Presokratycy

Poszukiwania arche –
zasady
 Tales z Miletu: woda
 Anaksymander: nieokreślone
(apeiron)
 Anaksymenes: powietrze
 Heraklit z Efezu: ogień
 Anaksymander
 (Aryst. Phys) …Nieokreślone nie ma początku…
lecz samo zdaje się być początkiem innych,
otaczać wszystko i wszystkim kierować, jak mówią
wszyscy ci, którzy nie podają innych przyczyn
poza i ponad Nieokreślonym, jak umysł lub miłość.
Ono jest też boskie, gdyż nieśmiertelne i
niezniszczalne, jak mówią Anaksymander i
większość filozofów przyrody…
 Ksenofanes z Kolofonu
 Fr. 23: Jeden bóg, pośród bogów i ludzi
największy, wcale niepodobny do ludzi, ni
ciałem, ni myślą.
 Fr. 26: Zawsze pozostaje w tym samym
miejscu, nie poruszając się wcale, nie jest
też dlań stosowne, by przemieszczał się to
tu, to tam, bez wysiłku, jednak wstrząsa
wszystkim myślą umysłu.
 Fr. 24: Cały widzi, cały myśli i cały słyszy.
 Parmenides z Elei
 Fr.8: Jeden tylko pozostaje opis drogi
– że jest. Bardzo liczne są na niej
znaki, że będąc niezrodzone i
niezniszczalne, jest – całe, jednego
rodzaju, niewzruszone i doskonałe.
 Dlatego jest słuszne, że będące nie jest
niedoskonałe, gdyż nie potrzebuje niczego.
Gdyby tak nie było, brakowałoby mu
wszystkiego. Tym samym jest myśl oraz
dlaczego jest myśl. Nie znajdziesz bowiem
myśli bez będącego, we wszystkim, co zostało
powiedziane. Gdyż nie ma nic ani nie będzie,
prócz tego, co jest, bo Mojra skuła je, by było
całe i niezmienne.
 Nazwano jest więc wszelkimi imionami, jakie
ułożyli śmiertelni, wierząc, że są prawdziwe:
powstawaniem i ginięciem, istnieniem i
nieistnieniem, zmianą miejsca i zmianą w jasną
barwę. Ponieważ jednak istnieje najdalsza granica,
jest doprowadzone do doskonałości,
przypominając dobrze wszędzie zaokrągloną kulę,
w równowadze w każdym kierunku od środka.
 Anaksagoras z
Kladzomen
 Fr.12: Inne rzeczy mają cząstkę
wszystkiego, ale Umysł jest nieskończony,
samowładny i nie jest zmieszany z żadną
rzeczą, lecz jest sam.
 Fr. 14: Lecz Umysł, istniejący zawsze, jest
z pewnością także teraz tam, gdzie są
wszystkie inne rzeczy, w całym
otaczającym oraz w rzeczach złączonych i
rozdzielonych.
 Heraklit z Efezu
 B 50: Nie mnie wysłuchawszy, lecz Logosu, mądrze
jest zgodzić się, że jedno jest wszystkim.
 B 32: Jedno, mądre. Jedynie imieniem Dzeusa chce
i nie chce być nazywane.
 B 30: Tego kosmosu, tego samego dla wszystkich,
nie stworzył ani któryś z bogów, ani z ludzi, lecz
zawsze był, jest i będzie ogniem wiecznie żywym,
zapalającym się według miar i według miar
gasnącym.
 B90: Wszystko wymienia się na ogień i
ogień na wszystko, tak jak towar na
złoto i złoto na towar.
 B 76: Śmiercią ziemi jest stać się wodą,
śmiercią wody stać się powietrzem, i
powietrza ogniem i odwrotnie.
 B 21: Śmierć jest tym, co widzimy
przebudzeni; sen zaś jest tym, co
widzimy śpiąc.
 B 67: Bóg: dzień noc, zima lat, wojna
pokój, sytość głód; zmienia się zaś tak
jak ogień, skoro tylko zmieszany z
korzeniami, nazywany jest według
przyjemności każdego.
 B 102: Dla Boga wszystkie rzeczy są
piękne i dobre, i sprawiedliwe, lecz
ludzie jedne uznali za niesprawiedliwe,
inne zaś za sprawiedliwe.
 B 89: Dla przebudzonych jeden i wspólny
jest świat, zaś z tych, którzy śpią, każdy
zwraca się do własnego.
 B1: Logosu, który jest, ludzie nigdy
nie potrafią zrozumieć, ani przedtem,
zanim go usłyszą, ani usłyszawszy go
po raz pierwszy. I choć wszystkie
rzeczy stają się według tego Logosu,
to przypominają oni
niedoświadczonych…
 B 16: Jak mógłby ktoś ukryć się przed
tym, co nigdy nie zachodzi?
Platon
 Mistyka Piękna i miłości
(Uczta)
 Miłość (eros) jest pragnieniem
posiadania dobra (piękna), które daje
szczęście.
 Jest to siła obecna w całym
wszechświecie – u człowieka przybiera
postać dążenia do Piękna wiecznego.
 Mocą miłości człowiek wspina się po
kolejnych stopniach rzeczywistości.
 Stopnie miłości
 1. Piękne ciało
 2. Wszystkie piękne ciała
 3. Piękna dusza
 4. To samo piękno we wszystkich
duszach (uczynki i prawa)
 5. Piękne nauki
 6. Wiedza/nauka o Pięknie
 7. Bezpośrednia wizja Piękna
prawdziwie oglądając, ten już do
końca drogi miłości dobiega. I
nagle mu się cud odsłania: piękno
samo w sobie, ono samo w swojej
istocie. Otwiera się przed nim to,
do czego szły wszystkie jego trudy
poprzednie; on ogląda piękno
wieczne, które nie powstaje i nie
ginie, i nie rozwija się ani nie
więdnie, ani nie jest z jednej
strony piękne, a z drugiej szpetne,
ani raz tylko takie, a drugi raz
odmienne, ani takie w porównaniu
z czymkolwiek, a z czym innym
twarz albo ręce jakie, lub
jakakolwiek cząstka cielesna, ani
jako słowo, ni wiedza jakakolwiek,
ani jako cecha jakiegoś,
powiedzmy, stworzenia, ni ziemi,
ni nieba, ani czegokolwiek innego,
tylko piękno samo w sobie
niezmienne i wieczne, a wszystkie
inne przedmioty piękne
uczestniczą w nim jakoś w ten
sposób, że podczas gdy same
powstają i giną, ono ani się
pełniejszym nie staje, ani
uboższym, ani go żadna w ogóle
A cóż myślisz – powiada – gdyby
komu było dane zobaczyć piękno
samo w sobie, nieskalane, czyste,
wolne od obcych pierwiastków, nie
splamione ludzkimi
wnętrznościami i barwami, i
wszelką lichota śmiertelną, ale to
nadświatowe, wieczne, jedyne,
niezmienne piękno samo w sobie.
Co myślisz, czyby mógł jeszcze
wtedy marne życie pędzić
człowiek, który aż tam patrzy i to
widzi, i z tym obcuje?
Czy nie uważasz, że dopiero
wtedy, gdy ogląda piękno
samo i ma je czym oglądać,
potrafi tworzyć nie tylko
pozory dzielności, bo on nie z
pozorami obcuje, ale dzielność
rzeczywistą, bo on dotyka
tego, co naprawdę jest
rzeczywiste. A skoro płodzi
dzielność rzeczywistą i
rozwija, kochankiem bogów się
staje, i jeśli komu wolno
marzyć o nieśmiertelności, to
 Mistyka światła

 Alegoria jaskini
 Słońce jako symbol Dobra („dziecko
Dobra”)
 Aluzja do nauk niespisanych – Dobro
jako Jedno
Arystoteles
(De anima, Γ 5, 430a10-23) Jak w całej
naturze dwie istnieją zasady, z których
jedna jest materią w każdym rodzaju bytów
(bo jest potencjalnie wszystkimi tymi
bytami), druga jest przyczyną i czynnikiem
sprawczy (bo tworzy wszystko i jest
podobna do sztuki w stosunku do materii) –
tak samo i w duszy musi koniecznie istnieć
to zróżnicowanie.
W samej rzeczy istnieje w niej jeden
rozum, który odpowiada materii – bo
staje się wszystkim – i drugi, który
odpowiada przyczynie sprawczej – bo
tworzy wszystko, jak specjalny rodzaj
nawyku nabytego, podobny w tym
względzie do światła, bo i światło na swój
sposób sprawia, że barwy potencjalnie
stają się barwami aktualnymi.
I ten rozum jest oddzielony, odporny
na wpływy zewnętrzne i niezmieszany,
ponieważ jest ze swej natury aktem.
Zawsze przecież to, co działa, jest
bardziej dostojne od tego, co ulega
jego działaniu; a przyczyna jest czymś
wyższym od materii (…) Dopiero gdy
jest odłączony od materii, jest tym,
czym w rzeczywistości jest; i to jedynie
jest nieśmiertelne i wieczne.
 Rozum (umysł) a Bóg

 hipoteza „Umysłu przychodzącego z

zewnątrz” – rozwinięta później przez
komentatorów (np. Aleksandra z
Afrodyzji): rozum czynny to umysł
Boga
 stan kontemplacji: człowiek może na
krótkie momenty doświadczać tego,
co Bóg
(Metafizyka, L 7, 1072 b 13-30) Od
takiej zatem zasady zależą niebiosa i
natura. Jest ona zaś życiem takim,
jakie dla nas jest najdoskonalsze, a
dostępne tylko na krótki czas. Bo takie
jest ono zawsze (co dla nas przecież
niemożliwe), skoro ten akt jest również
szczęśliwością. Dlatego właśnie
czuwanie, spostrzeganie, czy myślenie
jest to coś bardzo przyjemnego, a
nadzieje i wspomnienia dopiero przez
nie (…)
Godne to zatem podziwu, że Bóg jest w
stanie takiej szczęśliwości, jakiej my
doznajemy tylko niekiedy, a jeśli jest to
coś jeszcze większego, to przedziwne
tym bardziej. A tak właśnie jest. Życie
także jest jego udziałem, bo akt
umysłu to życie, a jest on właśnie
aktem i sam akt to jego życie najlepsze
i wieczne. Mówimy więc o Bogu jako
jestestwie wiecznym,
najdoskonalszym; życie i trwanie
nieustanne, czyli wieczne, mu
przysługuje, bo ono samo jest Bogiem.
czegoś, co samo przez się jest
najlepsze i myśl najdoskonalsza ma za
przedmiot dobro najwyższe. A intelekt
ujmując swój przedmiot, poznaje
samego siebie, gdyż staje się tym
przedmiotem przez kontakt poznawczy
i myślenie, czyli że intelekt i jego
przedmiot są tym samym. Intelekt jest
bowiem zdolny do ujęcia przedmiotu
sobie właściwego, to jest substancji, a
kiedy jest już w jej posiadaniu, jest w
akcie. A więc to raczej niż tamto
wydaje się być intelektu boskiego
własnością, a kontemplacja jest czymś