OSNOVI TEORIJE SISTEMA I

UPRAVLJANJA
/1/

1. UVOD
Pojam sistem
etiri generacije razvoja teorije sistema:
I generacija diferencijalne jednaine, integralni
raun, Furijeove i Laplasove transformacije, ...
II generacija promjenjiva stanja i teorije
linearnih sistema
III generacija kombinacija transformacionih
metoda i metoda promjenjivih stanja, vremenski
indiskretni i diskretni sistemi
IV generacija teorijske osnove prouavanja
sistema

 Hegel-Cjelina sastavljena od dijelova

osnovni postulat teorije sistema
Formalizacija i fenomenologija
Hijerarhijski karakter cjelovitosti sistema
Ludvig fon Bertalanfi- teorija sistema kao
filozofija
Aristotel-Cjelina je vie od zbira dijelova
Norbert Viner- zaetnik opte teorije
sistema i kibernetike

 Teorija sistema izuava sistem kao

cjelinu, tei formalizaciji i matematikologikoj apstrakciji relanog svijeta.
Kibernetika izuava kompoziciju,
funkcionisanje i posljedice sistema
upravljanja
Funkcija svakog sistema-transformacija
ulaza u izlaze uz odravanje ravnotee
na putu do cilja.

1.1 Opte razmatranje teorije sistema

Osnovni pojam opte teorije sistema
sistem
Nauni karakter teorije sistema
Matematika teorija osnov teorije sistema
Matematiko modeliranje osnovni
postupak
Opta teorija sistema teorijskometodoloka baza interdisciplinarnog i
transdisciplinarnog znanja

 Sistem kompleks elemenata koji su

meusobno povezani
Opta teorija sistema je:
Apstraktna- univerzalnost termina i pojava
Nauna jednoznanost korienog jezika
i kategorija
Pragmatina otkriva zakonitosti
ponaanja realnih pojava

1.1.1 Pojam, znaaj i definisanje

sistema
Stanje sistema kao pojam
Sistem apstraktna konstrukcija predstavljena
skupom elemenata povezanih relacijama
Osnovni ciljevi kibernetike:
Ustanoviti opte principe funkcionisanja
Ustanoviti apstraktne granice i zakone
funkcionisanja
Korienje injenica i modela radi
praktinosti teorije

Sl.1. Dijagramski prikaz sistema

1.1.2 Filozofski aspekt sistema

Sistem nije konano stanje procesa ve
subjektivni (apstraktni) aranman
Indukcija ne daje pouzdane rezultate
Istinitost i trajna vrijednost naunih zakona
i teorije
Sistemski pristup predstavlja stvaralaki rad
Cilj kao centralna kategorija (primjer
L.Kerol Alisa u zemlji uda).
Cilj vizija budunosti

 Istorijski razvoj filozofske misli o sistemu:

Platon peina
Aristotel ideja je sposobnost i ona ne postoji bez rada,
odnosno postoji uzajamna uska veza
Vilhelm Fridrih Hegel utemeljio zapadnu misao o
sistemima prema Aristotelovom stavu
Klod Levi tros - simboli i jezik simbola u teoriji sistema
Jezik simbolinog govori da su sve religije i kulture
jedinstven svijet, a da su podjele posljedica pogrenog
ljudskog razmiljanja i razumijevanja svijeta.

1.1.3.Sistemi i sistemsko miljenje

Funkcionisanje sistema-davanje i
primanje
Funkcionisanje uslovljeno hijerarhijom
Sistemsko miljenje skup teorija sa
zajednikim objanjenjem i opisom
pojedinih klasa sistema
Sistem definisana cjelina ureena
zbirom elemenata i njihovih fukncija s
ciljem funkcionisanja

 Koncept sistemskog miljenja:

Sve je sistem i sve je podsistem
Nita nije sigurno, ali je sve mogue
probabilistiko shvatanje
Apsolutni determinizam ne postoji

1.1.4 Matematiki aspekt teorije

sistema
Matematiki model realnog sistema sloeno i apstraktno
opisivanje realnog sistema uz pomo jednoznanih
matematikih simbola
Matematiki model skup odnosa karakteristika stanja koji
zavisi od poetnih uslova, ulaza, izlaza i parametara sistema
Skup je poznat ako su mu poznati svi elementi, njihova
pripadnost, a odreen ako je poznat poredak elemenata i
njihova prebrojivost.

Y
A

Y
D

Sl. 2. Primjer sistema automatskog upravljanja

 Svakom stanju sistema pripada odgovarajua taka u

koordinatnom sistemu, a karakterie se u svakom
trenutku (t) sljedeim veliinama: z ,z ,...z ,....z
1

Funkcionisanje sistema - predstavlja faznu

trajektoriju opisanu vektorskom funkcijom oblika
z(f), ije su koordinate z1(f), z2(f).....zj(f)...zn(f).
Relacije meusobni odnosi, kako izmeu
elemenata, tako i unutar elemenata i skupa.

 Grafikon - prave ili krive linije kojima se prikazuju

veze dva ili vie elemenata i time grade strukturu
sastavljenu od binarnih relacija
X1

X1

X2

X2

X3

X3

X4

X4

X5

X5

X6

X6

Sl.3. Grafikon relacija meu elementima skupa

 Vrste
grafikona:
Simetrini
Lanani
Kruni
Asimetrini
Ciklini
Vezani
Dualni graf
,itd.

U praksi se koriste elemntarne

radnje s grafikonima kao to su
sabiranje, mnoenje i slino, a u
zavisnosti
od
njihovih
vektorskih karakteristika kao
to su:
-Simetrinost
-Refleksivnost
-Tranzitivnost
-Otvorenost
-Zatvorenost, itd.

 Matrini prikaz tabela u kojoj

kolone predstavljaju ulazne elemente,
a redovi izlazni, dok se u poljima
tabele unose veze izmeu ulaza i
izlaza u binarnoj formi (0=ne, 1=da)

 Faze razvoja savremenih sistema:

Analiza osobina sistema (sa aspekta
strukture i parametara)
Sinteza (strukture i parametara) sistema
metodom eksperimentisanja ili metodom
modeliranja
Svaki sistem nastaje radi nekog cilja
Neophodan uslov odravanja sistema
procesom upravljanja promjenama
stanja sistema.

1.1.5 Sistemski pristup sinergetski

efekat
Sistem nemogue potpuno opisati zbog
kompleksnosti
Sinergija efekat zajednikog djelovanja
elemenata
Dinamiko posmatranje jedinstvo vremena i
prostora
Holistiko posmatranje sistem kao ukupnost
Relativnost sistema - proizilazi iz prirodnih
zakona

 Sistemski pristup integrie:

Optu teoriju sistema,
Kibernetiku,
Teoriju informacija,
Semiotiku
Informatiku i
Matematiku teoriju sistema
Sistemske
nauke
Integracije

Sistemski
pristup

Proces
primjene
u praksi

Novo znanje

Nova sistemska istraivanja

Sl.4. Shema sistematskog miljenja

 Sinergetski efekat postoji samo ako postoji

harmonija imeu elemenata sistema.
Sinergetski efekat donoenje zakljuaka
dedukcijom (od opteg ka pojedinanom)
Cjelina se ne moe rastaviti na sastavne
dijelove, a da pri tome ne izgubi svoje
osobine.
Optimum cjeline = zbir suboptimuma =
sinergetski efekat
Matematiki :
f(a,b,c)> f(a)+ f(b)+ f(c)

1.1.6 Teorija globalnog razmiljanja

Sistem (gr. to systema) cjelina sastavljena iz
dijelova i njihovih karakteristika, matematiki ili
prirodno integrisana radi ostvarivanja odreenog
cilja, odnosno promjene stanja sistema.
SISTEM

SKLOP A
ELEMENT

DEO 1

DEO 1

SKLOP B
ELEMENT

DEO 1

SKLOP C
ELEMENT

DEO 1

DEO 1

Sl. 5. Sistem kao skup ili podskup

Sl.6. Osnovni oblik sistema

S sistem odreen postupnom promjenom stanja u funkciji vremena
Xn ulazni vektor koji odrauje na rad sistema i utie na njegovo
ponaanje
Yi- izlazni vektor koji predstavlja rezultat rada sistema i utie na samo
ponaanje sistema

 Osobine sistema:
Ureenost (odranje reda pri
funkcionisanju)
Organizovanost (usaglaenost uloga u
zajednikom cilju)
Struktura (uoptenost elemenata i relacija)

Promjena bilo kog elementa utie na

ostale iz cjeline.
Element
promjene
stanja

Stanje
sistema

Element
promjene
stanja

Sl. 7. Uticaj elemenata sistema na promjenu

stanja sistema

PROCES UPOZNAVANJA SISTEMA

DEFINISANJE SISTEMA

Aspekt posmatranja

1
ORIGINAL

PRESLIKAVANJE

MODEL SISTEMA
(DERNICIJA)

1
2

Istraiva
(SUBJEKAT MODELIRANJA)

Sl.8. Proces modeliranja

Modeliranje sistema
Izomorfno uzajamna jednoznana veza izmeu
elemenata, osobina i ponaanja originala i modela
Homomorfno (pojednostavljeno): vei broj elemenata
i karakteristika originala svodi se na manji broj
komponenti i osobina modela.

1.1.7 Sistem i okolina

x
ULAZI
U
SISTEM

SPOLJNA
SREDINA
Sistem

SISTEM
-stanje
- struktura

SPOLJNA
SREDINA
Sistem

SPOLJNA
SREDINA
Sistem

Granica sistema

Izlazi iz
sistema

C
DEJSTVO
SISTEMA
NA
OKRUENJE

Sl.9. Sistem sa spoljanim okruenjem

Okruenje sistema okolina

Okolina integralni dio sistema

1.1.8 Ulazi i izlazi sistema

Ulazne veliine - materijalne, energetske
i signalne veliine odreene sadrajem
informacija.
Izlazi reagovanje sistema na odreeni
intenzitet pobude, rezultat koliina
novostvorenog kvaliteta iz datih
sastojaka (ulaza)
Tehnologija nain transformisanja
ulaza u izlaz

Vrsta ulazne veliine

Oznaka

Naziv

Granini uslovi

Oblik u vremenu

Karakteristika

za t<0, y(t)=0
1.

Skokovita

za t0, y(t)=1

y=const=1

za t<0, y(t)=0; za t>0,

2.

Impulsna

y(t)=0;
za t=0, y(t)=

ydt=const=1

za t<0, y(t)=0; za t>0,

3.

Nagibna

y(t)=at

y=const=1

za t<0, y(t)=0; za t>0,

4.

5.

Sinusna

Eksponencijalna

y(t)=sin t

y= - Ky, k=1

za t<0, y(t)=0; za t>0,

y(t)=e-t

y= - Ky, k=1

 Ako je Z ukupan profit preduzea, za proizvodne linije

vrijedi:
Z=a1x 1+a2x 2+a3x 3+...+ B, gdje su
a1,a2...an - profiti po jedinici proizvoda
B ukupni fiksni trokovi (b1,+b2+...bn)
x1,x2,...xn - koliine elemenata
Cilj i mjera vrijednosti ukupnog sistema je Zmax, tj.bitno je
da je x>0 (poveanje radne aktivnosti), sve dok a nije manje
od 0 (gubitak), kada bi trebalo obustaviti proizvodnju.
Za x>0 i
aktivnosti

a>0,

Z raste zajedno sa porastom koliine

 Ulaz, izlaz i stanje sistema imaju svoje viedimenzionalne promjene u

vremenu.
Ulaz zavisi i realizuje se prema potrebi sistema.
Izlazi su reakcije sistema na ulazno, interno ili eksterno dejstvo.
Svaki sistem izbaen iz ukupnosti je podsistem.
Granice sistema obuhvataju sve ulaze i izlaze, relevantne za ostvarivanje
cilja.

Elementi stanja sistema su akumulacija u sistemu, gdje se akumulira

razlika ulaznih i izlaznih promjena, a njihova
vrijednost zavisi od
akumulacije stvorenih vrijednosti promjene stanja u prolosti.

Upravljanjem se rjeava savladavanje prorauna ogranienih ulaza i

neogranienih potreba.

Odnosi i veze meu elementima mogu biti deterministiki i stohastiki.

Uspjenost funkcionisanja poslovnih sistema: = Y/X, >1;

tehnikih sistema: <1.

Kod

Sl.10. Ulazno-izlazni model procesa proizvodnje

HVALA NA PANJI !!!