VOORSPELLEN

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

TIJDREEKSANALYSE
Het onderzoek naar de samenhang tussen twee variabelen, waarvan
de onafhankelijke variabele de tijd is.
Doel: Het doen van voorspellingen van de grootte van de variabele
in de toekomst
Vertikale as:

Te onderzoeken
variabele
Horizontale as:

Tijd

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

COMPONENTEN VAN EEN TIJDREEKS

TIJDREEEKS

TREND
COMPONENT

Les 6: Tijdreeksanalyse

SEIZOENS
COMPONENT

CYCLISCHE
COMPONENT

Johan van Berkel

TOEVALLIGE
COMPONENT

TREND COMPONENT
Trend (T):
ontwikkeling van de variabele op lange termijn
(dalende of stijgende trend)
Stijgende trend

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

TREND COMPONENT
Trend kan stijgend of dalend zijn
Trend kan lineair of niet-lineair zijn

Dalende trend

Dalende lineaire trend

Les 6: Tijdreeksanalyse

Stijgende trend

Stijgende niet-lineaire trend

Johan van Berkel

SEIZOENS COMPONENT
Seizoensinvloed (S):
regelmatige beweging met vaste tijdlengte (jaar, maand, dag)

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

CYCLISCHE COMPONENT
Cyclische component (conjunctuurinvloed)
bewegingen door schommelingen in de conjunctuur b.v.:
Kitchengolf ( 4 jaar); Juglargolf ( 9 jaar); Kondratieffgolf ( 50 jaar)

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

TOEVALLIGE COMPONENT
Toevallige afwijking (TA):
verstorende factor die niet uit de voorgaande componenten te
verklaren is

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

BEPALEN VAN DE TREND

Met lineaire regressieanalyse
de tijd is dan de onafhankelijke variabele x
Met voortschrijdende gemiddelden
- Oneven aantal perioden in een cyclus:
bereken gemiddelde over 1 cycluslengte en vul dat gemiddelde
in achter de middelste periode
- Even aantal perioden in een cyclus:
bereken gemiddelde van twee opeenvolgende gemiddelde over
1 cycluslengte en vul gemiddelde in achter de middelste periode
Via exponentile demping
Er wordt rekening gehouden met alle voorgaande cijfers
Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

VOORBEELD
Tabel:

Jaar

Bezoekersaantallen (* 1.000) van een dierentuin over

2006 - 2009

Kwartaal Aantallen

2006 I

94

Jaar

Kwartaal Aantallen

2008 I

104

II

200

II

225

III

182

III

208

IV

139

IV

158

2007 I

97

2009 I

110

II

213

II

239

III

193

III

211

IV

150

IV

164

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

10

TREND M.B.V. LINEAIRE REGRESSIE

Typ de gegevens op een Excelblad
Maak een spreidingsdiagram van de gegevens
Klik op een punt van het spreidingsdiagram en klik vervolgens met
de rechtermuisknop om de trendlijn en de vergelijking van de
trendlijn toe te voegen

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

11

TREND M.B.V. VOORTSCHRIJDEND GEMIDDELDE

In het voorbeeld van de dierentuin zijn er 4 perioden (kwartalen) in
een cyclus (jaar).
Jaar

Kwartaal

H.R.

2006

94

II

200

III

Jaartotaal

Jaargemiddelde

615

153,75

182

154,125
618

IV
I

97

II

213

Les 6: Tijdreeksanalyse

154,5

139

156,125

631
2007

Trend

157,75

Johan van Berkel

12

WELK MODEL?
Additief:
De verschillen tussen laag- en hoogseizoen zijn nagenoeg constant
HR = T + S (+ TA)

Multiplicatief:
Stijgende trend en verschillen tussen laag- en hoogseizoen worden
groter.
Dalende trend en verschillen tussen laag- en hoogseizoen worden
kleiner.
HR = T * S (* TA)
Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

13

VOORBEELD

Verschillen tussen hoog - en laagseizoen:

2006: 200 - 94 = 106
2008:
2007: 213 - 97 = 116
2009:
Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

225 - 104 = 121

239 - 110 = 129
14

SEIZOENSPATROON MULTIPLICATIEF MODEL

S = (HR / T) * 100

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

15

SEIZOENSMODEL MULTIPLICATIEF MODEL

Bovenstaande gegevens kun je eenvoudig met een Excelblad laten

berekenen.
In het hoogseizoen (kwartaal II) is het aantal bezoekers 31% boven
de trend, in het laagseizoen (kwartaal I) is het aantal bezoekers 38%
beneden de trend.

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

16

TOEVALLIGE AFWIJKING MULTIPLICATIEF

TA = ((HR / (T * S / 100)) - 1 ) * 100%

Voorbeeld kwartaal III 2008:

TA = ((208/(174.5*118/100))-1)*100% = 1%
Het bezoekersaantal in het derde kwartaal ligt 1% hoger (2.000) dan
men op basis van de trend en het seizoen zou verwachten.

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

17

VOORSPELLEN
1. Extrapoleer de trend
2. Schakel het seizoenspatroon in

Welk bezoekersaantal mag je in het eerste kwartaal van 2010

verwachten?
1. Trendstijging per kwartaal:
(180.25 - 154.125) / 11 = 2.375
Verwachte trend kwartaal I 2010:
180.25 + 3 * 2.375 = 180.25 + 7.125 = 187.375
2. Verwacht aantal bezoekers:
187.375 * 0.62 = 116 (* 1000)
Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

18

VOORSPELLEN

Les 6: Tijdreeksanalyse

Johan van Berkel

19