1933 NVERSTE REFORMU -STANBUL NVERSTESHAZIRLAYAN

GKHAN KKEN
070625003

Atatrk, Trk topraklarnda maddenin mnlat, hayatn kymet olduu laboratuvarlar, bir baka deyile,Trk nesillerinin ruhsal olu ve istiklallerinde yapc bir unsur olarak grd Trk niversitelerinin kurulmasn istiyordu.

Eitime byk nem veren dnemin hkmetleri, gelimesini ve ilerlemesini salamak ve toplumun deien ihtiyalarna cevap verecek kuaklar yetitirmek amacyla stanbul Darlfnununa 1923-1932 yllar arasnda Hkmi ahsiyet ile birlikte bilimsel zerklik tanmt.

stanbul Darlfnunu, kendisine tannan bu haklara ve 1920lerde yaplmaya balanan baz dzenlemelere ramen, dnemin devrimci yneticilerini pek tatmin edememiti. Byk bir deiim srecindeki Trk toplumuyla tutucu zihniyete sahip bir niversite badaamazd.

Dnemin maarif vekili Dr. Reit Galip, Darlfnunla ilgili honutsuzluu yle aklamtr:
Memlekette byk politik ve toplumsal dalgalanmalar olmaktayd. Darlfnun, bunlara tamamen ilgisiz grnyordu. Hukukta radikal deiiklikler oldu. Darlfnun bunlardan habersiz grnd.

ktisadi sahada esasl hareketler oldu. Darlfnun bunlardan tamamen habersiz grnd; yalnzca yeni kanunlar tedrisat programna almakla iktifa etti. Yeni bir tarih telakkisi, milli bir hareket halinde btn lkeyi sarmt. Darlfnunun buna kar ilgisini uyandrmak iin, yl beklemek ve uramak lazm geldi. stanbul Darlfnunu artk durmutu. Kendisine kapanmt. Vstai bir tecerrt iinde harici alemden elini ayan ekmiti.

Darlfnun hakknda ileri srlen eletiriler iki noktada toplanmaktadr: 1. niversite, devrimlerin hazrlanmasna ya da yrtlmesine yardmc olmamtr. Gerekleen reformlara ya Latin harfi meselesinde olduu gibi kar gelmi, ya da pasif bir dayanmayla kaytsz kalmtr.

2. Darlfnunda ciddi bir alma yoktur. retim yeleri orijinal bilimsel alma yapmamaktadr.Yaynlanan birka kitap, yabanc dille yazlm asllarndan yaplm kt evirilerden ibarettir. retim yesi atamalarnda bilimsel liyakate deil, torpil ve iltimasa dikkat edilmektedir.

Atatrkn kendisinin de bu eletirilere katldn, 1933te TBMMnin alnda yapt konumasndan anlyoruz. Atatrk: niversitenin donatmna verdiimiz nemi vurgulamak istiyorum. Hi kuku yoktur ki, yarm alnm nlemler verimsizdir. Btn tasarlarmzda olduu gibi retim ilerinde ve kurulacak niversitede de kktenci nlemlerle hareket etmekte kesin kararlyz. diyerek reform konusundaki kararlln ortaya koymutur.

Bu dnemde niversitedeki retim yeleri de ikiye ayrlm durumdayd. Baz profesrler reforma kesinlikle kar olduklarn aklamlard.Kendi yerlerini koruma endiesi iinde kktenci tedbirlerden ekinmekteydiler.

Profesrlerin birou ise, pek ok eksiklik olduunun farkndayd. Uygun bir reform bekliyorlard ve bunun yaplacak almalara katlmaya hazrdlar.

1931 ylnda toplanan Cumhuriyet Halk Partisi, niversitede reform isteyen bir karar tzne geirmitir.

Yine 1931 ylnda eitim btesinin mecliste konuulmas srasnda Darlfnunun dzeltilmesi hakknda bir rapor vermek zere, Avrupal bir uzmann arlmas iin denek ayrlmtr.

1932 ylnda bir reform nerisi hazrlamak amacyla, Trk Hkmeti, Cenevre niversitesinden Prof. Albert Malcheyi resmen davet etmitir.

Albert Malche, drt aylk almas srasnda Faklteleri, klinikleri ziyaret eder; laboratuvarlar, seminerleri ve ktphaneleri grr. Politikaclarla, profesrlerle, idari memurlarla ve rencilerle konuan Malche, sonunda istenen raporu hazrlayarak Eitim Bakanlna sunmutur.

Malchenin raporu ksmdan olumutur. Birinci ksmda aratrmalarnn ama ve yntemlerini bildirir. kinci ksmda Darlfnunun o gnk durumunun eletirel bir incelemesini verir. nc ksmda ayrntl reform teklifleri sunar.

Malche, Darlfnun hakknda zellikle aadaki eletirel gzlemleri ortaya koymaktadr: 1. Her eyden nce Trke bilimsel yaynlar eksiktir.
2. Profesrlere dk cret denmesi, onlar yan grevler almaya zorlamaktadr. 3. niversitenin otonomisi, onu toplumdan ve hkmetten yaltma eilimindedir. Bakanlkla sk bir ibirlii gerekmektedir.

4. Ders metodu, hibir ey vaat etmeyecek ekilde eskimitir.(Malcheye gre eletirisinin en ar maddesi budur.) 5. Trk rencilerin yabanc dil bilgisi yetersizdir. Galatasaray Lisesinden, Alman ve ngiliz okullarndan mezun olanlar aznlkta bulunmaktadr.(Malche bunlara niversitenin sekinleri demitir.)

6. Gelecein Trk profesrlerinin stanbul niversitesinde yetimesi henz mmkn deildir. Bu yndeki eitim mutlaka yurtdnda yaplmaldr. 7. eitli dersler hibir fayda salamayacak ekilde paralel olarak yrtlmektedir; rnein Hukuk Fakltesindeki, Mlkiye ve Yksek Ticaret Okulundaki dersler gibi.

8. Darlfnunun faklteleri arasnda bilimsel alma ortakln salayacak balant yoktur. 9. Basit bir tercmenin bir tez olarak kabul edilmesi,kiisel aratrma ve telif eserlerinin deerini hie indirmitir.

Albert Malche, gzlemlerini yle tamamlyor: Bunlar stanbul Darlfnununun ilerlemesine ve gelimesine, kendi kendini slah etmesine engel olan birok sebep arasnda hemen hatra gelenlerdir

Raporunu 29.05.1932de Trk Hkmetine sunan Malche, ksa sre sonra svireye dnd. Malche, daha sonra Mays 1933ten,1934 baharna kadar srecek ikinci bir ziyaret iin Trkiyeye tekrar geldi. Bu sre iinde, Trk reform komisyonuyla birlikte, eski Darlfnunun yeni stanbul niversitesi haline dntrlmesi almalarn ynetti.

Milli Eitim Bakanlnca hazrlanan Darlfnunun kapatlmas dair kanun tasars, 15.05.1933 tarihli Bakanlar kurulu toplantsnda meclise sunulmutur. Nitekim 31 Mays 1933 tarih ve 2252 sayl kanunla stanbul niversitesi kurulmutur. Bu kanun gereince: stanbul Darlfnunu ve ona bal btn messeseler kadro ve tekilatlarla beraber 31 Temmuz 1933ten itibaren mlgadr.

Dnemin Milli Eitim Bakan Dr. Reit GALP yeni niversitenin al konumasnda u hususu nemle ifade etmitir: Bugn almaya balayan stanbul niversitesi ile dnk Darlfnun arasnda hibir iliki yoktur. niversite, yeni bir kurulutur.

Atatrk, stanbul Darlfnununun kapatlmasn takiben 18 Kasm 1933 gn stanbul niversitesinin retime almas mnasebetiyle kendisine ekilen sayg ve ballk telgrafna u cevab vermitir:
stanbul niversitesinin almasndan ok sevin duydum. Bu yksek ilim ocanda, kymetli profesrlerin elinde Trk ocuunun mstesna zeka ve esiz kabiliyetinin ok byk gelimelere erieceine eminim.

Trkiye Cumhuriyetinde niversite reformunun balangc olan 1933den 1943e kadar ok byk ilerlemeler kaydedilmitir. 1943de 2531 sayl kanunla stanbuldaki Mlkiye Mektebi, Siyasal Bilgiler Fakltesi olmu ve Ankaraya tanmtr. Yine 1925de kurulan Ankara Hukuk Mektebi Hukuk Fakltesi adn almtr.

Yine bu 10 yllk sre ierisinde stanbul niversitesi Tp Fakltesinde 14, Fen Fakltesinde 14, ktisat Fakltesinde 12 ve Hukuk Fakltesinde 5 olmak zere toplam 45 enstit kurulmu; bu enstitlere ek olarak Tp Fakltesinde 16 klinik almtr.

Bu dnemde Almanyada politik nedenlerle almak istemeyen Alman profesrlerin almas gndeme gelmitir. Bu amala Zrichte kurulan Yabanc lkelerdeki Alman Bilim Adamlar htiya Birlii ile ilikiye geilmi, bu ilikiyi uzun sren grmeler izlemi ve bir ou dnya apnda ne sahip 42 kadar Alman profesr, gen Trkiye Cumhuriyetine gelmi ve niversite reformu erevesinde Trkiyede almlardr .

Trkiyeye gelen bilim adamlar arasnda, kendi alanlarnda dnyaca ne sahip olanlar da bulunmaktayd. Bunlara birka rnek vermek gerekirse u isimleri saymak mmkndr: ktisat profesrleri W. Rpke, A. Rstow, G. Kessler, F. Neumark; kimya profesrleri F. Arndt, F. Haurowitz, E. M. Alsleben; tp profesrleri P. Schwartz, R. Nissen, A. Eckstein; mzik profesrleri P. Hindemith, C. Ebert, E. Zuckmayer; hukuk profesr E.Hirsh; kent bilimci Prof. E. Reuter.

Sadece stanbul Tp Fakltesinde 1933 ile 1945 yllar arasnda 19 Alman tp profesr, klinik ve enstit direktr olarak grev almlard. Bunlarn yan sra Akil Muhtar zden, Mazhar Osman, Hulusi Behet, Tevfik Salim Salam Paa, Neet mer gibi kendi sahalarnda nl bir ok Trk hocalarn da stanbul Tp Fakltesi retim kadrosunda yer alm olmalar neticesi stanbul Tp Fakltesi, 1933teki niversite Reformundan sonra Avrupann en nemli tp fakltelerinden biri haline geldi.

1933 niversite Reformunun temel zelliklerini Yahya Akyz yle belirlemektedir: zerklik kaldrlmtr. niversite, Eitim Bakanlnn emrine girmitir. dari ynden herhangi bir okuldan fark kalmamtr. Darlfnun hocalar byk lde elenmitir. 151 kiiden yalnz 59u yeni niversiteye alnmtr.

Batda okuyup gelenler doktora art aranmakszn doent olarak atanmlardr Nazi basksndan kaan Alman ve Orta Avrupal hocalara kaplar almtr. Bunlardan Trk hocalar yetitirmeleri ve Trkiyede bilimsel aratrma gelenei yerletirmeleri beklenmitir.

Yabanc retim yeleri hakkndaki fakl iki gr ortaya kmt. Hkmet, hedefine bu yabanc profesrler olmakszn eriemeyeceini biliyordu.Hkmet, aslnda yetersiz hatta var olmayan bir temel zerinde modern bir niversite kurmaya alldnda ortaya kmas kanlmaz olan byme sanclarndayd.

Ernst Hirsch, yabanc profesrlere ynelik eletirileri yle belirtmektedir: -Szleme artlarna uymamak, -Ders kitab ya da baka bilimsel yayn hazrlamamak, -Trkeyi renmemek ve dersleri tercmanlar araclyla srdrmek.

1933-1952 yllar arasnda Trkiyede kalan, ayrlrken de bir rapor veren Ord. Prof. P. Schwartz, 1933 reformunun bekleneni vermediini, sebepleriyle yle aklar: Birok Trk aydnndaki yetersizlik duygusu ve bunun sonucunda bbrlenmek, alkan ve baarl olanlar ekememek, Yine bu aydnlardaki mevki, makam ve zel ilere bilimden daha ok vakit ayrma hrs, bilimsel gelimeyi engellemitir.

Bunun dnda; brokrasi, Laboratuvar ve ktphanelerin yetersizlii, Yerli ve yabanc hocalar arsndaki ztlama, Yabanclardan kalmalar iin esirgenen baz teminatlar, Asistanlk kurumunun tam yerlememesi gibi nedenlerle 1933 reformu isteneni verememitir.

Aadaki istatistik sonular btn olumsuzluklara ramen, niversite reformunun Trkiyeye kazandrdklarn daha net bir ekilde ortaya koymaktadr:

Yl

Kurulu

retim yesi Says

renci Says

1923-1924

307

2.914

1933-1934

17

574

5.851

1943-1944

26

1.403

18.293

Sonu olarak 1933 niversite Reformu eitim sistemimizin ekillenmesinde ok nemli bir rol oynamtr.

KAYNAKA

Gler, A.,(1994).Trkiyede niversite Reformlar. Adm Yaynclk, Ankara Widmann H., (2000). Atatrk ve niversite Reformu, ev: Kazancgil,A. ve Bozkurt,S. Kabalc. Yay., stanbul Ergn M., (1982). Atatrk Devri Trk Eitimi III, DTC Fak. Yay., Ankara