Mircea Eliade

Mit jako historia prawdziwa

Mircea Eliade – ur. 1907 w
Rumunii, zm. 1986 w Chicago.
W czasie II wojny światowej
sympatyzuje z faszystami i
pracuje jako dyplomata dla
rumuńskiego rządu. Po wojnie nie
pozwolono mu wrócić do
ojczyzny i resztę życia spędził na
emigracji.
Dzieła:
♦ Historia wierzeń i idei religijnych (3 tomy);
♦ Joga. Nieśmiertelność i wolność;
♦ Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy;
♦ Mit wiecznego powrotu;
♦ Mefistofeles i androgyn;
♦ Kowale i alchemicy;
♦ Mity, sny i misteria;
Przyjaciele:

♦ Carl Gustav Jung;

♦ Samuel Beckett;
♦ Eugene Ionesco;
♦ Emil Cioran;
♦ Paul Ricoeur;
Myśl Eliadego – główne wątki:

♦ religia, mistycyzm, duchowość, magia

♦ sacrum vs profanum
♦ archetypy religijne
♦ mity
♦ rytuały
Struktura, znaczenie i funkcja
mitów.

M. Eliade, Aspekty mitu, 1998.

Do XX wieku oraz – potocznie:
mit oznacza „baśń”, zmyślenie”,
„fikcja”, historia nieprawdziwa.
W badaniach XX-wiecznych pojawia
się nowe rozumienie mitu:

Mit jest historią prawdziwą,

która ma niezwykłą wartość,
ponieważ jest święta,
brzemienna w znaczenia i
pouczająca.
W społecznościach tradycyjnych,
pierwotnych, mit jest „żywy”,
ponieważ dostarcza wzorców
zachowań lub nadaje znaczenie i
wartość ludzkiej egzystencji.
Definicja mitu:
♦ historia święta,
♦ opisuje wydarzenie z czasu początków (in
illo tempore),
♦ jej bohaterami są Istoty Nadprzyrodzone
(bogowie, herosi itp.),
♦ opowiada, w jaki sposób zaistniała nasza
rzeczywistość (jej całość – kosmos – lub
część – człowiek, roślina, wyspa itp.).
Funkcja mitu:

Przedstawienie pouczających modeli dla

wszystkich rytuałów i ważnych
czynności: sposobu odżywiania się,
zawierania małżeństw, pracy,
wychowania, sztuki i wiedzy.
Przykłady:
♦ u Indian Navaho kobiety siadają na
podwiniętych do boku nogach, mężczyźni z
nogami skrzyżowanymi, bo tak usiedli na
początku bogowie;
♦ w innych plemionach ludzie łowią i smażą
ryby albo uprawiają ryż w określony
sposób, ponieważ u początków Istoty
nauczyły ich to robić w taki właśnie sposób;
 Funkcja wyjaśniająca:

Mity wyjaśniają, dlaczego rzeczywistość

jest dziś taka, jaka jest, podając
przyczynę tego stanu rzeczy (in illo
tempore).
Przykłady:

♦ człowiek stał się śmiertelny, ponieważ u

początków coś się wydarzyło – gdyby nie
to, były nieśmiertelny, jego życie nie
kończyłoby się lub zmieniałby skórę jak
węże itp.
♦ ludzie muszą zabijać i jeść zwierzęta,
ponieważ coś się wydarzyło in illo tempore;
Dzięki mitom pierwotnie
bezsensowny świat jawi się
człowiekowi jako mowa.
Przestaje być przypadkowym
zbiorem przedmiotów, a staje się
kosmosem – ma strukturę i sens,
jest całością.
Znając historię i prawdziwe imię
(istotę) każdej rzeczy,
rozumiemy ją i ona „przemawia”
do nas. Staje się przez to realna i
znacząca – uczestnicząc w
świecie sensu.
Świat, zamiast budzić grozę, staje
się czymś bliskim, zrozumiałym,
a ostatecznie – przejrzystym.
Ponieważ każda z rzeczy odsyła
do swych początków, wszystkie
one opowiadają o tym, co się za
nimi ukrywa.
Mit jest oknem na sacrum

Świat mityczny jest jednocześnie pełen

tajemnic i „otwarty” na to, co jest jego
źródłem, czyli – sacrum. Poprzez mity
człowiek doświadcza boskiej,
transcendentnej rzeczywistości, która
jest początkiem tego świata i nadaje mu
sens.
Mit jako doświadczenie:
♦ żyjąc mitami człowiek przekracza czas
profanum i wkracza w czas sacrum:
pierwotny i odnawialny w nieskończoność;
♦ życie mitami jest doświadczeniem
religijnym, różnym od doświadczenia
pospolitego;
♦ świat sacrum doświadczany jest jako
rzeczywistość nadludzka, absolutna,
istniejąca realnie, nadająca życiu sens;
Sfera sacrum
♦ jest stała i trwała, w przeciwieństwie do
przemijającej sfery profanum;
♦ jest nośnikiem sensu, prawdy – nadaje
porządek chaotycznemu światu
potocznemu;
♦ jest przestrzenią wartości – mówi o tym, jak
powinno się żyć;
Mit umożliwia dialog ze światem

♦ wspólnym językiem jest symbol;

♦ świat mówi do mnie poprzez gwiazdy,
rośliny, pory roku – czuję, że świat patrzy
na mnie i rozumie mnie;
♦ ja odpowiadam światu – poprzez sny,
wyobraźnię, obrzędy, rytuały;
Życie mitem w społecznościach
tradycyjnych.
Mit opowiada się w szczególny
sposób: mówiący, słuchacze,
okoliczności, czas itp.
Mit jest odtworzeniem,
reaktualizacją wydarzeń, które
miały miejsce in illo tempore. To
odtworzenie ma skutki magiczne
– człowiek wkracza w czas
sacrum, kontaktuje się z
przodkami, zyskuje panowanie
nad rzeczami.
Podsumowanie – mit w
społecznościach archaicznych:

♦ jest historią działalności Istot

Nadprzyrodzonych;
♦ która uznawana jest za absolutnie prawdziwą
i świętą;
♦ opowiada, jak coś zaczęło istnieć lub
uzasadnia zachowania, instytucje, sposób
pracy;
♦ znając mit, znamy początek rzeczy, a co za
tym idzie, jesteśmy w stanie panować nad
rzeczami i kierować nimi poprzez recytację
mitu lub odprawianie rytuału;
♦ żyjemy mitem w tym sensie, że stanowi on
dominującą nad nami świętą potęgę
sławiącą wydarzenia, które przypominamy i
ponawiamy.
W kulturze pierwotnej mit jest nieodzowny: wyraża,
wzbogaca i kodyfikuje wierzenia; chroni i wzmacnia
moralność; gwarantuje skuteczność rytuału i zawiera
reguły praktyczne, którymi człowiek powinien się
kierować. Mit jest więc żywotnym składnikiem
cywilizacji ludzkiej; nie jest czczym opowiadaniem,
ale aktywną, stale działającą siłą. Nie jest
rozumowym wyjaśnieniem ani wyobrażeniem
artystycznym. Jest natomiast pragmatycznym
dokumentem pierwotnie wiary i mądrości moralnej
(...) dla tubylców stanowią one dowód istnienia
pierwotnej, ważniejszej i bardziej istotnej
rzeczywistości, która determinuje obecne życie, losy
i działania ludzi... (B. Malinowski, Mit w psychice
człowieka pierwotnego, 1990)