ANG APLABETO AT ORTOGRAPIYANG PILIPINO

Kalikasan ng Leksikal na Korpus ng Filipino. Ang ortograpiya ay ang representasyon ng mga tunog ng isang wika ng nakasulat o nakalimbag na mga simbolo tulad ng alpabeto. Bago dumating ang mga Kastila ay may sarili nang alpabeto ang mga lumad sakapuluang ito. Ito ay tinatawag na Alibata o Baybayin na may 14 katinig o konsonant at 3 patinig o vowel.

3 -Patinig 14-Katinig

ALIBATA

Sa pagdating ng mga Kastila, napalitan ang lumang alibata ng alpabetong Romano. Itinuturing ngang isa sa pinakamahalagang impluwensya sa atin ng mga Kastila ang romanisasyon ng ating alpabeto.

Tinuruan ng mga Kastila ang mga Pilipino sa paggamit ng alpabetong Romano. Ang mga titik ay tinatawag nang pakastila, alalaong bagay nakilala sa tawag na Abecedario. Ganito ang tawag sa mga titik sa Abecedario.

ABECEDARIO
A B C CH
/a/ /be/ /se/ /che/

D E
/de/ /e/

F
/efe/
/eme/

G
/he/

J K
/hota/ /ke/

L
/ele/

LL M
/elye/

N
/ene/

/ache/ /i/

O
/enye/ /o/

P
/pe/

Q
/ku/

R
/ere/

RR
/erre/

S
/ese/

T
/te/

U V
/u/ /ve/

W
/doble u/

X
/ekis/

Y
/ye/

Z
/seta/

Taong 1940 o tatlong taon matapos buuin ang Wikang Pambansa o Wikang Pambansa Batay sa Tagalog ayon na rin sa nasasaad sa 1935 Constitution, isinilang ang kauna-unahang ortograpiya. Binuo ni Lope K. Santos, ang Abakada (15 katinig at 5 panitig) namay 20 letra:

A B K D E G H I
/a/ /ba/ /ka/ /da/ /e/ /ga/ /ha/ /i/

L
/la/

M N NG O
/ma/ /na/ /nga/ /o/

P R S T
/pa/ /ra /sa/ /ta/

U W Y
/u/ /wa/ /ya/

Noong 1971, nadama ang dikasapatan ng dating Abakada sa malawakang panghihiram ng mga salita at sa pagbaybay ng mga pantanging ngalan. Bunga nito, nilikha ng Surian ng Wikang pambansa ang lupong Sanggunian na siyang nagsagawa ng mga pagaaral.

Nagkaroon din ng ilang public hearings ang lupon sa Pambansang Wika ng Kumbensyong Konstitusyunal. Inilihad ng Lupong Sanggunian ang kanilang pasyang dagdagan ng labing-isang titik ang dating abakada.

Iminungkahi nilang idagdag ang mga sumusunod: C, CH, F, J, , LL, Q, RR, V, X, at, Z na gagamitin sa pagbaybay ng mga salitang hiram at mga pangtanging ngalan.

Ang ilan sa mga naging problema ng mungkahing alpabetong ito ay ang magiging katawagan ng bawat titik at ang magiging kaayusan o order ng mga ito sa alpabeto. May ilang mga mungkahi ang ikinonsider kaugnay nito. Una sa mga ito ay ang mga sumusunod:

A B C CH
/ey/ /bi/ /si/

E
/i/

F
/ef/

G
/ji/

/si eych/ /di/

H I

K L LL Q R RR
/kyu/ /ar/

M
/em/

N
/en/

/eych/ /ay/ /jey/ /key/ /el/ /dobol el/

O P
/enye/ /o/ /pi/

S T
/ti/

/dobol ar/ /es/

U
/yu/

X
/eks/

Y
/way/

Z
/zi/

/vi/ /dobol yu/

Narito naman ang isa pang mungkahi:

A B K D E G H I
/a/ /ba/ /ka/ /da/ /e/ /ga/ /ha/ /i/

L
/la/

M N NG
/ma/ /na/ /nga/

O
/o/

P
/pa/

R S
/sa/ /ta/

T
/u/

U W Y
/u/ /wa/ /ya/

C CH

J LL

/si/ /a-ache/ /jey/ /elye/ /enye/

Q RR V
/kyu/ /erre/ /vi/

X
/eks/

/way/ /zi/

Hindi pa mang ganap na nalilinaw ang mga tanong na kaugnay ng mungkahi ng Lupong Sanggunian, inilathala ng Sanggunian ng Surian ng Wikang Pambansa ang tuntunin sa palabaybayang Pilipino noong Abril 1, 1976.

Ipinalabas ng Kagawaran ng Edukasyon at kultura noong Hulyo 30, 1976 ang Memorandum Pangkagawaran Blg. 194 upang pagtibayin ang nasabing tuntunin ng palabaybayin nito. Ilan sa kanilang mga argumento ay ang mga sumusunod:

1.

2.

Hindi malinaw kung paano tatawagin ang mga letra at kung paano ito pagsusunod-sunurin. Ang pagsasamang ng digrapong CH, LL, RR at NG, gayundin ang may kilay na ay isang paraang di-matipid. Ang mga wika sa daigdig na may titikRomano ay unti-unting nagbabawas ng kanilang mga

Digrapo, kung gayon, ay isang hakbang na paurong. Kung pagtuturo ng pagbabaybay ang paguusapan, kapag naisulat na ng isang mag-aaral ang C at H nang hiwalay, maisusulat na rin niya ang digrapong CH. Gayundin ang letrang LL, RR, at ng NG. Ang letrang naman ay may kilay lamang na N.

3.Mismong Malakanyang, sa isang liham sa Direktor ng SWP noong Enero 11, 1973 ay tumanggi sa pagsasama ng mga digrapong CH, LL, RR, at NG iminungkahing dalawamput pitong letra na lamang ang gamitin.

4. Hindi rin maayos gamitin sa enumerasyon o sa pagbabalangkas ang alpabetong may digrapo.

Simula noon, ang alpabeto ay nagkaroon na ng dalawamput walong titik na tinatawag nang pa-Ingles maliban sa ay may pagkasunod-sunod na ganito:

AB C D E F
/ey/ /bi/ /si/ /di/ /i/ /ef/

G H

/ji/ /eych/ /ay/

J K L M N
/jey/ /key/ /el/ /em/ /en/

NG O P
W X

/enye/ /enji/ /o/ /pi/

Q R S T U V
/kyu/ /ar/

/s/

/ti/

/u/

/vi/ /dobol yu/ /eks/

Y
/way/

Z
/zi/

Mapapansing ang mga titik ng Bagong Alpabeto ay mula sa dalawampung titik sa dating Abakada na dinagdagan lamang ng walong titik na gagamitin sa pagbabaybay ng mga pangngalang pantangi, salitang hiram, salitang pang-agham at teknikal, salitang may inkonsistent na baybay at mga simbolong pang-agham.

Mapapansin ding ang walong dagdag na letra ay mula naman sa labing-isang iminungkahing idagdag noong 1971. Hindi na lamang isinali ang mga digrapong CH, LL at RR para sa ekonomiya o pagtitipid. Pinanatili naman ang digrapong NG dahil ito ay tatak na ng ating katutubong alpabeto.

Ang mga dagdag na titik na pinalawak ang gamit ay ang F, J, V at Z dahil ang mga ito, diumano, ay may ponemik istatus na hindi kagaya ng C, , Q at X na mga redandant na titik.

May dalawang linggwistikong prinsipyo ang isnaalang-alang sa pagbabalangkas ng mga tuntunin sa ispeling. Ito ay ang a) Simplisidad at ekonomiya, at b) pleksibilidad.

Mga Tuntunin sa Pagbabaybay Pabigkas na Pagbaybay

Ang pabigkas o pasalitang pagbaybay sa Filipino ay patitik at hindi papantig. Ang ispeling o pagbaybay ay isa-isang pagbikas sa maayos na pagkakasunodsunod ng mga letrang bumubuo sa isang salita, daglat, akronim, inisyal, simbolong pang-agham at iba pa.

Halimbawa:
Salita

boto = /bi-o-ti-o/
Pantig

a = /ey/
Daglat

Bb. (binibini) = /kapital bi-bi/ PLM (Pamantasan ng Lunsod ng Maynila) = /pi-el-em/

Pagsulat na Pagbaybay Mananatili sa pagsulat at pagbasa na mga karaniwang salita ang isa isang tumbasan ng letra at tunog na ang ibig sabihin, isa lamang ang tunog sa pagbikas ng bawat letra kapag naging bahagi ng mga karaniwang salita. Pansinin na magkaiba ang pagtawag sa mga letra at sa pagbikas o pagpapatunog sa mga ito.

a.

Sa pagsulat ng mga katutubong salita at mga hiram na karaniwang salita na naasimila na sa sistema ng pagbaybay sa wikang Pambansa ay susunod pa rin ang kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kung ano ang sulat ay siyang basa.

Halimbawa: bapor (vapor) sentro (centro)

b. Ang dagdag na walong (8) letra: C, F, J, , Q, V, X, Z ay ginagamit sa mga:

1. Pantanging ngalan

Halimbawa: Tao Carmelita Gusali Ablaza Bldg.

Lugar Luzon Sasakyan Qantas Airlines

2. Salitang katutubo mula sa ibang

wika sa Pilipinas

Halimbawa: 1. hadji (lalaking Muslim na nakarating sa Mecca) 2. caao ( panseremonyang sayaw ng mga igorot)

Panumbas sa mga Hiram na Salita Sa paghahanap ng panumbas sa mga salita buhat sa wikang Ingles, maaring sundin ang mga sumusunod na paraan:

a.

Ang unang pinagkukunan ng mga hiram na salitang maaring itumbas ay ang leksikon ng kasalukuyang Filipino. Hiram na Salita Filipino rule tuntunin ability kakayahan

b. Maaring kumuha o gumamit ng mga salitang mula sa ibang katutubong wika ng bansa. Halimbawa: pinakbet (Ilocano) imam (muslim)

c. Sa panghihiram ng salita na may katumbas sa Ingles at Kastila, unang preperensya ang hiram sa kastila. Iniaayon sa bigkas ng salitang Kastila ang pagbabaybay sa Filipino. Halimbawa: Ingles Kastila Filipino liquid liquido likido

d. Kung walang katumbas sa Kastila o kung mayroon man ay maaring hindi maunawaan ng nakararami, hinihiram nang tuwiran ang katawagang Ingles at binabaybay ito ayon sa sumusunod na paraan:

1.

Kung konsistent ang bagay ng salita, hiramin ito nang walang pagbabago Halimbawa: Salitang Banyaga Filipino reporter reporter editor editor

2. Kung hindi konsistent ang baybay ng salita, hiramin ito at baybayin nang konsistent, ayon sa simulain kung ano ang bigkas ay siyang sulat at kung ano ang sulat ay siyang basa. Halimbawa: Salitang Hiram Filipino control kontrol

leader

lider

May mga salitang hiram na maaring baybayin sa dalawang kaanyuan, ngunit kailangan ang konsistensi sa paggamit.
Halimbawa: bingo binggo kongresista konggresista

May mga salita sa Ingles o iba pang banyagang salita na lubhang di-konsistent ang ispeling o lubhang malayo sa bigkas na:

a) Maaring hayaan na muna sa

orihinal na anyo o panatilihin ang ispeling sapagkat kapag binaybay ayon sa alpabetong Filipino ay hindi na mabakas ang orihinal na ispeling nito. Halimbawa: coach sandwich

b) Maaring hiramin nang walang pagbabago ang mga salitang pang-agham at teknikal. Halimbawa: calcium x-ray visa

4. Hiramin nang walang pagbabago ang mga simbolong pang-agham. Halimbawa: Fe (iron) H 0 (water)

Ang Gamit ng Gitling Ginagamit ang gitling (-): a. Sa pag-uulit ng salitang-ugat o mahigpit sa isang pantig ng salitang ugat. Halimbawa: araw-araw dala-dalawa

b. Kung ang unlapi ay nagtatapos sa katinig at ang salitang nilalapian ay nagsisimula sa patinig. Halimbawa: pag-ibig pag-asa

May mga ganitong salita na kapag hindi ginigitlingan ay nagkakaroon ng ibang kahulugan.
nag-ulat pang-ako

c. Kapag may katagang nawawala sa pagitan ng dalawang salitang pinagsama. Halimbawa: pamatay ng insketo pamatayinsekto kahoy sa gubat kahoy-gubat

d. Kapag may unlapi ang tanging pangalan ng tao, lugar, bagay o kagamitang (brand) at sagisag o simbolo. Ang tangin ngalan ay walang pagbabago sa ispeling Halimbawa: maka-Rizal taga-Luzon

Sa pag-uulit ng unang pantig ng tanging ngalang may unlapi, ang gitling ay nalilipat sa pagitan ng nang pantig ng tanging ngalan at ng buong tanging ngalan. Halimbawa: mag-Corona magko-Corona

e. Kapag ang panlaping ika- ay iniunlapi sa numero o tambilang. Halimbawa: ika-15 ng Enero ika-20 pahina

f. Kapag isinusulat nang patitik ang mga yunit ng praksyon. Halimbawa: isang-kapat (1/4) tatlong-kanim (3/6)

g.

Kapag nananatili ang kahulugan ng dalawang salitang pinagtambal. Halimbawa: lakad-pagong bahay-aliwan

h. Kapag pinagkakabit o pinagsasama ang apelyido ng babae at ng kanyang asawa. Halimbawa: Gloria Santos-Reyes Conchita Ramos-Cruz

i. Kapag hinati ang isang salita sa dulo ng isang linya. Halimbawa: Ginagamit ito sa pagsasanay ng wastong pagbibikas ng mga salita, parirala at pangungusap.

The End