Wojny Polski w XVII wieku

przygotowała
Kasia Karczewska
 Wojny polsko-szwedzkie
Przyczyny:

- chęć władców Szwecji zdobycia ziem mogących być

zapleczem rolniczym kraju
- Rywalizacja o dominium maris balitici
- Dążenie Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w Szwecji,
gdzie został zdetronizowany
- Włączenie do Polski Estonii w 1600 roku
- pretensje polskiej dynastii Wazów do tronu szwedzkiego
- Używanie tytułu króla Szwecji przez Zygmunta III Wazę
i jego następców
 Pierwszy etap walk 1600-1611
• Wojna w tych latach stanowiła dalszy ciąg
szwedzko-polskich sporów dotyczących podziału
ziem dawnego Zakonu Kawalerów Mieczowych.
Dodatkowym czynnikiem była walka o tron
Zygmunt III Waza szwedzki między Karolem Sudermańskim a
Zygmuntem III Wazą.
• 1605 – zwycięstwo polskiej husarii pod Kircholmem
– J.K. Chodkiewicz

Jan Karol Chodkiewicz

Karol IX Sudermański
 Drugi etap 1617-1622

• Szwedzi zajmują część Inflant z Rygą

• 1622 – rozejm w Mitawie – przy
Polsce zostało lenno kurlandzkie oraz
południowo-wschodnie Inflanty z
Dyneburgiem.

Gustaw Adolf
 Trzeci etap 1625-1635

• 1626 – zajęcie przez Szwedów

Prus Królewskich i blokada ujścia Wisły
• 1627 – bitwa morska pod Oliwą
• 1629 – Rozejm w Starym Targu – Szwedzi przejęli
ziemie na północ od Dźwiny oraz wszystkie porty
oprócz Gdańska, Królewca i Pucka; pobierając cło
z handlu gdańskiego; Sztum, Malbork i Iława
zostają oddane w zarząd elektorowi
brandenburskiemu
• 1635 – rozejm w Sztumskiej Wsi – wycofanie
załogi szwedzkiej z Prus Królewskich; rezygnacja
z ceł; Władysław IV rezygnuje z roszczeń do
szwedzkiego tronu; Szwecja zatrzymuje
opanowaną wcześniej część Inflant
 Potop szwedzki 1655-1660
• Przyczyny:
Dążenie króla Szwecji Karola X Gustawa do podporządkowania sobie
Rzeczypospolitej
formalnie Karol X Gustaw uzasadniał wkroczenie do Polski nieprawnym
używaniem tytułu króla Szwecji przez Jana Kazimierza

1655 – uderzenie Szwedów na Polskę i Litwę od Pomorza Zachodniego i Inflant -

kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem; poddanie Litwy przez Janusza
Radziwiłła; ucieczka króla na Śląsk
1656 – walki ze Szwedami objęły niemal cały kraj; śluby Jana Kazimierza w katedrze
lwowskiej,
1656 – traktat w Radnot – projekt rozbioru Polski
1657 – najazd Jerzego Rakoczego na Polskę
1657 – traktat welawski między Rzeczypospolitą a elektorem brandenbusrkim – w
zamian za zerwanie sojuszu ze Szwedami Polska rozwiązała stosunek lenny z
Prusami Książęcymi
1657 – traktat bydgoski
1660 – pokój w Oliwie
 Jan Kazimierz
Śluby lwowskie
 Stefan Czarniecki na czele wojsk
polskich w bitwie pod Warką

Oblężenie Jasnej Góry

 Skutki potopu szwedzkiego
• Ogromne zniszczenia na ziemiach polskich
• Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do tronu szwedzkiego
także w imieniu swoich następców
• Likwidacja zależności lennej Prus od Polski
• Większa część Inflant znalazła się w granicach Szwecji
• Polska zachowała południowo-wschodnią część Inflant i
uznała suwerenność Prus, potwierdzając traktaty
welawsko-bydgoskie
• Szwecja zobowiązała się gwarantować wolność handlu
na Bałtyku
• Protestantom w Prusach Królewskich zagwarantowano
tolerancję religijną
 Wojny polsko – tureckie
Przyczyny:

• Ekspansja polskich magnatów w Mołdawii

• Najazdy Tatarów podległych sułtanowi na ziemie
polskie
• Poparcie Rzeczypospolitej Austrii w konflikcie z Turcją
• Łupieżcze wyprawy Kozaków na tereny tureckie
• Rywalizacja polityczna Polski i Turcji o Mołdawię
 1620 – 1621

• 1620 – wyprawa wojsk polskich do Mołdawii i

klęska w bitwie pod Cecorą – Stanisław
Żółkiewski i Jan Sobieski
• 1621 – odwetowa wyprawa turecka zatrzymana
pod Chocimiem, zakończona zawarciem pokoju
chocimskiego – ustalenie polskiej granicy na
Dniestrze
• W bitwie tej zginął hetman Jan Karol
Chodkiewicz
Stanisław Śmierć hetmana Stanisława
Żółkiewski Żółkiewskiego pod Cecorą
• 1672 – udana wyprawa Mehmeta IV na
Polskę; zdobycie Kamieńca Podolskiego’
pokój w Buczaczu – Polska straciła
województwa: podolskie, bracławskie,
poł. Część Kijowszczyzny i zobowiązała
się płacić haracz
• 1673 – zwycięstwo Jana Sobieskiego pod
Chocimiem
• 1676 – zwycięstwo króla Jana III
Sobieskiego w oblężonym Żurawnie i
zawarcie rozejmu – Turcji pozostawiono
większą część zdobyczy na Ukrainie z
Podole z Kamieńcem Jan Sobieski
pod Chocimiem
Twierdza w Kamieńcu Podolskim
 1683 – 1699

• 1683 – zwycięska wyprawa Jana III

Sobieskiego na odsiecz oblężonemu przez
Turków Wiedniowi; bitwa wiedeńska
• 1684 – powstanie Ligi Świętej –
przymierze Polski, Austrii, Wenecji i
papiestwa przeciwko Turkom
• 1699 – pokój w Karłowicach

Husaria w XVII wieku

 Skutki wojen polsko tureckich
• po pokoju w Karłowicach Polska odzyskała
Podole wraz z Kamieńcem Podolskim oraz
województwa kijowskie i bracławskie
• pogranicza polsko-ukraińskio-tureckie uległy
spustoszeniu i wyludnieniu
• dobre stosunki z Turcją po zakończeniu wojen
(Turcja nie uznała później rozbiorów Polski)
 Wojny polsko rosyjskie

Przyczyny:

• Rywalizacja o Inflanty
• Zaangażowanie magnaterii polskiej w dymitriady
• Dążenia magnatów polskich do powiększenia swoich
majątków na wschodzie
• Dążenie Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w Moskwie
• Dążenie Kościoła katolickiego do podporządkowania
sobie prawosławia
• Podporządkowani się Kozaków Rosji
 Przebieg:
• 1604-1609 – dwie dymitriady Polaków
• 1609-1612cwojna z Rosją po zawarciu przez Wasyla
Szujskiego sojuszu ze Szwecją i wybranie na cara
Władysława Wazy
• 1612 – kapitulacja polskiej załogi Kremla\
• 1619 – rozejm w Dywilinie; przy Rzeczypospolitej pozostają
ziemie: smoleńska, czernihowska i sierawska
• 1634 – pokój w Polanowie – Rzeczypospolita odzyskuje
większość ziem zwróconych Rosji po rozejmie w Dywilinie;
Rosja zrzeka się pretensji do Inflant; Władysław IV Waza
zrzeka się pretensji do tronu moskiewskiego

Władysław IV przyjmuje kapitulację wojsk

rosyjskich pod Smoleńskiem 1634
• 1654-1667 – wojna wywołana podpisaniem przez
Rosję i Kozaków ugody hadziackiej
• 1656 – rozejm w Niemierzy
• 1660 – wznowienie działań wojennych
• 1667 – rozejm w Andruszowie – Rosja otrzymuje
ziemie: smoleńską, siewierską i czernihowską,
Ukrainę lewobrzeżną i Kijów
• 1686 – moskiewski pokój Grzymułtowskiego, zwany
pokojem wieczystym; potwierdza postanowienia
rozejmu andruszowskiego
Władysław IV Waza
Powstanie Chmielnickiego 1648
Przyczyny:

• Dążenie magnaterii polskiej do podporządkowania sobie

Kozaków
• Traktowanie Kozaków na równi z pańszczyźnianymi
chłopami
• Najazdy kozackie na ziemie tatarsko-tureckie
• Dążenie Kozaków do powiększenia rejestru i do
uzyskania większych swobód politycznych i przywilejów
• Konflikty religijne między katolikami a prawosławnymi
na Ukrainie
Herb wojska zaporoskiego

Bohdan Chmielnicki
 Przebieg:
• 1648 – wybuch powstania Kozaków; porażki wojsk
magnackich i koronnych
• 1649 – ugoda zborawska – tytuł hetmana kozackiego dla
Bohdana Chmielnickiego, zwiększenie rejestru do 40 tys.
• 1651 – zwycięstwo Jana Kazimierza w bitwie pod
Beresteczkiem
• 1651 – ugoda w Białej Cerkwi – zmniejszenie rejestru do
20 tys. i ograniczenie terytorium kozackiego do
wojewódźtwa kijowskiego
• 1652 – wznowienie walk
• 1654 – ugoda Kozaków z Rosją w Perejesławiu –
zjednoczenie lewobrzeżnej Ukrainy z Rosją
• 1657 – śmierć Chmielnickiego – nowym atamantem zostaje
Iwan Wyhowski
• 1658 – ugoda hadziacka Rzeczypospolitej z Kozakami
Jeremi Wiśniowiecki w czasie
bitwy pod Beresteczkiem
Bohdan Chmielnicki i
Tuhaj Bej pod Lwowem