Trigonometrik Fonksiyonlar

Trigonometrik Fonksiyonlar

stel Fonksiyonlar

zel olarak a = e eklinde alnrsa:

Logaritmik Fonksiyonlar

stel Fonksiyon

Tersi

Logaritmik Fonksiyon

Temel (Elemanter) Fonksiyonlarn Grafikleri

Birim Fonksiyon: Her reel sayya kendisini

karlk getiren fonksiyon.

f(x) = x
Tanm Kmesi : R

Grnt Kmesi : R

Mutlak Deer Fonksiyonu: Her reel sayya o

saynn mutlak deerini karlk getiren
fonksiyon.

y=x

x , x0
x , x0

f ( x) x

Tanm Kmesi : R
Grnt Kmesi : [0,)

x
y = |x|

Karesel Fonksiyonu: Her reel sayya o

saynn karesini karlk getiren fonksiyon.

f ( x) x 2

Tanm Kmesi : R

y = x2

Grnt Kmesi : [0,)

Kp Fonksiyonu: Her reel sayya o saynn

kpn karlk getiren fonksiyon.

f ( x) x 3
Tanm Kmesi : R
Grnt Kmesi : R

x
y = x3

Karekk Fonksiyonu: Her reel sayya o

saynn karekkn karlk getiren
fonksiyon.

f ( x) x
Tanm Kmesi : [0,)
Grnt Kmesi : [0,)

y x

Fonksiyonlarn Kaydrlmasna Ait rnekler

rnek. y = f(x) =

in dey kaymalar.

y
y
y
x

(0,0)

(0,0)

y x 2

(0,0)

y x 2

rnek. y = f(x) = x2 nin dey kaymalar.

y = x2 + 1

y = x2

1 birim
2 birim
yukarya
aaya

(0,1)
(0,0)

x
y = x2 -2

(0,-2)
yy == xx22 +- 21

rnek. y = f(x) = |x| in dey kaymalar.

y = |x|+1
y
y = |x|

1 birim
yukarya
2 birim (0,1)
aaya
(0,0)

x
y = |x| - 2

(0,-2)
y = |x|
-2
|x|+1

x in yatay kaymalar.

rnek. y = f(x) =

(0,0)

(0,0)

y x2

(0,0)

y x2

rnek. y = f(x) = x2 nin yatay kaymalar.

y = (x-3)2
y
1 birim sola
2 birim saa
3 birim saa

(-1,0)
y = (x+1)2

(0,0)

(2,0)
y = x2

yy =
= (x+1)
(x-2)22
(x-3)

(3,0)
y = (x-2)2

rnek. y = f(x) = |x| in yatay kaymalar.

y

= |x-3|

1 birim sola
2 birim saa
3 birim saa

(-1,0)
y = |x+1|

(0,0)

(2,0)
y

= |x|

yy =
= |x+1|
|x-2|
|x-3|

(3,0)
y=

|x-2|

rnek. y = f(x) = x2 ve y =

x in yansmas

= x2

y x

(0,0)

= - x2

(0,0)

y x

rnek. y = f(x) = |x| in yansmas.

y
y

= |x|

(0,0)

= - |x|

rnek. y = f(x) = x2 nin gerilme ve bzlmeleri.

y
y = 2x2

y = (1/2)x2

gerilme
bzlme

(1, 2)

y = x2

(1,1)
(1,1/2)
(0,0)

y = (1/2)x22
y = 2x

rnek. y = f(x) = |x| in bzlme ve gerilmeleri.

y = 3|x|

y
gerilme

y = |x|

bzlme (1, 3)

y = (1/3) |x|

(1,1)
(0,0)

y = (1/3)|x|
y = 3 |x|

(1,1/3)

Kayma, Yansma, Gerilme ve Bzlmelerin Art Arda Uygulanmas.

Pratikte
karlatmz fonksiyonlardan pek ou, elemanter fonksiyonlara daha nce grdmz transformasyonlarn art arda uygulanmasyla elde edilir.
rnek. y = -3 |x - 1| + 2 nin grafii, y = |x| in grafiinden elde edilebilir.

y = |x|

y = |x - 1|

y = 3|x - 1|

y = -(3|x - 1| )

y = -(3|x - 1| ) + 2

= 3|x-1|

(1,2)

= |x|
y

(2, 3)

= |x-1|

(2, 1)
(1,1)
(0,0)

(1,0)

= - 3|x-1| + 2

= - 3|x-1|

rnek. y = x2 2x in grafii, y = x2 nin grafiinden elde edilebilir.

x2 2x = x2 2x +1 1 = (x-1)2 1 olduu gz nne alnarak,

y = x2

y = (x-1)2 = x2 2x +1 y = (x-1)2 1 = x2 2x
y
y = (x-1)2

(0,0)

= x2

(1,0)
(1,-1)

y = x2

2x

Aadaki denklemlerle tanmlanan g, h ve k fonksiyonlarn ele alalm:

g ( x ) x 2 , h( x) x 1 , k ( x ) 3 x
Bu fonksiyonlar

f ( x) x fonksiyonu cinsinden ifade edilebilir:

g(x) = f(x-2)

h(x) = f(x) 1 ,

k(x) = 3 f(x).

Aada greceimiz zere, g, h ve k fonksiyonlarnn grafikleri de f fonksiyonunun

grafii cinsinden elde edilebilir.
g, h ve k fonksiyonlarnn f fonksiyonu cinsinden tanm en genel biimiyle yle verilebilir: a, b ve c reel saylar olmak zere

g(x) = f(x+a)

Yatay kayma

h(x) = f(x) + b ,

Dey kayma

k(x) = c f(x).

c = -1 : Yansma
c >1
:
Germe
0<c
<1 : Bzme

Karesel Fonksiyonlar. a , b ve c reel saylar, a 0 olmak zere,

f(x) = ax2 + bx + c
denklemi ile verilen fonksiyona bir karesel fonksiyon (quadratic function) denir. Baz
kitaplarda karesel szc yerine kuadratik szc de kullanlr.
Kareye tamamlama denilen ilemle

b
c
f ( x ) ax bx c a x x
a
a

b
b2 c b2
b
a x 2 x 2 - 2 a x
2a
a 4a
2a
4a

b2
c
4a

ve son ifadede

b
h
2a

b2
, k c
4a

yazlarak her karesel fonksiyon f ( x ) a x h k biimine dntrlebilir.

2

Varlan sonucu zetleyelim:

f ( x ) ax bx c ,

b
h
2a

b2
, k c
f ( h)
4a

f ( x) a x h 2 k
Son ifadeden gryoruz ki, her karesel fonksiyon
y = x2 kare fonksiyonuna elemanter
transformasyonlar uygulanarak elde edilebilir. Dolaysyla, karesel fonksiyonun grafii de
y = x2 nin grafiinin kaydrlmas, x-ekseni etrafnda yanstlmas veya bzlp gerilmesiyle elde edilir. Karesel fonksiyonun grafii parabol (parabola) olarak adlandrlr.

y x 2 y x h 2
Saa veya sola
kayma

y a x h y a x h 2 k
2

Germe, bzme
veya yansma

Yukar veya
aa kayma

imdi, a> 0 , h > 0 , k > 0 olmas durumunda f(x) = ax2 + bx + c nin grafiini izelim :

b
h
2a

b2
, k c
f (h)
4a

olduunu unutmayalm.

y x2 y x h 2
Saa kayma (-h < 0 )

y a x h y a x h 2 k
2

Yukar kayma (k > 0 )

Germe veya
bzme

y
y

(h,k)
(0,0)

(0,0)

(h,0) x
(0,0)

(h,0)

f nin minimum deeri f(h) = k

a< 0 , h > 0 , k > 0 olmas durumunda f(x) = ax2 + bx + c nin grafii:

b
h
2a

b2
, k c
f (h)
4a

y x 2 y x h
Saa kayma (-h < 0 )
y

(0,0)

olduunu unutmayalm.

y a x h

y a x h k
2

Yukar kayma (k > 0 )

Germe veya
bzme
y

(h,0) x
(0,0)

(h,0) x

(h,k)
(0,0)

f nin maksimum deeri f(h) = k

y = a(x-h)2 ifadesinde (x-h)2 nin alabilecei en kk deer x = h iin sfr deeri

olduundan, f(x)= a(x-h)2 + k karesel fonksiyonu iin f(h) = k deeri, a > 0 olmas
durumunda minimum, a < 0 olmas durumunda maksimum deerdir.

f(x)= a(x-h)2 + k karesel fonksiyonunun a > 0 olmas durumunda maksimum deeri,

a < 0 olmas durumunda da minimum deeri yoktur.
(h,k) noktasna karesel fonksiyonunun (veya onun grafii olan paraboln) ke veya
tepe noktas denir. a > 0 olmas durumunda, ke noktas paraboln en alt, yani dip
noktasdr ve parabol yukarya doru alr ; a < 0 olmas durumunda, ke noktas
paraboln en st, yani tepe noktasdr ve parabol aaya doru alr.

Bir karesel fonksiyonun grafii, koordinat kesiimleri ve ke noktas belirlenip

yukardaki bilgilerden yararlanlarak izilir.

b
f ( x ) ax bx c , h
2a
2

b2
, k c
4a

f ( x) a x h 2 k

P
PPA
AAR
RRA
AAB
BBO
OOL
LL
y

x-kesiimleri

(0,0)

y-kesiimi

(h,k)
ke(vertex)

Burada, a > 0 , h > 0 ve k < 0

f ( x ) 0.5 x 2 6 x 21 in grafii.

rnek.

a 0.5 , b 6 , c 21

b
6
h

6
2a
1
y

f ( x ) 0.5 x 6 x 21
0.5 x - 6 2 3

Ke

b2
36
k c
21 3
4a
2

(0,21)

: (6 , 3)

(0,0)

(6,3)

x-kesiimi : YOK
y-kesiimi : f (0) = 21 , (0 , 21)
Yukarya doru alan parabol ( a > 0)

rnek.

f ( x ) 2 x 2 16 x 24 n grafii.

a 2 , b 16 , c 24

b
16
h 4
2a
4
y

f ( x) 2 x 2 16 x 24

b2
256
k c 24
8
4a
8

x-kesiimleri : f (x) = 0 -2x2 + 16x 24 = 0

x=2 , 6

2 x - 4 8

(2 , 0) , (6 , 0)

y-kesiimi : f (0) =- 24 , (0 , -24)

Ke

: (4 , 8)

(4,8)
(6 , 0)
x

(0,0)
(2 , 0)
Aaya doru alan parabol ( a < 0)
(0,-24)

Karesel fonksiyonlarla ilgili bilgileri zetleyelim:

f ( x ) ax bx c ,

b
h
2a

b2
, k c
f ( h)
4a

f ( x) a x h 2 k
f nin grafii, ke noktas (h , k) olan paraboldr. f nin
y-kesiimi (0 , c )
noktasdr; x-kesiimleri ax2 + bx + c = 0 denklemi zlerek belirlenir.

Eer a > 0 ise, parabol yukarya doru alr ve f nin minimum deeri f(h) =k dir.
Fonksiyonun grnt kmesi, [k, ) araldr.

Eer a < 0 ise, parabol aaya doru alr ve f nin maksium deeri f(h) =k dir.
Fonksiyonun grnt kmesi, (- , k] araldr.

Uygulama. Bir firmann gelir ve gider fonksiyonlar, x bin adet rn iin

G ( x) x100 5 x

, ( x) 160 20 x , 1 x 16

bin TL olarak veriliyor. G ve nn grafiklerini ayn koordinat dzleminde izerek

aadaki sorular yantlaynz:
a) Gelir ve giderin eit olduu x saylarn bulunuz.
b) Kr edilen ve zarar edilen blgeleri ve en byk kr belirleyiniz.

zm. Gelir fonksiyonu,

G ( x) x100 5 x 5 x 2 100 x 5 x 10 2 500 , 1 x 16

a 5 , b 100 , c 0 , h 10 , k 500
biiminde ifade edilebilen karesel fonksiyondur.
Gider fonksiyonu da bir dorusal fonksiyondur ve grafikler yledir:

G ( x) x(100 5 x) 5 x 2 100 x 5 x 10 500 , 1 x 16

2

a 5 , b 100 , c 0 , h 10 , k 500

G (1) 100 5 95

G 16 16100 80 320

( x) 160 20 x , 1 x 16

500

1 180
16 480
G 10 500

y (bin)

gelir = gider

(0,0) 1

2.343

10

r
zar
a

K
R

K
R

zarar

250

13.657

16

(bin)

Kr fonksiyonuna bakalm:

K x G ( x) - x 5 x 2 100 x 160 20 x

K x 5 x 2 80 x 160 5 x 8 160
2

a 5 , b 80 , c 160 , h 8 , k 160
Maksimum kr : 160 000 TL.

K h K 8 160(bin TL).