedeli, alc da satlan mal almaya hak kazanr.

2- Gasbedilen bir tarla zerinde veya gasbedilen bir elbiseyle namaz klma halinde, gasbdan dolay gnahkr olunur. Buna ramen klnan namaz geerlidir.

Dier yandan, Hz. mer'in olu hayz halindeki karsn boamt. Hz. mer durumu Allah Resulune arzetti. Raslullah (s.a.s.) yle buyurdu: "Ona emret, karsna dnsn. Sonra, onu temizlenip hayz grnceye ve sonra temizleninceye kadar nikh altnda tutsun. Bundan sonra da isterse tutsun, isterse birlemeden boasn. te Allahu Tel'nn kadnlarn iinde boanmasn emrettii iddet budur" (Buhar, Talk, Bab 1). Bu hadis-i erife gre Resulullah (s.a.s) bn mer'e bid' talkla boad karsna dnmesini emretmitir. Boanan ee dnmek ise ancak boamann gereklemesinden sonra mmkn olabilir. Hatta Buhar'nin bir baka rivayetinde bn mer'in yle dedii belirtilir: "Karm hayz halinde iken boamam, benim hakkmda bir talk hesab edildi" (el-Askalan, Bluu'l-Meram, Terc. A. Davudolu, c. 3, s. 363).

Baz ve Mtezile hukukularna gre bid' talk geerli deildir. bn Hazm, bn Teymiye ve bn Kayyim de bu gre uymulardr. Bunlar u hadise dayanmaktadrlar: "Kim bizim emrimize uymayan bir amel ilerse, bu amel merduddur, makbul deildir" (bn'l-Hmam, Fethu'l-Kadir, c. 3, s. 24-25).

c- Ric' Talk: Yeni bir nikh akdi yaplmadan erkein eiyle normal aile hayatna dnmesine imkn veren boama ekline ric' talk denir. Ric' talkn balca art vardr. Bunlar;

1- Boad karsyla daha nceden fiilen evlenmi, kar-koca hayat yaam bulunmak;

2- Hanefilere gre sarih boama szleriyle boam olmak ve iddet, mbalaa ifade eden bir kelime sylememi olmak;

3- nc boama hakkn kullanmam olmaktr.

Ric' boamadan sonra erkek eine, "Evliliimizi devam ettirmek istiyorum", "Sana dnyorum" gibi szle; eini pmesi, ehvetle yaklamas ya da cins temasta bulunmas gibi fiillerle geri dnebilir.

d- Bin Talk: Yeni bir nikh akdedilmeden erkein normal evlilik hayatna dnne imkn vermeyen boama ekline bin talk denir.

1- ddet sresi iinde evlilie dnlmeyen ric' boama,

2- Nikhtan sonra, fakat birlemeden ve halvet-i sahhadan nce yaplan boama, 3- Hanefilere gre kinai szlerle veya mbalaa ve iddet ifade eden szle boama, 4- Kadnn isteiyle bir bedel zerine anlaarak boama (muhlaa), 5- Hakim kararyla gerekleen boanma, 6- nc talkn kullanld boama bain talk sonucunu dourur. nc talkn kullanlmas dndaki boamalarda kadnla erkein ayrlna beynunet-i sugra (kk ayrlk) denir. Bu durumda eler yeni bir nikh akdiyle evlilik hayatna dnebilirler. nc talkn kullanlmas durumunda ise eler birbirinden kesin biimde ayrlr. Buna, beynunet-i kbra (byk ayrlk) denir. Beynunet-i kbrada kadn baka bir erkekle gerek bir evlilik tecrbesi yaamadan ilk kocasyla yeniden evlenemez.

Bin talkn douraca eitli sonular vardr. Buna gre,

1- Evlilik ba sona erer. Karlkl haklar der. Sadece iddet sresince kadnn koca evinde kalmas ve nafakasnn koca tarafndan salanmas hakk devam eder.

2- ddet srasnda kocann ric'at hakk yoktur. Ancak talk hakk kullanlmamsa, iki tarafn rzsyla ve yeni bir mehirle yeniden evlenmeleri mmkndr.

3- Talk hakknn bir blm kullanlm ve eksilmi olur. Eer nc talk hakk kullanlmsa, bu durumda beynnet-i kbr meydana gelir.

4- Meccel mehrin denmesi gerekir .

5- Tevrse (birbirinden miras almalarna) engel olur.

Talkta hit Bulundurma: Boama ile ilgili konulara yer verilen Talk Suresi'nde, boamada hit bulundurma konusunda, "Kadnlar iddetlerini doldurunca onlar ya gzelce evinizde tutun veya onlardan gzelce ayrln. inizden iki adil kimseyi de ahit tutun..." (65Talk, 2) buyurmaktadr. mam Buhr de snn talk, "Snnet olan boama kadn temiz iken, birlemeden boamak ve iki de hit bulundurmaktr." (Buhar, Talk, I) eklinde trif etmitir.

Bu delillere dayanan sn aeriye ve smiliye mezhepleri, iki dil ahit nnde yaplmayan boanmann geerli olmad grn benimsemilerdir. Buna karlk cumhur, Hz. Peygamber ve sahbe devrindeki uygulamalara bakarak, "Naslarn hkm mir (emredici) deildir, hitsiz boama da geerlidir" demilerdir. ada hukukulardan Muhammed Eb Zehra, boamay gletirecei, anormal boamalar nleyecei, gerektiinde isbt kolaylatraca gerekeleriyle, "Eer bize imkn verilse, boamann mteberlii iin hitlerin art olduu grn tercih ederdik" diyerek anlan grn gnmzdeki nemini ifade etmitir (Hayreddin Karaman, Mukayeseli slm Hukuku, c. 1, s. 310).

Boama Mehri: Mehir, evlenirken erkein karsna vermesi gereken madd bir mebladr. Bu, para, altn, gm, ziynet eyas, ev, tarla, dkkan, mal, mlk vb. olabilir. Aslolan mehrin nikh esnasnda pein verilmesi iken, kadn kabul ederse mehrinin tamamn veya bir ksmn te'cil edebilir. Yani, kocasnn deme ilemini sonraya brakabilir. sterse, ald veya alaca mehrin tamamn veya bir ksmn kocasna hibe de edebilir. Erkek, karsn boad zaman, daha nce dememise mehrini demek mecburiyetindedir. Bu mecburiyet, bir nevi geici boama olan ric' talakta deil, boamann tamamen kesinlemi hali olan bin talkta ortaya kar, Erkek nikhland karsn, birleme (yatma) veya sahih halvetten nce boarsa, mehrinin yarsn verir. Birleme veya sahih halvetten sonra boarsa, mehrin tamamn vermesi gerekir. Birleme veya sahih halvetten nce, kadnn sebep olmasyla ayrlk vaki olursa, kadnn mehir alma hakk olmaz, yani mehir der. Sahih halvet, kimsenin gremeyecei ve anszn gelemeyecei bir yerde nikhl iftlerin ba baa kalmalardr. Bu artlar bulunmakszn iftlerin bir arada bulunmasna da fsid halvet denir. Mesel, nikhl iftlerin sokakta, insanlarn iinde, kap ve penceresi ak evde yan yana gelmeleri gibi.

Nikh kylrken mehir tayin edilmemise, byle bir kadn boayan kocann mehr-i misil (benzer mehir) demesi gerekir. Mehr-i misil, kadnn emsaline baklarak takdir edilen mehirdir. Bu hususta gz nne alnacak ller, ya, gzellik, servet, yasad evre, akl, dindarlk, bekrlk veya dulluk, bilgi, gzel ahlk, sosyal ve kltrel seviye gibi hallerdir.

Yemin Kasdyla Talk: Dil alkanl ile her szn arasnda "vallahi" diyen kimse, yemine niyet etmedike sorumlu olamayaca gibi, ayn ekilde yemine ve boamaya niyet etmeksizin "art olsun", "bo olsun" szlerini kullanan kimse, bu szleri ile karsn boam olmaz (lav yemini gibi). Fakat bir kimse boama niyetiyle deil de yemin niyetiyle bu szleri syler ve mesel "u ii yaparsam veya yapmazsam karm bo olsun" derse, bunun hkm ve neticesi ne olur mevzuu tartlmtr. "Byle bir yeminin mevzuu gereklemedii takdirde kar bo olur" eklindeki fetva, sahbe devrinden sonra ortaya kt iin, bid' talk saylabilir.

Yemin niyetiyle kullanlan talk kelimesinin hkm mevzuunda gr vardr:

1- C umhra gre, bu boamann bir arta balanmas (ta'lik) kabilindendir art gerekleince boama da tahakkuk etmi olur. Buna dellet eden naslar ve sahbe fetvalar vardr.

2- bn Teymiyye'ye gre yemin niyetiyle sylenen talk boanma neticesi dourmaz; fakat yemin kefareti gerekir.

3- bnu'l Kayyim'e gre, ne bo olmay, ne de kefareti gerektirir. nk Hz. Peygamber ve sahbeden nakledilen rivyetler yemin kastyla yaplan ta'lik'e deil, belli bir iin neticesine gre boama niyetiyle yaplan ta'lik'e aittir. Yemin kastiyle olan ta'lik'in byle bir netice douracana ait hibir nas yoktur. Ayrca Hz. Ali, urayh ve Tavs "talk zerine yemin edip yeminini yerine getiremeyen kimseye bir ey lzm gelmez" diye fetv vermiler; buna muhlif bir sahbi de kmamtr.

Muhlaa: Herhangi bir nedenle evlilik hayatn srdrmek istemeyen kadnn kocasna dedii bir bedel karlnda evlilik bandan kurtulmasna muhlaa denir. Bu boanma biiminde kadn istemedii evlilikten kurtulurken, erkek de urayabilecei maddi zarar telafi ederek yeniden evlenme imknn elde etmi olur.

Allah Tel, Kur'an- Kerim'de, "...Kadnlara vermi olduunuz bir eyi geri almak hell deildir. Meer ki kar-koca Allah'n izdii snrlara riyet edememekten korkalar. ayet onlarn, lh snrlara riyet edemeyeceklerinden korkarsanz zevcenin kurtulmak iin bir ey vermesinde ikisi iin de gnah yoktur... (2/Bakara, 229) buyurarak muhlaa yoluyla boanmay mer klmtr. Boamaya ehil olan erkekle boanmaya ehil olan kadn, ayn zamanda muhlaaya da ehildir. C umhra gre, muhlaa, kadnn istei zerine, kocasyla karlkl anlamaya baldr ve anlama gerekleince neticesi de meydana gelir. Buna karlk Hasan Basr ile bn rn boanmann meydana gelmesi iin hakimin hkmn art komulardr.

Tefviz-i Talk: slm hukukunda, boama hakk prensip olarak kocaya tannmtr. Baz durumlarda kadnn talebi zerine hkimin de evlilie son vermesi mmkndr. Mahkemede boanma sebebi olabilen haller mezhepler arasnda ihtilafl olmakla birlikte, hastalk ve kusur, kocann nafakay kesmesi, kayplk ve hakem yoluna bavurulmu olmas bunlar arasnda saylabilir. Koca, hanmn mahkemeye bavurmadan bizzat boayabilecei gibi, vekil aracl ile de boayabilir. Yetkili klnan vekil, hanm da olabilir. Koca boama yetkisini bizzat eine vermise, bu yetki vermeye "tefviz" karsna da "mufavvaza" denir. Bylece tefviz,

kocann boama yetkisini karsna vermesi, diye belirlenebilir. Bu vekletten farkl bir tasarruf olup, bundan kocann rc etmesi mmkn deildir.

Tefviz-i talk'n dayand deliller; Kitap ve snnettir. Kur'an- Kerim'de yle buyrulur: "Ey Peygamber, zevcelerine de ki: Eer siz dnya hayatn ve onun ziynet ve ihtiamn arzu ediyorsanz, gelin size boanma bedellerini vereyim de hepinizi gzellikle salvereyim. Eer Allah', Peygamberini ve ahiret yurdunu diliyorsanz phe yok ki, Allah, iinizde gzel hareket edenler iin byk bir mkfat hazrlamtr." (33/Ahzb, 28-29). Bu yetler, Hz. Peygamber'in zevcelerinin onda olmayan baz zinet ve eyay istemeleri zerine nzil olmutur. slm limlerinin ounluuna gre, karlarn dnyay tercihinden maksat boanmay istemeleridir. Bu Ayet inince Allah'n elisi, hanmlarn muhayyer brakt, dileyen kalr, isteyen de boanabilirdi. Ancak ayetin hkm karsnda Hz. Peygamberin pk zevceleri ok zlm ve hepsi onu tercih etmilerdir.

Hz. e (r.a.)'den rivyete gre, o yle demitir: "Raslullah (s.a.s) bizi muhayyer brakt ve biz Allah' ve Resulun tercih ettik. Bu muhayyerlik bizim aleyhimize bir hkm meydana getirmedi." Dier bir rivyette ise "Raslullah bunu bir boama olarak saymad" demitir (Buhr, IX, 302). Bu hadis, kadn boama yetkisine sahip olduktan sonra, kocasn deil de kendi nefsini tercih ederse, bunun bir boama saylacana dellet eder. Koca, karsna boanma yetkisini, balangta nikh akdi srasnda verebilir. Kadn, erkee, "Bir boama hakk elimde olmak zere seninle evlendim" dese, erkek de "O ekilde seni karla kabul ettim" diye kabulde bulununca tefviz gerekleir. Evliliin devam srasnda da kadna boanma yetkisi verebilir.

Ancak unu da belirtelim ki, erkekle kadn, boanmada eit duruma getiren tefviz-i talk hakk, uygulamada pek az grlmtr. Mslman kadn, bilinlenip dier haklarna sahip karken tefviz-i talk hakkn da gzden uzak tutmamaldr. Bu hakk evliliin eiindeki genlerin dnmesi ve ilerisini grerek sahip kmas baz glkler dourabilir. Daha iin banda, bunun evlenecek erkekle pazarlk konusu yaplmas, mstakbel elerin birbirine gvensizlii anlamna gelebilir. Bu nedenle, konunun genel bir hak olarak ele alnmas ve nikh akdi ile birlikte doan bir prosedre balanmas daha uygudur.

Hkim Kararyla Boanma (Tefrik): slm hukukunda boama, prensip olarak kocann tek yanl iradesiyle ve mahkeme kararna gerek olmakszn meydana gelir. Koca, bizzat boayabilecei gibi, vekil aracl ile de boanabilir, ya da karsna boama yetkisi (tefviz) verebilir. Ancak baz boanma sebepleri ortaya knca, kadnn da mahkemeye bavurarak evlilie son verdirmesi mmkndr. Evliliin bu ekilde sona erdirilmesine "tefrik" denir. Bu boanma sebeplerini drt maddede toplayabiliriz. 1- Hastalk ve kusur, 2- Nafakay kesmek, 3- Kayplk, 4- iddetli geimsizlik ve pek fena mumeleler.

1- Hastalk ve kusur: Evlilik akdi srasnda mevcut olan veya daha sonra meydana gelen baz hastalk ve kusurlar nedeniyle karnn boama davas ama hakk vardr. Kocann mahkemeye bavurmadan evlilie son verme imkn her zaman bulunduu iin, bu durumda onun dava ama hakk sz konusu olmaz. Eb Hanfe ve Eb Ysuf'a gre, kadna boanma iin hkime bavurma imkn veren kusurlar be tanedir. Kocann iktidarsz (innin) olmas, husyelerinin karlm bulunmas, cinsiyet uzvunun kesik olmas, onun by, sihir vb. etkilere bal olmas, erkein cinsiyetinin erkek mi, kadn mu olduunun belirli olmamas.

Ancak, bu kusur ve hastalklar bilinerek evlenilmise, artk bunlara dayanarak boama talebinde bulunamayaca konusunda gr birlii vardr.

2- Nafakay kesmek: Bir erkek, hanmnn maietini salamakla ykmldr. Koca, bunu kendiliinden salarsa mesele kalmaz. Aksi halde kadnn bavurusu zerine hkim nafakaya hkmeder. Ancak koca fakir olur ve hkimin hkmettii nafakay deyecek mal bulunmazsa durum ne olur? Acaba kadn buna dayanarak boanma davas aabilir mi? Bu konuda iki gr vardr.

a- Eb Hanfe'ye gre, bu sebebe dayanarak hkimin boamaya karar vermesi caiz deildir. Kadnn sabretmesi, gerekirse kocasnn izni ile almas ve kocasnn nafakay borlanmas gerekir. Kadn borlanma yoluyla da nafakay temin edemezse, kocas lseydi ona kim nafaka verecek idiyse, ondan alr. Bunlar sonradan kocaya rcu ederler. Delil u yettir. "Eer borlu darlk iinde ise, o halde ona genilik vaktine kadar mhlet vermek vardr." (2/Bakara, 280).

b- mam fi, Mlik ve Ahmed b. Hanbel'e gre, kadn bu sebeple boanma davas aabilir. Delili u ayettir: "Siz kadnlar caylabilir (ric') talkla boadnz zaman, iddetlerini bitirmeye yakn, onlar ya iyilikle tutun veya iyilikle boayn. Yoksa haklarna tecvz iin zararlarna olarak tutmayn (2/Bakara, 231). Bu yet, nafakas temin edilmeyen kadnn zorla nikh altnda tutulamayacan ifade etmektedir (e-iraz, el-Mhezzeb, I, 174, 175). 1917 tarihli Osmanl Hukuk- Aile Kararnmesi bu konuyu Eb Hanife'nin grne uygun olarak dzenlemitir.

3- Kayplk: Bulunduu yer ve hayatta olup olmad bilinmeyen kimseye "mefkd" denir. Hayatta olduu halde evine gelmeyen kimseye de "gib" denir. Eb Hanfe ve fi'ye gre mefkdun lmne hkmetmek iin, kars ve mal iin akranlarnn hayat kadar bir sre beklemek gerekir. Byle bir karar evliliini de sona erdirir. Giblik hlinde ise, boanma dvs ama hakk bulunmaz.

mam Mlik ve Ahmed bin Hanbel'e gre hkim, kocann yeri bilinmez ve zerinden bir yl da gemi bulunursa, kadnn istei zerine evlilie son verir. Yeri bilinen gib kocaya ise ihtar eder ve eve dnmesi iin makul bir sre tanr. Bu sre getii halde dnmezse evlilie son verir.

4- iddetli geimsizlik ve kt mumele: Koca, eine kar iyi davranmaz ve zulme varan mumelelerde bulunursa, kar hkime bavurarak boanma dvas aabilir mi? Prensip olarak kar, kocann zulmn nlemek iin her zaman mahkemeye bavurabilir. Hkim zulmn nler ve ona karsna iyi mumele etmesi iin nasiatte bulunur. Geimsizlik her iki eten olabilir. Madur olan e, hakem yoluna bavurabilir.

Hakem yoluyla boanma: Anlamazla den kimselerin arasn bulmak zere grevlendirilen kimseye "hakem" denir. Hakem kararlarnn uygulanmas genellikle taraflarn rzasna baldr. Hkim karar ise zorla uygulanr. Hakem muamelatn pek ok konularnda sz konusu olabilir. slm aile hukukunda daha ok elerin birbiriyle anlaamamas halinde bavurulan bir yoldur.

slmda kar-koca birbirine iyi davranmak ve iyi niyet kurallarna uymak zorundadr (4/Nis, 19). Geimsizlik halinde erkein karsna tte bulunmas, onu yatanda bir sre yalnz brakmas veya te'dpte bulunmas hakk vardr (4/Nis, 34). Kocann eine iyi davranmamas hlinde, onun zulmn nlemek iin kadnn her zaman mahkemeye bavurma hakk vardr. Hkim hakszl nler, karsna kar iyi mumele etmesini kocaya emreder ve tte bulunur. Tekerrr hlinde hkim onu cezalandrr. Geimsizlik kimi zaman her iki eten kaynaklanabilir. Madur olan e hkime bavurarak hakem yolu ile ara bulma veya boanma isteinde bulunabilir.

Hakem tyini ile ilgili yette yle buyurulur: "Eer kar ile kocann aralarnn almasndan korkarsnz, o vakit kendilerine erkein ailesinden bir hakem, kadnn ailesinden bir hakem gnderin. Bunlar, bartrmak isterlerse, Allah aralarndaki dargnlk yerine geime, onlar uyumaya muvaffak buyurur" (4/Nis, 35). Bu yette hitap hkimleredir. Koca, geimi salamaya muvaffak olamamsa, elerden birinin hkime bavurarak hakem tayinini talep etmek hakk doar.

Hakemlerin elerin hsmlarndan olmas daha uygundur. nk eleri iyi tanr, geimsizlik sebeplerini bilir ve ara bulmalar daha kolay olur. Fakat hkimin, hakemleri yabanc kiilerden semesi de mmkndr (ls, Rhu'l-Beyn, V, 26). Eb Hanfe ve Ahmed bin Hanbel'e gre, eler zel yetki vermedike hakemler boamaya karar veremez. nk onlar vekil durumunda olup verilen yetki dna kamazlar. Ayette hakemlerin yetkisi ise "slh"tan ibarettir. Ancak eler hakemlere zel yetki vermise, bu takdirde boamalar mmkndr. Evlilik dzeninin bozulmasnda kusurlu olan ein zel yetki vermek istemeyecei aktr. mam fi'nin bu konuda iki gr vardr. lk gr Hanefiler gibidir. kinci grne gre ise, ayetteki hakem, hkim demektir. Hkim kendine gelen davay taraflarn rzas olmasa da hkme balama yetkisine sahiptir (es-Sbn, Tefsru yti'l-Ahkm, I, 472).

Hakem yolu ile boanma da tefvz-i talkta (kadna boama hakk vermek) olduu gibi, erkekle kadn boanmada eit duruma getiren haklardandr. Ancak bu usl, Osmanl mparatorluu uygulamasnda geni yer bulamamtr. nk hkimler, bavuru hlinde arabuluculuk (slh) grevini kendileri yapyorlard. Hkem usl, boama deil arabulma messesesi olarak yaygnlamt (e-irz, el-Mhezzeb, II, 74; er-Reml, Nihye, VI, 44).

1917 tarihli Osmanl Hukuk- Aile Kararnmesi hakem usln geimsizlikte kusur prensibinden hareketle Mlik mezhebine gre dzenlemitir. Konuya ilikin 130. madde yledir: "Kar koca arasnda anlamazlk ve geimsizlik meydana gelip de taraflardan biri hkime bavurursa, hkim iki tarafn ailelerinden birer hakem tayin eder. Bir veya iki taraf ailesinden hakem tayin olunacak kimse bulunamaz veya bulunup da hakem olacak vasflara hiz olmazsa hariten mnasiplerini tayin eder. Bu sretle teekkl eden aile meclisi taraflarn iddia ve savunmalarn inceleyerek aralarn slha alr. Bu mmkn olmad taktirde kusur kocada ise aralarn tefrik eder. Kusur karda ise mehrin tamam veya bir ksm zerine muhlaa eyler. Hakemler ittifak edemezlerse hkim gerekli vasflar haiz dier bir hakem heyeti veya taraflara akrabal olmayan nc bir hakem tayin eder. Hakemlerin verecei hkm kesin olup itiraz edilemez." Ayn kararnmenin 131. maddesinde; yukardaki usle gre olan boanmann bir bin talk saylaca ve uslne gre tescil edilecei belirtilir.

Elerin hakem kararna itiraz edememesi, bu hkmn ahitlie deil, geimsizlik sebepleri incelendikten sonra hakemlerin takdirine dayanmas ile aklanr (Hukuk- ile Kararnmesi 130. madde esbb- mucibe layihas, C erde-i ilmiye, yl: 4, say: 34, s. 1021 vd.; Hamdi Dndren, Delilleriyle slam Hukuku, stanbul 1983, s. 398-400). (16)

Kur'n- Kerim'de Talk Kavram

Kurn- Kerimde "talk" kelimesi ve trevleri, 23 yerde geer. Bunlardan 14 terim anlamndaki talkla ilgilidir.

Evlilik Kuran- Kerrimde salam msak/teminat eklinde vasflandrlmtr (4/Nis, 21). Kuran, cinsler arasnda sknet ve tatmin iin sevgi ve merhamet var etmesini Allahn yetlerinden biri olarak grr (30/Rm, 21). Byle nemi byk bir aile yuvasn herhangi bir dalmadan muhfaza iin kocalara karlaryla gzellikle geinmelerini emretmektedir: Onlarla gzellikle geinin. Eer onlardan holanmyorsanz, sabredin, holanmadnz bir eyi Allah ok hayrl klm olabilir. (4/Nis, 19). yetteki bu ifadede Allah, kocalar sorumsuzca ve dnmeden boamaya sevkeden honutsuzluk veya nefret halinde bile sabretmelerini ve Onun, kocalarn o anda farkna varmadklar iyi eyler yaratm olabileceini hatrlatmaktadr. Buna ramen, evlilik mnsebetleri bazen yle bir hale gelir ki, boanma bu strapl duruma son vermenin tek aresi olarak grlebilir. Ancak, Kurn- Kerim boanmay problemin halli iin yegne are olarak gstermemekte, btn arelerin tkendiinde en son zm olarak sunmaktadr. Byle bir durumda kocann nelere bavurmas gerektii belirtilmektedir: Serkelik etmelerinden endielendiiniz kadnlara t verin; yataklarnda onlar yalnz brakn; nihayet dvn. Size itaat ediyorlarsa aleyhlerine yol aramayn. Dorusu Allah Ycedir, Byktr. (4/Nis, 34). yette, kocann karsn boamaya karar vermeden nce bu safhal tedbirler zincirini dikkate almasnn gerekli olduu bildirilmektedir. Size itaat ediyorlarsa aleyhlerine yol aramayn eklindeki ifadeye gre koca, boanmay gerekli klacak gerek mnda sebepler olmakszn talaka tevessl etmemelidir. Ve yine honutsuzluk veya nefret halinde, eler arasndaki meselelerin halledilmesinin daha hayrl olduunu belirtmektedir: Eer bir kadn, kocasnn geimsizliinden, yahut kendisinden yz evirmesinden endie ederse, aralarnda bir sulh yapmalarnda, onlara gnah yoktur. Sulh/anlama (daima) hayrldr. Zaten nefislerde kskanlk hazrdr. Eer iyi geinir ve Allahtan korkarsanz phesiz Allah yaptklarnzdan haberdardr. (4/Nis, 128)

Meseleleri hal yolunda yukarda zikredilen teebbslere ramen, eler arasndaki mnasebetler ktye gittii takdirde Kurn- Kerim, evlilii muhfaza etmeye yardmc olacak baka bir alternatif teklif etmektedir: "Eer kar ile kocann aralarnn almasndan korkarsnz, o vakit kendilerine erkein ailesinden bir hakem, kadnn ailesinden bir hakem gnderin. Bunlar, bartrmak isterlerse, Allah aralarndaki dargnlk yerine geime, onlar uyumaya muvaffak buyurur" (4/Nis, 35). Hakemlerin bata gelen grevi, eler arasnda anlamaya giden yollar aratrmaktr. Nitekim ayrlmadan ziyade sulhn, geimin nemi zerinde srarla durulmaktadr.

Btn tedbirlere ramen evlilik yrmyorsa, ev cehenneme dnmse, yoksulluk ve resizlie dme korkusu ile bu cehenneme katlanmak gerekmez; Allah nice kaplar aar. Eer (eler) birbirinden ayrlrsa Allah, bol nimetinden her birini zenginletirir (dierine muhta olmaktan kurtarr); Allahn ltfu geni, hikmeti byktr. (4/Nis, 130). Boanmadan her iki taraf zarar grecektir. Ama, geim temini ve benzeri konularda daha zayf olan ve hakszla urama ihtimali olan taraf kadn olduundan dolay, erkeklere boadklar kadnlarn haklarna riyeti Kuran srarla emreder: Boanm kadnlarn, iyilikle faydalandrlmak haklardr. Bu, mttakler iin bir vazifedir. (2/Bakara, 241)

Kadnlarna yaklamamaya yemin edenler drt ay beklerler. Eer (bu mddet iinde) kadnlarna dnerlerse, phesiz Allah oka balayan ve merhamet edendir (yeminden vazgeip karsna tekrar yaklaabilir). (2/Bakara, 226) Eer (mddeti iinde dnmeyip kadnlarn) talka/boamaya karar verirlerse (ayrlrlar). Biliniz ki, Allah iitir ve bilir (iinizdeki niyetinize gre karlk verir). (2/Bakara, 227) Boanm kadnlar, kendi balarna (evlenmeden) ay hali (hayz veya temizlik mddeti) beklerler. Eer onlar Allah'a ve hiret gnne gerekten iman etmilerse, rahimlerinde Allah'n yarattn gizlemeleri kendilerine hell olmaz. Eer kocalar barmak isterlerse, bu durumda boadklar kadnlar geri almaya daha fazla hak sahibidirler. Erkeklerin kadnlar zerindeki haklar gibi, kadnlarn da erkekler zerinde belli haklar vardr. Ancak erkekler, kadnlara gre bir dereceye sahiptirler (aile reisi erkektir). Allah azzdir, hakmdir. (2/Bakara, 228) Talk/boama iki defadr. Bundan sonra ya iyilikle tutmak (geri almak), ya da gzellikle ve adletli bir biimde salvermek vardr. Kadnlara verdiklerinizden (boanma esnsnda) bir ey almanz size hell olmaz. Ancak erkek ve kadn Allah'n snrlarnda kalp evlilik haklarn tam tatbik edememekten korkarlarsa bu durum mstesn. (Ey m'minler!) Siz de kar ile kocann, Allah'n snrlarn hakkyla muhfaza etmelerinden kukuya derseniz, (kadnn serbest boanmas iin) erkee fidye vermesinde her iki taraf iin de gnah/saknca yoktur. Bu sylenenler Allah'n koyduu hudtlar/snrlardr. Sakn onlar amayn. Kim Allah'n snrlarn aarsa ite onlar zlimlerdir. (2/Bakara, 229) Eer erkek kadn (nc defa) boarsa, ondan sonra kadn bir baka erkekle nikhlanp evlenmedike onu almas kendisine hell olmaz. Eer bu kii de onu boarsa, (her iki taraf da) Allah'n snrlarn muhfaza edeceklerine inandklar takdirde, yeniden evlenmelerinde beis yoktur. Bunlar Allah'n snrlardr. Allah, bunlar bilmek, renmek isteyenler iin aklar. (2/Bakara, 230) Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, ya onlar iyilikle tutun (yani, tekrar evlenin) yahut iyilikle brakn. Fakat hakszlk ederek ve zarar vermek iin onlar nikh altnda tutmayn. Kim bunu yaparsa muhakkak kendine ktlk etmi olur (nk Allah, yaptna karlk verir). Allah'n yetlerini elenceye almayn. Allah'n sizin zerinizdeki nimetini, (size verdii hidyeti ve hir zaman peygamberini), kendisiyle size t vermek zere indirdii Kitab' ve hikmeti hatrlayn. Allah'tan korkun. Bilin ki Allah, her eyi bilir. (2/Bakara, 231) Kadnlar boadnz ve onlar da bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, aralarnda iyilikle anlatklar takdirde, onlarn (eski) kocalaryla evlenmelerine engel olmayn. te bununla iinizden Allah'a ve hiret gnne iman eden kimselere t verilmektedir. Bu d tutmanz kendiniz iin en iyisi ve en temizidir. Allah bilir, siz bilmezsiniz. (2/Bakara, 232) Emzirmeyi tamamlatmak isteyen (baba) iin, anneler ocuklarn iki tam yl emzirirler. Onlarn rfe uygun olarak beslenmesi ve giyimi baba tarafna aittir. Bir insan ancak gc yettiinden sorumlu tutulur. Hibir anne, ocuu sebebiyle, hibir baba da ocuu yznden zarara uratlmamaldr. Onun benzeri (nafaka temini) vris zerine de gerekir. Eer ana ve baba birbiriyle grerek ve karlkl anlaarak ocuu memeden kesmek isterlerse, kendilerine gnah yoktur.

 ocuklarnz (st anne tutup) emzirtmek istediiniz takdirde, st anneye vermekte olduunuzu iyilikle teslim etmeniz artyla, zerinize gnah yoktur. Allah'tan korkun. Bilin ki Allah, yapmakta olduklarnz grr. (2/Bakara, 233) Sizden lenlerin geride braktklar eleri, kendiliklerinden drt ay on gn beklerler. Bekleme mddetlerini bitirdikleri vakit, kendileri hakknda iyilikle yaptklar ilerde size bir gnah yoktur. Allah, yapmakta olduklarnz bilir. (2/Bakara, 234) Kadnlarla evlenme hususundaki dncelerinizi st kapal biimde anlatmanzda veya onu iinizde gizli tutmanzda size gnah yoktur. (Bir kadn birden fazla kimse almak isteyebilir, fakat sonunda bir kii alr. O halde, herhangi bir kadnla evlenmek istidiini tlatmakta veya onu istediini gizli tutmakta beis yoktur). Allah bilir ki siz onlar anacaksnz. Lkin, mer szler sylemeniz mstesn, sakn onlara gizlice buluma sz vermeyin. Farz olan bekleme mddeti dolmadan, nikh kymaya kalkmayn. Bilin ki Allah, gnlnzdekileri bilir. Bu sebeple Allah'tan saknn. unu iyi bilin ki Allah afrdur, halmdir. (2/Bakara, 235) Nikhtan sonra henz dokunmadan veya onlar iin belli bir mehir tyin etmeden kadnlar boarsanz bunda size mehir zorunluu yoktur. Bu durumda onlara mt'a (hediye cinsinden bir eyler) verin, onlar faydalandrn. Zengin olan durumuna gre, fakir de durumuna gre vermelidir. Mnsip bir mt'a vermek/iyilikle faydalandrmak, iyiler iin bir bortur/vazifedir. (2/Bakara, 236) Kendilerine mehir tyin ederek evlendiiniz kadnlar, temas etmeden boarsanz, tyin ettiiniz mehrin yars onlarn hakkdr. Ancak kadnlarn vazgemesi veya nikh ba elinde bulunann (velnin) vazgemesi hali mstesn, (o zaman mehiri bir taraf alr). Affetmeniz (mehirden vazgemeniz, tamamn kadna vermeniz) takvya daha uygundur. Aranzda iyilik ve ihsn unutmayn. phesiz Allah, yapmakta olduklarnz hakkyla grr." (2/Bakara, 237)

inizden lp de dul eler brakan kimselere gelince, onlar elerinin evlerinden karlmadan bir yla kadar braktklar terikeden faydalanmalar hususunda vasiyet etsinler. Eer o kadnlar, kendiliklerinden kp giderlerse, iyilikle kendileri hakknda yaptklarndan size bir gnah yoktur. Allah azzdir, hakmdir. (2/Bakara, 240)

Boanm kadnlarn, iyilikle faydalandrlmak haklardr. Bu, mttakler iin bir vazifedir. (2/Bakara, 241)

Eer bir kadn, kocasnn geimsizliinden, yahut kendisinden yz evirmesinden endie ederse, aralarnda bir sulh yapmalarnda, onlara gnah yoktur. Sulh (daima) hayrldr. Zaten nefislerde kskanlk hazrdr. Eer iyi geinir ve Allahtan korkarsanz phesiz Allah yaptklarnzdan haberdardr. (4/Nis, 128)

Eer (eler) birbirinden ayrlrsa Allah, bol nimetinden her birini zenginletirir (dierine muhta olmaktan kurtarr); Allahn ltfu geni, hikmeti byktr. (4/Nis, 130)

Ey iman edenler! Mmin kadnlar nikhlayp da, henz dokunmadan onlar boarsanz, onlar iddet mddetince bekletmeniz gerekmez. O halde onlar faydalandrn (hem gitmelerine mni olmayn, hem de hediye kabilinden yardm edin). Ve onlar gzel bir ekilde serbest brakn. (33/Ahzb, 49)

"Eer kar ile kocann aralarnn almasndan korkarsnz, o vakit kendilerine erkein ailesinden bir hakem, kadnn ailesinden bir hakem gnderin. Bunlar, bartrmak isterlerse, Allah aralarndaki dargnlk yerine geime, onlar uyumaya muvaffak buyurur" (4/Nis, 35)

"Ey Peygamber! Kadnlar boayacanzda iddetleri iinde boayn ve iddeti de sayn. Rabbiniz Allahtan korkun. Apak bir hayszlk yapmalar hli dnda, onlar evlerinden karmayn, kendileri de kmasnlar. Bunlar Allahn snrlardr. Kim Allahn snrlarn aarsa, phesiz kendisine zulmetmi olur. Bilmezsin, olur ki Allah, bundan sonra bir durum ortaya karverir." (65/Talk, 1)

"ddet mddetlerini doldurunca, onlar ya gzelce evinizde tutun veya onlardan gzelce ayrln. inizden adlet sahibi iki kiiyi de hit tutun. hitlii Allah iin yapn. te bu, Allaha ve hiret gnne iman edenlere verilen ttr. Kim Allahtan korkarsa, Allah ona bir k yolu ihsn eder. Ve ona beklemedii yerden rzk verir. Kim Allaha tevekkl eder, gvenirse O, kendisine yeter. phesiz Allah emrini yerine getirendir. Allah her ey iin bir l koymutur." (65Talk, 2-3)

Kadnlarnz iinden detten kesilmi olanlarla, henz detini grmemi bulunanlardan eer phe ederseniz, onlarn bekleme sresi aydr. Gebe olanlarn bekleme sresi ise, yklerini brakmalar, doum yapmalardr. Kim Allahtan korkarsa, Allah ona iinde bir kolaylk verir. (65/Talk, 4)

Onlar (boadnz kadnlar) gcnz lsnde oturduunuz yerin bir blmnde oturtun, onlar sktrp gitmelerini salamak iin zarar vermeye kalkmayn. Eer hmile iseler, doum yapncaya kadar nafakalarn verin. Sizin iin ocuu emzirirlerse onlara cretlerini verin, aranzda uygun bir ekilde anlan. Eer gle urarsanz ocuu, baka bir kadn emzirecektir. (65/Talk, 6)

mkn geni olan, nafakay imknlarna gre versin. Rzk daralm bulunan da nafakay, Allahn kendisine verdiinden ayrsn. Allah hi kimseye gcnn yettiinden bakasn yklemez. Allah, daima bir glkten sonra bir kolaylk yaratr. (65/Talk, 7)

Hadis-i eriflerde Talk

"Allah nezdinde hellin en sevimsiz olan talktr/boamadr." (Eb Davd, Talk, 3)

Hz. mer'in olu, hayz halindeki karsn boamt. Hz. mer durumu Allah Resulune arzetti. Raslullah (s.a.s.) yle buyurdu: "Ona emret, karsna dnsn. Sonra, onu temizlenip hayz grnceye ve sonra temizleninceye kadar nikh altnda tutsun. Bundan sonra da isterse tutsun, isterse birlemeden boasn. te Allahu Tel'nn kadnlarn iinde boanmasn emrettii iddet budur" (Buhar, Talk, Bab 1)

Ebu Sahba, bn Abbasa sodu: Allahn Resul (s.a.s.) ve Ebbekir devrinde (bir mecliste sylenen) talak, bir talak deil miydi? bn Abbas yle cevap verdi: Evet yle idi, fakat mer devrinde insanlar, talakn abuk bitmesini ok istedikleri iin mer, onlarn aleyhine bunu ciz grd. (Mslim; Eb Dvud)

Bir adamn karsn bir defada talak ile boad, Allahn Resulne haber verildi. Allahn Rasl, kzarak ayaa kalkt, yle dedi: Ben henz aranzda iken Allahn kitabiyle mi oynanyor? Bunun zerine bir adam ayaa kalkt: Ya Raslallah, u adam ldreyim mi ? dedi. (Nes)

Rukne (r.a.)den rivyet edilmitir: Ya Raslallah! dedim, karm bette talk ile (kesin ekilde) boadm Neye niyet ettin? dedi. Bir talka niyet ettim dedim. Vallahi mi? dedi. Vallahi dedim. Niyetin ne ise talak odur dedi. (Tirmiz)

&#

Erkein Yneticilii ve Dvme Yetkisi

slm hukukunda "aile reislii" denebilecek "kavvm olma" yetki ve sorumluluu kocaya verilmitir. Kur'n- Kerim'de; "Allah'n insanlardan bir ksmn dierlerine stn klmas sebebiyle ve erkekler mallarndan harcama yaptklar iin erkekler kavvmdr/kadnlarn yneticisi ve koruyucusudur. Onun iin sliha kadnlar itaatkrdr, Allah'n kendilerini korumasna karlk gizliyi (kimse grmese de nmuslarn) koruyucudurlar. Ba kaldrmasndan (nz) endie ettiiniz kadnlara t verin, onlar yataklarnda yalnz brakn ve (bunlarla yola gelmezse) dvn. Eer size itaat ederlerse artk onlarn aleyhine baka bir yol aramayn; nk Allah ycedir, byktr." (4/Nis, 34) denilmektedir. Burada "kavvm" kelimesi, koruma ve ynetme hak ve yetkilerine mtereken sahip olmay ifde etmektedir. Aile reisliinin kocaya verilmesi, toplumun bu en kk biriminde ortaya kabilecek karmaay nleme ve huzuru salama hedefine yneliktir. Dolaysyla burada ontolojik bir stnlkten ziyde, fonksiyonel bir yetki farkllnn szkonusu olduunu sylemek gerekir. Bu genel kural, yetenek ve harcama ykmllnn yer deitirdii mnferit rneklerde farkl bir durumun ortaya kmasna engel tekil etmez. Nitekim baz ada slm limleri, harcama ykmllnn yer deitirebildii zamanmzda bu kuraln deimez olmad hususu zerinde durmaktadr (Mesel, Bkz. Fazlur Rahman, Ana Konularyla Kur'an, s. 93-94).

Kur'n- Kerim, bilindii gibi meseleler hakknda genel prensipler vazeder, ounlukla ayrntya girmez. Ancak, ile ile ilgili dzenlemelere baktmzda artc bir ekilde ayrntya girdiini ve kesin hkmler koyduunu grrz. nsanlk tarihi boyunca hibir toplumda varl inkr olunamam ile kurumunu slm'n da bu derece nemsemesi ve en ince ayrntsna kadar hkmler vazetmi olmas, salkl bir toplum oluturulmasnda ilenin neminin ne derece byk olduunu gstermektedir. Toplumun dzenli bir ileyie sahip olmas, onu oluturan alt birimlerin de dzenli ve salkl bir yapda olmasna baldr.

Bu noktada toplumun en kk birimi olan ileye dzenli bir ileyi kazandrlmal ve devam salanmaldr. Her topluluun ileyiinde farkl sorumluluklar, grevler ve bu grevlerin f edilmesi iin verilmi yetkiler olduu gibi, ilede de bu durum szkonusudur. Erkein yneticilii meselesi de bu balamda ele alnmal, eler aras ve ile ii hukukta doru ve geerli ilkeler yakalanmaya allmaldr.

Konuyla ilgili tartmalar, Nis Sresi 34. yette geen "kavvmne" kelimesi zerinde younlamaktadr. "Ynetici" olarak meallendirilen kavvmne kelimesinden yola karak pek ok mfessir, erkein dnya ilerinde mutlak bir stnlk ve mutlak bir yneticilik vasfna hiz olduunu ifde etmilerdir. Hatta baz mfessirler, bu stnl hirete de tamlardr. Kavvmne kelimesini doru ekliyle anlayabilmek iin Kur'an'da getii dier yetleri de incelememiz yerinde olacaktr:

"Ey iman edenler, adleti ayakta tutanlar olun. (Kn kavvmne bi'l kst)" (4/Nis, 135). "Ey iman edenler, dil hidler olarak Allah iin hakk ayakta tutanlar olun. (Kn kavvmne lillhi hede bi'l kst)" (5/Mide, 8). yetlerde grld gibi kavvmne kelimesi, sadece yneticilik anlam ifde etmemektedir. ncelikle ierdii anlam; koruyup gzetmek (Rgp el-sfahn), ileri gzel idare etmek (Mu'cemu'l-Vecz), bir eyi hakkyla yerine getirip ayakta tutmaktr. Dolaysyla kelimenin sadece yneticilik mnsna hamledilmesi eksik ve yanl olacaktr.

Erkeklerin kadnlar zerinde kavvm olmas, yaygn olarak anlald gibi ontolojik, fazlet vb. alanlarda mutlak stnlklerden kaynaklanan bir yneticilik deildir. ilenin korunup gzetilmesinde, temsil edilmesinde ve ileyiinde sahip olduklar sorumluluun daha fazla olmasndan kaynaklanan bir grev ve yetkidir. yette "erkeklerin kendi mallarndan harcamas dolaysyla..." eklinde bir ifde bulunmas, verilen hkmn illetini anlamak asndan nemlidir. yetin evlilik hayat ve ile dzeni ile ilgili olduu aktr. Allah Tel, tm dzenlemelerde ftr kabiliyetler lsnde sorumluluk ykledii ve yetkilendirdii gibi, burada da erkei daha fazla sorumlu tutmutur. Bu sorumlulukta ve ileyi idre etme ve ynetmede erkek bir ncelie sahiptir. Yukarda da ifde edildii gibi kk dahi olsa bir topluluun dzenli ilemesinde byle bir hiyerariye ihtiya vardr ve bu ok doaldr.

Ancak, burada ynetme olaynn alglan da ok nemlidir. Ynetme deyince akla bask, emir ve cez deil; istire ile oluan, insann dzenli hayat srmesini salayan bir olgu gelmelidir. Hz. Peygamber'in uygulamasnda da bunu grebiliyoruz. Peygamber olmas, onu evresindekilerle istireden alkoymam, bizzat Kur'an'n tevkiyle bunu her zaman gerekletirmitir. Ancak bu dnemden gnmzedek sren sultac ynetimler "ynetme" kavramnn baskc, totaliter bir anlam kazanmasna sebep olmutur. Bu etkinin erkek yneticilii konusunda zihinlere ve dolaysyla ileye de yansd sylenebilir. Halbuki devlet ynetimi konusunda Hz. Peygamber'in uygulad bu istir metod, her konuda olduu gibi ilenin ileyiinde de erkein ynetici olmas konusunda bize k tutacak nemli bir veridir. Ksacas, erkek, sahip olduu zellikler dorultusunda yklendii sorumluluklar, ilenin korunup gzetilmesini, idresini, istire ile gerekletirecek, bu konuda kendisine verilen ncelii bir zulm vesilesi olarak kullanmayacaktr. nk zulmle slm'n badamas mmkn deildir. (17)

Erkeklerin madd ve mnev durumlar ile ve zellikle ekonomik rolleri, onlarn ile reisi -sorumlu ynetici- olmalarn tabi klmtr. Aile kk bir toplumdur; toplum dzenle yaar. Dzen ise, bir reisi, bir idreciyi zarri klar. slm'da devlet bakanndan ile reisine kadar her idreci, lh tlimata gre hareket etmek, slm kurallara gre ve istireye uyarak ynetmek mecbriyetindedir. u halde onlara itaat, bu tlimata itaat demektir. dre eden veya edilen kimse bu tlimatn dna kar, mer kurallara itaatsizlik ederse yaptrm uygulanr. Burada bahis konusu olan, zevcenin itaatsizliidir. are olarak nce t vermek, sonra yatak boykotu ve daha sonra da dvme tavsiye edilmitir. Kur'an' bize tebli eden Hz. Peygamber (s.a.s.) hibir zaman kadn dvmedii gibi "kadn eek dver gibi dvp de gnn sonunda onu koynunuza alp yatmanz olacak ey midir?" buyurarak mmetini uyarmtr. Ayrca bu yaptrm kullanld takdirde, kadnn cann yakmayacak ve vcudunda iz brakmayacak ekilde misvak, kurun kalem gibi bir cisimle vurmak -ki, ac vermekten ok, psikolojik ceza unsuru olarak- uygulamak gerektiini de ifade buyurmutur. u halde bu dvme yaptrm, ahlksz baz kadnlar iin en son are olarak bavurulacak zarr bir yol olup, kaytlara ve artlara baldr. Ayrca kadnn da kocasndan ikyeti olmas halinde hakem ve hkime bavurma, hakkn arama imkn vardr.

Ailede kar koca arasnda bir anlamazlk kmas durumunda bunun nasl halledilecei meselesi nemli bir problem tekil etmektedir. Burada kadnn aile iindeki konumunu yakndan ilgilendiren nokta, byle durumlarda kocann kars zerinde ne gibi bir yetkisinin bulunduu hususudur. Koca, ile reisi olduuna gre, bu yetkinin ar kullanmnn bir taraftan ile birliini, dier taraftan kadnn kiiliini etkileyecei aktr. Kur'n- Kerim de, kocasna kar itaatsizlik ve ahlkszlk/sadkatsizlik (nize) durumuna den kadnn nce nasihatle yola getirilecei, ardndan yataklarn ayrlaca, bunun da etkili olmamas halinde dvlebileceinin (darb) belirtilmesi (4/Nis, 34) zerinde en fazla tartlan konularn banda gelmektedir. yette geen "darb" kelimesinin yaygn anlam olan "dvme"den baka bir anlam tayp tamad gnmzde ok tartlmaktadr. Burada, lh mesaja doru mn verilmesi asndan yette sadece darb kelimesinin deil; "nize"nin de ne anlamda ve hangi kapsamda kullanldnn belirlenmesi gerekmektedir.

Genel olarak "itaatsizlik" mnsna gelen "nz" kelimesi, ilenin huzurunu bozan basit bir davrantan iffetsiz yaamaya kadar geni bir alan iine almaktadr. Huzuru bozan her davrann arlna denk bir yaptrmla karlanmas, hem ilenin birliini koruma noktasndan hem de fiil ve yaptrm arasnda, gzetilmesi gereken denge asndan nemlidir. Kur'an' yorumlamada birinci kaynak olan Hz. Peygamber'in uygulamalar bu konuya da k tutacak niteliktedir. Hadis kitaplar ve Rasl-i Ekrem'in hayatndan bahseden eserler, Onun elerini dvdne dir herhangi bir olaydan asla sz etmemektedir. Hz. ie, Raslullah'n elerini ve hizmetilerini asla ve hibir zaman dvmediini sylemektedir (bn Mce, Nikh 51). Ayrca Hz. Peygamber, kendisine kar olumsuz davranndan tr Hz. ie'nin babas tarafndan cezlandrlmasna da rz gstermemitir. u halde basit uyumazlk durumunda iddete bavurulmas nerilen bir yntem deildir. Rasl-i Ekrem Ved hutbesinde kadnlara iyi davranlmasn tlemekte, bunun yannda "yataklarn herhangi bir kimseye inetmemeleri"nin (zin etmemelerinin) kocalarn eleri zerindeki hakk olduunu sylemekte, aksi takdirde hafife dvlebileceklerinden bahsetmektedir (Mslim, Hac 47; Eb Dvud, Mensik 56; Tirmiz,Tefsr 9). yette geen "nz"un hangi davranlar iermesi halinde dvme cezsnn uygulanabileceini gstermesi bakmndan Ved hutbesindeki bu ifde dikkat ekicidir.

Kadn dvme meselesi, bugne kadar ve gnmzde de slm dmanlarnn, zellikle feministlerin kulland nemli noktalardan biri olduu gibi, baz mslmanlarn da artlar gzetmeden mutlak biimde merlatrd bir konu olmutur. Konuyla ilgili Nis sresi 34. yette, ncelikle sliha kadnlarn "grnmeyeni koruyanlar" olarak tanmlanmas ve devamnda da dvme olayndan bahsedilmesi, bir nmussuzluk olayn artrmaktadr. Ancak metinde

"nz" kelimesinin gemesi, olayn sadece nmussuzluk ile snrlandrlamayacan gstermektedir. Kelime olarak isyan, bakaldr, geimsizlik hali anlamlarna gelen nz ile ile iinde srekli problem karma, dikkafallk, huysuzluk, geimsizlik gsteren, yani olgun bir kiilie ulaamam kadnlar anlalmaktadr. Bu yet, srekli bu fiilleri yapma eilimini tayan kadnlarn terbiye metodunu gstermektedir. Nz hali gsteren kadnlarn ile huzurunun yeniden elde edilmesi konusunda yet bir metod gstermektedir. Bu metodda erkek, kadnn iledii fiile gre tavr taknmaldr. Anca yine de kadnn davranlarnda bir dzelme deil de; aksine bir bozulma grlrse, bu bozulmaya karlk erkein tedrcen daha sert tedbirler olarak en son dvme olayna bavurmas, ilenin kurtarlmas asndan son bir re olabilir. ile huzurunu tek tarafl bozan kadn, dvlme gibi onur krc bir olayla karlatnda ile sadetini kurtarma konusunda daha shhatli dnebilir. Baylp kendinden gemi bir hastay uyarmak iin doktorun hastann yzne tokat atmas gibidir bu.

Ancak, u unutulmamaldr ki, "dvme" snrlar belli zel bir durum iin szkonusudur. Baka bir deyile yet, ile iinde tm kadn-erkek ilikileri iin genelletirilemez. nk ile ortamnda esas olan eler arasnda srekli istireyle sayg ve sevgi unsurunun temellendirilmesidir. Szkonusu yet, dvme olayn, bu sayg ve sevgi unsurunu tek ynl olarak bozan ve istismar eden, irret kadnlar iin snrlandrmtr. O halde, zel artlar iin geerli olan dvme olayn "erkek, eini dvebilir" eklinde genelletirmek kiinin kendi zlimliini Kur'an'a let etmek olacaktr.

Burada u soru akla gelebilir: ile huzurunu bozan kiinin kadn deil de; erkek olduu zamanlarda problem nasl zlecektir? Kadn, erkein ile iindeki geimsizliklerine, sorumsuzluklarna katlanmak zorunda mdr? Elbete ki kadn da eini dzeltme ynnde baz giriimlerde bulunup t verebilir. Ancak kadnn erkei dvmesi, kadnn yaps gerei stlenemeyecei bir davran olduu gibi, ounlukla vkaya da tekabl etmediinden erkek yznden bozulan ve boanma noktasna yaklalan bir durumda ise, kadnn yapaca ileler aras (kadn ve kocann yaknlarndan veya temsilcilerinden oluan) hakem heyetine veya mer mahkemeye bavurarak problemin zlmesi ynndeki talebi olacaktr.

Kiiliini oluturamam, irret, laftan anlamayan, huzursuzluk karp ilenin ileyiini tek tarafl bozan kadnlar iin boanma ncesi nerilen bu metodu, ilenin sadeti iin alan, sorunlara yaklamda ll, vakarl kadnlar iin de, onlarn belki hakl olarak kar gelmelerine temil etmek Kur'an'a aykrdr. Raslullah'tan gelen haberlerde birok problemlerine ramen hanmlarnn hibirini dvmemi olduunu gryoruz. Bu da bizim iin nemli bir veridir.

Dvme, hangi suun veya sularn karl olacaktr? yette bu sula ilgili "nz" kelimesi kullanlyor. Bazlar bu kelimeye "huysuzluk, geimsizlik, dikballk" anlam vermitir. Aslnda nz, bu anlamlardan daha byk bir sutur. Rgb el-sfahan yle der: "Nz; kadnn kocasna kin tutmas ve ona saygdan uzaklap bakasna gz koymasdr." sm Efendi, el-Kamusu'l-Muht tercmesinde u aklamay verir: "Nz; htun, zevcine buz ve advet idp isyan ile mumele eylemek mnsnadr." Yani "nz; hanmn, kocasna dmanlk ve kinle isyan etmesidir." Bu lgatlarn aklamalarna gre nz; dmanlk, bakasna gz koyma, kin tutma, sadkatsizlik sonucu kocaya kar bir isyann balatlmasdr. Ksacas, bir iffetsizlik ve sadkatsizlik szkonusudur.

Ayrca, Kur'an'da geen "fa'dribhunne" emrindeki "darb" kelimesinin yetlerde sadece dvme anlamnda deil, ok farkl anlamlarda kullanldndan yola klarak, Zuhruf sresi 5. yette olduu gibi, bu yette de uzaklatrmak, uzakta tutmak anlamnda olabileceini iddia edenler de vardr. O takdirde bu yetteki "fa'dribhunne" emri "dvn" anlamnda deil; "onlar bulunduklar yerden uzaklatrn!" mnsndadr. Yalnz, bu yorum, z bir yorumdur, mfessirler ve limlerin cumhru bu yoruma katlmazlar.

Aslnda, klasik dnemin baz limleri de dvme yetkisine ok ihtiyatla yaklamlardr. Hz. Peygamber'in, mslmanlarn en hayrllarnn elerine en iyi davrananlar olduunu ve kendisinin bu konuda rnek tekil ettiini sylemesini, elerini ancak kt kimselerin dveceini ifde ederek onlara byle davranlmamasn emretmesini gznne alan baz limler, kadnn dvlemeyeceini veya fazletli davrann onlara byle bir cezy uygulamamak olduunu belirtmilerdir (Bkz. Abdlkerim Zeydn, el-Mufassal f Ahkmi'l-Mer'e ve'l-Beyti'l-Mslim, Beyrut, 1993, c. 7, s. 316-317). Fakat tatbikatta her zaman Raslullah'n bildirdii bu esaslara gre davranldn sylemek mmkn deildir. Bunlarn byk ounluu, kadnlarn dvme yetkisini Kur'an'dan deil; nefis ve hevlarndan, chil rf ve detten almakta, Raslullah'n ifdesiyle lem/kt koca sfatn hak etmektedir.

"Rzk korkusu sebebiyle evlenmeyen Bizden deildir." (Hadis-i erif) "Din ve emniyetine inandnz kimseler, size geldii vakit, onlar evlendirin; eer byle yapmazsanz yeryznde byk bir fitne ve fesat olur." (Hadis-i erif) "Nikhta be fayda vardr: Evlt yetitirmek, ehveti teskin etmek, ev idre etmek, yaknlar oaltmak ve nefis mchedesi yapmak." (mam Gazzli) "nsan mrnn en nemli olay, iyi bir e seimidir." "Akllca bir evlilik yapmak istiyorsan, kendi denginle evlen." "Nmuslu adam, erken evlenir." "Zorla alnan kadn, tuzlu helvaya benzer." "Evlilikte baar, yalnz arad kiiyi bulmakta deil; ayn zamanda aranan kii olmaktadr." "Ne pahasna olursa olsun evlelenin. Karnz iyi karsa mutlu olursunuz; yok fena karsa o zaman da filozof olursunuz." "yi bir kadnla evlenmek frtnada sakin bir liman; kt bir kadnla evlenmek ise sakin bir limanda frtnadr." "Evlilik, mutluluk uruna yalnzlktan kurtulmak demektir." "Mutlu evlilik, ksa gibi gelen uzun bir konumaya benzer." "Evlilik, zamann gittike kuvvetlendirecei tek badr." "Bekr insan, ancak evlendikten sonra gerek deerini kazanr. Bekrken yarm bir canldr, tek kollu bir makasa benzer." "Kzn iyi bir evlilik yaparsa bir oul kazanrsn, yoksa kzn kaybedersin." "Kadn evlenince irdesini, erkek de bencilliini brakmaldr." "Evlilik, frtnal bir denize; bekrlk da bulank bir batakla benzer." "Ahlkl insan iin ak, evliliin bir meyvesidir." "Sliha bir kadn, dine ne gzel bir yardmcdr." (Hadis-i erif rivyeti) Her baarl erkein arkasnda ona destek ve yardmc olan mutlaka bir kadn vardr. Dnyay erkekler ynetir; ama erkekleri de hanmlar ynetir. "Kadn, kocasnn, delikanllkta sevgilisi, olgun ada arkada, yallkta da hastabakcsdr." "Bir erkei eitin, bir insan yetitirmi olursunuz. Bir kadn eitip terbiye edin; bir ileyi, hatta toplumun byk blmn yetitirmi olursunuz." "Adam deli eden her kadna karlk, deliyi adam eden bir kadn vardr." "Her iyi kadn, erkek iin mukaddes bir kalkandr."

1- Hseyin K. Ece, slm'n Temel Kavramlar, s. 499-501 2- Hamdi Dndren, mil slm Ansiklopedisi. c. 5, s. 92-104

3- H. Dndren, Saffet Kse, mil slm Ansiklopedisi, c. 4, s. 107-111 4- H. Dndren, mil slm Ansiklopedisi, c. 4, s. 294-296 5- Sleyman Ate, Kuran Ansiklopedisi, c. 15, s. 438-452 6- Dursun Ali Trkmen, mil slm Ansiklopedisi, c. 2, s. 128-129 7- Saffet Kse, mil slm Ansiklopedisi, c.3, s. 327-329 8- Ahmet zgen, mil slm Ansiklopedisi, c. 1, s. 206-207 9- amil slm Ansiklopedisi, c. 5, s. 111 10- Habil Nazlgl, amil slm Ansiklopedisi, c.1, s. 422-423 11- Ali Rza Temel, amil slm Ansiklopedisi, c. 6, s. 339 12- Yusuf Kerimolu, Kelimeler Kavramlar, nklb Y. s. 268-270 13- H. Dndren, amil slm Ansiklopedisi, c. 6, s. 66-67 14- amil slm Ansiklopedisi, c. 6, s. 411-414 15- Halid nal, mil slm Ansiklopedisi, c. 1, s. 426-427 16- Akif Kten, H. Dndren, mil slm Ansiklopedisi, c. 6, s. 103-107, 17- H. Ko, F. C andan, a.g.m. say 32, Kasm 93, s. 30

Nikh ve Talk Konusuyla lgili yet-i Kerimeler

A- "Nikh" Kelimesinin Getii yetler (23 Yerde): 2/Bakara, 221, 221, 230, 232, 235, 237; 4/Nis, 3, 6, 22, 22, 25, 25, 127; 24/Nr, 3, 3, 32, 33, 60; 28/Kasas, 27; 33/Ahzb, 49, 50, 53; 60/Mmtehne, 10.

B- "Talk" Kelimesinin Getii yetler (23 -14- Yerde): 2/Bakara, 227, 228, 229, 230, 230, 231, 232, 236, 237, 241; (18/Kehf, 71, 74, 77); (26/uar, 13); 33/Ahzb, 49; (38/Sd, 6); (48/Fetih, 15); 65/Talk, 1, 1; 66/Tahrm, 5; (68/Kalem, 23); (77/Mrselt, 29, 30).

C - "Zevc-Zevce" Kelimesinin Getii yetler (81 Yerde): 2/Bakara, 25; 35, 102, 230, 232, 234, 240, 240; 3/l-i mrn, 15; 4/Nis, 1, 12, 20, 20, 57; 6/En'm, 139, 143; 7/A'rf, 19, 189; 9/Tevbe, 24; 11/Hd, 40; 13/Ra'd, 3, 23, 38; 15/Hicr, 88; 16/Nahl, 72, 72; 20/Th, 53, 117, 131; 21/Enbiy, 90; 22/Hacc, 5; 23/M'minn, 6, 27; 24/Nr, 6; 25/Furkan, 74; 26/uar, 7, 166; 30/Rm, 21; 31/Lokman, 10; 33/Ahzb, 4, 6, 28, 37, 37, 37, 50, 50, 52, 53, 59; 35/Ftr, 11; 36/Ysin, 36, 56; 37/Sfft, 22; 38/Sd, 58; 39/Zmer, 6, 6; 40/M'min, 8; 42/r, 11, 11, 50; 43/Zuhruf, 12, 70; 44/Duhn, 54; 50/Kaf, 7; 51/Zriyt, 49; 52/Tr, 20; 53/Necm, 45; 55/Rahmn, 52; 56/Vka, 7; 58/Mcdele, 1; 60/Mmtehne, 11, 11; 64/Tebn, 14; 66/Tahrm, 1, 3, 5; 70/Meric, 30; 75/Kyme, 39; 78/Nebe', 8; 81/Tekvr, 7. D- Nikh Konusuyla lgili yetler: a- Evlenmenin Fazileti: 24/Nr, 32. b- Bekrlar Evlendirmek: 24/Nr, 32. c- Evlenmede Bolluk ve Bereket Vardr: 16/Nahl, 72; 24/Nr, 32. d- Evlenmeye G Yetiremeyenler: 24/Nr, 33. e- Nikh Hell Olan Kadnlar: 4/Nis, 24; 5/Mide, 5. f- Yetim Kzlarn Nikh: 4/Nis, 3, 127. g- Evltlklarn Boanm Hanmlaryla Nikh: 33/Ahzb, 37. h- C riyelerin Nikh: 4/Nis, 24-25. i- Ehl-i Kitabn Nikh: 5/Mide, 5. j- Vefat ddeti Bekleyen Kadn Nikhlama stei: 2/Bakara, 235. k- Talktan Sonra Nikh: 2/Bakara, 228, 231-232. l- nc Talktan Sonra Nikh: 2/Bakara, 230. m- Mnsebet Hell Olan Kadnlar: 70/Meric, 29-30. n- Nikh Haram Olan Kadnlar: 4/Nis, 22-24. o- Mriklerin Nikh: 2/Bakara, 221. p- Zin Eden Erkeklerin ve Zin Eden Kadnlarn Nikh: 5/Mide, 5; 24/Nr, 3, 26. r- Mut'a Nikh (Geici Nikh): 23/M'minn, 7; 70/Meric, 29-31. s- Nikhn artlar: 33/Ahzb, 50. F- Mehir: a- Nikh Edilen Kadnn Mehrini Vermek: 4/Nis, 4, 24-25. b- Boanan Kadnlarn Mehirleri: 2/Bakara, 229; 4/Nis, 20-21. c- Temastan nce Boanm Kadnlarn Mehirleri: 2/Bakara, 237. G- Teaddd-i Zevct ( ok Evlilik): a- ki, , Drt Evlenmek: 4/Nis, 3; 33/Ahzb, 50. b- Bir Kadnla Yetinmek: 4/Nis, 3, 129. c- Zevceler (Hanmlar) Arasnda Adlet: 4/Nis, 3, 129; 33/Ahzb 50. H- Talk (Boama ve Boanma): a- yilikle Tutmak veya Gzellikle Boamak: 2/Bakara, 229, 231; 65/Talk, 2. b- Uygun Boama: 65/Talk, 1-3. c- Talak kidir: 2/Bakara, 229, 231. d- nc Defa Boama: 2/Bakara, 230. e- Hlle: 2/Bakara, 230. f- Temastan nce ve Mehirsiz Olarak Boanma: 2/Bakara, 236-237.

g- 'l Yoluyla (Yaklamamaya Yemin Ederek) Boama: 2/Bakara, 226-227. h- Temastan nce Boama: 33/Ahzb, 49. i- Boanan Kar-Koca: 4/Nis, 130. j- Kadnn Kendisinin Fidye Vererek Boanmas: 2/Bakara, 229; 4/Nis, 19. k- Boanan Kadnlar ddet Sresi inde Barndrmak: 2/Bakara, 241; 65/Talk, 6. l- Mslman Kadnn Kfir Olan Kocasndan Boanmas: 60/Mmtehne, 10-11. m- Boanan Kadna ddeti inde, ocuk Emzirmesi in cret Vermek: 65/Talak, 6-7. n- Aralar Bozulmu Kar-Kocann Arasn Dzeltmek: 4/Nis, 35, 128; 60/Mmtehne, 1. o- Zhar Yapmak (Hanm Anneye Benzetmek): 33/Ahzb, 4; 58/Mcdele, 1-2. p- Zhar Keffreti: 58/Mcdele, 3-4. - ddet (Boanan veya Kocas len Kadnn Bekleme Sresi): a- Boanm Kadnlarn ddeti: 2/Bakara, 228, 231; 65/Talak, 4. b- Kocas len Kadnlarn ddeti: 2/Bakara, 234. c- Hmile Kadnlarn ddeti: 65/Talak, 4. d- 'l (Kadna Yaklamamaya Yemin): 2/Bakara, 226-227. L- Aile Yuvas: a- Kar-Koca Arasndaki Sevgi: 30/Rm, 21. b- Kar-Koca Arasndaki Anlamazln zm: 4/Nis, 35, 128.

Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar

1. slmda Evlenme db ve Mslman Kadn, Ahmet Arslantrkolu, C an Kitabevi Y. 2. slmda Evlilik ve Aile, Heyet, Seha Neriyat 3. slmda Evlilik ve Aile Eitimi, Ali Eren, Merve Yayn Pazarlama 4. slmda Evlilik ve Aile Mutluluu, Muhammed Ali es/Sbn, ev. Nihat Yatkn, Ravza Y. 5. slmda Evlilik ve C insel Mutluluk, Mahmut Mehdi stanbul, ar Y. 6. slmda Evlilik ve Mahremiyetleri, Abdullah Aydn-Salih Uan, Mehdi Y. 7. slm'da Evlilik ve Mahremiyetleri, Osman Karabulut, Uysal Kitabevi Y. 8. slmda Aile, Ayetullah brahim Emini, Sekaleyn Y. 9. slmda Aile Ahlknn Dinamikleri, Ayetullah Hseyin-i Mezhir, ev. Kadri elik, Hamd Y. 10. slm Aile Hukuku, mer Ferruh, Sebil Y. 11. slm Ailesi ve Evlilik, M. brahim Kays, Hisar Y. 12. slmda Geici Evlilik (Mta), C evad Haczade, ev. Kadri elik, Evrensel Y. 13. Peygamberimizin Snnetinde Evlilik, Abdlvehhab ztrk, Kl Y. 14. slmda Erkein Eine Kar Vazifeleri, Emine zkan enlikolu, Mektup Y. 15. slmda Erkein Eine Kar Vazifeleri, Abdulhalim Hamid, Mektup Y. 16. slm'da Nikh ve Dn, Kemal Solak, elale Y. 17. slm'a Gre C insel Hayat, Ali Rza Demircen, Eymen Y. 18. slmda Kadnn Eine Kar Vazifeleri, Abdulhalim Hamid, Mektup Y. 19. slm'da Aile Eitimi, Abdullah Ulvan, 1-2, Uysal Kitabevi Y. 20. slmda Aile Hukuku, Abdlaziz Amir, Mektup Y. 21. slm Adan Kadn Sorunu, Muhammed Fadlallah, r Y. 22. slmn Kadna Verdii Deer, Muhammed Fatih Hikmet, Alper Kitabevi Y. 23. slm Adan Kadnn Deer ve Haklar, Osman Ersan, Erkam Y. 24. slmda Evlilik ve Aile Hukuku, Fikri Yavuz, Hisar Y. 25. slmda Drt Evlilik ve Raslullahn ok Evlenmelerinin Hikmetleri, smail Kaya, Uysal Kit. Y. 26. Kadn ve Aile, Seyyid Kutup,. ev. Halit Ylmaz, htar Y. 27. Kadn ve Aile Ansiklopedisi (slm Kadn Ans) (Tahrru'l-Mer'e), 1-4, Abdlhalim Ebu akka, Denge 28. zdiva ve Mahremiyetleri, Ali Eren, Erhan Yay. Da. 29. Kuran ve Snnete Gre rnek Aile, Necip Ammare, Gr Y. 30. rnek Aile, Necip Ammere, Risale Y. 31. Snnet ve Aile, Mehmet Paksu, Nesil Basm Yayn 32. Kadn Aile ve Sevgi zerine Syleiler, Ali Rza Demircan, Eymen Y. 33. Kadn Evlilik ve Aile, Mehmet Paksu, Nesil Basm Yayn 34. Kadn Ak Aile, Peyami Safa, tken Y. 35. slm'da Aile ve ocuk Terbiyesi 1-2, Heyet, (Tartmal Toplant), SAV, lm Ne./Ensar Neriyat 36. slma Gre C insel Meseleler, Abdullah Aydn, Metin Yay.Da. 37. slma Gre Evlilik ve Mahremiyetleri, Ali Kaykolu, elale Y. 38. slmda zdiva ve Aile, Mehmet Hulusi ler, Hisar Y.

39. slmda Kadn Tesettr zdiva, Hseyin S. Erdoan, elik Y. 40. slmda Tesettr ve Haya, Mustafa Uysal, Uysal Y. 41. slmda Kadn ve Aile, Hayreddin Karaman, Ensar Neriyat 42. slmda Kadn ve Aile, Mehmet Emre, Bedir Y. 43. Mslman Aile, M. Erturul Dzda, z Y. 44. Mslman Aileye Doru, Zeynep Gazali, Madve Y. 45 Aile Srlar, Mehmet izgi, Mektup Y. 46. Evlilik ve Nikh, Faruk Beer, Nn Y. 47. Adan Zye C insel Konular ve Aile Srlar, Mehmet izgi-Aye izgi, Mektup Y. 48. Kadn Tesettr zdiva, Hseyin S. Erdoan, ile Y. 49. Raslullah'n Annesi ve Hanmlar, ie Abdurrahman, Uysal Kitabevi Y. 50. Raslullah'n Pk Zevceleri, Mahmud es-Savvaf, Nur Y. 51. Peygamberimizin Hanmlar (M'minlerin Anneleri), Mustafa Eri, Erkam Y. 52. Delilleriyle Aile lmihali, Hamdi Dndren, Erkam Y. 53. Kur'an Ailesi, Musa Kzm Ylmaz, Hill Y. 54. Ailede slm Nizam, Mehmet Altunkaya, Bahar Y. 55. Muvahhid Aileyi Kurmak, Kul Sadi Yksel, Yenda Y. 56. Aile Bilinci, Aysel Zeynep, Denge Y. 57. Genlik ve Evlilik, Yusuf zcan, Trdav Y. 58. Genlere Aile Eitimi, Abdullah Nsh Ulvan, Ravza Y. 59. Aile Sadeti, Sadk Dn, Erkam Y. 60. Kur'an ve Snnette Annelik, Muhammed Seyyid, Uysal Kitabevi Y. 61. Modernizmin Evsizlii ve Ailenin Gereklilii, C ihan Akta, Beyan Y. 62. Kuran ve Snnete Gre Evlenme ve Boanma Mehmet Soysald, le Y. 63. Evlilik ve ile Hayat, Ahmed Kalkan, zel Y. 64. Evlilikte Mutluluun Yollar, W.E. Sargent, ev. mer Rza Dorul, Toker Y. 65. Evlilik ve C insel Hayat -Din ve Tbb-, sm Uysal, Uysal Y. 66. Ailede Sadet Prensipleri, Mehmed Said, Bahar Y. 67. slm-Osmanl Aile Hukuku, M. Akif Aydn, Marm. n. lhiyat Fak. Vakf Y. 68. slm ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Halil C in, Ankara 1974 69. Mrid-i Mteehhiln, Evli Mslmanlara Rehber, Kutbddin znik, Bedir Y. 70. Aile evresi Kadn-Erkek likileri, Servet Serdarolu, Redhouse Y. 71. slm Nazarnda Doum Kontrol, Mevdd, Hill Y. stanbul 1967 72. Hadis-i eriflere Gre Evlenme db, Nsruddin Elbn, Hikmet Neriyat 73. Byk Kadn lmihali, mmhan Hambeyolu, Hikmet Neriyat 74. slmda Kadn, Evlilik ve Aile Hayat, mmhan Hambeyolu, Hikmet Neriyat 75. Hadis-i eriflere Gre Evlenme db, Nsruddin Elbn, Hikmet Neriyat 76. Kur'an Ansiklopedisi, Sleyman Ate, KUBA Y. c. 2, s. 88-111, c. 6, s. 14-46, c. 11, s. 516-549, c. 4, s. 520-528 77. TDV slm Ansiklopedisi, T.D.V. Y. c. 2, s. 196-200, 422-423 78. mil slm Ansiklopedisi, mil Y. c.1, 75-77, 206-207, 426-427; c. 2, s. 128-129; c.3, s. 327-329; c. 4, s. 107-111, 294-296; c. 5, s. 92-104; c. 6, s. 66-67, 103-107, 339, 411-414 79. Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, Risale Y. (Aile) c. 1, s. 16-19; (Evlilik; Hseyin Peker), c. 1, s. 489-491 80. slm'n Temel Kavramlar, Hseyin K. Ece, Beyan Y. s. 499-501 81. Fkhlara ve Hadisilere Gre Nebevi Snnet, Muhammed Gazali, Ekin Y. s. 57-87 82. Akaid ve eriat, Mahmud eltut, Yneli Y. c. 2, s. 13-121 83. nan ve Amelde Kur'an Kavramlar, Muhammed el-Behiy, Yneli Y. s. 269-303 84. slm Dncesinde Yeni Araylar, Rabet Y. c. 3, s. 137-200 85. ada Meselelere Fetvalar, Yusuf el-Kardavi, Tahir Y. c. 2, s. 83-252, c. 1, s. 151-157 86. slm Hareket Fkh, Mustafa elik, Yenda Y. c. 4, s. 79-90 87. Kur'n Kavramlar, Ramazan Ylmaz, Mcahede Y. 165-202 88. Kur'an'da Baz Kavramlara Bak, mer Dumlu, Anadolu Y. s. 59-112 89. Ana Konularyla Kuran, Fazlur Rahman, Fecr Y. s. 121-131 90. slm Nizam, Ali Rza Demircan, Eymen Y. c. 2, s. 96-116 91. C ahiliyye Dzeninin Ruh Haritas, Mustafa elik, l Y. s. 69-73, 109-112 92. slm Nasl Yozlatrld, Yeni Boyut Y. s. 332-381 93. Kelimeler Kavramlar, Yusuf Kerimolu, nklb Y. s. 268-270 94. slmiyt, Kadn zel Says, c. 3, s. 2, Nisan-Haziran 2000 95. slm Aratrmalar, Kadn zel Says, V, 1989; c. 10, say. 4, 1997

Hazr ve ynetim panelli siteler Dzenleme Ve Tasarm Webhizmetlerim

st