MARKALAMA

Markalamann tanm ve nemi

Bir iin yapm resminin, o iin yaplaca

malzemenin zerine izilmesine markalama
denir.
Markalama ileminde iin lleri, yaplaca
malzemenin temiz hldeki yzeyine aynen
aktarlr.
, bu marka izgilerine gre ilenir. Fakat
hassas toleranslarda ilenecek i paralar
yaplrken marka izgilerine gre ilenmez.

 nk marka izgileri, in sadece kaba

olarak ilenmesine yardmc olur.
Bir iin marka izgisine gre ilenmesi,
kabaca ilenmesi demektir.
Basit paralarn markalanmasna da
ayrca gerek grlmeyebilir.
Seri retimde markalamann yerini i
kalplar veya otomatik ileme sistemleri
alr.

 Torna, freze gibi talal retim

makinelerinde seri retime sokulan i
paralan, dorudan ileme kalplarna
balanarak ilenir.
Bu yzden leme kalplarnda yaplan
iler elde markalanarak ilenenlerden
daha ucuza mal olur.
Bu gibi hllerde, iin markalanmas iin
ideal llerde bir ablon yaplarak, iin
bu ablonla markalanmas ve bu
markaya gre ilenmesi daha faydal ve
ekonomik olur.

yi bir markalama nasl

yaplmaldr?
1. in durumuna gre en uygun bir yzeyi,
referans yzeyi olarak seilir ve bu yzey ilenir
veya temizlenir (in referans yzeyi, ilk ilenen
yzeydir ve dier yzeylerin markas bu yzeye
gre yaplr). Prizmatik i paralarnda biri
birlerine komu olan yzey referans yzeyi
olarak kabul edilir. Eelenerek yaplacak ilerde,
eelenen yzeylere el srlmemesi gerekir.

Yoksa yzeylere srlecek olan gz ta

tutmaz. Gz ta srlen bir yzey temiz ise
yzey bakr rengini alr, temiz deilse, el
srlmse, yzey kararr.
2. Gerekli olan markalama aletleri ve
gereleri hazrlanr. Aletlerin doruluk
dereceleri ve i grr hlde olmalar kontrol
edilir. Nokta, izecek ve benzen takmlar
doru bilenmemise ve ular sert deilse,
bunlar bilenir.

3. Bir tesviyecinin, hatal bir markalama

yapmamas iin, markalama takmlarn
doru kullanmasn bilmesi arttr. Hatal
yaplm bir markay dzeltmek hem zaman
alr hem de markalama izgileri oalr.
4. Markalama ilemleri tamamen bittikten
sonra, yaplan ilerin doru yaplp
yarlmad bir kez daha gzden geirilerek
kontrol edilir.

Markalama ilemlerinde
kullanlan belli bal
markalama aletleri

 ekil 4.1: Markalama

aletleri
a. pleyt, b. mihengir, c.
apkal gnye, d.
1200'lik apkal gnye,
e. merkezleme an, f.
pergel, g. izecekler, h.
eki, i. merkezleme
gnyesi, j. merkez
bulma pergeli, k. v
yata, l. markalama
gnyesi, m. a gnyesi,
n. nokta, o. daire
noktalama aparat. .
gz ta (bakr slfat), p,
tebeir, '. kurun kalem,
s. elik cetvel, .
blntsz elik cetvel.

Markalama aletleri

Pleytler

 Pleyt, zerinde markalama ilemleri yapabilmek iin

dkm malzemeden zel olarak yaplm bir eit
masadr (ekil 4.1a).
Pleyt, zerine gelecek yklerin tesirinden
etkilenmemesi iin alt yz kaburgal olarak yaplr
(ekil 4.2).
Pleytin yapld dkm malzeme de, dier dkmler
gibi i gerilimlerden dolay zamanla arplabilir.
Pleytler DIN 876 ya gre yaplr.
Kaliteleri, yzeylerindeki przllk llerine gre
ifade edilir.
Sadece ince planlanm pleytin hassasiyet derecesi
III, raspalanm pleytin hassasiyet derecesi II ve sk
raspalanm bir pleytin hassasiyet derecesi l olarak
normlatrlmtr.

 Pleyt, ya kebentten yaplm ayaklar zerine

veya dkmden zel olarak yaplm ayaklar
zerine oturtulur (ekil 4.2).
Pleytin yere paralel durumda olacak ekilde
ayarlanmas gerekir. Ayarlama, pleytin ayaklar
zerine oturduu dayama ksmlarna
konulmu ayar vidalar ile yaplr.
Tesviye atlyesinin nemli takmlarndan biri
olan pleyt, sadece markalama ilemlerinde
kullanlmaldr .

Kalitesi ne derecede olursa

olsun, bir pleytin zerine
asla ekile veya baka
eylerle vurulmaz,
zerinde en ince bir para
dahi ekile vurularak
dorultulmaz!
Pleytin zerine gzta, tuzruhu
ve boya gibi maddelerin
dklmemesine ok dikkat
edilmelidir.

V Yataklar (Prizmalar)
ekil 4.3, 4.4 ve 4.5' te grld gibi,
evre yzeylerine boydan boya 90
derece V eklinde kanal alm prizmatik
takmlara V yata denir.
V yataklar silindirik ve ayn zamanda
prizmatik i paralarnn markalanmas
iin kullanlr. V yataklar kaliteli
(gzeneksiz) dkmden iki kalite
derecesinde yaplr.

 V yataklar eitli biimlerde ve

byklklerde yaplmaktadr.
ekil 4.3' de sadece iki taraf V yata
olan ancak yan taraflar da prizmatik
ilerin markalanmas iin dayama olarak
kullanlabilen bir V yata ve ekil 4.4' de
bir niversal V yata grlmektedir.
niversal V yata ile eitli aplardaki
silindirik paralarn aln yzeyleri
markalanaca gibi prizmatik paralarn
markalanmas da yaplabilir.

 ekil 4.5'de bir zengili V yata

grlmektedir. Markalanacak silindirik
iler, yataa oturtulduktan sonra
zenginin skma vidasi ile sktrlr.
Bylece, markalama esnasnda i
parasnn oynamas nlenmi olur.
V yataklar dikkatli kullanlmal yere
drlmemeli, darbelerden korunmal
ve izilmemelidir.
Bir V yata ile markalama yapmadan
nce, herhangi bir yerinde eziklik olup
olmadn kontrol etmek gerekir.

elik cetveller ve tablal cetveller

Markalama ilemlerinde kullanlan elik
cetveller, eilebilen ve eilemeyen olmak
zere iki ekilde yaplmaktadr.
ekil 4.6 a ve b'de eilemeyen normal
cetveller, ekil 4.6 c' de ise eilebilen elik
cetveller grlmektedir.
Eilemeyen elik cetveller izgi izmek iin,
eilebilen cetveller de daha ok l almak iin
kullanlmaldr. nk eilemeyen cetvellerin
kenarlar kalnca olduundan izerken
anmaz.

 Halbuki eilebilen cetvellerin kenarlar

ince olduundan marka izgisi ekerken
anr ve bu yzden orta ksmlar ksa
zamanda ukurlasr.
Btn elik cetveller paslanmaz
eliklerden yaplmaktadr.
Blntleri ve rakamlar asit ile
andrlarak aldktan sonra fosfatlama
ilemi ile siyaha boyanr.

Tablal cetveller
Tablal cetvel, bir
tabla ile bir
cetvelden meydana
gelmektedir (ekil
4.7).
Taksimatsz bir
mehengir ile
markalama
yaplrken,
mehengirin ls
tablal cetvel ile
ayarlanr.

 Mihengirin ucu kusursuz bir izim

yapacak ekilde ise ve mihengir iyi ayar
tutuyorsa tablal cetvelden alnan l bir
dereceye kadar garantili olabilir.
Tablal cetveller kullanlrken
blntlerinin dikkatli kullanlmasna ve
zellikle izecek ucunun, blntlerin
iine kadar sokulmamasna dikkat
edilmesi gerekir.
Buna dikkat edilmezse bir zaman sonra
blntleri okunamaz duruma gelir.

Mihengirler
Markalama
ileminde en
nemli ve en ok
kullanlan
takmlardan biri
olan mihengirler,
blntsz (basit)
ve blntl
olmak zere iki
tipte yaplrlar
(ekil 4.8).

 Basit mihengirler endirekt olarak kullanlan

takmlardan biridir.
Markalama yaparken mihengir bir tablal cetvelden
ayarlanr.
Basit mihengirlerin izecekleri ince ve uzun olduu
iin markalama yaparken esneme yapar, markalama
izgileri bu yzden zayf olur. Bu esnekliinden dolay
blntl mihengirlere gre daha az kullanlr.
Blntl mihengirlerin (niversal) cetveli hem
milimetrik ve hem de parmak blntl olarak
yaplmtr. Aynen kumpaslarda olduu gibi, verniyer
blnts de vardr. Bu zelliklerinden dolay hassas
markalama yapmaya elverilidirler.

 Ayrca izecekleri
genel olarak sert
metalden yaplm
olduundan ok net
marka izgisi
izilebilmektedir.
Mihengirler de dier
l ve kontrol
aletleri gibi kymetli
aletler olduundan
dikkatli kullanlmal
ve korunmaldr.

izecekler
izecekler markalama ilemlerinde izgi
ekmek iin kullanlr.
Ular ya izecein kendinden oluturulur veya
izecek gvdesine sert metal u kaynatmakla
yaplr (ekil 4.9).
Sap ksmlar da kullanma rahatl salayacak
ekilde yaplr.
Genel olarak dkmden km paralar ve
yzeyleri ilenmemi paralar sert metal ulu
izeceklerle markalanr.

 izecekler hi
bir zaman i
elbiselerinin
ceplerinde
tanmamaldr.
Takm
dolaplarnda,
ularna lstik
bir takoz
taklarak
bulundurmak
gerekir.

Pergeller
Markalama ilemlerinde daire ve yay izimleri,
bir yerden bir yere l tanmas ve l
karlatrlmas gibi ilemler, pergellerle
yaplr.
Markalamada kullanlan pergeller genel olarak
basit pergel, sabitletirilebilen pergel ve
hassas pergel olmak zere tipte
yaplmaktadr {ekil 4.10).
ekil a ve b' de grlen basit pergelin ular,
gvdesi ile ayn malzemeden yaplm,
sertletirilmitir.

 Bu tip pergellerin ular bilendike,

boylar ksalr.
Pergel bylelikle giderek kullanlamaz
hle gelir. Bunun iin pergellerin ularn
takma u yapmak en iyisidir.
Bir pergel, yumuak metallerde bile olsa
hi bir zaman nokta yerine
kullanlmamaldr. nk, pergele gelen
bir eki darbesi bozulmasna neden
olur. Dier aletler gibi, pergelde yalnz
amacna uygun olarak kullanlmaldr.

 Pergelin mafsal
ksm zamanla
sklar. Byle
durumlarda
mafsal ksm ince
ya ile
yalanmal ve
ayn zamanda
pergel
paslanmaktan
korunmaldr.

Pergelin doru kullanlmas

Pergel ok kullanlan markalama aletlerinden biridir.
Markalama ilemlerinden baka, l tama ve l
karlatrma ilemlerinde de kullanlr. Bu bakmdan
pergelin kusursuz alr konumda olmas, tutukluk ve
sklk yapmamas, ularnn yeteri kadar sert ve iyi
bilenmi olmas gerekir.
Pergel ile markalama ilemi yaplrken, bask
kuvvetinin doru uygulanmasna dikkat edilmelidir.
ekil 4.11 incelenirse, pergelin yanl kullanlmas
karsnda ortaya kacak hatalar anlalacaktr.

ekiler
eki her meslekte
kullanlan ve herkes
tarafndan tannan bir el
aletidir (ekil 4.14).
eitli mesleklerin ve hatta
baz ilemlerin zelliklerine
uygun olarak deiik eki
tipleri vardr.
rnein, tesviyeci ekici,
marangoz ekici, camc
ekici, kaportac ekici,
duvarc ekici vb. gibi.

 ekiler darbelere dayankl alaml eliklerden

yaplr, ba ve az ksmlar sertletirilir ve
menevilenir, gvdesinin sertletirilmesine gerek
yoktur. nk ekicin kullanlan yeri ba ve az
ksmlardr.
eki bann yzey ksm bombeli yaplr. Bombe,
ekicin hedefine vurmasn salar.
Bombesi, ekicin byklne gre deiik llerde
yaplr. eki byklklerine gre ideal bombe
yaraplar ekil 4.15' deki tabloda verilmitir.

ekicin u ksm ve sap uzunluu da nemlidir.

Ucu kaln olursa hem irkin grnr hem de ilevini tam
yapamaz.
Sap ls ekicin boy lsne gre deiir.
ekil 4.14'de grld gibi, bir ekicin sap, boyunun en az
2,5 kat, en ok da 3 kat kadar olmaldr.
ekicin delii, her iki taraftan kalnlnn 1/3 lsnde
konikletirilir (ekil 4.15).
Konikletirme 1/10 orannda yaplr. Bu yaplmad takdirde
eki kullanma esnasnda sapndan kar ve frlayabilir.
ekicin sap takldktan sonra, byklne uygun olarak
yaplm bir kama aklmak suretiyle sapn kmamas
salanm olur.
ekilerin saplan zamanla eitli nedenlerle krlabilir. Yeni bir
sap alrken aacn ince elyafl olmasna ve budaksz olmasna
dikkat edilmelidir.

Noktalar
Markalama
aletlerinden olan
noktann standart
ekli ve lleri
ekil 4.16' da
grlmektedir.
Noktalar, darbelere
dayankl olan krom
vanadyumlu
eliklerden DIN
7250' ye gre yaplr.

 Standart lleri boy x kalnlk = 100 x 10 ve 120 x 12

mm olmak zere iki trldr.
Nokta, yapldktan sonra ucu ve ba ksm sertletirilir.
Ba ksm sertletirildikten sonra ayrca hafif
yumuatlr. Ba ksmnn biraz serte olmas apak
olumasn nler.
Bir nokta bilenirken sivri ucunun, gvdesinin tam
ekseninde olumasna dikkat edilmelidir . ayet
noktann sivri ucu ekseninde olmazsa hatal
noktalama yapar.
Marka izgilerine nokta vurulacaksa noktann u
as 60; matkapla delinecek bir yere vurulacaksa, u
as 90 bilenmelidir. Matkapla delinecek yere
vurulacak noktann 90 bilenmi olmas, delmeye
balarken matkabn sapmasn nler, merkezlemeyi

Nokta, eki vurulunca kaymamas ve elden

frlamamas iin ba ksm bombeli yaplr.
Nokta, yapm ok kolay olan bir alettir. Ancak, bir
noktann standart llerin dnda kk veya
byk yaplmas, markalamann hatal yaplma
olasln artrr.
Byle bir durum, telafisi mmkn olmayacak hatalara
sebep olabilir.
Bu yzden dier markalama takmlar gibi, noktalarn
da normal llerde yaplmasna zen gsterilmesi
gerekir.

Markalanacak yzeyin boyanmas

paralarn kusursuz markalayabilmek
iin, yzeylerin iyice temizlenmesi
gerekir. Yoksa yzeyler iyi boya tutmaz.
Yzeylerin iyi boyanm olmas, marka
izgilerinin iyi grnmesini salar,
izgiler sanki bir kat zerine izilmi
gibi net grnr.

Markalama boyalar
Tebeir: Tebeir, kullanl bir markalama
boyas olmamakla beraber, zorunluluk
karsnda dkm i paralarnn
markalanmasnda kullanlmaktadr. Tebeir
kuru olduundan dkm i paralarnn
yzeyinde bir toz svas eklinde kalr, fakat
eelenmi yzeylerde hi tutmaz, hemen
silinir.

 Tebeir tozu bulamac: Tebeir tozu alkol ve

5-10 gram gomalak ile kartrlrsa iyi bir
markalama boyas yaplm olur. Bu madde
ancak ok saydaki dkm paralarn
markalanmas iin ekonomiktir. Dkm
paralarn yzeyine bir fra ile srlr ve ksa
zamanda kurur.
Kire kayma: Kire kayma biraz
sulandrlarak kullanlr. zellikle dkm
malzemelerin markalanmas iin uygun bir
markac boyas kabul edilir.

 Gz ta - Bakr slfat eriyii (CuSO 4): Bakr

slfat, yeil-mavi renkte kristal (tuz) hlde
bulunan zehirli bir maddedir. Bu tuzun suda
eritilmesi ile elde edilen sv madde, bir fra
veya bir yumuak aa paras ile, eelenmi,
fakat hi el srlmemi bir yzeye srlnce,
yzeye bakr rengi verir. Bu kimyasal bir olay
olduundan yzey bakrla kaplanm kabul
edilir. Gz ta, ancak yeni eelenmi fakat hi
el dememi yzeylerde tam bir bakr rengi
grnm verir. Eer yzeyler tam
temizlenmemi ise, gz ta tutmaz yzey
kararr.

Gz ta, tesviyecilikte en ok kullanlan bir

markac boyasdr. Yzeyden kolay silinmez,
izgilerin net grnmesini salar.
Markac boyas: Mavi mrekkep renginde olan
bu boya, ilenmi yzeylerin boyanmasnda
kullanlr. lenmemi yzeylerde kullanlmaz.
nk markac boyas sadece iyi temizlenmi
yzeylerde kendini gstermektedir. Yaplmas
olduka basit olup; 200 gram ispirto, istenilen
renkte bir miktar (paket) analin boya, 5-10 gram
gomalak bir ie iinde kartrlrsa markac
boyas elde edilmi olur.

 Btn sv hldeki markac boyalar iin

yzeyine uygun bir fra ile srlr.
l aletlerinin ve dier takmlarn
zerine markac boyalar
damlatlmamaldr. nk markac
boyalan, genellikle kimyasal maddeler
olduundan baz yzeylere etki
edebilirler.

Markalamada ilem sras

paralarnn markalanmasnda takip
edilecek ilem sras, her iin zelliine gre
deiik durumlarda olabilir.
Ancak markalamada baz genel ilemler vardr
ki bu ilemler her marka yaplnda uygulanr.
Markalamada temel ilemlerden birisi referans
yzeylerinin (l alnacak yzeylerin)
belirlenmesi ve yzeylerin biri birine dik olmas
ve temiz ilenmi olmasdr.

ekil 4.19'da
grlen i
parasnn
nasl
markalanmas
gerektii
ilem sras
eklinde
aada
anlatlmtr.

1.
in a ve b yzeyleri, referans olarak
dnlmelidir. Bunun iin bu iki yzey kontrol
edilir, apak ve eziklik gibi bozukluklar var ise
bunlar temizlenerek is markalanmaya hazrlanr.
2.
Birinci referans yzeyi (a) pleytin c zerine
oturtulur ve 1,2,3,4,5,6 numaral eksenler ve
kenar izgileri izilir.
3.
Bu defa iin ikinci referans yzeyi (b) pleytin
zerine oturtulur ve 7, 8, 9, 10, 11 numaral
eksen ve kenarlar mihengirle izilir.

Bu tr ilerde
testere ile
kesilecek ve
matkapla
rtlecek
yzeyler iin bir
ileme pay
verilmesi asla
unutulmamaldr
(ekil 4.20'ye
baknz).

4. rtme deliklerinin merkezleri

dikkatle tayin edilir. Delikler birbirlerine
teet olacak ekilde merkezlenir,
kontrol daireleri izildikten sonra
merkezleri, 90 nokta ile tekrar
noktalanr. Bylelikle i delinmeye
hazrlanm olur.

Markalama ileminin planlanmas

Kusursuz bir markalama ilemi yapabilmek iin
aadaki plnlamann yaplmas gerekir:
1. in markalanmaya hazrlanmas.
2. in temizliinin ve kaba llerinin son
olarak kontrol edilmesi.
3. in resmi zerinde okunamayan veya
anlalamayan bir l var ise bunun akla
kavuturulmas.

4. Gerekli markalama aletlerinin hazrlanmas,

kusurlu olup olmadklarnn kontrol edilmesi.
5. Yardmc markalama aletlerinin hazr
bulundurulmas.
6. in yzeyinin (gz ta ile) boyanmas.
7. in referans yzeylerinin tespiti ve
temizlenmesi.