PERKEMBANGAN PARTI POLITIK

DI SABAH
Pergerakan Politik Awal di Sabah dan
di Sarawak 1946-1960-1973.

Sabah dan Sarawak ditukar kepada pemerintahan British.

Sabah dan Labuan diserahkan tanpa banyak tentangan, namun di Sarawak
keadaannya berbeza

Di Sarawak, Vyner Brooke yang menjadi Rajah Sarawak. Merancang untuk
melepaskan dan menjual Sarawak kepada British saja.

Namun tindakan itu tidak dapat dilakukan dengan sewenang-sewenangnya
kerana terikat dengan peraturan yang telah diletakan James dan Charles
Brooke dan perjanjian sedia ada dengan British.

Perang dunia Kedua telah memberikan peluang kepadanya untuk
mencapai cita-cita masing-masing.

Sungguhpun masih terikat dengan sumpah jawatan pada tahun 1918 dan
Perlembagaan yang diluluskannya pada 1941 yang tidak menbenarkannya
membuat keputusan sendiri tanpa persetujuan Maljis Negeri, Vyner pada
bulan febuari 1946 telah mengistiharkan penyerahan Sarawak kepada
Britian


Faktor penyerahan Sarawak:

Vyner didesak oleh Kerajaan British uentuk menyerahkan
Sarawak, ini kerana Bristish berpendapat kepentingan politik
dan ekonomi British dalam pelaburan akan terjamin

Tidak mengcukupi kewangan yang cukup untuk
membangun, Vyner berpendapat Sarawak akan menbangun
lebih pesat jika diserahkan kepada kerajaan British.

Faktor usia juga tidak mengizinkan beliau memerintah
Sarawak, dan tiada waris untuk diserahkan dan enggan
memberikan kepada Anthony Brooke.
Titik tolak perkembangan politik di Sarawak
Segelintir daripada golongan bangsawan Melayu bersetuju untuk
menyerahkan Sarawak, namun golongan terpelajar dan golongan
pengiat sosial menbantah keputusan itu.

Surat bantahan perseorangan dan badan2 politik Melayu dihantar
kepada raja dan British. Tunjuk perasaan juga dilakukan bagi
menggagalkan rancangan penyerahan Sarawak kepada British.

Keadaan menjadi tegang apa bila BIL PENYERAHAN SARAWAK yang
diluluskan secara penyelewengan dalam Mesyuarat Maljis Negeri pada
16 Mei 1946.

Keputusan ini mendapat tentangan kuat daripada pertubuhan seperti
Persatuan Kebangsaan Melayu Sarawak, Persatuan Dayak Sarawak,
Pergerakan Pemuda Melayu, Barisan Pemuda Sarawak.

Tokoh yang terlibat dalam menentang penyerahan ini adalah
datu Patinggi Abang Haji Abdillah.

Faktor-faktor utama menentang penyerahan
Penyerahan ini bertentangan dengan dasar Perlembagaan
1941 yang menyatakan bahawa Sarawak akan memperolehi
kerajaan sendiri.

Vyner tidak berunding dulu dengan ketua bumiputera
sebelum membuat keputusan menyerahkan Sarawak kepada
British

Gerakan Anti penyerahan berhasrat untuk memulihkan
pemerintahan Brooke yang telah dimusnahkan oleh
pendudukan Jepun

Rakyat pribumi ingin mempertahankan hak mereka, dengan
penyerahan ini untuk mendapatkan kemerdekaan akan
menjadi rumit.
Rukun 13

Keengganan British telah meluapkan ketegangan dan diakhirnya pada 3
Disember 1949, Duncan Steward telah ditikam oleh Rosli Dhobi dari
kumpulan Rukun 13 di Sibu.

Awang Rambli telah menubuhkan Rukun 13 dan mereka merupakan salah
satu cawangan Persatuan Rakyat Melayu Sarawak.

Anggota Rukun Tiga Belas bersumpah untuk membunuh semua pegawai
British dan ketua masyarakat Sarawak yang menyokong Kerajaan British di
Sarawak.
Rosli Dhoby, Morshidi Sidek dan Bujang Suntong telah menyerang Sir
Duncan Stewart dan mereka dihukum mati kerana pembunuhan SDS.

Secara amnya Gerakan Anti Penyerahan Sarawak tidak mendapat
sokongan yang sepenuhnya, selepas kematian datu Patinggi Abang Haji
Abdilah, tiada ada pemimpin yang tampil untuk memperjuangkan
matlamat ini.

Tokoh yang berwibawa dari Young Malay Association tidak menyokong
gerakan penyearhan ini.
Sabah
Pertubuhan politik wujud selepas Sabah diserahkan kepada British.

Pada waktu ini kegiatan politik dikalangan penduduk beragama
islam hanya tertumpu di Pulau Labuan dan Jesselton.

Mereka telah menubuhkan Persatuan Kebangsaan Melayu Labuan (
PKML), Persatuan Kebangsaan Melayu Jesselton( PKMJ), Barisan
Pemuda Labuan ( BARIP) dan BARIP Jesselton.

Matlamat BARIP adalah untuk menyatupadukan semua anak negeri
sebagai satu bangsa Borneo.

BARIP dan PKML tekah berkerjasama dalam pelbagai kegiatan sosial
dan kebajikan bagi membela nasib Orang Melayu Borneo. Tetapi
perjuangan ini lemah akibat tekanan yang berterusan daripada
pihak British.
United National Kadazan Organization (UNKO)


Merupakan parti pertama di tubuhkan di Sabah di anggotai oleh
kaum Kadazan dan kumpulan Kristian lain seperti Rungus dan
Murut.

Tokoh-tokoh penting UNKO, selain Donald Stephens ialah seperti
Peter Mojuntin, Herman Luping, Ganie Gilong dan G.S Sundang.

Rancangan untuk menubuhkan parti UNKO ini mula di fikirkan pada
26 Mac 1961

UNKO di tubuhkan berasaskan penyatuan pertubuhan-pertubuhan
sosial dan kebudayaan orang Kadazan di seluruh Sabah untuk
membentuk satu pertubuhan politik.


KEAHLIAN PARTI
Mendapat sokongan terbesar daripada kalangan orang-orang
Kadazan/Dusun Pantai Barat, terutamanya dari Penampang dan
Papar.
Kebanyakan ahli-ahli jawatankuasa kerja adalah terdiri daripada
mereka yang beragama Kristian.
Pada awal penubuhannya, UNKO hanya membuka keahliannya
kepada orang-orang Kadazan/Dusun termasuklah orang Dusun dan
Sino-Kadazan.
Donald Stephens percaya dengan jumlah penduduk Kadazan/Dusun
seramai 167,367 (32 % dari jumlah penduduk Sabah) pada tahun
1960 sudah cukup bagi UNKO untuk berdiri dengan teguh sebagai
sebuah parti politik dan boleh menjadidominat partner dalam
sebarang penggabungan parti politik lain yang wujud di Sabah
Matlamat utama penubuhan UNKO
Menyatupadukan rakyat Kadazan/Dusun dan Murut supaya mereka
pada akhirnya berkerjasama dan bersatu dengan etnik-etnik yang
lain untuk memajukan serta membangunkan negeri Sabah.

Memperkuatkan perhubungan di antara orang-orang
Kadazan/Dusun agar mereka dapat memperjuangkan satu cita-cita
dan satu matlamat dalam politik, ekonomi, dan sosial

Menggesa kerajaan British supaya tidak mengabaikan hak-hak
bumiputera Sabah, terutamanya orang-orang Kadazan/Dusun.

Menggalakkan semangat orang-orang Kadazan/Dusun supaya
bersatu dan tidak mudah mengalah kepada orang-orang lain
Golongan Dusun ini khuatir dengan kedudukan mereka dalam
UNKO
Ini terbukti apabila mereka menyaksikan keahlian parti politik
UNKO banyak di kuasai oleh orang Kadazan Penampang
Perkembangan Parti
Proses pembentukannya telah di pesatkan lagi apabila pada 27 Mei
1961, Tunku Abdul Rahman mengumumkan di Singapura cadangan
gagasan Malaysia.

Persatuan Sosiobudaya Kadazan telah mengadakan satu Kongres
Persatuan di rumah kediaman Donald Stephens.

Satu resolusi telah di luluskan bagi menubuhkan satu lembaga pusat
untuk menyelaraskan semua kerja-kerja Persatuan Kadazan di
Sabah.

Kongres telah mengambil keputusan untuk menamakan Lembaga
Pusat itu sebagai The United National Kadazan Organization
(UNKO).
Kewujudan parti United Sabah Nation Organization (USNO)
menyebabkan kedudukan parti UNKO tergugat.

Dasarnya yang membuka keahlian kepada semua kaum
bumiputera di Sabah sama ada beragama Islam atau non

Dasar USNO yang membuka keahliannya kepada semua kaum
ini telah menarik ramai sokongan orang-orang Dusun yang
tidak setuju dengan penggunaan istilah Kadazan ini yang di
perjuangkan oleh UNKO untuk menyertai parti USNO.
TOKOH PERJUANGAN UNKO
Parti politik suku Kadazan yang berpusat di pantai barat Sabah yang di
tubuhkan pada bulan Ogos 1961

Di pengerusikan oleh Donald Stephen iaitu seorang ahli perniagaan
peranakan Australia-Kadazan dari Jesselton (Kota Kinabalu).

Beliau adalah saudagar balak (timber magnate) dan juga terkenal sebagai
pengarang akhbar North Borneo News and Sabah Times.(kemudiannya di
kenali sebagai Sabah Times).

Kekayaan hasil konsesi balak yang di perolehi daripada penjajah British,
telah membolehkan menampung perbelanjaan kegiatan parti politik
UNKO.

Melalui pengelibatan beliau sebagai pengarang akhbar North Borneo News
and Sabah Times telah memudahkan penyampai pandangan UNKO
mengenai politik Sabah dan Malaysia secara lebih berkesan.