SIVILAMA

SIVILAMA
Svlama, deprem sarsnts veya benzeri dier hzl yklemeler sonucunda, yer dayanmnn ve sertliinin, sklnn azalmas olgusudur. Suya doygun, gevek kum/kumlu zeminler, tekrarl ykler etkisinde, skma ve hacim daralmas eilimi gsterirler. Bu eilim, drenajn olmad koullarda, boluk suyu basncn artrr. Tekrarl ykler kum tabakas iindeki boluk suyu basncnn artmasn destekledii zaman, toplam normal gerilme, boluk suyu basncna eit deere ulaabilir (Das,1983).
2

SIVILAMA
Zemin svlamasnn en ok bilinen rnei, 1964 Niigata depreminde gzlenen svlamalardr. Deprem etkisinde ehrin alak blgelerindeki kum/kumlu tabakalarn svlamas, yaplarda byk hasarlar meydana getirmitir. Zemin svlamasnn etkisinin grld dier rnekler ise; 1920 California Calvers, 1938 Montana Fort Peck, 1948 Fukui, 1971 California San Fernando, 1964 Alaska Ancorage, 1980 Mino-Owari olarak sralanabilir (Kishida, 1969). lkemizdeki son byk rnek de 1999 Marmara Depremi svlamalardr.
3

SIVILAMA
Svlamann mekanizmas
Daneler aras dengenin bozulmas, suyun dar atlmasna yol

aar. Su hareketi daneler aras ba ortadan kaldrr. Bamsz kalan dane suyla birlikte dar atlr. Ortamdan ayrlan daneler ortamn tama gcn azaltr. Mhendislik yaplarnn ek ykleri karsnda yerin tama gc ortadan kalktndan yap dner, eilir veya yere batar.

SIVILAMA

SIVILAMA

SIVILAMA
Hanshin (Japonya) expres yol

SIVILAMA
1995 Kobe Depremi Liman Hasar

SIVILAMA
1964 Niiagata depremi

SIVILAMA
Adapazar

10

SIVILAMA

11

SIVILAMA
1989 LomaPrietadepreminde devlet park yaknnda oluan yanal yaylma

12

SIVILAMA
Svlamay Etkileyen Faktrler
Kayma dalga hz (Vs)

S dalga hz arttka risk azalr. S dalgas suda ilerlemediinden S dalgas yeraltndaki yapnn su ierii hakknda bilgi verir. S dalgas hznn yksek olmas su ieriinin olmadn gsterir. (Lade ve Yamamuro 1998,1999). vme vme depremin en can alc noktasdr, nk ivme bydke hasarlar ve kayplar anormal bir ekilde artmaktadr. vme artmasyla danelerin yerdeitirmesi ve yeralt suyunun transfer hz artarak svlamaya ok byk bir etken olarak katlmaktadr. (Lade ve Yamamuro 1998,1999).
13

SIVILAMA
Deprem magnitd

Deprem magnitd depremde kan enerji ile belirtildiinden byk bir depremden kan enerjide byk olacaktr. Yani sarsnt fazla olacaktr. Sarsntda svlama srasnda nemli olduundan svlama etkisini arttracaktr. Danelerin yer deitirmesi ve suyun dolam artacaktr. Dolaysyla depremin magnitd svlamayla dorudan ilgili bir parametredir. Gzeneklilik (Porozite) Gzeneklilik daneler arasndaki boluk orandr. Gzenekliliin artmas svlama riskini arttrr, nk danelerin yer deitirmeleri kolaylatrd gibi yeralt suyunun dolamasn kolaylatrr (Lade ve Yamamuro 1998,1999).

14

SIVILAMA
Ortalama Dane ap

15

SIVILAMA
Geirgenlik (Permeabilite)

Geirgenlik, gzenekli malzemenin suyu geirme kapasitesidir. Geirgenlik arttka svlama riski artar nk malzeme iinde su dolam artacak ve yer kat halini brakarak zerindeki malzemeyi tayamaz duruma gelecek yani durayszlaacaktr. (Lade ve Yamamuro 1998,1999). Bal (Rlatif) sklk (Dr) Bal sklk, yer altndaki katmanlarn ne kadar sk durumda olduunu yzde cinsinden veren bir parametredir. Svlamadaki etkisi; bal sklk yzdesinin dk olmas taneler arasndaki boluk derecesinin o kadar yksek olduunu belirtir. Bu da deprem srasnda mevcut olan yeraltsuyunun taneler arasna girip yerin viskoz sv gibi davranmasna yol aar .
16

SIVILAMA
Likit Limit LL

Likit limit (LL) deeri ykseldike risk artar. LL deeri arttka ortam daha akc bir hal alr buda svlama riskini arttrr. Yeralt suyu seviyesi ve su ierii Yeralt suyunun yzeye yakn olmas ve depremlerin ani ve ok ksa sreli hareketlere neden olmas, daneler arasnda suyun kamas iin gereken yeterli sreye olanak tanmamakta, dolaysyla ortamdan uzaklaamayan gzenek suyunun basncn aniden arttrmaktadr. Gzenek suyu basncndaki bu ani art, yerin danelerini bir arada tutan temas kuvvetlerini yok ederek daneleri birbirinden uzaklatrr ve bylece yer dayanm yitirir. Bu koullar altnda yerin, deprem ncesinde gsterdii kat malzeme davran yerine, bir sv gibi davranarak suyla birlikte yzeye doru hareketeder ve yzeyden kmaya balar. Yeralt suyu yzeye yakn olmazsa gzenek suyu basncnda bir deiiklik olmayacak ve yer dayanmn yitirmeyecektir.
17

SIVILAMA
Svlama Analizi Yntemleri Asli Yntemler
Eik vme Kriteri (Dobry vd., 1981)

Bu yntem kayma dalgas hz Vs ile a ivmesini kullanarak svlama potansiyelini belirleyen bir yntemdir. Depremde meydana gelen ivme, yerin deformasyona uramadan dayanabilecei ivmenin %160 nn dan bykse svlama potansiyeli yksektir. Eik ivme kriterinde emniyet faktr Fa, iin Fa=1.6(at/amax)

18

SIVILAMA
tanm yaplr. Burada at, svlamann gerekleebilmesi iin gerekli balang ivmesi, amax da depremin meydana getirecei maksimum yer ivmesidir. Eer, Fa < 1 ise svlama potansiyeli yksek, Fa 1 ise svlama potansiyeli dktr.

19

SIVILAMA

20

SIVILAMA
Periyodik Kayma Gerilmesi (Seed, 1979, Seed vd., 1981)

Kayma gerilmesi deerlerini kullanarak svlama potansiyeli belirleyen yntemdir. Kayma gerilmesini de standart penetrasyon testi (SPT) deerinden belirlemektedir. Depremde meydana gelen kayma gerilmesi yerin snr kayma gerilmesiden bykse svlama potansiyeli yksektir. Kayma gerilmesi kriterinde emniyet faktr Fs, iin; Fs= s/0 oran esas alnmaktadr. Burada, s, belli bir yerde svlamann balayabilmesi iin gerekli snr kayma gerilmesi, 0 da ayn yerde belli bir depremin meydana getirecei ortalama kayma gerilmesidir. Bu gerilmeler bulunduktan sonra Fs svlama emniyet faktr elde edilir. Fs < 1 ise svlama potansiyeli yksek, Fs 1 ise svlama potansiyeli dktr.
21

SIVILAMA
eitli depremlerden elde edilen svlama anndaki periyodik yatay kayma gerilmesi s, nin v efektif dey gerilme oran ile SPT arasndaki ilikiler, grafik olarak Seed vd. (1981) tarafndan ekil 2.2a. da verilmitir. Ancak SPT deerleri, niform bir efektif dey basnca kar gelen ve derinlie bal olarak deien bir CN dzeltme faktr ile arplarak, N1=CN x N N: SPT deeri, N1: revize edilmi SPT deerleri elde edilir. Dzeltme faktr CN CN= 0.85log(145/ v) ampirik forml ile hesaplanabilir.
22

SIVILAMA

23

SIVILAMA
Burada v efektif dey basn deeridir ve ton/m2 alnmaldr. Herhangi bir yer tabakasnn N deeri bilinince, nce CN deeri bulunarak N1 e geilir ve N1 yardm ile ekil 2.2b den, belli bir deprem magnitd iin, = s/ v oran okunur. Bu orana, periyodik svlama gerilmesi oran denilir. Bu oran bulununca, svlama iin gerekli, s, s= v bants ile hesaplanr. Depremin maksimum yerin ivmesi amax n etkisi ile meydana getirecei ortalama yatay gerilmesi

24

SIVILAMA
0= (amax/1.6g) v x rd bants ile hesaplanr. Burada; amax: depremin ivmesi (gal), v: toplam dey basn (ton/m2), g: yer ekimi ivmesi, 980gal rd yerinin derinlikle artan svlamaya kar direncini temsil eden bir azaltma faktr olup rd=1- 0.015z bants ile hesaplanr.

25

SIVILAMA

Dzeltilmi SPT deerleri

(N1)60
26

SIVILAMA

27

SIVILAMA
Kohezyonlu zeminler iin in Kriteri

28

SIVILAMA
SIVILAMA VE ETKSNE KARI ALINABLECEK NLEMLER Dinamik kompaksiyon Bu yntem, ahmerdan ad verilen metal veya benzeri bir arln 10 ile 30 metre arasnda deien yksekliklerden drlerek, zeminin darbe etkisiyle sktrlmas esasna dayanr. Bu amala, iyiletirilecek zeminin yzeyi kare eklinde alanlara blnr ve her karenin iinde kalan alandaki zemine darbe uygulanr. Bu yntem, kum/kumlu zeminlerin svlamaya kar direncinin artrlmasnda ekonomik bir yntem olarak kabul edilmektedir. Dinamik ykleme ile, zeminde nemli bir skma yaratlr. Zeminin ierdii ince dane miktar fazla ise skmann zorlaaca anmsanmaldr (Ulusay, 2000).

29

SIVILAMA
Vibroflotasyon

Bu yntemde, zeminin iine indirilen zel bir vibratrn titretirilmesiyle zeminin dane yerleim yaps bozulmakta ve daneler bir araya gelmeye zorlanarak zeminin skmas salanmaktadr. Uygulamada 30 metre kadar bir derinlie inilebilmekte ve sktrma ynteminde olduu gibi, belirli aralklarla sktrma ilemi yaplmaktadr (Ulusay, 2000).

30

SIVILAMA
Ta kolonlar

Zeminde alan geni apl deliklerin akl ve ta ile doldurulmas, bu yntemin esasn oluturur. Ta kolonlar, vibroflotasyon teknii ile zemine yerletirilebilecei gibi, metal muhafaza borularnn iinden zemine dklen akllarn zerine ahmerdan drlerek de oluturulabilir. Sktrma ilemi yapldka muhafaza borusu aamal olarak yzeye ekilir (Ulusay, 2000).

31

SIVILAMA
Sktrma enjeksiyonu

Bu yntemde; su, kum ve imentonun kartrlmasyla elde edilen ve akcl dk bir karm belirli bir basn altnda zemine enjekte edilir. Karm, iine girdii zeminin danelerini teleyerek sktrr ve durayl bir zon oluturur. Yntemin en nemli avantajlarndan biri de, mevcut yaplarn temellerine de uygulanabilmesidir. Bu amala enjeksiyon ilemi yapnn yan taraflarndan yaplaca gibi, eimli delikler aracl ile dorudan yapnn tabanndaki zemine de uygulanabilir (Ulusay, 2000).

32

SIVILAMA
Kazk Temeller

Derin temellerde ise; zemin svlamas derin temellerin zerinde byk yanal yklerin etkimesine neden olur. Bu nedenle, zayf ve svlamaya yatkn zeminler iinde yaplan kazk temeller, sadece yapdan gelen st ykleri zemine aktarmakla kalmayacak, ayn zamanda zayf zeminin svlamas halinde yatay ynde etkiyen yklere ve eilme momentlerine de kar koyacaktr. Svlamann etkilerine kar yeterince diren gsterebilmesi iin kazklarn daha byk apl ve yeter donatl yaplmas gerekir. Kazk temel uygulamalarnda dikkat edilmesi gereken nemli bir konu da, kazklar ile yap taban arasndaki balantlarn esnek bir ekilde yaplmasdr (Ulusay, 2000).

33

SIVILAMA

34