Projekt kurrikular

Lenda:Fizike
Klasa:XI-D

HISTORIKU I ZBULIMIT T RREZEVE X

(RNTGEN)

Rrezet Xi zbuloi Wilhelm Conrad Rntgen prandaj edhen alternativ quhenrrezet

rntgen. N tetor t vitit 1895,Wilhelm Conrad Rntgen(1845-1923),i cili ishte profesor
i fiziks, aksidentalisht, duke punuar n efektin e rrezeve katodike zbuloi nj lloj t
fotografis. Nga hulumtimet e mvonshme ai zbuloi se kto rreze ishin gjeneruar n
pikn e goditjes s rrezeve katodikeme tubin me vakumdhe se kto rreze nuk ishin
shtrembruar nga fusha magnetike dhe se deprtonin n shum lloje t materieve.
Rntgen eksperimentoi n laboratorin e tij i cili ishte plotsisht i errt. Ai e kishte
mbuluar tubin me karton t zi dhe disa metra larg nga tubi ishte vendosur nj cop letr
e prdorur si nj ekran i mbuluar me helm t barium platinit. N dhomn e errt ai
vrejti ekranin q emitonte drit. Sipas tij dika duhet t ket goditur ekranin nse ajo
reagoi me emetimin e drits. Meqense tubi ishte i mbuluar me karton rrezet katodike
nuk mund t ken ardhur nga tubi pasi ato nuk mund t deprtojn n muret e tubit
Hittorf. Shum i habitur ai filloi hetimin e ksaj dukurie t uditshme. Rntgen e ktheu
ekranin e letrs n ann tjetr - por ekrani ende bnte drit. Ai e zhvendosi ekranin m
larg tubit por efekti ishte i njjt. Ather ai vendosi disa objekte mes tubit dhe
ekranit , por t gjith dukej se ishin transparent. Ai supozoi me guxim q duhet t ket
prodhuar disa lloje t panjohura t rrezatimit dhe u prpoq t prcaktonte nse kto
rreze mund t deprtonin edhe n substanca t tjera prve ajrit. Ai vendosi objekte t
ndryshme n mes t tubit dhe ekranit dhe gjeti se ekrani lshonte ende drit por me
intensitet t ndryshm n varsi t materialit q prdorej. Kur ai vuri dorn n frontin e
tubit pa eshtrat e tij n ekran. Duke mos ditur se far jan kto ai e prdori termin
rrezet X pr t prshkruar rrezet q ai kishte prodhuar.

Energjia e rrezeve X
(rntgen)
Rrezatimi rntgen (X) paraqet
nj pjes t spektrit
elektromagnetik, i cili
karakterizohet me gjatsi
shum t shkurtr valore
ndaj spektrit t dukshm.
Energjit e fotoneve t ktij
rrezatimi jan t rendit
10keV-1MeV. Rrezet X jan
nj form e rrezatimit t
padukshm me frekuenc t
lart elektromagnetike.
Gjatsia valore sht midis
10 dhe 0.01 nanometra, q
korrespondojn me nj
frekuenc prej 30 PHz deri 30
EHz

Ato

jan prodhuar nga prshpejtimi

elektroneve n nj substanc. Kufiri i
ktyre rrezeve kah gjatsit valore t
gjata prputhen me rrezatimin
ultravjollce, kurse kah gjatsit valore t
shkurta prputhet me rrezatimin gama.
X rrezet (rrezet rntgen) krijohen gjat
goditjeve t shpejta n siprfaqen e
ndonj materie. Pr prfitimin e ktij
rrezatimi prdoret gypi elektronik i
vakumuar n t cilin jan t
vendosuraanoda A dhe katoda K.
Elektronet e liruara nga katoda e nxehur
shpejtohen me fush elektrike t
tensionit t lart mes 10 keV deri n
1Mev dhe orientohen kah siprfaqja e
vogl e anods, e cila sht e ndrtuar
nga metalet e rnda, si volframi apo
platini. Nga goditja e elektroneve me
siprfaqen e anods krijohen rrezet X.
Rrezet X i referohen rrezatimit , valve
ose grimcave q udhtojn npr ajr si
drit apo radio sinjale.

Vetit e X rrezeve (rreze

rntgen)

Vetit fizike:

Rrezet X jan rrezatime elektromagnetike.

N hapsir t lir ata udhtojn n nj vij t

drejt.

Shpejtsia afr 297600000 m/s (1,86,000 milje/sek)

(e njjt me at t drits).

Ato jan t padukshme pr syrin e njeriut.

Nuk mund t dgjohen.

Nuk mund t ndjehen.

Ato nuk mund t reflektohen, thyhen ose

shtrembrohen nga fusha magnetike apo elektrike.

Ato tregojn vetin e shprbrjes ,interferencs

dhe thyerjes ngjashm me dritn e dukshme .

Ata nuk krkojn ndonj medium pr prhapjen e

tyre.

X rrezet mund t deprtojn n lngje, trupa t

ngurt dhe gaze. Shkalla e deprtimit varet nga
intensiteti, cilsia dhe gjatsia valore e rrezeve X.

Absorbimi: rrezet X absorbohen nga materie te

ndryshme ku absorbimi varet nga struktura e
materies dhe gjatsia valore e rrezeve X.

Aftsia jonizuese e X rrezeve sht se ndrveprojn

me materialet n t cilat deprtojn dhe shkaktojn
jonizimin.

Vetit biologjike:
Rrezet

X prdoren n trajtimin e
lezioneve malinje si dhe kan nj
efekt mikrobvrass ose
bakterioacid.
Rrezet jan nj nga metodat m t
zakonshme t prdorura n fushn
e mjeksis pr t br diagnozn
n lidhje me kockat dhe nyjet. Ajo
sht gjithashtu nj nga metodat
m pak t shtrenjta. Por gjithmon
frika nga efektet e dmshme t
radiografis pr shkak t
ekspozimit ndaj rrezatimit sht e
pranishme. Megjithat, prvoja ka
provuar se prfitimet nga
radiografit i tejkalojn rreziqet q
lidhen me t.

Prfitimet nga rrezet X

qndrojn te :
Lehtsia

e diagnozs- Rrezet X jan metod e thjesht dhe e leht pr t diagnostikuar shtjet e

eshtrave.Ato nuk jan prdorur vetm pr diagnostifikimin e kockave por edhe pr dhmbt. Kjo i ndihmon
personelit mjeksor q shpejt dhe sakt te diagnostifikoj thyerje ose prishje n eshtra, apo smundjeve t
tjera periodontale, infeksionet n eshtra, lunga,cista, anomalit e zhvillimit, dhe lloje t caktuara t tumoreve.

Disponueshmria

e leht- Pajisjet me rreze X jan relativisht t lira dhe zakonisht n dispozicion n dhomat
emergjente,qendra ambulatore t kujdesit,zyre te doktorve,shtpi pleqsh, etj duke e br at t lehte pr
t'iu qasur dhe n dispozicion pr pacientt dhe mjekt.Ajo sht gjithashtu n dispozicion si njsi portative n
spitale,salla operacioni dhe njsit e kujdesit intensiv ose emergjencs.

Diagnostifikim

i shpejt- Imazhi me rreze X sht nj proces i shpejt dhe i thjesht duke e br at shum t
dobishm gjat trajtimeve emergjente. Ajo i mundson nj mjeku t diagnostikoj nj pacient me leht dhe m
shpejt duke krkuar brenda trupave t tyre n mnyrn m pak invazive.

pak t shtrenjt- Rrezet X jan metodat diagnostikuese m pak t shtrenjta kur krahasohen me teknika t
tjera t imazhit t tilla si MRI (rezonanca magnetike) apo CT (tumorografi e kompjuterizuar). Megjithat,
rrezet X japin detaje t mjaftueshme dhe informata t nevojshme pr diagnozn e menjhershme dhe n
shumicn e rasteve ajo gjithashtu bhet e mjaftueshme pr trajtimin e duhur, duke e br at m t
popullarizuar dhe t dobishme.

Ekspozimi

i rrezatimit t prkohshm- Doza efektive e rrezatimit varet nga pjesa e trupit q duhet t
fotografohet. Dhe pr fardo doze,rrezatimi nuk mbetet n trupin e pacientit pas veprimit t rrezeve X. Pr
shembull, doza e radiografis pr kurriz sht 1.5 MSV, e cila sht e barabart me sasin e rrezatimit t
sfondit q nj person do t ekspozonte pr 6 muaj.

S'ka

efekte ansore- Rrezet X nuk jan t njohura pr efekte ansore.Avancimet n teknologji e kan uar
zhvillimin e pajisjeve me rreze X q sigurojn filtrimin vendimtar dhe teknikat e kontrollit pr t reduktuar apo
humbur rrezatimin e prhapur.Kjo siguron q ato pjes t trupit q nuk jan duke u fotografuar nuk jan t
ekspozuar ndaj rrezatimit.

Ndarja e punes.

Informacioni u be i mundur nga:.

Me gjetjen e fotove u mor:.
Perfundoi dhe redaktoi:.