Zakoni hemijskog spajanja po masi: Zakon o

odranju mase.Zakon stalnih omjera masa. Zakon

umnoenih omjera masa. Zakon spojenih masa
Gasni zakoni, zakoni hemijskog sjedinjavanja po
zapremini. Avogadrova hipoteza i Avogadrov zakon.
Hemijske reakcije i jednaine hemijskih reakcija.

H EM IJS K I Z A K O N I

Zakoni hem ijskog spajanja po

m asi
Postoje etiri zakona koji odreuju

izgradnju hemijskih spojeva od

elemenata, odnosno prema kojima se
atomi elementa spajaju u hemijske
spojeve. To su:
Zakon o odranju mase
Zakon stalnih omjera masa
Zakon umnoenih omjera masa
Zakon spojnih masa

Zakon o odranju m ase

Otkrio ga je krajem 18.stoljea francuski

naunik Antoine Laurent de Lavoisier

Nikakve se promjene ne mogu
opaziti u ukupnoj masi svih tvari koje
sudjeluju u hemijskoj reakciji.
Ukupna masa svih tvari koje uestvuju u

hemijskoj reakciji, ne mijenja se u toku

hemijske reakcije

Zakon o odranju m ase

Atomi ne mogu nastati ni iz ega niti

mogu nestati
Broj atoma reaktanata jednak je

broju atoma produkata

Lavoisier je to dokazao
zagrijavajui kositar
koji je onda preao u crni prah,

kositreno vapno
vaganjem ustanovio da se ukupna
masa prije i poslije reakcije nije
promijenila
2Sn + O2 2SnO

drugiprim jer
Zn + S
Zn + S ZnS
atomi cinka i sumpora spajaju se u
omjeru 1:1,
odnosno u omjeru njihovih relativnih
atomskih masa
Ar (Zn) = 65,38
Ar (S) = 32,06

odvaem o li:
65,38 g cinka
ili 32,06 g sumpora,
odvagali smo u oba sluaja isti broj

atoma
Zn
+
S
ZnS
65,38 g + 32,06 g = 97,44
g

 Npr.:, ako znate da 4 g hidrogena reaguje sa

oksigenom pri emu nastaje 36 g vode, tada

primjenom zakona o odranju mase moete izraunati
koliko je potrebno oksigena u ovoj reakciji:
Napiete jednainu rijeima:
Napiete sve mase supstanci
koje su vam date u zadatku

hydrogen
water
4g

oxygen

=
36 g

Upotrijebite zakon o odranju

mase (masa reaktanata =
masa produkata)

4 + ? = 36

Rijeite zadatak pronalaenjem

nedostajue vrijednosti

? = 36 - 4
? = 32
dakle potrebno je 32 grama
oksigena

2H2

O2 2H2O

4 X 1g + 2 x 16g = 2 x 18g
4g
+ 32g
=
36g

ZAKON STALNIH OMJERA MASA

1799. god. JOSEPH PROUST:

Neki odreeni hemijski spoj

uvijek sadri iste hemijske elemente
spojene u istom stalnom omjeru masa.
Ili, atomi elemenata spajaju se u
hemijske
spojeve u stalnim omjerima masa.

ZAKON STALNIH OMJERA MASA

Analizirajui sastav uzoraka mnogih

spojeva Proust je otkrio da isti hemijski
soj pripremljen na razliite naine
uvijek sadri iste masene udjele
elemenata koji ine taj spoj.

Analizom iste vode - voda je

sastavljena od
kisika i vodika. Maseni udio kisika
88,81% a

ZAKON STALNIH OMJERA MASA PRIMJER

88,81 g kisika + 11,19 g vodika =

100g vode
88,81 g kisika + 20 g vodika =
100 g vode (20-11,19=8,81)
Dakle u drugoj jednaini imamo 8,81 g
vodika u viku
Odnosno razgradnjom 100 g vode
uvijek se dobije 88,81 g kisika i 11,19 g
vodika

Zakon umnoenih omjera

masa
John Dalton (19 st.)
engleski hemiar

Kad dva elementa tvore vie nego

jedan hemijski spoj, onda su mase
jednog elementa u jednostavnim
umnoenim omjerima (1:2:3 ) s
masom drugog elementa

Zakon umnoenih omjera masaprimjer

Primjer: 5 nitrogenovih oksida
N2O
57 g kisika 100 g nitrogena
NO
114 g kisika 100 g nitrogena
N2O3
171 g kisika 100 g nitrogena
NO2
228 g kisika 100 g nitrogena
N2O5
285 g kisika 100 g nitrogena

Odnos masa kisika: 1:2:3:4:5

Zakon spojnih masa

J.B.Richter (18 st.)
njemaki hemiar

Mase dviju elementarnih tvari koje

reagiraju s nekom treom elementarnom
tvari, iste mase reagiraju i meusobno, a
isto tako i s nekom etvrtom tvari
jednake i odreene mase

Zakon spojnih masa - primjer

Npr. 1 g vodika spaja se s 3 g ugljika u metan,

a s 8 g kisika u vodu.
Dakle, 3 g ugljika moraju reagirati s 8 g kisika.
Stvarno, tako nastaje CO2!
Mase elementarnih tvari koje ulaze u

meusobne hemijske reakcije nazivaju se

spojnim masama (ili ekvivalentnim
masama).

G asnizakoni

Fizike veliine pomou kojih odreujemo stanje

nekog gasa nazivamo osnovne veliine stanja, a
to su:
Pritisak
Temperatura
Zapremina
Odnosi izmeu pojedinih veliina stanja izraeni su
gasnim zakonima.
Gasni zakoni izvedeni su za idealne gasove, ali se
mogu primjeniti i na realne gasove, pri emu je
greka utoliko manja ukoliko se gas nalazi na vioj
temperaturi i na niem pritisku.

IDEALNO GASNO STANJE

Razmatraemo
idealno
gasno
stanje
kao
hipotetiko stanje.
Gas u ovom stanju predstavlja skup materijalnih
taaka koje se neprekidno haotino kreu u svim
pravcima (Braunovo kretanje):
Molekuli
poseduju
samo
kinetiku
energiju
translacionog kretanja koja raste sa temperaturom.
Molekuli su na velikim meusobnim rastojanjima i
interaguju samo u sudarima sa zidom suda u kome se
nalaze i u meusobnim sudarima. Svi sudari su
elastini.
Izmeu molekula nema meumolekulskih sila (kao
dipol-dipol, vanderwalsovih i sl.)

GASNI ZAKONI

Boyle-Mariottov zakon

arlov (Charles) ili Charles - Gay Lussacov zakon

Avogadrov zakon; Avogadrova hipoteza

Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

Gay-Lussacov zakon stalnih volumnih odnosa

Boyle-Mariottov zakon
Na konstantnoj
temperaturi zapremina
odreene koliine gasa
obrnuto je
proporcionalna pritisku

Boyl je izveo na hiljade

eksperimenata sa
vazduhom
zahvaljujui vazdunoj
pumpi
koju je izumio njegov
asistent
Hook. Koritena je staklena
cijev za ispitivanje osobina
vazduha.
iva je sipana u cijev T i odreena koliina vazduha
ostala je u zatopljenom djelu J cijevi. Kada je pritisak
stuba ive dupliran, zapremina vazduha se smanjila na
pola. Na osnovu ovog eksperimenta se dolo do
Bojlovog zakona da je pV=k pri konstantnoj
temperaturi.

Bojl je sa Mariotom pokazao 1611 da je za

odreenu koliinu gasa (n) pri konstantnoj
temperaturi (T) zapremina gasa obrnuto
proporcionalna pritisku i obrnuto:

pV n,T

const.

P1
V1

P2
V2

T = const n = const

Razumjevanje Bojl-Mariotovog
zakona
Bojlov zakon vai strogo za idealno gasno

stanje tj. za stanje gasa pri vrlo niskom pritisku

kada ima mali broj sudara izmeu molekula
kao i sa zidom suda dok su meusobne
interakcije zanemarljive.
Ako zapreminu suda V u kome je gas

smanjimo na pola, V/2, ta e se desiti

sa pritiskom?
Pritisak e se poveati za dva puta jer

je broj udara molekula o zid suda dva

puta vei.

arlov (Charles) ili Charles - Gay

Lussacov zakon
Pod stalnim pritiskom zapremina
odreene koliine gasa je
direktno proporcionalna
apsolutnoj temperaturi

arlov (Charles) ili Charles Gay Lussacov zakon

Odnosno: Pri stalnoj zapremini
pritisak odreene koliine gasa je
direktno proporcionalan
temperaturi.

arlov (Charles) ili Charles Gay Lussacov zakon

T2
P2

T1
P1
V = const n = const

to je temperatura vea za gas u sudu konstantne

zapremine
to je srednja brzina molekula vea pa je i broj sudara
kao

Mikroskopski prikaz Charles-Gay Lussacovog zakona:

Porastom temperature, poveava se brzina kretanja molekula,
ime se broj i jaina sudara o zid posude poveava, a samim tim
raste i pritisak pri konstantnom volumenu.

Oba ova zakona mogu se

izraziti i na sledei nain:
Pri stalnom pritisku zapremina
odreene koliine gasa raste (ili
opada) za 1/273,15 zapremine pri
273,15 K, kada temperatura
raste (ili opada) za 1K

Gdje je :
V-zapremina gasa pri temperaturi toC
V0-zapremina gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)

Pri stalnoj zapremini pritisak

odreene koliine gasa raste (ili
opada za 1/273,15 pritiska pri
273,15 K, kada temperatura
raste (ili opada) za 1K.

Gdje je:
p-pritisak gasa pri temperaturi t0C
p0-pritisak gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)

Daltonova atomska
teorija
Elementi su sastavljeni iz atoma
Svi atomi jednog elementa su jednaki
Atomi jednog elementa su razliiti od

atoma drugog elementa

Atomi se sjedinjuju u spojeve
Atom ne moemo ustvari, razdvojiti na
manje dijelove

Gay-Lussacov zakon stalnih volumnih odnosa

Pri istoj temperaturi i pritisku,

volumeni gasova koji meusobno
reaguju ili nastaju hemijskom
reakcijom odnose se kao mali cijeli
brojevi
1 dm3 oksigena + 1 dm3 hidrogena = 2 dm3 vodene pare
1 dm3 oksigena + 1 dm3 ugljen-monoksida = 2 dm3 ugljendioksida (CO2)

Avogadrov zakon
Da pokua objasniti zakon stalnih volumnih odnosa
Avogadro je postavio zakon:
Iste zapremine razliitih gasova pri istoj
temperaturi i pritisku sadre isti broj estica.
Prema Avogadrovom zakonu od 1 estice vodonika i 1 estice
hlora nastale su 2 estice hlorovodonika. To bi znailo, da ako su
estice u gasovima vodonika i hlora atomi, oni se moraju raspasti
na pola da bi nastao isti broj estiva hlorovodonika. To je opet bilo
u suprotnosti sa idejom o nedjeljivosti atoma.
1 dm3 vodonika + 1 dm3 hlora = 2 dm3 hlorovodonika
1 molekula vodonika + 1 molekula hlora = 2 molekule hlorovodonika

Avogadrova hipoteza
Da pojasni bit Gay-Lussacova zakona spojnih volumena

Avogadro je predpostavio da najsitnije estice nekog

gasa nisu slobodni atomi, nego grupe malog broja
atoma. Te grupe atoma nazvao je molekulama.
Na temelju te prepostavke Avogadro postavlja
hipotezu:
Gasovi jednakog volumena pri istoj temperaturi
i pritisku sadre isti broj molekula
Kako je broj molekula proporcionalan broju mola slijedi
da je:
V(p,T)=const. n

Zapremina jednog mola gasa naziva se molska

zapremina. Molska zapremina (Vm) bilo kojeg
gasa pri normalnim uslovima (p0= 101325 Pa;
T0=273,15 K) je 22,410-3 m3/mol ili 22,4
dm3/mol.
Vm=V0/n
Gdje je :
V0- zapremina gasa pri normalnim uslovima
n-koliina gasa

Jednaina stanja idealnog

gasa (KlapejronMendeljejeva jednaina)

Brojana vrijednost
univerzalne gasne
konstante

Kako je : n=m/M

Gdje je:
m-masa gasa
M-molarna masa gasa

Daltonov zakon parcijalnih

pritisaka
Ukupan pritisak smjese gasova,
koji meusobno ne reaguju, jednak je zbiru
parcijalnih pritisaka koji ulaze
u sastav smjese
Parcijalnim pritiskom gasa u smjesi naziva se pritisak
koji bi vrio taj gas zauzimajui pri istim uslovima
zapreminu ukupne smjese gasova.
p=p1+p2+...........+pn
p=pi
Gdje je:
p-ukupni pritisak gasne smjese
p1; p2...........pn parcijalni pritisci svakog pojedinog gasa

Daltonov zakon-primjer

HEMIJSKE REAKCIJE
I JEDNAINE
HEMIJSKIH
REAKCIJA.

Hemijska reakcija je reakcija pri kojoj se mijenjaju

hemijska i fizikalna svojstva reaktanata, a produkti su
tvari koje nastaju kada reaktanti promjene
svojstva.Npr.:
2Na(metal) + Cl2(otrovni gas) 2NaCl(jestiva kuhinjska so)
2Na(s) + Cl2(g) 2 NaCl(s)

Jednaina hemijske reakcije pokazuje kvantitativne

odnose izmeu reaktanata i produkata hemijske reakcije
a A + b B c C + dD
Odnos broja mola:
n(A) : n(B) : n(C) : n(D) = a : b : c : d

HEMIJSKE REAKCIJE
REAKTANTI PRODUKTI
simboli i formule

2 Na + 2 H2O 2 NaOH + H2

Stehiometrijski
koeficijent

Jednaine hemijskih reakcija piu se prema

"Zakonu o odranju mase".
Pri pisanju se vodi rauna da broj atoma na
obje strane jednaine bude jednak.

2Al + Fe2O3
2 mol

1 mol

Al2O3 + 2Fe
1 mol

2 mol

2molM(Al) + 1molM(Fe2O3) = 1M(Al2O3) + 2M(Fe)

2 mol27g mol-1 + 1mol159.7g mol-1 =1mol102.0 g mol-1+2mol55.85 g mol-1

54.0 g +

159.7 g

213.7 g

=
=

102.0 g +
213.7 g

111.7

Raunanje preko hemijske jednaine

2Al + Fe2O3

Al2O3 + 2Fe

2 mol Al ~ 1 mol Fe2O3

2 mol Al
~ 1 mol Al2O3
Koliko grama Fe2O3 e reagirati s 15.0 g Al?
2 mol Al
~
1 mol Fe2O3
15 g
X
2 mol27g mol-1

1mol159.7g mol-1

_______________________________________

X=15g x 159.7g mol-1 /54 g mol-1 = 44,36 g

Zadatak za vjebu:
Hemijskom reakcijom izmeu fosfora i hlora nastaje

(fosforov (III) hlorid). Izraunajte masu fosfora koja

e pritom potpuno izreagovati s 197 g hlora!
2P(s) + 3Cl2(g) 2 PCl3(l)

Pitanja na koja treba znati odgovor:

Koji su zakoni hemijskog spajanja po masi i kako glase? Primjeri!
Zakon o odranju mase
Zakon stalnih omjera masa
Zakon umnoenih omjera masa
Zakon spojnih masa
Definisati idealno stanje gasa?
Navesti gasne zakone i njihove definicije sa primjerima?

Boyle-Mariottov zakon
arlov (Charles) ili Charles - Gay Lussacov zakon
Avogadrov zakon; Avogadrova hipoteza
Daltonov zakon parcijalnih pritisaka
Gay-Lussacov zakon stalnih volumnih odnosa

Univerzalna gasna konstanta?

ta su hemijske reakcije, ta pokazuju i primjeri?