STRUKTURA E TREGJEVE FINANCIARE

1. Tregu i borxhit dhe i kapitalit

-Personat fizik dhe subjektet ekonomike n t shumtn e rasteve (gati gjithmon) furnizohen me mjete financiare nprmes emetimit t instrumenteve financiare natyrs s pengut ose t obligacioneve. - Huamarrsi obligohet me kontrat se do t e paguaj huan huadhnsit n shumn e caktuar fikse pr periudhn e caktuar kohore. -- Periudha e pagess s instrumentit t borxhit zakonisht quhet skandenc ose maturitet, dhe zakonisht sht nj vit. - Periudha e skandencs m e vogl se nj vit ka t bj me instrumentet financiare afatshkurta.

-Periudha e skandencs prej 1 deri n 10 vjet ka t bj me instrumentet financiare afatmesme.

-Periudha e skandencs m e madhe se 10 vjet ka t bj me instrumentet financiare afatgjata.

Personat fizik dhe ekonomike mund t sigurojn mjetet financiare edhe nga emetimi I letrave vetanake me vler, si jan aksionet e rndomta, aksionet prioritetare etj. 2. TREGU PRIMAR DHE SEKONDAR Tregu n t ciln shiten pr her t para letrat e caktuara me vler (aksionet obligacionet, letrat e ndryshme komerciale etj), ku n rolin e emitusit jan kompanit e ndryshme financiare ose agjensionet e specializuara t Qeveris quhet treg primar. Letrat me vler t emituara si i cekm m par t cilat kan prjetuar simbiozen e par t shitblerjes n tregun primar, tani e tutje do shitblerje e tyre e re n treg quhet tregu sekondar. Proceset e shitblerjeve n tregun primar n t shumtn e rasteve jan larg syve dhe vshtrimeve t opinionit tregtar financiar. Bankat investive kan patronatin (mbrojtjen), prgatitjen dhe n t shumtn e rasteve edhe subfinancimin e pjesrishm n procesin e emetimit, t cilat marrin prsipr shitjen e letrave t emetuara blersve.

- N tregjet sekondare marrin pjes :

-Tregjet devizore Shitblerja e devizave sipas krkess -Tregjet e opsioneve Opsioni sht kontrat n baz t s cils blersi fiton t drejt n blerjen, respektivisht n shitjen e nj instrumenti financiar n baz t mimit t formuar m par (me dat t caktuar). -Tregjet e fjuxhersit Fjuxhersi sht kontrat me t ciln shitsi dhe blersi obligohen se do t realizojn qarkullimin e aktives s caktuar n dat t caktuar dhe me mim paraprakisht t caktuar

N tregjet sekondare ndr pjesmarrsit m t rndsishm jan dilert dhe brokert. DILERI Esht ndrmjetsues i organizuar financiar i cili rreptsisht n kuadr t autorizimit dhe limiteve blerse dhe shitse t caktuara nga organet rregullatore dhe t kontrolles hyn n transaksionet e shitblerjes me blersin ose shitsin n emr t vet dhe pr llogari t veten dhe i kryen t gjitha obligimet, t drejtat, rreziqet dhe prgjegjsit nga kontrata e nnshkruar e shitblerjes. Pra ai punt e tregtimit i kryen pr interes dhe llogari t veten. Blen nga shitsi pr blersin e panjohur ose anasjelltas. Portofoli I tij mund t jet n kto gjendje: - I gjat kur ka prurje m tepr se sa fluks derdhje; - I shkurt kur ka fluks derdhje m tepr se sa prurje; - I hapur kur ka blerje m shum se sa shitje; - I mbyllur kur nuk grindet n asnjrin nga pozicionet e lartcekura.

BROKERI

Brokeri sht ndrmjetsues i organizuar financiar i cili n mnyr komisione n emr t vet e pr interes t dikujt tjetr, ose n emr t dikujt tjetr dhe pr llogari t dikujt tjetr, pra pr blersit e njohur ai gjen shitsin e njohur (pra gjen edhe blersin edhe shitsin i takon ofertn me krkesn). Pr shrbimin e br inkason provizion nga blersi ose nga shitsi. Nuk ka rrezik afarist dhe prgjegjsi materiale por sht shum n kontrollin e organeve rregullatore.
-T gjitha shitjet e realizuara n tregjet sekondare i paguhen shitsit. -T gjitha shitjet e realizuara n tregjet primare i paguhen kompanis e cila sht emetuese e letrave me vler.

Rndsit e tregjeve sekondare - ndikojn pozitivisht n shitjen e instrumenteve financiare - ndikojn n likuiditetin e afarizmit financiar. - rritin dukshm numrin e palve t interesuara pr transaksione financiare; - n kto tregje formohet mimi i letrave me vler t cilat jan emituar nga institucionet e ndryshme financiare ose Qeveritare n tregjet primare. Investitort (blersit e letrave me vler n tregun primar ju paguajn korporatave (eminente t letrave me vler) shumn ekuivalente t vlers q sht arritur n tregun sekondar me rastin e shitjes t letrave me vler. mimi m i lart i letrave me vler n tregun sekondar do t shkaktoj rritjen e mimit t paguar pr korporatn (emitusi i letrs me vler) pr serin e re q do t emitohet n tregun primar. Ky sht nj rezultat i rritjes s kapitalit financiar t korporatave (mes tjerash kjo sht edhe rndsia kryesore e tregjeve sekondare).

3. BURSAT DHE TREGJET JASHT BURSAVE Historiku i shkurt ( Van Der Burse Brizh Belgjik) N praktik ekzistojn dy modele gjenerale t organizimit t tregjeve sekondare:

a) Bursat jan vende - objekte t caktuara ku takohen shitsit dhe blersit e letrave me vler (institucion paraprakisht i standardizuar dhe rrepsisht i kontrolluar nga trupat rregullator t shtetit n t cilin e zhvillojn afarizmin). Pr t shitur letra me vler n bursa t caktuara pronart e tyre duhet ti plotsojn n numr shum t ndrlikuar t kushteve, e n mesin e tyre duhet ti plotsojn kushtet e seleksionimit n radhitje q bhet nga agjensionet e pavarura t specializuara pr klasifikimin e rejtingut t aksioneve. N bursat m t mdha botrore aplikohet sistemi binar i radhits s ritingut sipas kompanive Moodys, Standaart & Poors.

b) Modeli i dyt i organizimit te bursat nnkupton aktivitetet e dilerve n

lokacionet e ndryshme jasht burss. Dilert disponojn me sasira t caktuara t letra me vler t cilat i shesin prmes sporteleve jasht bursave t cilt i aprovojn kushtet e shtijs. N kto vende q pr nga natyra e organizimit nuk jan bursa por n to me t madhe tregtohet me: - Aksionet e rndomta standarde;

- Obligacionet e ndryshme si jan ato t Qeveris ose t korporatave;

- Depozitat bartse; - Akseptt bankare; dhe - Fondet federale ( n SHBA).

4. TREGU I PARASE DHE I KAPITALIT

N tregun e parave tregtohet me instrumente financiare skandenca e t cilave sht m s teprmi deri n nj vit. Instrumentet financiare q kan skandenc m t madhe se nj vit, tregtohen n tregun e kapitalit. Vllimi i letrave me vler q tregtohet n tregun e parave sht shum her m i madh se sa ai n tregun e kapitalit. Instrumentet financiare t tregjeve t parave t karakterit afatshkurt jan investime shum t sigurta, kan mim relativisht stabil dhe pr to jan shum t interesuara, bankat dhe organizatat korporatave. N tregun e kapitalit zakonisht paraqiten ndrmjetsuesit financiar (tregtimi i letrave me vler t kompanive t sigurimeve, t fondeve pensionale dhe t institucioneve investive).

5. FUNKSIONI I NDERMJETESUESEVE FINANCIAR Financimi indirekt do me thn ndrmjetsuesit bjn transferimin e mjeteve , prej nj sektori n sektorin tjetr. Mjetet e huazuara nga huadhnsit, kursimtart paraprakisht ju ofrojn kredikrkuesve n form t huave.

Procesi i financimit direkt quhet edhe financimi ndrmjetsues. Ndrmjetsimet financiare jan burimet m t rndsishme t financimit t korporatave.
N kt pjes t transaksioneve financiare sht posarisht e rndsishme t ceken kto elemente q i prcjellin kto veti.

a) Shpenzimet e transaksioneve (vllimi i afarizmit)

b) Shprndarja e rrezikut c) Informacionet asimetrike c1) Seleksionimi negativ (mos ekzistimi i sakt i informacioneve rreth profitabilitetit t investimeve n mes kredidhnsit dhe kredimarrsit) c2) Morali hazard

6)* Informacion plotsues Instrumentet financiare transaksionuese jan: Parat e gatshme

Depozitat n t par (avista)

Depozitat e kursimit Depozitat investive Huat, kredit e ndryshme

Sektort sipas nomenklaturs t Banks Qendrore: a) Sektori jobankar: - Bizneset; - Shteti; - Bashksit shoqroro politike; - Fondet e ndryshme;

-Popullata; dhe
- Bota e jashtme.

b) Sektori bankar c) Sektort tjera STRUKTURA E AGREGATVE MONETAR I. Masa monetare (M1) prbhet: 1. 2. Paraja e gatshme n qarkullim Paraja depozitare

II. Paraja kuazi (Pq M2) prbhet: 1. 2. 1. 2. Depozitat e kursimit Depozitat tjera t pa afatizuara Depozitat e kufizuara Depozitat e afatizuara dhe obligacionet me skandenc deri n nj vit

III. Mjetet tjera likuide (M3) prbhen:

3.

Mjetet e fondeve t ndryshme (fondi i rezervs, rezervs s detyrueshme, depozitat e ndryshme.

IV. Mjetet jo likuide (M4) prbhen : 1. Depozitat e kufizuara mbi nj vit;

2. Depozitat e bllokuara.
Vllimi monetar (VM) ose M3 sht i barabart me I + II+ III. Potenciali monetar (PM) ose M4 sht i barabart me I + II + III+ IV.