- Prishtin

Niveli i studimeve: Bachelor

Lnda: Etika n Kontabilitet dhe Auditim

Prof.dr.Muhamet Aliu

Kapitulli 1

Prgjegjsit profesionale dhe shoqrore t kontabilistve dhe auditorve

Prof.dr.M.Aliu

Prmbajtja:
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Prgjegjsit profesionale dhe ligjore Pse duhet t brengosemi pr etikn Sjellja etike Prfitimet nga sjellja etike Etika e dobt dhe pasojat Ndikimi i etiks n shoqri Ndikimi i etiks n individ Vendimet etike Negocimi si veprim etik

Prof.dr.M.Aliu

Prgjegjsit profesionale dhe shoqrore

Biznesi dhe profesionistt (kontabilistt, auditort) n kuadr t biznesit (organizats) nuk veprojn t izoluar nga mjedisi.
Mjedisi i jashtm (largt) Mjedisi industrial (konkurues) Mjedisi i afrt

Kontabilistt dhe auditort veprojn n kaudr t kufijve t shoqris. Q karakterizohen me:

Prparsi dhe Kufizime

Profesionistt (Kontabilistt dhe auditort) kan prgjegjsi

Ekonomike Ligjore Mjedisore Filantropi Etike

Prof.dr.M.Aliu

Pse duhet t brengosemi pr etikn?

A sht etika vetm nj trend? Pse sht apo pse nuk sht?

A mund t mendoni pr dika, e cila sht e ligjshme por jo etike?

A mund t mendoni pr dika, e cila sht Etike por jo ligjore?! Industria Tobacco lobon ju bn presion grupeve t caktuara
Duhanpirsve dhe t tjerve Pirja e duhanit sht e dmshme! Duhani vret!

Mir ?
Ligjore? Etike

Keq?

Shrbimet profesionale t kontabilitetit dhe auditimit promovojn rritje t fitimeve dhe cilsi t shrbimeve,!

Apo a duhet thjesht t ndalohen t gjith duhanxhit? Apo a duhet thjesht t ndalohen t gjitha promovimet?

Prof.dr.M.Aliu

Po kjo (nuk) zbatohet tek ne apo jo?

Pse ne duhet t lexojm pr etikn profesionale? Ne t gjith jemi t mir, t menur, t denj
Nuk ndikon tek ne, apo jo?

Gabim sht prgjithsimi t gjith t mir t kqinj!

Jasht ktyre mureve t fakultetit, ekzistojn mashtrues, gangster, kontabilist, auditor, korruptues, politikan, rregullues t vulave, njerz t sigurimeve dhe disa miq t kqij n prgjithsi! Ne kemi nevoj pr mbrojtje para se t bhet shum von!

A mundet dikush t jap nj shembull t ndonj situate etike n punn kontabile dhe audituese me t ciln ne mund t ndeshemi?

Prof.dr.M.Aliu

Sjellja etike Definicioni..

Sjellja e cila prbhet nga principet, normat dhe standardet e praktiks n kontabilitet dhe auditim, t cilat jan t pranueshme nga shoqria "Kjo "roja publike krkon q kontabilisti gjat funksionit t ruaj
pavarsin e plot nga klienti n t gjitha kohrat, krkon besnikri dhe besim t plot ndaj publikut. Warren Burger Shefi i Drejtsis (1984)

A mundet dikush t jap nj definicion m t mir apo m pak t mrzitshm se ky?

Prof.dr.M.Aliu

Fushat t cilat ndikohen nga sjellja etike

Vrtetsia e t dhnave (informacionit) kontabl t pasqyrave dhe raporteve financiare Dhnia e siguris prdoruesve t raporteve financiare Reklamim Siguria e Produktit Prgjegjsit e njerzve prgjegjs Reputacioni i Korporats (apo tregtarve t vetm) Siguria dhe Shndeti i Stafit Mjedisi
Prof.dr.M.Aliu

Motivi pr t qen Etik

Teoria klasike e ekonomis thot: qenjet njerzore jan t motivuara parimisht nga intereset personale. Njeriu merr vendime bazuar n principet e kostove \ benefiteve (prfitimeve)
N at pun far ka brenda saj pr Mua)

Jeta mund t jetohet n shum mnyra, por ekzistojn edhe mnyra t cilat pamundsojn jetn! Pyetje pr student:
A pajtoheni me dy vlersimet e para? A mund t jen t motivuar nga arsyet tjera?
Prof.dr.M.Aliu

Gjithsesi se kemi edhe motive tjera.

Ekzistojn raste (fakte) t cilat vrtetojn se njerzit veprojn edhe pr arsye altruiste dhe morale!
Kthimi prapa i kuletave me para t humbura Ndihma e dhn t tjerve n raste pikllimi Dhurimi i gjakut \ organeve \, etj Prmirsimi (korrigjimi) i pasqyrave financiare. Raportimi i drejt pr gabimet dhe lshimet eventuale t ndodhura m hert.

Pra, mund t veprojm sipas dy arsyeve!

Prof.dr.M.Aliu

Motivimi i Organizats
Bizneset edhe pse kan pr qllim fitimin, ato njkohsisht jan t motivuara nga intresi personal dhe altruist. Interes Personal
Ikja nga procedurat ligjore Ankimi ndaj legjislacionit qeveritar Mohimi i detyrimeve kriminale Largimi i reputacionit t keq me konsumator Me kontribuar n komunitet Donacione vullnetare Skemat pr prmirsimin e mjedisit Kontribut ndaj prdoruesve me informacione t sakta. Ndrgjegja pr vendimin e tjetrit far do t jet ai?

Interesi Altruistik

Prof.dr.M.Aliu

Prfitimet nga sjellja Etike

T jashtme
Ndrton reputacion tek konsumatort Krijon besim brenda komunitetit biznesor Zvoglon Kostot e biznesit

T brendshme
Ngrit Moralin e kolegve Rrit besimin e puntorve. Puntort prcjellin (observojn) t gjitha sjelljet e kontabilistve dhe auditorve Ata nuk do tju besojn mbikqyrsve t tyre edhe n qoft se shohin nj sjellje shum t vogl jo etike!!!

A mund t mendoni pr prfitime tjera?

Prof.dr.M.Aliu

Etika e dobt.. Ndikimi n organizat dhe shoqri

Rezultati i sjelljes joetike apo mashtruese n organizat mund t jet shkatrrues apo shokues!
Enron (Houston, Texas) 2002 (Enron Corporation, ishte nj ndr shtat shoqrit shumkombshe, e cila merej me tregtimin e energjis me seli n Hjuston, Teksas, SHBA). Ngjarjet u bn rrmuj brenda 5 ditve Kompania e $105bn u b e pavlefshme Tregtia u suspendua nga tregu i kapitalit M shum se 20.000 puntor humbn vendet e puns (n mbar botn..) Pensionet e puntorve t pavlefshme Kush jan shkatrruesit kryesor? Kontabiliteti dhe Auditort Drejtort u burgosn
*marr nga The Smartest Guys in the Room (M t menurit n dhom) nga Bethany McLean dhe Peter Elkind

Prof.dr.M.Aliu

Ndikimet n Organizat
Shembulli 2 Worldcom
Drejtort me vetdije kan rritur shpenzimet n pasqyrn e t ardhurave Rezultate jo t sakta (e shkruar ajo q nuk sht e vrtet) Ekstra para u jan paguar menaxherve t lart (senior) Parregullsit jan mbuluar nga auditort Prap drejtort dhe auditort burgosn Dnime t rnda nga SEC pr Worldcom

Rezultati
Ndryshime t mdha n ligjet pr korporata n Shtetet e Bashkuara t Ameriks (U shtua ligji Sarbannes Oxley nga Senati I Shteteve te Bashkuara)! Shtrngime apo kufizime t rndsishme sa i prket rregullave pr qeverisje t firmave kontabiliste dhe audituese dhe klientve t tyre
Prof.dr.M.Aliu

Ndikimi n shoqrin m t gjer

Ekonomia e tregut t lir ndrtohet mbi besimin!
Tregu ngritet nga besimi dhe perceptimi i pjesmarsve. Pr kt arsye humbja e besimit t investitorit shpie deri te zvoglimi i investimit dhe konsumit. Organizatat nuk kan dshir q tregu i tyre t vuaj disa dme n kredibilitet dhe besueshmri (pse do t investosh n nj mall apo aksion kur e din q parat tua do t vjedhen?)

Njerzit humbin punn dhe bukn e gojs Pensionet bhen t pavlefshm Vshtirsit financiare shkaktojn problemet shoqrore
Prof.dr.M.Aliu

Ndikimet n individ?
Humbja e karriers n qoft se merreni me shtje joetike! Humbja e Statusit (pozits)
N shoqri N familje N vendin e puns

Humbja e liris
Ruajtja

Humbja e pavarsis ekonomike

Papunsi, munges t t hyrave, pa perspektiv
Prof.dr.M.Aliu

Disa lajme t mira..

Situatat etike n punn profesionale mund t jen t parashikueshme N nj faz t karriers suaj mund t gjendeni para nj situate ku pronari-kontraktuesi ju ofron para apo ndonj stimulim tjetr (pushim t cilin gjithmon e keni ndrruaruhh) pr t bler produktin e tij...
Kjo meq ra fjala quhet ryshfet (mit)!!! Mos t przihet me pagesat ndihmse

Do t jeni m t prgatitur t merreni vesh me ta kur parashikoni m hert far do t ndodh nga kjo.

Prof.dr.M.Aliu

Nj mendimDiskriminimi..
A sht diskriminimi problem etik? A mund t jet delikat
N fazn e punsimit Gjat vendimeve t promovimit Gjat pushimeve nga puna Deprtimi n zemr t konceptit human pr drejtsi, mund t ndikoj direkt m moralin e puntorit!!

A mendoni q ndikon vetm tek qenjet njerzore t diskriminuara?

Prof.dr.M.Aliu

Termi tjetr..

Konflikt Interesash
Ryshfetet e hapura..
Gjra t mira apo t kqija? Diskutoni. N far bazash duhet t vendosni t bleni dika pr kompanin tuaj?
Prokurime transparente Konkurenc e lir dhe mundsi t barabarta

far mund t shkoj gabim nse blen nj produkt inferior pr arsye t gabueshme?

Nse punsoni nj mik tuajin prkundr kandidatve m t shquara fiton apo humb kompania juaj?
Prof.dr.M.Aliu

Si veprojm me Vendimet etike

Rreziku se mund t bhemi shum filozofik Mund t prqendroheni n rezultate
far mund t ndodh nse bhemi shum filozofik.. Cili sht neto bilanci i rezultateve t mira mbi t kqijat.

Ose, mund t prqendroheni n Detyra dhe Principe

Cila sht tani detyra ime kur e di se ka sht etike?
A ka prshkrim t sakt ajo detyr?

A duhet t mbshtetet n parimet e drejtsis / ndershmris, etj? Patjetr, sepse duke ditur se cila detyr sht primare ndonjher mund t jet mashtruese, sepse rrtehanat mund t ndryshojn!

Prof.dr.M.Aliu

8 hapat pr t qen etik n marrjen e vendimeve!

1. 2. 3. 4. Mos merrni vendime kur jeni t pasigurt dhe jo rehat me krkesn.. Grumbulloni faktet Definoni shtjet etike Identifikoni grupet e ndikuara Identifikoni rezultatet
Rezultatet afatgjata prball atyre afatshkurtra Rezultatet simbolike Rezultatet e fshehta

5. 6. 7. 8.

Prof.dr.M.Aliu

Identifikoni obligimet Merrni parasysh karakterin dhe ndershmrin tuaj Mendoni n mnyr kreative pr veprimet potenciale Kontrolloni ndjenjat e brendshme

Goditja vrshllyese
Si mjet t fundit, njeriu etik (mashkull apo femr) vendos kur sht mjaft sht mjaft koha pr t komunikuar me media apo kdo q dgjon! sht qndrim i guximshm. sht vendim etik ....por,..
Cilat jan rezultatet e goditjes vrshllyese? Kur t goditni? Filloni betejat(konfliktin-luftn) Kujt ti tregoni? Mbikqyrsve, menaxherve, shokve, familjes, shtypit, Kombeve t Bashkuara.. Dhe cilat jan prfitimet (benefitet) potenciale? T`i diskutojm bashkrisht!
Prof.dr.M.Aliu

5 aspekte t sjelljeve etike

Ndershmria: Trajtoi t tjert ashtu si ki qef t tjert me t trajtua ty. Serioziteti: Konsumatori duhet t llogarit q ju dhe produkti apo shrbimi juaj do t jet n rregull Mirsjellja: Bhu i sjellshm, miqsor dhe i dashur Respekti: Konsideroj njerzit tjer si t vlefshm dhe t rndsishm Komunikimi: Trego respekt pr t tjert dhe vetveten duke prdorur gjuhn e duhur
Prof.dr.M.Aliu
Module 12

Negocimi sht pr kompromis

Mbaj n mend! Negocimi sht pr kompromis, jo pr fitore Kompromisi sht ofrimi i disa gjrave pr t marrur dika q dshiron Personi tjetr me t cilin negocioni nuk sht armiku juaj Negociatat m t mira jan ato fitues/fitues marrveshje Mund t`i hupsh t gjitha duke mos dhuruar pak!
Prof.dr.M.Aliu

Rregullat pr negocim
Vendos qllimet dhe organizo mendimet Vendos se ku e keni kufirin dhe mos e tejkaloni Vendose vetveten n pozit t tyre dhe vendos se cila sht mnyra m e mir pr t negociuar Mos bisedoni pr shuma t parave deri n kohn kur sht e obligueshme

Prof.dr.M.Aliu

Rregullat pr t`u mbajtur n mend gjat negociatave

Lejoni personin tjetr q ta thot mimin i pari Qetsia sht nj mjet i rndsishm

Mendo para se t`i prgjigjesh pyetjes.

Bhu i gatshm pr kompromis Tento me marr vendim. Thnia JO sht m e mir n koh afatgjate se sa thnia NDOSHTA
Prof.dr.M.Aliu

Ju faleminderit pr vmendje

Prof.dr.M.Aliu

27