KARAKTERISTIKAT

THEMELORE TEKNOLOGJIKE
T PRPUNIMIT ME
GDHENDJE (HEQJE ASHKLEPRERJE)

TORNIMI, KARAKTERISTIKAT TEKNOLOGJIKE

FREZIMI, KARAKTERISTIKAT TEKNOLOGJIKE
SHPIMI, KARAKTERISTIKAT TEKNOLOGJIKE
ZDRUGIMI, KARAKTERISTIKAT TEKNOLOGJIKE
TRHEQJA (PRSHKIMI), KARAKTERISTIKAT
TEKNOLOGJIKE

Gjysmproduktet
e
prftuara
me
deformim plastik, derdhje dhe me disa
metoda tjera t prpunimit, zakonisht i
nnshtrohen prpunimit me prerje n makinat
metalprerse pr tu shndrruar n detale t
gatshme pr prdorim (eksploatim).
Makinat metalprerse prbhen nga nj
kompleks mekanizmash, q shrbejn pr t
kryer lvizjet baz dhe lvizjet ndihmse t
domosdoshme pr punimin e detaleve.
Makinat metalprerse jan t tipeve dhe
dimensioneve
t
ndryshme,
prandaj
klasifikimi i tyre sht i nduarnduarshm.

N varsi t llojit t lvizjes kryesore,

makinat metalprerse ndahen n:
makina me lvizje kryesore rrotulluese,
makina me lvizje kryesore drejtvizore.
N varsi t madhsis, makinat
metalprerse ndahen n:
t lehta, me pesh deri n 10 tonelata,
t mesme, me pesh prej 10-30 tonelata,
t rnda,me pesh prej 30-100 tonelata.

N varsi t mnyrs s drejtimit

(dirigjimit), makinat metalprerse ndahen n:
manuale,
gjysmautomatike,
automatike.
N varsi t shkalls s precizitetit
(saktsis), makinat metalprerse ndahen n:
normale,
precize,
me precizitet t lart.

N varsi t karakterit (llojit)

t
punimeve q kryhen, respektivisht n varsi
t mundsis teknologjike, dallohen:
makina tornuese,
makina frezuese,
zdruguese,
makina shpuese,
makina rektifikuese(retifikuese),
makina sharruese,
makina pr prpunime t veanta etj.

N varsi t prdorimit:
universale dhe
speciale.
Vlen t theksohet se n literatur mund
t gjenden edhe klasifikime tjera, por
klasifikimi me i prgjithshm bazohet n
karakterin e punimeve q kryhen dhe n
procesin
themelor teknologjik. Vende t
ndryshme q prodhojn makina metalprerse
i kan edhe kriteret e tyre pr klasifikimin e
makinave metalprerse. Natyrisht se pr
secilin kriter t klasifikimit ekzistojn edhe
mnyrat e shenjimit dhe markimit.

 TORNIMI, KARAKTERISTIKAT TEKNOLOGJIKE

Tornimi sht nj nga proceset kryesore

t prpunimit me heqje ashkle, q kryhet n
makinat tornuese (tornot).
Me tornim mund t prgatiten detale
(pjes) q kan:
-siprfaqe cilindrike dhe konike,
-siprfaqe t profiluara,
-kanale t formave t ndryshme,
-fileta, etj.

Operacione t tornimit

Tornot, llojet e tornove dhe prdorimi i tyre

Tornot jan makinat m t prhapura pr
prpunimin e metaleve me prerje, me q
shumica e elementeve t makinave
paraqesin trupa rrotullues.
N fondin e prgjithshm t makinave
metalprerse, tornot prfaqsohen me afro
50% t numrit t prgjithshm.

N literatur gjenden klasifikime t

ndryshme t tornove, n varsi t perdorimit,
konstruksionit dhe mundsive teknologjike.
N varsi t ktyre kritereve dallohen:
-torno universal,
-torno revolver,
-torno ballore,
-torno vertikal(karosel),
-torno gjysmautomatik,
- torno automatik,
-torno special,
-torno me dirigjim numerik.

Vlen t theksohet se pavarsisht nga lloji i

tornos, t gjith prdoren pr prftimin e
pjeseve rrotulluese. Lvizjen kryesore e
kryen pjesa ndrsa ate t hapit, vegla
prerse (thika), figura n vazhdim.

Karakteristikat dhe mundsit teknologjike t

tornove universale
do makin metalprerse karakterizohet
me mundsit specifike prkatse. Pr
vlersimin e mundsive t makins
prkatse duhet t njihen karakteristikat
themelore teknike t cilat kryesisht
prcaktojn hapsirn punuese (prmasat
maksimale t pjess q mund t prpunohet
n makin), dijapazonin e lvizjes punuese
t hapit (ushqimit), fuqin e instaluar,
prmasat dhe peshn e makins e kshtu
me radh.

Vlen t theksohet se prodhuesit e makinave

metalprerse, kto karakteristika i japin pr t
gjitha llojet e makinave t prodhuara.
Te tornot universale parametr themelor q
e prcakton hapsirn punuese sht diametri
maksimal i pjess q mund t prpunohet, mbi
shtratin e makins. N figurn n vazhdim ky
diametr sht shnuar (shenjuar) me D.
Parametr tjetr i rndsishm sht edhe
diametri D1-diametri maksimal mbi suportin e
tornos.
N grupin e karakteristikave tjera t tornos
mund mund t prfshihen edhe:

Fuqia e instaluar, numri i rrotullimeve t

motorit, lartsia, gjersia dhe gjatsia e
kundrmajave (L) e cila prcakton gjatsin
maksimale q mund t prpunohet n torno.

Edhe pse tornot n prgjithsi dallohen

pr nga karakteristikat konstruktive dhe
funksionale, megjithate ekzistojn disa
pajisje dhe mekanizma q jan t
prbashkt pr t gjith llojet e tornove dhe
kto jane:
-bazamenti
-burimi i energjis (elektromotori-pjesa
q i v n lvizje tornot,
-transmetuesi i lvizjes kryesore,
-transmetuesi i hapit,
-mekanizmat pr manipulim me dor,
-pajisjet pr ftohje t pjess dhe vajosje,
-pajisjet pr shtrngim t pjess dhe
vegls.

N
varsi
t
lvizjes
prerse(thiks), dallohet:
-tornimi gjatsor,
-tornimi trthor.

vegls

Tornimi gjatsor realizohet me lvizjen e

suportit gjatsor dhe dallohet:
-tornim nga ana e jashtme (tornim i
jashtm),
-tornim nga ana e brendshme (tornim i
brendshm)

Tornimi trthor realizohet me lvizjen e

suportit trthor q sht i vendosur n
suportin gjatsor n ate mnyr q t mund
t bhet lvizja translatore e vegls prerse
(thiks) q qndron pingul me aksin e
rrotullimit t pjess, figura n vazhdim:

Me
lvizjen
trthore
t
vegls
prerse(thiks) mund t realizohen lloje t
ndryshme t perpunimit me tornim, si p.sh.
prpunimi i skajeve, prerja, prpunimi
kanaleve t ndryshme t profiluar, ndarja n
pjes m t vogla etj.

Prve tornimit gjatsor dhe trthor, te

tornot universale mund t prpunohen edhe
siprfaqe konike.

Siprfaqe konike, t jashtme apo t

brendshme mund t prftohen edhe duke
kombinuar lvizjet e pajisjeve tjera n
kuadr te tornos universale.

N tornot universale gjithashtu mund t

bhet edhe shpimi i vrimave dhe prpunimi i
mtejme i tyre.

Prpunim tjetr karakteristik q mund t

realizohet me ndihmn e tornove universale
sht edhe prgatitja (hapja) e filets e cila
formohen me sinkronizimin e lvizjes
rrethore dhe drejtvizore. N varsi t
profilit (forms) filetat mund t jen me
form: trekndshe, katrore, trapezoidale
etj.

N tornot universale mund t prgatiten

t gjitha llojet e filetave standarde sipas
skems s dhn n figurn n vazhdim:

Siprfaqe
t
profiluara
mund
t
prgatiten duke kombinuar lvizjen dhe
formn e vegls prerse me pajisjet tjera
shtes t tornos universale si shihet n
figurn n vazhdim.

Karakteristikat dhe mundsit teknologjike t

tornove revolver
Kto torno prdoren pr prodhimin e
nj numri t madh detalesh (prodhim) n seri,
q mund t prpunohen njkohesisht me disa
vegla prerse. Vendosja n kokn e
rrotullueshme(revolver) t ktyre veglave
sht edhe veoria dalluese e ketyre
tornove. Koka e rrotullueshme ka formn e
barabanit ose shumkndshit n t ciln
vendosen veglat prerse sipas rendit t
nevojshm t prpunimit. Me rrotullimin e
koks veglat prerse n mnyr t
njpasnjshme sjellen n pozicionin e
nevojshm pr prpunim.

Pr dallim prej tornove universale, te

kto torno karakteristikat themelore dhe
mundsit teknologjike t prpunimit varen
nga koka e rrotullueshme (revolver):
pozicioni i saj, numri i foleve, lvizjet
maksimale e kshtu me radh.
Tornot revolver, sipas aksit t rrotullimit
t koks revolver mund t jen:
-torno me aks (kok) horizontale,
-torno me aks (kok) vertikale.

N tornot me aks (kok) horizontale,

koka revolver rrotullohet rreth nj aksi
horizontal dhe sht e drejtuar kundrejt
shpindelit t makins metalprerse me
ballin e saj ku jan t vendosur veglat
prerse.
Saktesia (preciziteti) e prpunimit t
detaleve varet nga saktsia e rregullimit t
distancatorve, zgjedhja e drejt e
elementeve t regjimit t prerjes dhe
gjeometria e veglave prerse.
Tornot me aks (kok) horizontale
parimisht jan me prmasa m t mdha
dhe shrbejn pr prpunimin e siprfaqeve
me
konfiguracion
t
ndrlikuar,
t
prpunuar paraprakisht me derdhje.

Skema e tornos revolver me aks (kok)

horizontal

Tornot me aks(kok) vertikal karakterizohen

me ate se t gjitha llojet e prpunimit
realizohen me vegla prerse t cilat vendosen
n kokn revolver dhe ndrrohen duke u
rrotulluar ne aksin vertikal t koks.

Skema e tornos revolver me aks (kok) vertikal

Karakteristikat dhe mundesit teknologjike t

tornove ballor dhe karusel
Pr prpunimin e detaleve makinerike me
diametr relativisht t madh dhe me gjatsi
t vogl prdoren tornot ballor(trthor) dhe
ato karusel(vertikal).

Karakteristikat dhe mundsit teknologjike

t tornove speciale
Tornot speciale prdoren pr prpunimin
e detaleve t veanta, si p.sh.: kollodok,
boshte ekscentrike etj. Kto torno mund t
jen:
-gjysmautomatik dhe
-automatik.
Te tornot gjysmautomatike gjith cikli i
lvizjes s veglave prerse
kryhet pa
pjesmarrjen e puntorit. Puntori bn
vendosjen e cops, ndjek punn e makins
dhe n fund heq detalin e gatshm nga
makina.

Vendosja e pjesve n torno dhe pajisjet pr

vendosje
Vendosja dhe shtrngimi i pjesve n
torno sht nj prej veprimeve kye t
procesit t tornimit.
Vlen t theksohet se mnyra e vendosjes
dhe shtrngimit t pjesve n torno varet nga:
-forma e pjess, respektivisht detalit
q i nnshtrohet prpunimit,
-shtangsia e pajisjes,
-preciziteti
i
vrazhdsis
s
siprfaqes.

Veglat pr prpunim me tornim(thikat tornuese)

Llojet e ndryshme t tornove q u
prmendn m par krijojn mundsin e
prpunimit t nj diapazoni t gjer t pjesve
nga aspekti i forms dhe vetive t ndryshme.
Pr realizimin e ktij qllimi, prve
makins metalprerse duhet t prdoret edhe
vegla prerse adekuate-thika pr tornim. Sot
prdoren lloje t ndryshme t thikave nga aspekti
i vetive konstruktive
dhe materialit
q
prodhohen.
N varsi t forms thikat mund t
jen: t drejta, t lakuara (kthyera), n form
kuke, t zgjatura etj.

N varsi t cilsis (kualitetit) t

siprfaqes s prpunuar dallohen:
-thika pr tornim t ashpr (vrazhdzgrosimi),
-thika pr tornim t pastr (final-finicionifinitura).
N varsi t forms s seksionit trthor
te trupit te thikes dallohen:
-thika me prerje trthore kndrejt,
-thika me prerje trthore katrore,
-thika me prerje trthore rrethore.
N varsi t llojit t prpunimit dallohen:
-thika pr prpunim t jashtm,
-thika pr prpunim t brendshm.

FREZIMI, KARAKTERISTIKAT
TEKNOLOJIKE

Frezimi, n krahasim me tornimin i ka

disa veori dalluese:
-n punim marrin pjes njkohsisht disa
tehe prerse, prandaj frezimi sht m
produktiv se tornimi,
-tehet prerse t frezave punojn
periodikisht, duke pushuar, kurse trupi i tyre i
madh ndihmon n largimin e nxehtsis nga
tehet prerse,
-seksioni trthor i ashkls lviz n kufij t
gjer dhe si rrjedhim i ksaj forcat prerse
kan vlera t ndryshme etj.

Prdorimi
Frezimi prdoret pr (prpunimin) e:
-siprfaqeve
t
rrafshta
(horizontale,
vertikale, t pjerrta),
-siprfaqeve t profiluara (fasonale),
-pr hapjen e kanaleve (t shlicave),
-pr prodhimin e rrotave t dhmbzuara,
-pr prodhimin e siprfaqeve t filetuara etj.
Frezimi kryhet n makina metalprerse q
quhen makinat frezuese dhe me vegla prerse,
q quhen freza. Vlen te theksohet se n t njejtat
pajisje mund t realizohet edhe shpimi, trheqja,
barenimi etj.

Frezimi, si metod e prpunimit me

prerje, sht prdorur m von se proceset
tjera
t prpunimit. Megjithate, frezimi
aktualisht ka marr prhapje t gjer pr
prpunimin e siprfaqeve t rrafshta, pr
hapjen e kanaleve, pr prpunimin e
siprfaqeve t profiluara (fasonale), pr
prpunimin e rrotave te dhmbzuara etj.
Pr t kryer procesin e frezimit, jan t
domosdoshme dy lvizje:
-lvizja kryesore ose e puns dhe
-lvizja e hapit (ushqimit).

Gjat frezimit lvizja kryesore sht

lvizja rrotulluese e frezs, kurse lvizja e
hapit (ushqimit) sht drejtvizore dhe e bn
pjesa s bashku me tavolinn e makins.

1-lvizja kryesore
2-lvizja e hapit (ushqimit)

Llojet kryesore t prpunimit me frezim

Me frezim mund t realizohen kto lloje
t prpunimit:
-frezimi i siprfaqeve t rrafshta me freza
cilindrike,
-frezimi i siprfaqeve t rrafshta me freza
ballore,
-frezimi i siprfaqeve t rrafshta dhe t
pjerrta me freza kndore,
-frezimi i kanaleve me freza skajore,
-frezimi
i
kanaleve
ansore
(t
shkallzuar) me freza diskore,

-frezimi i siprfaqeve t rrafshta me

komplete frezash diskore,
-prerja e copave me freza sharr,
-frezimi me freza t profiluara,
-frezimi i siprfaqeve t kurbzuara me freza
skajore,
-frezimi i kanaleve (shlicave) n boshte,
-frezimi
i
rrotave me dhmb
(dhmbzorve),
-frezimi i kanaleve helikoidale,
-frezimi i siprfaqeve t filetuara, etj.

Frezimi i siprfaqeve t profiluara

Makinat frezuese dhe llojet e tyre

Forma dhe prmasat e detaleve q
prpunohen me frezim krkojn makina t
ndryshme frezuese.
Makinat frezuese jan t shumllojshme,
por sipas prdorimit ato ndahen n:
-makina frezuese pr
prdorim t
prgjithshm,
-makina frezuese speciale (pr rrota t
dhmbzuara, fileta, kiaveta, siprfaqe t
profiluara etj.)

Karakteristikat dhe mundsit teknologjike

t makinave frezuese pr prdorim t
prgjithshm
Makinat frezuese pr prdorim t
prgjithshm, n varsi t pozicionit t
shpindelit, ndahen n:
-makina frezuese horizontale
-makina frezuese vertikale
Ktu, n kt grup mund t prfshihen
edhe makinat frezuese universale, t cilat
mund t punojn edhe si makina frezuese
horizontale edhe si makina frezuese
vertikale.

Makina frezuese horizontale

Shumica e makinave t sotme frezuese e

kan bankn e rrotullueshme kundrejt aksit
vertikal dhe quhen universale.

Pamja e prgjithshme
frezuese horizontale

makins

Makinat frezuese vertikale dallohen nga

ato horizontale, sepse shpindeli i tyre
shtrihet n rrafshin vertikal, duke kryer
punime q n makinat frezuese horizontale
nuk mund t bhen. Me kto makina
sigurohet nj prodhueshmri e lart si dhe
precizitet dhe dhe vrazhdsi e knaqshme e
siprfaqes.

Nse makinat frezuese pajisen me koka

vertikale dhe horizontale athere kto makina
frezuese quhen portale, figura n vazhdim:

Karakteristikat
kryesore
teknikoteknologjike t makinave pr frezim jan:
-hapsira punuese e cila definohet me
dimensionet e banks punuese dhe me
mundsit e lvizjes maksimale t saj,
-numri i rrotullimeve t shpindelit,
-hapja konike e shpindelit,
-fuqia e instaluar e burimit t lvizjes,
-prmasat e makins dhe
-pesha e saj.
do prodhues i ktyre makinave i
prezanton t dhnat themelore teknike.

Makina frezuese

Veglat prerse te makinat frezuese

horizontale, respektivisht frezat vendosen
n nj bosht i cili kalon npr shpindel
ndrsa nga ana e kundrt prforcohen me
mbajts prkats. N figurn n vazhdim
jepet skema e vendosjes s frezave n
makinn frezuese horizontale.

Skema e vendosjes s
makinn frezuese horizontale

frezave

Klasifikimi i metodave t frezimit

N varsi t pozicionit t boshtit t
rrotullimit t vegls pr frezim, q varet nga
pozicioni i shpindelit, dallohet:
-frezim periferik,
-frezim ballor.
Perriferik

Ballor

N literaturn bashkkohore gjendet edhe ky

klasifikim:
- frezim periferik,
-frezim ballor,
-skajor (fundor).

periferik

ballor

skajor (fundor)

N varsi t lvizjes s banks punuese

n raport me lvizjen rrotulluese t frezs
dallohen:
frezim me kahje t njejt t lvizjes,
frezim me kahje te kundrt t lvizjes.

Veglat pr prpunim me frezim

Prpunimi me frezim bhet me ndihmn
e veglave prerse, q quhen freza. Freza
sht nj trup rrotullimi, n prftuesen ose
ballin e s cils jan vendosur dhmbt
prers. Gjat rrotullimit t frezs dhe
lvizjes s pjess q prpunohet, dhmbt
heqin
gradualisht
nga
siprfaqja
e
paprpunuar shtresa t holla materiali. do
dhmb i frezs shrben si nj thik e
veant dhe freza n trsi sht nj
bashksi thikash, prandaj prpunimi i
materialeve me freza ka nj prodhimtari
shum t lart.

Faqet dhe tehet prerse t dhmbve t

frezs jan si m posht:

Klasifikimi i frezave
Pr realizimin e prpunimit me frezim
prdoren tipa t ndryshme frezash, prandaj
dhe klasifikimi tyre bhet sipas:
-llojit t materialit nga i cili prodhohen,
-forms s trupit,
-forms s dhmbve,
-konstruksionit etj.
Sipas llojit t materialit nga i cili
prodhohen, dallohen:
-freza nga eliku pr vegla,
-freza nga eliku shpejtprers,
-freza nga materialet e forta.

Sipas forms s trupit, frezat ndahen n :

-freza cilindrike,
-freza konike,
-freza diskore,
-freza t profiluara etj.
Sipas forms s dhmbve, frezat
ndahen n:
-freza me dhmb t drejt,
-freza me dhmb helikoidal,
-freza me dhmb t kryqzuar etj.

Sipas konstruksionit, frezat ndahen ne:

-freza njpjesshe,
-freza t mbrthyesheme.
Klasifikimi i frezave, pr arsye t
shumllojshmris
s
madhe
t
konstruksioneve t tyre, bhet n mnyra t
ndryshme.
Sipas nevojs teknologjike, ndarja e tyre
sht e standardizuar dhe jepet npr tabela
t ndryshme.

Pajisjet ndihmse t makinave frezuese

Prve pajisjeve tjera ndihmse q
prdoren pr realizimin e llojllojshm t
prpunimit me frezim, koka ndarse (divizori)
sht nj prej pajisjeve m t rndsishme e
cila e rrit dukshm mundsin teknologjike t
prpunimit me frezim. Koka ndarse mundson
t bhen kto prpunime:
-frezime t shprndara njtrajtsisht n
siprfaqen e pjess q prpunohet (prizma
poligonale, dhmbzor, shkallzime etj.,
-frezime t shprndara n rrafshe q
formojne midis tyre knde t caktuara.

 SHPIMI, KARAKTERISTKAT
TEKNOLOGJIKE

Pjesa drmuese e detaleve kan vrima, t

cilat shrbejn pr qllime t ndryshme.
Vrimat mund t prftohen me mnyra t
ndryshme t prpunimeve. Vlen t theksohet
se vrimat me diametr t madh mund t
prftohen me derdhje ose me prpunim
plastik (me deformim). Vrimat n materialet
me trashsi t vogl (n form fletsh)
shpohen zakonisht n presa n gjendje t
ftoht. Megjithate, shumica e vrimave bhen
n makinat metalprerse si: makinat shpuese,
tornuese,
barenuese,
retifikuese
t
brendshme etj.

Shpimi sht nj nga mnyrat m t

prhapura pr prpunimin e vrimave.
Format dhe konstruksionet e veglave
pr
prpunimin
e
vrimave
jan
t
shumllojshme.
Me kto makina mund t prpunohen
vrima:
- me precizitet t lart prmasor,
-me kualitet t lart t siprfaqes s
shpuar,
-me madhsi t ndryshme t diametrit,
-me gjatsi t ndryshme,

Prpunimi i vrimave n makinat shpuese

kryhet si rezultat i lvizjeve t vegls
prerse (shpuese) e cila kryen njkohsisht
lvizjen kryesore rrotulluese dhe lvizjen
drejtvizore t hapit, ndrsa pjesa q
shpohet n t shumtn e rasteve sht e
palvizshme (fikse).
Vegla
shpuese
fikse

Vlen t theksohet se tehet prerse t

puntos presin shtresa t holla t materialitpjess s prforcuar, duke formuar ashkln, e
cila, duke rrshqitur npr kanalet spirale t
puntos del nga vrima q prpunohet.
Puntoja n krahasim me veglat tjera
prerse, punon n kushte tejet t vshtira,
sepse gjat shpimit vshtrsohet largimi i
ashkls dhe drgimi i mjetit ftohs-vajoss.
Pr dallim nga thika puntoja sht vegl
prerse dytehshe dhe n procesin e prerjes
prve dy teheve prerse kryesore marrin
pjes edhe tehet ndihmse.

Vrimat jan t llojeve t ndryshme:

-t tejprtejme,
-jo t tejprtejme (qorre),
-t shkallzuara,
-cilindrike,
-konike etj.

Sipas shkalls s saktsis, vrimat

ndahen n:
-vrima jo t sakta,
-vrima t sakta.
Pr vrimat jo t sakta nuk ka krkesa t
veanta pr formn e rregullt gjeometrike
dhe pr ashprsin-vrazhdsin e siprfaqes.
Punimi i ktyre vrimave kryhet vetm me
nj kalim t vegls prerse.
Pr vrimat e sakta, prmasat dhe
shmangia nga forma e rregullt gjeometrike
duhet t jen brenda kufijve t specifikuar.

Makinat shpuese
Makinat shpuese prdoren
pr
hapjen e vrimave t ndryshme.
Makinat
shpuese
(trapanot)
prdoren kryesisht pr hapjen e vrimave,
diametri i t cilave sht pak a shum me i
vogl se prmasat gabarite t pjess(cops)
q punohet.
N uzinat e ndryshme industriale
gjenden makina shpuese me karakteristika
teknike nga m t ndryshmet.

Pjesa drmuese e makinave shpuese

fiksohen n mnyr t palvizshme mbi
bazament, kurse disa prej tyre mund t
zhvendosen mbi shina ose t ohen me vin
n vendin e punimit.
Klasifikimi i makinave shpuese
sht i llojllojshm, ndrsa klasifikimi
themelor bhet n varsi t aplikimit
(prdorimit):
-makina shpuese pr aplikim(prdorim)
t prgjithshem-universale,
-makina shpuese speciale.

Sipas drejtimit t boshtit t puns

(shpindelit), makinat shpuese klasifikohen n:
-makina shpuese horizontale,
-makina shpuese vertikale.
Sipas numrit t boshteve t puns
(shpindelit), makinat shpuese klasifikohen n:
-makina shpuese njboshtore ( me nj
bosht-shpindel),
-makina shpuese shumboshtore ( me
disa boshte-shpindele).

Karaketristikat dhe mundsit teknologjike t

makinave t shpimit pr prdorim t
prgjithshm
Karakteristikat teknologjike t ktyre
makinave t shpimit jan:
-hapsira punuese e makins (prmasat
gabarite t pjess q i nnshtrohet shpimit),
-diametri maksimal i vrims,
-pjesa konike e boshtit kryesor(shpindelit),
-mundsia e transmisionit t lvizjes
kryesore,
-mundsia e transmisionit t lvizjes s
hapit,

-fuqia e burimit t lvizjes,

-prmasat gabarite t makins.
Makinat shpuese manuale (t dors)
prdoren pr hapjen e vrimave me diametr
t vogl. Lvizja kryesore e boshtit bhet
nprmjet elektromotorit, ndrsa hapi
diktohet n mnyr manuale (me dor) dhe
fal prmasave t vogla gabarite manipulimi
me kto makina sht tejet leht.

Makinat shpuese t banks (tavolins)

prodhohen me dimensione relativisht t vogla
dhe vendosen n nj bank (tavolin) dhe prej
ktu e kan marr edhe emrin.

Makinat shpuese radiale prdoren pr

shpimin e vrimave n detalet e rnda dhe me
prmasa gabarite t mdha (korpuse, blloqe)
t cilt nuk mund t shpohen n makinat
shpuese vertikale t tavolins dhe n ato
shtyllore.

Makinat shpuese radiale me kok

shpuese e cila mund t sillet edhe rreth aksit
t vet e rrit kapacitetin punues t ktyre
makinave dhe me kt i mundsohet
universalitet i punimit.

Karaketristikat dhe mundsit teknologjike t

makinave shpuese speciale
Nevoja e hapjes s vrimave me
precizitet dhe me konfiguracion t veant
solli zhvillimin e makinave speciale t shpimit.
Kto makina shrbejn pr kryerjen e nj ose
t disa operacioneve t prpunimit t
vrimave. N kt grup bjn pjes makinat
pr shpime t thella, pr vrima qendrzuese
etj.
N industri gjenden lloje t
ndryshme t makinave speciale t shpimit:

-makina speciale shpuese me shum

boshte ( shum shpindele) t vendosur n
radh njeni pas tjetrit.

Makinat
shpuese
shumboshtore
(shumshpindelshe) kryesisht prdoren pr
prodhimin n seri dhe n mas t detaleve,
vrimat e t cilve nuk jan me diametr t
barabart dhe kur krkohet cilsi dhe saktsi
e lart.
Kto makina mund t kombinohen n
pikpamje t pozicionimit t kokave shpuese
dhe kshtu rritet dukshm produktiviteti i
ktyre makinave n krahasim me makinat
shpuese me nj bosht.

Agregate shpuese shumshpindelshe

me konstruksion special dhe pr prdorim
special n prodhimtarin n sri t mdha
dhe n mas.

Makinat shpuese koordinative bjn

pjes n grupin e makinave speciale dhe
prdoren pr shpimin e vrimave me distanca
reciproke t sakta, pa matje dhe shnim
paraprak t pjess s puns.

N industri gjenden edhe makina

speciale shpuese horizontale q prdoren pr
shpime t thella dhe pr shpimin e vrimave
qendrzuese.

Veglat pr hapjen e vrimave

Veglat prerse pr hapjen e vrimave jan
t ndryshme dhe n literatur gjenden
klasifikime t llojllojshme, n varsi t
prdorimit, n varsi t materialit nga i cili
jan prodhuar, n varsi t forms s pjess
mbajtse (bishtit) etj.
Ne varsi t prdorimit veglat prerse pr
shpim ndahen ne:
-punto,
-kalizvar,
-alezator,
-vegla speciale.

N varsi t materialit nga i cili

prodhohen, veglat prerse pr shpim ndahen
n:
-vegla prerse pr shpim nga eliku pr
vegla,
-vegla prerse pr shpim nga eliku
shpejtprers,
-vegla prerse pr shpim nga materialet e
forta metalo, prkatsisht mineraloqeramike.

Tipi m i prhapur i vegls prerse pr

shpim sht puntoja spirale me bisht
cilindrik dhe konik.

N varsi t prdorimit puntot jan me

forma t ndryshme, punto spirale(a,b),
punto me kanale t drejta (c), punto shigjet
(d), punto pr shpime t thella (e,f), punto
pr shpime unazore (g,h), punto per vrima
qenderzuese (l), figura ne vazhdim.

N makinat shpuese, prve shpimit dhe

rishpimit t vrimave me punto, kryhen edhe
lloje tjera punimesh si p.sh.:kalizvarime,
alezime, filetime etj.
Kalizvarim quhet procesi i prpunimit t
vrimave me vegl prerse q quhet
kalizvar. Shpeshher kalizvarimi mund t
jet proces i ndrmjetem midis shpimit dhe
alezimit. Me kalizvarim kryhet edhe
prpunimi i vrimave cilindrike dhe konike
dhe hapja e foleve pr kokat e bulonave,
vidhave, etj.
Kalizvarimi
e
ul
vrazhdsin
e
siprfaqes, rrit saktsin e punimit si dhe i
prgatit vrimat pr procesin e alezimit.

Kalizvarimi

Kalizvart pr dallim prej puntove

spirale, kan tre ose katr tehe prerse.

Klasifikimi i kalizvatorve bhet n

mnyra t ndryshme.
Sipas forms s vrims
q
prpunohet, kalizvatort ndahen n:
-cilindrik,
-konik,
-ballor,
-t kombinuar.
Sipas mnyrs s prforcimit n
boshtin e puns, kalizvatort ndahen n:
-me pjes mbajtse cilindrike,
-me pjes mbajtse konike.

Sipas konstruksionit dhe prpunimit,

kalizvatort ndahen n:
-njpjessh (monolit),
-t mbrthyeshm-montueshm.
Sipas materialit nga i cili prodhohen
tehet prerse, kalizvatoret ndahen n:
-me tehe prerse prej eliku pr vegla,
-me
tehe
prerse
prej
eliku
shpejtprers,
-me tehe prerse prej materialeve t
forta.

Alezimi prdoret si punim prfundimtar i

vrimave pr t prftuar saktsi t lart dhe
siprfaqe cilsore - kualitative. Vrima q i
nnshtrohet alezimit duhet q m prpara t
shpohet, t tornohet ose t kalizvarohet.
Alezimi kryhet me ndihmn e veglave
prerse q qehen alezator.
Alezatort jan vegla prerse pr
alezimin e vrimave, m par t hapura me
shpim, zgjerim dhe kalizvarim.
Alezatoret klasifikohen n mnyra t
ndryshme.

Sipas forms s trupit, alezatort ndahen

n:
-alezator cilindrik,
-alezator konik.
Sipas forms s vijave t kanaleve,
alezatort ndahen n:
-alazator me kanale te drejta,
-alezator me kanale spirale.
Sipas konstruksionit t trupit, alezatort
ndahen n:
-alezator njpjessh (monolit),
-alezator
t
mbrthyeshm
(montueshm).

Sipas mnyrs s prdorimit, alezatort

ndahen n:
-alezator t dors (manual),
-alezator t makins.
Sipas materialit t teheve prerse,
alezatort ndahen n:
-alezator prej eliku pr vegla,
-alezator prej eliku shpejtprers,
-alezator prej materialeve t forta.

Dallimi kryesor i alezatorit nga kalizvari

qndron n faktin se alezatori ka m tepr
dhmb (tehe prerse) se kalizvari (5-18
dhmb-tehe prerse).
Pjesa punuese e alezatorit prbehet nga:
-koni drejtues,
-koni prers(marrs),
-pjesa kalibruese.

Filetimi kryhet me vegla q shrbejn pr

punimin(prerjen) e filetave t vrimave
(meshkuj), t cilat duhet t jen punuar m
prpara me maja shpuese ose me kalizvar.
Mashkulli, q n literatur mund t
emrtohet edhe si kalizvari pr hapjen e
filetave-kalizvar filetash, sht nj vidh me
diametr, hap dhe knd t profilit t filets t
njejt me ate qe do te punohet(pritet) prej tij, i
prgatitur prej eliku pr vegla dhe i pajisur
me kanale gjatsore.

Vlen t theksohet se vrimat ku punohen

(priten)
fileta
duhet
te
prpunohen
paraprakisht n makina metalprerse duke u
dhn prmasat prkatse. Meqense gjat
punimit (prerjes) s filetave ndodh edhe
ngjeshja e materialit, athere duhet marr
parasysh q diametri i vrims duhet t
prgatitet gjithmon me toleranc pozitive.
Prcaktimi, respektivisht dimensionimi i
prmasave t diametrit t vrims para filetimit
varet dukshm edhe nga materiali q do t
prpunohet dhe nga hapi i filets. Vrimat q
do t filetohen duhet t prpunohen m par
me punto ose kalizvar.

Sipas konstruksionit dhe prdorimit,

kalizvart-meshkuj mund t jen:
-pr hapjen (punimin) e filetave me dor,
-pr hapjen (punimin) e filetave me makin.
Meshkujt pr hapjen (punimin) e filetave
zakonisht prdoren n komplete nga dy ose
tre cop, ndrmjet t cilve shprndahet
shtresa q do t prehet.

 ZDRUGIMI, KARAKTERISTIKAT
THEMELORE

Zdrugthimi(zdrugimi) sht proces i

prgatitjes
s
detaleve
n
makinat
zdrugthuese
(zdruguese).
Procesi
i
zdrugthimit
prdoret
pr
punimin
e
siprfaqeve horizontale, vertikale, t pjerrta,
t siprfaqeve t profiluara dhe t kanaleve
me profile t ndryshme si edhe dhmbzorve
n kushtet e prodhimit individual dhe n seri
t vogla.

Kryerja e ktyre punimeve bhet n

makinat zdrugthuese(zdruguese), duke prdorur
si vegla prerse thikat zdrugthuese.
N kto makina lvizjen kryesore mund ta
bj vegla prerse ose pjesa(detali) q
prpunohet. Vlen t theksohet se lviza kryesore
dhe lvizja e hapit jan lvizje drejtvizore pingul
njera ndaj tjetrs.
Kur lvizjen kryesore e kryen vegla
prerse (vajtje-ardhje n planin horizontal),
ndrsa pjesa q punohet bn lvizjen e
hapit(ushqimit)
periodik,
makina
zdrugthuese(zdruguese)
quhet
trthore
(limatrie) ose vertikale (stokatrie). Ndryshe
kto makina zdrugthuese (zdruguese) quhen
edhe
makina
zdrugthuese
(zdruguese)
hapshkurtra.

Kur lvizjen kryesore e kryen pjesa

(detali),
makina
quhet
makin
zdrugthuese(zdruguese)
horizontale
ose
pjala.
Ne kt rast detali lviz s bashku
me bankn e makins, kurse vegla prerse
kryen lvizjen periodike t hapit (ushqimit) n
drejtim, trthor, vertikal ose t pjerrt.
Ndryshe keto makina zdugthuese
(zdruguese) quhen edhe makina zdrugthuese
(zdruguese) hapgjata.

Makina zdruguese hapshkurtr

Makina zdruguese hapgjat

Te makinat zdrugthuese dallohet lvizja e

puns, gjat s cils kryhet procesi i prerjes
dhe levizja boshe, gjat s cils copa (pjesa)
ose thika zhvendosen n drejtim t kundrt.
Gjat lvizjes boshe nuk kryhet prerje.
Vlen t theksohet se lvizja vajtje-ardhje
shkakton pun me goditje t thiks, gj q
ndikon negativisht n qndrueshmrin e saj,
prandaj thikat q prdoren n procesin e
zdrugthimit(zdrugimit) duhet t prgatiten nga
materiali q sht i qndrueshm ndaj
ngarkesave goditse.

Pr dallim nga makinat frezuese,

makinat
zdrugthuese
(zdruguese)
karakterizohen me produktivitet t ult pr
shkak t lvizjeve boshe n realizimin e
procesit t prpunimit.
Prkundr produktivitetit t ult, makinat
zdrugthuese (zdruguese) posedojn disa
avantazhe n raport me makinat frezuese:
-punimi dhe mprehja e thjesht e vegls
prerse,
-mundsia e prgatitjes s siprfaqeve
t profiluara dhe t nderlikuara me thika t
thjeshta dhe standarde, q nuk sht e
mundur gjat frezimit, ku shfrytzohen freza
speciale dhe me kosto t lart,

-mimi me i ult i vegls prerse, q sipas

forms nuk dallon nga thika tornuese,
-koha e shkurtr prgatitore e makins.
Makinat e zdrugthimit(zdrugimit)
Makinat e zdrugthimit (zdrugthat)
jan
makina metalprerse q prdoren pr
prpunimin e siprfaqeve:
-t rrafshta(plane),
-t profiluara,
-hapjen e kanaleve,
-prpunimin e dhmbzorve etj.

Klasifikimi i makinave zdrugthuese

N literatur gjenden klasifikime t
ndryshme t ktyre makinave metalprerse.
Makinat zdrugthuese(zdruguese) sipas
shrbimit teknologjik ndahen n dy grupe:
-makina zdrugthuese(zdruguese) universale,
-makina zdrugthuese (zdruguese) speciale.
N varsi t peshs dhe t madhsis s
pjesve q prpunohen, dallohen:
-zdrugtha hapshkurtr,
-zdrugtha hapgjat.

Karakteristikat teknologjike te zdrugthave

hapshkurtr
Zdrugthat hapshkurtr shrbejn pr
prpunimin e siprfaqeve t rrafshta
(plane) me gjatsi t vogla, hapjen e
kanaleve horizontale dhe t pjerrt etj.
Karakteristika themelore e ktyre makinave
sht hapi i shkurtr i lvizjes nga ku e kan
marr edhe emrin makina hapshkurtra.
Hapi punues lviz n intervalin prej 6001000mm. Te kto makina si edhe te ato me
lvizje vrtikale, thika bn lvizjen kryesore
drejtvizore, ndrsa pjesa e puns bn
levizjen periodike t hapit.

Vlen t theksohet se ngjashm si edhe

makinat tjera metalprerse edhe kto makina
karakterizohen me disa parametra t veant
tekniko-teknologjik.
Parametri
(karakteristika) themelore edhe ktu sht
hapsira punuese e makins, q definohet me
lvizjen maksimale t mbajtsit t vegls.
Dimensionet e tavolins punuese poashtu
jan karakteristik themelore e ktyre
makinave. Prve ktyre karakteristikave
edhe fuqia e instaluar sht nj ndr
karakteristikat e rndsishme t ktyre
makinave metalprerse.

Zdrugthi hapshkurtr

Zdrugthi hapshkurtr

Makina zdrugthuese vertikale

G
P

Operacionet themelore t prpunimit me

zdrugthat hapshkurtr
Zdrugthat hapshkurtr kryesisht prdoren
pr prpunimin e siprfaqeve t rrafshta
q krijohen gjat lvizjes drejtvizore
osciluese t vegls prerse dhe lvizjes
drejtvizore
periodike
t
pjess
q
prpunohet.
Prve
siprfaqeve
t
rrafshta, me zdrugthat hapshkurtr mund
t prftohen edhe siprfaqe m t
nderlikuara, ndrsa pr kt qllim
prdoren vegla me konfiguracion t caktuar
n kombinim me mundsit teknologjike t
zdrugthit.

Karakteristikat teknologjike t zdrukthave

hapgjat
Pr
dallim
nga
zdrugthat
hapshkurtr, te zdrugthat hapgjat lvizjen
kryesore e bn pjesa e puns me tavolinn,
ndrsa lvizjen e hapit e bn vegla prerse.

Zdrugthat
hapgjat
shrbejn
pr
prpunimin e siprfaqeve t rrafshta(plane) t
gjata.

Zdrugthat hapgjat (eng.planer mashine)

prdoren pr prpunimin me prerje t
siprfaqeve t rrafshta me gjersi deri n 6m
dhe me gjatsi deri ne 12m.
Zdrugthat hapgjat jan me prmasa
gabarite m t mdha se zdrugthat
hapshkurtr dhe vlen t theksohet se kto
zdrugtha mund t punojne njkohsisht me
shume thika prerse.
Preciziteti i siprfaqes s punuar sht
m i lart.
Punojn me shpejtsi konstante.

Zdrugthat hapgjat zakonisht kan

konstruksion shtyllor me dy ose m shum
suporte gjatsore e trthore me elektromotor
t veant dhe me kte krijohet mundsia e
prpunimit t m shum siprfaqeve
njkohsisht.
Si edhe te zdrugthat hapshkurtr edhe
ktu, karakteristikat themelore definohen
nprmjet hapsirs punuese, pastaj me
numrin dhe dijapazonin e hapave t dyfisht
t tavolins s puns, me numrin dhe
dijapazonin e hapit t suportit, me fuqin e
instalur t elektromotorit etj.

N figurn n vazhdim sht prezantuar

zdrugthi hapgjat portal.

Operacionet themelore t prpunimit me

zdrugthat hapgjat
Me ndihmn e zdrugthave hapgjat mund
t prpunohen t gjitha llojet e siprfaqeve
q prpunohen edhe me zdrugthat
hapshkurtr. E veant e ktyre zdrugthave
sht se mund t prftohen siprfaqe me
gabarite m t mdha. Gjat prpunimit t
siprfaqeve me konfiguracion m t
ndrlikuar sht e munder q prpunimi t
bhet me disa vegla t vendosura n
suporte t veant t zdrugthit hapgjat.

Veglat pr prpunim me zdrugthim(zdrugim)

Veglat q prdoren pr zdrugthim jan t
ngjashme
me
veglat
pr
tornim.
Prkufizimet e dhna pr gjeometrin e
thikave pr tornim jan t njejta, ndryshime
mund t ket n vlerat e kndeve dhe n
formn e thiks, pr veorit q i ka
zdrugthimi.
Sa i takon klasifikimit t ktyre veglave,
vlen t theksohet se n literatur gjenden
varianta t ndryshme t ktyre veglave.

Vlen poashtu t theksohet se

karakteristik e veant e veglave t
zdrugthimit sht edhe ajo se prmasat e
ktyre veglave jan m t mdha se t
veglave t tornimit. Kjo imponohet nga
vet procesi i prpunimit nga se gjat
zdrugthimit, vegla u nenshtrohet goditjeve
dhe si rrjedhim trupi i vegls duhet t
posedoj prmasa m t mdha.
Materialet pr prodhimin e veglave
(thikave) pr zdrugthim(zdrugim) jan t
ngjashm me materialet pr prodhimin e
veglave pr tornim (thikave tornuese).

 TRHEQJA (PRSHKIMI),
KARAKTERISTIKAT TEKNOLOGJIKE

Prpunimi me trheqje (prshkim) sht

nj nga proceset e prerjes s metaleve me
prodhueshmri t lart, q kryesisht prdoret
pr prpunimin e siprfaqeve t profiluara, t
vrimave me shliza etj.
Trheqja (prshkimi) kryhet me ndihmn
e nj vegle prerse me shume tehe q quhet
trheqs(prshkues).
Procesi i prpunimit me trheqje
(prshkim) realizohet me kalimin e vegls
prerse n siprfaqen e pjess q duhet t
prpunohet, duke zbatuar t ai nj forc t
caktuar n drejtim t lvizjes s tij.

Pr t realizuar heqjen e shtress s

metalit n siprfaqen q do t prpunohet,
trheqsit i zbatohet nj forc (F), e cila i
detyron dhmbt t takojn muraturn e
pjess dhe t largojn prej saj nj pjes t
metalit n form t ashkls.
F

Vegla prerse (1) fiksohet n kokn

mbajtse (shpindelin-2) t makins pr
trheqje (prshkim) dhe zhvendoset s
bashku me t m nj lvizje drejtvizore,
kurse pjesa q prpunohet (3) vendoset n
rrafshin mbshtets, q sht pingul me
aksin.

Prpunimi me trheqje (prshkim)

realizohet kryesisht me lvizjen drejtvizore
t vegls prerse (prshkuese).

Vlen t theksohet se me an t
prpunimit me trheqje(prshkim) sigurohet
nj saktsi e lart e prmasave
dhe
ashprsi e ult e siprfaqes s prpunuar.
Trheqja n fillim prdorej vetm si nj
proces pr kalibrimin e vrimave t
ndryshme, ndrsa m von me zhvillimin e
teknikes filloi t zgjerohet prdorimi i ktij
procesi t perpunimit. Me an t ktij
procesi sot prpunohen me sukses n
punetorit mekanike: detale t shlicuara,
detale t tipit bokol, kanalet e kiavetave,
rrafshet e bronzinave si dhe rrotat me
dhmb nga jasht dhe nga brenda.

Siprfaqe q prpunohen me trheqje

Avantazhet (ant e mira) t prpunimit

me trheqje (prshkim) jan:
-makinat dhe pajisjet q prdoren jan t
thjeshta,
-detalet prodhohen me cilsi t lart dhe
plotsojn kushtin e shkmbimit t plot
reciprok,
-vegla prerse punon pr nj koh t
gjat dhe ka (rendimet) prodhueshmri t
lart,
-krkon puntor me kualifikim t ult.

T metat (ant negative) t prpunimit

me terheqje (prshkim) jan:
-dizajnimi (projektimi) dhe prodhimi i
trheqsit sht i vshtir,
-trheqsi mund t dmtohet leht prandaj
krkon kujdes n transportim, ruajtje dhe n
prdorim,
-shpejtsia e prerjes sht e vogl,
-trashsia e vogl e ashkls,etj.

Veglat prerse pr trheqje(prshkim)

Ndryshe nga veglat tjera pr prpunim
me prerje, vegla prerse pr trheqje
(prshkim) ka form dhe konstruksion tjetr.
N figurn n vazhdim jepet forma
konstruktive e vegls prerse pr trheqje
(prshkim).

Pjesa prerse, respektivisht dhmbt

prers (tehet prerse) shrbejn pr t
hequr shtresat e metalit dhe kryesisht mund
t jen:
a-pr prpunim m t vrazhd (ashpr),
b-pr prpunim final (te pastr),
c-pr kalibrim.

N varsi t forcs s zbatuar pr

trheqje
(prshkim),
veglat
prerse
(trheqsit-prshkuesit) ndahen n:
-vegla prerse pr trheqje (prshkim)
me veprim shtyts t forcs,
-vegla prerse pr trheqje (prshkim)
me veprim trheqs t forcs.
N varsi t siprfaqes q punohet,
trheqsit mund t ndahen n:
-trheqs pr prpunimin e siprfaqeve
t brendshme,
-trheqs pr prpunimin e siprfaqeve
t jashtme.

N varsi t vendosjes s dhmbve

prers (teheve prers) n vegln trheqse,
dallohen:
-vegla prerse pr trheqje t profiluar,
-vegla prerse pr trheqje gjenerative,
-vegla prerse pr trheqje progresive.
Metoda
e
trheqjes
s
profiluar
karakterizohet me ate se t gjith dhmbt
prers t vegls prerse jan t njejt
(identik) me profilin prfundimtar t pjess
q prpunohet.

Metoda
gjenerative
e
trheqjes
karakterizohet me ate se dhmbt prers t
vegls prerse, prve atyre t fundit nuk jan
t njejt (identik) me profilin prfundimtar t
pjess q prpunohet.

Te metoda progresive, profili prfundimtar

formohet pjes-pjes, me grupe t caktuar t
dhmbve prers t vendosur n vegln
prerse.

Materiali pr prodhimin e veglave prerse pr

trheqje(prshkim)
Veglat prerse pr trheqje(prshkim)
prgatiten nga:
- eliku pr vegla,
- eliku shpejtprers dhe
- materialet e forta metaloqeramike,
-materialet e forta mineraloqeramike.

Makinat pr prpunimin me trheqje-prshkim

Makinat pr prpunim me trheqje
klasifikohen n mnyra t ndryshme.
Sipas drejtimit t lvizjes s vegls
prerse(trheqesit-prshkuesit), ndahen ne:
-makina horizontale,
-makina vertikale.
Sipas
pozits
s
siprfaqes
q
prpunohet, ndahen ne:
-makina
pr
prpunim
t
brendshm,
-makina pr perpunim t jashtm.

Makina trheqse (prshkuese) horizontale