SPECIJALNA TOKSIKOLOGIJA

OTROVANJA CIJANIDIMA

- neke biljke, rodenticidi, bojni otrovi - jedan od najbre djelujuih otrova - protoplazmatski otrovi. MEHANIZAM TOKSINOG DJELOVANJA: - dobra i brza resorpcija preko sluzokoe probavnog i respiratornog sistema. - CN jon reaguje sa jonom Fe na citohrom oksidazi, nastaje cijanin citohrom oksidaza koji je jako stabilan. - dolazi do inhibicije intracelularnog disanja (citotoksina anoksija). - osim citohrom oksidaze, cijanidi u organizmu inhibiraju jo 40-tak enzima.

BIOTRANSFORMACIJA (DETOKSIKACIJA) CIJANIDA: - rodenaza katalizuje prenos S sa tiosulfata na cijanid tiocijanat - methemoglobin (Fe + + +) cijanhemoglobin KLINIKA SLIKA: - varira ovisno o unijetoj koliini, blijedo - crvena sluznica, glad za kiseonikom PATOANATOMSKI NALAZ: - midrijaza, egzoftalmus (munjeviti oblik) - miris gorkih badema.

DIJAGNOZA: - anamneza, klinika slika, toksikoloki pregled, bioloki pregled

TERAPIJA: - 1 ml 20 % K- nitrita + 3 ml 20% K - tiosulfata, pomjeati i aplicirati i.v. 4 ml/45 kg t.m. - nerazrijeeno vinsko sire p.o. - teni parafin.

TROVANJE OKSALATIMA
- neke biljke (najvie lie i sjeme, najee goveda i ovce) MEHANIZAM DJELOVANJA: K ili Na - oksalat se u organizmu veu sa kalcijem, nastaje netopivi Ca-oksalat. Nastala hipokalcemija moe dovesti do: tetanije, osteomalacije, sustezanja mlijeka. Dolazi i do oteenja bubrega usljed stvaranja kristala oksalne kiseline. KLINIKA SLIKA: - slina kao kod mlijene groznice. - dolazi do smanjenja mokrenja ili potpune anurije ukoliko je dolo do oteenja bubrega.

PATOANATOMSKI NALAZ: - usta, ezofagus, pa i plua mogu biti puni krvave pjene. - u bubrezima se esto nalaze kristali Caoksalata sa proirenjem renalnih tubula. TERAPIJA: obino je bezuspjena. - etioloka, nespecifina terapija - davanje diuretika.

TROVANJA HRASTOM - tanin (Acidum tanicum) u liu (goveda,ovce, koze)

KLINIKA SLIKA: - gubitak apetita, atonija rumena, opstipacija, dijareja, ikterus, hematurija, koma. PATOANATOMSKI NALAZ: - gastroenteritis, edemi, uveani bubrezi. TERAPIJA: - nespecifina antidotna terapija.

TROVANJE UREJOM I NPN (NEPROTEINSKIM AZOTOM)

MEHANIZAM DJELOVANJA:
- hidrolizom ureje i NPN u organizmu nastaje amonijak (inhibira ciklus limunske kiseline: hipoglikemija, acidoza) - najvie stradaju preivari (ureaza) - mogunost jetre da detoksicira amonijak je ograniena (do 2 mg/dcl)

KLINIKA SLIKA:
- ovisi o koliini amonijaka. Simptomi: - jaka salivacija, kripanje zubima - jake kolike, poliurija - tremor, nekoordinisani pokreti - forsirano i ubrzano disanje, tetanini gr - hipertermija i anemija (pred smrt).

PATOANATOMSKI NALAZ: - nadutost lea, - miris amonijaka, - pH urina 7,5 i vii.

TERAPIJA: - p.o. voda kojoj se doda 2-3 l vinskog sireta. - fenobarbiton (konvulzije).

TROVANJE METALIMA I METALOIDIMA

TROVANJE ARSENOM
- elementaran, trovalentna i petovalentna jedinjenja. - trovanja anorganskim, alifatskim i trovalentnim organskim jedinjenjima arsena

IZVORI OTROVANJA: - pesticidi, herbicidi, rodenticidi, defolijanti TOKSOKINETIKA: - najvie ga nalazimo u jetri i bubrezima - klinika slika je razliita - kratko se zadrava u organizmu

MEHANIZAM DJELOVANJA: - inaktiviraju odgovarajue enzime reagujui sa njihovim SH-grupama. - najvie su oteene elije kapilara, dolazi do vazodilatacije i poveanja kapilarne propustljivosti, transudacija plazme. - kolaps, edem gastrointestinalnog trakta.

KLINIKA SLIKA: - perakutni, akutni, subakutni i hronini tok. Akutna forma: jake kolike, salivacija, povraanje, teturanje, dijareja sa moguim primjesama krvi, slab i ubrzan puls, kolaps, obino za 2-3 dana ivotinja ugiba, velika smrtnost.

Hronini tok: rijedak, ivotinje su slabe, stalno edne, sluznice su cigla crvene boje, a puls slab i iregularan. TERAPIJA: - najvanija je eliminacija otrova, - BAL (British Antiluisith), - vitamini B-kompleksa, - preventivno antibiotici.

TROVANJE OLOVOM
- jedno od najeih trovanja - izvori: boje, tenosti i mast za podmazivanje i sl. TOKSOKINETIKA: - uneseno p.o. resorbuje se 1-2% - akumulira se u masnom tkivu, kostima - 70-80% resorbovanog olova vee se za opnu eritrocita, a ostatak za serum albumine - izluuje se putem ui i preko bubrega - prodire hematoencefalnu barijeru i placentu

MEHANIZAM DJELOVANJA: - mnogostruk i dosta nepoznat - tetno djeluje na skoro sva tkiva i organe - oteuje hematoencefalnu barijeru i endotel kapilara - remeti provodljivost nervnih vlakana i neuromuskularnu transmisiju - degeneracija i nekroza gastrointestinalnog trakta - anemija - oteuje bubrege i jetru - abortus i sterilitet

KLINIKA SLIKA Dominiraju dvije grupe simptoma: 1. od strane CNS-a 2. od strane probavnog trakta Od drugih simptoma se javlja: gubitak teine, abortusi, anemija, uskraivanje mlijeka. PATOANATOMSKI NALAZ: Kod akutnog trovanja nalaz moe biti negativan. TERAPIJA: - specifini antidot Ca-EDTA (etilen diamin tetra acetatna (siretna) kiselina) - simptomatsko lijeenje, - antibiotici preventivno.

OTROVANJE IVOM - metil i etil hidrargirum

IZVORI OTROVANJA: - iroko rasprostranjenja u razliitim granama industrije (neke boje, lijekovi, dentalni preparati i sl.) - akumulira se u organizmu pa se redovno nalazi u ribi, jajima, nekim tkivima, pa i u mlijeku.

TOKSOKINETIKA : lako se resorbuju preko probavnog i respiratornog sistema, - najvie ih nalazimo u jetri i bubrezima, - sva jedinjenja se u organizmu mogu transformisati u metil-hidrargirum, - prodire hematoencefalnu barijeru i placentu.
-

MEHANIZAM TOKSINOG DJELOVANJA:

- uplie se u celularni mehanizam i metabolizam, - alkil jedinjenja razaraju modane neurone, - pretpostavlja se da remeti transportni mehanizam hematoencefalne barijere inhibirajui SH-grupe odgovarajuih enzima.

KLINIKA SLIKA: - razliita kod razliitih vrsta ivotinja i dobnih kategorija - depresija (odrasla goveda, svinje, perad) - kod ovaca dominiraju simptomi sa strane gastrointestinalnog trakta. - sljepilo, konvulzije, nevoljni pokreti vakanja (psi) - slabost u stranjem dijelu tijela, ataksija, rigiditet stranjih nogu (make)

KLINIKA SLIKA - nastavak

- ataksija, preosjetljivost na vanjske podraaje, opistotonus, koma, smrt (telad) - stomatitis, bronhopneumonija, promjene na koi i opadanje dlake, prvo u blizini repa - kolike i depresija (goveda) - depresija, tremor, paraliza, salivacija, crvene pjege po koi, cijanoza ventralnog dijela tijela (svinje)

PATOANATOMSKI NALAZ :
PSI: degenerativne promjene na neuronima. MAKE: oteenja vidnih, slunih i dr. senzornih neurona TELAD: edem cerebralnog korteksa, nefroza GOVEDA: nefritis, bronhitis, poveanje limfnih vorova i slezene, hiperemija i krvarenja u CNS-u, fokalna nekroza jetre. SVINJE: degeneracije na bubrezima i jetri, ulceracije i nekroze u kolonu, hemoragije u mokranom mjehuru. OVCE: ulceracije crijeva, kongestije bubrega i jetre, kao i edem plua.

TERAPIJA
- nema specifinog antidota - BAL (samo u poetku) - opta nespecifina terapija

TROVANJE SELENOM
- izvori neke biljke, aditiv, u medicini, insekticid - poznato kod svih vrsta domaih ivotinja - organski vezan je toksiniji od neorganskih soli ili elementarnog selena. MEHANIZAM DJELOVANJA: - malo poznat, smatra se da selen inhibira oksido-reduktivne procese. - teratogeni efekat

KLINIKA SLIKA: Akutni tok bolesti: promjene u dranju, dijareja, kolike

Subakutni i hronini tok bolesti: - ivotinje se ponaaju kao da su slijepe, kasnije mogu stvarno oslijepiti, ne mogu na prednje noge, jezik paraliziran, gutanje oteano - u hroninoj formi se javi opadanje dlake, deformacija i ispadanje papaka, rogova i kopita.

TERAPIJA : - nema specifinog antidota. - vitamin E je kontraindiciran

TROVANJE PESTICIDIMA
INSEKTICIDI AKARICIDI NEMATOCIDI RODENTICIDI FUNGICIDI Trovanja najee kod radnika u proizvodnji, poljoprivrednika i u domainstvu, slobodno drane ivotinje

INSEKTICIDI

ORGANOHLORNI ORGANOFOSFORNI KARBAMATI PIRETRINI (ORGANSKOG PORIJEKLA) FUMIGANTI NEORGANSKI INSEKTICIDI (As i jedinjenja) REPELENTI ATRAKANTI

ORGANOHLORNI INSEKTICIDI

Derivati hlorbenzena (DDT, DDD, DDE) Derivati cikloheksana (HCH, lindan) Derivati indana (aldrin, dieldrin, endrin, heptahlor)

ORGANOFOSFORNI INSEKTICIDI

Estri tionofosforne kiseline (paration, fention, diazinon, bromofos, kumafos) Estri fosforne kiseline (dihlorvos, mevinfos) Estri ditiofosforne kiseline (disulfoton, malation)

TOKSOKINETIKA PESTICIDA

Put ulaska kontaktni, ingestija i inhalacija Koenja procesa u eliji vezivanjem za enzime i proteine Djelovanje na nervni sistem Spreavanje diobe elija Za neke djelovanje jo uvjek nepoznato

ORGANOHLORNI INSEKTICIDI

Veliki broj predstavnika (nekoliko stotina) Najpoznatiji i meu najtoksinijim je DDT dihlordifeniltrihloretan Tano djelovanje nepoznato Djelovanje uglavnom na mali mozak i motorne centre kore velikog mozga hiperekscitabilnost, tremor, miina slabost i konvulzije, karakteristian nalaz kod svih jedinjenja ove grupe oteenja jetre.

KLINIKA SLIKA

Akutno trovanje (samo kod peroralnog unosa) 5 ili vie grama DDT-a u prahu jako povraanje, slabost, obamrlost ekstremiteta. Vee doze tremor miia lica i glave, zatim cijelog tijela, kasnije teki klonini grevi. Hronino trovanje deponovanje organohlornih insekticida u masnom tkivu, oteenja jetre nisu sa sigurnou potvrena.

TERAPIJA

Ispiranje eluca, aplikacija aktivnog uglja i laksansa, provociranje povraanja. Antikonvulzivi fenobarbiton.

ORGANOFOSFORNI INSEKTICIDI
Inhibicija acetilholinesteraze nagomilavanje acetilholina (hemijski medijator nervnog sistema i transmisije nervnih impulsa) Efekti se dijele u tri kategorije: 1. potenciranje postganglijske parasimpatike aktivnosti konstrikcija zjenica, bronhalne muslukature, mokrane beike; stimulacija crijevne muskulature, pljuvanih i znojnih lijezda 2. trajna depolarizacija skeletne muskulature neuromuskularni blok i paraliza, 3. poetne stimulacija CNS-a, a kasnije depresija inhibicija respiratornog centra i konvulzije.

KLINIKA SLIKA

Akutno trovanje inhalacija, preko koe, peroralno laki, srednje teki i teki simptomi. Laki anoreksija, opta slabost, strah, tremor jezika i onih kapaka, mioza. Srednje teki muka, salivacija, lakrimacija, kolike, povraanje, znojenje, bradikardija. Teki dijareja, ekstremna mioza (glava iode), respiratorna insuficijencija, edem plua, cijanoza, paraliza sfinktera, konvulzije, koma i srani blok.

Hronino otrovanje rijetko, neurotoksino djelovanje i trajna miina slabost.

TERAPIJA

Oksigenacija Antidoti atropin, reaktivatori holinesteraze (Pralidoksim)

HERBICIDI

Za spreavanje rasta korova (u ratu kao bojni otrovi). Sterilizanti - spreavaju rast bilo kakve vegetacije Desikanti sasuivanje biljaka Defolijanti uzrokuju opadanje lia Ima ih velik broj esteri hlorfenoksil siretne i kakodilne kiseline, piridilijumska jedinjenja (parakvat, dikvat) Otrovanje inhalacijom i peroralnim unosom

KLINIKA SLIKA

Peckanje u ustima, grlu i jednjaku. Muka, gaenje i povraanje (esto krvavog sadraja). Crvenilo koe, znojenje, nemir, tahipneja, dispneja, cijanoza i kolaps. Tea otrovanja kaalj, tahikardija i ikterus. Hemoragije unutranjih organa, proliferacija fibroblasta plua i oteenje bubrega.

TERAPIJA

Ispiranje eluca, aplikacija aktivnog uglja Hemodijaliza Kortizonski preparati i.v. aplikacija tenosti (korekcija volumena tjelesnih tenosti, elektrolitskog i acido-baznog statusa).

TROVANJE KRVNIM I TKIVNIM OTROVIMA

Trovanje ugljenmonoksidom (CO) Trovanje ugljendioksidom (CO2)

TROVANJE UGLJENMONOKSIDOM (CO)

Bezbojan plin, nastaje nepotpunim sagorjevanjem ugljikovih jedinjenja Krvni otrov, trovanje inhalacijom Inhalacijom ulazi u krv, iz krvne plazme u eritrocite Vee se reverzibilno za hemoglobin karboksihemoglobin Afinitet hemoglobina prema CO vei oko 210 puta nego prema kisiku Stvaranje karboksihemoglobina ometa transport kisika u tkiva, izaziva hipoksiju u CNS-u i miokardu

KLINIKA SLIKA

Akutno i hronino trovanje Akutno trovanje zavisi od koncentracije CO, duine ekspozicije i fizike aktivnosti Glavobolja, bljedilo do rumenila, cijanoza, tekoe pri disanju, smetnje vida, gubitak orijentacije u vremenu, munina, razdraljivost, oteano disanje, bol u prsima Edem mozga, tromboza i krvarenje krvnih sudova mozga, nekrotina arita u miokardu Koma i smrt nastaju nakon due ekspozicije koncentaciji od 1000 ppm. 80-90% hemoglobina zasieno sa CO

KLINIKA SLIKA (nastavak)

CO u organizmu stabilan, ne oksidira u CO2 Krv i tkiva otrovanih sa CO je svijetlo crvene boje Hronino trovanje kod dueg izlaganja manjim koliinama, dijagnoza se teko postavlja, profesionalna ekspozicija. Simptomi: bljedilo, pa crvenilo lica, vrtoglavica, poviena koncentracija CO u hemoglobinu

TERAPIJA

Prekid ekspozicije Oksigenacija Potporna terapija: kortikosteroidi, sedativi

TROVANJE UGLJENDIOKSIDOM (CO2)

Anhidrid ugljene kiseline Rudnici, eljezare, kotlovnice itd. Bezbojan plin, tei od zraka (nalazi se u niim slojevima) Rijetko trovanje samim CO2 (stovarita voa i povra i silosi), esto u kombinaciji sa drugim gasovima (CO, azotni gasovi, amonijak, sumporvodonik) U veim koncentracijama iz krvi istiskuje kisik iz hemoglobina hipoksija i anoksija tkiva i organa

KLINIKA SLIKA

Glavobolja, zujanje u uima, lupanje srca, uznemirenost i poveanje krvnog pritiska. Vie koncentracije depresija centra za disanje, munina, povraanje, uznemirenost, gubitak svijesti i prestanak disanja. Lice plavo-crvene boje, sluznice cijanotine

TERAPIJA

Prekid ekspozicije Oksigenacija Vitamin B12

TROVANJE KISELINAMA

Otrovanja sluajna i namjerna, esto kod slobodno dranih ivotinja Kiseline razaraju tkiva direktnim hemijskim djelovanjem Denaturacija proteina i precipitacija hemoglobina Uzrokuju korozivne i iritativne promjene Nakon p.o. unosa na jednjaku i elucu izazivaju korozivne penetracije

KLINIKA SLIKA

Akutno i hronino trovanje Akutno trovanje peroralni unos otar bol u ustima, jednjaku i elucu praen povraanjem, proljevom sa tamnom istaloenom krvi. Asfiksija usljed edema glotisa. Peritonitis zbog perforacije jednjak i eluca. Inhalacija kisele pare i gasovi kaalj, zaguenje, glavobolja, vrtoglavica, slabost, pluni edem, cijanoza. Koa i oi opekotine, konjuktivitis i sl.

Hronino trovanje (inhalacija) dua ekspozicija kiselim parama izaziva eroziju zuba, nekrozu vilice, iritacija bronhija sa hroninim kaljem, bronhopneumonija, GI smetnje.

TERAPIJA

Otrovanje peroralnim putem: razblaivanje kiseline davanjem veih koliina vode ili mlijeka, analgetici, antidot magnezijevo mlijeko Otrovanje inhalacijom: lijeenje edema glotisa i plua, potporna terapija (analgetici, antibiotici, nadoknada elektrolita) Kontakt sa koom i oima pranje i ienje

TROVANJE BAZAMA (ALKALIJAMA, LUINAMA)

Koriste se za izradu sapuna, sredstava za ienje i hemijskoj sintezi U kontaktu sa tkivom stvaraju nekrotina mjesta sa dubokom penetracijom Djeluju korozivno na sluznice Svojim jakim nadraajem izazivaju gubitak vaskularnog tonusa i sranu inhibiciju

KLINIKA SLIKA

Akutno trovanje (peroralni unos) otar bol, povraanje, proljev i kolaps. Perforacija jednjaka i eluca Kontakt sa oima edem konjuktiva i razaranje ronjae Alkalije sporo prodiru u kou

TERAPIJA

Peroralni unos razblaivanje baze davanjem velike koliine vode Potporna terapija antibiotici, kortikosteroidi Kontakt sa okom i koom pranje i ienje

MIKOTOKSINI I MIKOTOKSIKOZE

grupa strukturno razliitih jedinjenja koja stvaraju gljivice izazivaju bolesti - mikotoksikoze ljudi i ivotinja utvrena hemijska struktura vie od 250 mikotoksina Aspergillus, Claviceps, Fusararium, Rhizopus, Penicillinum, Stachybotrys, Mucor, Alternaria i Trichothecenum

Aspergillus flavus, Aspergillus parasiticus aflatoksini Fusarium moniliforme, Fusarium proliferatum fumonizini Aspergillus ochraceus, Penicillium viridicatum ohratoksini Fusarium sporotrichioides, Fusarium poae, Fusarium graminarum - trihoteceni Fusarium roseum, Fusarium moniliforme zearalenoni Claviceps purpurea ergot alkaloidi

mikotoksin - od grke rijei mykes to znai gljivica i latinske toxicum to znai otrov
Mikotoksikoze karakteriu sljedee osobine: nisu kontagiozne tj. ne prenose se meu ljudima, niti meu ivotinjama, a nisu ni zoonoze, uvijek su u vezi s hranom (unos kontaminirane hrane, silae, sijena), ne lijee se antibioticima, niti farmakoterapija mijenja tok bolesti, po klinikim znacima sline su avitaminozama pojava bolesti moe imati sezonski karakter zbog uticaja vremenskih uslova

alimentarna otrovanja ljudi i ivotinja toksinim proizvodima gljivica, odnosno mikotoksinima dokazana su otrovanja nakon inhalacije i perkutanog kontakta s aflatoksinom i trihotecenima

BIOSINTEZA MIKOTOKSINA - PRIMARNI

I SEKUNDARNI METABOLIZAM

Primarni metabolizam gljivica je skup meusobno povezanih serija hemijskih reakcija koje su katalizovane enzimima, a koje organizmu daju energiju i primarne metabolite: proteine i nukleinske kiseline.
Sekundarni metabolizam gljivica je vezan za procese sinteze iji su krajnji produkti sekundarni metaboliti koji ne igraju znaajnu ulogu za organizam antibiotici i mikotoksini.

USLOVI RASTA GLJIVICA

vlanost (relativna vlanost od 70 % i sadraj vlage u zrnu izmeu 14-24 %), optimalna temperatura (razlikuje se s vrstom gljivice, a proizvodnja toksina se moe javiti na temperaturama koje su razliite od optimalnih temperatura za rast gljivice) oteenje omotaa sjemenke (moe biti izazvano insektima, parazitima, suom, mehanikom etvom i suenjem na vrelom zraku)

IZVORI OTROVANJA MIKOTOKSINIMA

itarice (kukuruz, penica, jeam, ra, zob) i proizvodi od itarica (brano, tjestenina) oraasti plodovi i zaini (kikiriki, pistacije, ljenici, bademi, biber, ili) svjee i suho voe (suhe smokve, jabuke i proizvodi od jabuka, datule, kakao u prahu) grahorice (grah, graak, soja) mlijeko i mlijeni proizvodi suhomesnati proizvodi, konzervirana hrana stone smjese, peletirana hrana itd.

MIKOTOKSIKOZE

Bolesti uzrokovane mikotoksinima Aflatoksikoza bolesti X urki 1960. godine, javljaju se promjene na jetri najee kod peradi i riba, preivari znatno otporniji, najee se javlja Zearalenon najee kod svinja, kontaminirana hrana (itarice), sindrom hiperestogenizma, edem vulve, mamarnog kompleksa, prolaps vagine i rektuma, nimfomanija Trihoteceni ima ih veliki broj, T-2 toksin i dioksinivalenol (vomitox ili DON), kontaminirana hrana (itarice), mutageni i imunosupresori, uzrokuju gastroenteritis i odbijanje hrane, svinje i perad

MIKOTOKSIKOZE - nastavak

Ergotizam raena glavica (itarice), kontrakcija glatke muskilature krvnih sudova (ishemija, gangrena,nekroza stopala, uiju i repa)

Ohratoksikoza najpoznatiji ohratoksin A (itarice), imunosupresija, teratogeneza, karcinogeneza i krvarenja (svinje i perad)

AFLATOKSINI
- Aflatoksini su potentni hepatotoksini, karcinogeni, mutageni i teratogeni. - Proizvod su sekundarnog metabolizma najee gljivica iz roda Aspergillus - A. flavus i A. parasiticus (razliite vrste stone hrane) - Aspergillus flavus proizvodi aflatoksine B1 i B2 - Aspergillus parasiticus proizvodi aflatoksine G1 i G2 - Oznake B i G oznaavaju njihovu sposobnost da fluoresciraju pod uticajem UV svjetlosti.

Izvori aflatoksina u stonoj hrani - razliite vrste sjemenki i itarica (kukuruz, kikiriki, sjeme pamuka) Hrana kontaminirana aflatoksinom B1 nakon metabolike transformacije u jetri, dovodi do pojave aflatoksina M1 u ivotinjskim proizvodima, naroito u mlijeku i mlijenim proizvodima.

BOJNI OTROVI (BOT)

Vrlo toksine hemijske supstance U posebnim uslovima primjene izazivaju trovanje ljudi i ivotinja Dovode do onesposobljavanja, klinikog oboljevanja ili smrti

PODJELA BOT-ova (toksikoloka)

Svrstavaju se u 6 grupa: 1. nadraljivci 2. zaguljivci 3. plikavci 4. nervni bojni otrovi 5. psihohemijski bojni otrovi i 6. bojni otrovi opteg toksinog djelovanja (krvni bojni otrovi)

PODJELA BOT-ova (taktika)

Podjela prema fizikalno-hemijskim osobinama:
1. kratkotrajne 2. dugotrajne 3. polupostojane bojne otrove i 4. otrovne dimove

KRATKOTRAJNI BOJNI OTROVI

Zadravaju se kratko vrijeme (do pola sata od momenta primjene) Vrlo lako isparljiva hemijska jedinjenja, prije upotrebe se dre u tenom stanju Fozgen (gas koji se dri u elinim bocama), hlorcijan (lako isparljiva tenost) i cijanovodonina kiselina

DUGOTRAJNI BOJNI OTROVI

Bojni otrovi koji se mogu due vremena (od nekoliko sati do nekoliko dana) zadrati na zemljitu i za to vrijeme zadravaju toksino djelovanje Obino teni bojni otrovi Plikavci (najkarakteristiniji je iperit), ovdje spadaju i nervni VX otrovi

POLUPOSTOJANI BOJNI OTROVI

Izmeu kratkotrajnih i dugotrajnih, duina zadravanja zavisi od vremeskih uslova (ljeti krae, zimi due) Sarin

OTROVNI DIMOVI

Veinom vrsti otrovi, ali se u momentu primjene kod visoke temperature nalaze u obliku dima. Uglavnom nadraljivci, kao to je hlor-acetofenon i adamsit.

NADRALJIVCI (suzavci i kihavci)

Suzavci Lakrimogeno djelovanje, tj. izazivaju jaku lakrimaciju Za privremeno onesposobljavanje ili izbacivanje iz funkcije ive sile. Hlor-acetofenon, zatim brom-acetofenon i hlorpikrin.

Hlor-acetofenon

Bezbojna, kristalna supstancija ugodnog mirisa na voe (divlja vinja) Kao i drugi halogeni suzavci, inhibira -SH grupe odgovarajuih enzima, pri emu se oslobaa kiselina koja drai nervne zavretke, naroito u konjuktivi i ronjai, to rezultira u jakoj lakrimaciji.

KLINIKA SLIKA Dominira lakrimacija, praena nemirom, mahanjem glavom, a ona regija je osjetljiva na dodir. Kasnije se razvija gnojni konjuktivitis i keratitis. Sem toga suzavci drae i respiratorni sistem, pa dolazi do kaljanja.
TERAPIJA U poetku oi ispirati 2% kolirijom sode bikabone. Ako je bol u oima izraena, onda treba ukapavati lokalne anestetike. Primjenu masti treba izbjegavati, jer nije preporuljivo trljati oko. Gnojni konjuktivitis i keratitis lijee se simptomatski.

Kihavci

Drae naroito sluznicu gornjih disajnih puteva, to izaziva jako kihanje Aromatski arsenski spojevi kao to je fenarsinhlorid (adamsit), zatim difenil arsin hlorid (klark I), difenil arsin cijanid (klark II) vrste supstance, neznatno isparljive, pa se primjenjuju u vrstom stanju Dim je ukasto zelene boje

MEHANIZAM DJELOVANJA Taan mehanizam toksinog djelovanja nepoznat. Efekat ispoljavaju u dodiru sa elijama. Inhalacijom mogu prodrijeti i do alveola. Drae i oi, pa i kou. Podraaj bolan i nastaje naglo (nekoliko sekundi). KLINIKA SLIKA Kihanje i kaalj, iscjedak iz nosa, uznemirenost, esto se zna razviti i edem plua. TERAPIJA Simptomatska, za ublaavanje bolova, naroito u oima, upotrebljavaju se lokalni anestetici, a moe i 1o/oo otopina adrenalina.

ZAGULJIVCI

Otrovi koji djeluju na organe za disanje i izazivaju refleksne promjene i oteenja plua, to dovodi do edema plua i uguenja. Fozgen, difozgen, trifozgen i hlor-pikrin, svi djeluju na slian nain i svi su lako isparljivi. Fozgen je bezbojni gas, mirie po truhlom sijenu ili truhlom liu. Difozgen je bezbojna uljasta tenost slinog mirisa kao fozgen. Hlor-pikrin mirie na hren.

MEHANIZAM DJELOVANJA

Djeluju na sluznicu disajnih puteva, a naroito na epitel alveola, zatim na kapilarni sistem plua i glatkih miia. Kod udisanja veih koncentracija naglo dolazi do smrti, zbog refleksnog laringospazma i akutnog edema glotisa.

KLINIKA SLIKA

Perakutni, akutni i subakutni tok Perakutni i akutni tok - nagli prestanak disanja ili kratkotrajno grevito disanje U perakutnom toku zavrava naglom smru, a u akutnom traje nekoliko desetaka minuta Subakutni tok trovanja nastaje nakon udisanja manjih koncentracija U poetku kaalj, znaci guenja. Latentni period, traje 46 sati, naglo pogoranje sa svim znacima edema plua (teko i naporno disanje, tih i slab kaalj, a iz nosa se cijedi ukast, nekad crvenkast sekret). U tom sluaju prognoza je nepovoljna

TERAPIJA

Sprijeavanje razvoja edema plua. Od lijekova davati preparate kalcija, kardiotonike. Preventivno dati antibiotike.

PLIKAVCI

Bojni otrovi ije se djelovanje oituje stvaranjem plikova na koi, a moe se razviti i resorptivno toksino djelovanje. Tekui, slabo isparljivi bojni otrovi, djeluju u obliku kapljica, magle ili pare. Iperit, azotni iperit i luizit.

IPERIT

Belgijski grad Ipr (I Svjetski rat) Mustard Agent Hemijski ist iperit je bez mirisa, a tehniki mirie na bijeli luk. Slabo isparljiva uljasta tekuina, koja lako prodire kroz porozne materije, kao to je koa, tkanina, drvo, cigla i sl. Vrlo lako se tope u mastima, pa se lako perkutano resorbuju Iperit je u prirodi vrlo stabilan, tako da u vodi aktivnost zadrava i po nekoliko mjeseci Azotni iperit dobio je ime po slinosti s iperitom, bezbojna uljna tekuina, bez mirisa. Manje je isparljiv i manje aktivan od iperita.

MEHANIZAM DJELOVANJA

Djelovanje iperita - lokalno i resorptivno U malim koliinama i u vidu kapljica djeluje samo na kou i izaziva lokalne promjene Veim koncentracije dolazi do resorptivnog djelovanja Mehanizam djelovanja - brza penetraciji u tkiva i elije, gdje se hidrolizira na hlor i vodonik, to oteuje eliju i manifestira se u obliku teke upale endotela, nekrozom tkiva i blokadom cirkulacije Na koi se razvija prvenstveno jaka upala koja kod ljudi prelazi u mjehure ili plikove (plikavci) Nakon ovoga slijedi proces nekroze. Resorptivno toksino djelovanje iperita rezultira u leukopeniji s involucijom limfnih vorova i aplazijom kotane sri

KLINIKA SLIKA

Djelovanje na kou, oi i respiratorni sistem Djelovanje na kou i oi Pojava plikova koji se spajaju, otok bolan i temperiran, gnojne infekcije plikova, dug oporavak. mirkanje, otok kapaka i bol. Ronjaa postaje zamuena, javi se prvo bistar, a zatim gnojan iscjedak. Moe doi i do zahvatanja dubljih dijelova oka to uzrokuje sljepilo.

Djelovanje na respiratorni sistem

Iscjedak iz nosa prvo bistar, a zatim gnojan, te kaalj kojim se u kasnijem stadiju izbacuju gnojne mase, disanje je oteano U teim sluajevima gnojna upala plua

TERAPIJA

Tretman koe halamidom ili nekim drugim blagim hlornim jedinjenjem, ispiranje sapunom ili 70% alkoholom, preporuljivo takva mjesta natopiti 0,3% otopinom srebro nitrata Oi ispirati najmanje 15 do 20 minuta 2% natrijhidrogenkarbonatom Ako je dolo do promjena na pluima, apliciraju se spojevi kalcija

LUIZIT

Naziv po amerikom nauniku Luisu (Lewis lewisite) Teka, uljasta tekuina, specifinog mirisa Arsenov spoj sa posebno izraenim toksinim djelovanjem na kou i oi

MEHANIZAM TOKSINOG DJELOVANJA

Izrazit afinitet prema -SH grupama. Jak inhibitor enzima koji sadre ovu grupu. Inhibicija ovih enzima se najvie ogleda u blokadi biolokih oksidativnih tkiva, gdje je najvie pogoen mozak i miii. On je plikavac, ali ima i osobine zaguljivca, jer djeluje i na respiratorni sistem. Nisu poteene ni oi. esto i probavni sistem (unos hranom i vodom).

KLINIKA SLIKA
Promjene na koi Sline su onima koje nalazimo kod kontaminacije iperitom, uz napomenu da je kod luizita period latencije daleko krai. Promjene koje iza toga slijede takoer se bre razvjaju nego kod iperita, uz napomenu da je i proces zarastanja takoer bri.

Promjene na respiratornom sistemu

Ovisno o koncentraciji udahnutih para, promjene mogu zahvatiti ili samo gornje partije ili bronhije, a kod jo veih koncentracija i sama plua. Kod lakih trovanja simptomi su slini onim opisanim kod suzavaca i kihavaca. Kod teih trovanja dolazi do bolnog kalja i primjeuje se opta malaksalost. Kada su zahvaena i plua, razvija se edem i nekrotina pneumonija, uz jako pogoranje opeg stanja.

Promjene na oima

Jako suzenje, bleferospazam, otok i crvenilom konjuktiva. U teim sluajevima razvija se teki otok konjuktiva s krvarenjem i zamuenjem ronjae, ako luizit doe u oko u obliku kapljica, moe doi do perforacije ronjae.

TERAPIJA

Specifian antidot, dimerkaprol (BAL - British AntiLuisit) koji svojim slobodnim -SH grupama vee, i tako inaktivira uizit (arsen u luizitu) Antidot s uspjehom primjenjuje i lokalno i resorptivno U resorptivne svrhe aplicira se parenteralno, intramuskularno ili subkutano Lokalno se aplicira najee u obliku masti Antibiotici preventivno, kod jaeg oteenja oiju pomae ispiranje 1o/oo otopine adrenalina

NERVNI BOJNI OTROVI

Organosfosforna jedinjenja najjae toksinosti Inae se upotrebljavaju kao insekticidi, ekto i endoantiparazitici i sl. Klasini nervni bojni otrovi su tabun, soman i sarin Posebna grupa - nervni bojni otrovi tipa VX (esto nazvani samo V otrovi ) i otrovi tipa F.

Tabun je tenost mirisa na voe, dok su soman i sarin bez mirisa. Sarin je lako isparljiva tenost, a soman nije. Sva tri djeluju u obliku kapljica ili para Sarin je oko tri puta toksiniji od tabuna Bojni otrovi tipa F zovu se i tamelinovi esteri Vrlo nestabilni, vrlo visokog toksiciteta, smatraju se neprikladnim za upotrebu. Bez mirisa

Bojni otrovi tipa VX su do danas najtoksiniji bojni otrovi koji se upotrebljavaju Toksinost oko 100 puta vea od somana, karakterie ih postojanost i slabo isparavanje Na zemljitu mogu ostati, a da ne gube toksina svojstva i po nekoliko mjeseci Bez mirisa ili neznatno miriu na spojeve sumpora

MEHANIZAM TOKSINOG DJELOVANJA

Sve tri grupe nervnih bojnih otrova su organofosforna jedinjenja poznata kao ireverzibilni inhibitori holinesteraze Njihovim djelovanjem inhibirana holinesteraza ne razgrauje acetilholin, koji se u organizmu akumulira, dosee toksinu koncentraciju na svojim mjestima djelovanja (neurotransmisija na razliitim mjestima) Kompleks organosfosforno jedinjenje - holinesteraza lijekovima se moe rastaviti i na taj nain reaktivira se holinesteraza Kod nervnih bojnih otrova to uspijeva samo u poetku, dolazi do tzv. starenja ovog kompleksa.

KLINIKA SLIKA

Trovanje se moe uoiti ve u prvom minutu Uznemirenost, ubrzano disanje, jako slinjenje, cijedi se ist iscjedak iz nosa i pojedini miii drhte. Iza ovoga disanje postaje izrazito teko, nesiguran hod i izrazita mioza Gdje su koncentracije vee, smrt nastupa brzo tako da se simptomi uopte ne mogu razviti tzv. munjeviti oblik trovanja

TERAPIJA

Diskutabilna, zbog jaine otrova Specifini antidoti su oksimi (PAM ili pralidoksim) - odcjepljuje organofosforno jedinjenje od holinesteraze. Atropin kao simptomatski terapeutik, koji djeluje blokirajui holinergine veze muskarinskog tipa.

PSIHOHEMIJSKI BOJNI OTROVI

Psihomimetici (halucinogeni), koji izazivaju psihozu slinu izofreniji, praenu halucinacijama Fizikalno-hemijska grupa izaziva poremeaj fizikog stanja, miinu slabost to dovodi do paralize, a mogu izazvati i gluhou i sljepou

Psihomimetici
Psihomimetici mogu biti biljnog i ivotinjskog porijekla, kao to je LSD (dietilamid lizergina kiselina) i psilocidin, oba su alkaloidi gljiva Meskalin i harmin Sintetika jedinjenja ditran i fenciklidin O mehanizmu njihovog djelovanja postoji nekoliko pretpostavki: 1. djeluju antiserotoninski (kao kompetitivni antagonist serotonina) 2. smatra se da remete metabolizam adrenalina 3. remete holinergine funkcije

KLINIKA SLIKA

20-30 minuta nakon peroralnog unoenja, a traje i do 15 sati Izmjena percepcija vanjskog svijeta. Okolina ima fantastine boje i oblike, gubi se vremenska i prostorna orijentacija, vizuelne i slune halucinacije Otrovana osoba osjea strah i nemir Emocionalni poremeaji - euforija ili depresija, osjeaj nepovjerenja, mrnje, pla, smijeh, neprijateljstva i sl. Motoriki poremeaji - nekoordinisani pokreti, tremor miia i motoriki nemir Vegetativni poremeaji - um u uima, lupanje srca, znojenje, bljedilo lica

TERAPIJA

Poto je njihova priroda malo poznata, terapija je sloena i teka, uglavnom simptomatska.

FIZIKALNO-HEMIJSKA GRUPA

Tremorin, oksotremorin itd. Blokiraju sinapse u kimenoj modini, preteno one sa holinerginom transmisijom

KLINIKA SLIKA U malim dozama izazivaju slabljenje popreno-prugaste muskulature, a u velikim paralizu. Kod tremorina javi se tremor miia i laki grevi, kao i jaka salivacija TERAPIJA Teka i sloena. Atropin, trankvilajzeri i antihistaminici

KRVNI BOJNI OTROVI

Hlorcijan, cijanovodonina kiselina i arsenovodonik. Po mehanizmu djelovanja spadaju u kratkotrajne, jer su sva tri isparljiva, pa se primjenjuju kao plin.

Cijanovodonina kiselina

Na temperaturi 20 C je plin bez boje i mirisa. Ima okus gorkog badema Reverzibilno inhibira enzime disanja. Kompleks citohrom oksidaza - cijanin moe se rastaviti u organizmu Krvni bojni otrovi jako nadrauju CNS, uzrokuju grenje i smrt, zbog paralize vitalnih centara u produenoj modini

KLINIKA SLIKA

Lako, srednje, teko i munjevito trovanje. Laki stepena - dublje disanje i slabost Srednji stepena - izrazita slabost miia, sluznice svijetlo ruiaste. Teki stepen - grevi u vidu fibrilacija miia lica, jak nemir, strah, ataksija, sluznice izrazito svijetlo crvene, jaka midrijaza i one jabuice su ispupene. Ako se u ovom momentu ne pristupi terapiji nastaje stadij opte paralize. Nestaju refleksi, disanje postaje rjee i otrovani umire. Munjeviti oblik - nagli gubitak svijesti, grenje i smrt sa izbuljenim onim jabuicama.

TERAPIJA

Identina je onoj kod trovanja cijanidima

Hlorcijan

Hlorcijan je isparljiviji od cijanovodonine kiseline, ali je manje postojan. Simptomi trovanja slini su onim kod trovanja sa cijanovodoninom kiselinom, uz podraaj konjuktiva i dinih puteva (suzenje, kaalj i fotofobija)

TERAPIJA Kao kod trovanja cijanovodoninom kiselinom

Arseno-vodonik

Hemijske nestabilan - rijetka upotreba. Ako se vee s metalima, npr. s aluminijem, dobije se aluminij-arsenid, koji je mnogo stabilniji. Nakon eksplozije raspada se i oslobaa plinoviti arseno-vodonik, bezbojan plin, mirisa na bijeli luk. On prodire u eritrocite, a djeluje na -SH grupe, koi aktivnost katalaze i denaturie bjelanevine, to dovodi do hemolize.

KLINIKA SLIKA Nemir, podrhtavanje, zbog hemolize mokraa je prvo crvena, a kasnije ukasta. Isto tako i sluznice, kasnije dolazi do oteenja bubrega i nastaje uremija TERAPIJA Mogua je samo simptomatska terapija, kao to je suzbijanje anemije ili davanje diuretika