Gradjevinsko-arhitektonski fakultet Ni Katedra za urbanizam i prostorno planiranje III semestar, ak.

2006/2007

URBANIZAM 2

URBANIZAM 2

Sadraj predmeta Obaveze studenata Literatura

Sadraj predmeta

Fenomen urbane sredine i procesa urbanizacije Ljudske aktivnosti i urbani prostor Problematika fenomena grada, njegove strukture, funkcije i forme Uticajni faktori u oblikovanju grada (drutveni, politiki, ekonomski, ekoloki) Uvod u urbanistiko planiranje Urbana struktura i zoniranje, teorije i modeli. Osnovni inioci urbane strukture Teorijske postavke, praktine metode i tehnike urbanistikog planiranja Osnovne metode i tehnike urbanistike analize Procena kvaliteta urbane strukture

Urbanizacija

Osnovne

karakteristike Elementi Tokovi Dinamika

urbanizcija urbanisering urbanisation urbanizacin urbanisation Verstdterung kaupungistuminen urbanisering urbanizzazione urbanisatie urbanizao urbanizace urbanizci urbanizacja urbanisation urbanizcia urbanizare

Proces urbanizacije
Urbanizacija je veoma sloen i dinamian

pojam svaka nauna disciplina definie i prouava urbanizaciju sa svog aspekta

Ubraja se u najznaajnije procese koji se

odvijaju u savremenom svetu

Urbanizacija i industrijalizacija glavni

pokretai drutvene modernizacije

Zajednika osnova...
U prvi plan se stavlja

RAZVOJ GRADOVA
Razlike se javljaju u pogledu komponenata

i uticajnih inilaca urbanizacije u odnosu na predmet prouavanja naunih disciplina

Generalno...

Urbanizacija je proces kvantitativnog i

kvalitativnog rasta gradskog stanovnitva, praen promenama u njegovoj socioekonomskoj i aglomeracijskoj strukturi

Pojam urbanizacije
Urbanizacija

lat. urbs grad, urbanus gradski Urbanitet lat. urbanitas, pristojnost, utivost, uglaenost Urbani lat. urbanus, gradski,varoki,obrazovan,pristojan
panski inenjer arhitekta Idelfonsio Cerda prvi upotrebio

termin urbanizacija u svojoj knjizi Teoria general de l, urbanization da bi oznaio novu disciplinu - nauku o

prostornoj organizaciji gradova

Pregled razvoja procesa urbanizacije

Poeci urbanizacije
nastanak gradova u doba Mesopotamije, egipatskog carstva i antike

Paralelizam u nastajanju sela i grada

Prva neolitska sedalaka naselja mogli bi smo da shvatimo kao protururalne jedinice, jer se selo kao poseban tip naselja jasno diferencira tek u fazi jaanja drave dvoreja, carstva Egipta i antike, drugim reima, bila je potrebna i pojava drugog pola grada da bi se selo jasno diferenciralo. Preduslov tome jeste diferencijacija drutva koja je vodila i diferencijaciji osnovne uloge naselja V. Macura (1988)

Agrarna revolucija razvoj prvih gradova

Smatra se da su prvi gradovi nastali pre otprilike 10 000 godina na

Bliskom Istoku. Najstarijim gradom smatra se Jerihon na zapadnoj obali Jordana. Naseljen je oko 7 500 - 7 000. g. pr. n.e. i imao je oko 2 000 st. U sljedeih nekoliko vekova nastala su druga urbana naselja u tom regionu - Vavilon, Teba, Sumer... U dolini reke Ind nastali su MohenjoDaro i Harappa.
Iako su ti gradovi bili relativno veliki i gusto naseljeni za tadanje

pojmove, to nije bilo presudno za njihov status. Ono to ih je razlikovalo od ostalih naselja i to ih je karakterisalo u svim periodima razvoja je njihova funkcionalna struktura:
- znaajan udeo njihovog stanovnitva bio je zaposlen u

delatnostima koje nisu ukljuivale proizvodnju hrane i sirovina - odvojen politiki sistem politika funkcija grada - religiozni objekti duhovna funkcija grada - bili su omeeni zidinama fortifikaciona funkcija grada

Poetak nove ere i doba antikejaanje politike funkcije grada

Broj gradova se poveao, kao i njihov

uticaj na okolno podruje.

Period obeleen mnogim drutvenim,

kulturnim i privrednim promenama i osnivanjem prvih drava. Antiki gradovi nisu samo imali svoju autonomiju i administraciju, ve su ujedno bili i drave, tj. gradovi-drave (grki polisi). Sline primere imamo i danas - Singapur, Monako, Luksemburg
U gradovima-dravama samo je oko 5%

stanovnitva ivelo unutar zidina, dok je ostalih 95% ivelo u okolini, bavei se poljoprivredom ili drugim primarnih delatnostima

Poetak nove ere i doba antikejaanje politike funkcije grada

Ove promene nisu bile karakteristine samo za

Bliski Istok i dolinu Inda, ve su se pojavile na mnogim podrujima na Zemlji. Osim Tebe i drugih antikih egipatskih gradova, Afrika je imala jo urbanih naselja pre 1. g. p.n.ere, dok je Kina jo 221. g. p. n.e. ujedinjena s Pekingom kao glavnim gradom. Tragove urbanih naselja iz tog doba nalazimo i u Indokini, Srednjoj i Junoj Americi. Ovi gradovi su takoe osnovani u dolinama reka, bili su zahvaeni agrarnom revolucijom, razvili su svoje POLITIKE STRUKTURE i u njima je isto tako iveo vrlo mali udeo stanovnitva celog okolnog podruja (3-5%).

Period dominacije gradova teorija centralnog mesta

Taj manji udeo stanovnitva je ipak dominirao u

politikom, kulturnom i privrednom ivotu regije. Ova pojava poznata je pod nazivom teorija centralnog naselja. Osnovna postavka ove teorije je da je centar nekog podruja taka koja je najdostupnija stanovnitvu tog podruja. Prvi gradovi su iskoristili upravo tu prednost, postali su mesta proizvodnje i razmene za iru okolinu, akumulirali su drutvenu i privrednu mo te uticali na organizaciju prostora. Stvorivi nadreeni poloaj, gradovi su postali centri o kojima je periferija bila zavisna i uvrivali su svoj centralni poloaj - na svom vrhuncu Rim je imao oko 800 000 stanovnika, a vladao je prostorom od nekoliko miliona kvadratnih kilometara i milionima ljudi koji su iveli na tom prostoru.

Urbanizacija pre industrijske revolucije jaanje trgovake i kulturne funkcije grada

Doba feudalizma centar urbane civilizacije premeta

se iz Evrope na istok, na Tursko i Kinesko carstvo Doba renesense obnova urbanog razvoja Evrope U severnoj Italiji, nekoliko gradova razvilo se u kulturne i bankarske centre. U poetku su to bili gradovi-drave, meutim kasnije su imali znaajan uticaj na celu regiju i na svet - Padova, Bologna, Venecija (s 78 000 stanovnika 1363. g.) i Firenza (55 000 stanovnika). London je i dalje beleio porast, ali je ipak u to vreme imao samo 35 000 stanovnika. U 15. i 16. veku Konstantinopolis i Peking su i dalje bili najvei svetski gradovi, dok su u Italiji, paniji i Porugalu i dalje bili najvei urbani centri Evrope

Industrijska revolucija i proces urbanizacije

18. i 19. vek

Industrijalizacija ubrzava urbanizaciju i osnovni je razlog prostorne i demografske erupcije gradova na globalnom nivou Urbanizacija i industrijalizacija glavni pokretai drutvene modernizacije

Prema L. Mamfordu

porast povrine obradive zemlje,

poboljanje zemljoradnje, poveanje broja stanovnika i sve vei broj gradova, ili su u toku cele istorije ruku pod ruku ali nikada vie nego u poslednjem stoleu...

Razvoj industrijskih gradova

Krajem 16. veka centar kolonijalne vlasti premestio se na sever,

u Holandiju i Englesku. Tehnoloke inovacije, zajedno s bogatstvima iz novoosvojenih podruja i politikim promenama doveli su do raspada feudalnog sistema. Rezultat je bio druga agrarna revolucija. Izumom parne maine i njegovom primenom poveala se poljoprivredna proizvodnja, ali i potreba za industrijskim radnicima u gradovima. Engleska je u to vreme doivljavala industrijsku i urbanu revoluciju. Godine 1750. London je dostigao brojku od 750 000 stanovnika. Oko 1800. g. Peking i London su dostigli milion stanovnika i tako postali prvi milionski gradovi na svetu. U isto vreme, 10% Engleske je bilo urbanizirano.

Poetak 19. veka uslovljenost procesa industrijalizacije i urbanizacije

Poetkom 19. veka nastaju velike razlike izmeu

stepena urbanizacije industrijalizovanih zemalja i dananjih slabije razvijenih zemalja. Industrijska revolucija proirila se na celo Ujedinjeno Kraljevstvo, kontinentalni deo Evrope i Severnu Ameriku i bila je popraena snanom urbanizacijom. Ubrzani rast gradova - krajem 19. veka u svetu je bilo 16 milionskih gradova, od kojih je 12 bilo u Evropi i jedan u Severnoj Americi (New York). Oko 50% stanovnitva Engleske ivelo je u gradovima. Tokom 20. veka dolo je do stvaranja megalopolisa megagradova i velikih urbanih aglomeracija.

Poetak 19. veka uslovljenost procesa industrijalizacije i urbanizacije

Industrijska revolucija nije se proirila na zemlje Latinske

Amerike i Afrike, koje su bile samo izvor sirovina i radne snage za Evropu - vremenom je dolo do nejednakog i sporog urbanog razvoja. Osnivanje trgovake postaja, jezgra mnogih dananjih velikih gradova (npr. Bombaya, Jakarte, Havane, Madrasa, Rio de Janeira i drugih).
Direktan uticaj kolonijalnih sila na razvoj gradova i

urbanih sistema (merkantilistiki kolonijalizam). U kolonijalnim podrujima razvili su se veliki luki gradovi koji su sluili za izvoz u kolonijalne sile Nisu se razvili drugi urbani centri, tako da je u unutranjosti bilo uglavnom ruralno stanovnitvo , a taj trend je u velikom broju sluajeva prisutan i danas.

Urbanizacija vezana za industrijsku revoluciju proistie iz:

Prethodne razgradnje ruralnih drutvenih

struktura praene emigracijom stanovnitva u postojee gradove Preobraaja privredne strukture koja dovodi do koncentracije radne snage, stvaranja trita i industrijske sredine

Danas...
Oko 45% svetskog stanovnitva ivi u gradovima 2007. se oekuje da broj urbanog i ruralnog

stanovnitva na globalnom nivou bude izjednaen Postoje znaajne razlike izmeu udela urbanog stanovnitva,tempa, dinamike i karakteristika procesa urbanizacije u razvijenim zemljama i zemljama u razvoju U razvijenim zemljama Evrope, Japanu, Australiji i Severnoj Americi taj udeo se kree oko 80% (npr. Island 97%, Izrael 90%, Japan oko 80%, Danska i Australija 85%) U veini zemalja Azije, Afrike i June Amerike udeo urbanog stanovnitva je u proseku 35%, ali u nekim zemljama je izrazito nizak (npr. Nepal 10%, Ruanda 5%).

Populacioni trendovi i stepen urbanizacije

SVET Procenat urbanizacije 1950-2015
Godina Procenat urbanizacije

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015

29.0 30.8 32.8 34.7 35.9 37.2 39.1 41.0 43.0 44.8 46.7 48.7 50.8 52.9

Danas...
Najvei urbani rast se belei u

podrujima gde je stepen urbanizacije najnii. Zbog sve veeg pritiska stvorenog snanim porastom ukupnog stanovnitva, jaanja industrijalizacije i privrednih promena, danas je u slabije razvijenim zemljama prisutan trend preseljenja stanovnitva iz ruralnih u urbana podruja, posebno u primarne gradove, tj. najvee gradove u pojedinim dravama, poput Bombaja, Nairobija i Mexico Cityja. Ruralni egzodus, koncentracija stanovnitva u gradovima i veliki demografski pritisak na njih osnovna obeleja procesa urbanizacije STIHIJSKA URBANIZACIJA

Bombaj

Kalkuta

Danas...
Istovremeno, visoko urbanizovane zemlje,

ukljuujui Englesku i SAD, dostigle su taku zasienja, jer veina stanovnika tih zemalja ve ivi u gradovima. U tim je zemljama pak prisutan jedan drugi trend, a to je preseljavanje iz grada u okruenje.

Porast broja urbanog stanovnitva 1950-2030

Kretanje udela urbanog stanovnitva po kontinentima 1950-2030

Megagradovi - megalopolisi
Koji je najvei grad u svetu danas?

Postoje razliiti podaci iz razliitih izvora.

Prema podacima Amerikog statistikog ureda najvei gradovi 2003. g. bili su: - Bombay (12,4 mil. st.), - Buenos Aires (12,1 mil. st.), - Karachi (10,5 mil. st.), - Manila (10,2 mil. st.) i - New Delhi (10,2 mil. st.).

Urbane aglomeracije
Prema podacima UN-a 2001. g.

na prvom mestu bio je: - Tokio (26,5 mil. st.), zatim - Sao Paulo (18,3 mil. st.), - Mexico City (18,3 mil. st.), - New York (16,8 mil. st.) i - Bombay (16,5 mil. st.).
Ameriki statiskiki ured pak

predvia da su najvee aglomeracije 2003. g. bile Tokio (31,1 mil. st.), Mexico City (21,2 mil. st.), New York (21,2 mil. st.), Seoul (20,0 mil. st.) i Sao Paulo (18,8 mil. st.).

Mega gradovi 2000.g.

Mega gradovi 2015.g.

Najvei gradovi sveta i najvee urbane aglomeracije

Srbija uee gradskog stanovnitva 2002.

Gradsko stanovnitvo
broj stanovnika Srbija Vojvodina Centralna Srbija : - Beogradsko podruje - ostali deo C. Srbije % ueeStepen urbanizacije 56,40 56,67 56,29 81,36 46,13

Ruralno stanovnitvo
broj stanovnika % uee

4 218 096 1 147 292 3 070 804 1 280 639 1 790 165

3 261 341 877195 2 384 146 293 411 2 090 735

43,60 43,33 43,71 18,64 53,87

Izvor : Prvi rezultati popisa po optinama i naseljima Republike Srbije, Republiki zavod za statistiku Srbije, Beograd, jun 2002.

ORGANIZACIJA NASTAVE I ISPITA

UKUPNO 100 bodova Nastava max20 bod. Predavanja 8 bod. Vebe 12 bod. Semestralni rad Max 40 bodova Ispit max 40 bodova

OBAVEZE I PRAVA STUDENATA

MINIMUM BODOVA za POTPIS i za pravo

izlaska na ISPIT:

35 bodova
Studenti koji na predispitnim aktivnostima

imaju 51 60 bodova, oslobaaju se dela ispita Studenti koji na predispitnim aktivnostima imaju 55 60 bodova, na lini zahtev i uz odbranu semestralnog rada, stiu pravo da dobiju ocenu 6 (est)