Mendelovi zakoni

nasljeivanja
Gregor Mendel
(1822-1884)

Odgovoran za
pronalazak
zakonitosti o
nasljeivanju
osobina

copyright cmassengale 2
 Gregor Johann Mendel

Austrijski monah
Prouavao
nasljeivanje
osobina kod
biljke graka
Razvio zakone
nasljeivanja
Mendelov rad
nije priznat sve
do poetka 20-
tog stoljea
copyright cmassengale 3
 Gregor Johann Mendel

Izmeu 1856 i
1863, Mendel je
kultivirao i
testirao negdje
oko 30 000
jedinki graka.
Uoio je da
potomci
posjeduju
osobine
roditelja
Smatra se ocem
copyright cmassengale 4
 Mjesto gdje
je Gregor
Mendel
izvodi svoje
eksperiment
e na graku.
Republika
eka

copyright cmassengale 5
 imbenici nasljea

Mendel je istakao da
se fizike osobine
nasljeuju putem
partikula (imbenika)
Mendel tada nije
znao da su te
partikule zapravo
hromosomi i DNA
copyright cmassengale 6
 GENETIKA
nauka o nasljeivanju
odravanje karakteristika svake vrste iz generacije u generaciju

FENOTIP
stvarni izgled organizma - morfoloka i fizioloka svojstva
skup svih osobina koje su vidljive
oblik, graa i funkcija
rezultat genotipa i okolia

GENOTIP
svi geni organizma
materijalna osnova nasljea

POPULACIJA
genetiki nejednake individue nastale od razliitih roditelja
ive na jednom prostoru
Nasljee
nije pojava mijeanja
pojava kombiniranja posebnih jedinica nasljedne upute - gena
 GENETIK
A
GEN
nasljedni faktor, osnovna jedinica nasljea
dio molekule DNA (500-1500 parova baza)
uputa za sintezu funkcionalnog produkta
odreeno mjesto na kromosomu - genski lokus
rasporeeni linearno na kromosomu
mogu se prenositi kromosomi se cijepaju
uzduno
GENETIKA

ALELI
jedan, dva ili vie alternativnih gena
na istom lokusu jednog kromosoma

DOMINANTNOST - svojstvo koje prevladava

forma gena i kod heterozigota
(Aa)
RECESIVNOST - svojstvo koje je potisnuto
ekspresija samo kod homozigota
(aa)
LETALNI ALELI smrtonosni
homozigot
albinizam biljaka
srpasta anemija
ovjeka
GENETIKA
HOMOZIGOT
genski aleli identini (AA, aa)
HETEROZIGOT
homologni kromosomi nose razliite alele (Aa)

ISTA LINIJA
genetiki sline jedinke nastale samooplodnjom jednog
roditelja (jedinke homozigotne za sva promatrana svojstva)
KLON - gen jednake individue nastale nespolno,
vegetativno
HIBRID - nastali krianjem nejednakih roditelja
somatske stanice razliitih vrsta

GAMETE - spolne rasplodne stanice nastale mejozom

(n)
ZIGOT - nastala spajanjem 2 gameta (2n)
 Mendelovi zakoni
nasljeivanja
Zakon uniformnosti:
zakon genotipkse i
fenotipske uniformnosti,
jednakost u izgledu,
pripadnika F1 generacije
zakon o jednolinosti
generacije F!. Taj zakon
govori o da krianjem
iste linije jedinki tj.
homozigotnih roditelja
(AA, aa) nastaju potomci
generacije F1 koji su
meusobno identini.
 Zakon
segregacije:
prilikom stvaranja
gameta, parovi
alela za isto
svojstvo se
neovisno
razdvajaju u
razliite gamete.
 Zakon
nezavisnog
odvajanja alela:
aleli za jedno
svojstvo se
razdvajaju u
gamete neovisno
od alela za drugo
svojstvo.
 Zato graak (Pisum

sativum)?
Jednogodinja biljka s dobro definiranim
karakteristikama, lako ju je uzgajati i raditi
kontrolirana krianja.
Javlja se s puno varijeteta koji se razlikuju u lako
prepoznatljivim morfolokim svojstvima (varijetet =
ista vrsta nastala selekcijom razliitih svojstava)
(Slika 2.1.).
 Samooplodna vrsta
(Slika 2.2.) -
pranici i njuka
tuka su zatvoreni i
tako zatieni od
peluda drugih
opraivaa to
omoguava
kontrolirana
krianja (Slika
2.3.).
Lak uzgoj i veliki
 Graa cvijeta graka omoguava
kontrolirano krianje
 Kontrolirano
krianje graka:
kistom se
prenese pelud iz
cvijeta ljubiaste
boje na njuku
tuka cvijeta
bijele boje
kojemu su
prethodno
uklonjeni
pranici.
 Mendelova eksperimentalna metoda

Mendel je rucno
oprasivao biljke uz
pomoc cetkice za
slikanje
Lomio je pranike

kako bi sprijeio
samoopraivanje
Svaki cvijet je
pokrivao sa
platnenom
vreicom copyright cmassengale 18
Kako je Mendel zapoeo

Mendel je
produkovao
iste linije
doputajui
samooplodnju
za nekoliko
generacija

copyright cmassengale 19
 Osam osobina graka
Seed shape --- Round (R) or Wrinkled (r)
Seed Color ---- Yellow (Y) or Green (y)
Pod Shape --- Smooth (S) or wrinkled (s)
Pod Color --- Green (G) or Yellow (g)
Seed Coat Color ---Gray (G) or White (g)
Flower position---Axial (A) or Terminal (a)
Plant Height --- Tall (T) or Short (t)
Flower color --- Purple (P) or white (p)

copyright cmassengale 20
copyright cmassengale 21
copyright cmassengale 22
Rezultati Mendelovog eksperimenta

copyright cmassengale 23
 Generacije

Ukrtanje Rezultat Ukrtanje

istih hibridi hibrida 3 visoke
linija Tt biljke i 1 biljka
TT x tt
copyright cmassengale
TT, Tt, tt
24
 Monohibridno ukrtanje
Kod monohibridnog krianja prati se
nasljeivanje jednog svojstva kroz
generacije.

Kod monohibridnog krianja odabere

jedno svojstvo, npr. boja zrna graka,
i prati se nasljeivanje tog svojstva
kroz generacije.
 Parentalna generacija
Osobina: boja zrna
Aleli: A- uta boja a- zelena
boja
Krianje: uta zrna x
Zelena zrna Genotip: Aa
a
AA x a aa
Fenotip:
A Aa Aa uta boja zrna
Omjer genotipa:
A Aa Aa Svi slini
Omjer fenotipa:
Svi slini
 F1 generacija
Osobina: boja zrna
Aleli: A- uta boja a- zelena
boja
Krianje: uta zrna x uta
zrna Genotip: AA,
Aa x Aa
Aa, aa
A a Fenotip: uta
A AA Aa boja zrna i
zelena boja zrna
a Aa aa Omjer
genotipa:
1:2:1
Omjer
 Testno krianje

Da bi se utvrdilo kakav genotip ima

jedinka dominantnog fenotipa koristi
se tzv. testkrianje.
 Tip testnog krianja:

Dominatni homozigot Recesivni homozigot

Heterozigot Recesivni homozigot

AA aa
Aa aa
 Testno krianje 1
Osobina: boja zrna
Aleli: A- uta boja a- zelena
boja
Krianje: uta zrna x
zelena zrna Genotip: Aa
AA x aa
Fenotip: uta
a a boja zrna
A Aa Aa Omjer
genotipa:
A Aa Aa Svi slini
Omjer
fenotipa:
Svi slini
 Testno krianje 2
Osobina: boja zrna
Aleli: A- uta boja a- zelena
boja
Krianje: uta zrna x
zelena zrna Genotip: Aa,aa
Aa x aa
Fenotip: uta
A a boja zrna i
a Aa aa zelena boja zrna
Omjer
a Aa aa genotipa:
1:1
Omjer
fenotipa:
Dominantnost
Zakon segregacije
 Dihibridno krianje

Kod dihibridnog krianja prati se

nasljeivanje dvaju svojstava,
odnosno dva para alela. Ovdje se
primjenjuje 3. Mendelov zakon
Zakon nezavisnog odvajanja alela.
 Pitanje!!!
Koliko gameta moemo dobiti iz
sledeih alelnih aranmana:
napomena: 2n ( n broj heterozigota)
1. AaBb
2. AaBbCCDd
3. MmNnOoPPQQRrssTtQq
 Odgovori!!!
AaBb: 4 gameta
AB, Ab, aB, ab
AaBbCCDd: 8 gameta
ABCD, ABCd, AbCD, AbCd, aBCD,
aBCd, abCD, abCD
MmNnOoPPQQRrssTtQq: 64
gameta
Dihibridno ukrtanje
 Dihibridno ukrtanje

RY Ry rY ry

RY

Ry

rY

ry

copyright cmassengale 43
 Dihbridno ukrtanje

RY Ry rY ry

RY RRYY Glatka/ uta: 9

RRYy RrYY RrYy

Glatka/Zelena: 3
Ry RRYy RRyy RrYy Rryy

Naborana/uta: 3
rY RrYY RrYy rrYY rrYy
Naborana/Zelena: 1
ry RrYy Rryy rrYy rryy 9:3:3:1 phenotypic
copyright cmassengale 44
ratio
Dihibridno ukrtanje

Glatka/ uta: 9

Glatka/Zelena: 3

Naborana/uta: 3

Naborana/Zelena: 1
9:3:3:1 phenotypic
ratio

copyright cmassengale 45
 Roditeljska
Zakon Potomci
krianja
Zakon TT x tt 100 % Tt
uniformnosti visoki x niski visoki
Tt x Tt 75 % visoki
Segregacija
Visoki x visoki 25 % niski
9/16 glatko
zrno i zelena
mohuna
3/16 glatko
RrGg x RrGg zrno i uta
Nezavisno
glatko i zeleno mohuna
odvajanje
x glatko i 3/16 naborano
alela
zeleno zrno i zelena
mohuna
1/16 naborano
zrno i zelena
 Zadatak 1:
Rijeite monohibridno krianje izmeu
divljeg tipa vinske muice i mutanta bez
krila (a engl. apterous). Oba roditelja
su homozigoti. Koje omjere fenotipova i
genotipova oekujete u prvoj filijalnoj
(F1) generaciji? Rijeite krianje jedinki
iz F1 generacije. Koje omjere fenotipova
i genotipova oekujete u tako nastaloj
drugoj filijalnoj (F2) generaciji?
 Zadatak 2:
Krianjem dvije vinske muice crvenih
oiju dobiveno je potomstvo od 110
crvenookih i 35 smeookih muica.
Prikaite ovo krianje i utvrdite koji je
alel dominantan.
 Zadatak 3:
U pasa postoji nasljedni oblik gluhoe
koju uzrokuje recesivni gen d. Uzgajiva
pasa ima mujaka koji uje i kojeg bi
elio koristiti za parenje, ali ne zna
njegov genotip. Na koji nain vlasnik
moe ustanoviti da li je genotip psa Dd
ili DD?
 Zadatak 4:
Rijeite krianje homozigotnog mujaka
vinske muice s tamnim tijelom (e) i
homozigotne enke bez krila (a). Obje
mutacije su autosomalne i recesivne. Koje
omjere fenotipova i genotipova oekujete u
prvoj filijalnoj (F1) generaciji? Rijeite
krianje jedinki iz F1 generacije. Koje omjere
fenotipova i genotipova oekujete u tako
nastaloj drugoj filijalnoj (F2) generaciji?
ZADATAK 5. (Nasleivanje gluvoe kod ljudi (dvostruko
recesivna epistaza ili komplementarnost) )

A i B su normalni genski aleli. Da bi osoba imala normalan sluh, oba gena moraju
da sadre bar jedan funkcionalan genski alel (A-B-)

Ukrtanje AaBb X AaBb

/ AB Ab aB ab
AB AABB AABb AaBB AaBb

Ab AABb Aabb AaBb Aabb Odnos fenotipova

aB AaBB AaBb aaBB aaBb

9:7

ab AaBb Aabb aaBb aabb normalni

gluvi
 U principu dva gena su najodgovrnija za boju oiju: EYCL3 koji
se nalazi uhromozomu 15odreuje da e boja oiju biti smea
(dominantan alel A) ili plava (recesivan alel a). Gen sa
oznakom EYCL1 koji je smeten uhromozomu 19odreuje boju
oiju da bude zelena (dominantan alel B) ili plava (recesivan
alel b). (Obeleavanje alela kao A, a ili B, b je proizvoljno.)
Ovi aleli su u sledeojinterakciji:
A alel (za smee oi) dominira nad svim ostalim alelima, dakle, nad
alelima: a, b i B; osobe smeih oiju mogu imati genotipove AABb,
AaBb, AABb, AaBB;
alel B je dominantan u odnosu na alele a i b, pa osoba zelenih oiju
moe imati jedan od sledaa dva genotipa aaBB ili aaBb
a i b aleli su recesivni i ispoljie se samo kada nema dominantnih alela
u genotipu, pa e osobe plavih oiju biti iskljuivi recesivni homozigoti
za oba gena (aabb).