VI 4.

Projektovanje tehnologije dubokog izvlaenja

VI 4.1. Izvlaenje rotaciono simetrinih tela sa
konstantnom debljinom
Komadi cilindrinog oblika bez venca
Na osnovu zadanog konstruktivnog crtea gotovog komada
pristupa se projektovanju procesa, koje tee po redosledu:
1. Dodatak za obrezivanje (h) odreuje se po tabeli br. 51 za
zadani odnos dn/ho (dn, ho prenik, visina gotovog
komada).
2. Visina komada nakon zadnje operacija izvlaenje (hn)
hn = ho + h.
3. Prenik platine (D).
4. Relativna debljina materijala (Sr)
Sr = s/D 100 %.
5. Odnos izvlaenja (m1, m2 .........mi .............mn)



Za prvu i sledede izvlaenja odreuju se zavisno od
relativne debljine materijala po tabeli br. 54.
Broj operacija izvlaenja (n). Iz redosleda operacija po tabeli
br. 57 se vidi da se prenik gotovog komada moe izraunati
iz relacije:
dn = mn dn-1 = mn mn-1 dn-2 = mn mn-1 .... m3 m2 m1 D
Potreban broj operacija:
7. Prenik komada po fazama izvlaenja (d1,d2, ..... di .... dn).
Na osnovu usvojenih odnosa izvlaenja (m1,m2 ...mi ...mn),
prenici komada po fazama izvlaenja se rauna po
obrascima: d1 = m1D, d2 = m2d1, d3 = m3d3 ili di = mi di-1
gde je: di, mi prenik aneta i odnosa izvlaenja dotine
operacije,
di-1 prenik aneta prethodne operacije

sr
n
m
D m d
n
log
log log
1
1

+ =
8. Dimenzije prelaznog dela omotaa u dno aneta.
Kod cilindrinih komada bez vence se razlikuje etiri sluaja:
I. Ako je prelazni radijus ri s (s dibljina lima), tada se kod
prorauna uzima ri 0 (tabela br. 57).
II. Prelazni omota u dno se moe izvesti i sa znatno vedim
radijusima ri s, to olakava proces izvlaenja.
ri = di di-1/2
III. Bolje uslove sa stanovita dranja lima, u toku druge i
slededih operacija izvlaenja, daju konstrukcije komada sa
konusnim prelazom omotaa u dno jer se na taj nain
povedava povrina za dranje lima.
Ugao konusa se bira u granicama = (45 52), u koliko se
usvoji = 45, tada je visina konusa
ai = di di-1/2
IV. Kod izvlaenja komada sa sferinim dnom (tabela br.58)
radijus prelaza omotaa u dno je u stvari radijus sfere:
ri = di/2
9. Visine komada po fazama izvlaenja
Zavisno od izrade prelaza omotaa u dno aneta ove visine
se takoe proraunavaju na etiri naina. U svim
sluajevima se visine izraunavaju na osnovu pretpostavke
da povrine platine (A) mora biti jednaka povrini komada
nakon i-te operacije izvlaenja (Aki).
I. Opti prelazi: A = D/4; Aki = di/4 + dihi,

II. Zaobljeni prelazi:

III. Prelaz sa konusom:

IV. Sferini prelaz:


i
i
i
d
d D
h
4
2
2

=
) 32 , 0 ( 43 , 0 ) ( 25 , 0
2
2
i i
i
i
i
i
i
r d
d
r
d
d
D
h + + =
) 86 , 0 ( 57 , 0 ) ( 25 , 0
2
2
i i
i
i
i
i
i
a d
d
a
d
d
D
h + + =
n
i
i
m m m
D
d
D
h
........
25 , 0 25 , 0
2 1
2
2

= =


PRIMER - 1

VI 4.3. Izvlaenje komada iz trake

Ova metoda izvlaenja se veoma mnogo koristi za izradu
delova manjih i srednjih dimenzija pomodu kombinovanih
alata postupnog dejstva. Sutina procesa se sastoji u tome
to se sve operacije izvlaenja vre postupuno u jednom
alatu, i to direktno iz trake, a gotov komad se proseca
(obrezuje) na zadnjoj poziciji alata. Ovim nainom prerade
se obezbeuje visoka proizvodnost, jer se nekoliko alata
zamenjuje jednim.
Danas se primenjuju dve metode direktnog izvlaenja iz
trake i to:
- Izvlaenje iz cele trake i
- Izvlaenje iz trake sa prorezima
Postupnost izrade kod izvlaenja iz cele trake:
Operacija 1 do 4 izvlaenje
5 probijanje otvora za grlo komada
6 provlaenje grla
7 kalibriranje
8 - obrezivanje (prosecanje) gotovog komada
Traka se deformie na izlazu iz alata i ima talasastu ivicu.
Usled ovih deformacija ovaj nain prerade se primenjuje za
izradu rotaciono simetrinih tela manjih dimenzija, od
plastinih materijala, sa relativno vedom debljinom, to
znai da vae slededa ogranienja:
, i gde je:
d prenik komada, h visina komada, dv prenik venca
s debljina trake


d d
v
2 , 1 s
d h s
d s 05 , 0 >
Proraunska vrednost prenika platine se odreuje po
obrascu:
Sobzirom na to da kod izvlaenja iz cele trake dolazi do
stanjivanja zida, kojeficijent se bira u granicama:
= 0,96 0,98 kod jednorednog izvlaenja i
= 0,92 0,95 kod vierednog izvlaenja
Prenik platine je za 10% vedi od proraunskog pa je:

irina trake je jednaka uslovnom preniku platine uvedanom
za dvostruku vrednost ruba: B = Do + 2b = 1,1D + 2b
irina ruba zavisi od uslovnog prenika platine i krede se u
granicama: za Do < 10 mm, b = 1 1,5 mm
za Do = 10 30 mm, b = 1,5 2 mm
za Do > 30 mm, b = 2 2,5 mm

=
=
n
i
i
A a D
1
4
t

=
= =
n
i
i
A a D D
1
0
4
1 , 1 1 , 1
t
Bolje uslove izvlaenja prua traka sa prethodno izraenim
prorezima. Gotov komad se dobija sa devet radnih operacija po
slededem redosledu:
Operacija 1 probijanje profilisanog proreza
od 2 do 7 izvlaenje
8 probijanje dna
9 prosecanje gotovog komada
Ova metoda se primenjuje za izradu komada relativno manje
debljine (s 0,05d) sa vedim prenikom venca (dv > 1,2 d).
Prenik platine odreuje se po obrascu:
Do = D + D, gde je: D proraunski prenik platine
D dodatak za obrezivanje
irina trake: B = A + 2b = (11,5)(D+D) + 2b
Posmak trake: x = Do + b1
irina ruba (b) i mosta (b1) zavise od prenika platine.
VI 4.4 Izvlaenje sa redukcijom debljine zida
U ovom procesu prerade vri se redukcija od dimenzija
platina (prenika Do i debljine so) ne samo po preniku nego
i po debljini zida.
Rezultat ovih redukcija se ogleda u povedanju visine
komada po fazama izvlaenja (h).
Ako se u platini posmatra elementarni prsten (prenika D i
visine ho) tada de se od njega formirati u toku procesa
izvlaenja deo posude visine h1 sa srednjim prenikom:
dsr1 = d1 + s1
Iz uslova jednakosti zapremine
Dsoho = dsr1 s1 h1
dobija se odnos: h1/ho = Dso/ds1s1, u toku druge operacije
izvlaenja od istog dela de se formirati prstenasti element
visine h2 i srednjeg prenika ds2.
Ako se dobiveni izraz logaritmuje tada se glavna logaritamska
operacija za i-tu operaciju izvlaenja moe izraziti obrascem:

Stepen deformacije po debljini zida moe se izraziti:
, gde su:
Ai-1, s-1 povrine poprenog preseka i debljine zida posude
nakon (i-1) operacije izvlaenja,
Tehnologija dubokog izvlaenja sa redukcijom debljine zida
projektuje se po redosledu:
1. Odreivanje dimenzija platine
Debljina platine jednaka je debljini dna gotovog komada (so) jer
se dno u toku procesa izvlaenja veoma malo menja, tako da
se moe smatrati da je so const. Prenik platine (Do) se
proraunava na osnovu jednakosti zapremine platine i
gotovog komada.


i
i
si
i s
i
i
ih
s
s
d
d
A
A
1
) 1 (
1
ln ln ln

+ = =
1
1
1
1

= ~

=
i
i i
i
i
i i
i
s
s s
A
A A
c
2. Broj operacija izvlaenja

3. Debljina zida po fazama izvlaenja: si = (1-i) si-1
Prosena vrednost stepena deformacije za prvu operaciju
izvlaenja krede se u granicama: 1 = 0,250,30 a za ostale
= 0,30 0,35
4. Reukcija prenika
Srednji prenik nakon prve operacije izvlaenja se
proraunava kao i kod izvlaenja bez promene debljine
materijala ds1 = m1Do
Unutranji prenik komada nakon prve operacije de biti:
d1 = ds1 s1

1
) 1 log(
) 1 log( log
1
0
+

=
c
c
s
s
n
n
Unutranji prenik komada ostalih operacija izvlaenja se
uzimaju za iznos od 0,1 do 0,3 mm manji samo iz razloga da bi
izvlaka sa dotine operacije mogo nesmetano da ue u
otvor posude sa prethodne operacije, pa su unutranji
prenici za drugu i sledede operacije:
d2 = d1 (0,1 0,3)mm, d3 = d2 (0,1 0,3)mm
di = di-1 (0,1 0,3)mm
Srednji prenici su za iznos debljine zida vedi od unutranjih
dsi = di + si
a spoljni za iznos dvostruke debljine zida D = di + 2si
5. Proraun visina komada po fazama izvlaenja
Visina komada nakon i-te operacije izvlaenja se izraunavaju iz
uslova da zapremina komada ove operacije mora odgovarati
zapremini platine



i si
i
i
s
s
d
D D
h
0
2 2
0
4

=


PRIMER

VI 6. Analiza sila i deformacijonog rada dubokog
izvlaenja
Kod analize napona za prvu operaciju izvlaenja ustanovljeno
je da se radijalni napon moe prikazati obrascem:
, gde je:
k specifini deformacioni otpor
Rx = Dx/2 trenutni poluprenik venca posude
varijabilni poluprenik unutar intervala rs1 Rx
Za proraun sile izvlaenja F1 merodavna je najveda vrednost
ovog napona: za i je
, tako da je najvedi napon za izvrenje
iste plastine deformacije : , gde je:
D = 2R prenik platine
Ds1 = 2rs1 srednji prenik posude nakon prve operacije
izvlaenja; ds1 = d1 + 2s

o
x
r
R
k ln 1 , 1 =
R R
x
=
1 s
r =
(max) r r
o o =
1
ln 1 , 1
rs
R
k
r
= o
1
ln 1 , 1
s
p
d
D
k = o
d1 unutranji prenik posude nakon prve operacije izvlaenja
s debljina lima
Teoretska sila potrebna za izvrenje plastine deformacije:
Fp = A1 p = ds1 s 1,1 k ln D/ds1, gde je:
A1 povrina poprenog preseka posude nakon prve operacije
Usled dejstva sile draa lima (Fd1), izmedju kontaktnih povrina
draa i lima, kao i izmeu povrina lima i prstena za izvlaenje
javide se dodatne sile trenja F1 = Fd1
Kojeficijent kontaktnog trenja () zavisi od vrste materijala koji
se izvlai, stanja radnih povrina alata i vrste maziva.
Radni napon izvlaenja:

Najveda sila prve operacije izvlaenja:

s r
s
k
s d
F
d
D
k e
M
sr
s
d
s
sr
+
+

+ =
2
)
2
ln 1 , 1 (
1
1
1
2
1
t

o
t

1 1 1 1 1
o t o = = s d A F
s