Meunarodni odnosi

1871-1914
Evropska civilizacija na prelazu iz XIX u XX v
je simbol progresa, ali daleko je od
homogenosti i jedinstva
Velike sile su Velika Britanija, Francuska,
Njemaka, Rusija i Austro-Ugarska, a formalno
ponekad i Italija
Turska je podruje estih potresa
Znaajne vanevropske sile-Japan i SAD
Dva najznaajnija pitanja meunarodne
politike u periodu 1871-1914 su pitanje
ravnotee sila u Evropi i kolonijalna ekspanzija
Ujedinjenje Njemake nakon Francusko-
pruskog rata 1871.godine- u sreditu Evrope
sila sa ogromnom vojnom snagom i privrednim
mogunostima; Francuska tei revanizmu i
povratku Alzasa i Lorene
Austro-Ugarska tei prodoru na Balkan
Kancelar Njemakog carstva Oto fon Bizmark u
septembru 1872. godine u Berlinu organizovao
sastanak trojice careva- Vilhelma I, Aleksandra
II i Franca Jozefa- postignut dogovor o ouvanju
mira i statusa quo na istoku i u cijeloj Evropi
 Oto fon Bizmark
Prvi kancelar Njemakog carstva
(1871-1890)
6. maja 1873. godine potpisana vojna konvencija
izmeu Rusije i Njemake- meusobna pomo u
sluaju napada tree sile
6. juna 1873. godine Rusija i Austro-Ugarska
zakljuile politiki sporazum o meusobnom
konsultovanju i usaglaavanju stavova u sluaju
ugroavanja evropskog mira
22. oktobra 1873. godine sporazumu pristupio i car
Njemake- Savez triju careva ili Trojecarski savez
Udareni temelji Bizmarkovog sistema
meunarodnih odnosa- cilj zadrati nadmo nad
Francuskom i poziciju arbitra u rusko-austrijskoj
ravnotei na jugoistoku Evrope
Nakon Hercegovakog ustanka 1875-1878 i rusko-turskog
rata 1877-1878 odran je Berlinski kongres periodu 13.jun
-13.jul 1878. godine- predsjedavao Oto fon Bizmark
Uraena je revizija Sanstefanskog mira kojim je Rusija
dobila ogroman uticaj na Balkanu
Pod meunarodnim pritiskom Rusija je morala popustiti-
ponovni pregovori o teritorijalnom ureenju Balkana
Srbija (niki, pirotski, topliki i vranjski okrug), Crna Gora
(Nikii, Podgorica, Bar) i Rumunija (Dobrudu) su priznate
kao nezavisne drave, a Bugarska kao autonomna
kneevna pod Otomanskim suverenitetom (teritorija
Bugarske tri puta umanjena, stvorena Istona Rumelija )
Kipar je dodijeljen na upravu Velikoj Britaniji, a BiH Austro-
Ugarskoj
1881. obnovljen je Trojecarski savez na tri godine:
priznaje se pravo Austro-Ugarskoj da u budunosti
anektira BiH, Rusiji da ujedini Kneevinu Bugarsku
sa Istonom Rumelijom, te stoji klauzula po kojoj
e Rusija biti neutralna ako Francuska napadne
Njemaku i Austro-Ugarska e biti neutralna ako
Velika Britanija napadne Rusiju
10. maja 1882. godine stvoren Njemako-
austrougarsko-italijanski savez- Trojni savez
Uslijed zategnutosti italijansko- francuskih odnosa
oko Tunisa, Rim se pridruio Njemakoj i Austro-
Ugarskoj
Bizmark je smatrao Austro-Ugarsku pouzdanijim
partnerom od Rusije u eventualnim konfliktima sa
Francuskom, a Austro-Ugaska je u Rusiji vidjela
prijetnju za svoje interese na Balkanu
Trojni savez je bio vojno-politiki savez, te je
obavezivao lanice na angaovanje u sluaju
napada na bilo koju od njih
1887. novi njemako-ruski sporazum o
neutralnosti- Rusija nee pomoi Francuskoj u
sluaju njene agresije na Njemaku, Njemaka e
dati podrku Rusiji za ouvanje njenih istorijskih
interesa na Balkanu, posebnu u Bugarskoj i
prisustvo u moreuzima
Kolonijalno pitanje i ekonomska i teritorijalno-
politika ekspanzija evropskih sila radi osvajanja
novih trita i izvora bogatstava 80-tih godina XIX
v izbili su u prvi plan meunarodnih odnosa u
Evropi
Na elu kolonijalne ekspanzije Velika Britanija pod
premijerom Bendaminom Dizraelijem-
prekomorska ekspanzija glavni garant prosperiteta;
Engleska ima civilizacijsku misiju u zaostalim
dijelovima svijeta
 Rastanak 1914

(1868), (1874-1880)
Britanija je ve 1819. kupila luku Singapur,
1838.Turska je Britaniji dozvolila da zaposjedne
Aden, 1840. Britanija je anektirala Novi Zeland,
1842. Kini je oduzela Hong- Kong, u Sredozemlju
je imala Maltu, Gibraltar i Jonska ostrva, a
najsnaniju kolonijalnu politiku imala je u Indiji,
Burmi, Avganistanu, Kini i Kanadi, neto manje u
Australiji i junoj Africi
Rusija se iri na istok do sredine XIX v, zauzima
azijske oblasti i uklapa u svoj administrativni
sistem- Sahalin, sjeveroistoni Sibir, Kurilska i
Aleutska ostrva, Azerbejdan, Kazahstan,
Zakavkazje.
Nainivi prve koraka ka kontroli Egipta i
Sueckog kanala, Britanci su na tom prostoru doli
u sukob sa francuskim interesima. U zamjenu za
kontrolu nad Egiptom, Francuskoj su ponudili
Tunis.
Poslije ustanka u Egiptu 1882. Britanci su vojno
intervenisali (V.Gledston), bombardovali
Aleksandriju, porazili ustanike i stavili pod kontrolu
Egipat sve do 1954. godine.
Francuzi su 1881. iz Alira, koji su kolonizirali
1830., uli u Tunis i zavladali ovom zemljom
Krajem 18. vijeka Britanska Istonoindijska
kompanija porazila je evropske suparnike i
uspostavila kontrolu nad Indijom.
Vremenom se ova trgovaka kompanija
pretvorila u pravog vlasnika Indije.
Od 1850. kompanija je vladala sa 3/5
teritorije Indije, dok su ostatkom upravljali
lokalni prinevi potinjeni Britancima.
Nakon velike indijske pobune 1858.
Britanci su raspustili Istonoindijsku
kompaniju. Od tada e Indijom upravljati
podkralj kraljev namjesnik.
Godine 1885. osnovan je Indijski
nacionalni kongres, koji se od 1920. pod
vostvom M. Gandija bori za indijsku
nezavisnost. Dugogodinja borba je
zavrena tek po zavretku Drugog
svjetskog rata kada je Britanija priznala
nezavisnost Indije.
Odvojivi se od Indije 1947. Pakistan je
postao nezavisna drava, veinski
muslimanska.
Gandi
1869-1948
80-tih godina XIX vijeka poela je
bjesomuna trka za ovladavanjem
prostorom centralne i istone Afrike.
Vei dio Konga zauzeli su Belgijanci, dok
je manji dio pripao Francuzima.
U grabe za afrikom zemljom ukljuile
su se gotovo sve evropske sile: Italija,
Njemaka, Francuska, Britanija i dr.
Francuzi su ovladali ogromnim saharskim
podrujem, Senegalom i ostrvom
Madagaskar.
Englezi e osim Egipta, ovladati
Sudanom, Junom Afrikom i dijelovima
istone Afrike. Italija je zaposjela Eritreju,
a kasnije i Etiopiju i Somaliju.
Njemake kolonije su se nalazile na
istoku Afrike Zanzibar (Tanzanija).
Portuglci su do poetka XX vijeka uvrstili
svoju vlast u Angoli.
Kolonijalna podjela Afrike
do 1914. godine.
Rusija i Britanija su se nale na ivici rata
zbog Afganistana, koji su Britanci smatrali
veoma znaajnim zbog puta ka Indiji.
Francuzi su tokom XIX vijeka izvrili
pokoravanje jugoistone Azije tzv.
Indokina, gdje su se u vie navrata
sukobili sa kineskim interesima.
Britanci su kontrolisali Singapur, Burmu i
dio Malezije.
Tajland je kao neka vrsta tampona ostao
izmeu britanskih i francuskih posjeda.
 U trku za azijskim tlom ukljuile su se i
druge drave. Njemaka je osvojila Novu
Gvineju, a Holanani najvei dio
indoneanskog arhipelaga. Koreju je
pokorio Japan, dok su Amerikanci otjerali
pance sa Filipina i stavili ih pod svoju
kontrolu.
Porobljavanje Kine poelo je polovinom
XIX vijeka Opijumskim ratovima, kada
su Britanija i Francuska irom otvorili vrata
za ekonomsku ekspanziju.
Prvi opijumski rat vodio se od 1839. do 1842, a
Drugi opijumski rat od 1856. do 1860.
Zbog ogromnog uvoza aja iz Kine, Britanija je
imala veliki trgovaki deficit u trgovini sa Kinom.
Kako bi nadoknadili minus u kasi, Britanci su
poeli da u Kinu izvoze velike koliine opijuma,
koji se prozvodio u Indiji. Kada je Kina 1839.
zabranila uvoz opijuma, Britanija je poslala
topovnjae koje su bombardovale kineske
obalne gradove i brzo porazile kinesku vojsku.
Ugovorom iz Nankinga 1842. Kina je bila
prinuena da dozvoli uvoz opijuma, a Britancima
je preputen Hongokong na upravu.
Kako se Kina nije mirila sa postojeim stanjem,
velike sile su ponovo intervenisale 1856. tokom
Drugog opijumskog rata. Britancima su se tada
pridruili Francuzi, SAD i Rusija.
Kini su definitivno nametnuti veoma nepovoljni
trgovinski i carinski uslovi koje je morala potovati.
Bokserski ustanak je trajao od 1899. do 1901. u
Kini sa ciljem protjerivanja svih stranaca, u prvom
redu Evropljana i Japanaca. Pobunjenici su napali i
zapalili vie stranih ambasada, crkava i trgovakih
firmi, te ubili vie stotina stranaca.
Reakcijom velikih sila ustanak je uguen, a Kina je
morala platiti veliku odtetu.
Komadanje
Kine
Kolonijalna ekspanzija nije mogla da proe
bez velikih trvenja i sukoba interesa izmeu
velikih sila
Npr anglo-francuski sukobi oko Egipta,
italo-francuski oko Tunisa, njemako-
engleski oko istone Afrike.
Ovakvi sukobi su rjeavani mirnim
pregovorima, ustupcima i zamjenom sfera
interesa pogodbama na tui raun, poput
Drugog Berlinskog kongresa 1884-1885.
 Osim orujem, Francuska je svoj uticaj u
pojedinim regionima uvrivala i velikim
novanim investicijama (Turska, Balkan,
Rusija). Slinim putem je krenula i Njemaka
(Bagdadska eljeznica).
Stalni izvor diplomatskih sukoba izmeu
velikih sila predstavljalo je pitanje kontrole nad
Sueckim kanalom, sagraenim 1864.
Iako je kanal 1880. proglaen neutralnom
zonom, kontrolu nad njim su krajem XIX i
poetkom XX vijeka imali Britanci.
 Rusko japanske suprotnosti oko
Mandurije dovele su do rata u kojoj su Rusi
teko poraeni. Sudbina ruske suvozemne
vojske zapeaena je kod Mukdena marta
1905, dok je Baltika flota poraena u maju
kod Cuime.
Poslije mira u Portsmautu, Rusija je izgubila
Port Artur, Koreju, Juni Sahalin i vei dio
Mandurije.
Englezi su bili veoma zadovoljni slabljenjem
ruskog uticaja na Tihom okeanu.
 Rusija je morala prepustiti Koreju japanskoj
sferi uticaja. Japan je 1910. anektirao Koreju.
Poraz u ratu uzdrmao je poziciju carske kue
jer je Rusiju 1905. potresla velika revolucija.
U rusko-japanskom ratu uestvovalo je dosta
Srba i Crnogoraca. Srpski konjiki odred
predvodio je knez Arsen Karaorevi, brat
kralja Petra. Za uee u borbama kod
Mugdena odlikovan je najviim ruskim
priznanjima.
Crnogorski odred je vodio Jovan Lipovac.
 Bizmarka je 1890. smijenio Vilhelm II- otpoeo
Weltpolitik; zahtjevao preraspodjelu kolonija i
interesnih sfera
Pribliavanje Francuske i Rusije i sklapanja vojno-
politikog saveza, koji su Rusi ratifikovali 1893., a
Francuzi 1894.
Uplaeni vojnom i ekonomskom ekspanzijom
Njemake, poetkom XX vijeka dolazi do
zbliavanja engleskih i francuskih interesa.
Englezi prepustili Maroko francuskom uticaju, a
Pariz potvrdio englesku vlast u Egiptu.
Dvije sile su potpisale sporazum u Londonu aprila
1904. Udaren je stub Velike Antante.
Vilhelm II (1888-1918)
 Polovinom 1907. Britanija i Rusija su sredile
svoje odnose u Aziji
Rusija je prepustila Afganistan i Tibet
britanskom uticaju. Perzija Iran je
podijeljen u dvije interesne zone. Strateki
poloaj Irana je bio veoma vaan zbog
kontrole nad Perzijskim zalivom. Britanci su
pod svoju kontrolu stavili at el Arab ue
Tigra i Eufrata.
Tako je 1907. zapravo i stvorena Antanta.
Ugovor su potpisali ministri inostranih
poslova Izvoljski i Grej.
Ruski poster iz
1914. godine
 Krize pred I svjetski rat

Prva marokanska kriza

Maroko je graniio sa francuskim Alirom i
francuski odredi su od 1900. upadali u
Maroko pod izgovorom da se iz Maroka
naruava mir u Aliru
31. marta 1905. Vilhelm izjavio u Tangeru
da je spreman da brani integritet Maroka
Iza toga su stajali interesi francuskih bankara i
trgovaca
Njemaka je zahtijevala da Maroko ostane
otvoren za sve privrede bez iijeg prava na
aneksiju i monopol
Francuska dobila diplomatsku podrku
Engleske; poslala prijedlog u Berlin da se
problem Maroka i drugih spornih kolonijalnih
pitanja rasprave na meunarodnoj konferenciji
Konferencija o Maroku odrana je od
14.januara do 7.aprila 1906. godine u
Algesirasu
Uestvovalo je 11 evropskih zemalja, SAD
i Maroko- Odluke: potvruje se sultanov
suverenitet u Maroku, integritet Maroka,
svim zemljama se priznaju jednaka prava
trgovine u Maroku, policijske vlasti su pod
komandom panskih i francuskih oficira,
stvara se Nova nacionalna banka u kojoj
preovlauje francuski kapita, panija
zadrava nadzor nad sjevernim dijelom
Maroka- okonana Prva marokanska kriza
 Aneksija BiH
Odluka o aneksiji BiH donijeta na Krunskom
savjetu u Beu 5.oktobra, sveano je proglaena
7.oktobra 1908.godine
Donesena pod snanim uticajem Njemake i
njene politike prodora na Istok, krenje puta ka
Solunu i Carigradu i pod utiskom Mladoturske
revolucije koja je nastojala da Tursku spasi od
propadanja, a stanovnike Osmanskog carstva
pretvori u jednu politiku naciju
Austrougarski ministar inostranih poslova Erental
susureo se 15.septembra 1908. godine sa ruskim
kolegom Izvoljskim u dvorcu Buhlau u blizini Bea
Aleksandar Izvoljski
Alojz fon Erental
U povjerljivim razgovorima Erental je bukvalno
nadigrao Izvoljskog da prihvati aneksiju BiH
obeavi mu da se Austro- Ugarska ne bi protivila
ako bi Rusija u nekoj buduoj prilici zaposjela
Bosfor i Dardanele
Izvoljski je bio zaprepaten kada je nekoliko dana
kasnije saznao da je aneksija na pragu
Odluka o aneksiji je znaila krenje Berlinskog
ugovora i povreda meunarodnog prava
Srbija je protestovala, demonstracije u Beogradu
Zapadne sile su se protivile aneksiji ali nisu bile
spremne da zbog nje ratuju; Rusija je priznala
aneksiju iscrpljena od rusko-japanskog rata i
revolucije
Austro-Ugarska je gomilala svoje trupe na
granici sa Srbijom, koja je 31.marta 1909.
priznala aneksiju
Aneksiona kriza je bila okonana- produbljen je
jaz izmeu dva suparnika bloka, Rusija je bila
duboko uzdrmana, srpski narod ogoren.
Graani Sarajeva itaju proglas o aneksiji
Bosne i Hercegovine
 Druga marokanska kriza
U kolonijalnom programu Francuske jo uvijek je
stajalo nerijeeno marokansko pitanje
Pozivajui se na ugovore iz 1906. u aprilu 1911.
je odluila da zaposjedne vanu strateku taku
u Maroku, grad Fes pod izgovorom da mora
pruiti zatitu evropskom stanovnitvu od
muslimanskih prijetnji
Vilhelm II je uputio u Maroko topovnjeu Panter
koja se 1.jula 1911. usidrila u luci Agadir
Njemaka je traila kompenzaciju u Kongu zbog
irenja francuskog prisustva u Maroku
Britanija je potvrdila da e stati na stranu
Francuske
Intenzivirani su pregovori tokom oktobra 1911.
godine
Njemaka je priznala Ugovorom od 4.novembra
1911. pravo Francuske na Maroko, a Francuska
je Njemakoj ustupila 15.000 kvadratnih
kilometara teritorije u Kamerunu i 5.000 u Kongu-
sa ovim su se saglasile sve potpisnice Ugovora u
Algasirasu
Dioba Afrike je bila zavrena; u meuvremenu je
Italija okupirala Libiju, Rodos i Dodekanez od
Turske
 Balkanski ratovi
Prvi balkanski rat je voen od 8. oktobra 1912. do
30. maja 1913. godine izmeu balkanskih saveznika,
Srbija, Crna Gora, Bugarska i Grka, i Turske, koja je
1908. godine uzdrmana Mladoturskom revolucijom, a
1912. godine ratom protiv Italije
30. maja 1913. posredstvom Velikih sila (Velika
Britanija, Francuska, Njemaka, Austro-Ugarska i
Italija) uspostavljen je Londonski mir
Turska predala balkanskim saveznicima teritorije
zapadno od linije Enos- Midija, te ostrva u Egejskom
moru ukljuujui Krit
Stvorena nezavisna drava Albanija na ijem
stvaranju je insistirala Austro-Ugarska
Nezadovoljstvo podjelom osvojenih turskih podruja,
dovelo do Drugog balkanskog rata (29. jun- 10. avgusta
1913. godine); Srbija je izbaena iz sjeverne Albanije i
tako liena izlaska na Jadransko more
Budui da je njena vojska oslobodila cijelu Vardarsku
Makedoniju, srpska vojska nije htjela da izae iz sporne
zone sa Bugarskom, koja je zatvarala Srbiji vezu sa
Grkom i Solunom; Srbija predloila arbitrau ruskog cara,
Bugarska odbila, napala Srbiju i Grku, kojima su se
pridruile Rumunija, Crna Gora i Turska
Nakon poraza na Bregalnici (30.jun- 9.jula 1913.) Bugari
su se povukli
Mirom u Bukuretu 10.avgusta 1913. Srbija dobila cijelu
Vardarsku Makedoniju,Grci dio Trakije do Marice, Turci
granicu na Jedrenima, a Rumuni oduzeli Bugarima grad
Silistriju u Dobrudi