ENERGJIA

OBJEKTIVAT

T kuptojm konceptin energji

T analizojme llojet dhe burimet e saj

T shpjegojm zbatimet ne jetn e prditshme dhe teknik

PRMBAJTJA E PROJEKTIT

CSHT ENERGJIA?

LLOJET E ENERGJIS
METODAT E PRFITIMIT T ENERGJIS SHNDRRIMI I ENERGJIS

TERMODINAMIKA
BURIMET E ENERGJIS MBROJTJA E MJEDISIT

ENERGJIA N JETN E PRDITSHME

PRFUNDIME

SHT ENERGJIA?

Energjia (fjala vete rrjedh nga greqishtja energos q do t thot n pun) n fizik, sht aftsia e ndrveprimit t nj sistemi me nj tjetr. Energjia ka t bj edhe me fuqin e krkuar pr t lvizur apo zhvendosur nj pesh n nj largsi t caktuar. Sa m e rnd t jet pesha ose sa m e gjat largsia, aq m shum energji nevojitet. Ka shum lloje energjish: energji kimike nga fosilet djegse, energji elektrike nga shfrytzimi i fuqis se ujit, energji diellore, energjia e ers, energji termale, dhe energji brthamore nga ndarja e atomit. Njsia e energjis sht xhauli me shenj "J", pr nder t Xhejms Xhaulit.

LLOJET E ENERGJIS
Energjin prreth nesh e gjejm n forma t ndryshme. Ndr format m t prhapura jan :
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Energjia kinetike Energjia potenciale Energjia kimike Energjika brthamore (nga ndarja e atomit) Energjia elektrike Energjia termike Energjia diellore

ENERGJIA KINETIKE

Energjia kinetike sht aftsia e trupave q t kryejn pun pr shkak se kan nj shpejtsi t caktuar. Pr ta llogaritur energjin kinetike t trupit me masn , i cili lviz me shpejtsi , bhet llogaritja e puns, e cila nevojitet q forca ta nxitoj trupin n ndonj rrug nga gjendja e qetsis deri n gjendjen me shpejtsi . Pra, madhsia e energjis kinetike sht e barabart me punn e cila sht kryer n mnyr q trupi ta ket fituar shpejtsin . energjia kinetike do t jet:

ENERGJIA POTENCIALE

Prve energjis kinetike, t ciln e shkakton lvizja, trupi mund ta ket edhe energjin potenciale, e cila sht pasoj e pozits s tij ndaj trupave t tjer apo pasoj e konfiguracionit t trupit, prkatsisht e sistemit t trupit. Trupat kan energji potenciale pr shkak t veprimit reciprok t tyre. Ashtu trupi me masn , i ngritur n lartsin mbi siprfaqen e Toks, ka nj energji potenciale t caktuar dhe sht i aft, q duke zbritur nga ajo lartsi, t kryej nj pun t caktuar. Ngjashm, susta elastike ka energji potenciale dhe, duke u kthyer n pozitn ekuilibruese, mund t kryej pun. Varsisht nga forca e cila vepron n trup, dallohen kto lloj energjish potenciale: t gravitetit, elastike, elektrostatike dhe magnetike. N mekanik do t shqyrtohen vetm dy t parat (t gravitetit dhe elastike).

Q t llogariteet energjia potenciale e trupit n fushn e gravitetit n siprfaqen e Toks, supozohet se grimca me masn zhvendoset n fushn e gravitetit t Toks. Puna e forcave t rndimit sht e barabart me ndryshimin e dy funksionese t pozits. Funksioni quhet energjia potenciale e gravitetit t trupit n lartsin h:

Q t deformohet ndonj trup, pr shembull susta apo shkopi, nevojitet q n t t veprohet me nj forc, prkatsisht t kryhet nj pun . Trupi i deformuar do t prftoj nj energji potenciale n llogari t puns . Supozojm se trupi n form t shkopit zgjatet pr shkak t veprimit t forcs, e cila rritet nga vlera zero deri n njfar vlere . Puna e kryer sht e barabart me siprfaqen e trekndshit:

ENERGJIA BERTHAMORE

Energjia brthamore sht energji e fituar me metodat e fusionit t kontrolluar n ndrtesa qendrore t Centrale Brthamore. Shtetet e Bashkuara t Ameriks jan furnizuesit m t mdhenj t energjis brthamore pr qllime komerciale. SHBA-ja ka m shum se 100 centrale t liensuara brthamore dhe n vitin 2006, kto centrale gjeneronin rreth 20% t prodhimit energjitik n vend, duke prmbushur 9% t nevojave t vendit me energji. Franca ka m shum se 50 centrale brthamore q sigurojn 79% t prodhimit energjitik. Franca sht eksportuese e konsiderueshme e energjis elektrike n vendet t tjera. Kina ka 11 reaktor brthamor, por nevojat n vend jan kaq t mdha, sa kjo infrastruktur n vitin 2005 prmbushte vetm 1% t nevojave t vendit pr energji. Gjendje e ngjajshme ndodhet edhe n Indi. Rusia hapi uzinn e par brthamore n vitin 1954. Zgjerimi i industris u ngadalsua pas katastrofs s ernobilit. M 2005, reaktort brthamor prodhonin rreth 6% t energjis q konsumohej. Rusia energjin brthamore e sheh si nj mundsi pr eksport. M ann tjetr n Gjermani, n vitin 2006, 12% e energjis s prdorur vinte nga energjia brthamore. Prqindje e lart pr nj vend q trumpeton pr mbylljen e qendrave t energjis brthmamore.

Energjia termike : Energjia e brendshme e

sistemit, e barabart me shumn e energjive kinetike dhe potenciale t grimcave t sistemit.Ajo mund t prodhohet nga frkimi dhe sjell ndryshim t temperaturs s sistemit.

plota te grimcave perberese t molekulave. Energjia kimike e karburanteve dhe e ushqimeve jan format e energjise kimike te depozituara.

Energjia kimike : shuma e energjive t

Energjia elektrike sht energjia e

fituar nga rryma e ngarkess elektrike npr nj prues elektrik.

METODAT E PERFITIMIT TE ENERGJISE

Shfrytzimi i energjis bhet m i dobishm duke i shfrytzuar teknologjin e re. N kohn e fundit vazhdojn hulumtimin e metodave t reja pr shfrytzimin e burimeve alternative t energjis. Me termin burimi alternativ i energjis nnkuptohen energjia e cila nuk prfitohet nga ldet e djegshme fosilore. Vazhdimsia e hulumtimeve pr metodat e prfitimit t energjis nga burimet e tjera, p.sh : Nga energjia potenciale e ujit, duket e akumuluar ujin nga lumenjt, ndrtohet hidrocentrale pr prodhimin e energjis elektrike. Energjia potenciale e ujit i v n prdorim turbina, pra kjo energji shndrrohet n energji mekanike. Turbina v n lvizje gjeneratort t cilt energjin mekanike e shndrrojn n energji elektrike. Nga energjia solare(e diellit) mund t shfrytzohet ngrohja e banesave, pr centrale elektrike etj. Energjia e ers shndrrohet n energji mekanike, elektrike etj. Kohve t fundit, nj burim alternativ i energjis sht Hidrogjeni. Gjat djegies s hidrogjenit n prani t oksigjenit lirohet nj energji me sasi t madhe.

SHNDRRIMI I ENERGJIS

Dy format e shndrrimit t energjis jan puna dhe nxehtsia.

Puna A vlerson shndrrimin e energjis makroskopike t nj sistemi n energjimakroskopike t nj sistemi tjetr dhe anasjelltas. Nxehtsia Q vlerson shndrrimin e energjis makroskopike po n energji mikrskopike ,sikurse rasti i shkmbimit t energjis termike midis dy trupave me temperatura t ndryshme n kontakt termik.

TERMODINAMIKA
Ligji i par i Termodinamiks sht:

Nxehtsia q merr nj sistem shndrrohet n energji t brendshme t sistemit dhe n pun q sistemi kryen ndaj trupave jasht tij :

Q = (U2 U1)+ A

BURIMET E ENERGJIS
Burimet e energjis i kemi tre llojesh
T

riprtrishme

pariprtrishme

Alternativ

BURIMET E RIPRTRISHME

Burimet e riprtrishme t energjis jan burime jo-fosile t energjis t tilla si: Energjia e ers Energjia diellore Hidro-energjia Energjia e biomass Energjia gjeotermike

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Energjia e valve t detit

Energjia nga baticat dhe zbaticat Gazi nga mbeturinat

ENERGJIA DIELLORE

Pjesa m e madhe e energjis s riprtrishme vjen drejprdrejt ose trthorazi nga dielli. Rrezet e diellit, ose energjia diellore, mund t prdoret direkt pr ngrohje dhe ndricim t shtpive dhe ndrtesave t tjera, pr prodhimin e energjis elektrike, pr ngrohje t ujit, ftohje dhe shum prdorime t tjera komerciale dhe industriale.

ENERGJIA E ERS

Nxehtsia e diellit gjithashtu shkakton erra, energjia e s cils kapet nga turbina t ers. Pastaj nxehtis e ers dhe e diellit shkaktojn avullimit e ujit.

HIDRO-ENERGJIA

Kur uji i avulluar kthehet n shi ose dbor dhe rrjedh teposht npr lumenj energjia e tij mund t prdoret n hidrocentralet. Hidroenergjia ose energjia e ujit sht energji q prodhohet nga fuqia e ujit. Uji n rnie q rrjedh npr turbin, n gjenerator kthehet n energji elektrike. Kjo quhet hidroenergji.

ENERGJIA E BIOMASS

S bashku me shiun dhe born, rrezet e diellit bjn q bimt t rriten. Lnda organike q prbn ato bim njihet si biomasa. Biomasa mund t prdoret pr ngrohje, pr t prodhuar energji elektrike, karburante pr transport ose kimikate. Prdorimi i biomass pr cilindo nga kto qllime quhet energji e biomass.

ENERGJIA GJEOTERMIKE

Jo t gjitha burimet e riprtrishme t energjis vijn nga dielli. Energjia gjeotermike e kap nxehtsin e brendshme t Toks pr nj shumllojshmri prdorimesh, prfshir prodhimin e energjis elektrike, si dhe ngrohjen dhe ftohjen e hapsirave

ENERGJIA E VALVE DHE BATICAVE E ZBATICAVE

Energjia e valve t oqeanit vjen nga trheqja e gravitacionit t hns dhe diellit ndaj toks. Oqeani absorbon energjin diellore, nga energjia e akumuluar mund t prfitohet energji termike dhe energji mekanike nga baticat dhe valt

MBROJTJA E MJEDISIT
Burimet e riprtritshme: Energjia diellore Uji Era Burimet gjeo-termale Biomasa etj Mbrojtja e mjedisit Ulja e nivelit t prdorimit t lndve djegse fosile Ulja e nivelit t emetimeve t gazeve Rritja e shfrytzimit t burimeve t riprtritshme t energjis

Ulja e nivelit t CO2 Ulja e nivelit t gazeve ser Ulja e nivelit t mbeturinave dhe riciklimi

BURIMET E PARIPRTRITSHME
Lndt djegse fosile: Thngjilli Nafta Gazi natyror Lndt djegse nukleare

Emetimi i gazrave ser: Ndryshimet klimatike Degradimi i mjedisit

ENERGJIA N JETN E PRDITSHME

Energjia gjen zbatim n fusha t ndryshme t jets s prditshme duke u br nj faktor shum i rndsishm i zhvillimeve t mtejshme t njeriut.

Energjin e gjejm n biologji , ku dim shume mire se cdo sistem natyror apo dhe vete organizmat e gjalle zotron energji t cilt n saj t ksaj energjie q e fitojn nga lnd t ndryshme kimike , jan t aft t lvizin apo veprojn.

N gjeologji , veprimtaria e shum elementeve t natyrs si trmetet , ortekt , lvizjet e ers etj mund t shpjegohen nprmjet konceptit t energjis dhe transformimit t saj.

Fal termodinamiks njeriu tashm ka frigoriferin n shtpin e tij i cili e ka br m efikase ruajtjen e burimeve ushqimore.

Fal termodinamikes njeriu njohu shkmbimin termik me t cilin tashm mbrohet nga i ftohti. Me pak fjal me an t termodinamiks , njeriu jeton sot komod dhe mbizotron mbi gjallesat e tjera t natyrs , t paktn pr gjysmn e periudhs s ekzistencs s tij.

PERFUNDIMET

Energjia sht aftsia e ndrveprimit t nj sistemi me nj tjetr Ka shum lloje energjish: energji kimike nga fosilet djegse, energji elektrike nga shfrytzimi i fuqis se ujit, energji diellore, energjia e ers, energji termale, dhe energji brthamore nga ndarja e atomit. Ajo shfaqet n forma t ndryshme dhe e vecanta e saj sht se energjia as nuk krijohet e as nuk shkatrrohet. Ajo thjesht shndrrohet nga njra form n tjetrn

Shfrytzimi i energjis bhet m i dobishm duke i shfrytzuar teknologjin e re.

Dy format e shndrrimit t energjis jan puna dhe nxehtsia. Burimet e energjis i kemi tre llojesh: t riprtrishme ,t pariprtrishme, Alternativ Energjia gjen zbatim n fusha t ndryshme t jets s prditshme duke u br nj faktor shum i rndsishm i zhvillimeve t mtejshme t njeriut.