Trkiye de ve Dnyada

Sal ve Gvenlii
Ders No; 3

Eitimimizin Amac

Katlmclara, statistiki veriler ve karlatrmalarla dnyada ve

Trkiye deki sal ve gvenlii durumu hakknda temel bilgiler
kazandrmaktr.

renim Hedeflerimiz
Bu dersin sonunda katlmclar;
-LO i sal ve gvenlii verileri, WHO meslek hastalklar
verileri, OSHA AB lkeleri i sal ve gvenlii verileri ve
SGK Trkiye i sal ve gvenlii verilerini kullanarak
mevcut i sal ve gvenlii durumunu belirler.
-Sosyo-ekonomik gelimilik ile i sal ve gvenlii ilikisini
belirler ve karlatrma yapar.

Konu Balklarmz

1. statistiklerle Dnya da Sal ve Gvenlii durumu

2. SGK verleri ile Trkiye deki Sal ve Gvenlii durumu
3. Gelimi ve gelimekte olan lkelerle Trkiye karlatrmalar,

Ksaltmalar

ILO: Uluslararas alma rgt (International Labour

Organization)

WHO: Dnya Salk rgt (World Health Organization)

NACE: Avrupa Topluundaki Ekonomik Faaliyetlerin statistiki

Snflandrmas (Nomenclature statistique des activits
conomiques dans la Communaut europenne) (Statistical
Classification of Economic Activities in the European Community)

Ksaltmalar

GSMH: Gayri Safi Milli Hasla

GSYH: Gayri Safi Yurtii Hasla

SGGM: Sal ve Gvenlii Genel Mdrl

SGM: Sal ve Gvenlii Enstits Mdrl

SG: Sal ve Gvenlii

Dnyada Sal ve Gvenliinin Mevcut

Durumu (ILO)
ILO tahminlerine gre *;

Dnyadaki igc : 3 Milyar

Kadn igc
:
1.2 Milyar
le ilgili lmler : 2.31 Milyon
kazalar
: 337 Milyon
Meslek hastalklar : 160 Milyon
Dnya GSMH
:
30 Trilyon $
SG kaynakl kayp : GSMHnn %4 dzeyindedir (1.2 Trilyon $)
(World Day for Safety and Health at Work 2009-Facts on-ILO,
Safework Introductory Report-2008-ILO)

Dnyada Sal ve Gvenliinin Mevcut

Durumu (ILO)

AB lkelerinde grlen meslek hastalklar incelendiinde (Grafik 5);

2004 yl ncesi ye lkelerde bildirimin nispeten iyi olduu ancak
2004 ylndan sonra toplulua eklenen lkelerle 2009 ylnda AB
ortalamasnn aaya ekildii gzlenmektedir.
Finlandiya gibi lkelerin yksek meslek hastal saysna sahip
olmas, bu lkelerin gelimi bir tan koyma ve doru bildirim
sistemine sahip olmas ile izah edilmektedir.
lkemiz ele alndnda ise, grafiklerde meslek hastal
bakmndan ok iyi durumda olduumuz gibi yanl bir kanya
varlmas muhtemeldir. Oysa lkemizde beklenen meslek
hastal says 43.000 ile 130.000 arasndadr. Bu durum
lkemizde meslek hastalklar tehisi ve bildirim sisteminin
eksikliiyle aklanmaktadr.

Mays 2004 den

nce AB lkeleri

TR

Grafik 5. Yeni Oluan Meslek Hastalklarnn Dalm/100.000

(WHO-2005)

i Says

KOBlerin yeri Says indeki

KOBlerin

KOBlerin

Oran (%)

i Says indeki Oran (%)

Kazalar indeki Oran (%)

1-9 i

85.4

29.1

33.8

10-49 i

12.7

32.9

26.7

50-249 i

1.6

21.8

20.2

TOPLAM

99.7

83.8

80.7

Tablo 1. 2008 Yl KOB statistikleri (SGK)

Grafik 7. Kazas Saylarnn Dalm / 100.000

Grafik 8. Srekli Gremez Olan i Saylarnn Dalm / 100.000

Grafik 9. lml Kazas ve Meslek Hastalklar Saysnn Dalm / 100000

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)
Grafik 7,8 ve 9da da grld zere 1961 ylndan bu yana SG
alannda genel bir iyileme eilimi izlenmektedir. Bu dte hem
SG bilincinde yllarla salanan art, hem de teknolojik gelimeler
rol oynamtr. Salanan bu iyilemeye ramen gerek meslek
hastal gerekse de i kazas bakmndan lkemiz istenen seviyede
bulunmamaktadr.
Grafik 10a bakldnda ise meslek hastalklarnn saysndaki
deiim grlmektedir. Bu grafie gre bir d eilimi grnse de
ama aslnda, tan sisteminin ve bildirimin iyilemesi ile meslek
hastal saysnn artrlmasdr.

Grafik 10. Meslek Hastalklar Saylarnn Dalm (1999-2008

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)

Meslek hastalklar saylarnn dalm incelendiine 2004 ylna

kadar yaanan kt gidi tersine dnm ve kk de olsa tespit
edilebilen vaka saylarnda bir art eilimi yakalanm, fakat 2008
ylnda yine fazlasyla d tespit edilmitir. Ancak beklenen
rakamlarn 350de birine ulalabildii tahmin edilmektedir.

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)

Grafik 15de i kazas saylarnn sektrlere gre dalmnn son 5

yl iindeki durumunu deerlendirmek amacyla i kazasnn en ok
grld 8 sektr ele alnmtr. Bu sektrlere ait veriler SGK
faaliyet gruplarndan aadaki balklar bir araya getirilerek
belirlenmitir.

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)

Grafik 15de grlecei gibi, i kazas saylarnn son 5 yllk

dalmnda en ok i kazas grlen sektr olarak metal birinci
srada, tekstil ikinci srada, inaat ise nc srada gelmektedir.
Grafik 16 da ise i kazalar 100bin alana oranlandnda
sralama deimekte ve ilk srada maden, metal ve makine
sektrleri gelmektedir.

Grafik 15. Kazas Saylarnn Sektrlere Gre Dalm (2004-2008)

Grafik 16. Kazas Oranlarnn Sektrlere Gre Dalm/100.000 ii (2004-2008)

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)

Grafik 17de grlecei gibi, lml i kazas saylarnn son 5

yllk dalmnda en ok lml i kazas meydana gelen sektr
olarak inaat birinci srada, nakliyat ikinci srada, maden ise
nc srada gelmektedir. Grafik 18de ise lml i kazalar
100bin alana oranlandnda sralama deimekte ve ilk
srada maden, inaat ve nakliyat sektrleri gelmektedir.

Grafik 17. lml Kazas Saylarnn Sektrlere Gre Dalm (2004-2008)

Grafik 18. lml Kazas Oranlarnn Sektrlere Gre Dalm/100.000

ii (2004-2008)

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)
Grafiklerden de grlecei zere dnyadaki eilime paralel olarak
lkemizde de metal, inaat, maden ve nakliyat sektrlerinin i
kazalar bakmndan zellikle ele alnmas gerektii, makine,
mobilya ve gda sektrlerinin ise art gsteren deiimi ile dikkate
alnmas gerektii aktr. Tm bu deerlendirmeleri dorulamas
asndan lml i kazalarnn sektrlere gre 5 yllk ortalamas
alnarak yeni bir grafik oluturulmutur. Grafik 19da da grld
zere; lml i kazalarnn sektrler iindeki dalmnda inaat
sektr %30.4 gibi bir oranla birinci srada yer alrken, 100 bin
alan saysna gre lml i kazalarna bakldnda ise
yzbinde 82 gibi bir oranla madencilik sektr ilk srada yer
almaktadr.

Grafik 19. Yzbin ide lml Kazas Oranlar ve lml

Kazalarnn Sektrlere Gre Yzde Dalm (5 Yllk Ortalama Oran, 20042008)

Trkiyede Sal ve Gvenliinde

Mevcut Durum (SGK)
Trkiyedeki SG
durumu
meslek
hastalklar asndan
deerlendirildiinde ise alan saysna gre ylda her bin ii iin
%0,4 - %1,2 yeni meslek hastal vakas beklenmektedir
(Harrington J.M).
5510 sayl Yasaya gre meslek hastal ynnden kapsamda
bulunan SSK ve Ba-Kurlu alan says olan 10.922.241 rakam
dikkate alndnda lkemizde; yaklak 43.000 (% 0,4 ile
hesaplandnda) ile 140.000 (% 1,2 ile hesaplandnda) arasnda
yeni meslek hastal vakasnn ortaya kmas beklenmektedir.
Mevcut durumda ise 2008 yl iin meslek hastal says
539dur.

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi

sal ve gvenliinin hayati neminin anlalabilmesi iin;

SGnin sosyal ve ekonomik boyutunun da dikkate alnmas gerekir.
Buna gre SG kaynakl katlanlan ve katlanlacak maliyetler
aada deerlendirilmitir.

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi
SG Kaynakl Maddi Kayp
ILO yaynlarna gre, endstrilemekte olan lkelerde i kazalar ve meslek
hastalklarnn toplam maliyeti, bu lkelerin Gayr Safi Yurtii Haslalarnn
yaklak %4 oranndadr. (Introductory Report: Decent Work - Safe Work,
Takala, 2005) Bu oran gelimi lkeler iin %1-3dr.
lkemizde, Trkiye statistik Kurumundan alnan 2009 yl verilerine gre
GSYH 953, 974 Milyar TLdr
lkemizde ILO kriterlerine gre i kazalar ve meslek hastalklarnda
katlanlacak maliyet; %4 zerinden yaklak ylda 38 milyar TL olarak
hesaplanmaktadr. Ancak lkemizde son 6 ylda i kazalar ve meslek
hastalklarnn grnr maliyetleri hesaplandnda sonu beklenenin ok
altndadr.

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi

SG kaynakl maddi kaybn toplam maliyetinin tahmin edilmesi

konusunda grnmez maliyetlerin de deerlendirmesi yararl
olmaktadr. Bu amala Heinrich, H.Wnin gelitirmi olduu bir
model mevcuttur. Bu modelde gelimekte olan lkelerde grnmez
maliyetlerin, grnr maliyetlerin yaklak 4,75 kat olduu kabul
edilmektedir. Bu modele gre yaplan hesaplar Tablo 17da
sunulmutur.

YILI
KAZASI
VE
MESLEK HASTALII SONUCU
OLUAN MALYET

2003
1.803.811.789
2004
2.375.828.399
2005
2.821.428.281
2006
3.385.711.637
2007
4.062.851.664
2008
4.875.419.694

Tablo 17. Kazas ve Meslek Hastalklarnn Grnr Maliyetleri

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi
Tablodan da grld zere, i kazalar ve meslek hastalklarnn
toplam maliyeti, 2003e gre 2008 ylnda %170 art gstermitir.
kazalar ve meslek hastalklar ile ilgili hesaplanan bu toplam
maliyetin lke asndan bykln daha iyi irdelemek iin bu
maliyet ile gerekletirilebilecek balklar aada zetlenmitir.
Bu miktar ile yaklak olarak ylda; 1.465.675 kiiye 12 ay boyunca
isizlik denei verilmesi, 3.369 km blnm yol, 1.684 km otoyol
ve 1.684 adet 16 derslikli okul yaplabilmesi mmkndr.
Grnmez maliyetlerin grnr maliyetlere gre bykl ve bu
maliyeti oluturan unsurlar ekil 1 ile daha net gsterilebilmektedir.

GRNR MALYETLER
Tbbi maliyetler
Sigortaya denen
Maliyetler
Tazminat maliyetleri
GRNMEZ MALYETLER
gn ve i gc kayb (yneticilerin)
Mahkeme masraflar
Fazla mesai
Bina, makine, alet tehizat, retim veya
rndeki hasarn maliyeti
in durmas nedeniyle uranlan maliyet
Sipari kayplar
Arzal makinenin retim d kalmas
yerinde yaplan denetim, aratrma ve
yazmalarn maliyeti
Verimin dmesinin maliyeti
alanlardaki moral bozukluunun
getirdii maliyet
Kazal iinin yerine alnan geici iiye
verilen eitim maliyeti
irketin prestij kayb
Dier Kayplar

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi
Sosyal Boyut

Ekonomik etkilerin yannda i kazalar ve meslek hastalklarnn ii

ve yakn evresi zerinde de olumsuz etkileri bulunmaktadr, bu
etkiler aada zetlenmitir:
inin normal tedavi dnda evde bakm, bakc temin etme, tedavi
veya protez uygulama veya kaza sonras rehabilitasyon srecinde
yaanan psiko-sosyal sorunlar,
inin alamad sre iindeki cret kayb ve gelir getirme
kapasitesinin dmesi ve bunun yaratt psikolojik sorunlar,
Kaza ya da hastaln iinin normal almasn ve ykselme
imkann engellemesi,
inin fiziksel aktivitesindeki azalma nedeniyle sosyal yaamndaki
deiiklikler,

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi
Sosyal Boyut
kazasna bal pozisyon kayb nedeniyle ortaya kan
psiko-sosyal sorunlar,
Organ veya uzuv kaybnda yaanan fiziksel ve psikolojik
etkilenme ve yeni ilgi alanlar bulmada yaanan zorluklar,
zel bakma muhta ise aile yelerinin yaad maddi ve
manevi skntlar,
yerinde alan dier iiler arasnda korku, itimatszlk,
huzursuzluk hali olumas ve iyerini olumsuz ynde
etkilemesi.

 Sal ve Gvenliinin Sosyo-Ekonomik

Adan Deerlendirilmesi
kazalar ve meslek hastalklarnn ayn zamanda iveren
ve iletmede zerinde de olumsuz etkileri olmaktadr. Bu
etkiler ise,
ilerden birinin i kazas neticesi sakat kalmas veya
lmesinin iyerinde yarataca psikolojik bask,
Yetimi eleman kaybnn yaratt psiko-sosyal etki,
Rakiplerine kar imaj kayb,
verene duyulan gvenin azalmas
olarak sralanabilir.

BAZI LKELERDEK SG KURUMLARI VE

YAPILARI
1) NGLTERE:
Byk Britanyada SG konusundaki tm dzenlemeler tek bir
ereve altnda toplanmtr. The Health and Safety at Work
(HSW) adl bu ereve Kanun 1974 ylnda dier btn
dzenlemeler kaldrlarak kabul edilmi ve uygulanmaya
balanmtr. Kanunda ngrlen sistemin temel bir zellii
salk ve gvenlik konularnn hem ivereni, hem yneticileri
hem de alanlarn tmn iermesi zerine kurulmu
olmasdr. Bu kapsama serbest meslek sahipleri de dahildir.
Kanun iki yeni kurulu kurulmasn salamtr. Bunlar; Salk
ve Gvenlik Komisyonu (HSC) ile Salk ve Gvenlik Kurumu
dur (HSE). Her iki kurum da zel yasal fonksiyonlara sahiptir.

BAZI LKELERDEK SG KURUMLARI VE

YAPILARI
2) ALMANYA:

Almanya da i sal ve gvenliindeki aktrler; Devlet, Kanuni

Kaza Sigortas Meslek Sandklar, iletmeler ve iilerdir. Meslek
sandklar, nleyici faaliyetler, rehabilitasyon ve tazminat gibi
hususlarla ilgilenmektedirler. Alman SG sisteminde hukuki
yaptrmlar devlet eliyle ve meslek sandklar tarafndan
yrtlmektedir. Gerek devlet, gerekse meslek sandklar ibirlii
iinde alrlar ve duruma gre teftiler yaparlar. Bu teftiler;
Devlet tarafndan yrtlen, devletin koyduu yasalara uyumun
denetimi,
Meslek sandklar tarafndan yaplan, kazalar nleme mevzuatlarna
ve devletin kurallarna uyulmasnn, meslek sandklarnn teknik
mfettileri tarafndan denetlenmesi eklindedir.

Dardan alnan hizmetler ii saysna bal mdr?

Avusturya

Belika

Evet

Hayr
(karar iverenin
sorumluluunda
dr)

svire

Almanya

spanya

Evet

Evet

Evet

Fransa

ngiltere

talya

Hollanda

Portekiz

yeri hekimi:
evet
gvenlii
uzman: hayr

Evet

Evet

Evet

yeri hekimi:
evet
Teknik gvenlik
uzmanlar: hayr

 gvenlii uzmanlarnn eitimi iin kabul artlar nedir?

Avusturya

Belika

svire

Almanya

spanya

a)niversite/Meslek
Lisesi
b)Yksek Teknik Okulu
c)Ustaba sertifikas
d)Dierleri

a) Seviye I
gvenlik
uzmanlarnn
eitimi
(lise/meslek
lisesi)
b) Seviye II
gvenlik
uzmanlarnn
yksek eitimi
(Teknik
lise/edeer
retim
seviyesi)

a) niversite
(Teknik/Meslek/Y
ksek Teknik
Okullar)
b) Teknisyen
diplomas
(mesleki
sertifika)

a)
niversite/Tekni
k Lise/Meslek
Lisesi
b) Teknisyen
sertifikas
c) Ustabalk
sertifikas
d) yerinde
teknisyen veya
ustaba
statsnde
alan kiiler

a) st seviye:
niversite/polite
knik okullar
b) Orta seviye:
eitilmi
teknisyenler,
zel kurallar

Fransa

ngiltere

talya

Hollanda

Portekiz

a) Doktor olarak
temel eitim
b) Dier eitim
kurslar iin n
koul yok

Nitelik iin
zorunluluk yok.
verenin,
kendisine yardm
etmesi iin
onaylad kii
yeterli eitime
kabul edilir

Teknik uzmanlk
bilgisi
(626/94, madde:
2e, 8, 4, 10, 2)

a) niversite
b) Yksek meslek
eitimi

a)niversite/Polit
eknik
b) EU seviye 3

Teknik veya bilim

uzmanl

 gvenlii uzmanlarnn eitimi iin kabul artlar nedir?

Avusturya

Belika

svire

Almanya

a), b), c) 2 yl
d) 4 yl+kabul snav

art yok

a) 2 yl
b) 3 yl

a) 2 yl, i
gvenlii
konusunda
uzmanlk alan
mhendisler iin
1 yl
b) + c) 2 yl
c) 4-5 yl

* a) niversite
(Teknik/Meslek/Yksek
Teknik Okullar)
b) Teknisyen diplomas
(mesleki sertifika)

*a)niversite/Meslek

Lisesi
b)Yksek Teknik Okulu
c)Ustaba sertifikas

* a) niversite/Teknik

spanya

a) 3 yl
b) 2 yl

* a) st seviye:
niversite/politeknik
okullar
b) Orta seviye: eitilmi
teknisyenler, zel kurallar

Lise/Meslek Lisesi
b) Teknisyen sertifikas
c) Ustabalk sertifikas

Fransa

ngiltere

talya

Hollanda

Portekiz

Temel eitim
iin, pratik
deneyim
gerekmez;
leri eitim iin,
birka yl

Kalifiye uzmanlar
iin gerekenleri,
i sal ve
gvenlii yada
Ulusal Eitimi
Tekilat gibi
kurumlar tespit
eder.

Teknik uzmanlk
bilgisi

Evet, en azndan
pratik deneyim

a)niversite 3 yl,
Politeknik yksek
okullar 5 yl
b) 5yl veya 3 yl
mesleki eitim

Gvenlik uzmanlarnn eitiminin resmi sreci var mdr ve

kim tarafndan yaplr?
Avusturya

Belika

svire

Almanya

spanya

Devlet- kabul edilen

eitim kurslar

Evet (Devlet)

Devlet- kabul
edilen eitim
kurslar

Devlet veya
onaylanm
eitim kurslarn
kabul eden
profesyonel
birlik

Devlet- kabul
edilen eitim
kurslar

Fransa

ngiltere

talya

Hollanda

Portekiz

Temel niversite
retimi:
-Mhendisler
-Teknisyenler
(Ulusal
mfredata gre
hijyen ve
gvenlik)
niversite
olmayan,eitim
ve ilave retim
kurslar iin,
piyasa mevzuat

Ulusal Mesleki
Salk ve
Gvenlik
nceleme Kurulu,
niversiteler ve
stihdam Ulusal
Eitim
Organizasyonu
tarafndan
dzenlenen
kurslar.

art yok

SKO tarafndan
kabul edilen
(Sertifikasyon
kuruluu)

Sertifika iin
henz ak deil

Eitimin sresi ne kadar?

Avusturya

Belika

svire

Almanya

spanya

Seviye I: 400
saat
Seviye II: 210
saat

a) Gvenlik
mhendisleri:
30 gn + 5 gn
pratik alma
ve snav

25 gn + kendi
kendine
renim sresi

a) Yksek
seviye:
Gvenlik, hijyen
ve ergonomide
uzmanlama
- 100 saat (12,5
gn) + pratik
alma (19 gn)
b) Orta seviye:
300 saat

Fransa

ngiltere

talya

Hollanda

Portekiz

Temel eitim
Mhendisler
iin: A
seviyesinden
sonra 5 yl
Teknisyenler
iin: A
seviyesinden
sonra 2 yl
lave retim:
- Bir ile birka
hafta aras
deiir.

Uzmanlk eitimi
veya nitelii iin
belirli bir sre
yok. Eitimin
sresi ve
profesyonel
geliimin
devamll bir
kurulutan
dierine farkldr.

Seime ak.
Kural yok.

Gvenlik
mhendisleri:
250 saat + proje
almas
Gvenlik
teknisyenleri:
100 saat + proje
almas

a) Gvenlik- 560
saat (70 gn)
eitim + pratik
alma
b) 1200 saat (150
gn)

40 gn + baar
kontrol
(en az 288 retim
birimi)

SONU
Farkl lkelerde nleme ve korumann nasl organize edildii
zerine yaplan bu karlatrmal alma, ereve direktifin
tm ye lkelerdeki i sal ve gvenlii organizasyonu
zerinde etkisi olduunu gstermektedir. lkeler, Avrupa
mevzuatna uyum salamak iin farkl konulara ynelik kendi
mevzuatlarn
deitirmiler
ve
ereve
direktif
ykmllklerini yerine getirmek zere kendi i sal ve
gvenlii kanununu hazrlayarak yrrle koymulardr.

TEEKKR EDERZ