BIZNESI I VOGL

DHE I ES
Prof.Dr.ass. Hysni TERZIU

HYRJE N BIZNESIN E VOGL DHE T ES

PRKUFIZII I BIZNESIT T VOGL DHE T ES

HYRJE
Qllimi i ksajj lnde sht t trajtoj konceptet themelore lidhur me prkufizimin,
menaxhimin dhe rritjen e Bizneseve t Vogla dhe t esme si dhe t kontribuoj q
studentt:
T kuptojn rndsin e BV n ekonomit bashkkohore;
T formoj aftsit dhe shkathtsit e studentve pr t planifikuar, gjeneruar dhe
menaxhuar bizneset.
Prmbajtja e shtruar ktu siguron njohurit kye lidhur me:
rndsin e BV pr ekonomin nacionale,
format e pronsis dhe t organizimit t BV,
format e angazhimit pr BV,
gjenerimin e ideve pe BV dhe teknikat e przgjedhjes s tyre,
strukturn dhe prmbajtjen e Planit t Biznesit si dhe metodologjin e
standardeve ndrkombtare e t hartimit t tij,
problemet speifike n menaxhimin dhe rritjen e BV,
politikat qeveritare pr krijimin e mjedisit t prshtatshm pr biznes.

N KT KAPITULL
Qllimi n kt kapitull sht q t msoni pr t identifikuar qart biznesin e
vogl dhe t mesm, specifikat dhe rndsin e tij n ekonomin kombtare
dhe pse sht e rndsishme q t zhvillohet BV:
prkufizimi i biznesit t vogl dhe t mesm nga autort dhe vendet e
ndryshme,
qasjet e ndryshme n prkufizimin e BV dhe domethniet e tyre,
specifikat e biznesit t vogl dhe t mesm n kuptim t zhvillimit dhe
menaxhimit,
rndsia e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme n ekonomin nacionale.

1.1.Qasjet e ndryshme n prkufizimin e BV

N literaturn e sotme, por edhe n jetn e prditshme ka nj trajtim t gjer

lidhur me termin ndrmarrje, prkatsisht bizese t vogla dhe t mesme
(NV/BV). egjithat nuk ka pajtueshmri rreth asaj se cilat jan kriteret q e
prcaktojn nj ndrmarrje apo biznes pr t qen i vogl apo i mesm.

egjithat disa nga karakteristikat q e bjn t dallojn bizneset nga njeri tjetri
jan fare t dukshme. Piceria, salloni i odulimit, dyqani, servisi pr automobile
jan biznese t vogla, ndrkaq fabrika pr prodhimin e autobusve, fabrika e
mobileve, kompania ajrore jan biznese t mdha.

N mes t ktyreve dy ekstremeve ekziston nj pajtueshmri pr faktin se ka

sht biznes i vogl, i mesm ose biznes i madh nga aspekti i madhsis. Ajo q
sht e vogl n nj industry pr nga vllimi i shitjeve i t ardhurave ose i t
punsuarve, mund t jet e madhe n nj industri tjetr.

Kuptimi i Ekonomis

Nj nga prkufizimet pr biznesin e vogl sht i dhn nga Committee for

Economic Development, sipas t cilit duhen t plotsohen dy ose m shum na
karakteristikat vijuese:

1.

enaxhimi i firms sht i pavarur dhe zakonisht menaxhert jan njkohsisht edhe
pronar
Kapitali sht n pronsi t nj individi ose nj grup t vogl;
Regjioni i shtrirjes kryesisht sht i vogl, ndrsa t punsuarit dhe pronar jan nga
i njjti rajon. irpo tregu nuk do t thot t jet lokal.
adhsia relative e firms n korniza t industris patjetjr duhet t jet e vogl kur
krahasohet me ndrmarrjet m t mdha n at rajon. Kjo mund t jet e paraqitur n
termine si madhsia e shitjes, numri i t punsuarve ose nj numr i madh i
krahasimeve t rndsishme. sht e qart se gjat prkufizimit t biznesit t vogl
dhe t mesm duhet t merren parasysh m shum kritere, t cilat mund t
ndihmojn.

2.
3.
4.

Si kretere t tilla do t mund t konsideroheshin edhe kto:

biznesi duhet t jet i pavarur;

biznesi nuk duhet t jet dominant n rajonin n t cilin vepron;
numri i t punsuarve;
t hyrat nga shitjet.

N teorin dhe praktikn e menaxhimit t vendeve evropiane, n mnyra t

ndryshme sht e prcaktuar madhsia e NV. Kshtu p.sh. n Franc shpesh
praktikohet definimi i NV sipas numrit t t punsuarve dhe ekziston:

m pak se 10 t punsuar, jan ndrmarrje shum t vogla;

prej 10-49 t punsuar, jan ndrmarrje t vogla;
prej 50-500 t punesuar, jan ndrmarrje t mesme; dhe
mbi 500 t punsuar, jan ndrmarrje t mdha

Definimet pr NV edhe n Itali ndryshojn edhe pse ato shpesh bazohen

n kriteret si jan: numri i t punsuarve, qarkullimi, kapitali fiks,
pjesmarrja n treg etj. N Itali, gjithashtu, nuk ekziston definicion
standard, dhe kshtu gjenden:

mikro-ndrmarrjet, prej 1-19 t punsuar;

ndrmarrjet e vogla, prej 20-99 t punsuar;
ndrmarrjet e mesme, prej 100-499 t punsuar;

Grupi i mikro-ndrmarrjeve i prfshin gati t gjitha dyqanet me zanate

prve atyre q kan m shum se 19 t punsuar. N Itali ndrmarrjet e
vogla prbjn 90% nga t gjitha ndrmarrjet industrial dhe absorbojn
83,4% t punsimit t prgjithshm. ikrondrmarrjet dhe ndrmarrjet e
vogla dominojn n industrin prodhuese si dhe industrin ndrtimore.

Kuptimi i Ekonomis

N prmbjedhje t ktyre shqyrtimeve mund t konkludojm se prkufizimi i biznesit t

vogl dhe t mesm tentohet t bhet nga disa aspekte:
enaxhimi bhet nga pronari
Pjesmarrja e vogl n treg
Jan t pavarur dhe t liruar nga kontrolli i pasuris s tyre nga pronart e jashtm
Vllimi i caktuar i shitjes- deri n kufijt e caktua me ligjet e vendit t caktuar
Vlera e aseteve (pasuris)
Numri i puntorve
Nj kirter m i rndsishm duhet t jet numri i puntorve q punsojn BV. N nj
aprovim m gjer gjithnj e m shum po has prkufizimi i BV sipas Unionit Evropian
sipas t cilit bizneset ndahen n tri kategori:
Ndrmarrjet/bizneset viko deri n 1-9 t punsuar
Ndrmarrjet/bizneset e vogla prej 10-49 t punsuar dhe
Bizneset e mesme me 50-249 t punsuar
Ngjajshm me kt prkuizim sht edhe ai i Banks Botrore, por me nj dallim jo aq t
madh sa i prket numrit t puntorve: 1-5 mikrondrmarrjet, 6-25 ndrmarrje t vogla dhe
25-250 ndrmarrje t mesme.
Ne tekstin e mtejm sa i prket BV, ne do ti referohemi prkufizimit t UE i cili si

Kuptimi i Ekonomis
1.2.Specifikat e biznesit t vogl dhe t mesm
Ekzistojn

dallime themelore n mes t ndrmarrjeve t vogla dhe t mdha cilat duhet t

kihen parasysh, kur bisedohet pr zbatimin e menaxhmentit. Thn thjesht, ndrmarrjet e vogla
kan disa karakteristika imanante, t cilat dalin nga madhsia.
Kshtu,

p.sh. ndrmarrjet e vogla kan numr t vogl t punsuarish, madhsi t vogl t

puns, numr t vogl shfrytzuesish dhe kryesisht veprojn n tregje lokale. Pr t sqaruar
dallimet n aplikimin e menaxhmentit n ndrmarrjet e vogla dhe t mdha, sht e nevojshme q
t sqarohen disa karakteristika plotsusese t ndrmarrjeve t vogla t cilat i dallojn nga
ndrmarrjet e mdha. Ato jan:
Marrja

m e shpejt e vendimeve
Fleksibilitet m i madh
Centralizimi m i madh gjat marrjes s vendimeve, struktur organizative e thjesht
Ndikim i madh i pronarit, komunikimi i drejtprdrejt prej lart posht, planifikim formal i
thjesht
Participim i kufizuar i t punsuarve n vendimarrje, m pak nivele t menaxhmentit

Karakteristik e ndrmarrjeve t vogla jan inovacionet.

Kshtu, ndrmarrjet e vogla prfaqsojn deri n nj shkall burimin natyroro t nj stili
alternative t puns n shoqrin burokratike, e cila siguron kanale jasht institucionale t
kreativitetit. Zhvillimet dhe inovacionet si
P.Sh.: klimatizimi, transmisioni automatik, telefoni, helikopteri, aviomotort, krekingu katalitik
i nafts, ngrirja e shpejt, streptomicina, stereozri, ngjyra natyrale e televiziorit, ishin t
zhvilluara nga ana e novatorve t pavarur jahst grupeve pr krkim dhe zhvillim t proceseve,
ideve, shrbimeve dhe prodhimeve, ndrsa ndrmarrjet e mdha i sigurojn t njjtat.
Ndrmarrje e vogla jan t ndikuara t jen inovative me qllim q t sigurojn konkurrenc n
treg.
Ndrmarrjet e vogla prfaqsojn burim t punsimeve t reja. Krkimet e fundit n SHBA,
Kanada dhe Evrop, tregojn se numri m i madh i mundsive pr punsim sht krijuar nga
ndrmarrjet e vogla.
Kto rezultate tregojn mundin e madh t ndrmarrjeve t vogla q bjn pr ekonomin
kombtare n kohn kur mundsit e reja pr punsim tregojn rritje. N vitet e tetdhjeta dhe
t nntdhjeta NV kan krijuar prafrsisht 80 % t punsimeve t reja t vendeve t puns.

Gjat pesmbdhjet vjetve t fundit n Kosov u krijua nj sektr domethns i

NV-ve. Nj dinamik m t madhe t regjistrimit t bizneseve t reja e hasim n
tre vjett, para t fillimit t viteve nntdhjet dhe n periudhn e paslufts, q
sht refleksion i ndryshimit t ambientit t biznesit n periudhat prkatse.

Prhapja e NV-ve n Kosov, sipas dinamiks, mund t shikohet n tri faza:

a.

Faza e par, nga viti 1991 deri n vitin 1993

Faza e dyt, nga viti 1994 deri n vitin 2000 dhe
Faza e tret, nga viti 2001

b.
c.

N periudhn ndrmjet vitit 1991 deri n vitin 1993 kemi nj rritje shum t
shpejt t numrit t NV-ve. N kt periudh mesatarisht do vit jan regjistruar
rreth 5000 ndrmarrje t reja.

Ndrmarrjet private n Kosov kan filluar t themelohen nga viti 1989. irpo
itensiteti i mitt NV-ve rritet pas vitit 1990 dhe vazhdon deri n vitin 1995.

N kt koh ndrmarrjet kryesisht kan qen t organizuara n form t

ekonomive familjare, t zejeve, ndrmarrjeve tregtare, dyqaneve t vogla,
restoranteve dhe ndrmarrjeve bujqsore.

Themelimi i ktyre ndrmarrjeve nuk ka qen rezultat i mjedisit t prshtatshm t

biznesit, por ajo ndodhi nga nevoja q t krijojn vende pune njerzit t cilt ishin
prjashtuar nga puna nga ndrmarrjet shoqrore.

Kto biznese jan formuar kryesisht me resurse vetjake dhe t diaspors kosovare.
Trendt e themelimit t bizneseve private n Kosov po i paraqesim n grafikun e
mposhtm.

Dinamika e regjistrimit t NV-ve

NV kan karakteristika, t cilat mund t njihen leht, ato jan si vijon:

Fleksibilitet- NV karakterizohen me fleksibilitet m t madh n krahasim me ndrmarjet m t mdha.

Fleksibiliteti nnkupton aftsi t NV q ti ndrroj aktivitetet dhe t reagoj shpejt n ndryshimet e tregut
lokal. N ann tjetr, fleksibiliteti nnkupton ndrmarrje t veprimit t shpejt korrigjues- prmirsues t
vendimeve t marra. Fleksibiliteti mund t sillet n madhsin, mimet, asortimentin, etj.

arrdhniet direkte gjat puns. Pronari-menaxheri ka marrdhnie interne t aftrta me t punsuarit

dhe marrdhnie direkte ekstrerne me kosumatort furnitort dhe bankat.
undsia e punsimit. Fusha e veprimit t NV ofrojn mundsi pr punsime t reja.

enaxhimi nga nj person. N fazn fillestare t zhvillimit t BV, t shumtn menaxhmenti zbatohet
nga nj peson. Pronart-menaxhert e ktill kan njohuri t prgjithshme, disponojn me autoritet t
pakufizuar dhe prgjegjsi n drejtimin e NV.Gjithashtu, pronart- menaxher t NV i marrin t gjitha
vendimet strategjike dhe taktike q jan t lidhura me zhvillimin dhe punsimin.

Kapitali i kufizuar. Pr pronart e NV n fazn fillestare t zhvillimit, karakteristike jan mjetet e

kufizuara financiare. Bhet fjal pr asete t kufizuara t xhiros q prdoren pr mirmbajtjen e pajisjeve,
financim t furnizimeve me lnd t par, financim t stoqeve t ngjashme.
Pavarsia. NV karakterizohen me pavarsi. Pronart e NV knaqen n autonomin q u mundson t
vijn n shprehje iniciativa, shpikja dhe ambiciet.

1.3. Rndsia e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme n ekonomin e tregut

Ndrmarrjet e vogla dhe t mesme kan nj histri shum t gjat, ndrsa zhvillimi i tyre sht i
shnuar me zgjerimin dhe stagnimin e tyre t kohpaskohshme. Ndoshta ekspansionin m t madh,
ndrmarrjet e vogla dhe t mesme e mbrrijn n fillim t viteve t 70- t t shek.XX.
Risia

sht se q prej ather ndrmarrjet e vogla dhe t mesme me sukses prballojn sfidat e
konkurrencs dhe t globalizimit.. Ndonse nj pjes e vogl e tyre bazohet n teknikn dhe
teknologjin tradicionale pjesa m e madhe e tyre aplikon nj teknologji t re dhe t lart si dhe nj
organizim modern.
Thelbsore sht se NV demostrojn nj shkall t lart t inovacionit, fleksibilitetit dhe adaptim
ndaj ndryshimeve, t cilat ndodhin n rrethin. Edhe pse jan t orientuar kah tregu lokal NV kan
rol gjithnj e m t madh edhe n kmbimet ndrkombtare.
Hulumtime

t shumta dshmojn se pjesmarrja e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme rritet n raport

me ndrmarrjet e mdha. Kjo nuk do t thot se ndrmarrjet e mdha e humbasin kuptimin. N fakt
ndrvarsia midis tyre bhet gjithnj e m e madhe.
Rastet kur ekonomit nacionale arrijn t gjejn kombinim optimal n mes t ndrmarrjeve t vogla,
t mesme dhe t mdha jan gjithnj e m t mdha.


1.
2.
3.
4.

N literaturn ekonomike t shteteve t zhvilluara ve ohen katr faktor t

kontributit t ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme n ekonomin e tregut
kontributet n proceset e ndryshimeve teknologjike,
kotributi n sjelljen e konkurrencs s shndosh,
hapja e vendeve t reja t puns,
oferta e pasur e prodhiveve n tregun vendor.
Ktu duhet shtrurar edhe faktin se zhvillimi i ndrmarrjeve t vogla dhe t
mesme kontribuon edhe n vendet e trazicionit n ngjalljen e iniciativs
ndrmarrse n ndryshimin e strukturs ekonomike si dhe funksionimin m
harmonic t ekonomis n prgjithsi.
egjithat prej t gjitha ktyre kontributeve rndsia m e madhe i kushtohet
punsimit n t cilin ndrmarrjet e vogla dhe t mesme e zn nj vend t madh.
Kt mund ta ilustrojm edhe n vendet e Bashksis Evropiane (EU-BE).

SHBA-t jan t njohura me pjesmarrjen e madhe t ndrmarrjeve t vogla dhe t

mesme n strukturn e prgjithshme t subjekteve ekonomik.
Numri i ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme n SHBA sillet prej 13-20 milion.
N baz t ktyre q u than pr ndrmarrjet e vogla dhe t mesme n disa vende t
vogla t bots mund t konkludohet:
ndrmarrjet e vogla dhe t mesme fitojn nj rndsi gjithnj e m t madhe n ekoomin
e tregut,
rndsia e ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme reflektohet n hapjen e vendeve t puns
pra n zgjidhjen e problemit t papunsis,
rol t rndsishm kan edhe n fushn e inovacionit, prmirsimin e strukturave
ekonomike, prmirsimin e ofertave si dhe zhvillimin e ndrmarrsis,
kontribuojn n efikasitetin ekonomik t ekonomive nacionale si dhe n shkmbimet
ndrkombtare t produkteve dhe shrbimeve,
ndrmarrjet e vogla dhe t mesme bhen t prshtashme n afirmimin e njohurive dhe
shkathtsive t reja.

Kur flitet pr kontributin konkret t BV n ekonomin nacionale, kjo kryesisht

lidhet me ndikimin shum pozitiv q kan ato n krijimin e punsimit, nprmjet
formave t ndryshme q kan t bjn sidomos me vetpunsimin.

Konsiderohet se rreth 60-70% t vendeve t reja t puns n vendet e OECD

(vendet m t zhvilluara t bots) jan t bazuara n BV.

Pjesmarrja e ktyre bizneseve n numrin e firmave m pak se 50 puntor

prbjn prej 90-99 % t numrit t prgjithshm t bizneseve t regjistruara.

1.4. Bizneset e vogla dhe bizneset e mdha

Bashkjetesa e bizneseve t vogla dhe atyre t mdha ka nxitur debate n qarqet
akademike pr nj koh t gjat. Si rrjedhoj, nj numr i qasjeve sa i prket ktij
raporti sht prezent n literatur.
Disa besojn si bizneset e vogla prpiqen ta shmangin ballafaqimin e drejtrdrejt me
bizneset e mdha n treg, ndrsa n ann tjetr disa mendojn se bizneset e vogla jan
konkurrent t drejtprdrejt t kompanive t mdha n tregjet e njjta t produkteve
dhe shrbimeve.
Pikpamja

e par bazohet n t ashtuquajturn teori t dualitetit n baz t s cils

bizneset e vogla realizojn aktivitet t ndryshm nga t mdhat, dhe si rrjedhoj nuk
jan konkurrent t bizneseve t mdha. Ndryshe kjo qasje njihet edhe teoria e ni eve
(eng.niche = zbrastsir n mur, ku vendoset feneri apo llampa me gaz) strategjike.
Ndrsa

sipas qasjes s dyt shprndarja e bizneseve sipas madhsis sht rezultat i

posedimit t ndonj resursi t kufizuar specifik t prodhimit, apo edhe t ndonj
prparsie tjetr si e lidhur me efiiencn e firms apo fleksibilitetin e saj.

Qllimi i ktij diskutimi sht analizimi i sektorit t bizneseve t vogla dhe atyre t
mdha n kontekst t konkurueshmris n mes tyre. irpo, kto dy kategori t
bizneseve nuk do t thot se jan gjithmon konkurrent t njri-tjetrit mirpo kta
t dy edhe kooperojn dhe varen shum nga njri-tjetri.

Bizneset e mdha shum shpesh i sub-kontaktojn aktivitetet e furnizimit t t

mirave t ndrmjetme te bizneset e vogla. Kshtu q pr nj pjes t madhe t
bizneseve t vogla, bizneset e mdha jan burimi kryesor i krkess pr produktet
dhe shrbimet e veta. N kt kontekst, Wood (1991) potencon dy aspkete:

1.

s pari, edhe n ato industri n t cilat bizneset e vogla gjenden n numr t madh,
bizneset e mdha jan ato t cilat vendosin kushtet pr rritje t industris n fjal;
dhe
s dyti, nj pjes madhe e furnizimit t bizneseve t mdha me lnd t par dhe
produkte t ndrmjetme q u potencuan m lart realizohet nga bizneset e krijuara si
rezultat i shkputjes s tyre nga bizneset e mdha.

2.

1.4.1. Bizneset e vogla dhe koncepti i fleksibilitetit

Bizneset

e vogla njihen pr aftsin e tyre pr fleksibilitet- definuar ktu n kuptimin e gjer si

aftsi e kompanis pr t ndryshuar autputin m shpejt dhe pa pasoja t mdha varsisht nga
ndryshimet n rrethinn operuese.
Besohet

se rndsia ekonomike kryesore e bizneseve t vogla qndron n aftsin e tyre pr t

ndryshuar. eqense bizneset e vogla nuk kan resurse t mjaftueshme si dhe jan nn presion t
vazhdueshm t krcnimeve nga tregu, ato nuk kan opinion tjetr prve se t ndryshojn nse
dshirojn t ekzistojn.
Kushtet e jashtzakonshme n t cilat operojn bizneset e vogla kan implikime t dyfishta; n
njrn an, rrethina turbulente- n tregun vendor dhe at t jashtv- si dhe mungesa e resuerseve
pengojn aktivitetet e ktyre bizneseve.
N

ann tjetr, ndikimet e nj rrethine t till mund t merren edhe si shtytje apo sfid pr
bizneset e vogla t bjn inovacione, tu hyjn rreziqeve, dhe t bhen ndrmarrs. Se a do t
falimentojn nn kto kushte bizneset e vogla apo rrethina do t shrbejn si stimul (nxitje) kj do
t varet nga ajo se sa kto bzinese jan fleksibile

1.4.2. Fleksibiliteti dhe Fluktuimet (ndryshimet) n Krkes

Raporti

n mes t fleksibilitetit t bizneseve dhe ndryshimeve/fluktuimeve n krkes sht

analizuar nga nj numr autorsh (ills, 1984; ills and Schumann, 1985).
Sipas ktyre autorve kur krkesa pr produkte dhe shrbime nuk lviz apo nuk ka fluktuime,
ather bizneset adaptojn strategji t cilat mundsojn efi enc m t madhe, pra bizneset krijojn
profit kryesisht prmes shfrytzimit t ekonomis s shkalls.
N

ann tjetr, kur lvizjet n krkes jan t mdha ather bizneseve u duhet adaptuar strategji
fleksibile t cilat mundsojn prshtatjen e nivelit t autputit varsisht nga niveli i krkess edhe
pse duhet t pajtohen me reduktime n efi iencn e tyre. Ky lloj i fleksibilitetit mund t definohet
edhe si fleksibilitet i bizneseve n autput.
Rezultati

m i rndsishm i hulumtimeve empirike sht se bizneset e vogla veprojn n tregjet

apo industrit n t cilat fluktuimet n krkes jan dukuri t prhershme. Ndrsa bizneset e mdha
veprojn n ato tregje n t cilat krkesa sht relativisht stabelalile ku edhe mund t prfitojn
nga prodhimi n mas, apo n baz t ekonomive t shkalls.
e fjal t tjera, fleksibiliteti si rezultat i ndryshimeve n krkess pr produkte dhe shrbime
sht n korrelacion negative me madhsin e ndrmarrjes.

1.4.3 Fleksibiliteti dhe Ndryshimet n Teknologji

N

literaturn ekonomike jan zhvilluar nj numr i qasjeve pr analizimin e

efekteve t teknologjis fleksibile n rritjen e biznesit. Teknologjit fleksibile bjn t
mundut ndryshimet n shkalln e prodhimit, n produkt miks prgjat ciklit jetsor t
produktit, si dhe disa ndryshime n dizajn.
Kjo

form e fleksibilitetit sht mundsuar me avancimet n teknologjin

informative. Edhe Wood (1991) sqaron se nj form e till e fleksibilitetit bazohet n
pajisjet e kontrolluara nga kompjuteri, t cilat leht mund t riprogramohen pr t
prodhuar produkte t ndryshme. De Groote (1994) e definon kt lloj fleksibiliteti si
prgjigje e biznesit ndaj rrethins krcnuese.

1.4.4. Fleksibiliteti dhe format organizative

eqense

bizneset e vogla zakonisht jan t kufizuara nga sspekti i kapitalit dhe

mundsit pr financim t jashtm (p.sh kredi) i kan m t vogla si bizneset e mdha,
ather edhe mundsit e tyre pr t poseduar teknologji t avancuar jan t vogla.
Andaj edhe ekziston nj consensus i prgjithshm se bizneset e vogla jan m t
prirura t je fleksibile n format organizative. Nj argument i till sht i bazuar n
faktin se bizneset e vogla kan nj struktur organizative relativisht t thjesht, detyrat
dhe raportet n pun jan t qarta, dhe lehtsia n qasje t rrjeteve t bizneseve tjera
sht e madhe.

Si

rezultat i ktyre aspekteve, bizneset e vogla mund t marrin puntort t rinj kur
krkesa pr produkte t tyre rritet dhe ti largojn kur krkesa bie. Nj gj e till do t
bhej me vshtirsi nga bizneset e mdha pr shkak t presioneve nga organizmat e
puntorve (unionet), t cilt do t bnin trysni bizneseve t mdha.

1.4.5. Fleksibiliteti dhe mimet

Bizneset

mund t jen fleksibile n mime. irpo kjo varet nga qasja n informata
nga tregu. Nse biznesi posedon informata t bollshme pr mimeve n t ardhmen,
ather bizneset mund t aplikojn mimet n mnyr strategjike.
Edhe

ky aspekt sht i lidhur me resurset q posedon biznesi, dhe si u potencuan

disa her, bizneset e vogla kan m pak capital se bizneset e mdha dhe si rrjedhoj as
n kt aspekt bizneset e vogla nuk kan prparsi nga ato t mdha.
Ideja

sht q bizneset e mdha kan m teor kapaciteete pr t siguruar informata,

e cila gj mundson marrjen e vendimeve m t sakta rreth mimeve, sepse kto
informata shtes bjn t mundur q ndryshimet n mime tu prshtaten edhe
ndryshimeve n krkes.

irpo, informacionet nuk jan i vetmi n baz t t cilit vendimet pr nivelin e mimit
merren. Si dihet niveli i mimit t nj produkti varet edhe nga elasticiteti i atij produkti.

Pr shembull n nj treg n t cilin operojn nj biznes i madh dhe nj i vogls (madhsia e

biznesit sht prcaktuar n baz t pjesmarrjes s tyre n treg, me nj fjal biznesi i madh
mbulon nj prqindje m t madhe t tregut se ai i vogli), dhe t dyja prodhojn produkte
prafrsisht homogjene pr t cilat produkte elasiciteti sht i lart.

N kto rrethana, efektet e fleksibilitetit t mimeve do t varen nga elasticiteti i krkess pr

kto dy produkte si dhe elasticiteti i kryqzuar i ktyre produkteve. Kshtu q, nse biznesi i
vogl e zvoglon mimin e produktit t tij si dhe nse elasticiteti i krkess pr produktin e
biznesit t madh sht e lart, ather shitjet e biznesit t vogl do t rriten.

Kjo gjithashtu do t varet edhe nga fakti se sa konsumatort e produktit t biznesit t madh
jan t gatshm t zvendsojn produktin e preferuar t tyre. N kt lloj t tregut,
fleksibiliteti n mime sht karakteristik e bizneseve t vogla.

1.5. Bizneset e vogla dhe rritja ekonomike

Zhvillimet

e fundit teorike n fushn e rritjes ekonomike jan t bazuara n teorin neoklasiste t

Robert Solo si dhe t Paul Romer. Teoria neoklasiste e rritjes bazohet n premisn se rritja e nj
vendi (rritja n GDP-n reale) sht rezultat i avancimeve n teknologji, e cila shkakton nj nivel
t kursimeve dhe investimeve, t cilat rrisin kapitalin pr or t puns q si rrjedhoj ka rritjen
ekonomike t nj vendi.
Dallimi

n mes t Solo-it dhe Romer-it qndron n fakstin se i pari i kosideron avancimet n

teknologji si pasoj e forcave jasht sistemt, ndrsa Romer-i ististon se rritja ekonomike sht
rezultat i forcave brenda sistemit ekonomik e jot ndonj force jasht tij.
Ky

i fundit gjithashtu beson se rritja ekonomike nuk sht vetm rezultat i faktorve tradicionale
t prodhimit (kapitalit dhe puns, dy faktorve ky mbi t cilt bazohet teoria e Solo-it) mirpo
sht edhe rezultat i dijes e cila gjenerohet prbrenda sistemit.
Nj

risi e madhe t ciln e sjell Romer-i sht edhe se dija sht e mir publike; kjo do t thot se
asnj individ nuk mund t privohet nga shfrytzimi i saj.

Edhe pse rndsia e bizneseve t vogla pr rritjen ekonomike t shteteve u b evidente

gjat viteve shtatdhjet, deri n t tetdhjetat e vonshme askush nga teoricientt nuk
mirrej me kt katgori t bizneseve.

Tani sht e qart se kto biznese kontribuojn n mas t madhe n zhivllimin

ekonomik t nj vendi. Nj numr i madh i studimeve (Carree and Thurik, 1998;
1999) e lidhin zhvillimin ekonomik me ndryshimin e strukturs s bizneseve sipas
madhsis brenda nj industrie t caktuar.

Sipas ksaj qasje, rritja e numrit t bizneseve t vogla brenda nj industrie ndikon n
zhvillimin ekonomik prmes dy kanaleve:

(a) rritjes s konkurrencs e cila prmirson perfomancn ekonomike, dhe

(b) rritjes s konkurrences si dhe rritjes s prqindjes s bizneseve t vogla n treg

shtron nevojn pr inovacione t produkteve dhe shrbimeve si dhe avancime t tjera
n teknologji nga ana e vet bizneseve t vogla sepse duhet inovuar po e se dshirohet
t sigurohet ekzistenca n treg.

1.6 Inovacionet dhe Bizneset e Vogla

Ekonomistt

jan unanim n at se inovacionet jan esenciale pr rritjen ekonomike.

Si u diskutua, neoklasistt dhe pasardhsit e tyre e vnedosin dijen n qendr t
modeleve t ritjes ekonomike. irpo sipas Grossman dhe Helpmen (1994) potencojn
se kto modele nuk i identifikojn mekanizmat sipas t cilve sigurohet
qndrueshmria ekonomike.
Si

rrjedhoj kta t dy sygjerojn inovacionin si mekanimin kryesor t rritjes

ekonomike. Inovacioni sht nj proces si baze t t cilin bizneset avancojn pozitne
tyre konkurruese n treg si dhe profitabelalitetin prmes adaptimit t vazhdueshm t
produkteve t reja relevante si dhe ideve t reja pr t operuar n treg.
Nj

numr i madh i studimeve lidhin inovacionet me performancn ekonomike t

vendeve. Ekziston nj koncensus i prgjithshm se inovacionet bartin barrn kryesore
t rritjes ekonomike t ekonomive nacionale.

Dallimet e mdha n literatur jan t lidhura me at se cila kategori e

ndrmarrjeve bizneset e mdha apo t vogla- jan barts kryesor t inovacioneve.
Inovacionet krkojn resurse njerzore si dhe n capital, gj e cila i favirozon
bizneset e mdha sepse ato i kan m tepr kto pasuri se bizneset e vogla.

Efektiviteti i bizneseve t vogla n kuptimin e inovacioneve llogaritet n baz t dy

indikatorve: shpenzimet pr inovacione apo R&B (shpenzimet pr hulumtime dhe
zhvillim) dhe inovacionet pr puntor. Sipas ktyre dy aspekteve bizneset e vogla
tregojn efikasitet m t mse bizneset e mdha.

N fund, mund t konkludojn se si ndrmarrjet e vogla ashtu edhe t mdhat

kontribuojn n procesin e inovimeve. irpo, superioriteti i ktyre kategorive t
bizneseve varet nga industria t cils i takojn. eqense n nj numr t madh t
industrive bizneset e vogla jan shum efikase n inovacione ather edhe ndikimi i
tyre n rritjen ekonomike sht i madh.

1.7. Bizneset e Vogla dhe Krijimi i Vendeve t Reja t Puns

Prve

faktit q ndrmarrjet e vogla jan nj burim i rndsishm i krijimit t dijes (dhe me kt

edhe i zhvillimit ekonomik), shum autor e besojn se bizneset e vogla jan gjithashtu burim
shum i rndsishm i krijimit t vendeve t reja t puns.
Dhe

duke reduktuar papunsin ndikohet n mnyr t trthort n zhvillimin ekonomk t

vendit.
N

kt kontekst, vetpunsimi ka thequr vmendje e ekonomistve (shih m tepr

Blanchflor, 2004).
Lidhja

logjike n mes t vetpunsimit dhe rritjes ekonomike paraqitet sin vijim: vetpunsimi
promovon invencionet dhe inovacionet, dhe me kt krijohen vendet e puns; bizneset e reja
rrisin shkalln e konkurrencs n treg (prmes rritjes s numrit t autorve n treg) duke rritur
efektet pr konsumatort (duke zvogluar fuqin e monopolistve); rritja e vetpunsimit ndikon
edhe n mirqenien e individit dhe t shoqris.
E

njjta paralele mund t trhiqet edhe pr tr sektorin e bizneseve t vogla.

Evangelista dhe Savone (2002) zbulojn se n mesin e bizneseve t vogla italiane si

dhe n gjysmn e sektorit t shrbimeve, ndikimi i inovacioneve n punsim sht
pozitiv, posarisht n industrit q kan baz t fort t dijes.

sht evidentuar s bizneset e vogla kan norm t lart t krijimit dhe

falimentimit, e cila reflektohet n numrin e vendeve t reja t puns si dhe largimin
e nj numri t caktuar t t punsuarve.

N prgjithsi vlersohet se numri i vendeve t reja t puns t krijuara nga

bizneset e vogla sht m i madh se numri i vendeve t shkatrruara si pasoj e
falimentimit t biznseve t vogla, andaj edhe neto krijimi i vendeve t puns sht
pozitive.

N KT KAPITULL
Qllimi

sht t kuptohet se pse ndrmarrsia sht nj burim ky i zhvillimit

eknomik sidomos n kuptimin e gjenerimit t BV, t kuptohet thelbi i ndrmarrsis
si filozofi dhe i ndrmarrsit si krijues i BV dhe novator, t kuptohet mjedisi n t
cilin ndrmarrsia zhvillohet dhe funksionon.
Ndrmarrsia dhe ndrmarrsi si gjenerues i BV,
Historik i shkurtr mbi ndrmarrsin,
Prkufizimet e ndrmarrsit dhe t ndrmarrsis,
Evoluimi i mendimeve mbi rndsin e ndrmarrsis
jedisi/ rrethina e biznesit t vogl dhe t mesm,
Fushat e veprimit t biznesit t vogl dhe t mesm,
Trendet e zhvillimit t disa formave t ndrmarrsis.

s BV,

2.1. Ndrmarrsia dhe ndrmarrsi si gjenerues t bvm

Krijimi

i biznesit t vogl dhe t mesm t shumtn sht vepr e ndrmarrsve.

Pikrisht pr kt arsye kt kapitull po e fillojm m shqyrtimin e aspekteve q kan
t bjn me prkufizimin e ndrmarrsve dhe ndrmarrsis dhe mjedisit, prkatsisht
rrethins pr zhvillimin e biznesit t vogl dhe t mesm n t cilin krijohen kushtet pr
lulzimin e BV.
Ndrmarrsia

sot konsiderohet si nj filozofi dhe energji e rndsishme zhvillimi

dhe nj nga burimet e forta t rritjes ekonomike.
Ndrmarrsia n t vrtet krijon nj qndrim krijues, inovativ dhe proaktiv
ndaj zhvillimit. Kjo do t thot se ajo nxit vetaktivizimin e burimeve njerzore, t
kapitalit njerzor pr zhvillimin dhe e v n zhvillim n vend kryesor brenda nj
shoqrie.

2.2. Nj historik i shkurtr mbi ndrmarrsin

Ndrmarrsia dhe

ndrmarrsi jan fjal t prdorura shum shpesh n diskutimet

mbi ekonomin dhe biznesin.
Origjina

e ksaj fjale daton q nga shekulli XV kur n Franc ndrmarrs,

prkatsisht entrepreneur quhej dikush q merrte prsipr realizimin e nj projekti
komercial dhe n emr t atij q i besonte angazhonte mjetet financiare.
Kjo

ishte nj ndrmarrje zakonisht e lidhur me tregtim dhe paraqiste nj rrezik, pr t

dy aktort e inovuar n kt akt. . Pra ndrmarrsi ishte dikush q ishte ndrmjet,
shkon ndrmjet dhe q i drejton burimet (resurset) e siguruara nga t tjert.
N

esjet nga ndrmarrsi pritej t menaxhoj projekte t mdha dhe ishte

zakonisht i kotraktuar nga shteti dhe nga institucionet fetare pr t realizuar ato
projekte.

egjithat futja e termit ndrmarrs dhe ndrmarrsi do t thot nga Richard

Couton me 1734.

N ato koh kjo ndrlidhje me tr aktrt themelor q ekzistonin n ekonomi

(agjent ekonomik) :

(1) pronari i toks (2) ndrmarrsi dhe (3) dhnsit e shrbimeve.

Seji, nj ekonomist francez (1800) ka br dallimin midis fitimit t pronarit t

kapitalit dhe fitimit t ndrmarrsit q buronte nga fitimi prej prdorimit t kapitalit
t marr hua.

Ai thot se ndrmarrsi i lviz burimet nga nj fush m fitim m t ult n nj

fush me fitim m t lart prfshir ktu njerzit, objektet, materialet dhe paran
(D.Stoks, 29, 2003).

Ndrmarrsia zakonisht ndrlidhet me Bizneset e vogla dhe t mesme mirpo kjo

nuk sht gjithher e sakt sepse shumica e pronarve dhe menaxherve t
bizneseve t vogla dhe t mesme nuk i prcjellin me risi, nuk i ndryshojn bizneset
e veta.

Rutina sht dika prcjellse tek shumica e ktyre bizneseve dhe ato bazohen n
rritjen e zakonshme t konsumit dhe jo shum n iniciativn krijuese, ata reagojn
pas ngjarjeve pr ndryshim nga ndrmarrsit q jan njerz proaktiv- q iu prijn
ngjarjeve. Kreativiteti sht thelbsor tek ndrmarrsu jo vetm pr t mbijetuar
por edhe pr rritjen dhe zhvillim t vazhueshm.

Ndrmarrsia nuk sht karakteristik vetm pr bizneset e vogla, ndonse

hulumtimet kan dshmuar se ajo sht m shum e pranishme tek ato biznese. Tek
kompanit e mdha gjithnj e m shum jan t orientuar pr t favorizuar
menaxhmentin inovativ dhe ndrmarrsin q ktu sht karakteristik specifike
dhe nihet me emrin intrapreneurship pr dallim nga entrepreneurship.

2.3. Prkufizimet e ndrmarrsit dhe t ndrmarrsis

Prkufizimi

i ndrmarrsis sht i vshtir edhe pr faktin se ka shum autor dhe

qasje q kan br prpjekje pr t dhn kotributin e tyre.
Problemi

kryesor ka t bj me faktin se cilat elemente duhet t merren n

konsiderim pr t dhn nj prkufizim t qart dhe me faktin se cilat jan specifikat
q e dallojn ndrmarrsin dhe aktet e ndrmarrsit nga menaxhert dhe nga
aktivitetet e prditshme biznesoe.
Prandaj

nj nga qasjet m produktuve pr t dhn nj prkufizim t pranueshm

sht q t prcaktohen cilsit (atributet) e ndrmarrsit.


(1)

(2)

(3)

Kshtu pr shembull Wickham (2003) numron disa nga kto atribute:

Rreziku (risku)- sht dika q gjithmon shoqron ndrmarrsin dhe
ndrmarrsin. Kjo ka t bj edhe me ndrmarsin dhe me ndrmarrsin dhe me
investuesin q mund t jet nj aktor i cili mund ta mbshtes financiarisht at.
Efektiviteti- ndrmarrsi siguron efiienc ekonomike nprmjet krijimit t fitimit
e q paraqet nj shpagim/kthim t investimeve. N saj t ksaj ndrmarrsi fiton
shprblimin pr sakrificn e tij, por edhe shprblen pjesmarrsit e tjer n procesin
ndrmarrs.
Inovacioni- e shoqron do ndrmarrs, por mund t jet karakteistik edhe pr
aktet e tjera biznesore.

(1)

(2)

(3)

(4)

Ngjajshm me kt edhe Kuratko & Welch (1998) numron katr karakteristika

qensore t ndrmarrsit:
Njohja e shanceve n treg- ndrmarrsi ka aftsi me t mdha se t tjert ta
lexoj dhe ta ndiej tregun, t shoh se ka nevojitet apo krkohet pikrisht
tash, shqisat e tij kan nj forc m t madhe perceptimi lidhur me krkesat e
tregut;
Gatishmria pr pranimin e rrezikut- ndrmarrsi nuk i priton dhe nuk i
frigohet shum rrezikut dhe ballafaqimit me t.
Aftsia pr t siguruar resurset (burimet) pr investim,- duke qen i
mishruar me iden e tij ai ka aftsi q t bind patjert q ta prkrahin, apo
institucionet financiare dhe urdhrdhnse q ta financoj, nga asgjja krijon
ndrmarrjen;
Aftsia pr t menaxhuar biznesin,- angazhon shum energji dhe vetmohim
pr ta menaxhuar biznesin dhe sht i gatshm pr t br sakrifica.

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)

(7)
(8)
(9)

Zimmerer dhe Scarborough (1998) e konsiderojn ndrmarrsin si nj person q krijon nj

biznes, duke u ballafaquar me rrezikun, duke synuar realizimin e fitimit dhe rritjen e biznesit,
duke prfituar nga shanset dhe aftsia pr t siguruar dhe menaxhuar resurset (burimet). Ai m
tutje jep kto atribute t profitit t ndrmarrsit.
Dshira pr marrjen e prgjegjsis
Preference pr nj rrezik t menaxhueshm, nj rrezik t kalkulueshm
Vetbesimi i lart n aftsin pr sukses
Dshira pr nj prgjigje t shpejt ndaj aksioneve t tyre (feed back, lidhje t srishme
prapavajtse t shpejt)
Energji e madhe, orari i zgjatur i puns, preokupim i madh me iden
Orientimi kah ardhmria, aftsia pr t kapur shanset, m pak brengosen pr t kaluarn
(menaxhert m shum merren me menaxhimin e resurseve ekzistuese q ka n disponim,
ndmarrsit m shum dshirojn t prfitojn nga shancet dhe mundsit q u krijohen)
Shkathtsit pr t organizuar gjrat, krijojn kompanit duke filluar nga asgjja, sigurojn
bashkpuntor t mir me t cilat vizionet e tyre i shndrrojn n realitet
Rezultati dhe suksesi jan burim m i madh i knaqsis se sa paraja.
Fleksibiliteti dhe aftsia pr adaptim

Ndrmarrsi mund t merret si person i cili sht i guximshm q t pranoj

rrezikun duke angazhuar parat e veta pr sendrtimin e ides s vet, t
ballafaqohet me konkurrencn dhe ardhmrin e panjohur (Sullivan, CIPE 2004).

Ngjajshm me kt ndrmarrsi sht personi q ndjek shanset dhe pastaj siguron

resurset pr ti realizuar ato. Ky sht n kontrast t plot me korporatat, ku
dominojn strukturat ekzsituese burokratike dhe ku menaxhert merren para s
gjithash me ruajtjen e pasuris ekzistuese.

egjithat ndrmarrsia nuk mund t kundrohet si nj akt i prnjhershm i

ndrmarrsit. Ajo duhet t shihet si nj process i strukturuar dhe me rrjedh logjike
t hapave t njpasnjshm. (D.ollan & B.Leleux: Entreprenenurship and ne
Ventures, xvi, 1997).

Roli i BV n ekonomi ndrlidhet me faktin se BV mbesin pjesa m turbulente e

nj ekonomie nacionale (paraqitja dhe rnia tejet intensive n treg).

Kjo varet shum edhe nga sektori ku ato zhvillojn punt e tyre, nga segmenti i
tregut q e kan cak, burimet dhe sidomos njerzit q ato angazhojn.

Wynaczik mendon se BV karakterizohen me pasigurin (kan nj baz t vogl

konsumatorsh), pr nga inovacionet (lansojn nj numr t madh produktesh dhe
shrbimesh t reja) evoluimi (lansojn nj numr t madh produktesh dhe
shrbimesh t reja) evoluimi ( i nnshtrohen nj procesi t ndryshimeve t shpejta
strukturale dhe menaxheriale dhe ndryshimeve tjera t ndikuara nga gjenja n
tregun ku zhvillojn punn e tyre).

2.4. Evoluimi i mendimeve mbi rndsin e ndrmarrsis n bvm

Gjat

gjysms s dyt t shekullit XX qndrimi i qarqeve qeveritare, akademike dhe

profesionale mbi rndsin e BV pr zhvillimin dhe qndrueshmrin e ekonomive
nacionale ka evoluar prej injorimit t peshs s tyre deri tek pritjet e teprta dhe
mbivlersimi.
Deri

n vitet 60-t kto konsideroheshin si forma t tejkaluara t zhivllimit t

aktiviteteve biznesore. Ekonomia e vllimit, si nj karakteristik e ekonomis industrial
ishte n fokus t interesimit t qeveris dhe qarqeve akademike.
Organizimi

i krkimeve dhe i zhvillimit konsiderohej i mundshm vetm n

kompanit e mdha, t cilat pastaj edhe mbshteteshin me masa mbrojtse nga shteti
nga konkurrenca e jashtme. Edhe sistemi i arsimit ishte i prqendruar t prgatiste
profesionist t fushave t ndryshm pr kto kompani.

Q nga vitet 70-t e sidomos nga mesi i viteve 80-t gjithnj e m shum flitet pr
ekonomin e ndrmarrsis.

Kjo konsiderohet esenciale pr t arritur punsimin e plot dhe pr t zvogluar

papunsin.

Botimet lidhur me karakterin dhe rndsin e saj bjn nj shprthim dhe rritje t
madhe pr nga vllimi.

Lidert politik dhe qeveritar i adresohen shpesh rndsis s madhe t BV,

ndrsa teoricieni i njohur Peter Durcker m 1985 konstatonte nj ndryshim
rrnjsor, duke e cilsuar kt si kalim nga ekonomia menaxheriale tek ekonomia e
ndrmarrsis


(a)

(a)
(b)

Lidhur me kt sht me interest bhet edhe nj vshtrim i pikpamjeve t rrymave

t ndryshme.
Teoria e tregut t lir shpesh e cilsuar si reganizm dhe tha erizm e promovon
iniciativn e lir private, konkurrencn e lir, ndmarrjet e reja dhe ndrmarrsin
shum t rndsishme dhe vitale n krahasim me litergjin dhe stagnimin n t cilin
ndodheshin industrit e mdha nacionale.
Ndrkaq teoricientt marksist e vn n dukje varsin e BV nga ato t mdhat
si dhe mundsin e tyre pr t eksploatuar edhe m shum fuqin puntore.
Lvizjet e mbrojtjes s ambientit- t gjelbrtit dalin me sloganin e vogla sht e
bukur (the small is beautiful Fritz Schumaher, )
egjithat mund t konsiderohet se pothuajse n t gjitha drejtimet teorike dhe
vendet e bots ekziston nj konceus se BV dhe me to edhe ndrmarrsia jan
faktor shum t rndsishm t zhvillimit. Ktu ka ndikim t madh edhe zhvillimi i
teknologjive informative dhe globalizimi.

Pasqyra e faktorve ndikues n jetgjatsin dhe zhvillimin e BV

Pse

nj mjedis biznesor sht m miqsor dhe tjetri m krcnues dhe n far

relacioni qndrojn mjedisi biznesor dhe ndikimet personale, motivi dhe aftsia e
ndrmarrsit lidhur me themelimin dhe zhvillimin e BV.
Lidhur

me kt sht fare i njohur fakti se me rastin e themelimit t bizneseve faktori

themelor sht motivimi, ndrsa pr qndrueshmrin e tyre vendimtare jan aftsit
dhe shkathtsit menaxheriale dhe at sidomos n fushn e marketingut,
kontabelalitetit dhe financave.
Kjo

ka t bj me faktort e brendshm t ndikimit n qndruehsmrin dhe

zhvillimin e nj biznesi.
Faktort

e jashtm ndrlidhen me ndikimet e mjedisit makro (niveli nacional/

shtetror dhe ndrkombtar) dhe mjedisit mikro (niveli lokal).

jedisi nacional/ndrkombtar ka t bj me politikat ekonomike t nj vendi

(taksat, kredia, valuta, stabelaiteti makroekonomik-inflacioni, valuta, punsimi,
ndryshimet socio-demografike, ndryshimet teknologjike).

jedisi lokal (mikro) ndrlidhet me kushtet sociale dhe ekonomike n lokalitetet e

caktuara apo n sektor specifik si dhe me nevojat e kosumatorve.

Gjithashtu faktor t ndryshm ndikojn:

(a)
(b)
(c)

n krijimin e bizneseve,
n mbylljen e bizneseve, dhe
Faktort q ndikojn n themelimin e bizneseve

Kur themelohet nj biznes i ri pronari / ndrmarrsi ndeshen me disa pyetje

elementare:
Kur t filloj t themelojn biznesin
Kur ta bj themelimin e biznesit
N cilin sektor
egjithat prparsia e bizneseve t vogla dhe t mesme qndron n munsit m
t mdha pr diferencimin e produkteve dhe zbatimin e teknologjive m fleksibile.
Kompanit m t mdha kan vshtirsi q t prshtaten me ndryshimet m t
shpeshta pr shkak t shpenzimeve t mdha.
T ndalemi pak m shum tek i ashtuquajturi mjedis jomiqsor pr biznes.
Bizneset e vogla dhe t mesme jan t pranishme pothuaj se n t gjith sektort,
mirpo disa sektor jan gjithsesi m t favorshme: shrbimet, ndrtimi. Duket se
prodhimi nuk sht sektori m i preferuar. Numri i firmave prodhuese bie p.sh edhe
n Britani t adhe (nga 400000 prej 1993 n 33000 n 2003.
Lidhur me problemet qe ndeshin biznesin pr t hyr n sektort e caktuar Porter ka
prkufizuar nj model q prfshin faktort nga mjedisi i afrt (relevant) q
ndikojn n mundsit hyrse n fushn-sektorin e caktuar. P.SH.

Fig.2.1.1: Grafiku i ichael Porterit

Ndr kta faktor Porter thekson :barrierat pr hyrje n treg, fuqia e blersve, fuqia e
furnitorve, potencialet e substituimit, rivaliteti ekzistues (konkurrenca).

(1) Barrierat e forta -pr hyrje n sektorin e caktuar mund t vshtirsojn qasjen n fillim por
me von do ta mbrojn nga hyrjet e reja
(2) Fuqia e blersve- blersit jan vendimtar. Ata gjithnj tentojn t arrijn nj aranxhman
m t volitshm, t arrijn zbritje mimi, distribuim m efektiv, shrbime prcjellse.
(3) Fuqia e furnitorve pr t ndikuar n mjeisin biznesor t BV sht e madhe, andaj
bizneset e vogla tentojn t tejkalojn kto problem me an t franshizs dhe nprmjet
grupimit t tyre n asociacionet pr t ngritur peshn e tyre n raport me furnitort.
(4) Krcnimi nga subsitutet ka t bj m faktin se n treg paraqiten produkte dhe shrbime,
t cilat mund t knaqin shum pak t njjtat nevoja ose jan zgjidhje alternative q
konkurrojn n buxhetin e blersve (kinemaja-teatri-restoranti).
(5) Rivaliteti dhe konkurrenca nga firmat e themeluara shprehet n format tradicionale t
konkurrencs- fushatat e promocionit, zbritjet, lansimi i produkteve t reja, zgjerimi i kanalit.
Bizneset e vogla mund t bjn kt n frymn e rivalitetit, frymn e bashkpunimit dhe
mirkuptimit apo edhe t gars s ashpr.
Rivaliteti sht m i ashpr kur ekzsitojn probleme m t mdha pr dalje, shuarje t
firmave-kostoja e falimentimit t firmave dhe rregulloret e komplikuara lidhur me kt.

2.6. Fushat e veprimit t biznesit t vogl dhe t mesm

undsi

pr themelim dhe pun t NV ekzistojn n t gjith sektort e

ekonomis. Shikuar prgjithsisht fushat e veprimit apo t shtrirjes s aktivitetit t tyre
ato jan t ngjajshme me ndrmarjet e mdha. egjithat, NV tregojn interes t
madh pr fusha t caktuara n ekonom, pr dallim nga disa t tjera, p.sh. n tregti dhe
n shrbime n raport m prodhimin.
Fusha e prodhimit - sht e lidhur me ndrmarrjet e mdha, megjithat ekzistojn
NV t cilat funksionojn n grupacione dhe sektor t caktuar. Sektori i prodhimit ka t
bj me produkte q plotsojn nevojat individuale ose prodhime pr ndrmarrje t
tjera. Ndrmarrjet prodhuese prmes frunizimit dhe prpunimit t lndve t para n
procesin e prodhimit prodhojn prodhime pr konsumatort.
Si shembull mund t prmenden: zdrukthart, prodhimi i bukve , fabrika p kpuc,
fabrika pr lodra, fabrika pr akullore, qelqore, fabrika e tekstilit, e lngjeve
joalkoolike, mobilie etj. Prodhimi angazhon m shum investime n pajisje, makina,
kuadro etj.

Tregtia sht fush m aktraktive pr NV, krysisht pr shkak t krkesave

m t vgla pr kapital fillestar. NV n tregtin m shumic funksionojn si
ndrmjetsuese mes prodhuesve dhe tregtis me pakic. NV shesin prodhime,
si p.sh barna, pem dhe perime, pjes t makinave, prodhime ushqimore etj.

Tregtia me pakic sht shitja e prodhimeve dhe shrbimeve pr nevoja

personale. NV n tregtin me pakic i shesin produktet e tyre konsumatort t
fundit. Numri m i madh i NV merren me tregti me pakic. NV nga tregtia
me pakic i blejn prodhimet nga tregtua me shumic apo ose nga prodhuesit
drejtprsdrejti.

Shrbimet gjithashtu jan fusha atraktive dhe dominante n t cilat veprojn

NV. Kjo ka t bj me shrbime t shumllojshme t indivive apo t
ndrmarrjeve. Fusha e shrbimeve fiton pesh n zhvillimin e shpejt
ekonomik. Nga ana tjetr, ndrmarrjet e mdha nuk mund ta prfitojn tregun
e shrbimeve.

Ndrmarrjet nga fusha e shrbimeve cilsohen edhe me kto karakteristika:

1. Aktivitete intensive pr nga puna q realizohen me shfrytzim m racional t

burimeve njerzore dhe pajisjeve, q sigurojn punsim m t madh.
2. Nevoja pr konsumator t rregullt q krijon nj marrdhnie midis
shfrytzuesve t rregullt t shrbimeve prkatsisht konsumatorve dhe
dhnsve/ofruesve t shrbimeve.
3. Problemi i prputhjes mes oferts dhe krkess ka t bj me pasigurin
lidhur me krkesn e cila sht shpeshher vshtir e parashkueshme;
4. Fleksibiliteti n lokacion q ndrlidhet me faktin se lokacioni duhet t jet te
konsumatort. egjithat, ekzistojn lloje t shrbimeve, si p.sh. pastrami i
hapsirave pr t cilat lokacioni nuk sht i ndonj rndsie t ve ant.

NV n ndrtimtari luajn rol t rndsishm. Ato jan ndrmarrje t cilat jan t

specializuara pr kryerjen e punve si jan ato elektrike, ujsjellsi, nxemja
qendrore, klimatizimi, saldimi dhe t ngjashme.

2.7.Trendet e zhvillimit t disa formave t ndrmarrsis

Zhvillimi

i ndrmarrsis prfshin pothuajse t gjitha grupet e popullsis dhe

shtrihet m tepr brenda moshave 30-50 vje are. egjithat ekzsitojn disa forma
specifike t ndrmarrisis e sidomos: bizneset famijare, grat ndrmarrse
ndrmarrsit me orar t pjesshm, ndrmarrsit me veprim nga shtpia. (Zimmerer dhe
Scarbrugh,
Bizneset/ndrmarrsia familjare jan biznese q inkuadrojn dy ose m shum
pjestar t familjes. Shumica e bizneseve t vogla n t vrtet jan biznese familjare
(n SHBA 90%, n Kosov 64% e themelusve kan lidhje familjare dhe shum biznese
punsojn antart e familjes.
Bizneset

familjare megjithat jan specifikuar dhe kur vihen n binar t mir jan
shum t suksesshme, sepse krijojn nj tradit t mir, e cila prcillet pr nj koh t
gjat. Krcnimi i tyre kryesore sht trashgimi n menaxhment dhe pasuri. Kur kjo
rregullohet mir konsiderohet se sht siguruar jetgjatsia e tyre. Pikrisht pr kt
pronart e bizneseve familjare duhet t gjejn zgjidhje pr kto probleme, duke
planifikuar zgjidhjen e tyre me koh.

Grat ndrmarrse apo ndrmarrsia e grave - shpeshher lind si nj reaksion i

grave ndaj diskriminimit pr prparimin e tyre n karrier.

Zhvillimi i ndrmarrsis s grave ka nj treng rritjeje. Shum gra po zbulojn

sfidat e krijimit t bizneseve private.

Viteve t fundit rritja e numrit t bizneseve t grave n SHBA sht 2.4 her m e
shpejt se sa tek meshkujt.

egjithat n Kosov ende vetm 4-7% e themeluesve t bizneseve jan femra

(37% t bizneseve n SHBA).

Sipas prvojave botrore rritja e bizneseve me pronart/ menaxhert sht m e

ngadalshme, por edhe dshtimi sht shum m i vogl.

Ndrmarrsit me koh t pjesshme jan nj form shum e popullarizuar n disa

vende me tradit t gjat t ndrmarrsis, sidomos pr fillimin e bizneseve. Rreth
13 milion amerikan praktikojn kt form t ndrmarrsis.

Ky grup ballafaqohet me rrezik m t vogl, pronari pak rrezikon ngase ruan

vendin e puns n nj kompani tjetr. Ata shpeshher kt e marrin si nj periudh
testuese para se ti kushtohen trsisht dhe me ka[acitet t plot ndrmarrsis.

Bizneset nga shtpia po ashtu bhen gjithnj e m t popullarizuara. Kto

zakonisht jan biznese q kan t bjn me shfrytzimin e lokaleve nga shtpia pr
pun zyreje, ndrmjetsimi tregtar por gjithnj e m shum edhe pr bizneset nga
sektort e infromatiks dhe bizneset kompjuterike.

N SHBA 2/3 e bizneseve nga shtpia udhhiqen nga grat.

N KT KAPITULL
Objektivat sutdimore n kt kapitull jan q t kuptoni mnyrn e krijimit dhe
organizimit t bizneseve, format e krijimit dhe organizimit t bizneseve, format e
organizimit sipas pronsis, mnyra e regjistrimit t bizneseve si dhe krkesat dhe
aftsit personale pr krijimin e biznesit si dhe procedurat e przgjedhjes s ides pr
biznes:
Krijimi dhe organizimi i biznesit t vogl dhe t mesm
Format e organizimit t ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme (biznesi individual,
ortakria-partneriteti, korporata)
Pergjegjesia ligjore t biznesore
Investimt e prbashkta si form e krijimit t biznesit
Franshiza
Regjistrimi i bizneseve
Angazhimet n biznes t vogl dhe t mesm
Blerja e biznesit ekzistues
Procesi i krijimit t biznsit t ri-identifikimi i ideve, filtrimi dhe przgjedhja e tyre.

3. KRIJII DHE ORGANIZII I BIZNESIT T VOGL DHE T ES

Zgjedhja

e forms s organizimit t ndrmarrjve t vogla ka nj rndsi t posa me.

Se far vendimi do t merret ndikojn faktor t ndryshm.
Ndr

faktort t cilt ndikojn n zgjedhjen e forms adektuate t organizimit t

NV jan:
1.

Kapitali fillstar dhe planet financiare. Keimi numrin e vogl t ndrmarrjeve t

vogla t cilat plotsisht t financuara nga burimet vetanake. Shumica prej tyre
sigurojn nj pjes t burimeve t financimit prmes huas dhe burimeve tjera.
Rrjedhimisht, interesat financiar t investitorve mund t ndikojn n zgjedhjen e
forms adekuate t organizimit t ndrmarrjes s vogl.

2. Prfitimet, detyrimt dhe obligimet e pronarve-menaxherve. Para zgjedhjes

s forms adekuat t organizimit, partnert duhet t mendojn pr jetn e ardhshme
t prbashkt.

Pronari-menaxheri duhet t mendohet t anticipoj se si fatet individuale t do

antari t grupit do t ndikojn dhe do t pasqyrohen n vet grupin. Pr kt arsye
sht e nevojshme q t rishqyrtohet forma adekuate e organizimit dhe pasqyrimi i
saj mbi pronart.

3.Tatimet dhe rregullimi qeveritar. Prgjithsisht, pronart-menaxher t

ndrmarrjeve t vogla, jan t njohura me reflektimin e rregullimit qeveritar n
punn e ndrmarrjes s vogl. N fillim, ndrmarrja e vogl nuk ndeshet me
probleme t ktij lloji.

egjithat, tatimet dhe korniza rregullative qeveritare m von rriten n probleme

serioze. Pronart fillojn t krkojn lehtsim, prgjithsisht duke ndrruar formn
e organizimit.

4. Shfrytzimi i burimeve. Njerzit , koha, parat dhe prodhimet, mund t

shfrytzohen dhe t kombinohen n mnyra t ndryshme, n kushte t ndryshme.

Format e ndryshme t organizimit jan t kushtzuara nga kushtet interne.

Pronsia, kontratat, franshiza (gjuha francese d.m.th. Privilegje, autorizim),
( gjuha gjermane d.m.th. E drejta e votes, E drejta e emrit t produktit dhe
shrbimeve), pozita n treg dhe shum teknika t tjera, mund t ndikojn q
pronari ta ndryshoj formn e organizimit pr kryerjen e aktiviteve biznesore.

5. Rritja, ekspansioni, integrimi dhe shitja. T gjitha kto aspekte ndikjn n

ndryshimin e forms s orgaanizimit. Ndoshta n fillim t puns s ndrmarrjes s
vogl kto aspekte nuk jan aq t rndsishme, mirpo me koh ato kalojn n
arsye t mjaftueshme pr ndryshimin e forms s organizimit. Nganjher
ndryshimi bhet i domosdoshm.

T dhnat e vrtetojn faktin se 2/3 e numrit t plot t ndrmarrjeve t vogla bien

nn formn kryesore-pronari i vetm.

Partneritetit si form e organizimit i takojn 17% ndrsa forms s tret t

organizimit-kompani, i takojn gjithashtu 17%.

e fjal t tjera, forma dominante e organizimit t ndrmarrjes s vogl sht

pronar-tregtar i vetm.

Forma e organizimit e bazuar n pronar i vetm, ka prparsit dhe dobsit e veta

krahasuar me format tjera t organizimit. Si prparsi t ksaj forme, mund t
numrohen kto:

3.1.1.1. Pronari i vetm- biznesi individual

sht

nj form shum e shpesht e organizimit t BV. Pronsia individuale bn q

biznesi t kryhet n emrin personal. Ka t bj me bizneset q nuk e kan formn e
kompanive. Pronari sht i prfshir drejtprsdrejti n menaxhimin e biznesit dhe n
zhvillimin e tij.
N

ndrmarrjen e vogl t organizuar si pronar i vetm, aplikohet nj struktur e

thjesht e organizimit, e cila sht e paraqitur n figurn 3.1. Struktura organizative
paraqet nj sistem t marrdhnieve formalisht t caktuara dhe jofromalisht t
zhvilluara, e cila i udhheq aktivitett e njrzve q punojn bashk.
T punsuarit
Pronari i vetm

Struktura organizative tregon q aplikohen kanale direkte t komunikimit me t

punsuarit, q ekziston nj autoritet i centralizuar, fuqi dhe vendimarrje.

Pronari i vetm sht forma m e shpesht e organizimit t biznesit n SHBA, si

sht e paraqitur n Tabela 3.6.

Pronar i vetm sht forma m e njohur me 78.4%.

Edhe Kosova nuk bn prjashtim nga kjo. Tabela e mposhtme paraqet NV n

Kosov sipas numrit t prnarve.

e tepr se 80% t bizneseve t vogla dhe t mesme jan n pronsi individuale.

Sikurse edhe format e tjera t organizimit t bizneseve edhe tek kjo form shfaqen
prparsit dhe t metat.

Prparsit kan t bjn me:

Lirin e veprimit (biznesi sht personal, shef i vetvetes). Vendimet merren leht
dhe kjo ka t bj edhe me vendimarrjen mbi prdorimin e profitit.
Lehtsia e fillimit dhe prfundimit t biznesit
Taksat m t thjeshta (tatimi n t ardhura)
Kufizime m t vogla ligjore. Nuk ekzistojn kufizime t caktuara ligjore pr
themelimin e ndrmarrjes s vogl me an t forms pronar i vets. Pronari i
vetm ka lirin m t madhe t veprimit.
Knaqsi personale. Kenaqesia personal e cila rrjedh nga pronsia e bzinesit sht
prfitimi m i rndsishm pr pronarin e ndrmarrjes s vogl.

Ndrkaq t metat e pronsis individuale kryesisht kan t bjn me:

E tr prgjgjsia sht mbi pronarin i cili pr obligimet e veta prgjigjet me tr

pasurin vet, kshtu q dshtimet mund t ken pasoja t rnda pr tr familjen;
Vshtirsit pr t siguruar kapitalin e nevojshm dhe burimet pr investime e q
mund t shprehet me vshtirsi pr zhvillimi dhe rritje
Pronari/menaxheri sht tepr i ngarkuar. Ai duhet t ket aftsi t shumduarta dhe
pr dy fusha t ndryshme, pasi q shum pun i kryen vet.
Kontinuiteti kohor. Kohzgjatja e ndrmarrjes s vogl varet nga vullneti i pronarit.
N fakt, ai sht n pozit t mbyll ndrmarrjen e vogl n do koh. Kjo form e
organizimit t ndrmarrjeve t vogla ka edhe dobsi tjera, si pr shembull:
Kufizime t menaxhmentit. Pronari i ndrmarrjes s vogl nuk mund t mendoj
pr pronsi plotsuese pa kaluar n njrn nga dy format tjera t organanizimit.
Rreziqet personale. Problemet personale, smundje e paraqitur ose vdekje e
dmtojn seriozisht punn e ndrmarrjes s vogl. Gjithashtu falimentimi mund t
rrezikoj mirqenien e pasuris familjare.

3.1.1.2. Ortakeria- partneriteti

Partneriteti

prkatsisht ortakria sht biznes n pronsi t dy ose m shum

pronarve. Numri i ortakve nuk sht i kufizuar. Pjesmarrja n pronsi paraqet
bashkim t vullnetshm t dy ose m shum pronarve t biznesit dhe rregullohet me
marrveshje.
Partneriti formalizoht me kontrat para fillimit t biznesit t prbashkt. Nj theks i
posam n kotrat duhet ti jepet kushteve t ndrprerjes s partneritetit pr shkak t
paaftsis ose trheqjes ose mnyrs s inkuadrimit t patrnerve t rinj.
Nuk ekzistojn kufizime ligjor pr numrin e partnerv t prgjithshm n partneritet.

Partneriteti si form e organizimit t ndrmarrjeve t vogla ka prparsi dhe dobsi

t caktuara.

Prparsit e partneritetit si form e organizimit t ndrmarrjes s vogl jan kto:

Rritja e potencialeve pr funksionimin dhe zhvillimin e biznesit, n saje t

prbashksis (bashkimi bn fuqin, sinergjia) e q mundson sigurim m t leht
t kapitalit fillestar
Mundsit m t mdha pr rritje dhe zhvillim
Thjeshtsia e procedurave t menaxhimit dhe marrjes s vendimeve n krahasim
m korporatn.
Ndarja e profitit. Ndarja e profitit sht e thjesht, si p.sh: ndarja e profitit n pjes
t barbarta, ose ndarja n baz t mjeteve t investuara.
Leht themelohet. Themelimi sht thjesht i shprehur nga vullneti i mir i
partnerve. Kushti i vetm pr fillim t puns sht marrveshja mes partnerve.
Minimum t kufizimve ligjore. Nuk ekzistojn kufizime ligjore t prcaktuara
lidhur me themelimin e ndrmarrjes s vogl n form partneritti.

Prkundr prparsive, si dobsi t partneritetit si form e pronsis ose organizimit

t ndrmarrjev t vogla, mund t numrohen kto:
Jo fleksibiliteti lidhur me organizimin, perspektivn, zhvillimin, futjen e partnerve
te rinj. Lidhur me kt shtje mund t dalin problem dhe mosmarrveshje, t cilat e
vshtirosojn marrjen e vendimeve dhe rrugn zhvillimore t BV.
Mosmarrveshjet midis partnerve jan potncialisht t mundshme sidomos rreth
menaxhmentit dhe autorizimeve (marrja e vendimeve, ndarja e puns, zhvillimi,
personali
Boniteti m i vogl kreditor n krahasim me korporatn.
Rritja e kapitalit. N partneritet, mundsia pr rritje t kapitalit sht e kufizuar. N
kt form t organizimit, m shum burime t fondeve jan t disponueshme
krahasuar me pronarin e vetm.
Kontinuiteti n pun. Partneriteti mund t pushoj prderisa njri prej partnerve t
prgjithshm trhiqet nga puna.
Ndarja e puns: Ka vshtirsi n ndarjen propocionale t puns, t t drejtave dhe
detyrimeve ndrmjet partnerve

3.1.1.3. Korporata
Nj

form tjetr e organizimit t bizneseve sht korporata. Kjo sht m tepr

karakteristike pr bizneset e mesme se sa pr t voglat.
Ndryshimi

thlbsor i forms korporative sht se jeta e Korporats sht e pavarur

nga jeta e pronarit. Nj form m e komplikuar e organizmit t biznesit, dallon nga
ortakria se jeta dhe zhvillimi i biznesit jan qartazi t ve uara nga pronart.
enaxhmenti dhe prona jan qartazi t prkufizuara: prona mund t shitet- biznesi
vazhdon.

Ne

aktin e themelimit (Statuti/kontrata) paraqitet edhe mnyra e qeverisjes. Pronsia

n korporat mund t jet e transferueshme dhe e patransferueshme.

Forma korporative e pronsis krijohet ndrmjet pronarve t cilt e themelojn

biznesin. Korporata themelohet sipas rregullave t prcaktuara me ligj. Pronsia
n korporat sht e evidentuar prmes certifikats pr askione, n t ciln sht i
prcaktuar numri i aksionve, t cilat i posdon aksionari.

Intreresi i pronarit nuk i jep t drejt t punoj n ndrmarrje dhe t marr pjes n
menaxhim. Ajo i jep t drejt t fitoj dividend n propocion me askionet q i
posedon dhe t drejt t blej aksione t reja para se ato t shfaqen n shitje
publike.

Bordi i drejtorve sht organ i udhheqjes s aktiviteteve t Korporats. Ky organ

i zgjedh menaxhert, t cilt udhheqin me ndrmarrjen.

Bordi i drejtorve sht prgjgjs pr formulimin e qllimeve afatgjata dhe

drejtimeve t zhvillimit, i konfirmon planet e manaxherve t lart dhe bn
kontrollin se si aplikohet politika e pranuar. Bordi i drejtorve konfirmon
politikn pranon raporte pr rezultatet e puns dhe e prcakton dividendn.

Korporata si lloj i pronsis ka prparsit dhe mangsit e veta. Si prparsi mund t

prmenden:
Orientimi kah zhvillimi: ndarja e qart e prgjegjsive pr menaxhim nga prona dhe motivimi
pr dividend si dhe mundsia pr t siguruar burime pr investime krijon platform pr zhvillim.
Lehtsira n ndryshimin e strukturs s pronsis dhe transferin e pronsis nga nj aksionar n
tjetrin n krahasim me ortakrin nuk krijon problem pr jetgjatsin e BV. Ekzistnca nuk
varet nga nj individ ose grup individsh.
Menaxhmenti i specializuar. Tek korporata kemi ndarje t pronsis nga menaxhmenti. Pr
shkak t ksaj, forma korporative e pronsis mund t angazhoj menaxher t specializuar pr
shtje vitale t puns.
Prgjegjsia e kufizuar. N formn korporative t pronsis, prgjegjsia e kufizuar sht
prparsia kryesore. Prona personale e pronarve sht me ligj e ndar nga prona e ndrmarrjes
s vogl.
Prfitimet pr t punsuarit. Forma korporative e organizuar t ndrmarrjeve t vogla ka m tpr
shans t krijoj iniciativa pr t punsuarit. Prfitimet e ndryshme, si p.sh.pagesa e pensioneve,
sigurimi, pronsia e aksioneve, bonuset, mund t krijohen m me sukses n kt form t
organizimit t ndrmarrjeve t vogla, n krahasim me dy format tjera t organizimit t
ndrmarrjeve.

Prpos prparsive, forma korporative, si form e organizimit t ndrmarrjeve t

vogla, ka edhe mangsit e veta. Ato jan:

Kapitali themeltar i nevojshm, pr krijimin e korporats: t shumtn me ligjet

komerciale (Ligjin mbi korporatata) prcaktohet vllimi minimal i kapitalit fillestar
(themelltar) pr t themeluar korporatn. Kjo sht nj barrier pr ndrmarrsit q
fillimisht t orientohen pr kt form organizimi. Kjo ka t bj sidomos me
vendet ku nuk sht i zhvilluar tregu i kapitalit dhe tregu i letrave me vler.

Taksat e dyfishta: taksat e paguara n profitin e Korporats, por edhe taksat n

dividend pr pronart.
Krkesa juridik. angsia kryesore e forms korporative t organizimit sht se ka
krksa juridike para fillimit dhe gjat funksionimit. Kshtu p.sh., krksat mund ti
adresohen certifikats s aksioneve, vuls s korporats, librit korporativ t
shnimeve, regjistrimit si inkorporat, evidenc t detajizuar t kontabilitetit,
rregullativ lidhur me mbledhjet e Kshillit t drejtorve, etj.

Nj lloj i veant i Korporats sht Korporata S e cila sipas praktiks ka nj

veori sepse e tejkalon problmin e tatimit t dyfisht. S korporata sht form e
popullarizuar pr prkrahje t lirimit nga tatimt fedrale. Paraqitet kur forma ose
grupi tjetr korporatash.

Kotrolli i vshtirsuar: rritja e numri t aksionarve dhe rritja e numrit t t

punsuarve n korporat zvoglon mundsin pr kontroll t aktiviteteve BV- t
organizuar si ndrmarrje korporative.
Rrzikim i aksionarve t vegjl. Interesi i aksionarve t vgjl sht i rrezikuar
kur disa aksioar e mbajn paketn kontrollus t aksioneve.

Gjat shpjegimit t thelbit t funksionimit t organizimit t ndrmarrjeve t vogla

dhe t mesme vrehet se vetm forma korporative e organizimit ka struktur
udhheqse t veant. At e prbjn: aksionart, Kshilli i drjetorv dhe ekipi
menaxhues.

Aksionart jan pronart e Korporats, N Korporat t vogl, disa persona mund

t mbajn pjesn m t madh t aksioneve, me an t t cils mund t ralizojn
kontroll t trsishm. Aksionart pr t mbrojtur interesat e veta zgjedhin antar n
Kshillin e drejtorve.

Bordi (Kshilli) i drejtorve sht nj grup i personave me autoritt t kufizuar

juridik, t cilt jan juidikisht prgjegjs askionarve dhe jan t zgjedhur nga ata.

Bordi i drejtorve zgjdh presidentin e vet, i cili n korporatat e vogla sht

njkohsisht edhe drejtori ekzekutiv-CEO.

Kshilli i drejtorve gjithashtu formon edhe komitete. s shpeshti formohen

kto tri komitete: komiteti ekzekutiv, komiteti pr revision dhe komiteti pr
financa.

3.1.1.4. Kooperativa

Kooperativa sht form e organizimit t ndrmarrjeve t vogla n pronsi t

pronarve, e cila punon n interes t pronarve dhe e cila i shfrytzon shrbimet e
tyre. Kooperativn e prbjn pronart p.sh. prodhues, shitje me shumic, tregti me
pakic apo konsumator q punojn kolektivisht dhe blejn apo shesin pr klientt
e tyre.

3.2. Prgjegjsit ligjore t bizneseve

BV si edhe t gjitha bizneset e tjera n merrdhniet e tyre komerciale paraqiten

me prgjegjsi t cilsis dhe vllimit t ndryshm. Kjo, n t vrtet tregon se me
ka ata garantojn t prmbushim obligimet e tyre ligjore dhe t kontaktuara me
partnert afarist. Cilsia mund t paraqitet n form t:

1) shoqrive me prgjegjsi t plot t pa kufizuar,

2) shoqrive me prgjegjsi t kufizuar (sh.p.k.) dhe
3) shoqrive me prgjegjsi t kombinuar-komanditore.

1) Shoqrit tregtare me prgjegjsi t plot: Ortakt, pronart/ pronari prgjigjen pr

obligimet e ndrmarrjes me tr pasurin e tyre, jo vetm me kapitalin q kan investuar pr
themelimin e BV. Kshtu, pr shembull n rast se nj biznes krijon obligime prej 300.000
eurosh, kurse nga asetet e veta mund t mbuloj 200.000, ather gjyqi, n procesin e
bankotimit do t detyroj pronarin ose pronart q nga pasuria jasht ndrmarrjes t mbuloj
obligimet tjera prej 100.000 eurosh.

2) Shoqrit tregtare me prgjegjsi t kufizuar: Pronari/pronart/patner prgjigjen pr

boligimet e ndrmarrjes vetm deri n lartsin e kapitaleve t tyre t avancuara me rastin e
themelimit t ndrmarrjes. e ligj mund t kufizohet kapitali minimal pr themelimin e ktyre
shoqrive q kjo t sherbej si baz pr kto obligime. Kshtu pr shembull nse nj shoqri
tregtare (BV) krijon obligime prej 300.000 eurosh, ndrsa asetet e tij jan 200.000 euro dhe
bie deri tek procedura e bankrotimit, gjyqi prkats do t shlyej kreditort sipas prparsive
t kufizuara me ligj vetm deri n nivelin prej 200.000 eurosh.

3) Shoqrit komandite: Tek kto shoqri disa nga pronart kan prgjegjsi t plot e disa
prgjegjsi t kufiuar. e statutin e BV caktohen t drejtat dhe pjesmarrja n menaxhim e
pronarve me cilsi t ndryshme prgjegjsie, me rast ato me prgjegjsi t plot duhet t
ken t drejta m t mdha.

3.3. Investiet e prbashkta si form e krijimit t biznesit

Investimet

e prbashkta (Joint Ventures) sht form e partneritetit pr krijimin dhe

zhvillimin e biznesit e krijuar me bashkimin e disa partnerve t angazhuar n nj lm
mjaft t specializuar zakonisht me partner t jashtm.
Dobia

e investimeve t prbashkta qndron kryesisht n faktin se secili partner sjell

dika q mungon te tjetri: financat, teknologjin, menaxhmentin e t ngajshme.
Kjo sht nj form mjaft e avancuar e bashkpunimit ndrkombtar, e cila mund t
nxis zhvillimin e vendeve t pazhvilluara. Ajo paraqitet edhe si nj nga format e
investimeve t jashtme direkte.

3.4. Franshiza si form e krijimit t biznesit

Prejardhja

e fjals franchise rrjedh nga fjals francize q e ka kuptimin e

privilegjit apo autorizimit. N gjuh angleze ka kuptim edhe m t gjer q sht:
E

drejta e vots, ndonj e drejt special apo privilegji, t ciln e jep qeveria, q t
afaroj si institucion, shoqat apo ngjashm
E drejta e emrit t produktit dhe shrbimeve, shpesh e drejt ekskluzive pr ndonj
regjion t caktuar
Asociacioni

ndrkombtar pr franshiz (International Franchise Association) e

definon franshizn si raport kontinuel n t cilin blersi i franshizs siguron t
dejtn pr biznes sipas nj marke, licence apo teknologjie, me rregulla dhe
standarde strikte.

Franshiza sht nj mnyr e shklqyer pr t kombinuar shpirtin ndrmarrs me

eksperiencn, e cila sht e testuar nga tregu.
Asistenca n franshiz pra:
far lloji t trajnimit i ofroni menaxhmentit dhe nnpunsve?
Cila sht trsia e produkteve?
far hulumtimesh t tregut jan kryer?
Cilat jan provizionet (prqindjet) pr reklamim dhe pr promovimet e shitjeve
speciale?
far asistence financiare sht n dispozicion?
Zona e tregut
Sa sht e madhe zona e tregut t franshizs?
A sht territori i tregut mjaft i gjer pr prkrahjen e franshizs?
far sht prvoja n profit e franshizave n territoret e tjera?
A jan n dispozicion deklaratat mbi shitjet e synuara, harxhimet administrative
dhe neto fitimin?

Duhet kuptuar se franshiza sht njri nga modelet m bashkkohore t shitjeve me

pakic t produkteve dhe shrbimeve.

Zhvillimi i hovshm i franshizs lidhet m vitet 80-90-t t shekullit t kaluar, kur

n SHBA jan krijuar mbi 498.000 t punve franshizore me mbi 590.000 miliard
$ t shitjes s mallit dhe shrbimeve.

Kontrata pr franshizingun sht sistem i ri kotranktues i distribuimit t prdukteve

dhe shrbimeve.

Baza e ktij lloji t kontrats sht prdorim i shpejt, dhe nevojs s zgjerimit t
veprimtarive shrbyese, shpesh t lidhura me shitjen e prordukteve, nse
ndrmarrsi dshiron t ndrtoj rrjetin e njsive t cilat punojn sipas mostrs
(shembullit) t tij dhe t cilat n mas t njjt ofrojn shrbime t standardizuara.

Kontrata pr franshiz
A sht

kontrata e drejt pr t dyja palt?

A sht kotrata gjithprfshirse, a i mbulon t gjitha aspektet e bzinesit?
A jan kushtet e blerjes s franshizs t arsyeshme?
A jan kushtet e veanta n kontrat t arsyeshme, ve anrisht n lidhje me :
Pagesat fikse
Blerjen e marrveshjeve pr produkte
Kuotat e shitjeve
T drejtat ekskluzive
Anulimin e marrveshjes pr franshiz
mimin total t franshizs

Tipet e franshizave jan:

Franshiza e emrit tregtar

Franshiza e shprndarjes s produktit
Franshiza e pastr

Franshiza e emrit tregtar prfshin nj emr firme. Zbatuesi blen t drejtn pr

tu identifikuar me emrin tregtar t franshizoit pa shprndarjen e produkteve t
veanta nn emrin e prodhuesit.

Franshiza e shprndarjes s produktit prfshin dhnien e licencave zbatuesit pr

t shitur produkte specifike nn emrin dhe markn e firms s nj prodhuesi,
nprmejt nj rrjeti shprndarjeje t zgjedhur dhe t kufizuar.

Franshiza e pastr- prfshin sigurimin e zbatuesit me nj format komplet biznesi,

duke prfshir licenc pr nj emr tregtar, produktet ose shrbimet pr tu shitur,
mekanizmat fizike, metodat e veprimit, nj strategji marketingu, nj process
kontrolli t colsis, nj sistem komunikimi t dyanshrm dhe shrbimet e
nevojshme t biznesit.

Prparsit e franshizs

1.
2.
3.

Suksesi m i leht n zbatimin e teknologjis dhe strandardeve/trajnimi

arketingu/penetrimi m i leht (emir m i njohur dhe identifikimi me te)
Sistemi i prpunuar mir pr t siguruar cilsi + standardet

T metat e franshizs

1.
2.
3.
4.

Pagesa e vazhdueshme e franshizs n kmbim t s drejts

Strandardet strikte-autonomia m e vogl (inspektimi nga franshizori)
Kufizimet n blerje dhe shitje
Kufizimet n asortiment

Franshize = d.m.th. e privilegjit apo autorizimit. (sipas gjuhs francize)

Franshize = E drejta e vots, E drejta e emrit t produktit dhe shrbimeve, (gjuhs

angleze)

3.5. Regjistrimi i bizneseve

Bizneset

duhet t marrin formn legale- te regjistrohen tek organi prkats shtetror

pr t zhvilluar veprimtarin. N kt mnyr ato hyjn n botn e eniteteve legale,
duke u br persona juridik, t cilt mund t prkufizojn obligime reciproke me
bizneset e tjera is dhe t hyjn n obligime ndaj shtetit sidomos n lidhje me pagesn e
tatimeve dhe taksave.
Ato

jan nj kudrvler pr shrbimet publike dhe civile q ofrojn institucionet

shtetrore n nivelin qendror dhe vendor.
Bazat

ligjore pr krijimin dhe funksionimin e bzineseve vihen me ligje sistemore t

cilat n vende t ndryshme kan emra t ndryshm si: Ligji mbi ndrmarrjet/ Ligji mbi
Koporatat/ Ligji mbi shoqrit tregtare.
e

kt ligj prcaktohen bazat juridike pr format e organizimit t bizneseve dhe

qeverisjes si dhe menaxhimit t tyre, obligimet e tyre ligjore, marrdhniet e tyre t
ndrsjella dhe marrdhniet e tyre ndaj shtetit.

e regjistrimin e biznesit dhe hapjen e llogaris s tij financiare n bankn

krijohet identiteti i biznesit .

Biznesi ka nj numr identifikues n regjistrim e bzineseve q mbahet n : gjyqe,

ministri, oda ekonomike, varsisht nga praktikat e krijuara n vendet e ndryshme.

Paralelisht me regjistrimin e biznesit n zyrn e autorizuar pr kt pun, p.sh. n

Kosov n inistrin e Tregtis dhe Industris, prktsisht n Agjencin e Regjistiit
t Bizneseve Kosovare, regjistrohet emri tregtar (firma) dhe niveli i prgjegjsive
juridike.

Procesi i themelimit mbshtet n dokumentet e tjera si jan: vendimi pr themelim

(Akti i themelimit), Statuti dhe Kontrata. Ksaj do t duhej ti paraprinte plani i
biznesit.

e aktin e themelimit Kontrata sht dokumenti kryesor.

Prmbajtja e kontrats mund t jet e ndryshme por m posht po japim

elementet themelore q prmban n shumicn e rasteve.

Identifikimi (Firma, adresa, selia)

Veprimtaria
Pasuria/ktapitali
Mnyra e formimit t kapitalit
Mnyra e menaxhimit
Mnyra e ndarjes se profitit/ rrezikut
Hyrja dhe dalja nga partneriteti
Prfundimi i puns.

3.6. Angazhimet n biznes t vogl dhe t mesm

Angazhimi

n biznesin e vogl dhe t mesm sht nj hap serioz q

ndrlidhet me:

motivet e angazhimt,
zgjedhjen e forms s angazhimt,
prkufizimin e ides dhe
analizn e saj nprmjet planifikimit

biznesit.

t biznesit dhe zbatimin e planit t

otivet e angazhimit n BV
Jan br hulumtime t shumta lidhur me motivet q e nxisin angazhimin individual
ose n form partneriteti n bzinesin e vogl. Nse do t mund t gruponim nxitsit ata
kan t bjn me nevojen e verifikimit t personalitetit, nevojn e rritjes s mirqenies
dhe ruajtjen e pasuris e pastaj edhe detyrimet q dalin si pasoj e situatave t
shtrngess materiale ose konflikteve n pun,
a)N grupin e motiveve q lidhen me nevojn e verifikimit t personalitetit mund
t merren:
Dshira pr pavarsi: Kjo sht karakteristik e ndrmarrsve t mirfillt. Ata
besojn n idet e tyre dhe e ndjekin realizimin e tyre me vendosmri t madhe. Kjo i
bn ata q t ken afinitet, q t jen shef i vetvetes.
Dshira pr t shfrytzuar shanset: individve mund tu paraqiten shanse t
ndryshme q i nxisin ata pr t ndrmarr bizneseve t vogla dhe t mesme.
Dshira pr t materializuar prvoj n biznes: Shum ekspert t fushave t
ndryshme krijojn nj prvoj n biznese t mdha, n krkime t ndryshme,
consulting, apo fusha t tjera, t cilat dshirojn ti bjn edhe m efektive nprmjet
angazhimit n BV.

a)

N grupin e motiveve q lidhetn me rritjen e mirqenies sociale dhe

rritjen apo ruajtjen e pasuris hyjn:

Motivet financiare: Shpresa se nrprmjet biznesit t vogl dhe t mesm

mund t fitohen shum m tepr para se sa nga paga e zakonshme ose si i
punsuar sht nj nga nxitjet e fuqishme pr t lansuar nj biznes;

Tradita familjare: i nxit poashtu shum individ q t angazhohen n

BV pr t ruajtur pasurin familjare ose si di ka q prbn nj tradit
familjare;

c) Ndr faktort nxits q e kan burimin nga nj nevoj apo detyrim mund t

llogariten:
Zvoglimi i shanseve pr punsim: Shum individ apo grupe individsh q n
kushte normale do t preferonin t jen punmarrs me pag, angazhohen n biznesin e
vogl si pronar t shtyr nga vshtirsit pr t gjetur nj vend pune. Kjo ndodh kur
ekonomia sht n faz t rnies apo recesionit apo kur ka nj nivel t ult zhvillimi
dhe papunsi t lart, si pr shembull n Kosov, ku norma e papunsis sht rreth
40%; Lidhur me kt si nxitje plotsuese sht edhe punsimi i antarve t familjes.
Humbja e vendit t puns: Ngjashm sikurse edhe n rastin e par humbja e vendit t
puns i nxit shum individ q t krijojn biznese t vogla. Kshtu ishte edhe n
Kosov n vitet 90-t kur pr shkak t prjashtimit nga puna nj numr relativisht i
madh u detyruar t provoj gjenerimin e t ardhurave nprmjet krijimit t ndrmarrjeve
tregtare dhe shrbyese;
Konfliktet n vendin e puns: Konfliktet n vendin e puns, sidomos ato q kan t
bjn me lndimin e personalitetit, konfliktet rreth koncepteve apo ideve dhe filozfis
zhvillimore, ato q ngushtojn hapsirn pr ide t reja dhe afirmim t ekspertve
mund t jen nj nxits shum i fuqishm pr t lansuar BV.

3.7. Format e angazhimit n BV

Angazhimi

pr t krijuar pronsi dhe pr t udhhequr e zhvilluar nj BV

mund t bhet n forma t ndryshme. Dy mnyrat m t shpeshta t fillimit t
biznesit nga ana e pronarve t saj jan:
1.Blerja e bzinesit ekzistues
2.Themelimi i biznesit t ri.
3.nyra

dhe

e tret pr fillim me biznes ka t bj me trashgimin e biznesit familjar,

4.Ndrsa e katrta lidhet me bashkngjitjen

5.Lidhur me kt jan edhe franshiza dhe
6.Investimet e prbashkta (joint venture).

n biznes.

3.7.1. Blerja e biznesit ekzistues

Vendimi

pr t bler biznesin ekzistues paraqet nj vendim kompleks dhe sht i

bazuar n t dhnat dhe informacionet t cilat jan t natyrs juridike dhe ekonomike.
Format e blerjes s biznesit ekzistues kan t bjn me:
a) blerjen e drejtprdrejt kur pronsia kalon nga pronari ekzistues n nj pronar t ri;
b) blerjen e nj bzinesi duke u br partner/aksionar i ri me plqimin e pronarve
ekzistues, duke e zvendsuar ndonjrin nga pronart ose thjesht duke bler aksionet n
tregun e letrave me vler nse bhet fjal pr korporata;
c) belrjen e nj franshize ekzistuese duke marr obligimet e blersit t prparm t
franshizs, ekzistues, kjo ka qen sidomos nj nga format e privatizimit n shum
ekonomi t tranzicionit, kur menaxhert dhe puntort kan bler ndrmarrjet
shtetrore ose shoqrore nga shteti.
egjithat edhe n ekonomit e tregut mund t paraqitet kjo praktik e blerjes s
ndrmarrjeve nga menaxhert tek pronari ekzistues.

Para se t merret vendimi duhet t analizohet puna e ndrmarrjes dhe sidomos

aspektet e veanta si arsyet e shitjes, profitabiliteti, asetet dhe detyrimet dhe
aspektet juridike.
Arsyet e shitjes s ndrmarrjes mund t jen: trheqja nga bzinesi, puna e keqe,
humbja nga puna e saj, lokacioni joadekuat, hyrja n biznes t ri dhe t tjera.
Arsyet e vrteta blersi potencial mund ti kuptoj prmes mledhjes s t dhnave
dhe informacioneve nga konsuamatort, kreditort, bankat, konkurrentt apo
furnizuesit. Kto informacione duhet t ndihmjn n prgatitjen e analizs
objektive t puns s ndrmarrjes.
Analiza e profitabilitetit prkatsisht bonitetit ndrlidhet me analizn e afarizmit
dhe t pasqyrave financiare si dhe pozits n treg t biznesit ekzistues si dhe
raportin midis pasuris s saj dhe detyrimeve. Kjo do t thot se bhet nj vshtrim
historik por edhe nj parashikim mbi gjasat pr afarizm pozitiv n t ardhmen. Pra
nevojiten nj plan biznesi, pr ka bhet fjal n kapitullin vijues.
Analiza e dokumenteve juridike ka t bj me dokumentet q justifikojn
pronsin e ndrmarrjes si dhe marrveshjet e kontraktuara me furnitort, blersit
dhe kreditort.

Para marrjes se vendimit pr blerjen e nj biznesi ekzistues gjithashtu duhet

analizuar prparsit dhe t metat q mund t ket nj rast i till.

Jan disa shtje t cilave duhet kushtuar kujdes si nga ana e:

a) prparsive ashtu edhe nga ana e

b) t metave.

a) Prparsit e blerjes s nj biznesi ekzistues:

Tejkalimi i barrierave pr hyrjen n treg, e cila ka t bj me bizeset q tashm

kan krijuar konsumatort e vet dhe ajo q mbetet tek pronari i ri sht q t ruaj
blersit ekzistues dhe eventualisht t zotroj tregun.

Kjo sht nj prparsi e rndsishme, ngase tregu prmban nj nga problemet dhe
pasigurit kryesore kur fillohet biznesi i ri.

Kalimi i shpejt nga ideja n shitje sht i mundur duke filluar nga likacioni
ekzistues, shpeshher edhe kapitali punues dhe fuqia ekzistuese puntore e cila
sht e aft pr vazhduar biznesin. Kjo sht shum e rndsishme sepse investimet
n blerjen e biznesit fillojn menjher t japin efektet kthyese, n krahasim me
fillimin e biznesit t ri, kur pr nj koh ato jan t ngrira dhe nuk japin efekte
derisa t aktivizohet biznesi q sht n krijim e sipr.
Besimi me kosumatort ekzistues, biznesi ka krijuar nj imazh dhe konsumator
besnik q jan t lidhur me t. Kjo ka t bj me good will. Good will paraqet
n t vrtet diferenca midis vlers kontabl, pasiguris neto dhe vlers s tregut,
n dobi t ksja t dyts. Good will ka t bj me reputacionin dhe mimin e emrit
dhe t marks (brand) t nj biznesi q i sjell pasuri m t madhe pronarit t tij se
sa q sht vlera reale kontabl e aseteve. Por kjo gjithashtu mund t sajoj nj
rrethan t volitshme pr blersin e biznesit dhe shans pr zhvillim t mtejm.
Dija prezente n stafin ekzistues pr teknologjin po ashtu mund t ul
shpenzimet e nevojshme pr rekrutim dhe trajnim t stafit dhe t krijoj nj
platform pr rritje.

b) T metat e blerjes s nj biznesi ekzistues:

Vshtirsia

e prcaktimit t obligimeve dhe detyrimeve t bzinesit pr shkak t

pasiguris rreth evidencs kontabl, kshtu q edhe pas fillimit t puns mund t
ndodh q t befasohemi me krkesa t kreditorve e q mund t pengojn zhvillimin e
biznesit;
Rreziku

lidhur me asetet e paprekshme (intangible), reputacioni bad will q lidhet

me reputacionin e keq, me shprehit e kqija tek t punsuarit ekzistues, kontestet rreth
pronsis intelektuale si dhe mosbesimin e krijuar tek konsumatort;
Trashgimia

sidomos tek bizneset familjare mund t jet e ndrlikuar dhe mund t

krijoj konteste gjyqsore;
Pavarsia m e vogl e ndrmarrsit n realizimin e ideve t veta pasi q dosido sht
i lidhu me biznesin ekzistues;

3.7.2. Krijimi i nj biznesi t ri-ndrmarrje t re

Krijimi i biznesit t ri krkon nj analiz t kujdesshme, t themi m stabile n

krahasim me ndrmarrjen ekzistuese pasi q pasiguria sht m e madhe kur hyhet
n nj opsion krejtsisht t ri pr t lvvruar - krkuar n nj fush t re.

Vendimi pr themelim t biznesit t ri kur sht fjala pr nj BV duhet t bazohet

n nj plan t biznesit, i cili n t vrtet paraqet nj studim t fizibilitetit apo t
arsyeshmris.

Tr ksaj i paraprin procesi i analizs s kapaciteteve dhe mundsive vetjake,

grumbullimi dhe przgjedhja e ideve dhe analiza e gjer dhe e thell e ides
nprmjet planit t biznesit.

tutje do t analizohen prparsit dhe t metat e krijimit t biznesit t ri, ecuria

e przgjedhjes s fushs dhe ides s biznesit si dhe format n t cilat mund t
organizohet ky biznes.

Prparsit dhe dobsit q lidhen me themelimin e bizesit t ri, pra

ndrmarrjes s re:

Themelimi i ndrmarrjes s re i ka prparsit e veta, si pr shembull:

Pronari ka mundsi vet ta zgjedh lokacionin e ndrmarrjes;

Pronari nuk i trashgon problemet q dalin si pasoj e trashgimis negative t
ndrmarrjes (shprehit e kqija t personelit, paqartsi lidhur me detyrimet
financiare e t ngjashme;
Pronari zgjedh vet fushn e veprimtaris, produktet dhe shrbimet sipas afiniteteve
dhe prparsive t tij;
Pronari ka liri t plot n organizimin e puns dhe udheheqjes s saj.
E zgjedh vet personelin

Faktort negativ t cilt duhet t merren parasysh gjat themelimit t ndrmarrjes

s re jan:

Ekziston nj rrezik m i lart pr falimentim q n vitet e para t puns;

Vllimi i investimeve;
Vshtirsit e krijimit t marrdhnieve t mira ndrmjet njerzve brenda personelit;
sht e nevojshme koha pr anulimin e problemeve fillestare q lidhen me sigurimin
dhe vendosjne e rregullave, duhet t vendosen linja t reja pr kreditime dhe
furnizime.

Tek krijimi i biznesit t ri jan me rndsi edhe disa momente q ndrlidhen me

krkesat, qllimet dhe aftsit personale nprmjet t t cilave zbulohen afinitetet
pr t gjetur fushn ku mund t kemi nj shanc m t madh pr sukses. Rndom
procesi i zgjedhjes s fushs dhe biznesit konkretisht kalon npr nj procedur q
prfshin grumbullimin e ideve, analizimin dhe przjgedhjene tyre.

3.8. Krkesat dhe aftsit personale n krijimin e biznesit

Fillimi

i biznesit t ri gjithmon shoqrohet me nj shkall pasigurie pasi q ka t

bj me nj fush t re shpeshher edhe pa shum prvoj. Ktu ndeshemi me shum t
panjohura, t cilat duhet t shqyrtohen me kujdes.
Pra

kjo sht e ngjashme me nj ar t paprpunuar n t ciln ka mbjell-korr.

Aktori i biznesit t ri duhet t jet shum i vetdijshm se prej nga fillon, prkatsisht
se cila sht baza, starti, prej t cillit niset.
Prandaj

bhet nj lloj analize:

Cilat jan aftsit tuaja, resuset;

ka trashgoni e q mund tju ndihmoj;
ka mund t shfrytzoni n favorin tuaj.

2) Krijimi i biznesit t ri - identifikimi i fushs dhe shanseve

Analiza

e msiprme sht shum e dobishme pr evidentuar aftsit, motivet dhe

ambicet, t cilat n biznesin e ri jan forca kryesore shtytse pr t ngritur dhe zhvilluar
bizesin. Por nga kjo list krkesash q mund t ket edhe ngjyr subjective duhet t
kalohet n nj analiz t kushteve objektive prkatsisht n shqyrtimin e kushteve t
mjedisit dhe konfrontimin e tyre me krkesat, ambiciet dhe aftsit personale.
Analiza
Ku

e mjedisit duhet t jap prgjigje se:

mund t realizoni ambiciet tuaja: cilat jan fushat dhe sektort e biznesit q ju
prgjigjen afiniteteve personale dhe ofrojn shanse m t mdha n treg pr t knaqur
ambiciet personale?
Ku jan vshtirsit m t mdha pr hyrje n treg: mund t keni disa alternative pr
nj biznes t ri q knaq krksat prsonale, por jan t ballafaqura me vshtirsit pr
t hyr n treg?
Ku sht kompetenca dhe shanset m t mdha duke pasur parasysh analizn e
msiprme?

3.9. Procesi i krijimit t biznesit t ri- identifikimi i ideve

Duke pasur parasysh rrethanat e msiprme duhet t bhet nj evidencim

prkatsisht nj grumbullim i ideve. Nj teknik e dobishme pr t realizuar kt
sht teknika e brainstromingut q sht nj teknik shum efektive pr t
ndrtuar idet/qndrimet n interaksion me t tjert.

Pr t pasur rezultate n kt mendim grupor sht i nevojshm:

Inkurajimi i diskutimit, respektimi i mendimeve t t tjerve, pra nuk lejohet q

ideja e tjetrit t kundrshtohet, apo q diskutimi t pegohet,
Regjistrimi i t gjithave ideve: asnj prej ideve t dhna nuk mund t lihet jasht,
ajo duhet t regjistrohet si t gjitha t tjerat,
Sistemimi, klasifikimi dhe grupimi i ideve duhe t bhet pasi t jet mbyllur
diskutimi,
Kombinimi i ideve edhe modifikimi i tyre pr t krijuar nj ide t re sht i
lejueshm.
PRFUNDII I PJESS S I-r

N KT KAPITULL
Objektivi

i ktij kapitulli sht t kuptohet rndsia e planit t biznesit

pr

t marr vendimin pr fillimin e biznesit,

pr t investuar n biznes,
pr t krijuar partneritet,
pr t menaxhuar mbijetesn dhe rritjen e biznesit.
Prmbajtja

prfshin:

Planifikimin

e biznesit si nj process i rndsishm,

Plani i biznesit dhe rndsia e tij,
Prgatitja dhe hartimi i planit t biznesit, procedura dhe organizimi i puns,
Prmbajtja e planit t biznesit sipas standardeve dhe praktikae ndrkombtare.

4. PLANIFIKII I BIZESIT
Planifikimi

i biznesit sht nj nevoj e domosdoshme pr t zhvilluar at dhe pr t

arritur objektivat (qllimet) pr t cilat sht inciuar, funksionon dhe zhvillohet biznesi
konkret.
Rezultat

i planifikimit sht plani i bizesit nj dokument i shkruar i cili prshkruan

segmentet kye t nj biznesi. Procesi i planifikimit zbatohet sipas nj metodologjie
pothuajse stanarde ndrkombtare.
Varsisht

nga madhsia e biznesit plani i biznesit mund t ket prej 10-70 e m

shum faqe. N kt kapitull do t analizohet nevoja dhe rndsia e planit t biznesit,
struktura e tij dhe me tutje do t trajtohet metodologjia e hartimit t tij sipas strukturs
dhe prmbajtjes.
N

kt kapitull do t prezantohen edhe shembuj dhe studime rasti.

4.1. Plani i biznesit dhe rndsia e tij

Plani

i biznesit paraqet nj dokument t rndsishm, bile t domosdoshm pr t

themeluar nj biznes, pr ta menaxhuar at dhe pr t zhvilluar dhe rritur at. N kt
aspekt mund t thuhet se plani i biznesit paraqet:
a)

Instrument t rndsishm t qeveisjes (nevojat e brendshme).

b)

Zhvillimin e partneritetit dhe sigurimin e financimit nga burimet e jashtme.

a)

Instrument t domosdoshm pr menaxhimin e biznesit. N kt kapitull ai

shpesh krahasohet me nj hart rruge, q u udhheq biznesin n rrugtimin e tij drejt
zhvillimit n mjedisin e pasigurt biznesor.
Udhtari

q kalon npr nj rrug t panjohur q m leht mund t orientohet kur ka

hartn e rrugve me vete, nuk e humb rrugn dhe kohn pr t pyetur shum apo pr
tu rikthyer n rrugn e drejt.

Njsoj edhe ndrmarrsi apo menaxheri i BV nprmjet planit t biznesit shum m leht do
t ballafaqohet me pasigurin, konkurrencn dhe me nevojn q t marr vendime t drejta.
Plani i biznesit duhet t siguroj sidomos informatat e mposhtme:

1) Ku ndodhemi n momentin e tashm? (ktu kmi t bjm m analizn e gjendjes s

pikrishme t bzinesit, situatn financiare, tregun, teknologjin, personelin kur sht fjala pr
biznesin ekzistues dhe prshkrimin e potencialeve, aftsive dhe mudsive t ndrmarrsve kur
fillohet biznesi i ri. Kjo prfundon me analizn SWOT e cila paraqet nj analiz t pozicionit
konkurrues t biznesit;
2) Ku dshirojm t arrijm? I prkufizojm qllimet q duhet ti arrijm. Ato duhet t jen
t qarta aq sa mund t shprehen edhe n aspektin cilsor edhe n aspketin sasior, kshtu q
mund t velrsohet suksesi n arritjen e tyre.
3) Si do t arrijm atje? Ktu kemi t bjm me shpejgimin e kushteve t tregut dhe t
kushteve t teknolgojis, t cilat do t bjn t mundur q t arrihen objektivat. Si do ti
shesim dhe si do ti sajojm produktet apo shrbimet q bjn t mundur arritjen e
objektivave.
4) Sa jan t vlefshme sakrificat n krahasim me investimet q kemi pr t br? Do t
bhet nj krahasim midis investimeve dhe efekteve nga investimet, prkatsisht rreth asaj se sa
sht i knaqshm fitimi n krahasim me investimet q kemi br.

Gjithashtu plani i biznesit siguron q t krijohet nj motivim m i madh i punnjsve

pr tu identifikuar me BV dhe pr t punuar pr qllime e vision me t cilin
identifikohen t gjith. Ai mund t jet nj instrument pr t trhequr me tepr
personel t kualifikuar.

b) Rndsia e planit t biznesit pr zhvillimin e partneritetit dhe sigurimin e

burimeve t jashtme t financimit sht po ashtu e madhe. Shum rrall ndodh q
ndonj BV t jet e mjaftueshme n apektin e burimeve financiare. Pr kt arsye
ato jan t detyruara t hyjn n marrdhnie partneriteti, apo t krkojn hua nga
burimet e ndryshme (banka, institucionet mikrokredituese e t ngjashme. Plani i
Biznesit paraqet nj doument q lehtson shum bisedat dhe angazhimet pr
kt, ai jep prgjigje n shum pyetje q ju interesojn partnerve apo
huadhnsve:

Sa jan burimet e nevojshme financiare dhe pse?

Kur mund t kthehen investimet ose kredia?

A krijohet fitim i mjaftueshm pr t kthyer kredin, prkatsisht investimet?
Cili sht vizioni i juaj, si do t arrini kt?

Pra plani i biznesit sht nj dokument shum i prshatshm pr tu

prezantuar para kreditorve, partnerve, pr t br prezantime efektive n
power point pr partnert.

e an t nj plani t mir t biznesit mund t bhet shum leht krijimi i

partnerve strategjik- bashkpunimi afatgjat n investime dhe zhvillim.

Nga sa u tha nn (a) se sht Instrument t domosdoshm pr menaxhimin e

biznesit. dhe (b) se Rndsia e planit t biznesit pr zhvillimin e partneritetit
dhe sigurimin e burimeve t jashtme t financimit sht po ashtu e madhe, mund
t prfundohet se plani i biznesit sht nj dokument bazik i domosdoshm pr
t menaxhuar BV.
P kt arsye menaxhert e biznesit t vgl dhe t mesm duhet t aftsohen pr ta
hartuar dhe pr t zbatuar planin e biznesit n rrugn e sigurimit t nj perspektive
t mir dhe afatgjat t biznesit t tyre.
N fakt nse dispononi me planin e biznesit, kjo ju ndihmon t ngritni nivelin e
seriozitetit n menaxhimin e biznesit por gjithashtu edhe q t tjert tu marrin me
seriozitetet m t madh.

4.2. Prgatitja dhe hartimi i planit t biznesit

Hartimi

prkatsisht prgatitja e planit t biznesit duhet t jet e organizuar mir e q

nnkupton se duhet t prkufizohet se:
1.
2.
3.
4.

kush do ta hartoj planin e biznesit,

mnyrn e hartimit dhe organizimin e puns,
si do t mblidhen informatat,
si do t diskutohet dhe aprovohet ai.

Kush do ta hartoj planin e biznesit? Lidhu me kt alternativat jan q plani i

biznesit t hartohet nga vet pronari, nga menaxhert, nga institutet krkimore dhe
organizatat pr konsulenc ose konsulett individual.
Lidhur me kt duhet theksuar se me rndsi sht q t sigurohet niveli i duhur
profesional.
1.

Nse n vet BV (pronari, menaxhert dhe stafi) nuk ka resurse q kjo t bhet n
nivelin e krkuar profesional ather mund t kontraktohet pr kt puns
konsulenti (Insituti, konsulenti individual etj.) por ata gjithsesi duhet t punojn n
bashkpunim me pronarin dhe menaxhert.
Nuk ka plan t suksesshm dhe t mir t biznesit nse punohet pa pjesmarrjen e
ndmarrsit dhe t menaxherve , pa diskutim dhe konsultim me ta lidhur me
objektivat dhe aspektet tjera.
Planet qe hartohen jasht ktij rregulli nuk jan t prdorshme.

2. Si do organizohet dhe bashkrendtet puna? Kjo do t thot se duhet t bhet nj

plan pr hartimin e planit t biznesit ku prkufizohen detyrat, bartsit e puns, kur do
t zhvillohen aktivitete, si do t zhvillohen , kush do t jen pjsemarrsit e t
ngjashme.
> Kjo siguron nj pjesmarrje m t gjer q do ta prdorin dhe do ta zbatojn. Takimet
pr dikutim dhe brainstorming jan shum t dobishme, por ato duhe t jen t
planifikuara dhe t pargatitura pr t dhn rezultatet e nevojshme.
3. Si dhe kur t mlidhen informatat? Edhe kjo bn pjes n programin e puns pr t
hartua planin e biznesit.
Kjo

edhe paraqet punn m t rndishme dhe me prgjegjsi, sepse nse infromatat

nuk jan t mjaftueshme apo t besueshme dhe cilsore rrezikohet seriozisht cilsia e
planit t biznesit.
N

kt aspekt burimet m standard t infromatatve duhet krkuan n:

1. Dokumentet hisotrike t biznesit, analizat, raportet dhe kontabilitetin e vet BV.

Studimet origjinale dhe vetanake pr gjenerimin e t dhnave- informative primare mbi
tregun apo teknologjin dhe lokacionin e biznesit (anketat, vrojtivet, etj)
2. Publikimet statistikore (Enti i statisiks, Qeveria, Bankat)
Publikimet e insitituteve krkimore, enciklopedit, librat, studimet dhe raportet
Qendrat Informative, Qendrat e ndrmarrsis dhe Acociacionet e Biznesit, ofrojn
Informata dhe konsulenc pr antart e tyre
edia (artikujt, informatat, intervistat)
Ekspozitat dhe panairet
Interneti
Intervistimi i partnerve (blersve dhe furnitorve)
3. Aprovimi i planit t biznesit bhet nga pronari nse biznesi sht individual,
prkatsisht nga ortakria dhe bordi nse kemi t bjm me partneritetet dhe korporat.
Aprovimit duhet ti paraprij diskutimi dhe dhnia e mendimeve nga t gjith ata q
mund t kontribuojn me propozime, ose ata q jan aktor t interesuar.

4.3. Prmbajtja e planit t biznesit

Prmbajtja

prkatsisht struktura e planit t biznesit n literatur dhe n

praktikn profesionale sht pothuajse gati e standardizuar.
Dallimet

nuk jan aq t mdha lidhur me prmbajtjen prkatsisht renditjen

e kapitujve.
Nj

metodologji t till q krkon me standarde ndrkombtare do ti

prmbahemi edhe ktu.

Kjo struktur e planit t biznesit prmban para s gjithash:

1.

Rezymen: (prmbledja e shkurt e planit t biznesit) q shkruhet n fund, por

vihet n fillim dhe prmban infromata ky e dhe shum t prmbledhura mbi
investitorin (pronarin), vellimin e prodhimeve dhe shrbimeve, tregun (sasin e
shitjeve dhe shtrirjen e shitjeve) dhe efektet ky e financiare.
Historiku i shkurtr dhe gjendja e pikrishme: Ktu prshkruhet shkurt
informata mbi t kaluarn dhe ecurin e zhvillimit nga t gjitha aspektet pr tu
ndaluar m hollsisht lidhur me gjendjen e shitjes, segmentet e tregut dhe
pozicionin konkurues. Gjithashtu edhe gjendja financiare n aspektin e lvizjes s
treguesve financiar, likuiditetit, burimeve t finacnimit dhe aftsive financiare
duhet t prshkruhen sa m detajisht.
Analiza e pozicionit konkurrues dhe SWOT: ku analizohen prparsit, dobsit,
mundsit dhe rreziqet me t cilat ballafaqohet biznesi nga aspekti i faktorve t
brendshm dhe konkurrenca, prkatsisht mjedisi biznesor.
Prcaktimi i qllimeve (ku dshirojm t arrijm) pr nj periudh t ardhshme
kohore, t shumtn plani i biznesit prfshin tri vite;

2.

3.

4.

1.Analiza e tregut (produkti dhe shrbimi q ofrohet, tregu q synohet,

segmentimi, krkesa, konkurrenca, mimet, plani i shitjes, plani i promovimit etj.)

2.Aspektet teknologjike dhe prshkrimi i procesit t puns pr sajimin e produktit

dhe shrbimit dhe lokacionit (pajisjet, materiali, lndt ndihmse, objektet e puns,
personeli dhe puna)

3.Aspektet e menaxhimit (struktura e organizimit, prshkrimi i punve dhe ndarja

e punve, aftsimi i personelit.

4.Identifikimi shpenzimeve dhe investimeve dhe burimeve t financimit

5.Analiza financiare, e cila prfshin parashikimet financiare, rrjedhn e paras,

pasqyrn e t ardhurave (bilancin e suksesit), bilancin e gjendjes, tregues
financiar mbi suksesin dhe efikasitetin e biznesit.

N KT KAPITULL :
Objektivi:

Krijimi i aftsive teorike dhe shkathtsive praktike pr t hartuar nj

plan biznesi sipas standardeve ndrkombtare.

Do

t msoni:

Si

t analizoni gjendjen ekzsituese, t shqyrtoni pozicionin tuaj aktual konkurrues, si t formuloni,

misionin, vizionin dhe qllimet/ objektivat pr biznesin tuaj,
Si

t planifikoni shitjen?

Si

t identifikoni kostot dhe investimet?

Si

t projektoni organizimin e biznesit dhe manaxhimin e tij?

Si

t llogaritni treguesit e suksesit dhe ti krahasoni ata me konkurrentt dhe t llogaritni se sa u

shpaguhen investimet dhe sakrificat tuaja?
Si

t bni projektin e zbatimit t planit t biznesit

Si

t shkruani nj rezyme t shkurtr dhe efektiv t Planit t Biznesit?

1.

PLANI I BIZNESIT, STRUKTURA E TIJ DHE METODOLOGJIA E HARTIMIT

N kt kapitull do t paraqesim dhe trajtojm prmbajtjen e planit t biznesit t
strukturuar sipas nj metodologjie standarde e cila u paraqit n kuadr t 3.3
(Investimet e prbashkta si form e krijiit t biznesit). N prgjithsi mund t
shihet se kemi t bjm me katr trsi themelore:
1) pjesn hyrse q prfshin prshkrimin e biznesit aktual, apo investitorin dhe
analizn e tij,
analizn e pozicionit konkurrues- SWOT dhe prkufizimin e qllimeve
(objektivave),
2) Analizn e tregut,
3) Analizn e teknologjis dhe aspektet menaxheriale dhe
4) Analizn financiare.
Plani i biznesit prgatet si pr biznese t reja q filojn punn si baz pr t marr
vendim prfundimtar, por gjithashtu edhe bizneset ekzstuese duhet ta ken planin e
tyre t bzinesit pr ta menaxhuar rritjen e biznesit.

5.1.Analiza e biznesit ekzsitues/ investitorit dhe prkufizimi i qllimeve

5.1.1.Prezantimi i biznesit dhe analiza e gjendjes aktuale
Kjo

pjes e planit t biznesit paraqet nj pasqyr t shkurtr t biznesit ekzistues

origjinn e biznesit, pronart, formn e organizimit dhe rrugn e zhvillimit t tij.
Qllimi sht q n kt pjes t planit t biznesit t themi thuhet se kush jemi ne
dhe ku jemi ne tani? Pra do t prcaktohet kahja e biznesit ekzsitues dhe drejtimi n
t cilin funksionon biznesi.

Pra

fillohet me prezantimin e emrit t kompanis, forms legale t biznesit, aleancat

strategjike dhe partnert.
Ktu

mund t shtohet edhe akti n baz t t cilit biznesi sht i regjistruar dhe n
aspektin legal sht i rregulluar.

N kt pjes prezantohet misioni i biznesit dh ndrmarrjes.

Misioni paraqet nj moto t formuluar me nj tekst t fuqishme pr vlerat ky e n

t cilat bazohet biznesi e q prbjn arsyen e ekzistencs s tij.

Kshtu pr shembull misioni i nj qumshtoreje do t ishte q t siguroj

furnizimin e kosnumatorve me qumsht t freskt dhe t cilsis s lart, duke u
bazuar n bashkpunimin me fermert vendas.

Ose nj shembull tjetr misioni i Institutit IRED sht t promovoj zhvillimin

ekonomik modern t Kosovs, duke u bazuar n filozofin e ndrmarrsis.

Misioni ndrlidhet t shumtn me produktin, konsumatort, filozofin e biznesit,

prparsit dhe velrat n t cilat besohet, imazhin e synuar publik.

Disa BVM kan edhe nj vision afatgjat mbi at se ku duan t jen pas nj
periudhe t themi dhjetvjecare ose m tepr si p.sh do t jemi prodhuesi numr
nj kompania jon do t shtrihet me punn e saj n tr rajonin e Ballkanit,
do t eksortojm mbi 80% t produkteve n Evrop e t ngjashme.

sht e preferueshme q nse ekzsiton nj vision i till t prezantohet n kt pjes

t panit t biznesit. Kshtu, pr shembull, vizioni i Institutit IRED n planin e tij
strategjik sht t bhet instituti m eminent i krkimeve zhvillimore ne rajon me
partneritet t fuqishm n EU dhe SHBA, i cili arrin standardet e cilsis
ndrkombtareDeklarata e vizionit si quhet shpesh formulimi i vizionit q
zakonisht ka disa fjali, deri n nj paragrapf ose gjysm faqeje, duhet t mbetet e
thjesht e me formulim t fuqishm e motivues, i kutueshm.

Sado q vizioni sht afatgjat dhe prmban nj pasqyr t asaj q dshirojm n

nj afat t gjat, ai duhet t jet i besueshm dhe i arritshm. Ata q jan t lidhura
me kompanin- BVM duhet n njfar mnyre t mund t shohin veten t lidhur me
at vision.

M tutje vazhdohet me analizn e zhvillimit- historikun e shkurtr. Kjo shoqrohet me t

dhna q dshmojn trendin e zhvillimit t ndrmarrjes. Ktu prfshihen t dhnat mbi
gjendjen ekzistuese, prezantohet petrogrami ekzistues i prodhimit dhe shrbimeve, ecuria e
vllimit t shitjeve, segmenti i tregut dhe pozita n treg si dhe brenda insudtris q i takon
duke u prqendruar veqanrisht n vlersimin e konkurrens.

Vmendje e veqant duhet ti kushtohet prvojs n aktivitetet investuese dhe t partnerve.

Po ashtu duhet t prezantohen resurset humane prkatsisht kuadrot.

Pas ksaj jepet nj pasqyr e rezultateve financiare n baz t t dhnave nga kontabiliteti i
udhhequr dhe raportet ekzistuese finaniare. Analizohet efiienca dhe efektiviteti i menaxhimit
financiar dhe fuqia financiare.

E tr kjo duhet t jap informata mbi nivelin e zhvillimit dhe gjendjen finaniare dhe n
njfar mnyre paraqet nj hyrje mbi at se ka duhet br n t ardhmen: t rritet biznesi me
programin ekzistues t prodhimeve dhe shrbimeve, t bhen investimet t reja. Nga ky
prezantim duhet t jet e qart se n far faze zhvillimi sht biznesi: faz konceptuare,
fillestare, t zhvillimit, rritjes/ekspansionit, rnies e t ngjashme.

2.

Analiza e poziionit konkurues - Analiza SWOT

Pozicioni konkurrues i biznesit vlersohet duke analizuar performansat dhe pozitn

n krahasim me konkurrentt dhe mjedisin q i takon. Ai shprehet me aftsin q
biznesi n mnyr t vazhdueshme t sendrtoj rezultate financiare pozitive, n
saje t shitjeve q sigurojn nj diferenc pozitive midis t ardhurave t realizuara
nga shitja dhe kostos s produkteve dhe shbrimeve t shitura. Pozicioni solid
konkurrues krijon hapsir jo vetm pr t siguruar jetgjatsin e biznesit.
Faktort e pozicionit konkurrues jan t shumt dhe ata mund t grupohen n
faktort e brendshm dhe faktort me ndikim nga mjedisi.

1) Faktor t brendshm t pozicionit konkurrues t BVM, q ndrlidhen me

fuqin puntore, dijen dhe shkathtsit e saj, menaxhmentin e biznesit, me faktin se
sa biznesi sht mishruar me misionin, vizionin dhe qllimet e biznesit dhe se sa ai
ka krijuar lidhje t forta me konsumatort; Kjo pastaj varet nga niveli i motivimit t
personelit, nga niveli i produktivitetit dhe shpenzimeve n krahasim me shitjen e q
kan ndikim n mimet.

Produktiviteti shpreh sasin e prodhimeve dhe/ shrbimeve t sajuara pr nj

puntor brenda nj kohe t caktuar (or, dit, jav, muaj, vite). Produktiviteti mund
t llogaritet edhe nprmjet shitjes pr nj puntor pr kohn e caktuar. Sa m i
lart t jet produkteviteti aq m e madhe mund t jet pozita konkurruese n treg.
Konsiderohet se faktori ky me ndikim n produktivitet sht dija dhe shkathsit
e fuqis puntore pr t zbatuar teknologjit moderne.

Kshtu pr shembull, nse dhjet puntor t biznesit A prodhojn 50 pal kpuc

n dit, kurse 10 puntor t prodhuesit B prodhojn 42 pal, mund t thuhet se
prodhuesi A sht m konkurrent.

Niveli i shpenzimeve paraqet efiiencn e biznesit, prkatsisht se sa jan

shpenzimet pr nj njsi prodhimi apo shrbimi. Gjithashtu kjo mund t vlersohet
n baz t prqindjes s kostos n velrn e shitjes. Kshtu pr shembull nse tek
prodhuesi A, kostoja e prodhimit merr jes n velrn e shitjes 70%, kurse tek
prodhuesi B kjo sht 85%, prodhuesi A sht prsri m konkurrent. Zakonisht
bizneset q kan produktivitet m t lart, jan edhe m efi iente, por nuk
sht e thn se gjithashtu ndodh kshtu.

Ktu pastaj hyn edhe cilsia e produkteve si dhe organizimi i marketingut q

vazhdimisht t prcjell krkesat e konsumatorve dhe t ket aftsi pr prshtatjen
ndaj ktyre krkesave.
N baz t analizs s faktorve t brendshm prparsit konkurruese (avantazhet,
ant e forta) dhe dobsit (disavantazhet, ant e dobta) t pozicionit konkurrues.
Kto varen nga vet biznesi, nga forcat dhe dobsit e tij t brendshme.
2) Faktort nga mjedisi dhe ndikimi i tyre n pozicionin konkurrues, jan po
ashtu mjaft t shprehur. Ky ndikim gjithashtu mund t jet pozitiv dhe negative.
Poziti sht kur ai krijon mundsi, shanse, opurtunitete pr rritjen e biznesit.
Gjith ajo q vepron nga mjedisi dhe shkon n favor t rritjes s mndsive pr
biznes e q njihet me mjedisin e volitshm biznesor mund t merret si opurtunitet,
mndsi me ndikim pozitiv.
Si shembull pr kt mund t jen shpenzimet e ulta qeveritare, rritja e GDP dhe
konsumit, zhvillimi i telekomunikimeve, rrugve, zhvillimet teknologjike e t
ngjashme.

Por nga ana tjetr ndaj mjedisit biznesor mund t vijn edhe ndikime negative, q
n analizn e pozicionit konkurrues merren si krcnime, ato veprojn nga jasht
ndikimeve t BVM dhe bjn pjes n t ashtuquajturat elementet negative t
mjedisit biznesor. Shembull tipik pr kt jan taksat/tatimet e larta, ose norma e
larta e interest n kredi, ose infrastruktura e dobt publike.
Duke analizuar sa m hollsisht ndikimin e faktorve t brendshm dhe t jashtm
bhet e ashtuquajtura analiza SWOT. Analiza SWOT quhet duke u bazuar n
shkronjat e para:
S (Strengths-prparsit);
W (Weaknesses, dobsit, disavantazhet),
O (oportunities-mundsit, shanset) dhe
T (Thearts-krcnimet, rreziqet).
Pr tekinikn e zhvillimit t SWOT-it dhe rndsin e saj msohet m shum n
Menaxhimin strategjik. Pr qllimin ton n kt kapitull nodshta mjafton ta
paraqesim t ashtuquajturin Diagramin e SWOT, q prbhet nga katr blloqe.

S: Prparsit

W:Dobsit

-Fuqia e aft dhe shkathtsit puntore

-Lokacioni i mir
-Shpenzimet e ulta
-Partnert strategjik (marrveshjet, kontratat)
-Shrbimet pr konsumatort
-Tradita

-Shkathtsit e pamjaftueshme menaxheriale

-Mungesa e prvojs
-Dizenji i dobt
-Motivimi i dobt
-Konfliktet e brendshme midis t punsuarve

O:Mundsit, shanset

T:(krcnimet, rreziqet)

-Rritja e nivelit t konsumit dhe e GDP

-Ndrtimi i infrastkturs
-Marrveshjet e tregtis s lir
-Veprimi i shtetit ligjor

-Rritja e taksave
-Inflacioni
-Pasiguria
-Tensionet sociale e politike
-Kriza/recesioni ekonomik

Natyrisht n planin e biznesit duhet br nj prezantim m konkret t elemtenve t

SWOT-it, e jo n mnyr kaq t prgjithsuar si n grafikun e siprm.

Pr shembull 50% e puntorve kan kualifikim universitar,ndrtimi i

autostrads pr Durrs, Rritja e kontributeve pr sigurimin shndetsor
nuk ekziston prshkrimi i puns sipas vendeve t puns e t ngjashme.

Qllimi themelor n planin e biznesit sht q prparsit t forcohen dhe t

shfrytzohen pr zhvillimin e biznesit. Dobsit duhet t adresohen me qllim t
zvoglimit dhe minimizimit t tyre. Gjithashtu duhet t prgatitemi pr t
shfrytzuar mundsit q ofrohen nga mjedisi dhe zhvillimi i gjithmbarshm.

Po ashtu duhet t jemi t prgatitur pr tu ballafaquar me rreziqet. Shpeshher

bizneset bjn aleanca me bizneset e tjera pr shfrytzimin e mundsive dhe
zvoglimin rreziqeve. Pr kt do t flitet m shum tek (Roli i organizatave jo
qeveritare dhe i asociacioneve t biznesit n zhvilliin e BV), n pjesn 7.5.

5.1.3. Prkufizimi i qllimeve/ objektivave

Analiza

e gjendjes s biznesit ekzsitues, misioni, vizioni, analiza e pozicionit

konkurrues dhe prkufizimi i ides lidhur me hapat e mtejm krijojn parakushtet pr
prkufizimin e qllimeve n planin e biznesit.
Meqense

plani i biznesit, pr dallim nga palni strategjik, i referohet nj periudhe m

t shkurtr qllimet duhet t jen t specifikuara mir dhe t matshme.
Edhe

me kt rast sikurse tek menaxhimi i projekteve prgjithsisht krkohet q

formulimi i qllimeve t bhet sipas nj rregulli t caktuar e t njohur me emrin
SART.

SMART. N anglisht secila nga shkronjat paraqet nj karakteristik q

domosdo duhet t prmbaj nj objektiv t prkufizuar mir.

S- pr specific: qllimi duhet t jet qart dhe i kuptueshm, sa q nuk l

mdyshje as mundsi pr interpretim t dyfisht;

M- i matshm: qllimi duhet t jet i matshm kshtu q qartas mund t vlersohet

arritja ose mos arritja e tyre;

A i arritshm: qllimi duhet t jet i arritshm dhe i kuptueshm pr at q

delegohet pr ta realizuar;

R- realist: qllimi duhet t jet realist n kuptim t mundsive pr t realizuar at.

Nuk duhet prcaktuar qllime tepr optimiste dhe vshtir t arritshme;

T- i prkufizuar n pikpamje kohore: arritja e qllimit duhet t jet e

prkufizuar dhe afatizuar n pikpamje kohore;

Prkufizimi i till i qlliemve vrtet prkufizon edhe disa parametra q duhet t

testohen gjat analizs s mtejme n kapitujt vijues. Kjo do t thot se nse pas
shqyrtimit t aspekteve t tregut, aspekteve teknologjike dhe aspekteve finaniare
konstatohet se qllimet nuk jan prkufizuar mir, ato mund t modifikohen dhe t
bhen m t speifikuara dhe m reale.

Shembuj tipik t objektivave t formuluara mir do t ishin: brenda periudhs

s ardhmes trevjeare shitja do t rritet mbi 40%; n vitin 2009 eksporti do ta
rrit pjesmarrjen n shitje prej nga 20 % sa sht m 2006-n 55 % e t ngjashme.

Nj nga objektivat n planin e bzinesit t Bes & en sht: brenda tri viteve t
ardhshme pjesmarrja e t ardhurave t realizuara nga punt e kontaktuara do t
rritet nga 30% n 70%, kurse pjesmarrja e granteve do t zvoglohet nga 60% n
20%.

Qllimet e prkufizuara n fazn e hershme, n fillim t puns n planin e biznesit,

mund t rishikohen dhe modifikohen, duke u prshtatur me studimet m t thelluara
q bhen n vazhdim t puns n planin e biznesit. Studimi i tregut, aspektet
teknologjike dhe analiza finaniare mund t japin nj pasqyr mbi at se sa qllimet
e dhna jan realiste, si dhe t japin t dhnat e nevojshme pr t formuluar
qllimet sipas rregullit SMART.

shtjet kye me t cilat zakonisht jan t lidhura qllimet q prkufizohen n

planet e biznesit jan t lidhura me tregun; prkatsisht marketingun (deprtimi n
treg t ri, futja e produktit t ri, rritja e hapsirs n tregun ekzistues) kapacitetet
dhe shfrytzimi i tyre m i madh, financiar (rritja e fitimit n prqindje specifike,
produktiviteti dhe pasuria e ndrmarrjes.

Ndoshta pr t prshkruar rndsin e marrjes s vendimeve mbi qllimet do t

duhej ta prmendim nj mendim t teoricienit t mah t menaxhimit dhe
ndrmarrsis Peter F.Drucker: Kurdoher q shihni nj biznes t suksesshm dijeni
se dikush dikur ka marr nj vendim t guximshm.

5.1. Analiza tregut

Analiza e tregut sht nj kapitull kyc i Planit t biznesit, ku jepet nj projeksion

bazik q do t zhvillohe n kapitujt tjer. Mund t thuhet se cilsia e ktij akpitulli
ka ndikim t drejtprdrejt n tr cilsin e planifikimit t biznesit sepse nse
projeksionet e shitjes jan t gabeshme, kjo do t rezultoj n nj dimensionim
joreal t kapaciteteve teknike dhe teknologjis dhe pasqyra t gabueshme financiare.

Pra krkimi i tregut prcakton vllimin e prodhimit dhe madhsin e biznesit, t

investimeve, shitjeve, kostos dhe shum aspekte t tjera. N kt kapitull vmendja
kryesore prqendrohet n:

1.

Prkufizimin e produktit ose shbrimit dhe destinimit te tij

Segmentimi i tregut dhe tregu cak
Analiza e konkurrens dhe e mimeve
Plani i shitjeve
Veorit e marketingut n BVM
Studim rasti;

2.
3.
4.
5.
6.

5.1.1. Prkufizimi i produktit dhe konsumatorve-destinimi

Para

fardo analize t tregut produkti/shrbimi i cili do t hidhet n tregun e caktuar

duhet t prkufizohet mir. S kndejmi q n fillim bhet prshkrimi
produktit/shrbimit q ofrohet n treg. Ky prkufizim duhet t jet i qart sidomos
lidhur me disa specifika si:
Emri, paketimi, madhsia, karakteristikat, kjo nevojitet pr t analizuar krkesn dhe
konkurrencn dhe n baz t tyre pr t planifikuar shitjen;
Analizoni produktin n mnyr objektive, q do t thot se si ai do t plotsoj nj
nevoj, apo siguroj benefit-prfitim pr t tjert, si dhe n far mnyre me
karakteristikat e tij ai e bn kt prmbushje t nevojave n mnyr m cilsore se sa
konkurrentt;
Pse produkti/shrbimi mund t hyjn/penetrojn n tregun ekzistues dhe n tregun e ri.
Prshkruhen karakteristikat dalluese, q e bjn rpoduktin/konkret t ndryshm nga t
tjert (shpenzimet, disenji, mimi, qndrueshmria etj.)
Si do ta ruani markn tuaj, emrin tuaj, patenta etj

M kt mnyr ne kemi prkufizuar njrn nga 4P t famshme t marketing miksit

Produktin (Product, Price, Promotion, Place); Porudkti apo shrbimi mund t jet i
destinuar n tregjet:

Tregu i konsumit, q kryesisht ka t bj me prmbushjen e nevojave individuale dhe

t konsumit familjar;

Tregu industrial q ka t bj me rastet kur produktet dhe shrimet jan t destinuara

pr prodhim t mtejm, kur prodhojm gjysmprodukte, pjes kmbimi, lnd t para,
pajisje e t ngjashme;

Qeveria organet qeveritare lokale dhe qendrore bjn shum prokurime e blerje nga
bizneset qofshin ato mallra dhe shrbime pr nevojat e funksionimit dhe operimit t
tyre, ose kontraktim t shrimeve dhe mallrave pr nevoja t investimeve publike dhe t
komuniteteve;

Eksporti- tregu i eksportit shtron krkesa t rrepta n pikpamje t aftsis

konkurruese, por gjithashtu edhe hap mundsi shum t mdha pr ekspansion dhe
zhvillim n krahasim me tregun vendor.

5.1.2. Segmentimi i tregut dhe tregu cak

sht e qart se BVM nuk mund t synojn nj penetrim frontal n treg dhe me
ambicie q krijojn lidhje profitabile me gjith konsumatort brenda tregut t
caktuar. Ekziston nj numr i madh i konsumatorve me lloje t ndryshme t shijeve
dhe nevojave. Pr kt shkak BVM varsisht nga karakteristikat e produkteve t tyre
qndrojn n pozit m t mir pr shrbimin e segmenteve t caktuara brenda
tregut.

Pr kt arsye secili BVM duhet t identifikoj segmente t caktuar t tregut brenda

tregut total dhe t hartoj strategjin pr shbrim profitabil dhe m kualitativ n
krahasim me at se ka ofron konkurrenca, n kto segmente t zgjedhura t tregut
dhe aty ku shanset dhe performancat jan t volitshme. Ky proces prfshin tre hapa:

segmentimin e tregut,

tregun cak dhe

pozicionimin n treg.

Detyra e personelit prgjegjs pr marketing sht q t identifikoj se cilat segmente ofrojn

mundsi m t mir pr arritjen e synimeve t ndrmarrjes. Clifford dhe Cavanagh e kan
shprehur kshtu thelbin e segmentimit t tregut : ndrmarrjet me rritje t lart t afarizmit
kan pasur sukses vetm pse i kan zbuluar dhe letsuar nevojat e llojit t caktuar t
konsumatorve me produkte dhe shbrime t caktuar, por jo t t gjith konsumatorve dhe jo
me t gjith produktet dhe t gjitha shbrimet.

Kt stratgji e quajn segmentim t tregut i cili i bn t mundur ndrmarrjs shtimin e

efikasitetit afarist t saj n treg. Prmes segmentimit t tregut nj ndrmarrj e vogl dhe me
aftsi t kufizuara afariste mund t konkurroj me sukses n nj apo m shum segmente t
tregut.

Gjat segmentimit duhet analizuar jo vetm konsumatort por dhe konkurrncn. Kshtu pr
shembull nse dshirojm t hyjm me pajisjet pr shtyp n industrin grafike, segmenti yn
mund t jen korporatat q merren vetm me shtypje, desktopet, apo zyrat shtpiake.

Cilat segmente i kan targetuar? Me prgjigjen n pytje t ngjashme mund t fitojm nj

pasqyr m t qart t tregut si dhe i mundsojn ndrmarrjes zgjedhje t segmenteve m t
prshtatshme ku mund t konkurrohet. Nuk ekziston vetm nj mnyr e vetme e segmentimit
t treugt, por disa sosh.

Segmentimi shpesh bhet duke pasur parasysh kategorit e ndryshme t

konsumatorve potencial sipas karakteristikave t ndryshme t tyre si:
Familja (madhsia)
Shtrirja gjeografike
T ardhurat
Religjioni
Profesioni
Edukimi
Niveli social (gjendja sociale)
Mosha
Gjinia
N nj mnyr m t prmbledhur tregu duhet ndar n kategori (segmente)
diskrete q mund t menaxhoehn:

Sipas kritereve socio-demografike, mund t jen: mosha, gjinia, t ardhurat,

suksesi familjar, religjioni etj. Krkesat e njerzve dallojn nga mosha e tyre. Nuk
kan nevoja t njjta si fmijt nj muajsh si ata tre vje are. Rinia ka nevoja
krejtsisht t tjera. Nevojat e t rriturve gjithashtu dallohen nga nevojat e
kategorive t prmendura m par. Pleqt mund t ken nevoja speficike.

Nevojat e njerzve ndryshojn edhe n baz t gjinive, ngase meshkujt dhe femrat
nuk kan nevoja identike. Femrat kan shum nevoja specifike si mak-up, nevojat
specifike pr prpduktet higjienike, veshmbathje specifike si dhe gjra t tjera, t
cilat nuk konsumohen fare nga gjinia mashkullore.

Madje disa fabrika t automobilave kohve t fundit kan filluar t prodhojn edhe
automobila n baz t gjinis si p.sh. Fiat Bravo dhe Fiat Brava jan automobile t
t njjts fabrik dhe i dedikohet njri prodhim gjinis femrore e tjetri gjinis
mashkullore.

T ardhurat- jan t rndsishme ngase t gjith nuk mund t blejn produkte t

shrenjta luksose. Duhet ndar njerzit n disa kategori n baz t t ardhurave.
Automobilat Ferrari, Rolls Royce apo automobila tjer luksose jan ndrr e
meshkujve, por t gjith nuk kan mundsi ti blejn.

Por edhe m tej disa blejn automobile t vjetr ngase nuk kan mundsi t blejn
automobila t rinj. Pra me kt rast duhet ndar njerzit n disa kategori n baz t
t ardhurave.

N baz t statusit familjar- gjithashtu ndryshojn edhe nevojat. Kategorit e t

pamartuarve, t t martuarve pa fmij, t t martuarve me fmij, t shkurorzuarit
si dhe kategorit tjera t ngjashme kan nevoja t ndryshme, t cilat duhet t
merren parasysh.

Edhe madhsia e familjes ndikon n krkesat e shfaqura p.sh. familjet pa fmij,

ato m fmij t vegj, em nj fmij, me dy, apo tre apo m tepr fmij kan
nevoja t dnryshme pr produkte.

N rastet kur ndrmarrja prodhon lnd t par, makina apo gjra t ngjashme
pr nevoja t ndrmarrjeve tjera si konsumator ather duhet pasur parasysh degn
e industris, madhsit e ndrmarrjeve konsumatore dhe gjrat tjera t
rnndsishme t cilat jan specifike n krahasim me rastet kur prodhojm pr
konsum t gjr.

Madhsia e vendbanimit- sht vendi ku shprndahen produktet e ai mund t

shprndahet n tregun lokal, rejgional, kombtar, ndrkombtar, global. Nevojat e
konsumatorve n tregun lokal mund t jen t ndryshme n krahasim me nevojat
n tregun ndrkombtar.

Me kt rast duhet pasur parasysh edhe nevojat e njerzve n vende t ndryshme:

n fshat, n qytet, n metropole. Pra duhet t prcaktohen nvojat n baz t
madhsis s vendbanimit.

Sipas mnyrs s jetess (life-style)- sht shum e rndsishme dhe kohve t

fundit ka fituar nj pesh t vecant.

Kemi kategori t njerzve t cilt merren me profesione t ve anta dhe rrjedhimisht

kan nevoja tjera p.sh. sportistt kan nevoja t venanta, ata q e prcjellin modn
sidomos kur bhet fjal pr veshje, preferojn t blejn gjra t mods, fshatart
kan nevoja dhe prefereca t tjera nga qytatrt.

Popullsia aktive e cila punon ka nevoja t tjera dhe ajo pjes e populsis q sht
sht pasive, pra q nuk ka pun: invalidt, t smurt e shtrir n spital etj.

Sipas sasis s prdorimit t produktit- mund ti veojm disa kategori si:

shpenzues t mdhenj, t mesm ose t vegjl.

Disa shpenzojn apo kan nevoja m t mdha pr gjra specifike se disa kategori
tjera, ta zm ata q merren me sport dhe jan aktiv shpenzojn shum m tepr
veshmbathje sportive se t tjert q merren me sport si rekreacion apo nuk merren
fare me sport.

Rnsia e segmentimit sht shum e madhe ngase n baz t saj bhet plani i
zhvillimit t produkteve t reja dhe pr krijimin e pozicionimit t ri t ndrmarrjes
n t ardhmen.

Segmentimi na jep nj pasqyr m t qart n prgjithsi n treg, dhe na mundson

zgjedhjen e segmenteve t caktuar n treg si dhe fokusimin e ndrmarrjes n
plotsimin e nevojave t segmenteve t targetuara.

Tregu cak dhe zgjedhja e tij, bhet pasi BVM ti ket identifikuar segmentet e
tregut q asaj i ofrojn m shum shance pr zhvillim. Pra duhet prcaktuar se cilat
segmente jan t rndsis primare n momentin e dhn. BVM mund t synojtargetoj n nj apo m shum segmente t tregut pr t shitur produktet e veta.

Zgjedhja e tregut cak prfshin procesin e vlersimit t aktiviteteve t do

segmenti t tregut dhe zgjedhjen e nj apo m shum segmenteve t tij pr
plasmanin e produkteve t ndrmarrjes.

Ndrmarrja duhet ti qaset segmenteve t tregut t cilat i sigurojn gjenerim m t

lart t ardhurave dhe t cilat segmente ndrmarrjes i sigurojn qndrueshmri m
t gjat n at treg.

N kt aspekt mund t shrbehet mir edhe me analizn SWOT, sipas segmenteve

t zgjedhura, ku do t shoh se ku jan prparsit dhe dobsit e saj n krahasim
me konkurrentt, si dhe cilat segmente sjellin m shum shanse apo rreziqe n t
ardhmen.

Shum BVM hyjn n nj treg t ri prmes plasimit t prodkteve apo shrbimeve

vetm n nj segment t tregut, dhe nse dshmohet si e suksesshme n kt
segment, pastaj ata shtojn nmrin e segmenteve apo zgjerojn ato. Gjat hartimit t
planit t biznesit prkufizimi i tregut cak bhet sipas nj procedure q ka t bj me
:

Identifikimin e nevojave dhe krkesave t tregut cak, duke shqyrtuar ve anrisht se

si biznesi i caktuar do ti plotsoj nevojat m mir se konkurrenca (duke u bazuar
edhe n analizn SWOT)

Cili sht klienti juaj, gjinia, mosha, fuqia blerse, rajoni e q ju bn t mundur q
plotsisht ta keni t prkufizuar segemntin dhe tregun e synuar pr t br krkimin
e mtejm t tregut e veanrisht planin e shitjeve;

Madhsia e tregut, trendt e rritje (a sht krkesa/tregu n rritje apo stagnim/rnie)

duhet gjithashtu t jet e njohur mir, pasi q kjo do bj t mundur t prkufizohet
m leht strategjia e biznesit e cila mund t ket ndikim n zgjedhjen e tregut t
synuar?

Segemntimi i tregut t zgjedhr duhet t prshkruhet mir me t gjitha

karakteristikat e tij duke demostruar se sa mir e njohim at treg, krkesat e tij duke
i vn n lidhshmri me produktin dhe shrbimin q e ofrojn.

Andaj duhet t bhet profilimi i tregut cak. Kshtu nse hulumtimet tregoj se
produkti do t jet interesant pr moshn 20-24 vje are, mund t shihet pastaj se
ciln gjini e trheq m shum, dhe nse vlersojm se gjinia femrore ka tendenc
m t madhe t rritjes n blerje duhet t fokusohemi kah ky segmentim.

sht me rndsi shum t madhe q t bhet profilimi i qart i konsumatorit q do

t blej produktet dhe shrbimet tuaja (shprehit e tyre, faktort ekonomik,
kulturor dhe ndikimet e tjera.

Ktu duhet par faktort motivues q ata mund t ken pr blerje, si dhe faktort
ekonomik q mund t ndikojn n t (kursimet, t ardhurat, tatimet, kreditimi).

E tr kjo duhet t prmbyllet me nj pasqyr demografike dhe t dhnat

statisitkore q e ilustrojn tregun ton cak.

Prkufizimi i tregut cak duhe t bhet me krkimet e tregut. Krkimet e tregut

mund t bhen me metoda t ndryshme si jan vrojtiimi, diskutimi me grupe t
fokusuara, investimet, anketimet.

Shembull i nj hulumtimi dhe pyetsori sht prezantuar fund t ktij kapitulli.

5.1.3. Analiza e konkurrencs

Duke u nisur nga fakti se konsumatort do ti plotsonin nevojat pr produktin ton
edhe sikur mos t paraqitej n treg, n planin e biznesit duhe t prshkruajm se si e
bjn ata kt. N kt mnyr prkufizohet n t vrtet konkurrenca.
Analiza m e mir sht q ju ti shikoni ata me syt e konsumatorve. Konkrrent
jan n nj fare mnyr jo vetm ata q shesin produktin e njjt n tregun cak, port
gjith ata q aspirojn n parat e klientve q jan t at treg.
N

kushtet e buxheteve t kufizuara t klientve blerja e nj rpodukti (sidomos e

atyre q mund t jen substitute) kufizon mundsit pr t bler produktin tjetr
(shkuarja n restorant, n shfaqje apo ndeshje sportive).
Nj pronar i nj pishine nuk bn gara vetm me pronart e tjer t pishinave, por po
ashtu edhe me mundsit e tjera pr pushim, ofruesit e terrenve sportive. Konkurrencacilt jan konkurruesit m t afrt, cili sht segmenti unik, cila sht performanca e
bizneseve t tyre,

N kt kuptim konkurrentt duhet t ndahen n ata t drejtrdrejt, me produktin e

njjt dhe n nj afrsi t pikave shitse me ne, si dhe konkurrentt e jo t
drejtprdrejt ata q jan n nj largsi, apo q shesin substitute. Pr kt shiko
studimin e rastit.

Krahasoni produktin tuaj me at t konkurrentve n aspektin e disenjit, madhsis,

paketimit, mimit;

Analizoni efektivitetin tuaj dhe t tyre n aspektin e menaxhimit, ndonj evidenc

t shtijes si dhe trendin e tyre t zhvillimit.

Literatura e shitjes-prospektet, katalogt dhe far ndrmarrin ata

Si e paketojn produktin-imazhi, marka, logo

Ku shesin ata, madhsia e tregut t tyre

Cfar dobsish kan, pozicioni i tyre, lokacioni i tyre

Si mund ti prgjigjen sfids

5.1.4. Plani i marketingut

Pas

analizs s konkurrencs krijohet nj fond i mjaftueshm i infromatave pr t

prkufizuar pozicionin ton n tregun cak, apo pr t krijuar pozicionin ton n treg.
Kjo sht nj komponent e rndsishme e planit t marketingut. Prve ksaj ktu
kemi edhe politikn e mimeve, strategjin e shitjes, pormocionit dhe shprndarjes dhe
duke e prfunduar me planin e shitjeve.
1.

Pozicionimi n treg paraqet, qasjen e znies s nj vendi t caktuar t qart dhe

t dshirueshm t produktit n mendjn e konsumatorve cak n raport me
konkurrencn. N fakt pozicionimi i produktit paraqet qasjen e formulimit t
pozcionit konkurrues t produktit dhe t marketing miks pr at segment. Prandaj
qllimi i marketingut sht dallimi i produkteve t tyre nga emrat market e
ndrmarrjeve konkurruese, duke i dhn nj prparsi t madhe strategjike n kto
tregje.

Gjat pozicionimit t produkteve t saj, ndrmarrja n radh t par identifikon

prparsit e mundshme t konkurrencs mbi baz t s cils ndrton pozicionin e
vet konkurrues n at treg.

Pr t fituar prarsi konkurruese n ato segmente t caktuara t tregut ndrmarrja

duhet t plasoj produkte me vler m t madhe ose prmes ofrimit t produkteve
me mim m t ult se konkurrenca ose prmes ofrimit t beneficioneve m t
mdha pr ta arsyetuar mimin e lart.

Ky pozicionim efektiv fillon me diferencimin e oferts s ndrmarrjes prmes

ofrimit t nj vlere m t madhe n krahasim me at se cka e ofron konkurrenca.
N momentin kur ndrmarrja e zgjedh pozicionin e saj t dshiruar n treg ather
duhet t ndrmarr hapa konkret drejt ofrimit t shrbimit dh komunikimit t
drejt me konsumatort cak.

Pozicioni n treg ka t bj me at se far imazhi kemi n treg n krahasim me

konkurentt tan. sht thelbsore q t kemi kt infromat. Krkimet e tregut dhe
investimet e konsumatorve mund t ndihmojn pr t prkufizuar pozicionin.

Krijimi dhe ndrtimi i emrit (marks, brand) sht nj strategji shum frytdhnse.
Ajo krijon nj lidhje t fort dhe afatgjat me konsumatort (mendoni pr Coca
Coln, Pepsi, Adidas, Mc Donalds, Microsoft, etj. ose tek ne qumshti Vita,
prodhuesit e disa pijeve e t ngjashme, disa nga restorantet e popullarizuar apo
kafiterit).

Nse, pr shembull, krkimet e tregut na japin informata se konsumatort jan t

ndjeshm n mimin, ather strategjia jon sht q ta bjm nj produkt me cilsi
t ngjashme si tek konkurrentt, por m t lir.

2. Strategjia rreth prkufizimit t cmimeve, sht dika m e ndrlikuar se sa t

prkufizohen mimet diqka m t ulta se sa konkurrenca.

Ndodh q mimet e ulta t ken efekt t kundrt.

Prandaj shtrohet pyetja se:

Cfar vlere produkti prfaqson pr konsumatorin?

Cilat jan shpenzimet tona t prodhimit dhe mimet e konkurrencs?

Cili duhet t jet mimi juaj/sipas tregut/sipas shpenzimeve tuaja/ sipas profitit t
synuar?

Sa jan t gatshm blersit t paguajn?

Lidhur me kt duhet thn se nuk ekziston ndonj formul standarde pr t

prkufizuar mimin. T gjitha elementet q u prmendn m lart mund t merren n
kosniderim.

Por mimi i prcaktuar pastaj duhet t testohet me rezutate financiare, se a mund t

mbuloj ai koston, taksat dhe t siguroj fitim. Kjo do t testohet pastaj me pikn
kritike (break even point).

Strategjia e mimeve ndikohet mjaft edhe nga studimi i tregut, kur analizojm se sa
sht e varur shitja nga mimet, sa jan konsumatort t ndjeshm ndaj lartsis s
mimeve.

Ktu sht e rndsishme q t shihet se edhe far mund t shtrohet si nj shrbim

komplementar pr konsumuesit s bashku me mimet.

3. Strategjia dhe plani i shitjeve, n rend t par ka t bj me prshkrimin e

metods s shitjes prkatsisht kanalet e distribuimit dhe shprndarjes.

N kt aspekt duhet t prkufizohet se si dhe sa do t shesim nprmjet:

Shitjes direkte (shitja, shfrytzuesit t fundit)

Porosit (shitja e kontraktuar m hert pr konsumatorin e njohur)

Ndrmjetsit, dilert dhe agjentt tregtar q ndrmjetsojn gjat shitjes deri tek
konsumatort

Shitja me shumic; u shesin kompanive q merren me tregti, pr nj fitim m t

vogl, por n sasi m t madhe;

Shitja me pakic, shitje direkte me an t rrjetit tregtar apo drejtprdrejt

kosnumatorve.

4. Plani i promocionit, publicitetit dhe reklams, shrben pr t prcaktuar se si

do t infromoni, do t prkujtoni, do t komunikoni me konsumatort q tashm i
keni prkufizuar me segmentimin dhe pozicionimin n treg. Kjo varet shum edhe
nga fakti se a kemi t bj me:
a) produkte t reja, kur duhet t zhvilloni nj fushat informimi dhe publiciteti
b) produkte ekzistuese ose produkte me imazh t mir, sht e nevojshme q t
prkujtoni ata dhe t forcohen lidhjet.
Ktu n t vrtet kemi t bjm me at se si do t prcjellim porosin dhe
mesazhin tek konsumatori. Komunikimi mund t bhet me broshura, afishe, porosi
dhe mesazhe n media, me ngjarje promovuese, shitje promocionale me mime
special si nj lloj ngjarje t shitjes personale e t ngjashme.
Duhet t analizohen dhe t shihen shpenzimet dhe efektet e promocionit ton
direkt apo angazhimit t agjencive t specializuara.

Disa nga metodat q mund t prdoren jan edhe:

Drgesat direkte me post t katalogve dhe informative

Telemarketingu (kontaktimi me telefon)

Shtypja e tr katalogut n shtypin ditor ose revyal

Seminaret, ku shpjegohet m gjersisht produkti pr konsumator t zgjedhur

Videoprezantimet

Prparimi i shitjes- Associacioni Amerikan pr Marketing konstaton se Prparimi

i shitjes prfshin ato aktivitete t marketingut pos shitjes direkte, propogands
ekonomike dhe publicitetit, t cilat stimulojn blerjen si ekspozitat, panairet,
demostrimet dhe format tjera t veanta t prparimit t shitjes, t cilat nuk
shfrytzohen rregullisht.

Propogandimi i produktit n vendin e shitjes sht nj teknik e prparimit t

shitjes, demostrimi gjithashtu ka efekte positive dhe stimulon blerjen pr arsye se i
menjanon t gjitha dilemat rreth produktit.

Shprndarja e materialeve t shtypura si dhe CD prezentimeve sht vrtetuar si

form mjaft efektive t konsumatorve ekzistues dhe potencial gjithashtu mund t
prdoren ekzemplar falas, lojra shprblyese, premi si forma tjera t prparimit t
shitjes.

Ekspozitat gjithashtu shrbejn pr promovimin e produkteve dhe shrbimeve t

ndrmarrjes. Me an t eksporzitave vjen deri te takimi i konsumatorve me
rpodhuesit apo ndrmjetsuesit me rast edhe lidhen marrveshje pr shitblerje.

Panairet gjithashtu mundsojn takimin e blersve dhe shitsve n vend dhe koh t
caktuar me qllim t njohjen me produktet e ekspozuara.

Publiciteti dhe marrdhniet publike (Publik Relations)

Publiciteti definohet si publikim i infromatave pozitive t ndrmarrjes apo
produkteve dhe shrbimeve t saj n masmedia, t cilat nuk jan pron e vet
ndrmarrjes. Masmediave n raste t tilla ndrmarrja nuk u paguan n kohn apo
vendin e shfrytzuar pr publicitet sikurse q sht rasti me propogandn
ekonomike.

Ky sht edhe dallimi n mes t publicitetit dhe propagandes ekonomike.

Mendohet se sinqeriteti i publicitetit sht m i madh se i propagands ekonomike
pr shkak se nuk ekziston qllimi t manipulohet me publik, mirpo pr kt shkak
edhe ndikimi i saj sht m i vogl se i propagands ekonomike.

Propaganda ekonomike- si form e promovimit, sht mnyr e komunikimeve

massive q ka pr qllim t prcjell informatn, t krijoj interesim dhe t
stimuloj blerjen e produkteve dhe shrimeve t ndrmarrjes.

Kjo sht mnyr e promovimit, kur ndrmarrja financon prezantimin pr klientt

ekzistues dhe potencial nprmjet mjeteve t komunikimit masiv, informata pr
vet ndrmarrjen pr produktet dhe shbrimet e saj.

Propaganda ekonomike i mundson konsumatorve q ti gjejn produktet dhe

shrimet e domosdoshme, ndihmon n zgjedhjen sipas nevojave dhe infromon pr
ekzistimin e produkteve t reja apo t prparuara.

-Caqet e shfytzimit t promocionit mund t jen t ndryhme si n:

Krijimin e imazhit apo produkteve t ndrmarrjes

Promovimin e karakteristikave t produkteve dhe shrimeve ekzistuese ose

njoftimin e tregut me produktet ose shrbimet e reja

Ndihmon n mbajtjen e populllaritetit t produkteve dhe shrbimeve ekzistuese, n

fazn e rnies s ciklit t saj jetsor prkrahje t kanaleve t shitjes

N kt kapitull t planit t biznesit sht e nevojshme q gjithsesi t planifikohet

edhe buxheti pr promocion dhe krkime t marketingut. Mnyra e prcaktimit t
buxhetit, ku vlersohen nevojat.
Ekziton nj promocion agresiv ku investohet i tr fitimi neto i krijuar i rritur si
rezultat i promocionit, ose metoda konservative kr investohet sipas mundsis e
deri te prcaktimi i nj prqindjeje nga shitja ose fitimi bruto.

sht shum e dobishme q n kt pjes t planit t bzinesit t prkufizohet

gjithashtu edhe mnyra e udhheqjes s publicitetit dhe ralacioneve me pbulikun.

Kjo prfshin marrdhniet me mediat, konferencat pr shtyp, kumtesat,

reportazhet e deri te botimi i fletushkave dhe gazetave t kompanis pr
shprndarje t gjer. Kjo ka t bj me krijimin dhe menaxhimin e imazhit publik t
kompanis.

Mediat si televizioni, radio, gazetat, revistat mund t shfrytzohen jo duke shkuar

me njrn prej tyre por n kombinimin e tyre.

Gjat prcaktimit t mjeteve t propogands ekonomike si kriter merret se si t

prcillet porosia te numri m i madh i klientve ekzitues dhe potencial, me efekte
maksimale dhe shpenzime minimale.

Kjo do t ishte kombinim optimal i mjeteve t propagands ekonomike.

PLANI I MARKETINGUT

2.

3.
4.
5.
6.
.
.
.
.
.

Origjinaliteti i qasjes se Libraris BS sht se do t ofroj nj vij unike dhe inovative

prodhimi dhe shitjeje eksluzive t librave nga prodhimi vetjak, original nga shkrimtart e
rajonit.
Dyqani do t ket:
8500 tituj
Linjn vetjake t prodhimit
40 video shirita
shrbimi i konsumatorit:
porosit specifike pr do titull t dshiruar
mundsia e shikimit t audioshiritave n ekran t madh
stafi shum i prgatitur
Politika e mimeve: mimet do t jen t shnuara dhe fikse. Diskonte mund t jepen
vetm pr porosi m t mdha.
Anketa ka sugjeruar se konsumatort do t blinin libra me mime midis $5-14.99 e q
jep nj mim meatar 9.99.

Analizoni kto t dhna n studimin e rastit dhe nxirrni prfundime mbi:

1.

Segmentimin e tregut, si sht br kjo dhe cilat jan karakteristikat e saj?

2.

Cilat jan disa nga rezultatet e hulumtimeve t tregut q ndikojn n segemntimin e

tregut?

3.

Llogaritni pjesmarrjen n shitje n tregun primar dhe sekondar dhe komentoni at,
sa jan prognozat e shtijes reale?

4.

Cka mendoni pr konkurrencn, ku ekziston prparsia e librari BS, apo e ndonj

konkurrenti tjetr?

5.

Cfar mendoni pr promocionin?

5.3. Plani i operacioneve-analiza Teknologjike dhe aspektet menaxheriale

Kapitulli

vijues i planit t bzinesit sht planifikimi i apsketeve tekniko-teknologjike

dhe ndrtimi i strukturs organizative e menaxheriale t biznesit. Pas prgjigjes
positive me rastin e hulumtimit t tregut duhet siguruar t gjitha burimet e nevojshme
(personeli, teknologjia, inputet) dhe duhet organizuar procesin e puns pr t krijuar
produktin/shrbimin q kemi planifikuar ta shesim.
Plani

i shitjes prkufizon vllimin e puns (planin e prodhimit) dhe kjo edhe

kapacitete e pajisje, numrin e personelit, kualifikimet prkatsisht dijet dhe shkathtsit
q duhet ti ket ajo.
Duhet

t njihni dhe prshkruni shkurt procesin teknologjik se si do t siguroni

produktin/shrbimet sipas krkesave t tregut.
Ky

kapitull n t vrtet bn prshkrimin e saj se si sht biznesi organizuar dhe se

si funksionin. Pra jepet pasqyra e procesit teknologjik dhe diagrami i organizimit, me
prshkrimin e vendeve kye t puns dhe t personelit q do t mundsoj kto
operacione.

5.3.1. Procesi teknologjik dhe plani i operacioneve

Prshkrimi

i procesit tekniko-teknologjik dhe i operacioneve duhet jet i qart sa t

dshmoj se ndrmarrsi dhe ekipi i tij menaxherial e kan zotruar kt proces dhe e
din si-know how do t sajojn produktin/shrbimin q planifikojn ta shesin.
N

baz t ksaj prkufizohen burimet e nevojshme pr t siguruar kto operacione:

lokacioni dhe lokalet prkatsisht objektet n t cilat do t zhvillohen kto operacione,
materialet dhe inputet e tjera q do t nevojiten, makinat dhe pajisjet e tjera si dhe
sistemet e tjera.
1)

Sigurimi i materialit dhe pajisjeve prbn nj aktivitet ky pr do ndrmarrs

dhe menaxher t BVM. Natyrisht kjo ndryshon shum varsisht nga natyra e bzinesit.
Nse biznesi sht tregtar: duhet t prshkruaj procesin e blerjes (nga shitsit vendor
apo importi) produktet, depono dhe organizo logjistikn e shitjes.
Nse

biznesi sht nj restorant duhet t prshkruaj menyn, recetat, si t funizohet

me komponentt dhe ingredientt pr gatimin e ushqimeve, cilat jan pajisjet, si do t
duken sallat.

Nse biznesi sht prodhues do t prezantoj pajisjet q duhen, materialet, si do

rrjedhin operacionet, so do t sigurohet dhe kontrollohet cilsia, mirmbajtja e t
ngjashme. Pajisjet prfshijn makinat dhe instalimet e ndryshme t nevojshme pr
procesin e prodhimit dhe t logjistiks dhe trasportit;

Pastaj duhet prfshir pajisjet e komunikimit dhe sistemi infromativ (kompjutert,

internet, hardueri, pakot dhe programet softuerike, telefoni, faksi e t gjashme).
Ktyre duhet shtruar edhe pajisjet dhe mobiliet e zyrave si dhe pajisjet personale
(automobila, telefona mobil, notebook-u e t ngjashme).

Pr t gjith pajisjet dhe materialet duhet t planifikohet kostoja e tyre si dhe t

analizohet se si do t jet m mir t sigurohen (blerje ose huazim/lizing). sht e
preferueshme q mundsisht t analizohen m shum mundsi rreth zgjedhjes s
procesit teknologjik, pajisjeve dhe materialit, sepse kjo kushtzon n mnyr
afatgjate suksesin e afarizmit.

N kosto prpos mimit t blerjes duhet t prfshihet edhe transporti, montimi dhe
instalimi, dogana dhe taksat tjera eventuale.

2)
Procesi teknologjik dhe organizimi i tij prcakton nevojat pr lokacion dhe
hapsir pune. Edhe kjo sht shum me rndsi sepse ka ndikim afatgjat n
shpenzimet dhe perfonmancat e biznesit. Bile tek bizneset e reja kjo shpesh shtrohet si
pyetja e par.
Edhe prkufizimi i lokacionit bhet varsisht nga karakteri i puns dhe natyra e
biznesit (prodhim, shitje, shrbime). Dilema e par q shtrohet sht se a t blihen
lokalet, t ndrtohen t reja apo t merren me qira.
Zgjidhja e ksaj dileme varet prap nga disa faktor si mundsit financiare, kushtet e
financimit, mimet e ndrtimit dhe t qiras e t ngjashme. Ktu ka rndsi edhe ajo se
far lokalesh duhen, far sht natyra e tyre, dukja e t ngjashme.

Disa nga faktort q ndikojn n prcaktimin e vendit-lokacionit t biznesit jan:

Shpenzimet e transportit dhe logjistika e furnizimit dhe shitjes si dhe pastaj

problemet e tjera q ndrlidhen me kt si parking, rrjedhat e trafikut;

T dhnat mbi popullsin locale dhe shtrirjen e saj si dhe lvizja kan po ashtu
rndsi. Kshtu pr shembull tek shitja mund t jen shum t rndsishme linja e
lvizjes s konsumatorve potencial, kalimi i kmbsorve, komunikimi i
drejtprdrejt me konsumatort e q duhet t prcaktohet n fazn e krkimit t
tregut.

Nse sht fjala pr prodhim duhet t shikohen edhe faktort si jan: afrsia e
trasportit hekurudhor, rrugor/autostradat,fuqia puntore e disponueshme.

Shpesh her ndikim n zgjedhjen e lokacionit tek BVM ka edhe politika urbane dhe
e rregullimit t territorit nga pushteti lokal. Jan t njohur t ashtuquajturit
inkubator t biznesit. Kto jan lokacione n t cilat shteti investon infrastrukturn
dhe objektet dhe siguron shrbime bazike pr t lansuar bizneset.

Gjithashtu edhe autoritetet e ushtetit lokal shpeshher investojn n t

ashtuquajturat zona t biznesit, t cilat lehtsojn qasjen tek infrastruktura pr
BVM. Megjithat sht konstatuar se shumica e bizneseve t vogla dhe
mikrondermarrje e kan lokacionin afr vendbanimit t pronarit.

Ajo q sht me rndsi t thuhet ktu sht se n planin e biznesit duhet t

vlersohen me kujdes investimet e nevojshme n prgatitjen lokacionit, lokaleve
dhe hapsirs pr pun, apo duhet t llogariten investimet e nevojshme pr
mermetim, apo nse sht fjala pr dnrtim,.

3) Plani i personelit dhe prshkrimi i punve duhet t pasoj n vazhdim pr t

siguruar burimet njerzore q paraqesin faktorin ky pr t arritur qllimet e
prkufizuara n planin e biznesit si dhe pr ta zbatuar planin e biznesit. N kt
fush duhet pasur kujdes sidomos pr aspektet si jan:

Specifikimi i punve, prshkrimi i shkurtr dhe sasia e tyre q duhet kryer sipas
procesit teknologjik dhe kjo shpesh edhe quhet nj lloj katagolimi i punve.
Prcaktimi i vllimit t punve sht shum me rndsi pr t prcaktuar numrin e
puntorve t nevojshm.

Prshkrimi i punve sipas segmenteve prkatsisht blloqeve kryesore:

marketing dhe shitja, operacionet teknologjike, financat e kontabiliteti,
menaxhmenti pasi q kjo mund t lehtsoj pr t br nj prfshirje t
gjithmbarshme;

Duhet analizuar se far cilsie, dijesh, shkathtsish e prvoje nevojitet pr

seciln pun t parapar dhe varsisht nga kjo t shihet se far sht kostoja e
puns duke u bazuar n tregun e puns;

Cilat pun do ti keni me orar t plot dhe cilat mund t kontraktohen pr

shkak t vllimit t tyre t vogl. Kjo sht mjaft tipike pr shum pun
(kontabilisti, avokati etj) tek BVM

M tutje duhet par se a nevojitet ndonj trajnim shtes pr fuqin puntor q do

t rekrutohet, si do t bhet ky trajnim dhe cila sht kostoja e tij.

Pas ksaj sht e mundur t bhet planifikimi i investimeve n burimet njerzore si

dhe kostoja e tyre pr pagat, duke prfshir edhe kontributet dhe taksat,
prkatsisht pagat bruto.

5.3.2. Identifikimi i shpenzimeve dhe investimeve

Prshkrimi

i procesit teknologjik dhe proceseve t nevojshme t puns n kt

kapitull mundson q t bhet identifikimi dhe planifikimi i shpenzimeve
Sipas asaj q u tha del se n prgjithsi duhet t merren n konsiderim kto investime
dhe shpenzime:
1.Investimet:
Pajisjet- makinat dhe instalimet pr prodhim duke i llogaritur ato sipas do pjese dhe
kategorie t tyre me t gjitha shpenzimet prcejllse t lizingut/blerja
Mjetet transportuese brenda lokacionit t puns si dhe pr logjistikn e shitjes dhe
furnizimit.
Mobiliet e zyrs dhe pajisjet ndihmse
Kompjuteri (hardue dhe softueri) telefoni dhe internet.
Objektet (ndrtimi/meremetimi)
Kapitali punues inicial/mjetet e xhiros/stoqet iniciale q duhet t financojn zhvillimin
e operacioneve t biznesit deri sa fillimisht t arktohen t ardhurat nga shitja

1.

Shpenzimet:
Shpenzimet e materialit dhe lndve tjera ndihmse/stoqet, pr do produkt e shrbim,
shpenzimet e traposrtit t brendshm dhe t jashtm si shpenzimet q ndrlidhen me kto dhe
kan t bjn me ngarkim shkarkimi, duke prfshir edhe doganat e tatimet pr importet;
Shpenzimet e puns, sipas kualifikimit dhe vllimit x paga e planifikuar n baz t cmimit n
tregun e puns;
Shpenzimet e energjis, ujit, higjiens publike (shpenzime t shrbimeve t ashtuquajtura
komunale) q t shumtn merren si shpenzime konstante mujore, por ato mund t ndryshojn
varsisht edhe nga vllimi i puns.
Shpenzimet e qiras
Shpenzimet administrative: telekomunikimet, furnizmet e vogla/ letr etj.
Udhtimet e mditjet
Shpenzimet e marketingut dhe promocionit
Shpenzimet e financimit kur shfrytzohen huat apo kredit
Amortizimi vjetori i pajisjeve, i mjeteve t trasportit, objekteve ndrtimore, prkatsisht i t
gjitha seteve fikse.
Identifikimi i kujdesshm i investimeve dhe shpenzimeve sht shum i rndsishm sepse ai
krijon nj pasqyr reale pr planifikimin cilsor t shpenzimeve e q ka rndsi shum t
madhe pr t ndrtuar pasqyr reale mbi suksesin financiar, pr ka do t shkruhet n
kapitullin vijues t planit t biznesit.

5.3.5. Rast sutdimor pr llogaritje t investimeve dhe shpenzimeve

(Zdrukthtaria,,DRURI)
(Prshtatur nga rasti i prezantuar nga Leotar Wilnus, n trajnimet e IRED pr
gjenerim t biznesit 2009,2010)
Hyerje
Pauli sht zdrukthtar. Pas diplomimit, ai ka punuar pr pes vite m radh n nj
zdrukthtari duke fituar nj prvoj n kt profesion. Ai ka trashguar nj shume
prej 20.000 eurosh nga familja. Nga kjo i ka lindur ideja q t hap nj puntori
mobilesh-zdrukthtari. Xhaxhai i tij, po ashtu zdrukthtar, pr fillim t biznesit ia
fal atij nj sharr cirkulare.
Pauli dshiron t prodhoj tryeza dhe karrige t thjeshta druri, si dhe dyer oborri t
dekoruara.

Pauli ka marr me qira nj hapsir t prshtashme-puntori (150 m 2) me nj depo

pr lnd t par (dru) (40m2) dhe depo pr produkte t gatshme (60m2).

Pronarit t ktyre objekteve i paguhet nj qira mujore prej 2000 eurosh. Puntoria
megjithat duhet te rinovohet *dyshemeja nga betoni duhet t prmirsohet, muret
t glqerosen, tavani t rregullohet, t vendosen priza t reja t rryms).

Pauli dshiron t dij nse koncepti (ideja) e tij pr puntorin do ti shpaguhet, pra
nse ai do t mund t mbijetoj ekonomikisht me kt biznes. Kjo i intereson para
se githash edhe banks, e cila do ti jap nj kredi pr fillimin e ktij biznesi.

Banka po kkron nga Pauli nj projeksion t sakt t t gjitha t hyrave dhe t

dalave. Pra, Pauli ia fillon kalkulimeve.

Makinat dhe aparatet

Puntoria duhet te pajiset me makina dhe aparate tjera. Me kt rast, Pauli dshiron
t blej makina t reja (ngase banka m me dshir i merr kto si hipotek pr huan
e akorduar). Megjithat, ai prdor sharrn e vjetr cirkulare t falur nga xhaxhi i tij
dhe e sjell at si mjet themeloor n ndrmarrje.
Vlera e saj sht 3.000 euro, por duhet t zvendsohet pas tre vjetsh. Nj sharr e
re cirkulare kushton 7.500 euro. Pr tia nisur puns, Paulit i nevojiten makina ne
vlere rej 18.500 euro. Prvec ksaj, ai dshiron t blej n fillim nj kamion t
shfrytzuar n vler prej 5,000 eurosh, i cili do ti shrbente atij pr pes vitet e
ardhshme (e pas ksaj ai prsri do t blinte nj kamion tjetr t shfrytzuar).
Paulit i duhe prve ktyre edhe vegla dore n vler prej 4,600 eurosh (sharra,
turjela, ekan etj.). Ai parasheh q kto vegla dore t jen funksionale vetm pes
vite e pastaj t zvendsohen me te reja.
Pr ti br t gjitha llogaritjet dhe pr t mbajtur kontabilitetin, Pauli planifikon q
t blej pajisje kompjuterike prj 2.100 eurosh.

1.Asetet e xhiros (mjetet e xhiros)

Pr

t filluar procesin e prodhimit, Pauli ka nevoj furnizohet me drrasa, bagllama,

ngjits etj.
Kto furnizime (mjete) gjat procesit t prodhimit duhet t jen relativisht konstante,
n mnyr q procesi i prodhimit t mos ndrpritet pr shkak t mungess s tyre.
Kto mjete quhen asete t xhiros , mjete qarkulluese, sepse xhirojn/qarkullojn
n mnyr konstante n ndrmarrje.
Kto nuk kosnumohen sikur p.sh. rryma dhe benzina, por n mnyr permanente nga
t hyrat e produkteve prsri futen n procesin e prodhimit.
Paulit i duhet po ashtu t sigurojn parat pr nj sasi t duhur t mjeteve t xhiros
qysh n fillim.
M von ai do t mundet ti siguroj kto mjete nga shitja e produkteve (mobilieve)
te tij.

Ne mnyr q Pauli t jet n gjendje q klientve t tij tu ofroj mobiliet e tij n

do koh, atij i duhet pra t ket stoqe t produkteve t gatshme.

Ai llogarit qe intervali kohor n mes t porosis s klientit dhe drgess s mallit

t jet mesatarisht 10 dit.

Meqense ai po ashtu llogarit q do t mund t siguroj pr nj koh t shkurtr

material pr prodhim, ather ai parasheh se i mjaftojn stoqet pr 4 jav.

Pr ti llogaritur kto, Pauli duhet to rientohet n planifikimin e prodhimtaris dhe

shitjeve t tij.

D.m.th ai duhet t kalkuloj edhe sa material i nevojitet apo lnd e par n jav
pr t prodhuar sasin e planifikuar t produkteve.

Prve lnds s par dhe gjysprodukteve e produkteve t gatshme, n mjete

qarkulluese numrohen edhe

Paraja e gatshme (cash), t ciln Pauli duhet ta ket n arkn e tij ose n
xhirollogari n mnr q ti paguaj faturat eventuale.

Ai llogarit q 8000 euro mjaftojn pr pagesa m t vogla n t holla gatshme. Po

ashtu edhe

Krkesat ndaj blersve bjn pjes n mjete qarkulluese, d.m.th. borxhet, te cilat
i kan blersit Paulit, kur nuk ia paguajn menjeher pr produktet e blera.

Kshtu, Pauli fillon me planifikimin e prodhimit dhe t shitjeve.

Ai llogarit q n vitin e par t prodhoj mesatarisht 140 karrige, 60 tryeza dhe 6

dyer oborri n muaj dhe ti shes kto proddukte.

Po ashtu ai dshiron q t kt lndn e par n depo pr kto sasi produktesh.

4.Shpenzimet operative
Pauli

po ashtu duhet ti llogaris shpenzimet operative t ndrmarrjes se tij. Ai bn

dallimin ne mes t dy llojeve t shpenzimeve:
Shpenzimet

fikse: Jan gjithmon prezente pavarsisht nga sasia e prodhuar

Shpenzimet

variabile: Kto ngrihen dhe ulen varsisht nga sasia e prodhuar

Ne

biznesin e zdrukthtaris, Pauli ka identifikuar shpenzimet vijuese n muaj:

Qiraja

pr puntorin

Personeli

2,000 Euro
2,100 Euro

Shpenzimet

e rryms, uji dhe shpenzimet tjera

400 Euro

Shpenzimet

e administrats

250 Euro

Shpenzimet

e materialit (shpenziet variabile)

6.Shpenzimet n fillim t biznesit

N

vitin e par Pauli nuk llogarit te ket profit q nga fillimi: t dalat do t jen m t
larta se t hyrat.
Kto

shpenzime duhet t merren parasysh gjat llgoaritjes s nevojave pr kapital.

Pr

t llogaritur lartsin e shpenzimeve n fillim, do t shrbente nj pasqyr e

improvizuar e rrjedhs s paras s gatshme (cash flow), (sepse pr nj cash flow t
sakt, ende mungojn t gjitha t dhnat e nevojshme).
Nga

qarkullimi (t hyrat) mujore do t zbriten shpenzimet operative. Nj cash flow

negative do t thot se biznesi ka humbje.
Meqense

n disa muaj t par do t ket humbje, ather cash flow t secilit muaj
duhet t akumulohen (d.m.th t barazohen).

7.Nevojat pr kapital dhe plani i financimit

Pauli ka br mjaft kalkulime e llogaritje dhe tash harton nj pasqyr prmbledhse
t nevojave pr kapital.
Nevojat pr kapital jan shuma e kapitalit, i cili nevojitet pr themelimin e
ndrmarrjes. Ktu prfshihen: investimet n asetet fikse (mjete themelore) dhe n
asetet e xhiros (mjete qarkulluese), shpenzimet e themelimit, dhe shpenzimet n fillim
t biznesit.
N fund, Pauli fillon t mendoj se cilat mundsi pr financim i ka n dispozicion
Me

an t trashgimis, Pauli ka n dispozicion nj vler prej 20,000 eurosh, t cilat

atij i shbrjen si investim pr kapital.
Gjyshja

e tij sht e gatshme tia huazoj 15,000 euro pr pes vite. Kushtet e saj jan:
5% kamat vjetore n kiste mujore dhe me nj shlyerje prej 3,000 eurosh n fund t
secilit vit.
Banka

i ofron nj kredi mbi 10 vjeare me kamat vjetore prej 10%. Kredia duhet t
jet e shlyer n kiste t njjta n fillim t secilit vit. Pagesa e kredis bhet pr do
muaj.

Bilanci i t hyrave (i suksesit)

Para se ta prpiloj bilancin e t hyrave (t suksesit), Pauli bn nj pasqyr t

amortizimit vjetor, i cili i nveojitet pr bilancin e suksesit, sepse kjo kategori n
bilanc do t evidentohet si shpenzim.

Fitimin bruto (pa heqjen e fitimeve), Pauli e llogarit sipas formuls:

T hyrat- Shpenzimet operative-Kamatat-Amortizimi. Tashti pra shihet se pse

amortizimi sht aq i rndsishm. E qart sht se me an t amortizimit fitimi
buro mund te reduktohet kshtu q paguhet m pak tatim n fitim!

Pr fat t keq, makinat dhe pajisjet e Paulit humbin n vler n mnyr kontinuele.
E gjat kohs derisa vlera e nj makine t ket arritur n zero, ai dihet q ndrkoh
t ket mbledhur aq shum para n akrn e tij, sa t blej nj makin t re. (Sikur
Pali ta ksihte bler puntorin e jo marr me qira, ai do t duhej t llogariste edhe
amortizimin e ndrtess).

Amortizimi vjetor mund t llogaritet n mnyr m t thjesht, d.m.th. si vlera e

makins e pjestuar makins e pjestuar me ciklin jetsor t asaj makine n vite.
N t shumtn e rasteve, Ministria e Financave prcakton se cfar amortizimi kan
mjetet e ndryshme. Tek Pauli, kjo duket kshtu:

Cikli jetsor i veglave t dors: pes vite; amortizimi 20% n vit

Cili jetsor i mjetit traposrtues: pes vite amortizimi 20% n vit

Cikli jetsor i makinave: dhjet vite; amortizimi 10% n vit.

Me ndihmn e Tabels 5.13, Pauli mund ta llogaris tashti amortizimin vjetor t

pajisjeve t tij:

Rregulla e grushtit:

Ndrtesat qndrojn 50 vit = 2% e vlers s tyre si shpenzime t amortizimit n

vit. Makinat qndrojn 10 vite = 10% amortizim n vit. Automjetet, kompjuteri,
mobiliet e zyrs qndrojn 5 vite = 20% amortizim n vit.

Prpos shpenzimeve t prgjithshme operative dhe t amortizimit, po ashtu edhe

interesat n kredi do t konsiderohen si t dala operative. Normalisht, edhe tatami
n fitim duhet po ashtu t paguhet. Meqense qeveria ka nj program pr nxitjen e
biznesit t vogl privat, ather n pes vitet e para afariste nuk krkon tatim nga
kto subjekte afariste!
Prfundimi i Semestrit
Dr.Hysni TERZIU,prof.ass.

PYTJE DHE PRGJIGJJE