Kushtetuta

Kushtetuta sht akti m i lart juridik i nj vendi me t ciln

sistemohen normat juridike t prgjithshme q prcaktojn rregullimin
shoqror, pushtetin shtetror, organizmin shtetror dhe shtjet e
pronsis.

Ligji
Shumica e vendeve turizmin e rregullojn me ligj. Pra, ligji sht burimi
themelor i t drejts n turizem. Ligji sht njra ndr format e t drejts
i cili ka forcn me t madhe n raport me format tjera t burimeve t
shkruara. Ligjin e sjellin organet kompetente ligjdhnse

Aktet nnligjore
shtjet e caktuara q kan t bjn me rregullimin e
turizmit sht e vshtir t rregullohen trsisht vetm
me ligj. Andaj, q kto shtje t rregullohen sa m afer
dhe detalisht, nxjerren aktet nnligjore t cilat mund t
paraqiten n form t dekretligjeve, urdhresave,
rregulloreve, vendimeve dhe udhzimeve.
Fuqia juridike e akteve nnligjore nuk sht e njejt.
Fuqin me t madhe brenda tyre e kan urdhresat t
cilat i sjellin organet qeveritare. Urdhresa sipas fuqis
juridike radhitet menjher pas ligjit dhe sjellen m
qllim t jetsimit dhe t zbatimit t ligjit.

Kontratat ndrkombtare
Qarkullimi i madh i njerzve si rrjedhoj e zhvillimeve dinamike t t gjith
lmenjve shoqrore-ekonomike, n kt kontekst zhvillimi i hovshem i turizmit,
ka qitur n pah nevojn e rregullimit juridik t ksaj lmie edhe n planin
ndrkombtar.
Kto shtje rregullohen n mes t shteteve me ant t lidhjes s kontratave
bilaterale dhe multilaterale. Kontratat e ktilla e kan karakterin e aktit t
prgjithshem juridik dhe njkohsisht shrbejn si burime juridike.
Q nj kontrat ndrkombtare t jet me fuqi vepruese brenda nj shteti duhet
t kaloj procedurat e ratifikimit nga parlamenti. Pas ratifikimit kontrata
ndrkombtare konsiderohet burim formal dhe fiton forcen ligjore pr shtetin
ratifikues.

Doket

Doket jan rregulla shoqrore t sjelljes t cilat jan t krijuara

dhe stabilizuar nga zbatimi i gjat t tyre. Mnyra e caktuar e
sjelljes, n nj situat konkrete, t cilat prseriten shum her
nga ana e shoqris rezultojn me krijimin e shprehive. Kto
shprehi q perseriten edhe n t ardhmen, n situata t
njejta, konsiderohen doke dhe njerzit t fillojn ti konsiderojn
t detyrueshme. Doket krijohen n t gjitha sferat e jets
shoqrore dhe jan t llojllojshme. Q sjelljet e caktuara t
konsiderohen doke dhe ato t prodhojn efekte juridike duhet
t jen;
a) T kuptueshme; b) Vazhdimisht n kuptim t perseritjes s
vazhdueshme; c) T prgjithshme q t gjith antrt e
shoqris t jen t bindur mbi detyrimin e zbatimit, n kt
mnyr t sjelln t vetdishm dhe t vullnetshem dhe kto
sjellje t mos jen t kundrligjshme; d) Q t jen t njohura.

 Kur doket dhe e drejta shkrihen n nj norm unike ather krijohet e drejta
doksore. E drejta doksore ose e drejta e dokeve krijohet me perseritjen e gjat
t sjelljeve t caktuara nn vetdijn juridike mbi detyrimin e sjelljes s ktill t
ciln e prcakton shteti.
Kur bht fjal pr t drejtn doksore palt jan t vetdishme q kan detyrim
t sillen sipas tyre sikurse t ishte n pyetje ndonj norm tjetr juridike. Q
doket t shkrihen n t drejt doksore duhet q t sanksionohen nga ana e
shtetit. N t drejtn tregtare doket edhe sot kan rndsi si burim i t drejts.
Me doke tregtare kuptojm rregullat e caktuara t sjelljes t cilat jan n
zbatim pr nj koh t gjat n lmin e qarkullimit t mallrave. E drejta
doksore n afarizmin dhe qarkullimin turistik ka edhe nj karakreristik q
koinsiston n veprimin e tyre edhe ndaj atyre t cilt nuk kan njohuri rreth
tyre, nuk i njohin dhe nuk jan t detyrueshem ti njohin ato.10Sipas teoris
moderne juridike nuk krkohet q doket t krijohen vetm sipas sjelljes s
gjat por konsiderohet e mjaftueshme se gjat praktiks juridike sjellja e
caktuar t ekziston.

Uzansat
Uzansat faktikisht jan lloj i dokeve afariste, mirpo dallohen nga ato
sepse jan rregulla t shkruara, t sistematizuara, kodifikuara dhe t
publikuara nga organi kompetent i shtetit apo ndonj organ tjetr i
autorizuar p.sh. oda ekonomike, tregtare etj
Nse pr rregullimin e shtjes egzistojn uzansat ather ato do t
zbatohen para dokeve tregtare (t cilat nuk jan t kodifikuara). Por,
nse nuk ka uzansa ather zbatohen doket tregtare.
Teoria klasike juridike uzansat i paraqet si praktik t fiksuar afariste
shtje e cila nuk sht qndrueshme, prkundrazi nxjerrja e
uzansave jo vetm q vrteton praktikat ekzistuese por arrihet q t
modifikohen edhe elemente t caktuara q konsiderohen q n t
ardhmen mund t zhvillohen si doke afariste.

Praktika gjyqsore
M praktik gjyqsore si burim i t drejts turistike
nnkuptojm vendimet gjyqsore n t cilat norma e njejt
juridike sht zbatuar disa here n t njejtn mnyr. Kuptimet
juridike t nxjerrura nga nj gjykat lidhur m nj rast nuk e
detyrojn gjykatn tjetr q n nj rast t ngjashm t bien
vendime t ngjashme sepse analogjia nuk lejohet.
shtja e lartshnuar sjell deri tek ajo se a sht praktika
gjyqsore burim i t s drejts turistike? Kyre dilemave u
pergjigjemi m faktin se praktika gjyqsore mund t jet burim i
s t drejts turistike vetm ather kur ekzistojn zbraztira
ligjore dhe n baz t ngjashmris s zgjedhjes s kontesteve
gjyqsore arrihet deri te plotsimi i ktyre zbraztirave.
Gjykatat e shkallve m t ulta edhe pse nuk i obligojn
vendimet e gjykatave tjera, ato u kushtojn vmendje

Shkenca e s drejts
Shkenca e t drejts gjithashtu konsiderohet si burim i s
drejts e cila e interpreton normn juridike dhe n aspektin
teorik i shqyrton ato. Edhe pse interpertimet e tilla nuk e
detyrojn asknd, m gjith at, ato mund t ndikojn n
praktikat gjyqsore dhe t ligjdhnsit. Kshtu q edhe pse
shkenca e s drejts turistike nuk sht burim i s drejts n
kuptimin formalo-juridik ajo ka rndsi t veant n praktikn
gjyqsore dhe n rregullimin legjislativ.
Rradhitja e burimeve t s drejts turistike ndrkombtare ka
nj rndsi t shum anshme. Kshtu si.p.sh. shrbimet
zakonore ndrkombtare kan prparsi n rapor m uzansat e
prgjithshme dhe t veanta dhe shtjeve t tjera kur raportet
jan m elemente t huaja (ndrkombtare). Kjo natyrisht vlen
athere kur palt n kontrat nuk e kan prcaktuar t drejtn

Autonomia e t drejts n turizem

Autonomia e t drejts n turizem, ashtu si e kemi potencuar edhe m lart, nuk
shte e ndrtuar m nj sistemi hirakik t rregullave n pikpamjet t burimeve
juridike. Aplikimi dhe prsosja gjithnj e m e madhe e shrbimmeve zakonore n
praktik tregojn pr nj elasticitet teper dinamik n lidhje m sistemin e hirarkis
s ksaj lmie.
Bazuar n kt gjendjeje, vendosaj e nj sistemi hirarkik bazuar edhe n burimet
ndrkombtare t s drejts n turizem sht shtje jashtzakonisht e ndieshme
dhe delikate. Konstatimi i lartshnuar bazohet n vshtrsit praktike q dalin si
rezultat i dominimit t legjislacionit nacional n relacion m at ndrkombtar.
Problemet t cilat paraqiten n pikpamje t turizmit q nj koh t gjat i kan
dhn ksaj lmie karakterin ndrkombtar dhe sht e vlefshme q burimet
juridike ndrkombtare dhe nacionale t unifikohen n kuptim t rregulloreve
juridike m qllim t ofrimit t shrbimeve cilsore turistike.

 Qarkullimi turistik ndrkombtar n botn bashkkohore sht i

rregulluar m konventa bilaterale dhe multilaterale. P.sh.
Konventa pr transportin e udhtarve dhe bagazhit n
komunikacionin hekorudhor, Konventa pr prmbajtjn e
dokumenteve t udhtimit, Konventa pr transportin e
prkohshm padoganim t mjeteve turistike t udhtimit,
Konventa pr importin e lndve turistike personale etj.
Rndsia e konventave ndrkombtare mbi turizmin qndron
n qllimet n drejtim t shmangjes nga legjislacionit nacional
dhe n raport m at ndrkombtar.
Rndsi t posaqme n planin e krijimit dhe dhnjs s
dokumentave juridik ndrkombtar n lidhje m shrbimet
dhe marrdhnjt n mes t hotelit dhe musafirit dhe n mes t
hotelit dhe agjencionit turistik dhe anasjelltas, ju takojn