Politika tregtare dhe e investimeve

Prof. Dr. Besim Beqaj

Objektivat e t msuarit

T shohim se si politika tregtare dhe e investimeve historikisht kan qen pjes e politikave t brendshme T ekzaminohet se si po ndryshon sjellja (qasja) tradicionale ndaj politikave tregtare dhe t investimeve T shohim efektet e lidhjeve globale n tregti dhe investime t vendimmarrsit. T kuptojm q vendet duhet t bashkpunojn shum afr n t ardhmen pr ruajtur qndrushmerin e tregtis globale dhe mjedisit global investiv.

Arsyet dhe qllimet e Politiks tregtare dhe t investimeve

Politikat qeveritare jan t dizajnuara t rregullojn, drejtojn dhe mbrojn aktivitetet nacionale (kombtare). Zbatimi i ktyre politikave sht rezultat i sovranitetit nacional, i cili i jep Qeveris t drejtn t rregullon mjedisin e vendit dhe t qytetetarve t vet. Politika tregtare n nivel t vendeve politika makroekonomike definon qasjen shtetrore ndaj importeve, eksporteve dhe ndaj zhvillimeve tekniko teknologjike.
Veprimet n kuadr t politiks s brendshme t shumics s qeverive kan si qllim rritjen e standardit t jetess t qytetarve, prmirsimin e kualitetit t jets dhe t arrihet punsimi i plot (t mos kt papunsi fare). Kto politika kane ndikim indirekt n tregtin dhe investimet ndrkombtare.
3

Arsyet dhe qllimet e Politiks tregtare dhe Politiks investive vazhdim

N mnyra shum m direkte dhe n dobi t ndrrmarjeve t posaformuara, nj vend gjithashtu mund t nxis transferin e teknologjis nga jasht ose t prjashtoj industrit e huaja nga tregu i vendit. Zyrtart qeveritar gjithashtu mund t miratojn rregullore mbi importin t cilat i mbrojn qytetart. Qllim kryesor i politiks t jashtme sht siguria kombtare. Politika shtetrore ka pr qllim rregullimin, nxitjen, drejtimin dhe mbrojtjen e veprimtarive kombtare. Veprimet politike: ruajtja e nivelit t standardit jetsor, punsimi, ngritja e zhvillimeve ekonomike. Politika e zhvillimit synon transferin e teknologjis, ngritjen e kapaciteteve vendore pr konkurim dhe nganjeher prkrahjen e vendeve tjera pr prodhimin e produkteve t cilat do t importohen.
4

Organizatat ndrkombtare

GATT-i Marrveshja e Prgjithshme pr Tarifat dhe Tregtin : sht themeluar me 1947 GATT. N Raundin e Uruguajit n vitet 80-ta, prqendrohet n reduktimin e barierave t tregtis, mbrojtjen e pasuris intelektuale, dhe n tregtin e shrbimeve World Trade Organization (WTO)/ Organizata Botrore e Tregtis (OBT) The International Monetary Fund (IMF)/ Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN) The World Bank (WB)/ Banka Botrore (BB) EIB Banka Evropiane pr Investime EBRD Banka Evropiane pr Rindertim dhe Zhvillim
5

Organizata Botrore e Tregtis (OBT) dhe Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN)

OBT sht organizat ndrkombtare e cila merret me rregullat e tregtis ndrmjet shteteve.

FMN u projketua pr t siguruar stabilitet t sistemit monetar ndrkombtar dhe pr t mbajtur kurse fikse kmbimi n mes vendve.

N thelb t saj jan Marrveshjet e OBTs, rregullat ligjore pr tregtin ndrkombtare, pr politikn tregtare dhe pr investime.

Banka Botrore (BB)

Banka Botrore (BB) sht themeluar me 1944 pr t ndimuar vendet e shkatrruara nga lufta dhe m von merr detyrn e ndihms s zhvillimit botror. Kapitali i BB kryesisht investohet pr reduktimin e varfris.

Ndryshimet n mjedisin politik dhe global

Reduktimi i ndikimit t politikave kombtare

Zgjerimet e lidhjeve gloable n mes t kompanive, industrive dhe vendeve kan efekt mbi politikant.
Roli i institucioneve ndrkombtare

Rritje enorme e ndikimit t institucioneve ndrkombtare dhe zvoglim i ndikimit t politikave nacionale n tregtin ndrkombtare (globalizimi dhe integrimet rajonale)

Roli i institucioneve tradicionale Thellimi i konfliktit midis vendeve t industrializuara dhe vendeve n zhvillim.

Ndryshimet n mjedisin e politiks globale

Tri ndryshime kryesore kan ndodhur n mjedisin e politiks globale Reduktimi i influencs t politiks t brendshme (vendore); Dobsimi i institucioneve tradicionale; Acarimi i konfliktit mes vendeve t industrializuara dhe vendev n zhvillim.

Reduktimi i influencs t politiks t brendshme (vendore)

Interaksioni n mes rrjedhave financiare globale dhe atyre vendore (lokale) e ka limituar n mas t konsiderueshme influencn e qeverive. Pr t kthyer influencn disa qeveri jan munduar t kufizojn tregtin botrore duke vendosur barriera, aplikuar tarifa apo duke implementuar rregullore mbi importin.
10

Dobsimi i institucioneve ndrkombtare

Lidhjet e forcuara mes vendeve dhe mjedisi i ri ekonomik q rezulton nga lojtart e rinj n treg dhe ndeshja e sistemeve t ndryshme ekonomike po e dobson OBT-n Fondi Monetar Ndrkombtar nuk po ka fonde t mjaftueshme pr t plotsuar nevojat e t gjitha vendeve q kan vshtirsi. Banka Botrore ka qen e pasuksesshme n prkrahjen e qllimeve ekonomike t vendeve n zhvillim. Disa ankohen q politikat e ksaj banke kan krijuar m shum varfri.
11

Konflikti mes vendeve t industrializuara dhe vendeve n zhvillim

N t kaluarn sht shpresuar q hendeku n mes vendeve t industrializuara dhe vendeve n zhvillim do t mbyllet. Mgjithse shum vende t pazhvilluara sot po shfaqen si vende t reja t industrializuara, shum vende tjera po ballafaqohen me nj t ardhme ekonomike t zymt. Rritja e shqetsimeve ambientaliste ka br q ky konflikt t tendoset edhe m shum.

12

Kufizimet e importeve

Shum vende duke prfshir Bashkimin Evropian dhe SHBA-t kan miratuar ligjet antidumping, q ju ndihmojn industrive vendore duke kufizuar shitjen e produkteve t huaja nn koston e prodhimit, ose mime me t vogla se mimi i tyre n vendet prej nga vijn.
Importet kufizohen gjithashtu me barriera jotarifore, si jan kampanjat blej vendore. Mnjanimi i ktyre barrierave sht shum i vshtir.

Importet mund t reduktohen edhe duke ngushtuar hyrjen e produkteve t huaja n treg prmes procedurave t komplikuara dhe inspektimeve.
13

Efektet e kufizimit t importeve

Kontrolli i importeve mund t bj q t mos shfytzohen resurset m efiente gj q rezulton n produkte q nuk jan me t mirat dhe kosto m t lart pr malltat (ofertn) e kufizuar. Kontrolli i importit mund t rezultoj me ndryshime negative n strukturen e importeve. Pr shkak t joefiencs, kontrolli i importeve mund t shkaktoj ngecje n avancimin teknologjik.
14

Kufizimet e eksporteve

Vendet vendosin kontroll mbi eksportet pr arsye t oferts t pamjaftueshme, siguris kombtare dhe qllimeve t politiks t jashtme, apo dshirs pr t mbajtur kapitalin. Kontrollet q lidhen me sigurin kombtare aplikohen pr arm dhe eksportet e teknologjis t lart. Megjithse kufizimi i eksportit sht nj mjet i vlefshm q prdoret n marrdhniet ndrkombtare, ky kufizim mund t`i jep ndrrmarjeve vendore reputacionin e nj ofertuesi t pasigurt dhe si rrjedhoj e ksaj porosit (krkesat) t bhen t ofertues (ndrrmarje) t vendeve tjera.

15

Promovimi i eksporit

Promovimi i eksportit sht i dizajnuar t`i ndihmoj ndrrmarjet t hyjn n tregjet ndrkombtare ruajn dhe t ruajn pozicionin e tyre n kto tregje si dhe t shrbej si kunderveprim ndaj masave t ngjashme q aplikojn vendet tjera. Qasjet e ndryshme drejt promovimit t eksportit prfshijn: Transferin e dijes (njohurive) subvencionimin direkt apo indirekt t eksportit Reduktimin e burokracis qeveritare pr eksportuesit Financimi i eksportit Legjislacion i ndryshm tatimor pr qytetart q jetojn jasht vendit
16

Promovimi i importit

Masa pr promovimin e importit prdorin vendet q ruajn nj bilanc tregtar me suficit t madh.

The Japan External Trade Organization (JETRO)- Organizata japoneze e Tregtis t Jashtme ka filluar t fokusohet n promovimin e importit n Japoni SIPO Swiss Import Promotion Organisation
17

Ndikimi i Investimeve t Huaja Direkte (IHD) n vendet nikoqire

Ndikimi pozitiv Informimi kapital Transferi i teknologjis dhe aftsive menaxheriale Zhvillimi rajonal dhe sktorial Konkurrenca e brendshme dhe ndrrmarrsia Efektet pozitive n bilancin e pagesave Rritja e punsimit

Ndikimi Negativ

Dominimi industrial Varsia n teknologji rregullimi i planeve ekonomike Ndryshimi kulturor Ndrhyrja qeveritare t koroporata multinacionale

18

Kufizimet e Investimeve

Shum vende q kan mungesa t rezervave devizore e kufizojn eksportin e kapitalit, sepse ikja (lvizja) e kapitalit mund t jet problem i madh. N momentin q qeveria vendos kufizime n eksportin e fondeve (kapitalit), rritet edhe dshira pr eksport t kapitalit jasht vendit.

19

Promocimi i investimeve

Incentivat (stimulimet) fiskale jan masa tatimore specifike t dizajnuara pr trheqjen e investimeve t huaja Incentivat (stimulimet) financiare masa konkrete n prkrahje t investitorve, si jan: sigurimi i toks apo objektit, kredit dhe garancit pr kredi. Incentivat (stimulimet) jofinanciare mund t jen blerjet e grantuara nga qeveria, mbrojtje e veant nga konkurenca dhe investime n infrastruktur.
20

Fuqia negociues (pr t arritur marrveshje) e Korporatave multinacionale dhe vendi nikoqir
Fuqia negociuese
Politika e ofruar/krkuar
Stimulimet pr investime
Tretmani privelegjues i vazhdueshm

Krkesa diskriminuese Fundi i relacioneve/ Deinvestimi

MNC

Koha

21

Perspektiva ndrkombtare pr Politikat tregtare dhe t investimeve

Prej nj perspektive ndrkombtare, negociatat pr tregti dhe investime duhet t vazhdojn. Pr t br kt, Politika tregtare dhe e investimeve mund t kt qasje bilaterale apo multilaterale
22