SISTEMATIKA NIIH AHORDATA

Prof.dr. Rifat krijelj Prof. dr. Sadbera Troi-Borovac

Aldijana Muovi, asistent

Zoologija je nauka o ivotinjskom svijetu

Zooloke discipline: Morfologija Anatomija Citologija Embriologija Zoogeografija Filogenija Fiziologija ivotinja Sistematika

KLASIFIKACIJA ORGANIZAMA Pod klasifikacijom organizama podrazumijeva se njihovo sreivanje i grupisanje po slinosti i srodstvu, redoslijedom kojim su nastajali u prirodi tokom evolucije. Klasifikacija organizama neophodna je zbog njihovog ogromnog broja (biolozi pretpostavljaju da danas na planeti Zemlji ivi izmeu 3 i 10 miliona razliitih vrsta organizama).

Najstarije klasifikacije bile su zasnovane, po pravilu, na izraenim morfolokim karakteristikama, nainu ivota i mjestu na kome organizmi ive. To su bile vrlo esto vjetake klasifikacije, jer je pri grupisanju kao primaran parametar uziman spoljanji izgled. Takav pristup dovodio je do brojnih greaka, na primjer do grupisanja vrsta koje uopte nisu srodne (npr. kitovi su svrstavani u ribe samo zato to na prvi pogled podsjeaju na ribe). Sa druge strane, mnogi srodni organizmi su razdvajani samo zato to po spoljanjoj morfologiji nisu liili.

U savremenoj klasifikaciji ima mnogo primjera da su ekoloka, fizioloka, citoloka, molekularno-genetika i druga istraivanja pomogla u determinaciji organizama i njihovoj klasifikaciji, a esto su odluujuu ulogu imali paleontoloki podaci.
Ekoloka prouavanja su pokazala da se biljke i ivotinje prilagoavaju uslovima sredine na vrlo aktivan nain. Adaptiranost organizama na spoljanju sredinu ogleda se u: - njihovom spoljanjem izgledu, - anatomskoj grai i - u karakteru fiziolokih procesa

Priroda je puna primjera koji pokazuju blisku povezanost oblika i funkcija sa uslovima spoljanje sredine (primjer: razlike izmeu polarne lisice i tropske lisice).
Upravo zbog te povezanosti, odnosno sposobnosti adaptacije uslovima sredine, esto se, pod slinim ivotnim uslovima javljaju sline ivotne forme biljaka i ivotinja koje su u sistematskom pogledu vrlo udaljene.

Pojava slinosti u obliku i funkciji kod filogenetski vrlo udaljenih organizama naziva se EKOLOKA KONVERGENCIJA ili ANALOGIJA

Prethodno navedeni primjeri pokazuju da

SPOLJANJA SLINOST ORGANIZAMA

NE PODRAZUMIJEVA NJIHOVO SRODSTVO Kako onda odrediti koji su organizmi srodni ? Kod biljaka na osnovu reproduktivnih organa, kod beskimenjaka na osnovu specifinih taksonomskih parametara (na primjer kod insekata na osnovu oblika dlaka i ljuspica na povrini tijela, krilne nervature ili spoljnih polnih organa mujaka), kod kimenjaka - na osnovu rasporeda kostiju.

Vrsta (species)
Tipoloki koncept vrste morfoloki definisana vrsta Nominalistiki koncept vrste - ...vrste u prirodi ne postoje... Bioloki koncept vrste ope prihvaen Vrste su ...grupe prirodnih populacija koje se stvarno ili potencijalno ukrtaju, a koje su reproduktivno izolovane od drugih takvih grupa (Mayr, 1940)

Klasifikacija ovjeka
KATEGORIJA TAKSON KARAKTERISTIKE

Carstvo

Animalia

Heterotrofni, vieelijski organizmi bez elijskog zida, poseduju pokretni stadijum u okviru ivotnog ciklusa
ivotinje sa dorzalnim cjevastim nervnim stablom, notohordom, drijelnim krnim prorezima bar na nekom stadijumu ivotnog ciklusa Hordata sa samo jednom kosti u donjoj vilici, tijelo pokriveno dlakom, mlade uzgajaju mlijekom iz mlijenih lijezda majke Prvobitno arborealni (ivjeli na dreveu) sisari sa spljotenim prstima i noktima, vidom kao najznaajnijim ulom i smanjenom ulogom ula mirisa Primate sa bipednim nainom lokomocije, spljotenim licem, binokularnim vidom Hominide sa velikim mozgom, sposobnou govora, produenim periodom brige o potomstvu Visoko elo, dlakav pokriva redukovan, istaknuta brada

Phylum

Chordata

Classis

Mammalia

Ordo

Primates

Familia

Hominidae

Genus

Homo

Species

Homo sapiens

NOMENKLATURA dio sistematike koji se bavi

davanjem naziva taksonima.

Danas je upotrebi
Binarna nomenklatura (Karl Line, 1758)

Hipoderma bovis, Linne, 1758

Diceros bicornis, Linne, 1758

PRAVILA I OBJANJENJA O PISANJU I KORIENJU IMENA TAKSONA

PRAVILA I OBJANJENJA O PISANJU I KORIENJU IMENA TAKSONA Obavezno pisati 1. Ime roda kada ga prvi put koristimo u okviru svakog paragrafa - stava 2. Epitet vrste svaki put kada se koristi Skraenice 1. Ime roda skrauje se na njegovo poetno slovo prilikom drugog i slijedeeg pominjanja u okviru istog stava 2. Kada znamo ime roda, ali ne i vrstu o kojoj govorimo, ili ime vrste nije bitno (u ovom sluaju neophodno je uvijek napisati ime roda, ak i ako je bilo upravo pomenuto u okviru istog stava - paragrafa)

ACELULARNI i CELULARNI IVI SISTEMI Sve ive sisteme obzirom na sloenost i nivo tjelesne organizacije moemo podeliti u dvije grupe:
ACELULARNEi CELULARNE.

ACELULARNI ivi sistemi su oni koji nisu dostigli elijski nivo grae.

CELULARNI OBLICI su svi ivi sistemi izgraeni od elija kao osnovne morfoanatomske, funkcionalne i reproduktivne jedinice.

U ACELULARNE forme svrstavamo sve viruse i subvirusne estice (virus-sateliti, viroidi, virusoidi i prioni).

Equine herpesvirusestip 1(EHV-1)

U CELULARNE forme spadaju sva iva bia sa celularnom, tj. elijskom graom tjela. Svi celularni oblici se na osnovu nivoa sloenosti grae njihove elije djele u dvije grupe: PROKARYOTA i EUKARYOTA.

PROTISTA EUKARYOTA Kod EUKARYOTA je tokom evolucije dolo do diferencijacije protoplasta na tri funkcionalna elijska djela po kojima se eukarioti razlikuju od prokariota: PLAZMAMEMBRANA CITOPLAZMA SA MEMBRANOZNIM ORGANELAMA I JEDRO

Protozoa se u novije vrijeme izdvajaju u zasebno carstvo

Kratak pregled geoloke historije

ivi svijet nastao prije vie od 4 milijarde godina; Sedimentne stijene predstavljaju kalendar razvoja i izumiranja vrsta; Na osnovu starosti geolokih slojeva odreene su ere kroz koje je protekla evolucija ivota na Zemlji: Arhaik, Proterozoik, Paleozoik (Kambrij, Ordovicij, Silur, Devon, Karbon, Perm), Mezozoik (Trias, Jura i Kreda), Kenozoik i Kvartar (Antropogen)

Promorfologija
Promorfologija je dio zoologije koji se bavi istraivanjem simetrije (Hekel); Kod ahordata ne postoji jedinstven plan grae osim u pogledu simetrije; Simetrija je skladan i ravnomjeran rapored tijela u odnosu na neku osu (longitudinalna, sagitalna ili transferzalna) ili ravan (medijalna, horizontalna ili transferzalna); Bilateralna, asimetrina, sferina, zrana (radijalna) i biradijalna simetrija

SIMETRIJA

asimetrini organizmi bilateralno simetrini organizmi

radijalno simetrini organizmi

sferini organizmi

SIMETRIJA
Kod BILATERALNO SIMETRINIH organizama prednji dio tijela se oznaava kao KRANIJALNI, zadnji deo tijela kao KAUDALNI, lena strana kao DORZALNA, trbuna kao VENTRALNA..

SIMETRIJA
SEKUNDARNO ASIMETRINI na primjer usljed iezavanja nekih organa (puevi)

SEKUNDARNO RADIJALNO SIMETRINI na primjer usljed privrivanja za podlogu (ascidija)

POLARITET
iva bia su polarizovana, to znai da su njihovi suprotni krajevi razliiti po grai i funkciji.

Postoje
MORFOLOKI i FUNKCIONALNI POLARITET koji su tijesno vezani i uslovljeni.

Tako Hydra na prednjem (proksimalnom) kraju nosi venac pipaka, a suprotnim (distalnim) krajem je privrena za podlogu. Polaritet se zapaa i u grai organa, pa ak i elija. Pojava polariteta je svakako u vezi sa injenicom da su se razni krajevi organizma nalazili u raznim uslovima.

METAMERIJA
Simetrino rasporeeni odgovarajui dijelovi tijela koji su anatomski slini (npr. lijevi i desni ekstremitet) nazivaju se ANTIMERAMA. Serijsko ponavljanje antimera du tjelesne ose oznaava se kao METAMERIZAM ili SEGMENTACIJA, a dio tijela koji sadri lijevu i desnu antimeru naziva se SEGMENT ili METAMERA.
Segmentacija moe biti a) SPOLJANJA i b) UNUTRANJA.

METAMERIJA
SPOLJANJA SEGMENTACIJA moe biti HOMONOMNA (Annelida) i HETERONOMNA (Chrustacea, Insecta)

Lumbricus rubellus

Astacus leptodactylus

CEFALIZACIJA
Diferenciranje glavenog regiona oznaava se kao CEFALIZACIJA i javlja se uglavnom kod BILATERALNO SIMETRINIH ORGANIZAMA. Proces CEFALIZACIJE ogleda se u koncentraciji ulnih organa i nerava u prednjem dijelu tijela.

CEFALIZACIJA
Cefalizacija je najee praena diferenciranjem du anterioposteriorne ose.

Mantis religiosa