GJUHT -IDENTITETI

KOMBTAR - GLOBALIZIMI
- Historiku i gjuhve dhe mitet
- Dimensioni kulturor i globalizimit dhe
reflektimi n gjuht tjera
- Zgjerimi i anglishtes dhe dukuria e
globalizimit
 HISTORIKU I GJUHVE DHE MITET
shek. XVII, kur n Evrop lindi ideja pr
zgjidhjen e problemeve q paraqiten nga
shumgjuhsia
zgjidheshin in vitro ashtu q mund t
krijohej gjuh universale-esperanto
N shek. XX dhe n fillim t shek. XXI
anglishtja krijoi pozicion hegjemonal ndaj
gjuhve tjera
sipas ekspertve n prgjithsi n vitin
2050 asnj gjuh nuk do ta ket
pozicionin hegjemonal
 Globalizmi
Globalizmi dhe ekzistimi i gjuhve
Shoqri polinguale - shoqri monolinguale -
Rreziku
gjuht m t vogla rrezikojn t shtyhen derisa
madje edhe t shuhen nga dukja.
Krcnime t tjera pr gjuhn jan edhe vrasjet e
racave shoqrore dhe
Smundjet ngjitse shfarosse.
ka sht kjo?
 Kulla e Babilonit
Kulla piramide me 2 a m shum kate
Fuqia e zotave sundimtar frik popullit
Zigure brinj 90 m, 7 tarrace
Njerzit me shkall vetm n tarracn e
par
U shemb n fund t shek. V p.e.
Etimologjia fjala babel lidhet me foljen
balal, q n gjuhn hebraike do t thot
u parashtroj dika, edhe pse kjo fjal
mund t ket lidhje me fjaln babili,
Qaf zoti
 Kulla e Babilonit
sot n bot fliten rreth 6000 gjuhsh, prej tyre n
Evrop 3%, n Afrik 30%, n t dyja Amerikat 15%,
n Azi 32%,kurse n rajonin e Pacifikut:19%.
Nga kjo mund t shihet se n shtetet e zhvilluara
prdoren vetm disa gjuh,kurse n t tjert m
tepr. Sipas disa hulumtimeve t zhvilluara n British
Council, t koordinuara nga David Graddol,
ekzistojn indice se dominimi global i anglishtes
mund t dobsohet.
Ai vjen n konkludime se gjuha angleze prafrsisht
n mesin e shek.XXI nuk do ta ket monopolin
gjuhsor, por do t jet pjes e monopolit t
disave, gjegjsisht secili do t ket pushtet n
domenin e vet
 MITET DHE KONCEPTET E NDRYSHME ROMANTIKE MBI
GJUHT
i huaj, i cili nuk flet greqisht, pr qytetart e
Athins do t cilsohet si barbar,
gjermant gjuhn e tyre e kan
konsideruar si gjuh q ka mbifuqi
natyrore,
francezt kryesisht mbshteteshin n
at se, gjuha e tyre sht aq e qart
dhe e logjikshme, sa q do mendim n
gjuhn frenge del logjikisht,
kurse anglezt pohonin se zoti mund t
flet vetm me gjuhn e tyre. (Bugarski
1975:200). T
 Shumgjuh;sia - njgjuhsia

Problemi i globalizimit si proces botror mund

t shihet edhe si proces pozitiv, pr shkak se
mund t ndihmoj n zhvillimin e shteteve t
pazhvilluara.
Prpjekjet q pluralizmi global i gjuhve t
zvendsohet me nj gjuh e dshmojn
shkrimet e Jan Kominskit n veprn Dyert e
hapura t gjuhve (1631),
por edhe letra e Rene Dekartit i cili nga
Amsterdami zhvillonte nj kmbim shkencor
m 20 nntor 1629, ku thekson se se nj
gjuh t till sht e mundshme sikur t
gjith njerzit ta msojn latinishten..
 Shumgjuhsia - njgjuhsia

Gjat ksaj periudhe e m von, studiuesi

Pjer Zhantoni do t vlersoj se ekzistonin
gjithsej 500 prpjekje pr krijimin e gjuhve
artificiale
Nga viti 1858 deri 1914 mund t numrojm
me qindra gjuh t tilla artificiale.
Por nga kjo list e gjat, vetm gjuht
volapk dhe esperanto aritn t ken
sadopak sukses dhe ti drgojn porosi bots.
 Evropa dhe kolonializimi

evropiant krijuan kulturn e par e t

vrtet botrore duke krijuar
klonit mbretrore t disa shteteve evropiane
jasht kufijve t Evrops,
Ndikimi i kulturs evropiane
Bartja e institucioneve shtetrore, fetare dhe
politike.
anekse t shteteve am,
kontrolli politik dhe fetar
qytetet dhe lagjet e emigrantve evropian ishin
pothuaj identik me shtete prej nga vinin.
 Gjuha dhe kolonializimi
Gjuht filluan t barten nga njra an e bots n tjetrn.
me zgjerimin e perandoris romake latinishtja u shndrrua n
lingua franca n Mediteran dhe n pjesn m t madhe t
Evrops;
zgjerimi i islamit solli deri te dominimi i gjuhs arabe n Lindjen
e afrt dhe n Afrikn Veriore.
ekspansioni i rusve n lindje dhe kinezve n perndim,
rezultoi me prhapjen e gjuhve t tyre n vendet e pushtuara.
E njjta gj sht edhe me gjuht evropiane (spanjishtja,
portugalishtja, anglishtja dhe frngjishtja) t cilt pas
zbulimeve dhe kolonizimin e kontinentit amerikan, kolonizimin
e Afriks dhe Australis kishin t njjtin dominim.
P.sh. N Amerikn Latine edhe sot e ksaj dite flitet
spanjishtja, gjegjsisht portugalishtja, pasi edhe kjo ishte
gjuh e kolonizatorve, n t njjtn mnyr u veprua edhe
me kulturn dhe mnyrn e jetess.
 Gjuha dhe kolonializimi
Procesi i tkurrjes por edhe i zhdukjes s gjuhve
autoktone vendase.
P.sh. kur n shek.16 portugalishtja arriti n Brazil,
pr nj koh shum t shkurt u zhdukn 75% t
gjuhve burimore autoktone,
prej 208 gjuhve pr t cilt dihet se ndonjher
jan folur n Brazil, n fund t shek.XX vetm nj
gjuh ka mbetur me 10.000 banor, nga gjithsej
160 milion banor sa kishte n Brazil;
deri sot kan ngelur vetm 20 nga 250 gjuhve
vendase t aborixhinve n Australi, t cilt kan
qen n prdorim para dhe gjat ardhjes s
evropianve n Australi m 1788;
n Alask ka vetm 2 gjuh nga 20 etj.
 Politika globale pr gjuht
Mesatarisht do dy jav nga nj gjuh i humb folsit
e vet pasi vdesin ose nuk flasin m.
nse pr dy jav vdes nj gjuh, kjo do t thot se 25 pr
nj vit.
nse nuk prgatitet nj politik globale pr gjuht e
rrezikuara, n shekullin XXI do t zhduken krejtsisht rreth
80% t gjuhve n bot,
10 % do t mbahen vetm n formn gojore, edhe at midis
folsve t popullats s mesme dhe t vjetr (d.m.th. nuk
do t msohen n shkoll) dhe
vetm 10 % ose 600 gjuh do t ken fols q do ti
prcjellin brezave t ardhshme dhe ashtu do t vazhdojn t
prdoren
Por ka edhe prognoza pesimiste se deri n mesin e
shek. XXI do t zhduken deri 90% nga numri i
prgjithshm i gjuhve t sotme t gjalla
 Shumgjuhsia prparsi apo penges
Shumgjuhsia sht dukuri shum e shpesht,
sidomos n Evropn e Mesme dhe at Lindore, dhe
shum pak edhe n ato Perndimore (Gjermani,
Franc, Britani e Madhe, Portugali etj.).
msimit i gjuhs s shumics, q zakonisht sht
edhe gjuh zyrtare.
pakica, t cilt si gjuh amtare nuk e prdorin at t
pakics por e shumics, pra gjuhn e shtetit, andaj
kta nuk jan dygjuhsor por njgjuhsor.
P.sh. n Rusi, rusishtja sht gjuh amtare pr 82% hebrenj,
67 % polonez, 33 % bashkar, 22 % molldav
 Teroria e globalizmit
I pari q u mor me teorin e globalizimit qe
Ronald Robertson n vitet 80 e 90 t
shek.XX.
Globalizimi mund t prkufizohet n
mnyra t ndryshme, por mnyra m
normale q lexohet n literaturn e sotme
prkufizohet:
lvizja e lir e t mirave, shrbimeve, puns,
kapitalit dhe njohurive ndrmjet vendeve t
ndryshme.
N kt mnyr globalizimin e kuptojm si
proces social i cili synon n gjithprfshirjen dhe
krijimin e bots s prbashkt
 Teroria e globalizmit
Sot n bot, globalizmi kuptohet nga njra
an
si proces i cili filloi dhe m nuk mund t ndalet
dhe
si nj etap zhvillimi t civilizimit, q ka zbutur
ndjenjn e izolimit, dhe pjess m t madhe t
bots n zhvillim u ka krijuar mundsi m t
madhe pr dije,
Nga globalizmi n mnyr euforike njerzit
shpresojn zhvillim njerzor t zgjerohet n
t gjitha vendet, n dobi t njerzimit. Pra
globalizimi gjallroi shpresa t reja
 Teroria e globalizmit
Nga ana tjetr nj numr i madh, madje
edhe politikant konservator, shfaqn
shqetsimin e tyre se globalizimi nuk po e
prmirson jetn e atyre q kan m s
shumti nevoj pr prfitimet e premtuara t
tij.
Gati gjithkush e ka t qart se diku sht
br gabim trashanik.
Thuajse brenda nj nate, globalizimi sht
br shtja m urgjente e kohs son,
dika pr t ciln debatohet q nga sallat e
mbledhjeve derit te shkollat ankend bots
 Globalizmi kundrthns!
prse globalizimi kjo forc q solli aq
shum t mira u b aq kundrthns?
ky sht nj integrim m i afrt i shteteve dhe i
popujve t bots, q ka shkaktuar zvoglimin e
madh t kostos s:
transportit,
t komunikimit dhe
heqjen e barrierave artificiale t rrjedhs s mallrave,
shrbimeve, kapitalit, dijes dhe (n nj mas m t vogl)
t njerzve prtej kufijve.
krijimi i institucioneve t reja, t cilat u jan
bashkngjitur atyre ekzistuese, pr t punuar
prtej kufijve.
 Globalizmi kundrthns!
Globalizimi n vetvete as nuk sht i mir e as i
keq.
Ai ka fuqin t sjell shum t mira,
pr shtetet e Azis Lindore, t cilat e kan prqafuar
globalizimin me kushtet e tyre dhe me ritmin e tyre, ai
solli nj prfitim t madh, prkundr pengess s krizs
n vitin 1997.
Por n pjesn m t madhe t bots nuk jan
arritur rezultate t ngjashme.
 Llojet e globalizmit
Kshtu Urlich Beck shkruan pr 8 lloje t
globalitetit:
tipi shtetror,
tipi teknologjik,
vlerave universale,
industria kulturore globale,
politika policentrite botrore,
varfria botrore,
shkatrrimi global dhe ndotja e mjedisit njerzor,
konfliktet transkulturore.
Prej 8 llojeve t globalizimit, katr t parit
jan m t rndsishm.
 Kultura?
Hapsir t madhe z edhe aspekti kulturor
i globalizimit.
ka sht kultura?
sipas Katunariqit, mund t dallojm tri
kuptime themelore t kulturs moderne,
ose tri fytyra t kulturs q dalin nga
dinamika e prgjithshme t civilizmit
perndimor:
arsimuese,
kombtare dhe
interkulturore (Katunari, 1996)
 Kultura arsimuese
Nnkuptojm artin dhe manifestime tjera
lidhur me :
t arriturat intelektuale t njerzve,
pasurin kulturore,
filozofin,
diturin,
sjelljet,
t jesh i kulturuar do t thot t jesh i
civilizuar, t kuptuarit e till t kulturs
nnkuptohet si ekskluzive dhe elite
 Kultura kombtare
ideja e formimit t kulturave kombtare, q
n kuptimin socioantropologjik e prbjn:
besimet, rritet, doket, zakonet, gjuha,
kujtesa historike, identiteti dhe n
prgjithsi mnyra e jets t nj grupi t
caktuar njerzish: popuj, klasa shoqrore,
profesione etj. (Katunari, 1996:843).
N kt mnyr kultura shndrrohet n
shenj pr njohjen dhe dallimin t popujve
t caktuar, kurse mbrojtsi i tij sht kombi
shteti.
 Kultura interkulturore
Kuptimi i tret ai interkulturor i cili u krijua n vitet 70 t shek. t
kaluar, ka t bj me mnyrn m t re t shikimit t ngjashmrive dhe
dallimeve midis kulturave
duke theksuar vlerat e njjta t kulturave t ndryshme dhe dialogu midis tyre
Kt prkufizim e gjejm edhe te Tejlori, i cili kulturn e definon si trsi q
prfshin dituri, besime, art, moral, zakon, doke, besime dhe t gjitha
shprehit dhe aftsit tjera q njeriu i ka arritur si antar i asaj shoqrie.
Definimi i kulturs si mnyra e jetess s njerzve e gjejm edhe te Rajmond
Viliamsi i cili ofron katr kuptime t ndryshme pr kulturn:
si shprehi individuale shpirtrore,
si gjendje e zhvillimit intelektual n prgjithsi n shoqri;
Si art dhe si mnyr e prgjithshme e jetess t grupeve t njerzve.
Ralf Lintoni konstaton se kultura e nj shoqrie sht mnyra e jetess
t pjestarve t saj; prmbledhje t ideve dhe shprehive t cilt ata i
msojn, i ndajn dhe i transmetojn brez pas brezi (Haralambos,
1994:17).
Atij i bashkangjitet edhe Kluckhohn sipas t cilit kultura sht plan pr
t jetuar, t cilit i prmbahen antart e nj shoqrie t caktuar:
(Haralambos, 1994:17).