PROJEKTOVANJE

INFORMACIONIH SISTEMA
OPTA TEORIJA SISTEMA
Prof. dr Branko Latinovi

OPTA TEORIJA SISTEMA

Generalno prihvaena karakteristika ovog vremena je intenzivan razvoj
nauke. Cjelokupno znanje akumulirano do 20. vijeka udvostrueno je
za samo pedeset godina. Budua dinamika dupliranja znanja tekla je
u rasponu od deset do pet godina. Ovaj gotovo nevjerovatan tempo
postignut je zahvaljujui izmeu ostalog razvoju i primjeni naune
discipline teorije sistema, odnosno sistemskog pristupa.
U razvoju nauke razlikujemo sljedee faze

Posmatrako opisivaki pristup

Analitiki pristup

Sistemski pristup
2

OPTA TEORIJA SISTEMA

POSMATRAKO OPISIVAKI PRISTUP

Posmatranje (opservacija)
Opisivanje (deskripcija)

Posmatrako opisivaki pristup je dobar za tzv. deterministike fenomene

Deterministiki fenomeni u neizmlenjenim okolnostima rezultuju istim posljedicama

Slobodni pad

Izmjena dana i noi

Kretanje tijela pod djelovanjem stalne sile (zanemarimo sile otpora)

Temperatura isparavanja tekuina

ivotne faze organizama

PROBLEM nije mogue sve fenomene opisati ovakvim pristupom i javio se novi pristup
poetkom 16.vijeka

OPTA TEORIJA SISTEMA

ANALITIKI PRISTUP
Deterministiki problemi u svetu u kojem ivimo su vie izuzetak nego pravilo
Brojniji su stohastiki (probabilistiki) fenomeni
Kod tih fenomena ishod nije uvek mogue tano predvideti bez obzira to su okolnosti
nepromenjene
Primjeri:

Oblaci mogu doneti kiu, grad ili sneg a mogue je da padavina uopte i ne bude

Bacanje kocke (padne bilo koji broj)

Izvlaenje brojeva na lutriji

Vonja automobilom po istoj stazi (razliita postignuta vremena)

4

OPTA TEORIJA SISTEMA

Analitiki pristup poiva na primjeni logike indukcije
Metoda logike indukcije podrazumijeva zakljuivanje od specijalnih (posebnih) prema
optim sluajevima
Analitiki pristup je strogo formalizovan:

Definisati problem

Raslaniti problem na osnovne dijelove (fizike i logike) analiza

Razmotriti sve uzrono posljedine veze meu dijelovima (kauzalni odnosi)

Stvoriti lanac meu svim kauzalnim odnosima

Rjeenje problema (objanjenje problema)

Analitiki pristup dominira od 16. vijeka sve do poetka 20. vijeka

OPTA TEORIJA SISTEMA

SISTEMSKI PRISTUP
Pod uticajem Alberta Ajntajna nastupa obrt i na scenu stupa sistemski pristup
Dragi mladiu pitate me kako je jednostavno mogue objasniti relativnost vremena e pa
na sljedei nain:
Vjerovatno ste sjedili na kafi s djevojkom koja vam se svia i tada je sat vremena proleteo
kao minut
Ukoliko sjednete na uarenu pe budite sigurni da e vam pet sekundi izgledati due od
sata
Eto to vam je relativnost vremena
Albert Ajntajn

OPTA TEORIJA SISTEMA

Ajntajnova teorija relativnosti postavljena je na temelju posmatranja nekih fizikih pojava
koje se nisu dale objasniti analitikim pristupom
Ajntajn ih objanjava efektom sinergije
Sinergija je pojava kada se osobine nekih sloenih fenomena ne mogu smatrati pukim
aritmetikim zbirom osobina delova tih fenomena, niti iz njih izvesti principom kauzaliteta
Primjeri sinergetskog efekta:
Svaka bioloka jedinka ima funkciju preivljavanja niti jedan njen deo zasebno nema tu
funkciju
Jedan prut je lako slomiti, ali kada ih poveete u snop to je daleko tee

OPTA TEORIJA SISTEMA

Metoda indukcije ovdje ne daje nikakve rezultate

Metoda dedukcije je osnova za objanjenje sinergetskog
efekta
Deduktivno zakljuivanje ide od opteg prema specijalnom
(posebnom)
Osobine cjeline (sistem) rezultat su interakcije meu svim ili
samo nekim dijelovima cjeline
Sistemski pristup afirmie se od 30tih godina prolog vijeka
Na tom pristupu se gradi veliki broj naunih disciplina
Kibernetika je zasnovana na sistemskom pristupu
Opta teorija sistema i Kibernetika zaslune za nastanak
Informatike kakvu danas poznajemo

OPTA TEORIJA SISTEMA

Pojam "sistem" je izveden od grke rijei "to systema" to
oznaava "cijelinu sastavljenu od dijelova". Kada je u pitanju
tehniki, pa prema tome i proizvodni sistem podrazumijeva se
skup elemenata (dijelova) i relacija izmeu njih i njihovih
karakteristika integrisanih u cilju ostvarivanja odreenog cilja.
Sistem se ne sastoji samo od elemenata (dijelova) ve on
predstavlja integralnu cjelinu elemenata i veza odreenog
stepena jaine izmeu elemenata i njihovih karakteristika.

OPTA TEORIJA SISTEMA

Da bi potpuno objasnili neki konkretni sistem potrebno je
poblie opisati:
elemente koji pripadaju sistemu
veze koje postoje izmeu elemenata sistema (interne), te
izmeu elemenata sistema i okoline (eksterne)
funkcionisanje sistema

10

OPTA TEORIJA SISTEMA

Elementi sistema predstavljaju dijelove sistema sa odreenim
osobinama i funkcijama. Kriterijume pripadnosti odreenog
elementa odreenom sistemu moemo uglavnom svesti na
relevantnost konkretnog elementa za funkcionisanje sistema i
kontrolisanje elementa od strane sistema. Ako je zadovoljen
prvi kriterijum, ali ne i drugi, tada konstatujemo da se radi o
elementu iz okruenja sistema. Neki elementi mogu biti
relativno kompleksni odnosno mogu predstavljati skup
meusobno povezanih elemenata. Takvi sloeni elementi
predstavljaju podsisteme odreenog sistema.

11

OPTA TEORIJA SISTEMA

Vezom se uspostavlja odreeni meusobni odnos elemenata, prenosi
djelovanje s jednog elementa na drugi. Taj prenos ilustrativno
predstavljamo strelicom. Kanal preko koga se prenosi djelovanje elementa
naziva se izlaz iz tog elementa, a kanal preko koga element preuzima
djelovanje naziva se ulaz. Pojedini elementi mogu posjedovati vie ulaza ili
izlaza. Jasno utvreni elementi sistema i njihova povezanost (interna i
eksterna), odnosno njihovi ulazi i izlazi, predstavljaju strukturu sistema.
Veze meu elementima sistema mogu biti materijalne, energetske i
informacione. Materijalne veze karakterie promjena rasporeda, oblika i
sastava materije, a energetske predaja i transformacija energije iz jednog
oblika u drugi. Kada govorimo o informacionim vezama primaran je prenos
informacija, odnosno poruka, podataka, signala i sl. o nekom stanju,
dogaaju ili procesu, dok materijalni i energetski oblik kojima je
interpretirana ta informacija imaju sporednu vanost.

12

OPTA TEORIJA SISTEMA

Osnovni zadatak rada sistema je transformacija ulaza u
izlaze. Uopte moemo kazati da se sistem sastoji od etiri
osnovne komponente: ulaza, procesa, izlaza i povratne veze.
Takoe treba uzeti u obzir i granicu sistema, koja ga odvaja od
okruenja.
Kriterijumi za klasifikaciju sistema mogu biti razliiti. Tako
sisteme razlikujemo prema prirodi elemenata, prema vrstama
ponaanja, prema odreenosti, prema stepenu sloenosti,
prema vezama sa okruenjem itd.

13

OPTA TEORIJA SISTEMA

Prema prirodi elemenata koji ine sistem postoje apstraktni i realni
sistemi. Elementi apstraktnog sistema su pojmovi meusobno
povezani definicijama i pravilima. To su npr. brojni sistemi,
kompjuterski programi, ljudski govor. Realni sistemi su oni sistemi
iji su elementi dio konkretnog realnog objekta. U ove sisteme
spadaju npr. mehaniki, fiziki, bioloki i drutveni sistemi.
Prema nainu ponaanja razlikujemo statike i dinamike sisteme.
Statiki sistemi ne mijenjaju, dakle odravaju, svoju strukturu i
funkcionisanje u vremenu, za razliku od dinamikih sistema koji
mijenjaju svoju strukturu i funkcionisanje u interakciji sa
okruenjem. Naime u njima se izvrava upravljanje procesima.

14

OPTA TEORIJA SISTEMA

S obzirom na odreenost sistema postoje odreeni (deterministiki) sistemi i
neodreeni (stohastiki) sistemi. Odreeni sistemi funkcioniu u skladu s poznatim
pravilima i njihovo ponaanje moemo predvidjeti, ako poznamo njihovu strukturu i
funkcionisanje.
Prema stepenu sloenosti, odnosno prema broju elemenata i njihove interakcije
razlikujemo jednostavne, sloene i vrlo sloene sisteme. Tako npr. raunarski sistem
tretiramo kao relativno jednostavan sistem, preduzee sloenim sistemom, a dravu
vrlo sloenim sistemom.
Prema vezama sistema s okruenjem postoje otvoreni i zatvoreni sistemi. Otvoreni
sistemi posjeduju i odravaju vezu za svojim okruenjem, odnosno sa drugim
sistemima iz svog okruenja. Aktivnost ovih sistema odvija se s jedne strane preko
svojih ulaza, a s druge strane preko svojih izlaza. Tipian primjer otvorenog sistema
je preduzee. Zatvoreni sistemi za razliku od otvorenih nemaju ulaze ni izlaze. Oni
su izolovani od okruenja i nemaju s njim nikakvu komunikaciju. Primjer ovakvog
sistema je tzv. autarhina privreda, koja ne odrava odnose sa svojim okruenjem.

15

OPTA TEORIJA SISTEMA

Rekapitulaciju opte teorije sistema moemo iskazati kroz sljedee teze:
Sistem je skup meusobno povezanih elemenata.
Elementi sistema osposobljeni su za obavljanje razliitih funkcija to je i pretpostavka njihovog udruivanja u
cjelinu.
Elementi sistema tretiraju se u okviru funkcionisanja cjeline, a ne izolovano ili samostalno. Ovakav pristup u
posmatranju pojava, predmeta i problema naziva se holistiki pristup.
Zajednikim djelovanjem elementi sistema ostvaruju svoje zajednike ciljeve tj. cilj funkcionisanja sistema.
To predstavlja svrhovitost sistema.
Princip ekvifinaliteta. Isti cilj funkcionisanja sistema moe se postii na razliite naine.
Sistem razmjenjuje materiju, energiju i informacije sa svojim okruenjem.
Transformacija ulaznih oblika u izlazne oblike predstavlja funkcionisanje sistema.
Svrha sistema postie se procesom regulacije. Regulacija se obavlja povratnom spregom tj. komparacijom
stvarnih veliina sistema s veliinom koja je postavljena kao cilj funkcionisanja sistema i uklanjanjem nastalih
odstupanja.
Svaki je sistem dio nekog veeg sistema, tj. podsistem veeg sistema. Takoe dotini sistem moe
sadravati podsisteme kao svoje elemente. Ovakva struktura sistema naziva se hijerarhija sistema.
Teorija sistema prouava zajednike osobine razliitih sistema. To je princip izomorfnosti. Osnovna
karakteristika izomorfnih sistema je jednak skup ulaznih i izlaznih veliina.

16

OPTA TEORIJA SISTEMA

Sistemski pristup ine metodoloke osnove svih sistemskih
nauka. Sistemski pristup se ostvaruje uz pomo primjene
intelekta (miljenja), tehnike i sredstava zasnovanih na
sistemskom miljenju i optoj teoriji sistema.

SISTEMSKE
NAUKE

SISTEMSKI
PRISTUP
INTEGRACIJA

PROCES
PRIMJENE
U PRAKSI

NOVO
ZNANJE

NOVA SISTEMSKA ISTRAIVANJA

17

OPTA TEORIJA SISTEMA

Razmiljamo o tome, ta su ulazi, procesi, izlazi i da li smo
zadovoljni izlazom. Ako nismo vrimo korekciju ulaza i ponekad
procesa. Na cilj je izlaz i zbog njega sve radimo. Na osnovu
sistema napravimo model, a na osnovu njega vrimo
istraivanje i stiemo nova znanja.

18

OPTA TEORIJA SISTEMA

Izlazna transformacija definie neki nain mjerenja ili
posmatranja dinamikog ponaanja realnog sistema i daje, na
osnovu trenutnog stanja i trenutnih ulaza sistema, njegove
izlaze. Model je pojednostavljena predstava o relevantnim
karakteristikama sistema. Model je reprezentacija nekih
objekata, veza izmeu objekata obiljeja (svojstva, osobine,
atributi), objekata i veza. Direktno postoji samo sistem, a svaka
naa predstava o sistemu je model. S obzirom da je
informacioni sistem model realnog sistema u kome djeluje,
postupak projektovanja informacionog sistema svodi se na neku
vrstu modeliranja realnog sistema.

19

OPTA TEORIJA SISTEMA

Sa kriterijumom funkcionisanja traimo optimalno, odnosno
suboptimalno rjeenje. Na sistemu modela se vre eksperimenti
i treba da sadri kljune karakteristike originala.
Kriterijum ocjenjivanja treba da odlui ta treba korigovati na
prvobitnom objektu. Sutina prouavanja je poboljanje objekta
prouavanja. U zavisnosti od pojave koju elimo prouavati
postavljamo sebi neki cilj.

20