T DREJTAT E FMIJS

DHE ETIKA
PROFESIONALE E
MSIMDHNSIT
KA KUPTOJM ME T
DREJTAT E NJERIUTFMIJS?

Errsira nuk mund ta dboj errsirn;

vetm drita mund ta bj kt.
Urrejtja nuk mund ta dboj urrejtjen;
vetm dashuria mund ta bj kt.
Dr.Martin Luter King Jr.

Libri T drejtat e fmijs dhe etika e

msimdhnsit, t cilin do t keni rastin ta
shfletoni, sht nj libr q u dedikohet n
radh t par studentve t Fakultetit t
Edukimit, por edhe t tjerve t cilt n
ndonj mnyr merren me lmin e t
drejtave t njeriut n prgjithsi dhe t
drejtat e fmijs n veanti.

Megjithse fusha e t drejtave t njeriut

konsiderohet shtje shumdimensionale e
me vlera polivalente, jo rastsisht jan
prqndruar dhe e kan trajtuar m
gjrsisht lmin e t drejtave t fmijve,
duke i grshetuar aspektet teorike dhe
praktike t shtjeve q kan t bjn me t
drejtat e fmijve, jo vetm n planin
ndrkombtar, por edhe n kontekst t
realitetit kosovar.

T gjith njerzit jan t lir dhe t lindur

me t drejta dhe dinjitet t barabart, kshtu
fillon neni 1 i Deklarats s Prgjithshme t
Kombeve t Bashkuara mbi t Drejtat e Njeriut.
Kto t drejta i takojn donjrit dhe jan t
patjetrsueshme, domethn, ato nuk mund ti
merren askujt, madje as fmijs.

T drejtat e njeriut jan edhe standarde,

norm e sjelljes, e veprimit dhe e
komunikimit, t cilat synojm ti arrijm.
Kshtu p.sh.; punsimi i nj personi sht
nj standard, sepse pa punsim rrezikohet
mbijetesa. Nnkuptohet se t drejtat e
njeriut burojn nga nevojat e ndryshme q
ka ai,

plotsimi i t cilave sht i domosdoshm

pr respektimin, zbatimin dhe mbrojtjen e
t drejtave t njeriut. Fjala vjen, plotsimi i
nevojave fizike t njeriut, si nevoja pr
ushqim, veshmbathje, higjien personale,
shrbime shndetsore mundson
mbijetesn dhe zhvillimin normal t njeriut.

Me nj fjal, t drejtat e njeriut jan parime

morale, pasi q ato u dedikohen vetm
njerzve. Njeriu sht e vetmja qenie e
vetdijshme pr sjelljet dhe veprimet e
veta, e prgjegjshme pr at q vepron dhe
bn. Mu pr kt kan bazn n moralin e
njeriut
.

Thelbin e t drejtave themelore, respektivisht t

t drejtave t njeriut, e paraqesin dinjiteti i
njeriut, e drejta e shprehjes s personalitetit,
trajtimit t barabart dhe barazis para ligjit, liria
e besimit dhe ndrgjegjes, e mendimit, shtypit,
informimit dhe e msimit, liria e tubimit dhe e
bashkimit, liria e profesionit dhe e puns,
pacenueshmria e vendbanimit, garantimi i
pasuris dhe t drejts s trashgimis, e drejta e
strehimit politik dhe e peticionit, si dhe t

drejtat juridike si garantimi

arrestimit t padrejt.().

kundr

Mbrojtja e dinjitetit t njeriut do t thot, se

shteti ka pr obligim t ndrmarr do gj
pr tiu kundrvn cenimit t dinjitetit t
njeriut, edhe nga persona t tret.().

Kur themi se t drejtat e njeriut jan edhe t

drejta natyrore, ather me kt koncept
nnkuptohet trsia e t drejtave t lindura
dhe t bazuara n qenien dhe natyrn e do
njeriu. do njeri posedon n mas t njjt
t drejta t njjta natyrore(p.sh; t drejtn
pr jet dhe pacenueshmri fizike, apo pr
liri personale), pavarsisht nga gjinia dhe
mosha e tij, pozita e tij n shoqri, koha,
vendi dhe rendi shtetror n t cilin ai
jeton.

Ato ndryshojn nga ligjet dhe normat e

tjera juridike, historikisht t ndryshueshme,
t vendosura nga shteti dhe t cilat krkojn
nj cilsi m t lart juridike se kto t
fundit.

Prpjekjet pr realizimin
e vlers
universale t t drejtave t njeriut, n tr
botn shnojn nj rrug t gjat. Ideja e
barazis s t gjith njerzve (e drejta
natyrore), e cila vlen pr t gjith, sht
zhvilluar qysh n filozofin antike greke,
pra para m shum se 2000 vitesh.

N krishterimin e hershm dhe n

religjionet tjera, kjo tradit e t drejtave t
njeriut sht zhvilluar edhe m tej. T
gjith njerzit jan krijuar t njjt nga Zoti
dhe t gjith kan obligime t njjta para
tij. Kto dy parime paraqesin rrnjt e ides
s t drejtave t njeriut.

sht me rndsi t ceket se, prpjekjet pr

realizimin e vlerave universale t t
drejtave t njeriut i prshpejtuan sidomos
krimet e tmerrshme t Lufts s Dyt
Botrore. T gjith njerzit n bot duhej t
gzonin t drejtat dhe lirit themelore.

Kjo ishte njherit edhe arsyeja kryesore e

themelimit t Kombeve t Bashkuara.
Prmes bashkimit t t gjitha shteteve, t
drejtat e njeriut synohej t mos mbesin m
vetm shtje e shteteve prkatse, por
shtje e bashksis s
shteteve
ndrkombtare. Kjo gj u garantua me
nnshkrimin e marrveshjes n mes t
shteteve prmes t ashtuquajturs Karta e
Kombeve t Bashkuara, e cila u aprovua
m 26 qershor t vitit 1945.

Kjo kart i obligon t gjitha shtetet antare

pr bashkpunim t ndrsjell dhe po ashtu
do shtet si i veant obligohet t
bashkpunoj me OKB-n, me qllim t
arritjes s qllimeve t saj.
Antar t organizats, sot jan pothuajse t
gjitha vendet e bots. Me qllim t
definimit t sakt t t drejtave t njeriut,
sht prpiluar edhe Deklarata e
Prgjithshme mbi t Drejtat e Njeriut, e
cila sht aprovuar n dhjetor t vitit 1948.

Ajo shnon fillimin e prpjekjeve pr

universalizimin e zbatimit politik dhe
juridik t t drejtave t njeriut. Zbatimi i
ksaj ideje, para vets ka j rrug t gjat.
Prandaj sht edhe e vetkuptueshme, se
nj komb pas lirimit nga diktatura,
shtjen e sigurimit t t drejtave
themelore(n gjuhn e KBT Drejtave t
Njeriut) e bn detyr parsore t tij.

Asambleja e Prgjithshme e Kombeve t

Bashkuara e ka cilsuar Deklaratn e
Prgjithshme mbi t Drejtat e Njeriut t
vitit 1948 si ideal t prbashkt, i cili
duhet t arrihet nga t gjith popujt dhe
kombet e bots
.

Duke u bazuar n t arriturat e

deritanishme, duhet t konstatojm me
keqardhje se, bota n vitet pas 1948-s nuk
ka shkuar larg n realizimin e ktij ideali.
Dallimi n mes t varfrve dhe t pasurve
po vjen duke u rritur gjithnj e m tepr, e
drejta pr shkollim nuk sht realizuar n
t gjitha vendet e bots; pr barazin e
gruas luftohet edhe m tutje, papunsia dhe
varfria rriten edhe n shoqrit e
zhvilluara ekonomikisht;

njerzit vdesin do dit nga uria, nga

konfliktet e armatosura dhe nga smundjet
e ndryshme(n mesin e tyre me mijra
fmij); e drejta pr strehim politik sht n
pikpyetje. E gjith kjo ndodh para dyerve
tona, n vendet tona, para syve tan. Ndrsa
ne nuk jemi spektator, por pjesmarrs
direkt apo indirekt.

Me fjal t tjera: Ideali i Deklarats s

Prgjithshme mbi t Drejtat e Njeriut ka
mbetur vetm si ideal n letr, ndrkaq
realiteti sht krejt ndryshe. Ather far
kuptimi ka tiu mbajm fjalime njerzve
pr nj ideal moral apo etik, n t cilin
si shihet qart njerzimi nuk bazohet?

Nga kjo rrjedh pyetja: Si mund t msojn

nxnsit t dallojn n mes idealit dhe
realitetit, ti kuptojn t drejtat e njeriut si
orientim t veprimeve t tyre dhe
veprimeve t t tjerve, duke ndrtuar n
kt mnyr n t ardhmen nj realitet m
dinjitoz.?

Me plot t drejt Mary Robinson, ish

prfaqsuese e komisariatit t Lart t
Kombeve t Bashkuara pr t Drejtat e
Njeriut ka thn: shkeljet e sotme t t
drejtave t njeriut jan shkaktar t
konflikteve t s nesrmes.

Sot, m shum se gjysm shekulli pas miratimit

t Deklarats Universale mbi t Drejtat e
Njeriut, imperativa e domosdoshme morale ndaj
njerzimit dhe dyqind shteteve t tij sovrane
sht rrezikuar dukshm. Kjo ndodh, pa dyshim,
pr shkak t interesave ekonomike dhe
strategjike q kan fuqit e mdha.
Ideja dhe koncepti mbi njeriun dhe dinjiteti i tij
ndryshon npr kulturat dhe shoqrit e
ndryshme, varsisht nga pikpamjet fetare,
ideologjike apo filozofike
.

Ndryshime t mdha ekzistojn edhe n mes t ides q

mbretron n Evrop dhe n Amerikn Veriore n njrn an,
dhe ideve islamike, hinduse dhe budiste q mbretrojn n
Azi, e t mos flasim fare pr komunizimin me llojet e
ndryshme t tij.
Pr kt arsye, n shekullin XXI nuk sht fare e
prjashtueshme nj prplasje e civilizimeve. Eksplodimi i
popullsis botrore katrfishimi i saj n shekullin e kaluar
dhe shtimi i koncentrimit t saj npr qytetet e mdha, do t
vazhdoj edhe n shekullin XXI, gj q do t ndikoj n
shfaqjen e konflikteve edhe n t ardhmen, prkundr
prfundimit t konfliktit bipolar n mes t Bashkimit Sovjetik
dhe perndimit.

Prhapja dhe intensifikimi i sotm global i

ekonomis, i ashtuquajtur globalizim, nuk do t
jet n gjendje ti kundrvihet me sukses
problemeve t cekura m lart, duke pasur
parasysh faktin, se zhvillimi n fjal do t sjell
konflikte t reja t interesave ekonomike. Kjo
mund t rrezikoj n nj mas t madhe edhe
strukturat
politike
ndrkombtare
dhe
mirqenien socio-ekonomike t kombeve n
prgjithsi.

Duke u bazuar n moton At q se dshiron

pr vete, mos ia bj as tjetrit, dhe q
respektimi dhe mbrojtja e t drejtave t njeriut t
mos mbetet vetm nj ideal apo nj ide e bukur
n letr, dshmojn prpjekjet, veprat jetsore
dhe angazhimi me prkushtim i personaliteteve
m eminente t historis s njerzimit.

Njri ndr ata q flijoi edhe jetn n prkrahje t

t drejtave t njeriut sht Dr.Martin Luter King
i Riu, i cili n fjalimin e tij me rastin e marrjes s
mimit Nobel pr Paqe m 10 dhjetor t vitit
1964 n Oslo t Norvegjis, ndr t tjera tha;
Refuzoj t pranoj se dshprimi sht
prgjigja e fundit n rrrjedhn e historis
Refuzoj t pranoj pikpamjen se njerzimi
sht futur aq tragjikisht thell n natn pa
yje t racizmit dhe lufts, saq lindja e drits
s paqes dhe vllazrimit t mos jet kurr e
mundur!

Besoj se n t vrtet fjaln e fundit do ta

ken drejtsia e paarmatosur dhe dashuria e
pakushtzuar. Kjo sht arsyeja pse drejtsia,
edhe pse e mposhtur prkohsisht, sht m e
fort se e keqja triumfuese. Besoj se edhe n
vet sulmet e sotme t granatave dhe n
fishkllimat e fishekve ekziston shpresa pr
nj t nesrme m t ndritshme.

Duke i marr parasysh t gjitha faktet q u

prmendn m lart, vijm deri te konstatimi se,
n vend q t ankohemi pr rnie t vlerave
morale, sht mir t mendojm pr gjetjen e
mnyrave t reja, t cilat do t ndikonin n
rritjen e angazhimeve tona drejt ngritjes s
mirqenies s prgjithshme t shoqris
njerzore.
Prof.dr.Nusret PLLANA