Professional Documents
Culture Documents
Istruktura NG Wikang Filipino
Istruktura NG Wikang Filipino
a ng
Wikang
Filipino
Tunog
Salita
Parirala
Pangungus
ap
Diskors
Ponolohiya (Palatunugan)
PONEMANG
SEGMENTAL
Ponemang
Patinig
Ponemang
Katinig
Ponemang Malayang
Nagpapalitan
Diptonggo
Klaster/Kambal
Katinig
PONEMANG
SUPRASEGMENTAL
Diin (stress)
Pares Minimal
Tono
(pitch)/Intonasyon
Antala/Hinto
(juncture)
Ponemang Segmental
at
baket
/i/
----
binte----
/i/ at /u/
bakit
binti
kurot
----
sampo ----
kurut
sampu
Pares Minimal
Pares ng salita na magkatulad ang
bigkas maliban sa isang ponema
ngunit magkaiba ang kahulugan.
mesa hapag kainan
misa seremonya na alay sa Dios
boto halal
buto bahagi ng katawan o halaman
oso isang uri ng mailap na hayop sa gubat
uso moda (fashion)
/p/ at /b/
pantay (pareho)
apa (lalagyan ng ice cream)
alab (ningas)
bantay (guwardya) aba (mahirap)
alap (kapalit)
/t/ at /d
tulay (daanan)
banta (babala)
lapat
(akma)
dulay (lambitin)
/k/ at /g/
kulay (kolor)
banda (musikero)
lapad (lawak)
katok
(tuktok)
gulay (uri ng halaman) saga (halamang gumagapang)
katog (nginig)
/n/ at /
nawnaw (dama)
(karne)
ngawngaw(ngawa)
laman
lamang (higit)
/l/ at /r/
/w/ at /y/
wakwak (laslas)
iwan (umalis)
salaw (walang
galang)
yakyak (laglag) iyan (hayan)
Diptonggo
Ang magkasamang tunog ng isang
patinig at isang malapatinig (semivowel) na nasa isang pantig. Ang mga
diptonggo sa wikang Filipino ay ang
sumusunod: iw, iy, ey, ay, aw, oy, at
uy.
giliw
tulay bataw
tuloy kasuy kulay
Klaster/Kambal Katinig
Ang klaster o kambal katinig ay
magkasunod na ponemang katinig na
matatagpuan sa isang pantig.
Unahan
Gitna
Hulihan
bloke
transportasyon nars
drama ekstra
rekord
kwento kompresor
tsart
plano
kontra
drayb
gyera
empleyado
teks
Ponemang Suprasegmental
Ito ay may kinalaman sa kung
paano binibigkas ang mga ponemang
segmental na nakatutukoy upang ang
mga pahayag ay maging malinaw,
tiyak at mabisa.
Ayon kay Santiago (1994), ang mga
ponemang suprasegmental ay mga
sangkap bilang pampalasa sa ating
pakikipagkomunikasyon.
Ponemang Suprasegmental
Diin (stress)
Tono (pitch)/
Intonasyon
Antala/Hinto
(juncture)
Diin (stress)
Ito ay tumutukoy
Isinulat sa pagitan ng
sa lakas ng bigkas sa // ang mga transkipsyon
pantig ng salita.
ng ponema.
Kalimitan sa pagsulat ng ibang tono na
nailalarawan ng ating ponema ay hindi
naisasagisag tulad ng impit /?/ at haba /:/ at ng
letrang ng na may tunog // at /./.
/
/
/
/
ba : ta? /
- musmos
ba : tah/ - ruba
ta : la? / - bituin
tala? / - lista
Tono (pitch)/Intonasyon
Ang pagtaas at pagbaba ng pantig ng isang
salita upang higit na naging epektibo ang
komunikasyon.
Ang paraan ng pagbigkas nito ay maaaring
mabilis, mahina malambing, pagalit at iba pa.
Lebel ng
Tono
mataas
normal
mabab
a
Lebel 1 (mahaba)
- karaniwang
pagpapahayag lamang
Lebel 2 (normal)
- dito nagsisimula
ang normal na
pagsasalita
Lebel 3 (mataas)
- ang pahayag ay
Antala/Hinto (juncture)
Saglit na pagtigil sa pagsasalita upang
lalong maging tiyak sa paghahatid ng
mensahe.
a. Hindi ako ang nagtext.//
Hindi/ ako ang nagtext.
b. Doktor/ Felix ang boyfriend ko.
Doktor Felix/ ang boyfriend ko.
c. Sina Stella/ Marie/ at Glaiza ay matalik na
magkakaibigan.
Sina Stella Marie/ at Glaiza ay matalik na
magkakaibigan.
Morpolohiya (Palabuuan)
Ang makaagham na pag-aaral ng mga
pinakamaliit na yunit ng mga tunog
(morpema) ng isang wika at ng
pagsasama-sama ng mga ito upang
makabuo ng salita.
Ang pagbabago ng morpema ay taglay ng
kaniyang kapaligiran at ito ay tinatawag na
pagbabagong morpoponemiko.
I. Mga Pagbabagong
Morpoponemiko
ASIMILASYON
Asimilasyong
Parsyal o DiGanap
Asimilasyong
Ganap
PAGPAPALIT NG
PONEMA
METATESIS
PAGKAKALTAS
NG PONEMA
PAGLILIPAT DIIN
PAGSUSUDLONG
PAG-AANGKOP
1. ASIMILASYON
Nagbabago ang panlaping pang kapag
kinakabitan ng mga salitang-ugat na
nagsisimula sa mga letrang d, l, r, s, t, at
itoy nagiging
pan.dako naman, ito ay nagiging
Sa kabilang
pam kapag kinakabit sa mga salitang-ugat
na nagsisimula sa p at b.
Mananatiling pang ang panlaping ito
kapag ang salitang-ugat ay nagsisimula sa
mga letrang hindi nabanggit.
Ang pagbabagong nangyari sa salita ay
tinatawag na asimilasyon.
A. ASIMILASYONG PARSYAL O
DI-GANAP
Ito ay mapapansin sa pagbabagong
nagaganap sa isang morpema sanhi ng
posisyong pinal na sinusundan ng mga
salitang nagsisimula sa bigkas na pailong.
Ang // ng /pang/ ay nagiging /m/ o /n/
at mangyari ay manatili // ayon sa
kasunod na tunog.
/ pang / + bato
= pambato
= pantakas
/ pang / + lagay
= panlagay
B. ASIMILASYONG GANAP
Taglay ang asimilasyong ganap kung ang
unang ponemang inuunlapian ay
naasimilang ganap ng tunog ng panlapi.
Mapapansin ito sa panlaping /pam/ na
inuunlapian sa ponemang /p/ tulad ng patay
o pasigla.
Mapapansin ito sa panlaping /pam/ na
inuunlapian sa ponemang /p/ tulad ng patay
o pasigla.
= pansalubong =
2. PAGPAPALIT ANYO
May
mga ponemang nababago o
napapalitan sa pagbuo ng salita. Ang
ganitong pagbabago ay nasasabayan ng
pagpapalit ng diin.
/o/ at /u/
bago + bago = bagong-bago
damo + damo = damong-damo
*/e/ at /i/
putahe + ng = putaheng-putahe
*/d/ at /r/
ma- + dami = marami
ma- + damot = maramot
madaldal (tsismosa/tsismoso)
madamdamin/maramdamin
* /h/ at /n/
tawa + han
talo - han
= tawanan
= talunan (nagpapalitan din ang /o/
at /u/)
* /l/ at /g/
halik + -an
= halkan = hagkan
METATESIS
Ang pagpapalit ng titik sa loob ng isang
salita. Tinatawag din itong paglilipat.
Makikita ito sa pagpapalitan ng posisyon ng
ponema.
Ang mga salitang-ugat na nagsisimula
sa /l/ at /y/ na ginigitlapian ng /-in-/ ay
magkaroon ng paglilipat ng posisyon ng /n/
at ng /l/ at /y/.
lagay + -in = l + -in- + agay = linagay =
nilagay
yari + -in- = y + -in- + ari
= yinari= niyari
PAGKAKALTAS NG
PONEMA
takip + -an
= takipan = takipan
PAGLILIPAT-DIIN
Nagbabago ang diin sa pagbabago ng mga
panlaping ginagamit. Maaari itong malipat ng
isa o dalawang pantig tungo sa huling pantig
o isang pantig sa unahan ng salita.
ka-
ka-
+ tapat
+ -an= katapatan
PAGSUSUDLONG
Nangangahulugan ito ng pagdaragdag ng
isa pang morpema sa hulihan ng salitang-ugat
(hulapi).
ka + totoo + han + an
alala + han + in
= katotohanan
= alalahanin
PAG-AANGKOP
(KOLOKYAL)
+ ka = teka
hayaan
+ mo
= hamo
PANLAPING A+B+C/
LAGUHAN
MAYLAPI
INUULIT
UNLAPI
GITLAPI
HULAPI
PANLAPING
A+B
PANLAPING A+C /
KABILAAN
PANLAPING B+C
(GIT+HUL)
GANAP NA PAGUULIT
PARSYAL O DI-GANAP NA
PAG-UULIT
TAMBALAN
TAMBALANG GANAP
TAMBALANG DI-GANAP
1. PAYAK
Itinuturing na payak ang isang salita kung
itoy salitang-ugat, walang panlapi, hindi
inuulit at walang katambal na ibang salita.
aral
buhay
bata
wika
2. MAYLAPI
Ang salita ay maylapi kung itoy binubuo ng
salitang-ugat at isa o higit pang panlapi.
pag aralan binuhaykabataan wikain
i- + sakay = isukay
3. INUULIT
Ang salita ay inuulit kung ang kabuuan nito
o ang isa o higit pang pantig nito sa dakong
unahan ay inuulit.
= sila-sila
bayan = bayan-bayan
basa = babasa
= kasa-kasama
4. TAMBALAN
Ang dalawang salita ay pinagsama upang
makabuo ng isang salita, itoy tinatawag na
tambalang-salita.
a. Tambalang ganap Kapag ang
dalawang salitang pinagtambal na may
magkaibang kahulugan ay nakabuo ng
ikatlong kahulugan na malayo sa
kahulugan
ng
dalawang
salitang
pinagsama.
hampas + lupa = hampaslupa
bahag + hari = bahaghari
Halimbawa: isip-bata
kulay-dugo
. Ang ikalawang salita ay nagsisilbing layon ng unang salita.
Halimbawa: ingat-yamanbantay-bahay
.
SINTAKSIS
(PALAUGNAYAN)
Tumutukoy sa pag-aaral ng pagbubuo ng
mga pangungusap. Ito rin ang paguugnay-ugnay ng mga salita at
pagsasama-sama nito para sa pagbuo ng
mga pangungusap.
PARIRALA AT SUGNAY
PARIRALA Iipon ng salitang walang
buong diwa o kaisipan. Maaaring ito ay
may paksa ngunit walang panaguri, o
kayay may panaguri ngunit walang
paksa.
Halimbawa:
tungkol sa pelikula
bagong buhay
ang aking gamit
ang pangunahing suliranin
Uri ng Sugnay
. Sugnay
na
Di-makapag-iisa
(pantulong na sugnay) mayroon ding
paksa
at
panaguri
ngunit
hindi
1. Ang
mga Pilipino ay
labis
na nagtitipid
dahil sa
nagtataglay
ng
buong
diwangayon
o kaisipan.
mahal ng bilihin.
2. Ang pandaraya ay maiiwasan kung maraming tapat sa
paglilingkod.
PANGUNGUSAP
Ang pangungusap ay karaniwang binubuo
ng dalawang bahagi- paksa at panaguri.
Ang paksa ay maaaring tao, bagay, hayop,
lugar, o pangyayari na pinapaksa sa
pangungusap.
Ang panaguri ay bahagi ng pangungusap
na nagbibigay ng paliwanag o impormasyon
tungkol sa paksa.
A. Ayos ng Pangungusap
KARANIWAN/TUWID NA
AYOS
DIKARANIWAN/KABALIKANG
AYOS
Pangungusap =
Panaguri + Paksa
Halimbawa ng
Halimbawa ng DiKaraniwang Ayos Karaniwang Ayos
Namigay ng
libreng bigas ang
pangulo.
Umalis nang
maaga si Joey.
Namamasyal sa
Ocean Park ang
magkakaibigan.
* Ang pangulo ay
namigay ng libreng
bigas.
* Si Joey ay umalis
nang maaga.
* Ang
magkakaibigan ay
namamasyal sa
Ocean Park.
DISKU
ANYO NG DISKURSO
DISKURSONG
PASALITA
DISKURSONG
PASULAT
DISKURSONG
PASALITA
1. Usapan o Kombersasyon. Nagaganap ang usapan sa alinmang uri
ng lipunan. Isang paraan ito ng pakikipagtalastasan,
pakikipagkaibigan, pakikisalamuha, pakikipagkapwa-tao.
2. Usapan sa telepono. Katulad din ito sa nauna; ang pagkakaiba nga
lamang ay hindi magkaharap ang dalawang nag-uusap at
nagkakarinigan lamang sa pamamagitan ng telepono.
3. Interbyu. Tinatawag ding panayam o pakikipanayam, ginagamit
ang interbyu upang makakuha ng impormasyon mula sa ibang tao.
4. Pangkatang diskusyon. Talakayan ito ng grupo ng mga tao na may
tiyak na paksa.
5. Talumpati. Ito ay isahang pagsasalita sa harap ng marmaing tao,
kadalasang habang nakatayo sa entablado.
6. Debate. Dalawang panig ang maghaharap ng mga argumento
tungkol sa pagsang-ayon o di pagsang-ayon sa isang piling paksa.
7. Balagtasan. Ito ay patulang pagtatalo ng dalawang panig tungkol sa
isang piling paksa.
DISKURSONG PASULAT
PAGSASALAYSA
Y O NARATIBO
(d)
PAGLALARAWAN
O DISKRIPTIBO
PAGLALAHAD O
EKSPOSITORI
Ang paglalahad ay nagpapaliwanag at
nagpapakahulugan.
Mahalaga
ang
paglalahad sa alinmang gawaing pangakademya at sa alinmang propesyon.
Pangunahing layunin ng paglalahad na
maging malinaw ang isang bagay. Ang
tekstong
naglalahad
ay
simpleng
nagpapaliwanag.
Organisasyon ng tekstong
naglalahad:
Balangkas
Klasipikasyon
Proseso
Depinisyon
Pagkakatulad
at pagkakaiba
Sanhi at
bunga
PAGSASALAYSAY O
NARATIBO
Ang naratibo ang nagkukuwento ng
mga
pangyayari.
Binibigyan
ng
pagsasalaysay ng konkrentong anyo ang
abstraktong paliwanag at gumagamit ng
mga tiyak na insidente upang higit na
maunawaan ang karanasang ibinabahagi
ng isang partikular na teksto.
Teknik sa pagsasalaysay:
1. Mga bahagi ng
pagsasalaysay:
2. Panahong
saklaw ng
pagsasalaysay
Paksa
Tagpuan at
mga tauhan
Kapana-panabik
na mga
pangyayari
Tunggalian o
problema
Kasukdulan
Wakas
3. Diyalogo
4. Punto de bista
o paningin ng
naratibo
5. Kahalagahan
ng mga detalye