Idiofoni narodni instrumenti

Idiofoni instrumenti (samozvuni) gr. idios=sopstveni, phone=zvuk

instrumenti kod kojih zvue vlastite elastine materije

to se obino deava bez posredovanja rezonatora

Na idiofonim instrumentima zvuk se dobija:

udaranjem, neposredno ili posredno (klepalo, zvona, kastanjete) trzanjem, okidanjem (drombulje) prevlaenjem, struganjem, trljanjem (emane od kukuruzovine) treskanjem (metalni kolutovi na dairama, zveke, egrtaljke)

Najei idiofoni instrumenti na podruju Srbije

klepalo zvono klepetua kastanjete drombulje emane od kukuruzovine egrtaljka

Klepalo
1. Drvena daska (duine do 2m x 0.5m) okaena na dva kraja putem kanapa 2. Drvena daica suena na sredini da moe da se dri jednom rukom (runo klepalo) Udara se drvenim ekiem i tako se dobija zvuk Naziv: opisni (nain dobijanja zvuka): klepati = udarati Funkcija: zamenjuje zvona u crkvenoj slubi od Velikog petka do Uskrsa, u manastiru Hilandar trajno.

Zvono - klepetua
Od bronze ili bakra

Bokastog ili trapezoidnog oblika

Funkcija:
- obredna (zimske obredne povorke) - signalna (u stoarstvu kai se na ovna predvodnika

esto dve klepetue timovane u sekundno sazvuje)

Kastanjete ili klepetaljka od kukuruzovine

Deija zvuna igraka
Zvuk se dobija kao posledica naglog pokreta ruke u kojoj se nalazi instrument, prilikom ega krila udaraju u sredinji deo stabljike Moe se koristiti i za plaenje ptica

Drombulje (drnd ili drnbolj u istonoj Srbiji)

Instrument od metala u obliku potkovice koji se na jednom kraju suava. Kroz sredinu prolazi elastina elina opruga koja je na jednom kraju slobodna taj kraj se okida - trza
Usna duplja slui kao rezonator Funkcija: pratnja narodnih igara i izvoenje narodnih pesama (jedini idiofoni instrument ovog tipa) Muzike mogunosti: ritmike (okidanje) i harmonskomelodijske (oblik usana odreuje ton, a uju se i alikvotni tonovi)

emane od kukuruzovine (guslice)

Pravi se od dve suve kukuruzne stabljike na kojima se napravi struna Izgledom i nainom sviranja (dobijanja tona) podsea na violinu ili gusle Nain svirke: prevlaenje jedne stabljike sa strunom preko druge Deija zvuna igraka

egrtaljka
Delovi instrumenta: drka, drveni okvir, osovina sa zupastim valjkom, drveni elastini jeziak
Zvuk se dobija obrtanjem okvira kao posledice zamahivanja rukom, prilikom ega kraj jezika pada sa jednog zuba valjka na drugi Funkcija: - obredna (zimske obredne povorke koledari, vuari) - praktina (plaenje ptica) - deija zvuna igraka

Membranofoni narodni instrumenti

Membranofoni instrumenti (membrana lat. koa)

Osnovna graa:
Rezonantna kutija telo instrumenta (drveni okvir dobo, go, daire ili posuda od peene zemlje darabuka, upa, talambas) Razapeta membrana (jarea, jagnjea ili kozja koa)

Tehnike dobijanja zvuka

Udaranje (bubanj, def, daire, darabuka, talambas)
- neposredno: rukama/prstima
- posredno: pomou tapia ili maljice

Trenje (upa-bege)

Bubanj
(tapan/tupan jugoistona Srbija; go Makedonija)
drveni okvir ram (prenik 700-800mm) dve membrane (deblja - telea, ovnujska, magarea i tanja kozja) rezonantna tetiva (upredeni koni remen na debljoj membrani obogauje zvunost) ukan (bati za deblju kou) i praka (pruti za tanju kou)

koni remen

Funkcija tapana
Ritmika pratnja instrumentalnoj svirci u instrumentalnim sastavima oblika:
- gajde i tapan - 2 zurle i tapan (bubanj) - u bleh orkestrima (esto i kao bubanj sa inelom

fabriki raena varijanta-) - ree: solo deonica

Rasprostranjenost:
centralnobalkanski instrument

Terminologija
narodni svira na tapanu: tapandija, goobija narodno sviranje na tapanu: ukanje

Dobo
drveni okvir ram (obino manjeg prenika u odnosu na tapan) membrana palice batii za udaranje koni remen

Funkcija doboa
Obavetavanje razglaavanje vesti i dogaaja (Vojvodina)

Dodatak bleh orkestrima

Def
Graa: - drveni okvir ram (prenik oko 500mm) - membrana (jarea koa) Nain sviranja - dri se u jednoj ruci, a prstima ili zglobom druge ruke se udara po membrani i na taj nain se dobijaju zvukovi razliitog kvaliteta Funkcija: ritmiki instrument Poreklo: bliski istok

Daire
Graa: - drveni okvir ram (prenik oko 500mm) - membrana (jarea koa) - nizovi metalnih kolutova u poprenim prorezima drvenog okvira
Nain sviranja udaranje ili treenje Funkcija: ritmiki instrument pratnja pesmi ili igri

Poreklo: bliski istok

muziciraju najee muslimanske ene

Darabuka (arapski - darabukke)

Graa: - korpus (telo) instrumenta/rezonantna kutija od peene gline oblika pehara visine oko 400mm, prenika 200-300mm - membrana razapeta na gornjem delui instrumenta Nain sviranja: dri se pod pazuhom ili izmeu kolena i udara prstima obe ruke po razliitim delovima membrane Poreklo: bliski istok Rasprostranjenost na Balkanu: Kosovo i Metohija, Makedonija

Funkcija darabuke
jedan od ritmikih instrumenata u algijama, ansamblima orijentalnog porekla

solistiki instrument u obrednim igrama dervia

Talambas
-

Graa: telo instrumenta glinena posuda membrana od koe batii koni remen Poreklo: bliski istok Sviraju se obino u paru (na dva talambasa istovremeno)

Funkcija: - ritmiki instrument - vojni instrument osmanlijske vojske

Graa: glineni sud sa skinutim dnom membrana na gornjem otvoru (koa jagnjeta ili jareta ili mokrani mehur ovna ili svinje) stabljika trske ili sirka koni remen Tehnika sviranja: svira trlja stabljiku o membranu (kao da gudi po njoj!). Treperenje se prenosi i dobija se temperovani ton Funkcija: zamenjuje bege u tamburakim orkestrima (u Vojvodini) Rasprostranjenost: Panonska nizija, Rumunija, eka, Slovaka, Austrija, Francuska, panija, Afrika

upa - bege

Kordofoni narodni instrumenti

Kordofoni instrumenti (iani instrumenti)

ton se dobija kao rezultat svirke na napetoj struni struna - od ivotinjskih creva, konjskog repa ili metala

vibriranje strune pojaava se rezonatorom (rezonantnom kutijom telom (korpusom) instrumenta)

Osnovne grupe kordofonih instrumenata

1. citre: pravougaoni ili trapezasti korpus na ravnoj podlozi sa horizontalno napetim icama

ton se dobija trzanjem (citra) i udaranjem (cimbal)

Osnovne grupe kordofonih instrumenata

2. lutnje: krukoliki korpus, izduen dui ili krai vrat.
zvuk se dobija trzanjem (tambure itelija, argija, saz, tambure vojvoanskog tipa) ili guenjem (gusla-emane, gusle, violina)

Citra
naziv je grkog porekla i odnosi se na celu porodicu instrumenata
rezonator: pljosnata drvena kutija pravougaonog ili trapezoidnog oblika 30-45 metalnih ica timovanih u kvartama ili kvintama, zategnutih ivija dijatonske i hromatske citre tehnika: okidanje prstima, metalnim naprscima ili plektrumima rasprostranjenost: Vojvodina (maarsko stanovnitvo)

poreklo: azijsko (putem Maara iz pradomovine)

Cimbal
persijsko-arapskog porekla drveni trup trapezoidnog oblika + eline ice ice se timuju po 3-4 unisono tehnika sviranja: udaranje tapia po icama rasprostranjenost: Vojvodina (maarsko i rumunsko stanovnitvo)

argija
vrsta tambure kratkog vrata 4-12 metalnih ica timovanih na tri tonske visine (f1- c1 u sredini -g1) tehnika sviranja: okidanje terzijanom (plektrumom od ivotinjkog roga) najvia ica = melodija, ostale bordunska pratnja

poreklo: iz Azije, preko osmanlijskih osvajanja

rasprostranjenost: severozapad Srbije (Podrinje, uiki kraj), Bosna i Hercegovina, Makedonija, Kosovo i Metohija

funkcija: pratnja igara i pesama (uglavnom aljivog sadraja)

tip svirke: ritmiki pripada uglavnom seoskoj tradiciji

Saz
vrsta tambure dugog vrata
pripada gradskoj, uglavnom muslimanskoj tradiciji severozapadne Srbije (Podrinje), Bosne i Hercegovine, u nekim krajevima i Makedonije i Kosova i Metohije 9-12 ica timovanih na tri visine (kao kod argije) tip svirke: melodijski, bogata muzika faktura, ornamentika, dinamika jednoglas, dvoglas, troglas ili etvoroglas (deoba najvie ice)

repertoar: vokalno-instrumentalni - sevdalinke

Vojvoanska tambura
tn = ica (persijski)
poreklo: preko okaca i Bunjevaca seobom sa zapada Balkana u XVIII i XIX veku usled nepovoljnih okolnosti za ivot pod vlau Turske

modifikacije izgleda (izazvane uticajima srednje Evrope): skraivanje vrata, puolika glava, trup se oblikuje po uzoru na klasine kordofone instrumente (gitara, gudaki instrumenti...)
tehnika sviranja: trzanje ili udaranje po icama terzijanom od guijeg ili ureeg pera, vinjevog ili trenjevog drveta, roga, celuloida u sastavu tamburakog orkestra ili solistiki (samica, dangubica)

funkcija: pratnje narodnih igara i pesama

Gusla
(emane, emene, emane, gadulka, gagalo, dukalo)
poreklo: persijsko-arapsko

izgled instrumenta: krukasti korpus, kratak vrat, 3-4 ivije za 3-4 ice, dugme, magarie
gudalo: dugako, oputene strune koje se zateu palcem pri sviranju

timovanje: c1-g1-c2
tehnika izvoenja: melodija se dobija skraivanjem najvie ice korenom nokta (tipino za orijentalne instrumente). Ostale ice su bordunske. instrument se dri na levom kolenu (sedei) ili zakaen za kai (u stojeem stavu) repertoar: pratnja narodnih igara i pesama

rasprostranjenost: jugoistona Srbija, jugozapadna Bugarska, Grka, Albanija, Makedonija

izgled instrumenta: krukasti korpus, koa, dug vrat, glava, ivija, dugme, struna od konjske dlake, luno gudalo sa nategnutim strunama nain sviranja: sedei nisko, gusle su izmeu nogu ukrtenih ispod kolena (Srbija) ili sedei na stolici, gusle su oslonjene ne noge prekrtene preko kolena (Crna Gora)

Gusle

tehnika sviranja: prevlaenje gudalom preko strune, skraivanje strune drugim lankom prstiju
funkcija: pratnja epskoj pesmi muzika struktura: heterofona muziki oblik guslarske svirke: instrumentalni uvod, vokalno-instrumentalno izlaganje ispresecano instrumentalnim interludijumima, instrumentalna coda

rasprostranjenost: predeli naseljeni dinarskim stanovnitvom (zapadna Srbija, Crna Gora, umadija)
specifinosti guslarske prakse: ceremonijalnost guslarskog performansa

Dvostrune gusle
identine jednostrunim, osim to imaju dve strune funkcija: pratnja tzv. lirskih, strofinih pesama aljivog sadraja i narodnih igara tip svirke: melodija + bordunski ton

esto instrument slepih koji nemaju drugo zaposlenje

rasprostranjenost: Srbija (okolina Nia, Pirota, uprije, u Temniu), Vojvodina (Baka, Srem), Lika, Banija, Kordun

Violina (emane)
fabriki proizveden instrument

solistiki (ree) i kao deo narodnog ansambla (uz bubanj, ad hoc ansambli) ili orkestra (gudaki ili tamburaki umesto prim tamburice)
poreklo na naim prostorima: nepoznato izvoai: veinom Romi i Vlasi, ali i Srbi repertoar: neobredne pesme, obred lazarica (preuzet od strane Roma), balade (Vlasi) rasprostranjenost: gotovo u celoj Srbiji (severozapad, severoistok, istok, gradske sredine, Vojvodina)